Dissertationum ecclesiasticarum triga De sanctitate relativa De veneratione sacra, De sortitione & alea : quibus accednnt [sic] fragmenta sacra / a Josepho Medo ...

DISSERTATIO SECUNDA. DE VENERATIONE SACRA.

CAP. I.

Obscuram, & ancipitem esse de hac Tractatio∣nem. Veneratio universe definita: distincta in Internam, Externam. Vtraque in Religio∣sam, Sacram, Civilem. Trichotomia quare praelata. Sacra mihi selecta, difinita, expli∣cata. Sanctificationem eam dictam, & quare. Sanctificatio duplex: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quo∣modo differunt. Comprobatur Definitio Ve∣nerationis Sacrae.

A Sanctitate relativa transeo ad Venerationem debitam rebus ita Sanctis. Rem profecto, si quid aliud, obscuram, perplexam; sed & valde lubricam: ut non mediocre mihi ut robi{que} peri∣culum; ab inscitia illinc, hinc a lapsu per insci∣tiam; ne mentis hujus oculo aut parum, aut nihil sim perspiciendo; aut si quid, oculo parum recto. Ut ut sit, quam ipse delegi sortem nunc in inte∣gro non est, ut detrectem. Libabo igitur, sed bre∣viter, & cum Homero 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quid enim hic vela pandam? hoc ipsum timide, quod pe∣dem omnino pono in hanc cymbam.

Venerationem universe finio, Agnitionem emi∣nentiae habitam; est{que} duplex: Interna & Exter∣na. Interna est, quam mens & affectus habent▪ Externa, quae ab illis foras ostenditur actu aliquo externo. Ab illis dixi. Mentem autem innuo & affectum: id{que} jure. Non enim sunt hae species aequo jure; sed, ut logici loquuntur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: quod nimirum priore posterior habeat, quod genus habet; id est, sit Veneratio: omnis enim externa significatio, ut ut operosa, intrinsecus non oriun∣da, inanis est: nec Venerationem vere dixeris, sed larvam hujus▪

Porro utra{que} harum etiamnum tripliciter mi∣hi partienda; in Religiosam, Sacram, Civilem. Religiosam voco; Quae Essentiali sanctitati de∣ferenda, & eminentiae super omnia sublimi, id est, Deo. Sacram, quae relative sanctis: Civilem, quae civili ratione eminentibus. Prima sola absoluta est, cum Deo absolute detur, & propter ipsum: secunda propter relationem ad Deum: tertia propter imaginem. Omnis enim Eminentia civi∣lis, non a Deo solum est; sed & imago Dei. De Regibus aperte dictum: Vos Dij estis. Et ut illi potestatis; it a Parentis etiam potentiae, Senes aeternitatis divinae gerunt imaginem. Quantum jam a Deo Relatio ad Deum: Quantum Imago pura ab archetypo: tantum distat Veneratio sa∣cra & civilis ab religiosa; non gradu tantummodo, sed & specie; imo plus quam specie. Etenim Specierum analogarum, seu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (tales au∣tem hae sunt) ea est indoles & natura, ut cum ge∣nere

nec aeque participent, nec plene conveniant: ideo discrepent plus quam specie.

Jam ex hac Venerationis triga, Sacram so∣lam destinavimus futuro sermone illustrandam. Nec id te moveat, quod Sacram dixi ad differen∣tiam; quasi Religiosa etiam non esset sacra. Ad has enim angustias distinctionum cogit me verbo∣rū inopia. Quam ut tu recta mente suppleas, quae∣so, sic capias meam mentem; religiosam quidem ve∣nerationem sacram esse; sed & plus quam sacram: hanc autem a me speciatim dici Sacram, quod sim∣pliciter sit, & tantum sacra; non etiam Religiosa.

Trichotomiam autem hanc aliorum in hoc ne∣gotio Dichotomijs praetuli, ut tutam magis & illustrem. Horrui enim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; Acroceraunia; divisionem principio & per se non malam, nisi ea quidam usi male: nunc certe a 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 lubricam & perplexam.

Nec tamen posterius illud 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; mem∣brum satis commode aptaveris omni Venerationi sacrae: personis quidem facile; non item Rebus sacris. Quid enim? qui proprie Rebus (res hic a personis habeo distinctas) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exhi∣buerit: idem conjugatorum lege & proprie re∣rum diciretur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: at hoc dictu incommodum; quia non rebus personae, sed res personis subji∣ciendae. De altera illa quorundam e nostris in Religiosam & Officiosam, vereor nimis, ut illud officiosum parum absit a civili: aut si sacrum admittat; non tamen pro bono aut claro hujus Doctrinae futurum, ut Sacrum civili sic eamus confusum.

Quin redeo ad id, quod proprie ad meam Spartam; & Venerationem sacram supra mihi utcun{que} descriptam definio; primo brevius, Actum rem Sanctam sancte habendi: explicatius vero, Qua verenter habemus rem sanctam mentis, affectuum, omnium{que} actionum nostrarum, quae erga aut circa ipsam, conformitate ad ipsam. Hoc nimirum est rem sanctam sancte habere: hoc est agnoscere Eminentiam sanctam; cum cogitatio∣nes, cum affectus actiones{que} nostrae, quae circa ip∣sam, exiguntur quasi ad sanctitatis eminentiam. Si∣cut enim cognitio omnis est a conformitate men∣tis cum re cognoscenda: ita agnitio voluntatis etiam, affectuum{que} cum re agnoscenda. Nam illa, ut discriminem, solius est mentis; haec volun∣tatis affectuum{que} menti mixtorum. Porro, quae sunt rei sanctae ad eminentiam essentialia; eadem sunt ad verenter seu eminenter habendum requi∣sita Talia duo sunt, Peculiaritas, quam dixi, & Differentia a rebus communibus. Illa esse tia est rei sanctae, unde fluit eminentiae seu praestantiae attributum: haec gradus est ad ipsam. Sicut au∣tem utrun{que} Eminentiae rei sanctae necessarium est, ut sit: ita utrius{que} aestimatio & agnitio ad Agnitionem eminentiae: quod enim Philosophi dicunt, prout res in essendo habent, ita quo{que} habere in cognoscendo: ei nos adjicimus, ita quo{que} habere in agnoscendo. Breviter igitur sic habe. Qui eminenter, seu eminenti loco habet, quod ex Sanctitate eminet; is reveretur & ve∣neratur: quod vero eminenter habetur, necesse est quo{que} prae alijs haberi peculiariter, & ab illis

differenter. Cum autem tribus istis absolvatur Sanctitas ipsa; fit, ut idem sit venerari seu hono∣rare rem sanctam, at{que} ipsam habere sancte. Ut qui rem sanctam prae alijs peculiariter, ab alijs differenter, & super alias eminenter & sublimiter habuerit: Idem sancte habuerit & veneranter. Hinc sacris literis veneranter habere rem sanctam, sanctificare dicitur. Sanctificabis diem septimum, id est, sancte seu veneranter habebis, aut sancte ages hunc diem. It a Solomon, 1 Reg. 8. v. 64.

Sancti∣ficavit internam partem atrij, quae erat ante Domum Rohovae, eo quod parasset ibi holocausta & munera.

Id est, non consecravit, hoc enim jam ante factum; sed sancte habuit, & honoravit actubus in eo re∣ligìosis. Item in oratione dominica, Sanctificetur nomen tuum, est, sancte & veneranter habeatur nomen tuum.

Laborat tamen haec vox ambiguitate ex dupli∣ci significato. Interdum enim est ex non sancto sanctum facere, id est Deo addicere & consecra∣re; Hebraeis fere 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in Hiphil, alias est, quod dixi sancte habere, sancte uti, Hebraeis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in Piel: quo discrimine de Hebracis verbis observa∣to, proclive erit conciliare duo illa loca contra∣dictorie alioquin pugnantia; primum Exod. 13. 1.

Allocutus est Jehova Mosen dicendo; Sanctifica mihi omne primogenitum, quicquid aperit vulvam apud Js∣raelem ex hominibus & jumentis: meum enim est.

Sed nunquid non contrarium sanxit, Lev. 27. v. 26.

Veruntamen, inquit, primogenitum, quod pri∣mum gignitur Jehovae ex bestijs, ne quis sanctificato illud, sive bos, sive parva pecus:

Jehovae est▪ Jehovae?

quid, inquam, si Jehovae? Monstri simile: si uni eidem{que} ratiunculae vim tribuas ad contra∣ri um illationem. Sanctifica primogenitum, quia Jehovae est; ita prius habuit. Ne sanctifices pri∣mogenitum; quia enim Jehovae est: ita poste∣rius habet. At tu sic expedito hunc nodum.

San∣ctifica mihi omne primogenitum; id est

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sancte habeto, sancte utitor: quia scilicet Jehovae est: bona ratio, ut quod Jehovae sanctum, idem habe∣atur sancte, & sanctis cedat vsubus. Item,

Primo∣genitum nemo sanctificet;

id est, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nemo con∣secret. Illatio haec non minus bona, non tu facies sanctum, qui jam sanctum est: Jehova ipse fecit sanctum. Differentia haec insignis est; ut minus sit perpetua, & tamen ex ijs, quae haud putares: ad eam flectas multa: ego vero me ad id a quo deflexi.

Dixi enim, Venerationem sacram positam esse in rem sanctam peculiariter & differenter haben∣do Quod de omni honoris etiam civilis significa∣tione verum, speciatim monstrabo de Honore sa∣cro, ex dictis & edictis sacris. Primo igitur, de sa∣cro Unguento praeceptum, Exod. 30. 31. ut ve∣neranter & sancte haberetur. Oleum, inquit, Uno∣tionis

Sanctae est hoc mihi per generationes vestras,

id est, sancte habebitis mihi hoc oleum per generati∣ones vestras. Quo jam hoc modo fiat, qua via, si quaeras, verbo tibi respondebo ex ipso verbo: vsu nimirum peculiari.

Carnem enim hominis, in∣quit, ne quisquam eo ungito, aut secundum confecturam ejus ne facitote

simile ei; rationem audi.

Quia res sancta est.

1. Totum hujus confecturae genus

Deo & sacris vsubus addici ur.

Res sancta esto vo∣bis,

id est, idcirco vos sancte & veneranter habebi∣tis, peculiariter & differenter ab alijs unguentis habendo Idem de suffitu sacro lege v. 37.

Secun∣dum hujus suffitus conjecturam ne facitote vobis

(id est, hujus confecturae suffitu communiter ne u∣timii,

res sancta esto tibi;

id est, tu sancte ha∣bebis peculiari & sancto usu.

Atqui omnium apertissime, Ezek. 22. 26. pro∣fanatio rerum sanctarum per exegesin expo••itur, non discernere inter sanctum & profanum

Sa∣cerdotes,inquit, prophanant res sanctas meas: inter sanctum & profanum non discernunt, &c.

Si non discernere profanatio sit; quid discernere erit, nisi sanctificatio & veneratio? Nec alium certe ob caussam voluit Deus Judaeos vitae institutum magnam partem diversum habere ab alijs Gen∣tibus; nisi ut, quam ipse nationem sibi peculi∣arem fecerat & sanctam; ipse quo{que} se sancte haberet & differenter. Mihi non credis? Deo crede; qui Levit. 20. v. 24. 25. &c.

Ego, inquit, sum Jehova Deus vester, qui discrevi vos a populis. Vos igitur discernetis inter bestiam mundam; & im∣mundam, & inter avem immandam & mundam; neque abominandas efficietis animas vestras ulla bestia, aut ulla ave, aut ullo quod premit terram, quae discrevi vobis ut immunda habeatis. Sed eritis mihi sancti, quia sanctus ego sum Jehova, qui dis••r••vi vos a reliquis po∣pulis.

Non igitur ciborum discrimina, ne{que} mun∣ditiei & immunditiei leges & similes observationes alias crediderim ad typum futurorum, saltem praecipue, instituta: sed ad peculiaritatis & sancti∣tatis

symbola. Quam idcirco, cum sublatum ibat Deus, Ecclesiam facturus catholican, promiscuo ciborum usu Petro imperato, declaravit tanquam signo apprime convenienti, Ecclesiam deinceps sibi fore ex omni gente promiscuam. Et, ut hic tandem testimoniorum desinam, hoc ultimum ha∣be ponderis non ultimi: D. nempe Paulum pro∣phanationem sacrae caenae non alia dictione expressisie, quam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 id est, peculiariter non habere, non discernere pa∣nem mysticum: Ut hinc discas, discretionem es∣se Venerationem; discretim habere, sanctifica∣re, & vereri sancte.

CAP. II.

Probatur eam sacris rebus deberi: ubi brevis primae ta∣bulae Decalogi analysis.

SED jam satis, inquis, intelligo, quid sit & in quibus sita Veneratio sacra; at qui probabis, hanc, quam explicasti, talem, adhuc dum deberi rebus sacris? Qui inquam, nisi, quod adhuc sunt res sacrae: ergo & debitum sacrarum rerum. Objectum enim quandiu manet, manebit etiam officium circa hoc objectum. Haec una ratio est, et firma; cui addo idem a Deo mandatum in quar∣to Decalogi praecepto, de quo, ut fidem faciam, prima tabula brevi analysi mihi a perienda est.

Prima tabula exhibet officium nostrum erga

Deum: id vero est vel erga Ipsum, vel erga ea quae ad Ipsum. Officium erga ipsum Deum vel inter∣num est, vel externum. Internum est, vt ipsum solum agnoscamus esse Deum; id est, omnium entium Primum et supremum, ideo{que} ipsi soli honoris, amoris, Timoris et obedientiae nostrae deferamus primas et supremas, et in hoc est pri∣mum praeceptum. Externum deinde officium est, vt cultum hunc externe faciamus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 et divinae naturae congruenter: ne{que} Deo simili∣tudinem fing mus vllius rei creatae, quam, vel ad Ipsum respectu, ven remur:

quia Jehova Deus noster Deus Zelotes est,

ne{que} ferre potest, vt crea∣turae tanquam objecto, vel representative exhibe∣retur cultus ipsi debitus. De hoc est secundum praeceptum.

Sic fuit officium erga Deum Ipsum: in reliquis sequitur officium erga Ea quae sunt Dei; quae ite∣rum vel interne ipsum spectant, vel externe. In∣terne potentia, providentia, voluntas, gratia & ejusmodi, quae uno nomine appellantur Dei no∣men. De his praecipitur, ne temere aut inaniter habeamus, vsurpemus; & de hoc est tertium praeceptum. Jam quae externe Deum spectant, ea vero sunt Peculia Dei, & res sacrae cujuscun{que} generis, seu Personae, seu Res speciatim dictae, seu Circumstantiae rerum & personarum, ut lo∣cus et Tempus sacrum. At{que} de his omnibus af∣firmo in quarto mandato praceptum, ut sancti∣ficemus, id est, sancte habeainus, imo ut memi∣nerimus sancte habere: quia nimirum Dei sunt. At, inquies: sola hic de Tempore sacro mentio;

de reliquis nulla. Mihi vero hoc ipsum satis est, quod de tempore sacro: cum haec sit Synec do∣che Decalogi propria; ut ex una specie intelli∣geremus omnes ejusdem generis species: ex u∣na rerum sanctarum specie omnes omnino res san∣ctas.

Et quidem particularis propositio rationem habens annexam aequipollet universali illi, quae foret integri Syllogismi Major. Ut Dies septi∣mus est dies Domini Dei tui: Ergo dies septimus est sanctificandus. Enthymema hoc si compleveris, Major erit, Omne quod Dei est, id nobis sancte habendum est. Jam assumo ego, Non solum tem∣pus sacrum, sed omnes res sacrae, Personae, Res, Loca, Dei sunt. Ergo unumquod{que} horum est sancte, seu honorifice & veneranter habendum.

CAP. III.

Ventum ad Venerationem sacram dividendam, & ma∣gis speciatim exponendam. Prima divisio in Inter∣nam & externam; utraque illustrata. Externa am∣plius divisa; & de ea Regulae.

ITA hactenus definivi, explicavi, & adserui Venerationem sacram: sed id promiscue & universe; nunc amplius videndum, quid ea spe∣cierum habet, quid divisionum, quas certe ge∣minas ostendit, tum ex se, tum ex Objectorum varietate sumendas▪ Per se dividitur, ut omnis vniverse Veneratio, ita speciatim sacra in Inter∣nam

& Extemam. Quarum, quas supra finitiones habui, hic inculcare non est animus: sed adapta∣re rei praesenti. Internam igitur hic dico, Cum in∣terne, & animo rem sacram habemus peculiarem, differentem & sublimem: Externam, Cum idip∣sum externe praestamus actu aliquo externo; nempe Oris, Gestus, Operis. Oris, cum honori∣fice & pro decoro sublimitatis sanctae loquimur, alloquimur: Gestus, cum corpus ipsum singu∣lari & praecipuo quodam motu, situ, habitu quod intus est Venerationis effigiat: Operis deni{que} cum item praecipuo tractamus modo, nec sanctis vt vulgaribus vtimur, nec in ijs quae vulgaria.

De Interna modica lis est; forsan nulla. Quic∣quid sit, solvunt ea quae ad genus ipsum dixi ge∣neratim; sufficiat igitur tantum posuisse, non vlterius evolvisse. De externa major lis: tum an sit, tum quo modo sit habenda. Illa nimis quam iniqua est, & sine omni ratione. Quae enim cogi∣tare fas, & affectu intus concipere: cur non & proferre liceret Ore, Gestu, Opere? Certe quod istis ostentare & foras repraesentare nefas: etiam concipere, etiam cogitare impium. Argumenta∣tio haec solida est & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, sed rem porro praeceptis & exemplis evincam, cum speciatim mihi ventum ad Venerationem Locis sacris as∣serendam; quae principue mihi in animo, fateor, cum primum de Veneratione cogitandi animus: nunc in postremum rejecta locum, nec ita, vt pu∣tavi, prolixe explicanda.

Jam vero alteram illam de Modo litem; qua forma, quo actuum externorum genere exhiben∣da

Veneratio: eam quidem ancipitem agnosco, & magis tenebris involutam; mihi quo{que} ut di∣fficilem, ita nec tutam explicatu. Quid enim? Naufragium hic multorum video: his Scyllae al∣lisa; illis Charybdi absorpta nave: dum hi Ve∣nerationis praetextu idololatriam; illi hujus fuga contemptum inducunt omnis rei sacrae: adeo specie tenus in multis idem, in pleris{que} simillimum est, quod externe apparet in Veneratione tam sa∣cra, quam religiosa: vt fines vtrius{que} incauta miscuit superstitio, & terminos movit ab antiquo positos. Quos ego aliquatenus dignoscendi & re∣ponendi spe, age, navicula mea audebo per hoc fretum. Sed, ut Augures olim in Coelo signabant partes; ita ego species in Veneratione vniversa ad augurium veri.

Omnis Externa Veneratio aut Personalis est, aut Realis. Personalem hic voco, Quae pura puta actione, id est, motu gestuve corporis absolvi∣tur: Realem, quae praeter actionem ipsam, rem in∣ter agendum adhibet, aut agendo efficit: ut qui Principem muneris oblatione honorat, Reali ho∣nore facit, quia rem muneris adhibet inter hono∣randum. Prior harum Personalis per se indifferens est ad Deum & humana; & alterutris tribuitur recte, si mens & intentio recta venerantium. Re∣alis non item: quod multa hic sunt ingenio ad Deum solum spectanti; non autem indifferen∣ti ad Deum & Humana. Hujusmodi quae dico, sunt omnia, quae aut de re, aut ad rem fiunt so∣lius Dei propriam; id est, de objecto in solius Dei potestate & jure, aut ad finem ipsi soli peculia∣rem.

Objectum intelligo, de quo actio quocun{que} modo est, aut significando, aut mutando, aut ef∣ficiendo; si hoc enim in Dei solius jure fuerit, & actio ipsa erit ad solum ipsum. In hoc genere est Consecratio quaevis. Est enim de re sacra facienda: at haec solius Dei est, & ab respectu ad ipsum. I∣tem Sacrificium, quod ipsum quo{que} consecratio quaedam est, & praeterea de re animae quae sub∣jecta soli Deo. Eodem pertinet Primitiarum, & aliarum quaru meun{que} rerum oblatio sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pro frugum incremento, pro negotiorum successu, &c. sive, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pro exauditione precum: nam haec de rebus sunt in solius Dei potestate ad conferendum.

Porro, qui externae Venerationis modus per se, vt dixi, & ad Deum referri potest, & ad ea quae alia sunt a Deo: is vel ita manet, vt est, indiffe∣rens, vel ex accidenti restringitur, caussa vel Cir∣cumstantiae vel Moris. Caussa circumstantiae, Dei & sacrarum rerum fiunt propria, quaecun{que} fiunt inter ipsa sacra. Caussa moris, Dei fiunt propria, quae more & instituto legitimo vsurpantur erga solum Deum: rerum itidem humanarum, quae in solis humanis rebus.

Ita breviter omnem in externa Veneratione actum explicui & eduxi in conspectum mentis. Jam in singulis, quid fas, quid nefas, si mihi cen∣sere fas, ita censeo.

1. Natura sua ad solum Deum pronum, qui creaturis adhibet ad externam venerationem, pu∣rus & proprie dictus Idololatra est; & tales asteve∣ro, qui sacrificant, qui consecrant, qui vota faci∣unt creaturis.

2. Quam venerationis ceremoniam vel omni∣um gentium publicus, vel alicujus privatus mos Deo fecit proprium, extra Deum adhibere Sa∣crilegium est. Ejusmodi forsan est (aliud in ge∣stu vix memini) oculorum elevatio ad Caelum; sin minus, tales certe dixerim, istos Ecclesia∣sticae melodiae Psalmis Deo cantandis peculia∣riter consecratos. An non & Organa quae vocant? amplio.

3. Quod natura alioquin adiaphora, circum∣stantiae tamen caussa fit rerum sacrarum propri∣um, qui circumstantia tali transfert ad res non sacras, prophanator est rei sacrae. Haec regula non tolerat salutationes, honoris delationes, & allo∣cutiones civiles inter sacra & in loco sacro. Nam quae haec impietas est, cum ad Deum coeperis, ad homines converti, misso Deo? Quodcun{que} fece∣ris tali loco, tali tempore, ad Deum solum facien∣dum, sive gestu, sive ore, sive opere.

4. Quod natura pariter & vsu indifferens est aut instituto humano privatim humanis datum, id fas est Deo & sacris adhiberi: si tamen non abfuerit a decoro sacro. Ut si quae fuerit gestus de∣cori caeremonia in civilibus tantum adhuc vsur∣pata, potest ea, si Ecclesiae videbitur, etiam Deo adorando adhiberi. Quam vis enim quae dei semel sunt, nostra amplius non sunt, nec debent esse: quae tamen adhuc sunt nostra, vel privatim, vel vtcun{que} communia; ea sacrari possunt, & Deo fieri propria.

CAP. IV.

Altera divisio Venerationis sacrae ex Objectis, in Vene∣rationem Personarum, Rerum, Locorum, Temporum. In singulis aliquid diversum; praesertim de externis: id leviter ostensum.

ABsolvi de Divisione prima; insequor alte∣ram, quae ex Objectis: unde quadruplex mi∣hi exit Veneratio sacra, Personarum, Rerum, Lo∣corum, Temporum. Nam in singulis horum, quae genere vna, specie diversa est Veneratio, propter accommodationem diversam.

Id{que} de vtra{que} veneratione verum. Suus enim Internae est in affectu modus▪ Externae in effectu mos venerandi. Virum Dei veneror; etiam men∣sam & altare Dei verenter habeo; etiam alias res sacras. Atqui lapis est, qui eodem affectu lapidem & lignum colit, quo debuit personam. Idem de Loco & Tempore cogita. Veruntamen non negabo, in veneratione interna, vt non facile animadverti, ita difficillime explicari, quam dico, differentiam: & certe, quanta quanta est, non aliunde eris dis∣cernendo, quam ex mente recta, & recto de re veneranda sensu. At vero externae venerationis clara sunt discrimina. Ut enim in rebus naturali∣bus formarum differentias vix aut ne vix assequi∣mur; materiarum oculis vsurpamus: eadem hic ratio: latet quod intus est; quod foras pro∣dit, varium se prodit & multiforme. Cui rei ex∣emplo illustrandae ternae istae erunt, quas dedi,

partes huic Venerationi externae; O ris, Gestus, Operis. Ab oris Veneratione incipiam. Ea duplex est, Loquendi, & alloquendi. Loquendo, honora∣mus omnem rem sanctam; alloquendo, personas tantum: honorifice enim loquimur de omni re sa∣cra; personas tantum alloquimur honorifice. Ge∣stus vero aut totius est corporis, aut partis. Toti∣us gestu, id est, incurvando aut procumbendo, &c. gestu inquam, ipso, aut fallor, aut Personis solis exhibenda▪ Veneratio, partis etiam, Non per∣sonis: vt manuum ablutione, quam veteres v∣surparunt in sacris tractandis: aut pedum nuda∣tione, quam in calcandis locis sacris. At tempori honorando adhiberi gestum non dixerim, nisi for∣te solenne illud festis diebus in vestitu & ornatu studium huc referrem. Veneratio deni{que} seu San∣ctificatio operis, ea quidem, quod ad Personas, in officio sita est erga personas: nimirum aut ip∣sorum erga se, aut aliorum erga ipsos: quod ve∣ro ad Res, & reliqua Sacrorum genera, in vsu eo∣rum sacro, nempe Rerum, Locorum, Temporum. At in omnibus hisce suus cui{que} generi proprius debetur vsus, opus proprium. Personae sunt sa∣cris tractandis & administrandis. Res alendis per∣sonis, aut alias inserviendo ipsis; quarum abu∣sus sacrilegium dicitur: In Locis deni{que}, & Tem∣poribus sacris sacra fiunt decore, fiunt ordinate.

CAP. V.

Re iquis omissis, Locorum & Templorum Veneratio accuratius, & distinctius explicatur: eam duplicem esse; Rei & Circumstantiae rei: de utra{que} dictum: & de precibus privatis, quatenus & quare in Loco sacro habendis.

SED omnia haec singillatim percurrere nec au∣deo, nec possum; Unicam mihi seligam Loco∣rum & Templorum venerationem sacram; in quam altius penetrabo, & navigio meo, si possim, transibo istud fretum. Primum autem genera quaedam ejus, seu modos monstrabo; vt scias quid tuebor: muniam deinde rationibus & auto∣ritatibus, tam sacris quam ecclesiasticis.

Veneratio igitur Loci sacri alia Rei est, alia Circumstantiae rei. Illa est, cum res ipsa, seu id, quod fit immediate, fit in honorem loci. Haec, cum res ipsa Deo quidem fit; & in honorem so∣lius Dei: circumstantia vero rei accommodatur in honorem Loci. Vel sic. Veneratio a circumstan∣tia est, cum actus quidem ipse Deum, eum{que} so∣lum, spectat; circumstantia vero agendi hono∣rem loci. Illius exemplum apud nos capitis aper∣tio; apud Orientales, praesertim Judaeos, nudatio pedum. Vel ideo, quod hae corporis partes vide∣bantur maxime locis honorandis aptae, quibus ipsa loca insistimus & premimus; vel quia omnis reverentia humiliatio quaedam est; hic autem ritus fuerit humiliationi significandae, vt apparet

ex 2 Sam. 15. 30. Vbi Davides & populus cum ipso luxerunt, obvolutis seu opertis capitibus, & nu∣dis pedibus. Vt vt sit, hunc ritum vsurparunt etiam Deo monente, Moses & Josua: nec abnuit hodiernus Judaismi mos, nec Mahumeticae blas∣phemiae ab Arabia. Posterioris modi exempla sunt preces, sacrificia, adoratio, & quae his similia, sa∣cra officia in Loco sacro, aut eo versus peragenda. Nam preces ipsae, &c. Deo soli fiunt, & ipsis Ip∣sum solum veneramur: circumstantia vero pre∣cum, quod hic loci fiunt, quod huc vel illo ver∣sus; id Loco est honori 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Deo: quod Loca ea Loca Dei sunt, & propter Deum honoranda.

Ut qui Calum versus orat aut adorat, non ideo Caelum adorat, sed Dominum Caeli: ita ne{que} Locum, ne{que} Mensam Dei, aut mysticum Sa∣cramentum, qui in, aut coram illis orat, aut ver∣sus illa.

Ut autem illic, gestus circumstantia, reliquis mundi partibus praeferri Caelum in honorem quendam expetit Caelo: idem hic puta; tum ho∣norifice & ex decoro sanctitatis haberi Loca & Mysteria sacra; cum in ipsis habentur, aut ad ip∣sa, quos Deo praestamus actus sacros. Cogita e∣nim mihi tempus sacrum: vt com parando in vi∣cem illustriora evadant, quae velim. Vult Deus vt sancte habeatur, seu honoretur Dies septimus. At qui tandem hoc aut melius fiat, aut magis ad Legislatoris mentem, quam Religionis exercitio & cultu Dei publico. Sed nemo idcirco dixerit Diem ipsum religiose coli, quinimo Deum in die:

colendi vero circumstantia honorari ipsum diem. Idem hic cense; Cultu ipso Deum, circumstan∣tiarum accomodatione in cultu & ipsum honora∣ri locum, & deberi honorari, quia Dei locus. Unde non immerito hic sententiae nimium severae reos e∣gerim, qui superstitionis damnant omne precum privatarum studium in Locis sacris. Mihi certe adeo per se nihil superstitionis habet, vt Venera∣tionis hujus, quam jam ingero, partem dixerim, & hujusmodi ingredientibus Loca religiose affec∣tandum. Non quod a loco accedit precibus effi∣cacia, sed quod Loco honor a precibus. Actubus enim mere civilibus & alienis, etiam privatis, profanantur Templa: quidni ergo religiosis ho∣norentur? Quod igitur Nuptijs concio••es nup∣tiales, quod Funeribus funebres, quod Marty∣rum Coemiterijs Synaxes veterum Christiano∣rum: id Loco sancto preces, singula, inquam honori singulis adjunctive (sic loquar) non ob∣jective; non a re facta, sed a circumstantia faci∣endi.

CAP. VI.

Esse Venerationem sacram, etiam externam sacris Lo∣cis exhibendam, monstro ratione, praeceptis & ex∣emplis tam sacris, quam ecclesiasticis.

DIxi de modis Venerationis Locorum. Jam assero ipsam argumentis specialibus & priva∣tis. Nam communibus feci, cum de Veneratione

dixi communiter. Aio igitur Venerationem etiam externam sacris locis exhibendam: id{que} primo affirmo ab impari. Quid enim? Thronum regium honoramus nos caput aperiendo, suo modo alij: quia scilicet dicatur praesentiae regiae; quanto magis Locum divinae praesentiae sacrum? Imo re∣gis Thronum veneramur vel absente rege; prop∣terea quod ibi soleat Rex sese ostentare populo; quanto magis Locum sacrum, etiam cum non fi∣unt sacra; ideo quia soleant ibi fieri?

At inquies, praeceptum volo aliquod e sacris literis. Audi igitur Deum ad Israelitas, Levit. 19 30.

Sanctuarium meum reveremini.

Interne inquis; imo etiam externe: quod enim animo facere,

cur non & foras testari liceat?

Audi etiam e rubo ad Mosen, Ex. 3. 5.

Extrahe,inquit,calceamenta tua a pedibus tuis; nam locus in quo stas, terra sancta est.

Quod ne aliorsum capias, quam de Loco ob praesentiam Dei sancto, externa haec caeremonia venerando, Justinus Martyr testis est, idem eo∣dem fine a Gentibus factitatum,* 1.1 ab imitatione, vt ille putat, Mosis; nos liberius Patriarcharum ante Mosen; & quod nuper monuimus, vestigia hujus moris cernere est hodie in Synagogis Judaeorum, & in Turcarum (vt illi Templa vocant) Mes∣chitis

Quin & ratio huic praecepto adjuncta minime praetereunda est. Nam Locus,inquit, in quo stas, ter∣ra sancta est.

Ergo omnis locus sanctus (hic ma∣jor erit Syllogismi) etiam externa caeremonia venerandus est. Solomonem porro audi, Eccl. 5. 1.

Custodi pedem tuum, cum intraveris Dei Domum.

Cur autem pedem? innuit proculdubio ritum istum

pedes excalceandi. At ego non negarim etiam in∣ternam venerationem hic intelligi tropic••s: ne{que} tu pariter externam mihi nega, cum hanc verba ipsa praeferant; non adeo illam vt maxime sit ip∣so operae praeferenda.

At exempla forsan vis. Vide mihi Jacobum Be∣theli a somno experrectum, timentem, & talia re∣ferentem, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉

quam reverendus hic Locus?

qua∣re autem reverendus?

quia, inquit, Jehova est in hoc Loco,

v. 16.

Dei domus est & porta Caeli,

v. 17.

Verum inquis, agnosco hic Locum sacrum: agnosco internae venerationis exemplum; ex∣ternae nondum video. Non vides? quid? in ta∣lia verba prorupisse, statuam erexisse, oleo im∣buisse; aut haec externa sunt dicenda, aut ego tantundem video. Nec his insisto. Israelitarum ex∣emplum attexo. Quos Moses ex dei praescripto instituit, quemadmodum se compararent ad De∣um in monte Sinai conveniendum, Ex. 19.

San∣ctifices eos hodie & cras,id est, Jubeas se sancte habe∣re,

v. 10,

Estote parati,

v. 14. Primo interne pro∣culdubio; deinde vero externe: primo absti∣nentia,

ne accedite ad Vxores.

v. 15. secundo mun∣ditia

extraordinaria, Lavent vestimenta sua,

v. 10. tertio de gestu sese singulariter comparando, v. 12.

Cavete vobis ne ascendatis in hunc montem, at∣tingatisve finem ejus: quicquid attigerit hunc mon∣tem, omnio morte afficitor.

Nimirum eo fine totum hoc factum est, vt mons ille, super quem Deus vi∣sibiliter descensurus erat, sanctificaretur. Ut li∣quet, v. 23.

Contestatus es nos,inquitMoses ad De∣um, dicendo Terminum pone huic monti, ut sanctifi∣ces

illum;

Id est, sancte habeas & venereris exter∣ne: id{que} non tantum vt patescat, sed crescat e∣tiam interior affectus hoc adminiculo. Plurane exempla poscis? eosdem Israelitas adjunge, ad ostia Tabernaculorum suorum adorantes, cum nubis columnam descendentem viderint: ipsam quidem nubem nequaquam adorantes, sed De∣um; at versus nubem quod ibi Deus, id quod ad Venerationem a circumstantia satis esto.

Quid dicam Sacerdotes Israelis pedes suos la∣vere solitos, quoties Sanctuarium ingrederentur & altare Dei accederent? nimirum vt sancte pre∣merent, & calcarent sanctum pavimentum. Non tamen ego hanc vel illam externae venerationis formam urgeo: sed externum tantum, quacun∣{que} forma, urgeo; modesta modo sit & decora. His omnibus factum Servatoris addo. Nam ille numularios, mercatores, & reliquam fecem cum ab atrio templi ejecit, satis profecto indicavit, Templum suum quam noluit profanari, quam voluit honorari externis illic peragendis.

Et ne forte exemplum antiquioris aevi Christi∣anum desideres; illud unicum, caeteris omissis, habe, quod Greg. Nazianzenus in Oratione pro patre funebri refert & laudat de matre sua Non∣na; Eam quidem Templum Dei adeo esse reve∣ritam, vt in eo ne quidem vocem emitteret, misi de rebus mysticis & divinis; ne{que} vnquam ter∣gum altari obverteret, aut sacrum pavimentum conspueret, subjicit, haec fortasse multis res te∣nuioris momenti videri, sibi vero 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.

Deni{que} ut tandem hujus probationis desinam, si ecclesia∣sticam sententiam non defugias, vna{que} scires, quam sunt haec sana mente a me hucus{que} defensa; audi patres Gangrenses contra Eustathium quen∣dam Templorum contemptorem sic 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 prorsus ad meum sensum, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, inqui∣unt, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Au∣di; non ideo honorari ab ijs Templa, quasi religio∣nem omnem ipsorum parietibus putarent inclu∣sam, (hoc ne{que} nos putamus) sed honorari ta∣men, quia in Dei nomine sunt aedificata, id est, Deo consecrata, obligata, addicta, in qua sana & religiosa sententia nos acquiescimus: ad eam{que} exigi patimur, quae hucus{que} disseruimus omnia.

CAP. VII.

Vltimo dividitur Veneratio sacra Locorum, in eam quae Reverentiae, & quae Ornatus. De priore hacte∣nus dictum. Ornatum esse duplicem, Magnificentiae, & Munditiei. Illam Templis deberi probatum, & quatenus.

POrro vniversam, quam Templis & sacris lo∣cis assero Venerationem, tu adhuc duplicem

intellige, Reverentiae & Ornatus. Reverentiam appello, quae & propie Veneratio est, & fere so∣la in superioribus explicata. Ornatus autem, cu∣jus nunc tractationem adorno, & ipse Veneratio quaedam est; quamvis non adeo princeps: Hono∣rat enim, qui orant: imo Ornamentum honora∣mentum si dixero, grammaticam analogiam vt mi∣nus sequar, de re scio me dicturum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ornatum vero requiro duplicem; vnum ex structurae splendore & magnificentia, ex mundi∣tie alteram. De Templorum autem magnificen∣tia dicturus; vt caveam, quae in hac caussa mul∣ti in hanc vel illam ornatus speciem importuni objiciunt; non simpliciter, sed comparate defi∣nio de Modo, & Mensura ornatus sacri: videlicet, Dei Domum esse debere aeque, imo magis, quam privatae aut profanae, magnificam. In Urbe Tem∣plum aedificas? pulcherrimum id sit omnium in Urbe Palatiorum. In Villa? aequet, imo vincat re∣liquas in villa aedes. Ratio mihi talis; quia Deo dignum non fuerit, quod non sit in quocun{que} ge∣nere rerum optimum & dignissimum. Contra fe∣ceris, eandem reportabis gratiam ijs qui caecum & claudum obtulerunt in sacrificium:

Vt vulium tuum non suscipiat Caeli princeps;

imo nedum in ho∣noris, sed contumeliae partem interpretabitur, quod tu terrae hujus incola Deo te praetuleris; Caenum Caelo, creaturam Creatori. Nam Deo sese meliorem & majorem facit, quisquis quod ma∣lum est ipsi offert, aut minus suo bonum.

Age jam, satin' validum videtur hoc telum, sa∣tin' firmum argumentum, quod a Dei excellentia

progreditur ad Eorum, quae Dei sunt, excellenti∣am? quod si, ut ut per se satis validum, a jaci∣entis tamen manu videatur imbecille; age ite∣rum, dabo non a mea, sed a sacra manu jaculatum. Ego, inquit David, 2 Sam. 7.

Habito in Domo ce∣drina, dum arca Dei habitat inter aulaea,

quasi di∣ceret, prorsus indignum esse, vt Dei Domus magnificentia cederet, vel ipsis regum palatijs. Simile est 1. Hag.

An tempus est vobis desidendi in domubus vestris contabulatis, quum domus haec mea vasta est?

Etiam haec expostulatio ducitur a com∣paratione Dei cum hominibus. Ut Deus homi∣nibus major; ita majori studio, opera, sumptu exomanda domus Dei, quam Domus hominum. Eodem spectant Solomonis ad Hiramum verba, 2 Chron. 2.

Domus quam aedificaturus sum, magna erit, (rationem audi) quia major est Deus noster omnibus Dijs.

Item 1 Chron. 29.

Solomon filius me∣us (Davidis sunt verba(puer est & tener: Opus vero hoc magnum est (etiam hic rationem nota) non enim hominis istud palatium, sed Dei est.

Cui per om∣nia consonum est ejusdem effatum, 1 Chron. 22.

Domum Iehovae aedificandam oportet esse summe mag∣nificam.

Pergo, & secundum argumentum adtexo, id a fine sumptum; nam a fine mensuram accipiunt me∣dia quae ad finem. Cum igitur finis sacer sit, om∣nium finium nobilissimus; & loca huic fine data, debent esse caeteris nobiliora locis, id est, illustria magis & magnifica.

Vicisse satis mihi video binis hisce copiis: Jam leviora jacio tela, primum a Pari. Templa enim

moris est, ut non ingrediamur, nisi amictu solito splendidiori; in honorem scilicet aut sacri con∣ventus, aut Dei, loci praesidis: Cur non ae{que} dece∣ret ipsum Templum communibus aedificijs an∣tecellere? Alterum a nomine; quod Hebraeis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Templis, & Regum palatijs commune est. Magno sane argumento vt olim fuisse, ita hodie debere esse Templa magnificentia vel regum pa∣latijs comparanda. At inquis, huic nominis com∣munitati occasio forte praebita a Templi Solomo∣nici magnificentia? Imo aio, ante natum Solomo∣nem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 istam natam; nam etiam Syrorum idioma, quod ab Hebraeo deflexum est, de utro{que} dicit suum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 de palatio quidem, Ezra. 4. 14. de Templo tam Hierosolymitano quam Eaby∣lonico, Ez. 5. 14. de Solymitano etiam 6. v. 5. in decreto Cyri: de Templo & Palatio, Dan. 5. v. 3. & 5. Quod ego ab Hebraico vsu traductum dixerim, vna cum Syriacae ortu ab Hebraea. Ide∣o{que} Syriacae linguae primordijs antiquiorem regi∣am templorum magnificentiam affirmo, id est coaevam certe Patriarcharum aevo.

CAP. VIII.

Objecta & rejecta ea quae contra Templorum magni∣ficentiam dicuntur: non typicam eam fuisse. De pauperibus objectio invalida; & quatenus tem∣pla spolianda; ne{que} a Patrum ullo damnatam, &c. De Munditie dictum. Rem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 esse. Sermonis totius conclusio.

JAM porro fumi objectionum mihi tollendi, qui obfuscant hunc splendorem. Typicam e∣nim ais fuisse hanc magnificentiam; vt{que} Tem∣plum ipsum Christum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & Deum in carne habitaturum, ita & ornatum figurasse excellentiam & perfectionem hujus carnis, seu humanitatis Christi. Audio, at vero ne{que} omnis Templi finis incarnationi figurandae: qua vnicum fateor; qua Domus Sacrificiorum fateor, non qua Dei & Orationum. Quid igitur tu ornatum ad typi solius partem refers? A page conjecturas. Annon Davidem & Solomonem credis operis sui scopum pervidisse? age igitur, istis arbitris ju∣dicetur lis ista. Davidem roga, quare opus illud tam magnum, aut magnificum futurum; respon∣debit, 1 Chron. 29.

Non enim hominis istud palati∣um,

sed Dei est. Solomonem? quia inquit, 2 Chron. 2.

Major est Deus noster omnibus Dijs.

At hic fines, hae caussae caeremoniales non sunt, ergo praecipuae saltem magnificentiae istius scopus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 moralis erat, non caeremoniale 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.

At magnam nobis invidiam conflatum eunt de pauperum indigentia. Indignum enim esse, vt au∣ro splendescant Templa illa externa, dum viva Spiritus sancti habitacula fame contabescant, & inedia: in pauperes vt simus lapides, nimium in lapides profusi. Fatebor equidem, nec invitus, in Templa non insumendum, quod alibi potius, aut melius collocandum: bonum enim quod facit, vt non fiat quod magis bonum, bonum non est; malum censeo. At interim meminerint velim hu∣jusmodi sermonis autores, nos non simpliciter, sed comparate locutos de Templorum ornatu: ne minus sint, quam hominum aedes ornatae. De∣inde non templa sola hoc quod intorquent ariete, sed & regum conquassari palatia, sed multas privatorum aedes. Pauperes indigent? quin igi∣tur tu aedes tuas dirue, quin Regum & nobilium palatia demolire. Pauperes, indigent? quid igi∣tur tibi tantus aulaeorum apparatus, & tapetum? Quid tot contignationum & concamerationum deliciae? quid reliqua supellex otiosa, ornatus supervacuus? Aufer, aufer haec, inquam; sine quibus & tu honeste, & in eleemosynam versis pauper vivat melius. Adhuc si indigeant paupe∣res, caussam non dico, quin templis omnem or∣natum auferas; imo ipsa: non enim pro templis homines, sed pro hominibus templa sunt condita: vt in re Sabbatica huic simili dixit Servator. Vt enim Davides, si aliunde habuisset quod comede∣ret, sanctos panes non attigisset: ita nec tu extra hunc casum, quae Deo immediate sacra. Quamdiu aliunde veritas potest confirmari, Deus non est eo

advocandus juramento. Dum alijs res dubia dis∣ceptari modis, ad Sortes non est recurrendum: quippe hoc esset temere Dei nomen sumere, & profanare quod sanctum est. Idem hic puta, nisi extrema urgeant, nec spolianda sacra, nec minu∣enda.

Huic sententiae tale do fundamentum. Bonum omne, seu finis quo agendo collimamus, triplici∣ter dividitur; in Necessarium, Commodum & Jucundum; quorum Jucundum Commodo cedit; vtrum{que} Necessario. Nobis autem Ornatum, & magnificum supplet Jucundi locum. Est etiam Bonum aliud privatum, aliud publicum: publi∣cum item sacrum, & profanum; hic privatum publico cedat, sacro profanum: Sin autem mis∣ceantur haec, ac privatum & publicum, sacrum & profanum alternaveris cum Necessario, Com∣modo, Ornato: tum certe Necessarium, quale per se honestum est, praetulerim cuicun{que} alterius generis bono, etiam privatum publico. Reliqua vero sic senseo; vt Commodo civili praeponderet sacrum; ornatum{que} hujus, illius ornato; praeterea magnificentiam & ornatum sacrum, vt aequem saltem commoditati civili.

Pauperibus igitur subveniendum putas? Idem & ego puto: honestum enim est, & necessarium fa∣ctu bonum. At hoc ex ijs fieri potest, quibus ju∣cunde habemus? parcatur ijs, quibus commode ex privato? parcatur publico, ex profano? par∣catur sacro. Aliter si feceris, profano sacrum post∣posueris, id est, Deum hominibus. Sed pergunt nobis adversari, & Patrum quosdam aiunt in

hunc quem nos tuemur ornatum effatos multa. At vero Patrum dicta nihil ad nos; qui nullum ornatum in specie ponimus; sed anteponimus, quam haberent sacra magnificentiam, ei quam ha∣bent non sacra; imo Patrum horum argumentis, non templorum magis, quam civilium aedificio∣rum ornamenta perstringi. Deinde, nego Patres istos Templorum ornatum per se, & absolute damnare; sed immoderatum, sed indecorum, sed gravioris momenti rebus praelatum, sed super∣stitiosum, & mala mente susceptum. Ipsos vide, & in verbis eorum diserte hoc ipsum. In summa, quod Christus Pharisaeis menthae & anethi deci∣mationem satagentibus, & graviora legis omit∣tentibus; idem illi ingerunt sui aevi Pharisaeis, Graviora quidem illa praecipue facienda, sed mi∣nora haec non omittenda.

Atque ita jam plene absolvi de Magnificentia; transeo ad alteram quam feci Ornatus templarij speciem, Munditiem scilicet; rem cum primis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & sacra decentem maxime. Argumenta communia, quae multa possem, taceo; propria tantum ingero. Et primo Praesentiam divinam minime decere Immunditiem; quod adeo verum, vt de Israelitarum castris idem mandaret Deus, propter singularem in ijs praesentiam.

Quia, in∣quit, Iehova indesinenter ambulat in medio castro∣rum tuorum, eripiendo te: ideo castra tuae sancta sun∣to, ne{que} conspiciat in te turpitudinem ullius rei, ne avertat se a te,

Deut. 23. v. 15. Secundo, Templa honorifice habenda sunt; at Immundities extre∣mum contemptum, & vilissimam vilitatem ar∣guit.

Quare Iehu, 2 Reg. 10. v. 25. Contumelia quam potuit gravissima affecturus Aedem Baali∣ticam, in latrinam vertisse dicitur. At ille Baalis Templum, nos Christi, (proh pudor) templa in latrinas vertimus; adeo nobis in Deum igno∣minia non est, qua vix majorem in Dei nostri Blas∣phematorem statuere potuit Nebuchadnezzar Rex, quam vt domus ejus in latrinam, aut ster∣quilinium redigeretur, Dan. 3. 29. Postremo, a∣deo Templis munditiem convenire putavit mag∣nus ille Gentium Doctor; vt corpora fidelium templis assimilans, argumentum inde duceret de ijsdem morum & vitae impuritate non temeran∣dis.

Qui scortatur, inquit,in proprium corpus peccat: an ignoratis corpus vestrum esse templum Spiritus S.

1 Cor. 6. 19. Item 2 Cor. 6. v. 16, 17.

Vos templum estis Dei viventis; quapropter impurum neattin∣gite.

Si imaginem Templi non deceat Immundi∣ties; multo minus decebit ipsum.

Atque ita finio de Templis, & de omni Venera∣tione sacra. In qua, si vere sensi, si Sapienter judicavi; Te Veneror O prima Veri∣tat, O Aeterna SAPIENTIA.

Notes

• * 1.1

  Apol. 2.