An easie entrance to the Latine tongue ... a work tending to the school-masters's eas, and the weaker scholar's encouragement in the first and most wearisome steps to learning / by Charles Hoole ...

IV. Collectánea ex infimae classis autoribus. (Book 4 (excerpts from Latin authors))

Collections out of the lowest School-Autors. (Book 4 (excerpts from Latin authors))

Sententiae Pueriles.

Duarum Dictionum.

AMicis opitulare. Alienis abstine. Arcanum cela. Blandus esto. Be∣nedic omnibus. Cognosce te∣ipsum. Ebrietas dementat. Ebri∣etatem fuge. Legibus pare. Lin∣guam tempera. Libenter disce. Libros evolve. Magistrum metue. Mendacium oderis. Nè jurato. Otiosus nè sis. Pietatem se∣ctare. Principi obedito. Reverere parentes. Re∣gem honora. Seniorem venerare. Risum mode∣rare. Veritati adhaereto. Verecundè responde.

Trium Dictionum.

AMor omnia vincit. Arma nesciunt leges. Avarus semper eget. Arcus nimis intensus rumpitur. Amicos pecuniae faciunt. Belli exitus incertus. Comparatio omnis odiosa est. Consci∣entiae mille testes. Cibus immodicus noxius. Convitiis non respondendum. Dona multum possunt. Discordiâ dilabuntur regna. Fames opti∣mus coquus. Foeminae sunt inconstantes. In vino

veritas. Ingens telum necessitas. Labor est thesaurus hominis. Libertate nihil dulcius. Ma∣la senium accelerant. Natura paucis contenta. Necessitas caret lege. Necessitas frangit ferrum. Otium ingenii rubigo. Paupertas excitat artes. Praeceptori discipulus obediat. Pecuniae obediunt omnia. Pudor mendico inutilis. Patriâ nihil dul∣cius. Quae nocent, docent. Simile simili gau∣det. Suum cuique pulcrum. Sibi quisque place••. Tempus omnia revelet. Venter caret auribus.

Quatuor Dictionum.

AMicis utendum cum modestiâ. Amici boni ra••i sunt. Amanti nihil est difficile. Amor non est sanabilis. Beneficium semper benefici∣um provocat. Bellum civile malum perniciosum. Blandis verbis homines exorantur. Carum est, quod rarum est. Conscientia recta suavissima est. Docti doctorum familiaritate gaudent. Dul∣ce est meminisse laborum. Ensis pueris non com∣mittendus. Ex parvis fiunt magna. ••ides etiam hosti servanda. Humile vitae genus tutissimum. Irati nihil rectè faciunt. Ignavis semper fe••ia sunt. Libenter feras quod necesse est. Mala her∣ba non perit. Mendacem esse memorem oportet. Morosi nihil candidè interterpretantur. Nè majora viribus suscipias. Nemo laeditur nisi à s••ipso. Oculus Domini saginat equum. Pau∣perum mors est sine strepitu. Parsimoniâ & la∣bore crescunt res. Quot homines, tot sententiae. Re praeteritâ omnes sapimus. Rubor virtutis est color. Sermo character animi est. Suus Re•• Reginae placet. Sera in fundo parsimonia. Supra vires nihil tentandum. Ut quisque est, ita lo∣quitur.

Ubi amor, ibi oculus. Ubi dolor ibi digitus.

Plurium Dictionum.

ABjiciendus pudor quoties urget necessitas.

Alterius salus, alterius est exitium.

Asinus mavult stramina quàm aurum.

Bacillus vitae est egregia eruditio.

Canis festinans caecos parit catulos.

Celant sua mala domestica sapientes.

Cavendum ab eo qui semel imposuit.

Dissidentes facilè superantur, concordes haud fa∣cilè.

Dives memineris, ut prosis pauperculis.

Ex vitio alterius sapiens emendat suum.

Festinationis comites sunt error & poenitentia.

Facilè fustem invenerit, qui cupit caedere canem.

Frustra sapit, qui sibi non sapit.

Jugum qui fert volens, leve efficit.

Liberalem oportet esse, sed pro facultate.

Mulier mala cunctis feris est ferocior.

Multis displicet, qui sibi nimium placet.

Nihil nostrum est, quod auferri potest.

Nè festina ditescere, nè pauper fias statim.

Non est ejusdem, & multa, & opportuna, dicere.

Oculis magis habenda fides est, quàm auribus.

Patienter ferenda quae mutari non possunt.

Praestat invisum esse, quàm miserabilem.

Periculosum est se aquis credere.

Pluris est oculatus testis unus, quàm auriti de∣cem.

Plus vident oculi, quàm oculus.

Pueris nocet potare vinum.

Pudore amisso omnis virtus ruit.

Pauper est, non qui parum habet, sed qui plura cupit.

Quod multi faciunt, non continuò bonum est.

Res non potest consistero, cùm quaestum superat sumptus.

Saepe etiam sub palliolo sordido sapientia est.

Sinè pennis volare haud facile est.

Tempus nullum est infructuosè transeundum.

Tanti quisque habetur, quantum habet.

Verecundia, bonum in adolescénte signum.

Voluntas saepe laudanda est, ubi vires desunt.

Pro festis Diebus.

ARbor ex fructibus cognoscìtur. Bona open probant fidem. Cognitio Dei vita aeterna. Christiani templum Dei sunt. Carnales regnum Dei non vident. Crux est probatio fidei. Chri∣stum sequentibus nihil deesse potest. Deus cu∣ram nostrî habet. Doctrina quaevis probanda. Deo adversante omnes creaturae adversantur. Emendatio vitae fit lege Dei. Fides sola justifi∣cat. Fidei signa opera sunt. Hominis vita mili∣tia est. Judicia Dei inscrutabilia. In solo nomi∣ne Jesu salvamur. Laborandum est ut proximo prosímus. Omnia in melius interpretanda sunt. Peccatum est caussa mortis. Peccata operit cha∣ritas. Piis condiuntur dulcia amaris. Puer ali∣mentum in mundum secum affert. Reddetur unicuique juxta facta sua. Seditiosis nunquam feliciter cessit. Timentes Dominum bene vivent. Vindictam prohibet Deus.

Dicta quaedam Sapientûm, Mimi Publicani.

LEgere & non intelligere, negligere est. Deo supplica. Parentes ama. Cognatos cole.

Magistrum metue. Ad consilium nè accesseris, antequam vocétis. Libros lege, quos legeris memento. Trocho lude. Al••as fuge. Pauca in convivio loquere. Patere legem, quem ipse tu∣leris. Infortunium tuum celato, nè voluptate afficias inimicos. Ea facito quorum non possis poenitere. Cum errâtis muta consilium. Omni∣bus teipsum praebe. Quicquid promiseris facito. Age quae justa sunt. Mortuum nè rodito. Au∣dito multa, loquere pau••a. Priùs intellige, & deinde ad opus accede. Quae facturus es, ea nè praedixeris; frustratus enim tideberis. Quae fe∣ceris parentibus, eadem à liberis expecta. Nè contendas cum parentibus, etiamsi justa dixeris. Nè geras imperium priusquam parere didiceris. Quae fieri non possunt, cave nè concupiscas. Quod oderis alteri nè feceris. Nè cui miniteris. Lapis auri index, aurum hominum. Nosce te∣ipsum. Similis tui sis. Susurronem ex aedibus ejice. Si fortuna juvat, caveto toll••: si fortuna tonat, caveto mergi. Multi▪ terribilis, caveto multos. Felix criminibus nullus erit diu. Igno∣sces al••is multa, nihil tibi. Ab alio expectes, alteri quod feceris. Avaro quid mali optes, nisi ut vivat diu? Bis est gratum, quod opus est, ul∣tro si osteras. Crudelis in re adversâ est objur∣gatio. Cuivis dolori remedium est patientia. Cùm vitia prosunt, peccat qui rectè facit. Co∣mes facundus in viâ pro vehiculo est. Objurga∣••e, cùm auxilio est opus, est damnare. Dixeris ma∣ledicta cuncta, cùm ingratum hominem dixeris. Deliberandum est diu, quod sta••uendum est se∣mel. Cui nusquam domus est, sine sepulcro est mortuus. Etiam qui faciunt odio habent inju∣riam. Frustrà rogatur, qui misereri non potest.

Fraus est accipere quod non potes reddere. Fa∣tetur facinus qui judicium fugit. Fidem nemo unquam perdit, nisi qui non habet. Furor fit laesa sapius patientia. Fulmen est, ubi cum po∣testate habitat iracundia. Grave crimen, etiam cùm dictum est leviter, nocet. Heu quàm mise∣rum est laedi ab illo, de quo ••on possis queri. Habet suum venenum blanda oratio. I••à ani∣mum habeas, posse ut fieri inimicum putes. Ira∣tum breviter vites, inimicum diu. Injuri••••uae remedium est oblivio. Improbè Neptunum ac∣cusat, qui ••terum naufragium facit. Lex uni∣versa est, quae jubet nasci & mori. Multis mina∣tur, qui uni facit injuriam. Mori est felicis, an∣tequam mortem invocet. Miserrima est fortuna quae inimico caret. M••lè secum agit aeger, me∣dicum qui haeredem facit. Nimiùm altercando veritas amittitur. Ridiculum est, odio nocentis perdere innocentiam. Veterem ferendo injuri∣am invitas novam.

Disticha quaedam Catonis.

SI Deus est animus nobis, ut carmina dicunt, Hic tibi praecipuè sit purâ mente colendus. 2. Plus vigila semper, nec somno deditus esto:Line 2 Nam diu••urna quies vitiis alimenta ministrat. 3. Virtutem primam esse puta compescere linguam;Line 3 Proximus ille Deo, qui scit ratione tacere. 4. Sperne repugnando tibi tu contrarius esse,Line 4 Conveniet nulli, qui secum dissidet ipse. 5. Si vitam inspicius hominum, si denique mores;Line 5 Cùm culpent alios, nemo sine crimine vivit. 10. Contra verbosos noli contendere verbis:Line 10 Sermo datur cunctis, animi sapientia paucit. Line 11

11. Dilige sic alios ut sit tibi charus amicus:Line 11 Sic bonus esto bonis, nè te mala damna sequantur. 12. Rumores fuge, nè incipias novus autor haberi;Line 12 Nam nulli tacuisse nocet, nocet esse loquutum. 13. Rem tibi promissam certò promittere noli.Line 13 Rara fides ideo est, quia multi multa loquuntur▪ 14. Cùm te quis laudat, judex tuus esse memento.Line 14 Plus aliis de te quàm tu tibi credere noli. 17. Nè cures si quis tacito sermone loquatur;Line 17 Conscius ipse sibi de se putat omnia dici. 19. Cum dubia & fragilis sit nobis vita tributa,Line 19 In morte alterius spem tu tibi ponere noli. 20. Exiguum munus cùm dat tibi pauper amicus,Line 20 Accipito placidè, plenè & laudare memento. 21. Insantem nudum cùm te natura creârit,Line 21 Paupertatis onus patienter ferre memento. 24. Nè tibi quid desit, quaesitis utere parce:Line 24 Utque quod est serves, semper tibi dcesse putato. 25. Quod praestare potes nè bis promiseris ulli:Line 25 Nè sis ventosus, dum vis urbanus haberi. 27. Noli homines blandos nimiùm sermone probare,Line 27 Fistula dulcè canit, volucrem dum decipit auceps. 28. Si tibi sint nati, nec opes; tunc artibus illosLine 28 Instrue, quò possint inopem defendere vitam. 30. Quae culpare soles, ea tu nè feceris ipse;Line 30 Turpe est doctori, cùm culpa redarguit ipsum. 31. Quod justum est petito, vel quod videatur honestumLine 31 Nam stultum petere est, quod possit jure negari. 38. Quem superare potes, interdum vince ferendo;Line 38 Maxima enim morum semper patientia virtus.

LIB. 2.

2 MItte arcana Dei, coelúmque inquirere quid sit;Line 2 Cùm sis mortalis quae sunt mortalia cura. Line 4

4. Iratus de re incertâ contendere noli;Line 4 Impedit ira ammum nè possit cernere verum. 6. Quod nimium est fugito, parvo gaudere memento,Line 6 Tuta magè est puppis modico quae flumine fertur. 7. Quod pudeat, socios prudens celare memento;Line 7 Nè plures culpent id quod tibi displicet uni. 16. Nec te collaudes, nec te culpaveris ipse:Line 16 Hoc faciunt stulti, quos gloria vexat inanis. 25. Rebus in adversis animum submittere noli.Line 25 Spem retine, spes una hominem nec morte relinquit 26. Rem tibi quam noscis aptam, dimittere noli:Line 26 Fronte capillatâ, pòst est occasio calva.

LIB. 3.

5. INterpone tuis interdum gaudia curis,Line 5 Ut possis animo quemvis sufferre laborem. 13. Quod potes id tentes: operis nè pondere pressus,Line 13 Succumbat labor, & frustrà tentata relinquas. 20. Utere quaesitis, sed nè videaris abuti:Line 20 Qui sua consumunt, cùm deest, aliena sequuntur.

LIB. 4.

22 DIsce sed à doctis; indoctos ipse doceto;Line 22 Propaganda etenim rerum doctrina bonarum. 27. Discere nè cesses; curâ sapientia crescit;Line 27 Rara datur longo prudentia temporis usu. 29. Nè pudeat, quae nescieris, te velle doceri;Line 29 Scire aliquid laus est; pudor est nil discere velle. 31. Demissos animo & tacitos vitare memento:Line 31 Quà flumen placidum est, forsan latet altiùs unda 33. Cùm tibi displiceat rerum fortuna tuarum,Line 33 Alterius specta quo sis discrimine pejor. 37. Tempora longa tibi noli promittere vitae;Line 37

Quocun{que} ingrederis, sequitur mors, corpus ut um∣bra. 40. Cùm quid peccâris, castiga te ipse subinde,Line 40 Vulnera dum sanas, dolor est medicina doloris. 46. Morte repentin•• noli gaudere malorum;Line 46 Felices obeunt, quorum sine crimine vita est. 48. Cùm tibi contingat studio cognoscere multa;Line 48 Fac discas multa, & vites nescire doceri. 51. Quod prudentis opus? Cùm possit, nolle nocere.Line 51 Quod stulti proprium? Non posse & velle nocere.

Quaedam Pueriles Confabulatiunculae ab Evardo Gallo.

Aemilia mater. Battus filius.

Ae.

BAtte fili, mi fili, mi Batte?

B.

Quid vis?

Ae.

Est tempus surgendi.

B.

Sine me, ob∣secro, adhuc paululùm requiescere.

Ae.

Dor∣mitum est satís. Surge, mi fili.

B.

Quot horas dormivi?

Ae.

Ferme decem, nimium diu.

B.

Utinam liceat ad satietatem dormire!

Ae.

A∣peri tantùm oculos.

B.

Non possum.

Ae.

Cerne quàm sudum est forís.

B.

Quid ad me attinet, sudum sit an nebulosum?

Ae.

En, sol te etiam invisit.

B.

An ortus jam?

Ae.

Jamdudum.

B.

Aegrè possum profligare soporem.

Ae.

Erige corpus, modò somnus obscesserit.

B

Ubi est in∣dusium?

Ae

Eccum, sub cervicali jacet.

B.

Ab∣scede mater, ego surgam illico.

Ae.

Noli re∣dormiscere.

B.

Non faciam, abi modó.

Ae.

Eo.

Corn••lius filius. Dorothea mater.

C.

MAter, quota est hora?

D.

Quid tu aïs? Sic••ine doctus es?

C.

Quid sim edoctus?

D.

Non me salutare debeas antea?

C.

Bonum mane.

D.

Et tibi, nunc quaere quid vis.

C.

Dic mihi amabò, mea mater.

D.

Quid vis ut dicam?

C.

Quota sit hora.

D.

Instat sexta.

C.

Sonuit, an nondum?

D.

Non opinor fonuisse.

C.

Uti∣nam id sit verum!

D.

Equidem non audivi soni∣tum.

C.

Malè metuo praeceptoris manum.

D.

Po∣tes praevertere magistrum, si non ces••es.

C.

Ità mihi faciendum censeo.

D.

At ità, ut nè impe∣xus hinc abeas, aut illotus.

C.

Ubi rediero, tum lavabo.

D.

Imò nunc lava potiùs.

C.

Obsecro te, mea mater, sine me nunc abire, nè vapulem.

D.

Vade tuo periculo.

Evaldus praeceptor. Franciscus discipulus.

E.

UNde venis tam serò, heus tu?

F.

E no∣strâ domo.

E.

An non audivisti sonitum campanae.

F.

Non potui audire, praeceptor ob∣fervande.

E.

Quid non? num obsurduisti?

F.

Nequaquam.

E.

Quî non potuisti ergò au∣dire campanam?

F.

Altùm dormiebam.

E.

Quid ego audio?

F.

Nec mater expergefecerat me.

E.

Non tu potes expergisci, ni susciteris.

F.

Non indignaberis si verum fatear?

E.

Non, nisi fal∣sum proferas.

F.

Nisi quispiam suscitet me, non evigilem, credo, ante meridiem, tam suaviter dormio.

E.

Surges posthac maturiús.

F.

Dabo equidem operam.

E.

Ità facito. Hodiè ignosci∣tur tibi, quia verum confessus es. Abi hinc ad sodales tuos.

F.

Ago tibi gratias immortales, re∣verendissime praeceptor.

Quadratus & Robertus, condiscipuli.

Q.

ECquis mecum audet disputare?

R.

Ego audeo.

Q.

Ergo para te ocyùs, ut mihi

respondeas.

R.

Hîc sum, incipe, si quid vis.

Q.

Quae est litera robustissima?

R.

O, quoni∣am equos sistet & plaustra.

Q.

Ubi est angustis∣sima terra?

R.

Ubi mare est amplissimum.

Q.

Ubi sunt omnes mulieres bonae?

R.

Ubi nulla est ma∣la.

Q.

Quando est dies longissimus?

R.

Cùm nox est brevissima.

Q.

Quibus arboribus nun∣quam desluunt folia?

R.

Depictis.

Q.

Canis micturus, cur pedem levat alterum.

R.

Nè per∣mingat caligas.

Q.

Cur latrant canes?

R.

Quòd cantare nesciunt.

Q.

Conjectas sat bene.

R.

Cor∣rige, si quid fallor.

Q.

Edoctus es. Nolo te∣cum certare d••utiús.

R.

Non sapis solus, id vi∣des opinor.

Quaedam Mat. Corderii Colloquia.

LIB. 2. Col. 1. Bernardus, Claudius.

B.

SAlve, Claudi.

C.

Tu qu••que salvus sis, Ber∣narde.

B.

Ludamus paulisper.

C.

Quid aïs, ineptule? Vix scholam ingressus es, & jam de ludo loqueris?

B.

Nè irascaris, quaeso.

C.

Non ••ascor.

B.

Quid ergò sic exclamas?

C.

Accuso tuam stultitiam.

B.

Non licet igitur ludere?

C.

Imò licet, at cùm tempus est.

B.

Vah, tu nimi∣àm sapis.

C.

Utinam ••ao••ùm saperem satìs; sed mitte me, quaeso, ut repetam quae mox reed••nda etunt praeceptori.

B.

Aequum dicis; volo ego quoque tecum reperere, si tibi placet.

LIB. 1. Coll. 16. A. & C.

A.

VIsne mecum repetere praelectionem?

C.

Volo.

A.

Tenésne?

C.

Non sa••ìs rectè

fortasse?

A.

Agè, faciamus periculum.

C.

Quid igitur expectamus?

A.

Ubi voles incipe.

C.

At∣qui tuum est potiùs incipere.

A.

Quid itá?

C.

Quia invitâsti.

A.

Aequum dicis, attende igi∣tur.

C.

Istîc sum.

LIB. 1. Coll. 17. C. & S.

C.

IAmne tenes, quae reddenda sunt horâ ter∣tiâ?

S.

Teneo.

C.

Ego quoque.

S.

Ergò confabulemur paulisper.

S.

Sed si intervenerit observator, putabit nos garrire.

S.

Quid times ubi nihil timendum est? Si venerit, non depre∣hendet nos in otio, aut in re malâ. Audiat si ve∣lit nostrum colloquium.

C

Optimè loqueris, secedamus aliquò in angulum, nè quis nos impediat.

LIB. 1. Coll. 18. T. M.

T.

NOn decer hîc garrire aut otiari, dum praeceptor expectatur.

M.

Quid aïs? Non decet? Imò verò non licet, nisi volumus vapulare.

T.

Tu igitur audi me, dum praelectio∣nem pronuncio; ego deinde te audiam.

M.

Agè, pronuncia.

LIB. 1. Coll. 28. O. & P.

O.

VIsne mihi dare unicam pennam?

P.

No•• sic dantur mihi.

O.

Rem tant••llam mihi negas? Quid si magnum quid rogarem.

P.

For∣tasse repulsam ••erres.

O.

Credo equidem, agè, no•• peto dono: saltem commodabis?

P.

Non recuso, modò nè abutâre.

O.

Non abutar.

P.

Cave

nè hinc pedem moveas.

O.

Nusquam moveo.

LIB. 1. Coll. 29. M. & B.

M.

ACuistíne pennam meam?

B.

Jamdudum.

M.

Quâ formâ scripturae?

B.

Mediocri

M.

Maluissem ad minutas literas.

B.

Debuisti praedicere.

M.

Oblitus eram.

B.

Parùm refert. Mucronem facilè mutabo: •• petitum.

M.

Sed ubi reliquisti?

B.

Super mensam.

M.

In quâ parte.

B.

Ubi studere soleo.

LIB. 1. Coll. 32. M. M R.

M.

HAbésne scalpellum?

R.

Habeo.

M.

Oro te, commoda mihi parumper.

R.

Quando reddes?

M.

Cùm primùm exacuero duas pen∣nas.

R.

Accipe, sed eâ lege, ut integrum reddas.

M.

Eâ conditione acceptum intelligo, etiamsi nihil addidisses.

R.

Intelligenti (ut vulgò dici∣tur) pauca sufficiunt.

LIB. 1. Coll. 45. C. & F.

C.

SAtísne usus es scalpello meo?

F.

Satís.

C.

Redde igitur.

F.

Accipe, ago tibi gra∣tias.

C.

Nihil est quod agas.

F.

Sed ignosce, quòd non ultro & citiùs reddiderim.

C.

Eâ de re nihil sum offensus; non enim debemus of∣fendi, nisi quum Deum offendi videmus.

F.

Re∣ctè sentis.

LIB. 1. Coll. 61. Nemenclator, & pueri. Q. & A.

N.

HEus pueri! heus, heus, heus!

Q·P.

Quid clamitas?

N.

Desistendum est à lusu.

Q.

Eho inepte, nondum quarta exacta est.

N.

Imò ferè semihora post quartam.

A.

Cur non dedisti signum?

N.

Quia tintinnabuli funis fractus est.

A.

Clama iterum, sed attolle vocem.

N.

Heus pueri, recipite vos omnes.

A.

Festinate, festinate inquam, urget praeceptor.

N.

Desine clamare, accurrunt omnes.

LIB. 3. Coll. 25. S. & Magister.

S.

PRaeceptor, pater te invitat ad prandium, si tibi placet.

M.

Estne solus?

S.

Solus (ut opinor) praeter domesticos.

M.

Excusa me illi. Jam enim aliunde invitatus eram. Age tamen illi meis verbis gratias.

S.

Nuncquid vis aliud?

M.

Nihil, nisi ut maturè ad scholam redeas.

S.

Maturè, juvante Deo.

LIB. 1. Coll. 29. Francus & Marcus.

F.

PEnnae istae quas circumfers, súntne venales?

M.

Etiam, si se emptor obtulerit.

F.

Osten∣de; vah, quàm sunt molles!

M.

Tales decide∣runt ex alis nostrorum anserum: sed tenta dili∣genter, sunt enim aliae aliis firmiores.

F.

Satìs video quales sint; quot vis dare pro quadrante?

M.

Tantùm sex.

F.

Quid aïs? sex! Mallem e∣mere à mercatoribus, qui Lutetiâ, & Lugduno buc adferunt.

M.

Quasi nesciam quanti vendan∣tur. Audivi ex frat••e, qui dat operam scribae hujus civitatis, se emisse Lutetiae singulis assi∣bus.

F.

Aliter Lutetiae▪ aliter Londini vivitur; sed non opu•• est tot verbus; vis dire duodecim?

M.

Hui, Duodecim! quasi ego furatus sim.

F.

Istud non dico; sed vide num tibi placeat con∣ditio.

M.

Vis uno verbo dicam?

F.

Dic, quaeso, satìs jam garritum est.

M.

Dabo tibi novem modò promiscuè de manu meâ accipias.

F.

Nu∣gas agis, ego sine delectu nollem accipere quin∣decim. Vale; alibi inveniam satís.

M.

Per me licet: heus, heus redi.

F.

Cur me revocas?

M.

Accipe si vis octo: nec à me plures expecta.

F.

Cedò totum fasciculum, ut deligam arbitratu meo.

M.

Tene; delige ut voles.

F.

Vide nunc, & si libet numera.

M.

Sunt viginta quatuor: constat numerus. Sed miror te nullas accepisse exalâ extremâ, sunt enim firmiores.

M.

Scio; sed habent caulem breviorem. Accipe pretium.

M.

Bene vertat Deus utrique nostrum

F.

Idem tecum opto atque precor. Sed quando afferes meliores pennas?

M.

Nescio an meliores pos∣sim, sed (ut spero) brevi plures afferam, cùm ad vos domum proficiscar.

F.

Súntne vobis multi anseres?

M.

Triginta & amplius.

F.

Pa∣pae! quantus grex anserum! ubi pascuntur?

M.

Scies aliàs: non licet mihi diutiùs hîc mo∣rari. Vale France.

F.

Cura ut valeas, Marce.

Quidam Dialogorum sacrorum Seba∣stiani Castalionis.

Adamus, Gen. 3.

Argumentum.

Serpens Evam, & Eva porrò Adamum impellit ad vescendum fructu vetito; Deus verò ipsos tres ad totidem poenas damnat.

Serpens, Eva, Adamus, Jehova.

S.

CUr vetuit vos Deus vesci ex omnibus ar∣boribus pomarii?

E.

Licet nobis vesci

fructibus arborum pomarii; tantùm Deus nobis interdixit eâ arbore, quae est in medio pomario, nè vesceremur fructu ejus, néve etiam attingere∣mus, nisi vellemus mori.

S.

Nequaquam morie∣mini propterea, sed scit Deus, si comederitis de eo, tum oculos vobis apertum iri, atque ità vos fore tanquam Deos, scientes boni, atque mali.

E.

Ità planè videtur, & fructus ipse est pulcet sanè visu: nescio an sit ità dulcis gustatu; ve∣runtamen experiar. Vah, quàm dulcis est! Im∣pertiendum est etiam marito. Mi vir, si scires quàm sapidus sit hic fructus, jamdudum come∣disses. Accipe.

A.

Quando ità vis, faciam. Ah, flagitium fecimus.

E.

Quid est?

A.

Nónne vides misera, nos esse nudos?

E.

Video, & me pudet; sed quid nobis faciendum est?

A.

Texa∣mus nobis subligacula ex foliis, quibus pudenda regamus.

E.

Bene mones; & est hîc sicus foliis ma∣gnis & aptis huic rei.

A.

Sed ô nos infelices! videor mihi audire vocem.

E.

Jehova est; miseram me! Vereor nè deprehendat nos nu••os. Ada∣mus nos in hoc densum nemus.

J.

Heus, heus Adame, ubi es?

A.

Auditâ voce tuâ in poma∣rio, territus sum; & quia nudus eram abscondi me.

J.

Unde didicistite nudum esse? Numnam comedisti de arbore de quâ praeceperam tibi nè comederes.

A.

Comedi quidem, sed praebuit mulier, quam tu adjunxisti mihi.

J.

Quidnam fecisti mulier▪

E.

Decepta à serpente comedi.

J.

Quoniam istud fecisti, serpens, tu eris dete∣stabilissima omnium b••stiatum, omniúmque ani∣malium terrestrium, & incedes in pectus, & vo∣rabis pulverem quamdiu vives. Quinetiam con∣ciliabo tantas inimicitias inter te & mulierem, intérque semen tuum & ejus, ut id conterat tibi

caput, tu autem ei calcem. Te quoque foemina, ••fficiam plurimis doloribus & aerumnis, ut cum dolore parias, & tota pendeas ex imperio viri ••i. Et tu, Adame, quoniam morem gereus uxori ••uae comedisti de arbore, cujus e••u interdixeram ••bi, habebis terram infoecundam tuâ culpâ, & ex ••â quaeras victum laboriosè dum vives, cùm ••aterim ipsa procreabit tibi carduos & sentes. Tu resceris herbis è terrâ nascentibus, & cum sudo∣••e vultús tolerabis victum, donec redeas in ter∣••am ex quâ ortus es; nam pulvis es, & in pul∣••erem redibis.

Sententia.

Ob unius hominis inobedientiam mors intra∣•• in mundum. Disce, puer, Obedientiam.

Eph••on. Gen. 23.

Argumentum.

••rahamus mercatur ab Hettaeis fundum ad sepul∣turam Sarae uxoris suae.

Abrahamus, Hettaei, Ephron.

••

EGo sum advena & peregrinus inter vos, Hettaei, quare tribuite mihi possessionem ••pulturae inter vestras, ubi sepel••am Saram con∣••pem meam, quae mortuus est, ut s••itis.

H.

At∣••nde nos, Domine, Tu es qu dem princeps di∣••inus in nobis: tuum est eligere è nostris sepul∣••etis, ubi inhumes tuum m••••tuum. Ne•• o no∣••trum prohibebit te suo sepulcro, quò minùs se∣••elias in eo.

A.

Ago vobis gratias pro vestrâ ••ntâ humanitate ac liberalitate. Sed si vobis cordi est, ut sepel••a••. meum defunctum, & au∣••ram è conspectu meo, concedite mihi praetorea,

ut agatis pro me cum Ephrone filio Sigoris, u•• attribuat mihi cavernam duplicem, quam habe in extremo sui agri; & attribuat justo argen•• in vestrâ praesentiâ, in usum sepulcri.

E.

A••∣sculta mihi potiùs, Domine, Ego tibi dono de agrum & cavernam agri, & quidem in praesen•• meorum popularium; sepeli tuum mortu••

A.

Imò tu potiùs ausculta mihi. Ego solvam ti∣bi pecuniam pro agro; eam tu accipe à me.

E.

Do∣mine, attende. Hic fundus, quo de agitur inter¦nos, est quadringentis siclis argenti: si vis sepe∣lire tanti.

A.

Accipio tanti: Et jam appendam tibi praesentem pecuniam. Vos Hettaei, esto••e∣testes, ut Ephron addicat mihi in possessionem, quadringentis his siclis argenti, agrum suum du∣plici cavernâ; qui ager est è regione Mambrae, id est, Hebronis, unà cum ipsâ cavernâ, & omnibus arboribus quae sunt undique in toto spi∣tio ejus.

E.

Addico.

H.

Testes erimus.

Sententia. Justitia commendat hominem apud eos qui non sunt omnino perditi.

Jacobus redux, Gen. 33.

Argumentum.

Jacobus ex Mesopotamia rediens, Esavum fralr•••• donis pacat.

O.

O Salve multùm, mi frater charissim••!

J.

Salve & tu plurimùm, germane mihi optatissime.

E.

Ut te libenter amplector pos•• longum spatium temporis!

J.

Et mihi profectò jam diu nihil fuit jucundius, quàm nunc videre te incolumem. Itaque prae gaudio non teneo lacrymas.

E.

Nec ego possum non flero, ità

totus laetitiâ gestio. Sed quod sibi vult totus ille grex quem offendi veniens?

J.

Volui te eo dono mihi placare.

E.

Satìs multa habeo fra∣ter; habe tibi tua.

J.

Nè repudia me, quaeso, si te m••hi propitium habeo, accipies à me munuscu∣lum. Nam quòd vidi faciem tuam, videor mihi vidisse numen quoddam: n••c mirum, qui mihi tàm facilis ••ueris. Itaque quaeso ut accipias à me munusculum quod ••d te ad••uctum est, post∣quam Deus pro suâ benignitate tam multis bo∣nis me accumulâvit, ut nullâ re caream.

E.

Quando urges tantopere, accipio, etsi nihilo opus erat; age, eamus; ego ibo unà tecum.

J.

Scis pueros esse reneros, ovésque & capros & boves praegnantes: quòd se fatigentur vel unum diem, actum est de ovibus, & capris omnibus; interibunt. Sed amabò, I prae; ego pergam clementer & placidè, prout postulantea, quae prae me duco, ipsíque pueri, donec veniam ad te in Seir.

E.

Saltem relinquam tibi aliquot ex meis comitibus.

J.

Quid opus? Gere, obsecro, mihi morem.

Sententia. Potent orum ira, comitate, & sub∣missione lenienda est.

Communiora morum Praecepta sive mo∣nita Paedagogica.

1. Per Leonardum Culmannum.

SUrgens manè, primum diei initium auspica∣beris in nomine Patris, & Fi••ii, & Spiritùs Sancti, & Dominicâ oratione commendabis te Christo. Gratias ages quòd eam noctem vo∣voluit

prosperam tibi. Deinde precaberis, ut diem itidem illum totum tibi fortunet bene, n•• impingas in peccatum.

Mox veniens in conspectum, felicem diem precaberis parentibus. Indè capillitium comes, manu vultum lavabis, ut quamprimùm recipias te ad ludum.

Ante ingressum, Spiritum suum ut tibi largi∣atur Christus, orabis, quia cit••a illius opem fru∣strà est quod tentatur.

Ante omnia cave, n•• meritò vapul••s.

Nè quid dicto factóve vel praeceptorem of∣fendas, vel sodales tuos.

Dimissus à ludo domum propera, nec in pla∣tea moram feceris. Domi siquid obsequii prae∣standum est parentibus, diligenter obi. Erectis & compositis pedibus sta. Amandatus aliquò, reditum matura. Ante & post epulas Deo bene∣dicas. Astans non turbabis, vel interturbabis aliorum sermonem, sed interrogatus breviter responde••o. Emungens candelam, nè extingui••••. Sed nè assuescas etiam, quicquid de mensâ re∣motum est, vel reconditum domi habent, abli∣gurire. Actis gratiis, si quid vacat, lusu quopi∣am henesto animum laxa cum sodalibus, donec hora revocat in ludum à lusu. Ungu••s prae••i∣ssos habeto.

Erectus accumbito. Postremus omnium ad∣moveto manum patinae. Si quid datur lautius, recusato modesté Si instabitur, accipe, & gra∣tias age. Si quis praebibit tibi, hilariter illi bene precare. Sed ipse bibito modicé. Si non sui••, tamen admoveto cyathum labiis. Si quid obscoe∣ni dicetur, nè arride, sed compone vultum qua•• non intelligas. Nè sis linguâ futili. Nè, ut sus,

effundas te supra cibum. Maturè edas ovum. Inter edendum ovum non potabis. Comesturus, thoracem nè commacules. Nasum non abstergas nisi sudariolo, ídque civiliter, atque modesté. Caput inter epulas nè scalpito. Canum est im∣mensos bolos vorare, & ossa rodere. Turpe est ossium & eduliorum quisquilias sub mensam de∣jicere. Prande parciùs. Coena liberaliùs. Cibi vel potûs non quantum libidini, sed quantum naturae satìs est, sume. Pransus hilariter quaedam facito. Sub coenam paulisper ambula.

2. Per Guilielmum Lilium.

SCalpellum, calami, atramentum, charta, libelli, Sint semper studiis arma parata tuis. Si quid dictabo, scribes, at singula rectè; Nec macula, aut scriptis menda sit ulla tuis. Incumbens studio submissâ voce loqu••ris; nobis dum reddis voce canorus eris. Et quaecunque mihi reddis, discantur ad unguem. Singula & abjecto verbula redde libro. Nec verbum quisquam dicturo suggerat ullum, Quod puero exitium non mediocre parit. Nil dabis aut vendes, nil permutabir, emésve, Ex damno alterius commoda nulla feres. Clamor, rixa, joci, mendacia, furta, chachinni, Sint procul à vobis, Martis & arma procul. Nil penitus dices, quod turpe, aut non sit honestum: Est vitae ac pariter janua lingua necis. Denique servabis res omnes, atque libellos, Et tecum quoties ísque redísque feres.

3. Per Desiderium Erasmum Roterodamum.

Paedagogus, & Puer.

P.

TU mihi vidêre non in aulâ natus, sed in caulâ, adeò moribus es agrestibus. Pue∣rum ingenuum decent ingenui mores. Quoties alloquitur te quispiam cui debes honorem, com∣pone te in rectum corporis statum, aperi caput. Vultus sit, nec tristis, nec torvus, nec impudens, nec protervus, nec instabilis, sed hilari modestiâ temperatus; oculi verecundi, semper intenti in eum cui loqueris; juncti pedes, quietae manus. Nec vacilles alternis tibiis, nec sint gesticulosae manus, nec mordeto labrum, nec scabito caput, nec fodito aures. Vestis item ad decorum com∣ponatur, ut totus cultus, vultus, gestus, & habi∣tus corporis ingenuam modestiam, & verecun∣dam indolem prae se ferat.

Pu.

Quid si mediter?

Pae.

Fac.

Pu.

Siccine satís?

Pae.

Nondum.

Pu.

Quid si sic?

Pae.

Propemodum.

Pu.

Quid si sic?

Pae.

Hem satìs est. Isthuc tene. Nè sis ineptè loquax, aut praeceps. Nec vagetur animus in∣terim. Sed sis attentus quid ille dicat. Si quid erit respondendum, id facito paucis & pruden∣ter, subinde praefatus honorem, nonnunquam & addito cognomento honoris gratiâ; atque iden∣tidem modicè flectas alterum genu, praesertim ubi responsum absolveris. Nec abeas nisi prae∣fatus veniam, aut ab ipso dimissus. Nunc age, specimen aliquid hujus rei nobis praebe. Quan∣tum temporis abfuisti à maternis aedibus?

Pu.

Jam sex ferme menses.

Pae.

Addendum erat, Domine.

Pu.

Jam sex ferme menses, Domine.

Pae.

Non tangeris desiderio matris?

Pu.

Non∣nunquam

sané.

Pae.

Cupis eam revisere?

Pu.

Cupio, Domine, si id pace liceat tuâ.

Pae.

Nunc flectendum erat genu. Bene habet, sic, pergito. Quum loqueris, cave, nè praecipites sermonem, aut haesites linguâ, aut pal•• to immurmures; sed distinctè, clarè, articulatè consuescito proferre verba tua. Si quem p••aeteribis natu grandem, magistratum, sacerdotem, doctorem, aut alio∣qui virum gravem, memento aperite caput, nec pigeat inflectere genu. Vide ut horum memine∣ris.

Pu.

Dabitur opera, mi praeceptor. Nun∣quid aliud vis?

Pae.

Adito nunc libros.

P.

Fiet.

Quaedam Aesopi & aliorum Fabulae.

1. De Cochleis.

RUstici filius assabat Cochleas. Cùm autem audiret eas stride••es, ait, O pessimae ani∣mantes! domibus vest••is incensis vos canitis.

Morale. Omne intempestivè sactum molestum est.

2. De Cancris.

CAncrum retrogradum monet mater, antror∣sum ut eat. Filius respondet, mater, I, prae, sequar.

Mor. Neminem reprehenderis vitii, cujus ipse queas reprehendi.

3. De Columbâ & Picà.

COlumba interrogata à pica, quid eam in lu∣ceret, ••t in eodem semper loco nidificaret,

cùm ejus pulli indè sibi semper surriperentur; simplicitas, respondit.

Mor. Viri probi facilè decipiuntur.

4. De Asino, Simiâ, & Talpâ.

COnquerenti asino••, quod cornibus careret, simiâ verò quòd cauda sibi deesset; Tacete, i••quit talpa, cùm me oculis captam esse videstis.

Mor. Qui non suâ sorte contenti, si aliorum in∣fortunia considerârint, aequiore animo tolerârent sua.

5. De Anseribus, & Gruibus.

ANseres & grues in eodem prato pasceban∣tur, venatoribus autem visis, grues, quòd essent leves, statim evolaverunt: anseres autem ob onus corporum cùm mansissent, capti fue∣runt.

Mor. In expugnatione urbis inopes facilè fugi••, divites autem serviunt capti.

6. De Fure, & cane.

FUri aliquando panem (ut sileat) porrigenti respondit canis; Insidias tuas novi; panem das quo desinam latrare, sed ego munus tuum odi; quippe si ego tulero panem, tu ex his tectis cuncta exportabis.

Mor. Cave, cuivis homini fidem habeas.

7. De Simiâ & Vulpeculâ.

SImia vulpeculam orat ut partem caudae sibi donet ad regendas nates; illi enim esse oneri,

quod sibi foret usui, & honori. Respondet illa, nihil nimis esse & se malle humum caudâ suâ vetri, quam simiae nates tegi.

Mor. Nulli divitum idmoris est, ut re super fluâ beet egenos.

8. De Carbonario & Fullone.

FUllonem invitabat carbonarius, ut secum in unis aedibus habitaret. Fullo, Non est, in∣quit, mi homo, istud mihi utile; vereor enim magnoperè, nè quae ego eluam, tu reddas tam atra quàm carbo est.

Mor. Sceleratorum hominum consortium, velut pestem quandam devitemus.

9. De Aquilâ & Corvo.

RUpe editissimâ in agni tergum devolat aqui∣la. Videns id corvus, imitari, velut simia, gestit aquilam: in arietis vellus se dimittit, di∣missus, impeditur, impeditus comprehenditur, comprehensus projicitur pueris.

Mor. Non aliorum sed suâ se quisque virtute astimet.

10. De Cornice & urnâ.

SItibunda cornix reperit urnam aquae: sed erat unda profundior quàm ut posset à cor∣nice aqua contingi. Conatur effundere urnam nec valet. Tum alectos ex arenâ scrupulos in∣jectat; hoc modo aqua levatur, & cornix bibit.

Mor. Interdum id, quod non potes efficere vi, ef∣fcies prudentiâ & consilio.

11. De Ansere.

FUit anser qui ponebat ova aurea, singulis diebus singula. Dominus, ut subitò siat di∣ves, anserem jugulat, sperans intus latere gazam. Sed ansere invento vacuo, stupet miser, anxiéque dehinc suspirat, ac plangit & rem & spem pe∣riisse.

Mor. Qui plura quàm decet, quaerit, interdum acquiritnihil.

12. De Cicadâ & Formicâ.

CUm per aestatem cicada cantat, formica su∣am e••e cet messem, trahit in antrum grana reponens in hyemem. Saeviente brumâ, fame∣lica cicada venit ad formicam, mendicat vi∣ctum. Renuit formica, dictitans sese, dum illa cantabat, laborâsse.

Mor. Qui s••gnis est in juventâ, egebit in senectâ

13. De Sene mortem vocante.

SEnex quidem lignorum fascem super hume∣ros ex nemore portans, cùm longâ viâ de∣fessus esset, fasce humi deposito mortem vocavit. Ecce! mors advenit, caussámque quamobrem se vocaverat, rogat. Tunc senex, ut hunc lignorum fascem super humeros imponeres, aït.

Mor. Quisquis vitae cupidior est, licèt mil∣le subjiciatur periculis, mortem tamen semper devitat.

14. De Gallo Gallinaceo-

GAllus gallinaceus, dum vertit stercorarium offendit gemmam; Quid, inquiens, rem sic nitidam reperio? Si gemmarius reperisset, nihil esset eo laetius, ut qui pretium sciret. Mihi qui∣dem nulli est usui, nec magni aestimo: imò equi∣dem omnibus gemmis granum hordei malim.

Mor. Per gemmam, artem sapientiámque intel∣lige: per gallum, hominem stolidum & voluptuarium. Nec stolidi artes liberales amant, cùm usum earum nesciunt; nec voluptuarius, quippe cui una placeat voluptas.

15. De Lupo & Agno.

LUpus, ad caput fontis bibens, vidit agnum procul infrà bibentem: accurrit: agnum in∣crepat, quòd turbârit fontem. Trepidare agnus, supplicare, ut pareat innocenti; se, quando longè infrà biberit, potum lupi nè potuisse quidem tur∣bare, nedum voluisse. Lupus contrà intonat, Nihil agis, sacrilege: semper obes: pater, ma∣ter, omne tuum invisum genus sedulò mihi ad∣versatur. Tu mihi dabis hodie poenas.

Mor. Vetus dictum est, Ut canem caedas, facile invenire baculum, Potens, si libet nocere, facile ca∣pit nocendi caussam. Satìs peccavit, qui resistere non potuit.

16. De Mure & Ranâ.

BEllum gerebat mus cum ranâ. De palúdis certabatur imperio. Pugna erat vehemens

& anceps. Mus callidus sub herbis latitans ex insidiis ranam adoritur. Rana, viribus melior, pectore & insultu valens, aperto Marte hostem lacessit. Hasta utrique erat juncea. Quo certa∣mine procul viso, milvus adproperat: dúmque prae studio pugnae neuter sibi cavet, utrumque bellatorem milvus rapit ac laniat.

Mor. Itidem evenire solet sactiosis civibus, qui accensi libidine dominandi, dum inter se certant fieri magistratus, opes, plerunque etiam & vitam in pe∣riculo ponunt.

17. De Cane & Umbrâ.

CAnis tranans fluvium rictu vehebat carnem. Splendente sole, ità ut fit, umbra carnis luce∣bat in aquis: quam ille visam avidè captans, quod in faucibus erat perdidit. Itaque tum rei, tum spei jacturâ perculsus primùm stupuit: de∣inde animum recipiens, sic elatravit, Miser Ide∣erat cupiditatituae modus. Satìs supérque erat, ni desipuisses: jam per tuam stultitiam minus nihilo tibi est.

Mor. Monemur hâc fabellâ modestiae, monemur prudentiae, ut cupiditati sit modus, nè certa pro incer∣tis amittamus. Astutè certè Terentianus ille Sanni••, Ego, inquit, spem pretio non emam.

18. De Lupo & Grue.

LUpo voranti ovem fortè ossa haesêre in gulâ: ambit, orat opem. Opitulatur nemo. Omnes dictitant, tulisse eum pretium voracitatis. Tan∣dem blanditiis multis, pluribús{que} promissis gru∣em inducit, ut, collo longissimo in gulam in∣serto,

os infixum eximeret: petenti autem proe∣mium illusit: Inepta, inquit, abi: non sat ha∣bes quòd vivis? vitam debes mihi: si libuisset, licuit praemordere collum tuum.

Mor. Tritum est, Perire quod facis ingrato.

19. De Rustico & Colubro.

RUsticus, repertum in nive colubrum frigore prope enectum, domum tulit, adjecit ad fo∣cum. Coluber, ab igne vim virúsque recipiens, deinde flammam non ferens, omne tugurium si∣bilando infecit. Accurrit rusticus, correptâ sude verbis verberibúsque cum eo injuriam expostu∣lat: num hanc referat gratiam: num vitam ere∣p••u••us sit illi, qui vitam ipsi dederit.

Mor. Fit interdum ut obsunt tibi, quibus tu profueris, & malè de te mereantur ii, de quibus tu bene sis meritus.

20. De Aquilà & Corniculâ.

AQuila nacta cochleam, non vi aut arte qui∣vit eruere piscem. Accedens cornicula dat consilium: suadet subvolare, & è sublimi co∣chleam in saxa praecipitare▪ sic enim fore ut concha frangatur. Humi manet cornicula ut praestoletur casum. Praecipitat aquila, frangitur testa, subripitur piscis à corn culâ, dolet elusa aquila.

Mor. Noli quibusvis habere fidem: & consili∣um, quod ab aliis acceperis, fac inspicias. Mulie enim consulti, non suis consultoribus, sed sibi consulunt.

21. De Nutrice & Lupo.

NUtrix minatur puerum plorantem, ni ta∣ceat, datum iri Lupo. Lupus id fortè audit, spe cibi maner ad fores. Puer tandem silescit, obrepente somno. Regreditur lupus in sylvam jejunus & inanis. Vulpes ubi sit praeda scisci∣tatur. Gemebundus ille. Verba, inquit, mihi data sunt: puerum plorantem abjicere minaba∣tur nutrix, at fefellit.

Mor. Foeminae non est adhibenda fides.

22. De Aegroto & Medico.

MEdicus curabat aegrotum: ille tandem moritur. Tum ad cognatos medicus, Hic, inquit, intemperantiâ periit.

Mor. Bibacitatem & libidinem nisi quis maturè reliquerit, aut nunquam perveniet ad senectutem, aut per brevem est habiturus senectutem.