De arte graphica The art of painting / by C.A. Du Fresnoy ; with remarks ; translated into English, together with an original preface containing a parallel betwixt painting and poetry, by Mr. Dryden ; as also A short account of the most eminent painters, both ancient and modern, continu'd down to the present times, according to the order of their succession, by another hand.

DE ARTE GRAPHICA LIBER.

UT PICTURA POESIS ERIT; similisque Poesi Sit Pictura, refert par aemula quae{que} sororem, Alternantque vices & nomina; muta Poesis Dicitur haec, Pictura loquens solet illa vocari.

[ 5] Quod fuit auditu gratum cecinere Poetae, Quod pulchrum aspectu Pictores pingere curant: Quaeque Poetarum numeris indigna fuêre, Non eadem Pictorum operam studiumque merentur:

Ambae quippe sacros ad Relligionis honores [ 10] Sydereos superant ignes, Aulamque Tonantis Ingressae, Divûm aspectu, alloquioque fruuntur; Oraque magna Deûm & dicta observata reportant, Coelestemque suorum operum mortalibus ignem. Inde pe•••• hunc orbem studiis coêuntibus errant,

Carpentes quae digna sui, revolutaque lustrant [ 15] Tempora. Quaerendis consortibus Argumentis.

Denique quaecumque in coelo, terraque, marique Longius in tempus durare, ut pulchra, merentur, Nobilitate sua claroque insignia casu, Dives & ampla manet Pictores atque Poetas [ 20] Materies, inde alta sonant per saecula mundo Nomina, magnanimis Heroibus inde superstes Gloria, perpetuoque operum miracula restant: Tantus inest divis honor Artibus atque potestas.

Non mihi Pieridum chorus hic, nec Apollo vocandus, [ 25] Majus ut eloquium numeris aut gratia fandi Dogmaticis illustret opus rationibus horrens: Cum nitida tantum & facili digesta loquelâ, Ornari praecepta negent; contenta doceri.

Nec mihi mens animusve fuit constringere nodos [ 30] Artificum manibus, quos tantum dirigit usus; Indolis ut vigor inde potens obstrictus hebescat,

Normarum numero immani Geniumque moretur:

Sed rerum ut pollens Ars cognitione gradatim [ 35] Naturae sese insinuet, verique capacem Transeat in Genium, Geniusque usu induat Artem.

Praecipua imprimis Artisque potissima pars est, Nôsse quid in rebus Natura creârit ad Artem Pulchrius, idque Modum juxta, Mentemque Vetustam,

[ 40] Qua sine barbaries caeca & temeraria Pulchrum Negligit, insultans ignotae audacior Arti, Ut curare nequit, quae non modo noverit esse, Illud apud Veteres fuit, unde notabile dictum, Nil Pictore malo securius atque Poeta.

Cognita amas, & amata cupis, sequerisque cupita; [ 45] Passibus assequeris tandem quae fervidus urges: Illa tamen quae pulchra decent; non omnia casus Qualiacumque dabunt, etiamve simillima veris: Nam quamcumque modo servili haud sufficit ipsam Naturam exprimere ad vivum, sed ut Arbiter Artis [ 50] Seliget ex illa tantùm pulcherrima Pictor. Quodque minus pulchrum, aut mendosum corriget ipse Marte suo, formae Veneres captando fugaces.

Utque manus grandi nil nomine practica dignum [ II] Assequitur, purum arcanae quam deficit Artis [ 55] Lumen, & in praeceps abitura ut caeca vagatur; Sic nihil Ars operâ manuum privata supremum Exequitur, sed languet iners uti vincta lacertos; Dispositumque typum non linguâ pinxit Apelles.

[ 60] Ergo licet totâ normam haud possimus in Arte Ponere, (cùm nequeant quae sunt pulcherrima dici) Nitimur haec paucis, scrutati summa magistrae Dogmata Naturae, Artisque Exemplaria prima Altiùs intuiti; sic mens habilisque facultas [ 65] Indolis excolitur, Geniumque scientia complet, Luxuriansque in monstra furor compescitur Arte: Est modus in rebus, ••••unt certi denique fines, Quos ultra citraque nequit consistere rectum.

[ III] His positis, erit optandum Thema nobile, pulchrum, [ 70] Quodque venustatum circa Formam atque Colorem Sponte capax amplam emeritae mox praebeat Arti Materiam, retegens aliquid salis & documenti.

Tandem opus aggredior, primoque occurrit in Albo Disponenda typi concepta potente Minervâ Machina, quae nostris Inventio dicitur oris. [ 75]

Illa quidem priùs ingenuis instructa Sororum Artibus Aonidum, & Phoebi sublimior aestu.

Quaerendasque inter Posituras, luminis, [ IV] umbrae, Atque futurorum jam praesentire colorum Par erit harmoniam, captando ab utrisque venustum. [ 80]

Sit Thematis genuina ac viva expressio juxta [ V] Textum Antiquorum, propriis cum tempore formis.

[ VI] Nec quod inane, nihil facit ad rem, sive videtur Improprium, minim••••que urgens, potiora tenebit [ 85] Ornamenta operis; Tragicae sed lege sororis Summa ubi res agitur, vis summa requiritur Artis.

Ista labore gravi, studio, monitisque Magistri Ardua pars nequit addisci rarissima: namque Ni priùs aethereo rapuit quod ab axe Prometheus [ 90] Sit jubar infusum menti cum flamine vitae, Mortali haud cuivis divina haec munera dantur, Non uti Daedaleam licet omnibus ire Corinthum.

Aegypto informis quondam Pictura reperta, Graecorum studiis & mentis acumine crevit: [ 95] Egregiis tandem illustrata & adulta Magistris Naturam visa est miro superare labore.

Quos inter Graphidos gymnasia prima fuêre, Portus Athenarum, Sicyon, Rhodos, atque Corinthus, Disparia inter se, modicùm ratione Laboris;

Ut patet ex Veterum statuis, formae atque decoris [ 100] Archetypis, queis posterior nil protulit aetas [ VII] Condignum, & non inferius longe Arte, Modoque: Horum igitur vera ad normam Positura legetur, Grandia, inaequalis, formosaque Partibus amplis Anteriora dabit membra, in contraria motu [ 105] Diverso variata, suo liberataque centro:

Membrorumque Sinus ignis flammantis ad instar Serpenti undantes flexu, sed laevia plana Magnaque signa, quasi sine tubere subdita tactu Ex longo deducta fluant, non secta minutim, [ 110] Insertisque Toris sint not a ligamina juxta Compagem Anathomes, & membrificatio Graeco Deformata Modo, paucisque expressa lacertis, Qualis apud Veteres; totoque Eurithmia partes

[ 115] Componat, genitumque suo generante sequenti Sit minus, & puncto videantur cuncta sub uno; Regula certa licet nequeant Prospectica dici, Aut complementum Graphidos; sed in arte juvamen Et Modus accelerans operandi: ut corpor a falso [ 120] Sub visu in multis referens mendosa labascit: Nam Geometralem nunquam sunt corpora juxta Mensuram depicta oculis, sed qualia visa.

[ VIII] Non eadem formae species, non omnibus aetas Aequalis, similisque color, crinesque Figuris: [ 125] Nam variis velut orta plagis Gens disparevultu.

[ IX] Singula membra suo capiti conformia fiant Unum idemque simul corpus cum vestibus ipsis: [ X] Mutorumque silens Positura imitabitur actus.

[ XI] Prima Figurarum, seu Princeps Dramatis ultro [ 130] Prosiliat media in Tabula sub lumine primo Pulchrior ante alias, reliquis nec operta Figuris.

Agglomerata simul sint membra, ipsaeque Figurae [ XII] Stipentur, circumque globos locus usque vacabit; Ne, mal•••• dispersis dum visus ubique Figuris Dividitur, cunctisque operis fervente tumultu [ 135] Partibus implicitis crepitans confusio surgat.

Inque figurarum cumulis non omnibus idem [ XIII] Corporis inflexus, motusque, vel artibus omnes Conversis pariter non connitantur eodem, Sed quaedam in diversa trahant contraria membra [ 140] Transvers••••que aliis pungent, & caetera frangant.

Pluribus adversis aversam oppone figuram, Pectoribusque humeros, & dextera membra sinistris, Seu multis constabit Opus, paucisve figuris.

Altera pars tabulae vacuo ne frigida Campo [ 145] Aut deserta siet, dum pluribus alter a formis [ XIV] Fervida mole sua supremam exurgit ad or am: Sed tibi sic positis respondeat utraque rebus, Ut si aliquid sursum se parte attollat in unâ, Sic aliquid parte ex alia consurgat, & ambas [ 150] Aequiparet, geminas cumulando aequaliter oras.

[ XV] Pluribus implicitum Personis Drama supremo In genere ut rarum est; multis ita densa Figuris Rarior est Tabula excellens; vel adhuc ferè nulla [ 155] Praestitit in multis quod vix bene praestat in unâ:

Quippe solet rerum nimio dispersa tumultu Majestate carere gravi requieque decorâ; Nec speciosa nitet vacuo nisi liber a Campo.

Sed si Opere in magno plures Thema grande requirat [ 160] Esse figurarum Cumulos, spectabitur unà Machina tota rei, non singula quaeque seorsim.

Praecipua extremis raro Internodia membris [ XVI] [ XVII] Abdita sint: summa Pedum vestigia nunquam.

Gratia nulla manet, motusque, vigorque Figuras [ 165] Retro aliis subter majori ex parte latentes, [ XVIII] Ni capitis motum manibus comitentur agendo.

Difficiles fugitoa spectus, contractaque visu Membra sub ingrato, motusque, actusque coactos,

Quodque refert signis, rectos quodammodo tractus, Siva Parallelos plures simul, & vel acutas, Vel Geometrales (ut Quadra, Triangula,) formas: [ 170] Ingratamque pari Signorum ex ordine quandam Symmetriam: sed praecipu•••• in contraria semper Signa volunt duci transversa, ut diximus anté. Summa igitur ratio Signorum habeatur in omni Composito; dat enim reliquis pretium, atque vigorem. [ 175]

Non ita naturae astanti sis cuique revinctus, [ XIX] Hanc praeter nihil ut Genio studioque relinquas; Nec sine teste rei natura, Artisque Magistra Quidlibet ingenio memor ut tantummodo rerum Pingere posse putes; errorum est plurima sylva, [ 180] Multiplicesque viae, bene agendi terminus unus, Linea recta velut sola est, & mille recurvae:

Sed juxta Antiquos naturam imitabere pulchram, Qualem forma rei propria, objectumque requirit.

[ 185] Non te igitur lateant antiqua Numismata, Gemmae, [ XX] Vasa, Typi, Statuae, caelataque Marmora Signis; Quodque refert specie Veterum post saecula Mentem; Splendidior quippe ex illis assurgit imago, Magnaque se rerum facies aperit meditanti; [ 190] Tunc nostri tenuem saecli miserebere sortem, Cùm spes nulla siet rediturae aequalis in aevum.

[ XXI] Exquisita siet formâ dum sola Figura. Pingitur, & multis variata Coloribus esto.

Lati amplique sinus Pannorum, & nobilis ordo [ 195] Membra sequens, subter latitantia Lumine •••• Umbra [ XXII] Exprimet, ille licet transversus saepe feratur, Et circumfulos Pannorum porrigat extra Membra sinus, non contiguous, ipsisque Figurae Partibus impressos, quasi Pannus adhaereat illis; [ 200] Sed modic•••• expressos cum Lumine servet & Umbris:

Quaeque intermissis passim sunt dissita vanis Copulet, inductis subtérve, lacernis. Et membra ut magnis paucisque expressa lacertis.

Majestate allis preastant forma atque decore; Haud seus in Pannis quos supra optavimus amplos [ 205] Perpaucos sinuum flexus, rugasque, striasque, Membra super versu faciles inducere praestat.

Naturaeque rei proprius sit Pannus, abundans Patriciis, succinctus erit crassusque Bubulcis Mancipiisque; levis, teneris, gracilisque Puellis. [ 210]

Inque cavis maculisque umbrarum aliquando tumescet Lumen ut excipiens operis quá Massa requirit Latius extendat, sublatisque aggreget umbris.

[ 215] Nobilia Arma juvant virtutum, ornantque Figura••••, [ XXIII] Qualia Musarum, Belli, Cultusque Deorum: Nec sit opus nimiùm Gemmis Auroque refertum; [ XXIV] Rara etenim magno in pretio, sed plurima vili.

[ XXV] Quae deinde ex Vero nequeunt praesente videri, [ 220] Prototypum prius illorum formare juvabit.

[ XXVI] Conveniat locus atque habitus, ritusque decusque Servetur; sit Nobilitas, Charitumque Venustas, [ XXVII] (Rarum homini munus, Coelo, non Arte petendum.)

[ XXVIII] Naturae sit ubique tenor ratioque sequenda.

Non vicina pedum tabulata excelsa tonantis [ 225] Astra domus depicta gerent nubesque notosque; Nec mare depressum Laquearia summa vel orcum; Marmoreamque feret cannis vaga pergula molem: Congrua sed propriâ semper statione locentur.

Haec praeter motus animorum & corde repostos [ 230] Exprimere Affectus, paucisque coloribus ipsam [ XXIX] Pingere posse animam, atque oculis praebere videndam, Hoc opus, his labor est: pauci quos aequus amavit Juppiter, aut ardens evexit ad aethera virtus: Dîs similes potuere manu miracula tanta. [ 235]

Hos ego Rhetoribus tractandos desero tantum Egregii antiquum memorabo sophisma Magistri, Verius affectus animi vigor exprimit ardens, Solliciti nimiúm quam sedula cura laboris.

Denique nil sapiat Gotthorum barbara trito [ 240] Ornamenta modo, saeclorum & monstra malorum; [ XXX] Queis ubi bella, famen & pestem, Discordia, Luxus, Et Romanorum res grandior intulit Orbi,

Ingenuae periere Artes, periere superbae [ 245] Artificum moles, s••••a tunc miracula vidit Ignibus absumi Pictura, latere coacta Fornicibus, sortem & reliquam confidere Cryptis, Marmoribusque diu Sculptura jacere sepultis.

Imperium interea scelerum gravitate fatiscens [ 250] Horrida nox totum invasit, donoque superni Luminis indignum, errorum caligine mersit, Impiaque ignaris damnavit saecla tenebris:

Unde Coloratum Graiis huc usque Magistris Nil superest tantorum Hominum quod Mente Modoque [ 255] Nostrates juvet Artifices, doceatque Laborem; Nec qui Chromatices nobis hoc tempor partes Restituat, quales Zeuxis tractaverat olim.

Hujus quando magâ velut Arte aequavit Apellem Pictorum Archigraphum meruitque Coloribus altam Nominis aeterni famam toto orbe sonantem. [ 260]

Haec quidem ut in Tabulis fallax sed grata Venustas, Et complementum Graphidos (mirabile visu) Pulchra vocabatur, sed subdola Lena Sororis: Non tamen hoc lenocinium; fucusque, dolusque Dedecori fuit unquam; illi sed semper honori, [ 265] Laudibus & meritis; hanc ergo nosse juvabit.

Lux varium vivumque dabit, nullum Umbra Colorem. Quo magis adversum est corpus lucisque propinquum, Clarius est Lumen; nam debilitatur eundo.

Quo magis est ••••orpus directum oculisque propinquum, [ 270] Conspicitur meliùs; nam visus hebescit eundo.

[ XXXI] Ergo in corporibus quae visa adversa rotundis Integra sint, extrema abscedant perdita signis Confusis, non praecipiti labentur in Umbram [ 275] Clara gradu, nec adumbrata in clara alta repente Prorumpant; sederit sensim hinc atque inde meatus Lucis & Umbrarum; capitisque unius ad instar Totum opus, ex multis quamquam sit partibus unus Luminis Umbrarumque globus tantummodo fiet, [ 280] Sive duo vel tres ad summum, ubi grandius esset Divisum Pegma in partes statione remotas.

Sintque ita discreti inter se ratione colorum, Luminis umbrarumque anteorsum ut corpora clara Obscura umbrarum requies speetanda relinquat; [ 285] Claroque exiliant umbrata atque aspera Campo.

Ac veluti in speculis convexis eminet ante Asperior reipsa vigor & vis aucta colorum Partibus adversis; magis & fuga rupta retrorsum Illorum est (ut visa minùs vergentibus oris) Corporibus dabimus formas hoc more rotundas, [ 290] Mente Modoque igitur Plastes & Pictor eodem Dispositum tractabit opus; quae Sculptor in orbem Atterit, haec rupto pro••••ul abscedente colore Assequitur Pictor, fugientiaque illa retrorsum Iam signata minùs confusa coloribus aufert: [ 295]

Anteriora quidem directè adversa, colore Integra, vivaci, summo cum Lumine & Umbra Antrorsum distincta refert velut aspera visu.

Sicque super planum inducit Leucoma Colores. Hos velut ex ipsa natura immotus eodem [ 300] Intuitu circum Statuas daret inde rotundas.

Densa Figurarum solidis quae corpora formis [ XXXII] Subdita sunt tactu non transluent, sed opaca In translucendi spatio ut super Aera, Nubes

[ 305] Lympida stagna Undarum, & inania caetera debent Asperiora illis prope circumstantibu•••• esse, Ut distincta magis firmo cum L••••mine & Umbra, Et gravioribus ut suste•••• a coloribus, inter Aëreas species subsistent semper opaca: [ 310] Sed contra procul abscedant perlucida densis Corporibus leviora; uti Nubes, Aër & Undae.

[ XXXIII] Non poterunt diversa locis duo Lumina eâdem In Tabulâ paria admitti, aut aequalia pingi: Majus at in mediam Lumen ••••adet usqe Tabellam [ 315] Latius infusum, primis qua summa Figuris Res agitur, circumque oras minuetur eundo: Utque in progressu Iubar attenuatur ab ortu Solis ad occasum paulatim, & cessat eundo; Sic Tabulis Lumen, tota in compage Colorum, [ 320] Primo à fonte, minus sensim declinat eundo.

Majus ut in Statuis per compita stantibus Urbis Lumen habent Partes superae, minus inferiores, Idem erit in tabulis, majorque nec umbra vel ater Membra Figurarum intrabit Color atque secabit:

Corpora sed circum Umbra cavis latitabit oberrans: [ 325] Atque ita quaeretur Lux opportuna Figuris, Ut late infusum Lumen lata Umbra sequatur: Unde nec immeritò fertur Titianus ubique Lucis & Umbrarum Normam appellasse Racemum.

Purum Album esse potest propius{que} magis{que} remotum: [ 330] Cum Nigro antevenit propiùs, fugit absque remotum; [ XXXIV] Purum autem Nigrum antrorsum venit us{que} Propinquum.

Lux fucata suo tingit miscetque Colore Corpora, sicque suo, per quem Lux funditur, aër

[ 335] Corpora juncta simul, circumfusosque Colores [ XXXV] Excipiunt, propriumque aliis radiosa reflectunt.

[ XXXVI] Pluribus in Solidis liquidâ sub Luce propinquis Participes, mixtosque simul decet esse Colores. [ 340] Hanc Normam Veneti Pictores rité sequuti, (Quae fuit Antiquis Corruptio dicta Colorum) Cùm plures opere in magno posuêre Figuras, Ne conjuncta simul variorum inimica Colorum Congeries Formam implicitam & concisa minutis Membra daret Pannis, totam unamquamque Figuram Affini aut uno tantùm vestire Colore [ 345] Sunt soliti, variando Tonis tunicamque togamque Carbaseosque Sinus, vel amicum in Lumine & Umbra Contiguis circum rebus sociando Colorem.

[ XXXVII] Quà minus est spatii aërei, aut quà purior Aër, [ 350] Cuncta magis distincta patent, speciesque reservant:

Qu••••que magis densus nebulis, aut plurimus Aër Amplum inter fuerit spatium porrectus, in auras Confundet rerum species, & perdet inanes. [ XXXVIII] Anteriora magis semper finita remotis Incertis dominentur & abscedentibus, idque [ 355] More relativo, ut majora minoribus extant.

Cuncta minuta procul Massam densantur in unam, [ XXXIX] Ut folia arboribus sylvarum, & in Aequore fluctus.

Contigua inter se coëant, [ XL] Distabuntque tamen grato & discrimine parvo. [ 360]

Extrema extremis contraria jungere noli; [ XLI] Sed medio sint usque gradu sociata Coloris.

Corporum erit Tonus atque Color variatus ubique [ XLII] Quaerat amicitiam retro, ferus emicet ante.

[ 365] Supremum in Tabulis Lumen captare diei [ XLIII] Insanus labor Artificum; cùm attingere tantùm Non Pigmenta queant; auream sed vespere Lucem, Seu modicam mane albentem, sive aetheris actam Post Hymem nimbis transfuso Sole caducam, [ 370] Seu nebulis fultam accipient, tonitruque rubentem.

[ XLIV] Laevia quae lucent, veluti Chrystalla, Metalla, Ligna, Ossa & Lapides; Villosa, ut Vellera, Pelles, Barbae, aqueique Oculi, Crines, Holoserica, Plumae; Et Liquida, ut stagnans Aqua, reflexaeque sub Undis [ 375] Corporeae species, & Aquis contermina cuncta, Subter ad extremum liquide sint picta, superque▪ Luminibus pereussa suis, signisque repostis.

[ XLV] Area vel Campus Tabulae vagus esto, levisque Abscedat latus, liquideque bene unctis amicis [ 380] Tota ex mole Coloribus, una sive Patellâ: Quaeque cadunt retro in Campum confinia Campo.

vividus esto Color nimio non pallidus Albo, [ XLVI] Adversisque locis ingestus plurimus ardens; Sed leviter parcéque datus vergentibus oris.

Cuncta Labore simul coëant, velut Umbrâ in eadem. [ 385] [ XLVII]

Tota siet Tabula ex unâ depicta Patellâ. [ XLVIII]

Multa ex Natura Speculum praeclara docebit; [ XLIX] Quaeque procul serò spatiis spectantur in amplis.

Dimidia Effigies, quae sola, vel integra plures [ L] Ante alias posita ad Lucem, stet proxima visu, [ 390] Et latis spectanda locis, oculisque remota, Luminis Umbrarumque gradu sit picta supremo.

[ LI] Partibus in minimis imitatio justa juvabit [ 395] E••••igiem, alternas referendo tempore eodem Consimiles Partes, cum Luminis atque Coloris Compositis justisque Tonis, tunc parta Labore Si facili & vegeto micat ardens, viva videtur.

[ LII] Visa loco angusto tenerè pingantur, amico Iuncta Colore graduque, procul quae picta feroci [ 400] Sint & inaequali variata Colore, Tonoque. Grandia signa volunt spatia ampla ferosque Colores.

Lumina lata unctas simul undique copulet Umbras [ LIII] Extremus Labor. In Tabulas demissa fenestris Si fuerit Lux parva, Color clarissimus esto: [ LIV] Vividus at contra obscurusque in Lumine aperto. [ 405]

Quae vacuis divisa cavis vitare memento: [ LV] Trita, minuta, simul quae non stipata dehiscunt; Barbara, Cruda oculis, rugis fucata Colorum, Luminis Umbrarumque Tonis aequalia cuncta; Foeda, cruenta, cruces, obscoena, ingrata, chimeras, [ 410] Sordidaque & misera, & vel acuta, vel aspera tactu, Quaeque dabunt formae temerè congesta ruinam, Implicitasque aliis confundent miscua Partes.

Dumque fugis vitiosa, cave in contraria labi [ LVI] Damna mali, Vitium extremis nam semper inhaeret. [ 415]

[ LVII] Pulchra gradu summo Graphidos stabilita Vetustae Nobilibus Signis sunt Grandia, Dissita, Pura, Tersa, velut minime confusa, Labore Ligata, Partibus ex magnis paucisque efficta, Colorum [ 420] Corporibus distincta feris, sed semper amicis.

Qui bene coepit, uti facti jam fertur habere [ LVIII] Dimidium; Picturam ita nil sub limine primo Ingrediens Puer offendit damnosius Arti, Quàm varia errorum genera ignorante Magistro [ 425] Ex pravis libare Typis, mentemque veneno Inficere, in toto quod non abstergitur aevo.

Nec Graphidos rudis Artis adhuc cito qualiacumque Corpora viva super studium meditabitur ante Illorum quam Symmetriam, Internodia, Formam [ 430] Noverit inspectis docto evolvente Magistro Archetypis, dulcesque Dolos praesenserit Artis. [ LIX] Plusque Manu ante oculos quàm voce docebitur usus.

Quaere Artem quaecumque juvant, fuge quaeque repug∣nant. [ LX]

Corpora diversae naturae juncta placebunt; Sic ea quae facili contempta labore videntur: [ 435] Aethereus quippe ignis inest & spiritus illis. Mente diu versata, manu celeranda repenti. Arsque Laborque Operis grata sic fraude latebit. Maxima deinde erit ars, nihil artis inesse videri.

Nec prius inducas Tabulae Pigmenta Colorum, [ 440] [ LXI] Expensi quàm signa Typi stabilita nitescant, Et menti praesens Operis sit Pegma futuri.

Praevaleat sensus rationi quae officit Arti [ LXII] Conspicuae, inque oculis tantummodo Circinus esto.

[ 445] Utere Doctorum Monitis, nec sperne superbus [ LXIII] Discere quae de te fuerit Sententia Vulgi. Est coecus nam quisque suis in rebus, & expers Iudicii, Prolemque suam miratur amatque. Ast ubi Consilium deerit Sapientis Amici, [ 450] Id tempus dabit, atque mora intermissa labori. Non facilis tamen ad nutus & inania Vulgi Dicta levis mutabis Opus, Geniumque relinques: Nam qui parte sua sperat bene posse mereri Multivaga de Plebe, nocet sibi, nec placet ulli.

[ 455] Cumque Opere in proprio soleat se pingere Pictor, [ LXIV] (Prolem adeo sibi ferre parem Natura suevit)

Proderit imprimis Pictori 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; Ut data quae genio colat, abstineatque negat is.

Fructibus utque suus nunquam est sapor at que venustas Floribus insueto in fundo praecoce sub anni [ 460] Tempore, quos cultus violentus & ignis adegit; Sic nunquam nimio quae sunt extorta labore, Et picta invito Genio, nunquam illa placebunt.

Vera super meditando, Manus, Labor improbus adsit: [ LXV] Nec tamen obtundat Genium, mentisque vigorem. [ 465]

Optima nostrorum pars matutina dierum, [ LXVI] Difficili hanc igitur potiorem impende Labori.

Nulla dies abeat quin linea ducta supersit. [ LXVII] Perque vias vultus hominum, motusque notabis Libertate sua proprios, positasque Figuras [ 470] [ LXVIII] Ex sese faciles, ut inobservatus habebis.

[ LXIX] Mox quodcumque Mari, Terris & in Aëre pulchrum Contigerit, Chartis propera mandare paratis, Dum praesens animo species tibi fervet hianti.

[ 475] Non epulis nimis indulget Pictura, meroque Parcit, Amicorum quantum ut sermone benigno Exhaustum reparet mentem recreata, sed inde Litibus & curis in Coelibe libera vita Secessus procul à turba strepituque remotos [ 480] Villarum rurisque beata silentia quaerit: Namque recollecto tota incumbente Minerva Ingenio rerum species praesentior extat, Commodiusque Operis compagem amplectitur omnem.

Infami tibi non potior sit avara peculî [ 485] Cura, aurique fames, modicâ quam sorte beato Nominis aeterni & laudis pruritus habendae,

Condignae pulchrorum Operum mercedis in aevum.

Iudicium, docile Ingenium, Cor nobile, Sensus Sublimes, firmum Corpus, florensque Iuventa, Commoda Res, Labor, Artis amor, doctusque Magister; [ 490]

Et quamcumque voles occasio porrigat ansam, Ni Genius quidam adfuerit Sydusque benignum, Dotibus his tantis, nec adhuc Ars tantaparatur:

Distat ab Ingenio longè Manus. Optima Doctis Censentur quae prava minus; latet omnibus error, [ 495] Vitaque tam longae brevior non sufficit Arti;

Desinimus nam posse senes cùm scire periti Incipimus, doctamque Manum gravat aegra senectus, Nec gelidis fervet juvenilis in Artubus ardor.

[ 500] Quare agite, ô Iuvenes, placido quos Sydere natos Paciferae studia allectant tranquilla Minervae, Quosque suo fovet igne, sibique optavit Alumnos! Eja agite, atque animis ingentem ingentibus Artem Exercete alacres, dum strenua corda Iuventus [ 505] Viribus extimulat vegetis, patiensque laborum est; Dum vacua errorum nulloque imbuta sapore Pura nitet mens, & rerum sitibunda novarum Praesentes haurit species, atque humida servat.

[ LXX] In Geometrali priùs Arte parumper adulti

Signa Antiqua super Graïorum addiscite formam; [ 510] Nec mora nec requies, noctuque diuque labori Illorum Menti atque Modo, vos donec agendi Praxis ab assiduo faciles assueverit usu.

Mox ubi Iudicium emensis adoleverit annis Singula quae celebrant primae Exemplaria classis Romani, Veneti, Parmenses, atque Bononi [ 515] Partibus in cunctis pedetentim atque ordine recto, Ut monitum suprà est vos expendisse juvabit.

Hos apud invenit Raphael miracula summo Ducta modo, Veneresque habuit quas nemo deinceps. [ 520] Quidquid erat formae scivit Bonarota potenter.

Iulius à puero Musarum eductus in Antris Aonias reseravit opes, Graphicaque Poësi Quae non visa priùs, sed tantùm audita Poëtis Ante oculos spectanda dedit Sacraria Phoebi: [ 525]

Quaeque coronatis complevit bella triumphis Heroüm fortuna potens, casusque decoros Nobilius reipsa antiqua pinxisse videtur.

Clarior ante alios Corregius extitit, ampla [ 530] Luce superfusa circum coëuntibus Umbris, Pingendique Modo grandi, & tractando Colore Corpora. Amicitiamque, gradusque, dolosque Colorum, Compagemque ita disposuit Titianus, ut inde Divus appellatus, magnis sit honoribus auctus [ 535] Fortunaeque bonis: Quos sedulus Annibal omnes In propriam mentem atque Modum mira arte coegit.

Plurimus inde labor Tabulas imitando juvabit Egregias, Operumque Typos; sed plura docebit [ LXXI] Natura ante oculos praesens; nam firmat & auget Vim Genii, ex illaque Artem Experientia complet. Multa supersileo quae commentaria dicent. [ 540]

Haec ego, dum memoror subitura volubilis aevi Cuncta vices, variisque olim peritura ruinis, Pauca Sophismata sum Graphica immortalibus ausus Credere Pieriis. Romae meditatus: ad Alpes [ 545] Dum super insanas moles inimicaque castra Borbonidum decus & vindex Lodoicus Avorum Fulminat ardenti dextrâ, Patriaeque resurgens Gallicus Alcides, premit Hispani ora Leonis. [ 549]

Notes

• Primum Prae∣ceptum. De Pulchro.
• Praecep∣tum. De Speculati∣one & Praxi.
• Praecep∣tum. De Argu∣mento.
• INVEN∣TIO prima Pictu∣rae pars.
• Dispositio, si∣ve operis to∣tius Oecono∣mia.
• Fidelitas Ar∣gumenti.
• Inane rejici∣••••ndum.
• GRAPHIS seu Positura, Secunda Pi∣cturae pars.
• Varietas in Figuris.
• Figura situna cum Mem∣bris & Vesti∣bus
• Mutorum a∣ctiones imi∣tandae.
• Figura Prin∣c••••ps.
• Figurarum Globiseu Cu∣muli.
• Positurorum di••••ersitas in cumulis.
• Tabulaelibra∣mentum.
• Numerus Fi∣gurarum.
• Internodia & Pedes exhi∣bendi.
• Motusmanu∣um motui ca∣pitis jungen∣dus.
• Quaefugienda in Distributi∣one & Com∣positione.
• NaturaGenlo accommo∣danda.
• Signa Anti∣qua Naturae modum con∣stituunt.
• Sola Figura quomodotra∣ctanda.
• Quid in Pan∣nis observan∣dum.
• Quid mul∣tu•••• conferat ad•••• abulae or∣namentum.
• Ornamen∣tum Auri & Gemmarum.
• Prototypus.
• Convenientia rerum cum Scena.
• Charites & Nobilitas.
• Res quaeque locum suum teneat.
• Affectus.
• Gotthorum ornamenta fugienda.
• CHROMA∣TICE Tertia pars Picturae.
• Tonorum, Luminum & Umbrarum ratio.
• Corpora den∣sa & opaca cum translu∣centibus.
• Non duo ex Coelo Lumi∣na in Tabu∣lam aequalia.
• Album & N••••grum.
• Colorum re∣flectio.
• Unio Colo∣rum.
• Aer interpo∣situs.
• Distantia∣rum Relatio.
• Corpora pro∣cul distantia.
• Contigua & Dissita.
• Contraria ex∣trema fugi∣enda.
• Tonus & Color varii.
• Luminis de∣lectus.
• Quaedam circa Praxim.
• Campus Ta∣bulae.
• Color vivi∣dus, non ta∣men pallidus.
• Umbra.
• Ex una Pa∣tella sit Ta∣bula.
• Speculum Pictorum Magister.
• Dimidia Fi∣gura vel in∣tegra ante alias.
• E••••igies.
• Locus Ta∣bulae.
• Lumina lata.
• Quantitas Luminis loci in quo Tabu∣la est expo∣nenda.
• Errores & vi∣tia Picturae.
• Prudentia in Pictore.
• Elegantium Idaea Tabula∣rum.
• Pictor Tyro.
• Ars debet ser∣vire Pictori, non Pictor Arti.
• Oculosrecre∣ant diversitas & Operis fa∣cilitas, quae speciatim Ars dicitur.
• Archetypus in mente, A∣pographum in tela.
• Circinusin o∣culis.
• Superbia pi∣ctori nocet plurimúm.
• 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• Quod ment•••• conceperis manu com∣proba.
• Matutinum tempus La∣bori aptum.
• Singulis die∣bus aliquid faciendum.
• Affectus in∣observati & naturales.
• Non desint ••••ugillares.
• Ordo Studio∣rum.
• Natura & Experientia Artem perfi∣ciunt.