S. Cæcilii Cypriani Opera recognita & illustrata a Joanne Fello, Oxoniensi episcopo. Accedunt Annales Cyprianici, sive, Tredecim annorum, quibus S. Cyprianus inter Christianos versatus est, brevis historia chronologicè delineata a Joanne Pearsonio, Cestriensi episcopo.

D. CAECILII CYPRIANI DE 1 1.1a 1.2 HABITU VIRGINUM.

2 1.3 DIsciplinab 1.4 custos spei,* 1.53 1.6 retinaculum fidei, dux itineris salutaris, fomes ac nutrimentum bonae indolis,* 1.7 magistra virtutis, facit in Christoc 1.8 manere sem∣per, acd 1.9 jugiter Deo vivere, & ad promissa coelestia & divina praemia per∣venire. Hanc & sectari salubre est,* 1.10 &e 1.11 aversari ac negligere lethale. In Psalmis loquitur Spiritusf 1.12 sanctus:4 1.13 continete disciplinam, ne forte irascatur Dominus; &g 1.14 pereatis 5 1.15 à via recta, cumh 1.16 exarserit cito ira ejus super vos. Et iterum: Peccatori autemi 1.17 dixit Deus.k 1.18 Ad quid exponis justificationes meas,* 1.19 & assumis testamentum meum per os tuum? Tu autem odisti disciplinam, &l 1.20 abjecisti sermones meosm 1.21 retro. Et de∣nuo legimus:n 1.22 Disciplinam qui abjicit, infelix est. Et de Solomone mandata sapien∣tiae monentis accipimus:* 1.23* 1.24 Fili ne neglexeris disciplinam Domini,o 1.25 nec defeceris ab eo correptus. Quem enim diligit Deus,p 1.26 corripit. Si autem Deus quem diligit corripit; & ad hoc corripit, ut emendet; fratres quoque, & maxime sacerdotes, non oderunt,* 1.27 sed diligunt eos quos corripiunt ut emendent; quando & Deus per Hieremiam ante praedixerit, & tempora nostra significaverit, dicens: Et dabo vobis pastores se∣cundum cor meum, & pascent vos pascentes cum disciplina.

Quod si in Scripturis sanctisa 1.28 frequenter & ubique disciplina praecipitur,* 1.29 & funda∣mentum omne religionis ac fidei de observatione ac timore proficiscitur; quid cupidius appetere, quid magis velle ac tenere nos convenit, quam ut radicibus fortius fixis, & domiciliis nostris super petram robusta mole solidatis, inconcussi ad procellas & turbi∣nes seculi stemus,b 1.30 ut ad Christi munera per divina praecepta veniamus, consideran∣tes pariter ac scientes, quod templa Dei sint membra nostra, ab omni faece contagionis antiquae,c 1.31 lavacri vitalis sanctificatione purgata; nec violari ea aut pollui fas sit, quan∣do qui violat,* 1.32 & ipse violetur? Eorum nos templorum cultores & antistites sumus: serviamus illi, cujus esse jam coepimus. Paulus in Epistolis suisd 1.33 dicit, quibus nos ad curricula vivendi per divina magisteria formavit: Non estis vestri.e 1.34 emti enim estis pretio magno.f 1.35 Glorificate & portate Deum in corpore vestro.* 1.36 Glorificemus & portemus Deum puro &g 1.37 mundo corpore, & observatione meliore; & qui per san∣guinem h 1.38 Christi Domini nostri redemti sumus, per omnia servitutis obsequia redem∣toris imperio pareamus: demusque operam, ne quid immundum & profanum templo Dei inferatur, ne offensus sedem quam inhabitat, derelinquat.i 1.39 Sospitantis Domini verba sunt &k 1.40 docentis,* 1.41 curantis pariter & monentis: Ecce, inquit, sanus factus es, jam noli peccare, ne quid tibi deterius fiat. Dat1 1.42l 1.43 vivendim 1.44 timorem, dat inno∣centiae legem, postquam contulit sanitatem; nec habenis liberis & solutis vagari post∣modum patitur, sed ipsis potius, quibus sanatus fuerat, mancipato, gravius commina∣tur; quod sit scilicet minor culpa deliquisse ante, cum necdumn 1.45 nôsses disciplinam Dei, 2 1.46o 1.47 nulla sit venia ultra delinquere,p 1.48 postquam Deum nôsse coepisti: & quidem hoc tam viri quam mulieres, tam pueri quam puellae, sexus omnis atque omnis aetas observet,q 1.49 & curet pro religione & fide, quam Deo debet, ne quod sanctum & purum de Domini dignatione percipitur,* 1.50 minus solicito timore teneatur,r 1.51 quia scriptum est: Qui per∣severaverit usque in finem, hic salvus erit.

3 1.52 Nunc nobis ad virgines sermo est,* 1.53 quarum quo sublimiors 1.54 gloria est, major & cura est.t 1.55 Hae sunt Ecclesiastici germinis flores, decus atque ornamentum gratiae spiritalis, laeta indoles, laudis & honoris opus integrum atque incorruptum, Dei ima∣go respondens ad sanctimoniam Domini, illustrior portio gregis Christi. Gaudet u 1.56 per illas, atque in illis largiter floret Ecclesiae matris gloriosa fecunditas: quanto∣que plus copiosa virginitas numero suow 1.57 addit, tanto plus gaudium matris auge∣scit. Ad has loquimur,4 1.58 has adhortamur affectione potius quamx 1.59 pote∣s••ate: non quod extremi & minimi & humilitatis nostrae admodumy 1.60 conscii, aliquid ad censuram licentiae vindicemus;z 1.61 sedaa 1.62 quod ad sollicitudinem magis cauti, plus de diaboli infestatione timeamusbb 1.63. Neque enim inanis haec cautio est, & vana formido, quae ad salutis viam consulit, quae Dominica & vitalia praecepta cu∣stodit, 5 1.64 ut quae se Christo dicaverint, & à carnali concupiscentia recedentes tam carne quam mente se Deo voverint, consumment opus suum magno praemio desti∣natum; nec ornari jam aut placere cuiquam nisi Domino suo studeant, a quo & mer∣cedem virginitatis expectant, dicente ipso: Non omnes capiuntcc 1.65 verbum, sed illi quibus datum est.* 1.66 Sunt enim spadones qui ex uterodd 1.67 matris sic nati sunt, & sunt spadones, qui coacti sunt ab hominibus, & sunt6 1.68 spadones qui seipsos castraverunt propter regnum coelorum. Denuo quoque per hanc angeli vocem continentiae mu∣nus ostenditur, & virginitas praedicatur: Hiee 1.69 sunt qui cum mulieribus se non coin∣quinaverunt,

quinaverunt, virgines enim permanserunt:* 1.70 hi sunt qui sequuntur agnum quocunque ierit. Neque enim tantum masculisa 1.71 continentiae gratiam Dominus repromittit, & foemi∣nas praeterit; sed quoniam foemina viri portio est, & ex eo sumta atque formata est, in scripturis fere omnibus protoplastum Deus loquitur: quia sunt duo in carne una, & in masculo simul significatur & foemina.

Quod si Christum continentia sequitur,* 1.72 & regno Dei virginitas destinatur, quid est illis cum terreno cultu & cum ornamentis; quibus dum hominibus placere gestiunt, Deum offendunt, non cogitantes esse praedictum: qui hominibus placent confusi sunt, quoniam Deus nihil fecit illos?b 1.73 Et Paulum quoque gloriose & sublimiter praedicasse. Sic 1.74 hominibus placere vellem,* 1.75 Christi servus non essem. Continentia vero & pudi∣citia non in sola carnis integritate consistit,* 1.76 sed etiam in cultus & ornatus honore pari∣ter ac pudore, ut secundum Apostolum, quae innupta est, sancta sit & corpore, & spi∣ritu. d 1.77 Instruit Pauluse 1.78 & dicit: Coelebs cogitat ea quae sunt Domini,* 1.79 quo modo placeat Deo. Qui autem matrimonium contraxit, cogitat ea quae sunt mundi hujus, quo modo placeat uxori.1 1.80 Sic & virgo & mulier innupta cogitat ea, quae Domini, ut sit sancta & corpore & spiritu. Virgo non esse tantum, sed & intelligi debet, & credi, ut nemo cumf 1.81 virginem videt, dubitet, an virgo sit. Parem se integritas in omnibus praestet, nec bonum corporis cultus infamet. Quid ornata, quid comta procedit, quasi maritum aut habeat, aut quaerat? Timeat potius placere, si virgo est, nec periculum sui appetat, quae ad meliora & divina se servat. Quae virum non ha∣bent, cui placere se simulent;g 1.82 integrae & purae non tantum corpore, sed etiam spi∣ritu perseverent.2 1.83 Neque enim fas est virginem ad speciem formae suae comi, aut de carne, & de ejus pulcritudine gloriari, cum nulla sit illis magis quam adversus car∣nem colluctatio,* 1.84 & vincendih 1.85 corporis ac domandi obstinata certatio. Paulus forti ac sublimi voce proclamat: Mihi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, & ego mundo: & virgo in Ecclesia de specie carnis ac de corporis pulcritudine gloriatur?* 1.86 Addit Paulus & dicit: Qui enim sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis, & concupiscentiis: Et quae se con∣cupiscentiis i 1.87 carnis & vitiis renuntiasse profitetur, in iisdem quibus renunciaverat; invenitur? Deprehenderis virgo, detegeris. Aliud esse te jactas, & affectas. Macu∣lis te concupiscentiae carnalis aspergis, cumk 1.88 integritatis candidata sis, & pudoris. Clama,* 1.89 inquit Esaiae Dominus: Omnis caro foenum, & omnis claritas ejus ut flos foeni. Aruit foenum, & flos decidit:l 1.90 sermo autem Domini manet in aeternum. Neminem Christianum decet, & maxime virginem non decet,m 1.91 claritatem ullam computare carnis & honorem, sed solum appeteren 1.92 sermonem Dei, bona in aeternum mansura complecti. Aut si in carne sit gloriandum, tunc plane3 1.93 quando ino 1.94 nomi∣nis confessione cruciatur, quando fortior femina viris torquentibus invenitur; quando ignes, aut cruces, aut ferrum, vel bestias patitur, ut coronetur. Illa sunt carnis pre∣tiosa monilia, illa corporis ornamenta meliora.

Sed sunt aliquae divites,* 1.95 & facultatum ubertate locupletes, quae opes suas praeferant, & se bonis suis uti debere contendant. Sciant primo illam divitem esse,p 1.96 quae in Deo dives est: illam esse locupletem, quae locuples in Christo est: bona illa esse, quae sunt spiritalia, divina, coelestia, quae nos ad Deum ducant, quae nobiscum apud Deum perpetua possessione permaneant. Caeterum quaecunque terrena suntq 1.97 in seculor 1.98 ac∣cepta, 4 1.99 & hic cum seculo remansura, tam contemni debent, quam mundus ipse con∣temnitur, 5 1.100 cujus pompis & deliciis jam tunc renunciavimus, cum meliore transgressu ad Deum venimus.* 1.101s 1.102 Joannes nos excitat & hortatur spiritali & coelestit 1.103 voce con∣testans: Nolite, ait, diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt. Si quis u 1.104 dilexerit mundum, non est caritas Patris in illo: quoniam omne quod in mundo est, concupiscentia carnis est, & concupiscentia oculorum, & ambitio seculi, quae non estw 1.105 à Patre, sed ex concupiscentia seculi. Et•• mundus transibit & concupi∣scentia ejus. Qui autem fecerit voluntatemx 1.106 Dei, manet in aeternum,6 1.107 quo modo & Deus manet in aeternum.* 1.108 AEterna igitur & divina sectanda sunt, & omnia de Dei voluntate facienda sunt, ut Domini nostriy 1.109 vestigia, & magisteria sectemur, qui monuit & dixit: Non descendi de coelo ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem

ejus qui me misit. Quod si nor. est major Domino suo servus, & liberatori debet a 1.110 obsequium liberatus; qui esse cupimus Christiani, debemus quod Christusb 1.111 fe∣cit, imitari.* 1.112 Scriptum est, & legitur, & auditur, & in exemplum nostri Ecclesiae ore celebratur: Qui dicit se in Christo manere, debet quo modo ille ambulavit & ipse ambulare: Ambulandum est igitur vestigiis paribus, aemula ingressione nitendum est. Tuncc 1.113 respondet ad fidem nominis, sectatio veritatis, & credenti praemiumd 1.114 da∣tur, sie 1.115 quod creditur, & geratur. Locupletem te dicis & divitem, sed divitiis tuis Paulus occurrit, & ad cultum atque ornatum tuum justo fine moderandum, sua voce praescribit.* 1.116 Sint, inquit, mulieres cum verecundia & pudicitia componentes se, non in tortis crinibus, neque auro, neque margaritis, aut veste pretiosa, sed ut decet mulieres promittentes castitatem per bonam conversationem.* 1.117 Item Petrus ad haec eadem praecepta, consentit, & dicit: Sir in muliere non exterior ornamenti, aur auri, aut vestis cultus, sed cultus cordis. Quod si illi mulieres quoque admonentf 1.118 coer∣cendas, & ad Ecclesiasticam disciplinam religiosa observatione moderandas, quae excu∣sare cultus suos soleant perg 1.119 maritum: quanto id magis observare virginem fas est, cui nulla ornatus sui competat venia; nec derivari in alterum possith 1.120 mendacium culpae, sed sola ipsa remaneat in crimine? Locupletem te dicis & divitem: sed non omne quod potest, debet & fieri; nec desideria prolixa, & de seculi ambitione nas∣centia, ultra honorem ac pudorem virginitatis extendi, cum scriptum sit:* 1.121 Omnia i 1.122 licent, sed non omnia expediunt. Omnia licent, sed non omnia aedificant.

Caeterum si tu te sumtuosius comas,* 1.123 & per publicum notabiliter incedas, oculos in te juventutis illicias, suspiria adolescentium post te trahas, concupiscendi libidinem nu∣trias, k 1.124 suspirandi fomenta succendas, ut etsi ipsa non pereas, alios tamen perdas, & velut gladium te & venenum videntibus praebeas; excusari non potes quasi mente casta sis & pudica. Redarguit te cultus improbus & impudicus ornatus, nec computari jam potes inter puellas & virgines Christi, quae1 1.125 sic vivis ut possis adamari. Locupletem te dicis & divitem; sed jactare divitias suas virginem non decet.* 1.126 Cum dicat scriptura divina: Quid nobis profuit superbia, aut quid divitiaruml 1.127 jactatio contulit nobis? transierunt omnia illa tanquam umbra.* 1.128 Et Apostolus rursum moneat & dicat: Et qui emunt sic sint quasi non possidentes, & qui hoc mundo utuntur quasi2 1.129 nonm 1.130 utantur: praeterit enim figura hujus mundi.3 1.131 Petrus etiam cui oves suas Dominus pascen∣das, tuendasque commendat, super quem posuit & fundavitn 1.132 Ecclesiam, aurum quidem sibi esse & argentum negat, sed esse se dicit Christi gratia divitem,* 1.133 esse fide ejus & virtute locupletem; quibus multa magnalia cum miraculo faceret quibus ad gra∣tiam gloriaeo 1.134 bonis spiritalibus abundaret. Has opes, has divitias possidere non po∣test, quae se divitem seculo mavult esse quam Christo. Locupletem te dicis & divi∣tem; & utendum putas iisp 1.135, quae possidere te Deus voluit. Utere, sed ad resq 1.136 sa∣lutares utere, sed ad bonas artes, utere, sed ad illa quae Deus praecepit, quae Dominus ostendit. Divitem te sentiant pauperes, locupletem sentiant indigentes.r 1.137 Patrimo∣nio tuo Deum foenera, Christum ciba; ut virginitatis perferre gloriam liceat, ut ad Domini praemia venire contingat, multorum precibus exora: Commenda illic the∣sauros tuos, ubi fur nullus effodiat, quo nullus insidians grassator irrumpat. Posses∣siones tibi, sed coelestes magis compara, ubi fructus tuos juges ac perennes, & ab omni contactu injuriae seculariss 1.138 immunes, nec rubigo atterat, nec grando caedat, nec sol urat, nec pluvia corrumpat. Nam delinquis & hoc ipso in Deum, si ad hoc tibi ab illo divitiast 1.139 datas credis, ut illis non salubriter perfruaris. Nam & vocem u 1.140 Deus homini dedit, & tamenw 1.141 non sunt iccirco amatoria cantanda, nec turpia: & ferrum esse ad culturam terrae Deus voluit, nec homicidia sunt iccirco facienda: aut quia thura & merum, & ignem Deus instituit, sacrificandum est inde idolis; vel quia abundant pecudum greges in agris tuis, victimas & hostias immolare debebis. Alio∣qui tentatio est patrimonium grande, nisi ad usus bonos census operetur;x 1.142 ut patri∣monio suo unusquisque locupletior, magis redimere debeat quam augere delicta.

Ornamentorum ac vestium insignia & lenocinia formarum non nisi prostitutis & im∣pudicis foeminis congruunt,* 1.143 & nullarum fere pretiosior cultus est, quam quarum pu∣dor vilis est. Sic in scripturis sanctis, quibus nos instrui Dominus voluit & moneri, 4 1.144 describitur civitas meretrix comta pulcrius & ornata, & cum ornamentis suis, ac∣propter

ipsa potius ornamenta, peritura: Et venit,* 1.145 inquit, unus ex septem angelis habentibus phialas septem, & aggressus est me, dicens: Veni ostendam tibi damna∣tionem meretricis magnae sedentis super aquas multas, cum qua fornicati sunt Reges terrae. Et duxit me in spiritu: & vidi mulierem sedentem super bestiam, & mulier illa amicta erata 1.146 pallio purpureo, & coccineo, & adornata erat auro & lapidibus pre∣tiosis, & margaritis, tenens poculum aureum in manu sua plenum execrationum & b 1.147 immunditiae, & fornicationis totius terrae.c 1.148 Fugiant castae virgines & pudicae incestarum cultus, habitus impudicarum, lupanarium insignia, ornamenta meretri∣cum. Clamat etiam spiritu fancto plenus Esaias, & filias Sion auro & argento,* 1.149 ac veste corruptas increpat, & objurgat perniciosis opibus affluentes,d 1.150 & à Deo per e 1.151 seculi delicias recedentes: Exaltatae sunt, ait, filiae Sion, &f 1.152 ambulaverunt alto collo, & nutu oculorum, &1 1.153 incessu pedum trahentes tunicas & pedibus simul lu∣dentes. Et humiliabit Deus2 1.154 principales filias Sion, & revelabit Dominus habitum earum, & auferet Dominus gloriam vestis illarum, & ornamenta earum, & crines, & cincinnos, &3 1.155 lunulas &g 1.1564 1.157 discriminalia, & armillas, &5 1.158 botronatum, & 6 1.159 dextralia, & annulos, & inaures, & serica contexta cum auro & hyacintho. Et erit pro odore suavitatis pulvis, & pro cinguloh 1.160 reste cingeris, & pro ornamento capitis aureoi 1.161 calvitium habebis. Hoc Deus culpat, hoc denotat: hinc corruptas esse virgines, hinc à cultu vero atque divino descivisse pronunciat.j 1.162 Exaltatae ceci∣derunt: comtae turpitudinem foeditatemque meruerunt:k 1.163 sericum & purpuram in∣dutae, Christum induere non possunt: auro, & margaritis, & monilibus adornatae ornamenta cordis ac pectoris perdiderunt. Quis non id execretur & fugiat, quod l 1.164 alii fuerit exitio? Quis id appetat & assumat, quod ad necem alterius pro gladio fuerit, & telo? Si hausto poculo moreretur ille qui biberat, venenum scires esse lethale quod acceptum potuit occidere, nec ederes inde, nec biberes, unde interiisse alios ante conspiceres.

Nunc quantam 1.165 ignorantia veri est,* 1.166 animi quanta dementia, id velle, quod & nocuerit semper & noceat: & putare quod inde ipsa non pereas, une alios periisse cog∣noscas? 7 1.167 Neque enim Deus coccineas aut purpureas oves fecit, aut herbarum succis, & conchiliis tingere & colorare lanas docuit. Nec distinctis auro lapillis & margaritis, contexta serie & numerosa compage digestis, monilia instituit; quibus cer∣vicem, quam fecit,n 1.168 absconderes; ut operiatur illud quod Deus in homine forma∣vit, & conspiciatur id desuper, quodo 1.169 diabolus adinvenit An vulnera inferri auri∣bus Deus voluit, quibus innocens adhuc infantia, & mali secularis ignara crucietur; ut postea de aurium cicatricibus & cavernis, pretiosa grana dependeant, gravia etsi non suo p 1.170 pondere, mercium quantitate? Quae omniaq 1.1718 1.172 peccatores & apostatae angeli suis artibus prodiderunt, quando ad terrena contagia devoluti, à coelesti vigorer 1.173 recesse∣runt. Illi & oculoss 1.174 circumducto nigrore fucare, & genas mendacio ruboris in∣ficere, & mutares 1.175 adulterinis coloribus crinem, & expugnare omnem oris & capitis veritatem,t 1.176 corruptelae suae impugnatione docuerunt.

Et quidem isto in loco, pro timore,* 1.177 quem nobis fides suggerit; pro dilectione, quam fraternitas exigit, non virgines tantum, aut viduas, sed & nuptas puto, &

omnes omnino feminas admonendas; quod opus Dei &a 1.178 factura ejus & plastica adul∣terari nullo modo debeat, adhibito flavo colore,b 1.179 vel nigro pulvere, vel rubore, aut quolibet denique lineamenta nativa corrumpente medicamine.* 1.180c 1.181 Dicit Deus: Fa∣ciamus hominem ad imaginem & similitudinem nostram; & audet quisquam mutare & convertere quod Deus fecit? Manus Deo inferunt, quando id quod ille formavit, re∣formare & transfigurare contendunt; nescientes quia opus Dei est omne quod nasci∣tur; diaboli,d 1.182 quodcumque mutatur.1 1.183 Si quis pingendi artifex vultum alicujus & speciem, & corporis qualitatem2 1.184 aemulo colore signasset, & signato jam consumma∣toque simulacro, manus alius inferret, ut jam formata, jam picta quasi peritior refor∣maret; gravis prioris artificis injuria & justa indignatio videretur. Tu te existimas im∣pune laturum tam improbae temeritatis audacim, Dei artificis offensam? Ut enim im∣pudica e 1.185 circa homines, & incesta fucis lenocinantibus non sis; corruptis violatisque quae Dei sunt, pejor adulteraf 1.186 detineris. Quod ornari putas, quod putas comi, impugnatio est ista divini operis,g 1.187 praevaricatio est veritatis. Monentis Apostoli vox est: Expurgate vetus fermentum, ut sitis nova conspersio,* 1.188 sicut estish 1.189 azymi; nam & pascha nostrum immolatus est Christus:i 1.190 itaque festa celebremus, non in fermento vetere, neque in fermento malitiae & nequitiae, sed in azymis sinceritatis & veritatis.k 1.191 Num sinceritas perseverat & veritas, quando quae sincera sunt polluun∣tur l 1.192 colorum adulteriis, &m 1.193 medicaminum fucis in mendacium vera mutantur? Dominus tuus dicit:n 1.194 Non potes facere capillum unum album aut nigrum:* 1.195 &3 1.196 tu ad vincendam Domini tui vocem vis te esse potiorem? Audaci conatu & sacrilego contemtu crines tuos inficis, malo praesagio futurorum,4 1.197 capillos jam tibi flammeos au∣spicaris; & peccas,o 1.198 pro nefas,5 1.199 capite, id est, corporis partep 1.200 meliore! Et cum scriptum sit de Domino: Caput autem ejus & capilli erant albi velut lana, aut nix; tu execraris canitiem, detestaris alborem, qui sit ad Domini caput similis!* 1.201 Non metuis oro quae talis es, ne6 1.202 cum resurrectionis dies venerit artifex tuus te non recog∣noscat, & ad sua praemia & promissa venientem removeat & excludat?q 1.203 increpans vigore censoris & judicis dicat: Opus hoc meum non est, nec imago haec nostra est; cutem falso medicamine polluisti, crinem adultero colore mutasti, expugnata est men∣dacio facies, figura corrupta est, vultus alienus est, Deum videre non poteris, quan∣do oculi tibi non sunt quos Deus fecit, sed quos diabolus infecit. Illum tu sectata es, rutilos atque depictos oculos serpentis imitata es; de inimico tuo comta, cum illo pa∣riter & arsura. Haec oro cogitanda non sunt Dei servis? non die semper acr 1.204 nocte metuenda? Viderint quid sibi nuptae per placendi studium de conjugum solatio blan∣diantur; quos dum in excusationem suam proferunt, ad societatem criminosae consen∣sionis adsciscunt. Virgines certe, quibus hic sermo nunc consulit, quae se ejusmodi artibus comserint, inter virgines non putem debere numerari, sed, tanquam contac∣tas oves &s 1.205 morbidas pecudes, à sancto & puro grege virginitatis arceri, ne con∣tagio suo caeteras polluant, dum simul degunt; ne perdant alias quaecunque perie∣runt.

7 1.206 Et quoniams 1.207 continentiae bonum quaerimus,* 1.208 perniciosa quaeque &t 1.209 infesta vi∣tamus: nec illa praetereo, quae, dum negligentia in usum veniunt, contra pudicos & sobrios mores licentiam sibi de usurpatione fecerunt. Quasdam non pudet nubentibus interesse,u 1.210 & in illa lascivientium libertate sermonum colloquia incesta miscere,w 1.211 audire quod non decet, quod non licet dicere, observare; & esse praesentes inter8 1.212 ver∣ba turpia, & temulenta convivia, quibus libidinum fomes accenditur, sponsa ad patientiam stupri, ad audaciam sponsus animatur.x 1.213 Quis illi in nuptiis locus est cui animus ad nuptias non est? auty 1.214 voluptaria illic, & laeta esse quae possunt, ubi &

studia & vota diversa sunt? quid illic dicitur, quid videtur?a 1.215 quantum à proposito suo virgo deficit, quando pudica quae venerat, impudica discedit? corpore licet virgo ac mente permaneat; oculis, auribus, lingua minuit illab 1.216 quae habebat. Quid vero quae promiscuas balneas adeunt, quae oculis ad libidinem curiosis, pudori ac pudicitiae corpora dicata prostituunt, quae cum viros, atque à viris nudae, vident turpiter, ac videntur, nonne ipsae illecebram vitiis praestant? nonne ad corruptelam & injuriam suam desideria praesentium solicitant & invitant? Viderit, inquis, qua illuc mente quis veniat: mihi tantum reficiendi corpusculi cura est, & lavandi. Non te purgatc 1.217 ista defensio; nec lasciviae & petulantiae crimen excusat. Sordidat lavatio ista, non abluit; nec emundat membra, sed maculat. Impudice tu neminem conspicis, sed ipsa con∣spiceris impudice; oculos tuos turpi oblectatione non polluis, sed dum oblectas alios, ipsa pollueris. Spectaculum de lavacro facis:d 1.218 theatro sunt foediora quo convenis; verecundia illic omnis exuitur, simul cum amictu vestis honor corporis ac pudor poni∣tur, denotanda & contrectanda virginitas revelatur. Jam nunc considera an cume 1.219 ve∣stita es, verecunda sis inter viros, talis,f 1.220 cui ad inverecundiam proficit audacia nu∣ditatis. Sic ergo frequenter Ecclesia virgines suas plangit, sic ad infames earum ac de∣testabiles fabulas ingemiscit, sic flos virginum extinguitur, honor continentiae ac pu∣dor g 1.221 caeditur, gloria omnis ac dignitas profanatur. Sic se expugnator inimicus per artes suas inserit: sic insidiis per occulta fallentibus Diabolus obrepit: sic dum or∣nari cultius, dum liberius evagarih 1.222 virgines volunt; esse virgines desinunt, furti∣vo dedecore corruptae, viduae antequam nuptae,i 1.223 non mariti sed Christi adulterae; quam fuerant praemiis ingentibusk 1.224 virgines destinatae, tam magna supplicia pro amis∣sa l 1.225 virginitate sensurae. Audite itaquem 1.226 virgines ut parentem, audite, quaeso vos, n 1.227 docentem pariter ac monentem, audite utilitatibus & commodis vestris fideliter con∣sulentem. Estote tales quales vos Deus artifex fecit: estote tales quales vos manus pa∣tris instituit: maneat in vobis facies incorrupta, cervix pura, forma sincera. Non inferantur auribus vulnera, nec brachia includat aut colla de armillis & monilibus ca∣tena pretiosa; sint à compedibus aureis pedes liberi, crines nullo colore fucati, oculi conspiciendo Deo digni. Celebrentur lavacra cum feminis,o 1.228 quarum pudica lavatio est. Nuptiarum festa improba, &p 1.229 convivia lasciva vitentur, quorum periculosa contagio est.

Vince vestem,* 1.230 quae virgo es, quae Deo servis:q 1.231 vince aurum, quae carnem vin∣cis & seculum. Non estr 1.232 ejusdem non posse à majoribus vinci,* 1.233 & imparems 1.234 mi∣noribus inveniri. Arcta & angusta est via, quae ducit ad vitam:t 1.235 durus & arduus est limes qui tendit ad gloriam. Per hunc viae limitem martyres pergunt, eunt virgi∣nes, u 1.236 justi quique gradiuntur. Lata & spatiosa itinera vitate: lethales illic illece∣brae & mortiferae voluptates: illic diabolus blanditur ut fallat; arridet, ut noceat; il∣licit, ut occidat.1 1.237w 1.238 Primus enim centenarius martyrum fructus est,* 1.239 secundus sexa∣genarius vester est. Ut apudx 1.240 Martyrem non est carnis & seculiy 1.241 cogitatio, nec parva & levis & delicata congressio: sic & in vobis, quarumz 1.242 ad gloriam merces se∣cunda est, sit & virtus ad tolerantiam proxima. Non est ad magna facilis ascensus: quem sudorem perpetimur, quem laborem, cum conamur ascendere colles & vertices montium? quid ut ascendamus ad coelum? Si praemium pollicitationis attendas, minus est quod laboras; immortalitasaa 1.243 perseveranti datur, perpetua vita promittitur, re∣gnum dominus pollicetur.bb 1.244 Servate virgines, servate quod esse coepistis, servate quod eritis. Magna vos merces manet, praemium grande virtutis, munus maximum castitatis.

Vultis scire quo malo careat,* 1.245 & quid boni teneat continentiae virtus? Multiplicabo, inquit mulieri Deus,* 1.246 tristitias tuas, & gemitus tuos; &cc 1.247 in tristitia paries filios, & conversio tua ad virum tuum, & ipse tui dominabitur. Vos ab hac sententia liberae estis, vos mulierum tristitias & gemitus non timetis: nullus vobis de partu circa filios metus est, nec maritus est dominus, seddd 1.248 dominus vester & caput Christus est.

Ad instar & vicem masculi,* 1.249 sors vobis & conditio communis est. Domini vox est illa dicentis! Filii seculi hujus generant & generantur:* 1.250 qui autem habuerint dignatio∣nem seculi illius & resurrectionis à mortuis,2 1.251 non nubunt, neque matrimonium fa∣ciunt:

neque enim incipient mori, aequales enim sunt angelis Dei, cum sint filii re∣surrectionis. Quod futuri sumus, jam vos esse coepistis: vos resurrectionis gloriam in isto seculo jam tenetis: per seculum sine seculi contagione transitis. Cum castae per∣severatis & virgines, angelis Dei estis aequales; tantum maneat & duret solida & illaesa virginitas, &, ut coepita 1.252 fortiter, jugiter perseveret. Nec monilium aut vestium quaerat ornamenta, sed morum. Deum spectet & coelum; neque oculos ad sublime porrectos, ad carnis & mundi concupiscentiam deprimat,b 1.253 aut ad terrena deponat. Prima sententia crescere &c 1.254 generare praecepit: secunda continentiam suasit.* 1.255 Cum adhuc rudis mundus & inanisd 1.256 esset, copiam foecunditatis generantes propagamur, & crescimus ad humani generis augmentum.e 1.257 Cum jam refertus est orbis & mun∣dus impletus, qui capere continentiam possunt, spadonum more viventes, castrantur ad regnum.

Nec hoc jubet Dominus, sed hortatur: nec jugum necessitatis imponit,* 1.258 quando ma∣neat voluntatis arbitrium liberum.* 1.259 Sed cum habitationes multas apud patremf 1.260 suum dicat, melioris habitaculi hospitia demonstrat: habitacula ista meliora vos petitis, car∣nis desideria castrantes,1 1.261 majoris gratiae praemium in coelestibus obtinetis. Omnes qui∣dem qui ad divinum munus &g 1.262 patrium baptismi sanctificatione perveniunt, homi∣nem illic veterem gratia lavacri salutaris exponunt, & innovati Spiritu sancto à sordibus contagionis antiquae iterata nativitate purgantur. Sed nativitatis iteratae vobis major sanctitas & veritas competit, quibus desideria jam carnis & corporis nulla sunt. Sola in vobis, quae sunth 1.263 virtutis & spiritus, ad gloriam remanserunt. Apostoli vox est, quem Dominus vas electionis suae dixit, quem adi 1.264 promenda mandata coelestia Deus misit: Primus homo, inquit, de terrae limo:k 1.265 secundus homo de coelo.* 1.266 Qualis ille de limo, tales & qui de limo: & qualis coelestis, tales & coelestes. Quo modo portavi∣mus imaginem ejus qui de limo est,2 1.267 portemus & imaginem ejus qui de coelo est. Hanc imaginem virginitas portat, portat integritas, sanctitas portat & veritas. Por∣tant disciplinae Dei memores, justitiam cum religione retinentes, stabiles in fide, hu∣miles in timore, ad omnem tolerantiam fortes, ad sustinendam injuriam mites, ad fa∣ciendam misericordiam faciles, fraterna pace unanimes atque concordes. Quae vos sin∣gula ô bonae virgines observare, diligere, implere debetis; quae Deo & Christo va∣cantes ad Dominum, cui vos dicastis, & majore & meliore parte praeceditis. Prove∣ctae annis, junioribus facite magisterium: minores natu praebete majoribus ministe∣rium, comparibus incitamentum: hortamentis vos mutuis excitate, aemulis de virtute documentis ad gloriam provocate. Durate fortiter, spiritaliter pergite, pervenite feli∣citer: tantum mementote tunc nostri, cum incipiet in vobis3 1.268 virginitas honorari.

Notes

• 1 1.1

  Librum hunc Cypriano asserunt Pontius, Hieronymus, Augustinus, atque ex veteribus alii: ita ut de scriptore nulla sit controversia. Scriptionis vero tempus non pariter in confesso. Doctissimus Rigaltius post Episcopa••um compositum censet, & Pamelio dicam impin∣git, quod putaret ab auctore conscriptum cum primum in ecclesia Christi, ex plebeio excessisset: remque sibi confectam extra con∣troversiae aleam credit, ex Pontii verbis, qui ait, Finge nunc illum martyrii dignatione translatum. Quis virgines ad con∣gruentem p••dicitiae disciplinam, & ••abitum sanctimonia di∣gnum coerceret? quae verba, inquit, tam clare significant hunc de virginibus libellum, à Cypriano post persecutionem editum fuisse, quam inscriptum de Disciplina & habitu virginum. Nos vero, qui in principio operis adnotavimus, verba illa Pontii, Quis emolumentum gratiae per fidem proficientis ostenderit, li∣brum illum ad Donatum de Gratia Dei respicere; non ob∣stan••e apologia illa pro sccessu ejus quae à scriptis ibi memo∣ratis instituitur: & siquidem in confesso apud omnes, imo ipsum Rigaltium, sit, librum ad Donatum, à Cypriano con∣scriptum, cum primum apud Ecclesiam nomen profiteretur: af∣firmare minime dubitamus, ex praedictis Pontii verbis, de or∣dine scriptorum martyris nostri, nihil certi posse colligi. Eruditissimus Lombertus, Rigaltii sententiam alio argumen∣to, e•• Hieremiae verbis infra laudatis, propugnare satagit; ubi dicit Propheta, Dobo vobis pastores secundum cor meum, & pascent vos pascentes cum disciplina: acsi Liber de Habitu vir∣ginum conscriptus, disciplinae ecclesiasticae istiusmodi esset pars, quae Episcopo soli competeret. Sed hoc nemo dixe∣rit, quisquis meminerit plures libros eo argumento à Tertul∣liano Presbytero ••lucubratos. Certe majoris videntur pon∣deris quae in causae suae praesidium attulit Pamelius, verba ci∣tans Auctoris nostri, quando dicit, virgines se alloqui, vir∣gines adhortari, affectione potius quam potestate: non quod extre∣mus & minimus, & humilitatis suae admodum conjcius, ali∣quid ad censuram licentie vindicoret, &c. Parum omnino iis notus Cyprianus, quibus post Episcopatum, ita locutus, ceu schemate rhetorico, videtur. Demum si quis diffluentes fe∣minarum mores, promiscuum balueorum usum, & splendi∣dum vestium apparatum, hoc in opere notatos observaverit; haud facile sibi in animum induxerit, persecutionis Decianae tempora describi. Stet ergo, tractatum hunc ad An. CCXLVIII. & ad illa quae, teste Pontio, Presbyter fecerat Cyprianus, referendum. Veterem libelli hujus titulum, quem edi••o Spirensis, Vetus innominata, Remboldi, Erasmi, Manutii Gravii; & plerique MSS. codices tuentur; quique simplicis∣simus videtur, & operis contenta commodissime exhibet, nec non Tertulliani nomenclaturae proxime accedit, retinendum censuimus. Tertullianus, lib. de cultu fem. docet, Habitum duplicem speciem circumferre cultum & ornatum. De his Sep∣timius seorsim egerat in libris de Cultu feminarum, & de Vir∣ginibus velandis. Cum vero rem totam unico volumine ab∣solvere statuisset Cyprianus, nihil instituto ipsius accommo∣datius esse potuit, quam ut in fronte operis Habitum, vo∣cem latissimae significationis adhiberet. Pontium, S. Marty∣ris libros describere potius quam citare, res est manifesta; unde licet ille de congruente pudicitiae disciplina, & habitu san∣ctimonia digno, mentionem faciat; non proinde titulum libri extendendum existimamus. Non magis quam quia S. Hieron. librum hunc, Volumen de Virginitate appellat, Epist. ad Eu∣stoch. sic inscribendum censemus.
• a 1.2

  Sic Vet. innom. NC. 2. Voss. 1. Pem. Bod. 1. 4 Thu. Foss. & Corb. Impr. De disciplina & habitu virgi∣num.
• 2 1.3

  Utramque fere Tertulliani paginam implet disciplinae vox; & apud eum omne pietatis officium hoc elogio censetur. Patientiae, fidei, orationis, sanctitatis, monogamiae, pudicitiae disciplinam passim commendat. Et tractatum huic supparem de Virginibus velandis, disciplinae mentione saepius repetita inchoat, atque ibidem Paracleto suo hanc institutionis prae••ogativam tribuit. Cyprianus vero, ma∣gistrum ad aras sequitur; felicissimis auspiciis, ita imitatus semper, ut corrigat; atque ut is sit quem alii tuto imirent••r. Quae hic congeruntur S. Scripturae testimonia, reperire est Epist 4 (ad Pamelii numeros 62.) de Virginibus. Et quidem Auctori nostro solenne est, pari in causa, iisdem armis ex S. literis productis pugnare.
• b 1.4

  Disciplina est, Voss. 1.
• * 1.5

  An. 248.
• 3 1.6

  Cui, ceu funi nautico, fidei anchora alligatur. Sed contrario prorsus sensu Tertul. lib. de Cultu fem. 2. vocat mundum muliebrem, retinacula spei nostrae, scil. quae spem non sustinent; sed morantur.
• * 1.7

  Disciplinae Christiane laud••s.
• c 1.8

  Manere semper, & ad promis••a, Ar. NC. 1. Bod. 2. Ebor. Lam. Vat. 3. MR. 2.
• d 1.9

  Jugiter in Deo, Foss.
• * 1.10

  Ps. 2. 11.
• e 1.11

  Adversari, Thu. Foss.
• f 1.12

  Sanctus, dicens, Ver.
• 4 1.13

  De his & sequentibus, vide quae dicta su••t 1. 3. ad Quirin. cap. 66. cap. 63. cap. 28.
• g 1.14

  Pereatis de via, Bod. 1. via justa, Lam. Ebor. NC. 2. Corb. Thu. Voss. 3.
• 5 1.15

  Hanc distinctionem habent LXX.
• h 1.16

  Exarserit in brevi, V••t. 2.
• i 1.17

  Dicit Deus, Ar. NC. 1. Voss. 3.
• k 1.18

  Ut quid, Vet. innom. Voss. 1. Bod. 1. Thu. Foss.
• * 1.19

  Ps. 49. 17.
• l 1.20

  Projecisti, Voss. 3.
• m 1.21

  Retrorsum, Pem. Bod. 4. post se, NC. 2.
• n 1.22

  Disciplinam Dei, NC, 1.
• * 1.23

  Sap. 3. 1••
• * 1.24

  Prov. 3. 11.
• o 1.25

  Et ne de∣feceris, Foss. Voss. 3.
• p 1.26

  Sic corripit, Foss.
• * 1.27

  Jer. 3. 15.
• a 1.28

  Sic Ar. NC. 1. 2. Bod. 1. 4. Lam. Lin. Ebor. Voss. 1. 2. 3. Ver. Thu. Foss. Corb. & Goul. Impressa addidere, tam veteribus, quam etiam novis praedicatur.
• * 1.29

  Insignis usus istius dis••••∣plinae quae in ••un•••• cas••itate ver••atur.
• b 1.30

  Ut ad munera, Ver. & ad Dei munera, Ar. Lin. Eb. Lam. Bod. 1. 2. 4. NC. 1. Voss. 1. 2. Pem. Thu. Corb.
• c 1.31

  Lavacri salutaris, Ar. NC. 1. Ebor. Lam. sic ad Donat. MR.
• * 1.32

  1 Cor. 3. 17.
• d 1.33

  Ponit & dicit, Foss. Quibus nos successibus, Voss. 3.
• e 1.34

  Emti estis magno, Bod. 2. 4. NC. 1. Pem. Lam. Ebor. Ver. MR.
• f 1.35

  Clarificate, Voss. 1. 2. Ver. Thu. Corb. Lam. NC. 1. Lam. Lin. Ver.
• * 1.36

  1 Cor. 6. 19.
• g 1.37

  Mundo corde & corpore, Foss.
• h 1.38

  Christi redemti, Thu. Foss. Voss. 3.
• i 1.39

  Hospitan∣tis Domini, Bod. 4. Suscitantis, Voss. 3.
• k 1.40

  Docentis pariter, Thu.
• * 1.41

  ••oh. 5. 14.
• 1 1.42

  Dixerat supra, Fundamentum omne religionis ac fidei, de observatione ac timore proficiscitur. Insu∣per ••tatim. Ne quod sanctum & purum de Domini dignatione percipitur; minus solicito timore teneatur.
• l 1.43

  Viventi, Ar. Lam. Lin. Bod. 1. 2. 4. Ebor. Voss. 1.
• m 1.44

  Sic Lam. Lin. Ebor. Voss. 1. 2. Vat. & Ver. Pam. morem.
• n 1.45

  Nôsset, Foss. Vat. 4.
• 2 1.46

  Vid. quae dicta ad c. 28. l. 3 ad Quir.
• o 1.47

  Nullaque, Pem. non facilis venia, Voss. 3.
• p 1.48

  Postquam Dominum, Foss.
• q 1.49

  Atque procuret, Foss.
• * 1.50

  Mat. 10. 22.
• r 1.51

  Quia scriptum est, &c. Haec desunt in Lam. Lin. NC. 1. 2. Bod. 1. 2. 4. Ebor. Voss. 1. Thu. Foss. Corb. Remb. & Mor.
• 3 1.52

  Locum hunc affert D. Augustinus de Doctrina Christiana 1. 4. C. 21. in exemplum temperatae dictionis. Porro observat, quod in libello hoc Martyr Cyprianus de habitu virginum, non de suscipiendo vir∣ginitatis proposito scripsit.
• * 1.53

  Cura haec, virgines pe∣cuha••ira∣tione tangit.
• s 1.54

  Gloria, major, Thu. Foss.
• t 1.55

  Sic, NC. 1. Lam. Ebor. MR. & Im∣pressa hobent; Flos est ille: pariter Augustinus de Doct. Christ. l. 4. c. 21.
• u 1.56

  Et pe•• illos, Pem.
• w 1.57

  Ad∣dit, gaudium matris, Thu. Corb. Foss.
• 4 1.58

  Simi∣liter Tertullianus, de cultu fem. 1. 2. Ancillae Dei vivi, c••nservae & sorores meae, quo jure deputor vobiscum postremissi∣mus. & deinceps. Utinam miscrrimus ego in illa die Christianae exultationis, vel infra calcanea vestra caput elevem
• x 1.59

  Potestates, extremi & minimi, Ar.
• y 1.60

  Conscii, tale quid, Bod. 2. Lam. Ebor. Ben. NC. 1.
• z 1.61

  Nec quod, Voss. 1. Bod. 1. 2. 4. Thu. Corb. nec quo, MR.
• aa 1.62

  Quod, Thu. Corb. Foss. ex ultra nati, Lin. Pem. solicitudinem pertinet, Ver.
• bb 1.63

  Neque ina∣liis, Thu. Foss. Corb.
• 5 1.64

  Votorum religionem qui non agnoscit, ut is pietatem omnem abneget periclitari vide∣tur. Sed illi partibus nimium quantum addicti, qui praesen∣tis seculi mores, primitivae Ecclesiae imputant: & vitae asceticae initia non à Paulo Eremita, sed Paulo Apostolo at cessunt. Qui Iphigeniam non ab Agamemnone, sed D. Matthaeo con∣secratam somniant. Qui Philippi Diaconi filias, sanctimonia∣les fuisse pronunciant. Imo virgines, quas velandas matrona∣rum more contendit Tertullianus, ex hodierno ritu perpet••ae virginitati devotas perhibent. Hac quidem ex parte, hypo∣thesi suae minus addictum vehementer cuperem Pamelium.
• cc 1.65

  Verbum hoc, Vat. 2. Domini, Ver.
• * 1.66

  Mat. 19. 1••••
• dd 1.67

  Matris nati, Man.
• 6 1.68

  Tertul. dixit, qui se Spadonatui obsignant propter regnum Dei.
• ee 1.69

  Sunt, inquit, qui, Ver.
• * 1.70

  Apo 14. ••.
• a 1.71

  Continentiam Dominus, MR.
• * 1.72

  Continentia cum corporis cultu ••on consistit.
• b 1.73

  Et Paulo quoque gloriose & sublimiter praedicante, Bod. 4. Ver. & Paulus quoque praedicat, Voss. 3.
• c 1.74

  Hominibus placerem, Lam. NC. 1. Voss. 1. Corb.
• * 1.75

  Ps. 52. 7.
• * 1.76

  Gal. 1. 10.
• d 1.77

  In∣struit nos, Foss.
• e 1.78

  Et docet dicens, Lin.
• * 1.79

  1 Cor. 7. 32.
• 1 1.80

  Sic. 1. 3. ad Quir. c. 32.
• f 1.81

  Virginem videret, Lin. Voss. 1. Lam. Ebor.
• g 1.82

  In∣tegrae & pudicae, Voss. 1. Ver. MR.
• 2 1.83

  Infra se interpretatur, dum ait. Omnia licent, sed non omnia expediunt.
• * 1.84

  Gal. 6. 14.
• h 1.85

  Corporaliter, Vat.
• * 1.86

  Gal. 5. ••4.
• i 1.87

  Carnis aspergis, Bod. 4.
• k 1.88

  Integri∣tate candida sis & pudore, NC. 2. Foss.
• * 1.89

  Es. 40. 6.
• l 1.90

  Verbum autem, Bod. 4. Man.
• m 1.91

  Claritatem ullam pro∣ponere, Ar. Lam. NC. 1. Ebor. Bod. 2. Ben.
• n 1.92

  Verbum, Bod. 4. Foss.
• 3 1.93

  Tertull. prius di∣••erat. Cum propter Christum lacerata aur averit.
• o 1.94

  Nominis Christi, NC. 1. Lam. Bod. 2. Ben.
• * 1.95

  A divitiis frustra ex∣cusatio peti∣tur.
• p 1.96

  Quae Deo dives, Lam. Lin. NC. 1. Ebor. Bod. 1. 2. 4.
• q 1.97

  In seculo, & seculo reman∣sura, Bod. 1.
• r 1.98

  Et accepta, Lam. Ebor.
• 4 1.99

  Quae morituri relinquere coguntur.
• 5 1.100

  Tert••ll. de spectac. c. 4. Cum aquam ingressi Christianam fidem in legis suae verba profite••ur, renunciasse nos Diabolo, & pompae & An∣gelis ejus, ore nostro contestamu••.
• * 1.101

  1 Joh. 2. 15.
• s 1.102

  Hinc Joannes, Foss.
• t 1.103

  Voce corroborans, Foss.
• u 1.104

  Di∣lexerit mundum, aut ea quae in mundo sunt, Pem. Voss. 2.
• w 1.105

  De Patre, Bod. 2.
• x 1.106

  Dei manebit, Thu.
• 6 1.107

  Additamentum hoc in Graecis non comparet.
• * 1.108

  Jo. 6. 38.
• y 1.109

  Vestigia & magisteria divina, Imp. sed Ver. Lam. Ebor. Lin. Voss. 2. & Man. rectius omittunt, vestigia sectamur, Ar. Lam. Lin. Bod. 1. 2.
• a 1.110

  Officium liberatus, Bod. 1. 2. 4.
• b 1.111

  Fecit & docuit, Voss. 1. dixit, Thu. Foss. Corb.
• * 1.112

  1 Joh. 2. 6.
• c 1.113

  Res∣pondebit, Ar. Bod. 1. 2. 4. MR.
• d 1.114

  Dabitur, Ben. MR.
• e 1.115

  Quod legitur, Voss.
• * 1.116

  1. Tim. 2. 10.
• * 1.117

  1 Pet. 3. 3.
• f 1.118

  Et coer∣cendas. Bod. 1.
• g 1.119

  Maritos, Voss. 1.
• h 1.120

  Mendacii culpa, Bod. 1.
• * 1.121

  1 Cor. 6. 12.
• i 1.122

  Mihi licent, Bod. 2.
• * 1.123

  Clades quae∣cunque acci∣d••nt, illis quae ••isdem occasionem dedere, impu∣tand••.
• k 1.124

  Pec∣candi fomenta, Foss. sperandi fomenta, Bod. 1. 2. 4. Ver. Man.
• 1 1.125

  Tertul. lib. de virg. vel. rem sic explicat. Arabiae feminae ethnicae, quae non caput sed faciem quoque ita totam tegunt; ut uno oculo liberato, conten∣tae sint dimidiom frui lucem, quam totam faciem prostituere. Quas propterea infelicissimas ait Romana quaedam Regina; quod adamere magis, quam adamari possint.
• * 1.126

  Sap. 5. 8.
• l 1.127

  Jactantia, Thu.
• * 1.128

  1 Cor. 7. 30.
• 2 1.129

  Vid. l. 3. Test. ad Quir. c. 11.
• m 1.130

  Utan∣tur eo, Ar. Lam. NC. 1. Ebor.
• 3 1.131

  Si in tanta dignatione Apostolus, ulti∣mam paupertatem subibat; frustra sibi placent feminae Christianae in divitiarum affluentia.
• n 1.132

  Ecclesiam suam, Bod. 4.
• * 1.133

  Act. 3. 6.
• o 1.134

  Donis, Bod. 4.
• p 1.135

  Putas his, Lam. Lin. Corb.
• q 1.136

  Salutares, & ad bonas artes, Lam. Lin. Foss.
• r 1.137

  Sic. Lin. NC. 2. Voss. 2. Bod. 1. 2. 4. Thu. Corb. Ver. Man. Patrimonium tuum Deo. Imp.
• s 1.138

  Immunes, nec judex ambiat, nec quaesitor inquirat, Vat.
• t 1.139

  Datas esse, Bod. 4.
• u 1.140

  Deus hominibus, Lin.
• w 1.141

  Non sunt amatoria, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2.
• x 1.142

  Et patrimonio, Thu.
• * 1.143

  Ornamento∣rum insig∣nia, & leno∣ci••a forma∣rum, solum impudicis congruunt.
• 4 1.144

  Locum hunc pariter lau∣dat Tertullianus l. 2. de cultu fem. c. 12. Illa civitas valida, quae super montes septem, & plurimas aquas praesidet, &c. Vid. lib. 3. testim. ad Quir. c. 36.
• * 1.145

  Apo. 17. 1.
• a 1.146

  Pallium purpureum, Lin. NC. 1. Pem. Ver. Neap. Thu. Corb.
• b 1.147

  Omnis immunditiae, Ver.
• c 1.148

  Fugiant, fugiant, Ver.
• * 1.149

  Is. 3. 16.
• d 1.150

  Et à Domino, Voss. 3.
• e 1.151

  Seculi divitias, Bod. 4.
• f 1.152

  Processerunt alta cervice, Neap. Foss. Incesserunt alta cervice, Benev.
• 1 1.153

  Has una voce Home∣rus appellat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 2 1.154

  Vulgatus ad Hebraeam verita∣tem accommodatius reddit. Decalvabit Dominus verticem filiarum Sion. Quod postea exinde dicitur, revelabit Domi∣nus habit••m,〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quaedam exemplaria fe∣licius legunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 3 1.155

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sunt ex Symmachi sententia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & Hesychii 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Revera LXX. conjungunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 autem interprete eodem Hesychio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. scil. monile collo cir∣cumdatum, appensa gemma solet ornari. Respectu cu∣jus Hieronymus vertit lunulas, bullas dependentes ad lunae similitudinem.
• g 1.156

  Specula, Man. Foss. redimicula, Neap. Discrimen, Ver. Corb. Voss. 1. Pem. NC. 1. Lin. Lam. Bod. 1. 2. 4.
• 4 1.157

  Acus discriminalis, apud latinos scrip∣to••es res satis nota. Hac Fulvia mortui Ciceronis linguam transfixit.
• 5 1.158

  Quicquid ex adverso senserint Rhenanus & Pamelius, videtur botronatus aurium ornamentum. He∣sychius dicit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Horum botronatuum meminit Tertul. l. 2. de Cultu.
• 6 1.159

  Quae ••uerint 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 haec, vix selicius in∣telligitur, quam ex Tarpeiae virginis pacto, quae, referen∣te Plutarcho, prodidisse dicitur arcem Romae Sabinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Vid. Exod. 35. 21. Num. 31. 50. 2 Reg. 1. 10. Aquila 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, vertit. Sed in istis omnibus Graeca ab Hebraeis, Latina ab utrisque, & Auctorem nostrum ab universis plurimum discedere nemo mirabitur; qui gestaminum, prae∣sertim muliebrium, in qualibet gente, & quovis seculo, in∣finitam varietatem considerat.
• h 1.160

  Reste praecingeris, Voss. 1.
• i 1.161

  Calvitium habebunt, Pem. Voss. 1.
• j 1.162

  Exaltatae inquit, ceciderunt, Veron.
• k 1.163

  Serico & purpura, Vat. 3. Foss.
• l 1.164

  Aliis fuerit, Foss. exitium, Voss. 1.
• m 1.165

  Ignorantia tui, Foss.
• * 1.166

  Cultus iste Dei opus pervertit.
• 7 1.167

  Tert. de Cultu fem. l. 2. e. 10. Nimirum enim Deus demonstravit succis herbarum, & concharum salivis, incoquere lanas; exciderat illi cum universa nasci juberet, purpureas & coccineas oves man∣da••e. Hieron. in vita Marcellae eodem modo Rhetorica∣tur.
• n 1.168

  Abscondere, Ar. Bod 1. 2. 4. absconderet, Veron. Vat. 1.
• o 1.169

  Diabolus invenit, Foss.
• p 1.170

  Pondere, tamen, Neap. Bod. 2.
• q 1.171

  Praevaricatores & apostarae, NC. 2.
• 8 1.172

  Tert. I. 1. de Cultu fem. c. 2. Illi scil. angeli qui ad filias hominum de coelo ru••runt, &c. Hac etiam in sententia versabantur Lactant. l. 2. c. 15. Eu∣seb. de Praep. l. 5. August. de Civit. Dei l. 15. c. 23.
• r 1.173

  Cesserunt, Ver.
• s 1.174

  Circumducto nigro refucare, Ar.
• s 1.175

  Adulteris coloribus; Ver. Corb.
• t 1.176

  Corruptela suae impugnationis, Bod. 2.
• * 1.177

  Ad ••••am Deum pro∣vocat.
• a 1.178

  Facturam ejus & plasma, adulterare nullo modo debeant, Ar. Lam. NC. 1. Voss. 1.
• b 1.179

  Vel nigro pulvere, aut quolibet, MR.
• * 1.180

  Gen. 1. 26.
• c 1.181

  Cum dicat Deus, Lin.
• d 1.182

  Quod additur & mutatur, Ar. Neap. Bod. 4.
• 1 1.183

  Haec D. Augustinus late exe∣quitur, tanquam exemplum grandis dictionis, loco praelau∣dato, De doct. Christ.
• 2 1.184

  Cujus pulcritudinem omnes aemulentur.
• e 1.185

  Circa homines non sis, incesta, Bod. 2.
• f 1.186

  Teneris, Voss. 1.
• g 1.187

  Impugnatio veritatis, NC. 1. Pem.
• * 1.188

  1 Cor. 5. 74
• h 1.189

  Azyma, Ver. Neap.
• i 1.190

  Itaque epulemus, Voss. 1.
• k 1.191

  Numquid sin∣ceritas, Ar.
• l 1.192

  Coloribus adulteris, Bod. 2.
• m 1.193

  Medicaminum succis, Lam. Bod. 1.
• n 1.194

  Non potest homo, Bod. 1.
• * 1.195

  Mat. 5. 36.
• 3 1.196

  Ita Tertul. De Cultu l. 2. c. 6. Sed enim Dominus ait, quis vestrum potest ca∣pillum atrum ex albo facere, aut album ex atro; itaque revin∣cunt Deum. Et paulo post. Mirum quod non contra domi∣nica praecepta contenditur, ad mensuram neminem sibi adji∣cere posse pronunciatum est, vos vero adjicitis ad po••dus collu∣ras quasdam, &c.
• 4 1.197

  Tert. ibid. Pessime tibi auspicentur flammeo capite.
• o 1.198

  Pro nefas, in caput, Bod. 1.
• 5 1.199

  Respicere videtur, non, quod vult Ri∣galtius, diminutionem capitis ex jure Romano; sed verba Apostoli 1 Cor. 11. 10. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Porro me∣minisse verborum Magistri putarem, dicentis. Sciant quia totum caput mulier est, limites & fines ejus eo usque porri∣guntur, unde incipit vestis.
• p 1.200

  Meliore! cum scriptum, Lam. Eb. Bod. 1. 2. 4.
• * 1.201

  Apoc. 1. 14.
• 6 1.202

  Idem, ubi supra. Vi∣debo an cum cerussa, & purpurisso, & croco, & illo ambitu capitis resurgatis.
• q 1.203

  Et increpans, Ver.
• r 1.204

  Nocte meditanda, Voss. 1.
• s 1.205

  Morbidas, à sancto, NC. 2.
• 7 1.206

  Sensus verborum non aliter consistere posse videtur, nisi cum sequentibus cohaereant.
• s 1.207

  Continentiae donum, Voss. 1.
• * 1.208

  In••nis excu∣satio, quae pe∣titur à seculi moribus: nuptiis & ba••neis absti∣nere debent virgines Christianae.
• t 1.209

  Incesta, Lam. infesta vitamus, sic Lam. Ebor. Lin. Voss. 1. vite∣mus, Impr.
• u 1.210

  Et inter illam, &c. Foss. & in illa lascivitate convivantium, Ben. inter illas lasci∣vientium libertates, Voss. 1. Bod. 2.
• w 1.211

  Audire quod non licet, quod non decet dicere, observare, Voss. 1.
• 8 1.212

  Eescennini versus, prorsus obscoeni; qui, ut ait Festus, canebantur in nuptiis.
• x 1.213

  Quis illis in nuptiis locus est quibus, Lin. Bod. 4.
• y 1.214

  Voluntaria illic, Thu.
• a 1.215

  Tantum à proposito suo virgo deficit, quantum impudicitior, quae venerat pudica, Lam. Ebor. NC. 2. Thu. Foss. Corb. Ver. MR. pudicitior. Bod. 1. 4. Lin.
• b 1.216

  Quod.
• c 1.217

  Sordida ista, Pem. Voss. 2.
• d 1.218

  Theatra sunt. Voss. 1. à Vet. innom.
• e 1.219

  Vestita est, verecunda sit, Ar. Lam. Voss. 1. Bod. 1. 2. 4. NC. 1. MR. Thu. Foss.
• f 1.220

  Quae ad inverecundiam, Lam. Lin. NC. 1.
• g 1.221

  Pudor laeditur, Neap. Pudor ponitur, Vat. 1. 2. 3. Foss.
• h 1.222

  Virgines destinant, Foss.
• i 1.223

  Non maritis, sed Christo, Ar.
• k 1.224

  Prae∣miis ingentibus destinatae, MR.
• l 1.225

  Virginitate erunt, Bod. 2.
• m 1.226

  Me virgines, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2. Ben.
• n 1.227

  Timentem, Bod. 1. 4. Voss. 1.
• o 1.228

  Quarum pudica, Sic Veron. & Man. Quarum in vos pudica, Foss. 1. 2. Lam. Ebor. & omnes fere impressi.
• p 1.229

  Temulenta convivia vitentur, Ver.
• * 1.230

  Virgininitas ad Marty∣rium gradus proximus.
• q 1.231

  Virgo es, vince, Lam.
• r 1.232

  Ejusdem virtutis & animi, Voss. 1.
• * 1.233

  Mat. 7. 14.
• s 1.234

  Minoribus inveniri. Parem se integritas praestat in omnibus, nec bonum virginitatis cultus infamet, Lin.
• t 1.235

  Durus & arctus, Bod. 2.
• u 1.236

  Justique, Voss. 1.
• 1 1.237

  Aliter rationes hasce subdu∣cit D. Hieron. contr. Jovin.
• w 1.238

  Primus cum centeno, Bod. 1. 4. Thu. Foss. Corb. centesimo, Lam. Ebor. MR. Ver.
• * 1.239

  Mat. 13. 8.
• x 1.240

  Martyres, Ar. Bod. 1. 2. 4. Voss. 1. Martyras, Thu. Corb.
• y 1.241

  Seculi luctatio, Lin. colluctatio, Ver.
• z 1.242

  Ad gratiam merces, Bod. 1. 2. Thu. Foss. Corb. MR.
• aa 1.243

  Perseverantibus, Bod. 1.
• bb 1.244

  Servate quod debetis, Foss.
• * 1.245

  Virgines E∣vae maledi∣ctum evi∣tant.
• * 1.246

  Gen. 3. 16.
• cc 1.247

  Cum tristitia, Ver.
• dd 1.248

  Dominus, dominus vester, Bod. 1. 2. 4.
• * 1.249

  Maribus, imo Angelis ••quantur.
• * 1.250

  Luc. 20. 34.
• 2 1.251

  Vid. quae di∣cta l. 3. ad Quirin. c. 32.
• a 1.252

  Fortiter &, Lam.
• b 1.253

  Nec ad terrena, Bod. 2.
• c 1.254

  Generare Deus, Bod. 4.
• * 1.255

  Gen. 1. 2••.
• d 1.256

  Esset, sic omnes MSS. est, Imp. copiosa, Ar. copia foecunditatis, Bod. 1. 2. Ver Voss. 1.
• e 1.257

  At cum refertus, Ver.
• * 1.258

  Mat. 19. 12.
• * 1.259

  Instituto huic non ne∣cessitas im∣ponitur: sed manet vo luntatis li∣berum arbi∣trium.
• f 1.260

  Suum esse, Vat. 3.
• 1 1.261

  Ultra modulum gratiae bap∣tismalis, annis juxta & pietate adultis, uberiora Deus conce∣dit dona: sed vix ulla magis expetenda, quam quae carnis desideriis domandis vires suppeditant.
• g 1.262

  Patrimonium▪ Foss.
• h 1.263

  Virtutis & spiritus remanserunt, Ar. MR.
• i 1.264

  Proponenda mandata, Bod. 1. promerenda, MR.
• k 1.265

  Secundus de coelo, Thu. Foss. Corb.
• * 1.266

  1 Cor. 15. 47.
• 2 1.267

  Vid. quae dicta l. 3. ad Quit. c. 11.
• 3 1.268

  Ad martyrium praeparat discipli∣na continentiae. Quo vero in loco priscis temporibus mar∣tyrum preces habitae erant, ex venia lapsis indulta per earum suffragia, abunde notum est. Imitatur Tertul. sub finem li∣bri de baptismo; qui recens baptizatos, & criminum praeteri∣torum labe purgatos alloquitur. Tantum oro, ut cum petitis, etiam Tertulliani peccatoris memineritis. Nimirum cum de sanctissimo lavacro novi natalis ascenderent, & primas manus cum fratribus aperirent, istis orationum primitiis, eum Deo commendarent. Et recte quemadmodum Magister tractatum de baptismo claudit allocutione ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. ut eorum pre∣cibus juvaretur; pari formula Cyprianus librum de Virginum habitu absolverit: siquidem illic comparationem inter utros∣que instituit. Omnes quidem qui ad divinum munus & patrium, baptismi sanctificatione perveniunt, hominem illic veterem gra∣tia lavacri salutaris exponunt, & innovati spiritu sancto, à sordibus contagionis antiquae, iterata nativitate purgantur. Sed nativitatis iteratae vobis major sanctitas & veritas competit, &c. Unde frustra agit Pamelius qui dicit, facere hunc locum pro invocatione sanctorum post hanc vitam. Et frustra Goulartius, qui excusationes supervacuas nectit. Tunc certe quis vere dixerit Virginitatem incepisse honorari, cum primum Con∣fessionis decore in terris aucta; non autem cum gloria coe∣lesti cumulata fuerit, & cum post martyrii coronam, venturi demum regni diadema induerit. Sed demus sanctorum pre∣ces in coelis, nobis viatoribus prodesse hic in terris; non sta∣tim sequetur, licite preces ad ipsos dirigendas. Multo mi∣nus sequetur; quia Virginum in vivis agentium preces ex∣petebat Cyprianus, defunctas pariter invocandas.