S. Cæcilii Cypriani Opera recognita & illustrata a Joanne Fello, Oxoniensi episcopo. Accedunt Annales Cyprianici, sive, Tredecim annorum, quibus S. Cyprianus inter Christianos versatus est, brevis historia chronologicè delineata a Joanne Pearsonio, Cestriensi episcopo.

SANCTI CAECILII CYPRIANI EPISTOLAE.

EPISTOLA I.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus & plebia 1.1 Furnis2 1.2 consisten∣tibus, Salutem.

GRAVITER commoti sumus ego &3 1.3 collegae mei qui praesentes aderant,* 1.4 &4 1.5 compresbyteri nostri qui nobisb 1.6 assidebant,* 1.7 fratres carissimi, cum cognovisse∣mus quod Geminius Victor frater noster de seculo excedens,5 1.8 Geminium Fau∣stinum Presbyterum tutorem testamento suo nominaverit: cum jam pridem in concilio Episcoporum statutum sit,1 1.9 Ad Clerum & Plebem furnitano∣rum a de Victore, qui Faustinum Presbyterum tutorem no∣minavit ne quis de Clericis, & Dei ministris tutorem velc 1.10 cura∣torem testamento suo constituat,* 1.11 quando singuli divino sacerdotio honorati, & in d 1.12 Clerico ministerio constituti, non nisi altari & sacrificiis deservire, & precibus at∣que orationibus vacare debeant.* 1.13 Scriptum est enim:* 1.14 Nemo militans Deoe 1.15 obligat

sea 1.16 molestiis secularibus,1 1.17 ut possit placere ei cui se probavit. Quod cum de omni∣bus dictum sit, quanto magis Clerici molestiis & laqueis secularibus obligari non de∣bent, quib 1.18 divinis rebus & spiritalibus occupati, ab Ecclesia recedere, & ad terre∣nos & seculares actus vacare non possunt?

Cujus ordinationis & religionis formam Levitae prius in lege tenuerunt,* 1.19c 1.20 ut cum terram dividerent,* 1.21 & possessiones partirentur undecim tribus, Levitica tribus, quae templo & altari, & ministeriis divinis vacabat, nihil de illa divisionis portione perci∣peret; sed aliis terram colentibus, illa tantum Deum coleret, & ad victum atque ali∣mentum ab undecim tribubus de fructibus qui nascebantur, decimasd 1.22 reciperet. Quod totum fiebat de auctoritate & dispositione divina, ut qui operationibus divinis in∣sistebant, in nulla re avocarentur; nec cogitare, aut agere secularia cogerentur. Quae nunc ratio & forma in Clero tenetur, ut qui in Ecclesia Domini,e 1.23 ordinatione Cle∣rica promoventur,f 1.24 in nullo ab administratione divina avocentur; nec molestiis & negotiis secularibus alligentur, sed2 1.25 in honoreg 1.26 sportulantium fratrum,3 1.27 tanquam de∣cimas ex sructibus accipientes, ab altari & sacrificiis non recedant, sed die ac nocte coe∣lestibus rebus & spiritalibus serviant.

Quod Episcopi antecessores nostri religiose considerantes;* 1.28 & salubriter providentes, censuerunt ne quis frater excedens, ad tutelam vel curam Clericum nominaret: ac si quis hoc fecisset, non offeretur pro eo, nech 1.29 sacrificum pro dormitione ejus cele∣braretur. Neque enim apud altare Dei meretur nominari in sacerdotum prece, qui ab altari sacerdotes & ministros voluit avocare. Et ideo Victor cum contra formam nu∣per in Concilio à sacerdotibus datam, Geminium Faustinum Presbyterum ausus sit tu∣torem constituere,4 1.30 non est quod pro dormitione ejus apud vos fiati 1.31 oblatio, aut de∣precatio aliqua nomine ejus in Ecclesia frequentetur. Ut Sacerdotum decretum reli∣giose & necessarie factum servetur à nobis, simul & ceteris fratribus detur exemplum, ne quis sacerdotes & ministros Dei altari ejus & Ecclesiae vacantes, ad seculares mole∣stias devocet. Observari enim de cetero poterit, ne ultra hoc fiat circa personam Cle∣ricorum, si quod nunc factum est, fuerit vindicatum.k 1.32 Opto vos, fratres carissimi semper bene valere.

EPISTOLA II.

Cyprianus

Eucratrio Fratri, Salutem.

PRo dilectione tua,* 1.33 & verecundia mutua consulendum me existimasti,* 1.34 frater caris∣sime, 1 1.35 quid mihi videatur dea 1.36 histrione quodam, qui apud vos constitutus, 2 1.37 in ejusdem adhuc artis suae dedecore perseverat, & magister & doctor non crudien∣dorum, sed perdendorum puerorum, id quod male didicit, ceteris quoque insinuat: an talis debeat communicare nobiscum.b 1.38 Puto nec majestati divinae, nec Evangelicae disciplinae congrucre, ut pudor & honor Ecclesiae tam turpi & infami contagione foe∣dctur. Nam cum3 1.39 inc 1.40 leged 1.41 prohibeantur viri induere muliebrem vestem,* 1.42 & ma∣ledicti ejusmodi judicentur; quanto majoris est criminis, non tantum muliebria indu∣menta accipere; sed & gestus quoque turpes, & molles, & muliebres, magisterio im∣pudicae artis exprimere?

Nec excuset se quisquam si à theatro ipse cessaverit,* 1.43 cum tamen hoc ceteros doceat. Non potest enim vid••ri cessasse, qui vicarios substituit, & qui pro se uno, plures4 1.44 suc∣cidaneos suggerit; contra institutionem Dei erudiens & docens, quemadmodume 1.45 ma∣sculus frangatur in foeminam, & sexus arte mutetur; & diabolo divinum plasma ma∣culanti, per corrupti atque enervati corporis delicta, placeatur. Quod si penuriam ta∣lis & necessitatem paupertatis obtendit: potest inter ceteros, qui alimentis Ecclesiae su∣stinentur, hujus quoque necessitas adjuvari; si tamen contentus sitf 1.46 frugalioribus, sed innocentibus cibis: necg 1.47 putet5 1.48 salario se esse redimendum ut à peccatis cesset, quando hoc non nobis, sed sibi praestet.* 1.49 Ceterumh 1.50 quantum velit inde quaerat, qualis quaestus est qui de convivio Abraham, Isaac, & Jacob homines rapit, & male ac perniciose in seculo saginatos, ad aeternae famis ac sitis supplicia deducit. Et ideo quan∣tum potes, eum ab hac pravitate & dedecore, ad viam innocentiae, atque ad spem vitae suae revoca; ut sit contentus Ecclesiae sumtibus, parcioribus quidem, sed salutaribus. Quod si illic Ecclesia non sufficit ut laborantibus praestet alimenta,6 1.51 poterit se ad nos transferre,i 1.52 & hic quod sibi ad victum atque ad vestitum necessarium fuerit accipe∣re; nec alios extra Ecclesiam7 1.53 mortalia docere, sed ipse salutaria in Ecclesia discere. Opto te, fili carissime, semper bene valere.

EPISTOLA III.

Cyprianus

Rogatiano Fratri, Salutem.

GRAVITER & dolenter commoti sumus ego &b 1.54 collegae qui praesentes ade∣rant,* 1.55 frater carissime,* 1.56 lectis literis tuis, quibus de Diacono tuo conquestus es, quod immemor sacerdotalis loci tui, & officii ac ministerii sui oblitus, contumeliis & injuriis suis te exacerbaverit. Et tu quidem honorifice circa nos, &c 1.57 pro solita tua humilitate fecisti, ut malles de eo nobis conqueri, cum pro Episcopatus vigore & cathe∣drae auctoritate haberes potestatem, qua posses de illo statim vindicari; certus quod col∣legae tui omnesd 1.58 gratum haberemus quodeunque circa Diaconum tuum contumelio∣sum sacerdotali potestate fecisses, habens circa hujusmodi homines praecepta divina, cum Dominus Deus in Deuteronomio dicat:* 1.59 Et homo quicunque fecerit in superbia, ut non exaudiat sacerdotem aut judicem, quicunque fuerit in diebus illis, morietur homo ille, & omnis populus cum audierit, timebit: & non agent impie etiam nunc. Et ut sciamus hanc Dei vocem cum vera & summae 1.60 majestate processisse ad honoran∣dos ac vindicandos sacerdotes suos;* 1.61 cum adversus Aaron sacerdotem2 1.62 tres de mini∣stris, Chore, & Dathan, & Abiron ausi suntf 1.63 superbisse, & cervicem suam extol∣lere, & sacerdoti praeposito se adaequare, hiatu terrae absorpti ac devorati, poenas statim sacrilegae audaciae persolverunt. Nec soli illi, sed & caeteri ducenti quinquaginta, qui eis comites ad audaciam fuerunt, prorumpente à Domino igne consumti sunt; ut pro∣baretur, sacerdotes Dei ab eo qui sacerdotes facit vindicari. In libro quoque Regum, cum Samuel sacerdos à Judaeorum populo ob senectutem, sicut tu modo, contemne∣retur; exclamavit iratus Dominus, & dixit: Non te spreverunt, sed me spreverunt. Et3 1.64 ut hoc ulcisceretur excitavit eis Saul Regem,* 1.65 qui eos injuriis gravibus affligeret, & per omnes contumelias & poenas superbum populum calcaret & premeret, ut con∣temtus sacerdos de superbo populo ultione divina vindicaretur.* 1.66 Sed & Solomon in Spiritu sancto constitutus testatur & docet, quae sit sacerdotalis auctoritas & potestas dicens: Ex tota anima tua time Deum, & sacerdotes ejus sanctifica.* 1.67g 1.68 Et iterum; Honora Deum ex tota anima tua,h 1.69 & honorifica sacerdotes ejus. Quorum praecep∣torum memor beatus Apostolus Paulus, secundum quod in Actibus Apostolorum le∣gimus, cum ei diceretur: Sic4 1.70 insilis in sacerdotem Dei maledicendo?* 1.71i 1.72 Respondit & dixit: Nesciebam, fratres, quia Pontifex est: scriptum est enim: Principemk 1.73 po∣puli tui non maledices. Dominus etiam noster ipse Jesus Christus, Rex & judex & Deus noster, usque ad passionis diem servavit honorem Pontificibus & sacerdotibus, quamvis illi nec timorem Dei,l 1.74 nec agnitionem Christi servassent.* 1.75 Nam cum le∣prosum emundasset, dixit illi: Vade & monstra te sacerdoti, & of••er donum.* 1.76 Humi∣litate ea qua nos quoque esse humiles docuit, sacerdotem adhuc appellabat quem scie∣bat esse sacrilegum. Itemm 1.77 sub ictu passionis cum alapam accepisset, & ei dicere∣tur, sic respondes Pontifici? nihil ille contumeliose locutus est in personam Ponti∣ficis, sed magis innocentiam suam tuitus est, dicens?n 1.78 Si male locutus sum,

1 1.79 exprobra de malo;* 1.80 Si autem bene, quid me caedis? Quae omnia, ab eo ideo facta sunt ••••••diter atque patienter, ut nos humilitatis ac patientiae haberemus exemplum. Do∣cuit ••nim sacerdotes veros lagitime & plene honorari, dum circa falsos sacerdotes ipse talis ex••••itit.

a 1.812 1.82 Meminisse autem Diaconi debent,* 1.83 quoniam Apostolos,* 1.84 id est,3 1.85 Episcopos & praepositos Dominus elegit:* 1.86 Diaconos autem post ascensum Domini in coelos Apostoli libi constituerant Episcopatus sui & Ecclesiae ministros. Quid si nos aliquid audere contra Deum possumus, qui Episcopos facit; possunt & contra nos audere Diaconi, à quibus fiunt. Et ideob 1.87 oportet Diaconum, de quo scribis, agere audaciae suae poe∣nitentiam, & honorem sacerdotis agnoscere, & Episcopo praeposito suo plena humili∣tate satisfacere.

Haec sunt enim initia haereticorum,* 1.88 & ortus atque conatus sehismaticorum male co∣gitantium, ut sibi placeant, & praepositum superbo tumore contemnant. Sic de Eccle∣sia receditur sic altare profanum foris collocatur, sic contra pacem Christi & ordina∣tionem atque unitatem Dei rebellatur. Quod si ultra te contumeliis suis exacerbave∣rit & provocaverit,c 1.89 fungeris circa eum potestate honoris tui, ut eum vel4 1.90 depo∣nas vel abstineas. Nam si Apostolus Paulus ad T••••otheum scribens dixit:* 1.91 Juventu∣tem tuam nemo despiciat, quanto magis tibi à collegis tuis dicendum est: Senectutem tuamd 1.92 nemo despiciat? Et quoniam scripsisti quemdam cum eodem Diacono tuo se miscuisse, & superbiae ejus atque audaciae participem esse, hunc quoque & si qui alii tales exsciterint, & contra sacerdotem Dei fecerint, vel5 1.93 coercere poteris, vel absti∣nere. Nisi quod hortamur & monemus, ut peccasse se potius intelligant, & satis∣faciant, & nos propositum nostrum tenere patiantur. Magis enim optamus & cupi∣mus contumclias & injurias singulorum, clementi patientia vincere; quam sacerdotali licentia vindicare. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA IV.

Cyprianus, Caecilius, Victor, Sedatus, Tertullus, cum Presbyteris qui praesentes aderant,

Pomponio fratri, Salutem.

LEGIMUS literas tuas,* 1.94 frater carissime,* 1.95 quas per Paconium fratrem nostrum inisisti; postulans & desiderans, ut tibi rescriberemus; quid nobis de iis virgini∣bus videatur, quae cuma 1.961 1.97 in statu suo esse, & continentiam firmiter tenere decreve∣rint, detectae sint postea in eodem lecto pariter mansisse cum masculis: Ex quibus 2 1.98 unum Diaconum esse dicis; plane casdem quae se cum viris dormisse confessae sint, asseverare se integras esse. Circa quam rem, quoniam consilium nostrum desiderasti, scias nos ab Evangelicis & Apostolicis traditionibus non recedere, quo minus fratri∣bus & sororibus nostris constanter &b 1.99 fortiter consulatur, &c 1.100 per omnes utilitatis & salutis vias, Ecclesiastica disciplina servetur; cum Dominus loquatur & dicat; Et dabo vobis pastores secundum cor meum,d 1.101 & pascent vos pascentes cum disciplina:* 1.102

& iterum scriptum sit: Disciplinam qui abjicit,* 1.103 infeliix est: &a 1.104 in Psalmis quoque spiritus sanctus admoneat & instruat,* 1.105 dicens: Continete disciplinam, ne forte irasca∣tur Dominus, & pereatis à via recta, cum exarserit cito ira ejus super vos. Primo igitur in loco, frater carissime, & praepositis, & plebi nihil aliud elaborandum est, quam ut qui Deum timemus, cum omni observatione disciplinae divina praecepta te∣neamus; nec patiamur errare fratres nostros, &1 1.106 prob 1.107 arbitrio & ructu suo vivere, sed ad vitam singulis fideliter consulere: nec pati virgines cum masculis habitare, non dico simul dormire, sed nec simul vivere: quando & sexus infirmus, & aetas adhuc lubrica per omnia fraenari à nobis & regi debeat, ne diabolo insidianti & saevire cu∣pienti, ad nocendum detur occasio, quando & Apostolus dicat;* 1.108 Nolite locum dare diabolo.c 1.109 Liberanda est vigilanter de periculosis locis navis, ne inter scopulos & saxa frangatur.2 1.110 Exuenda est velociter de incendio sarcina, priusquam flammis supervenientibus concremetur.d 1.111 Nemo diu tutus est, periculo proximus. Nec evaderee 1.112 diabolum servus Dei poterit, qui se diaboli laqueis implicavit. Interce∣dendum est citof 1.113 talibus, dum adhuc separari innocentes possunt, quiag 1.1143 1.115 dividi postmodum nostra intercessione non poterunt. Denique quam graves multorum ruinas hinc fieri videmus, & per hujusmodi illicitas & periculosas conjuctiones corrumpi plurimas virgines cum summo animi nostri dolore conspicimus.h 1.116 Quod si ex fide 4 1.117 se Christo dicaverunt:i 1.118 pudice & caste sine ulla fabula perseverent, ita fortes & stabiles praemium virginitatis expectent. Si autem perseverare nolunt, vel non pos∣sunt;* 1.119 melius est nubant, quam ink 1.120 ignem delictis suis cadant. Certe nullum fratri∣bus aut sororibus scandalum faciant, cum scriptum sit: Si cibus scandalizat fratrem;* 1.121 non manducabol 1.122 carnem in seculum ne fratrem scandalizem.

Nec aliquam 1.123 putet se hac excusatione defendi, quod,5 1.124 inspici,* 1.125 & probari possit; an virgo sit: cum & manus obstetricum &n 1.126 oculus saepe fallatur. Et si incorrupta inventa fuerit virgo ea parte sui qua mulier potest esse; potuerit tamen ex alia corpo∣ris parte peccasse,o 1.127 quae violari potest, & tamen inspici non potest. Certe ipse concubitus, ipse complexus, ipsa confabulatio & osculatio, & conjaccntium duorum turpis & foeda dormitio, quantum dedecoris & criminis confitetur? Si superveniens maritus sponsam suam jacentem cum altero videat, nonne indignatur & fremit? & per p 1.1286 1.129 zeli livorem fortassis & gladium in manum sumit? Quid? Christus Dominus, & judex noster, cum virginem suam sibi dicatam, & sanctitati suae destinatam jacere cum altero cernit, quam indignatur & irascitur? & quas poenas incestis ejusmodi conjun∣ctionibus comminatur? Cujusq 1.130 ut gladium spiritalem, & venturum judicii diem r 1.131 unusquisque fratrum possit evadere, omni consilio providere & elaborare debe∣mus.

Et cum omnes omnino disciplinam tenere oporteat,* 1.132 multo magis Praepositos & Dia∣conos curare hoc fas est, qui exemplum & documentum ceteris de conversatione & moribus suis praebeant. Quomodo enim possunt integritati & continentiae praeesse, si ex ipsis incipiant corruptelae, & vitiorum magisteria procedere? Et iccirco consulte & cum vigore fecisti, frater carissime,7 1.133 abstinendo Diaconum, qui cum virgine saepe mansit, sed & caeteros qui cum virginibus dormire consueverunt. Quod si poeniten∣tiam hujus illiciti concubitus sui egerint, & à se invicem recesserint,8 1.134 inspiciantur interim virgines ab obstetricibus diligenter, & si virgines inventae fuerint, accepta communicatione ad Ecclesiam admittantur; hac tamen interminatione, ut si ad eosdem masculos postmodum reversae fuerint, aut si9 1.135 cum eisdems 1.136 in una domo & sub eodem tecto simul habitaverint, graviore censura ejiciantur, nec in Ecclesiam postmo∣dum t 1.137 facile recipiantur. Si autem de eis aliqua corrupta fuerit deprehensa, agat

1 1.138 poenitentiam plenam, quia quae hoc crimen admisit,2 1.139 non mariti sed Christi adul∣tere est, & ideo aestimato justo tempore; postea exomologesi facta, ad Ecclesiam re∣deat. Quod si obstinate perseverunt, nec se ab invicem separant; sciant se cum hac sua impudica obstinatione nunquam à nobis admitti in Ecclesiam posse, ne exemplum caeteris ad ruinam delictis suis facere incipiant.

Nec putent sibi vitae aut salutis constare rationem,* 1.140 si Episcopis & sacerdotibus ob∣temperare noluerint; cum in Deuteronomio Dominus Deus dicat:* 1.141 Et homo quicun∣que a 1.142 fecerit in superbia, ut non exaudiat sacerdotem, aut judicem, quicunque fue∣rit, in diebus illis, morietur homo ille, & omnis populus cum audierit, timebit, & non agent impie etiam nunc. Interfici Deus jussit sacerdotibus suis non obtemperan∣tes, b 1.143 judicibus à se ad tempus constitutis non obedientes; sed tunc quidem gladio occidebantur, quando adhuc & circumcisio carnalis manebat: nunc autem quia cir∣cumcisio spiritalis essec 1.144 apud fideles servos Dei coepit, spiritali gladio superbi & contumaces necantur, dum de Ecclesia ejiciuntur. Neque enim vivere foris possunt, cum domus Dei una sit, & nemini salus esse, nisi in Ecclesia possit. Indisciplinatos autem perire, dum non audiunt nec obtemperant salubribus praeceptis, testatur scrip∣tura divina quae dicit: Non diligit indisciplinatus castigantem se.* 1.145 Qui autem oderunt correptiones, consumentur turpiter. Ergo ne indisciplinati consumantur & pereant, da operam, frater carissime, ut quantum potes,d 1.146 consiliis salutaribus fraternitatem regas, & singulis ad salutem suam consulas.* 1.147 Arcta & angusta este 1.148 via per quam gradimur ad vitam, sed summus & magnus estf 1.149 fructus cum pervenimus ad gloriam. Qui se semel castraverunt propter regnum coelorum, Deo per omnia placeant;* 1.150 nec sacerdotes Dei aut Ecclesiam Domini,g 1.151 scandalo suae pravitatis offendant. Et si ad praesens à nobish 1.1523 1.153 contristari videantur, nos tamen in salubri persuasione manea∣mus, scientes & Apostolum dixisse: Ergo ego inimicus factus vobis sum,* 1.154 verum di∣cens vobis? Quod si obtemperaverint nobis,i 1.155 lucrati sumus fratres, & eos ad salu∣tem pariter & dignitatem nostro sermone formavimus. Si autem quidam de perversis obtemperarek 1.156 noluerint, sequamur eundem Apostolum dicentem:* 1.157 Si hominibus placerem, Christi servus non essem: si quibusdam suadere non possumus ut eos Christo placere faciamus, nos certe, quod nostrum est,l 1.158 Christo Domino & Deo nostro, praecepta ejus servando, placeamus. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA V.

Cyprianus,

Presbyteris & Diaconibus fratribus carissimis, S.

1 1.159 SALUTO vos incolumis per Dei gratiam,* 1.160 fratres carissimi,* 1.161 laetus quod circa incolumitatem quoque vestram omnia integra esse cognoverim. Et quoniam mihi interesse nunc2 1.162 non permittit loci conditio; peto vos pro fide & religione vestra, fungamini illic & vestris partibus & meis; ut nihil vel ad disciplinam, vel ad diligentiam desit.a 1.163 Quantum autem ad sumtus suggerendos sive illis, qui gloriosa voce Deum confessi, in carcere sunt constituti; sive iis, qui pauperes, & indigentes laborant, & tamen in Domino perseverant; peto nihil desit: cum

a 1.1641 1.165 summa omnis quae redacta est, illic sit apud clericos distributa propter ejusmodi casus: ut haberent plures, unde ad necessitates, & pressuras sungulorum operari possint. b 1.166 Peto quoque ad procurandam quietem solertia & solicitudo vestra nonc 1.167 desinat:* 1.168 2 1.169 nam ••tsi fratres pro dilectione sua cupidi sunt ad conveniendum &3 1.170 visitandum con∣fessores bonos, quos illustravit jam gloriosis initiis divina dignatio, tamen caute hoc, & non glomeratim, nec per multitudinem simul junctam puto esse faciendum: ne ex hoc ipso invidia concitetur, & introcundi aditus denegetur, & dum insatiabiles mul∣tum volumus, totum perdamus. Consulite ergo & providete, ut cum temperamen∣to d 1.171 hoc agi tutius possit: ita ut presbyteri quoque,4 1.172 qui illic apud confessores offe∣runt, singuli cum singulis diaconis per vices alternent: quia & mutatio personarum, & vicissitudo convenientium minuit invidiam. Circa omnia enim mites & humiles,* 1.173 ut servis Dei congruit,5 1.174 temporibus servire, & quieti prospicere, & plebi providere debemus. Opto vos, fratres carissimi ace 1.175 desideratissimi, semper bene valere, & nostri meminisse. Fraternitatem universam salutate. Salutant vos Victor Diaconus, & qui mecum sunt. Valete.

EPISTOLA VI.

Cyprianus

Sergio, Rogatiano, & caeteris confessori∣bus in Domino perpetuam S.

SALUTO vos,* 1.176 fratres carissimi, optans ipse quoque conspectu vestro frui,* 1.177 si me ad vos pervenire loci conditio permitteret. Quid enim mihi optatius & laetius b 1.178 posset accidere, quam nunc vobis inhaerere,c 1.179 ut complecterer manus illas, quae purae & innocentes, & dominicam fidem servantes sacrilega obsequia respuerunt?

Quid jucundius & sublimius quam osculari nunc ora vestra, quae gloriosa voce Dominum confessa sunt; conspici etiam praesentem ab oculis vestris, qui despecto seculo, conspi∣ciendo Deo digni extiterunt? Sed quoniam huic laetitiaea 1.180 interesse facultas non datur, has pro me ad aures & ad oculos vestros vicarias literas mitto, quibus gratulor pariter & exhortor, ut in confessione coelestis glorae fortes & stabiles perseveretis; & ingressi viam Dominicae dignationis,b 1.181 ad accipiendam coronam spiritali virtute pergatis, habentes Dominum protectorem & ducem, qui dixit:* 1.182 Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque adc 1.183 consummationem mundi. O beatum carceerem, quem illustravit vestra praesentia! O beatum carcerem, qui homines Dei mittit ad coelum! O tenebras luci∣diores sole ipso, & luce hac mundi clariores; ubi modo constituta sunt Dei templa, & sanctificata divinis confessionibus membra vestra! Nec quidquam nunc versetur in cordi∣bus & mentibus vestris, quam divina praecepta & mandata coelestia,d 1.184 quibus vos ad tolerantiam passionis Spiritus sanctus semper animavit. Nemo mortem cogiter, sed im∣mortalitatem; nec temporariam poenam, sed gloriam sempiternam, cum scriptum sit: Pretiosa est in conspectu Dominie 1.185 mors justorum ejus. Et iterum:f 1.186 Sacrificium* 1.187 Deo spiritius contribulatus, cor contritum & humiliatum Deus non despicit. Et iterum, ubi loquitur scriptura divina de tormentis quae martyras Dei consecrant, & in ipsa pas∣sionis probatione sanctificant:1 1.188 Etsig 1.189 coram hominibus tormenta passi sunt,* 1.190 spes eo∣rum immortalitate plena est. Et in paucis vexati, in multis bene disponentur, quoniam Deus tentavit illos, & invenit illos dignos se. Tanquam aurum in fornace probavit il∣los, & qasi holocausti hostiam accepit illos, & in tempore erith 1.191 respectus illorum. Fulgebunt justi, & tanquam scintillae in arundineto discurrent. Judicabunt nationes & dominabuntur populis, & regnabit eorum Dominus in perpetuum.

Quando ergo judicaturos vos & regnaturos cum Christo Domino cogitatis,* 1.192 exultetis necesse est, & futurorum gaudio praesentia supplicia calcetis; scientes ab initio mundi sic institutum, ut laboret istic in seculari conflictatione justitia, quandoi 1.193 in origine sta∣tim prima, Abel justus occiditur;* 1.194 & exinde justi quique & prophetae & Apostoli missi. Quibus omnibus Dominus quoque in se ipso constituit exemplum, docens ad suum re∣gnum non nisik 1.195 eos qui se per viam suam secuti sint, pervenire, dicens: Qui amat animam suam in isto seculo,* 1.196 perdet illiam. Et qui odit animam suam in isto seculo, in vitam aeternam conservabit illam. Et iterum:* 1.197 Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam vero non possunt occidere. Magis autem metuite eum qui potest. & animam & corpus occidere in gehennam. Paulus etiam nos adhortatur, ut quil 1.198 ad Domini pro∣missa venire cupimus, imitari Dominum in omnibus debeamus. Sumus,* 1.199 inquit, filii Dei, si autem filli, & haeredes; haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi, si∣quidem compatiamur,m 1.200 ut commagnificemur. Addit etiam comparationem praesen∣tis temporis, & futurae claritatis, dicens:* 1.201 Non sunt condignae passiones hujus tempo∣ris ad superventuram claritatem, quae revelabitur in nobis. Cujus claritatis gloriam co∣gitantes, pressuras omnes & persecutiones tolerare nos convenit; quia etsi sunt multae pressurae justorum, ex omnibus tamen liberantur,* 1.202 qui in Deum fidunt.

Beatas etiam foeminas,* 1.203 quae vobiscum sunt in eadem confessionis gloria constitutae; quae Dominicam fidem tenentes, & sexu suo fortiores, non solum ipsae ad coronam proximae sunt, sed & caeteris quoque foeminis exemplum de sua constantia praebuerunt. Ac ne quid deesset ad gloriamn 1.204 numeri vestri, ut omnis vobiscum & sexus, & aetas esses in honore, pueros etiam vobis gloriosa confessione sociavit divina dignatio; reprae∣sentans nobis tale aliquid, quale Ananias, Azarias, & Misahel illustres pueri aliquando fecerunt; quibus inclusis ino 1.205 caminum cesserant ignes, &p 1.2062 1.207 refrigerii locum flammae dederunt, praesente cum illis Domino, & probante, quod in confessores & martyres ejus nihil posset gehennae ardor operari, sed quod qui in Deumq 1.208 crederent, incolumes semper & tuti in omnibus perseverarent. Et consideretis diligentius peto pro vestra religione, quae apud illos pueros fides fuerit, quae promereri Dominum plenius potuit. Ad omnia enim parati, sicut omnes esse debemus,* 1.209 aiunt regi: Nabuchodono∣sor Rex non opus est nobis de hoc verbo respondere tibi, est enim Deus, cui nos servi∣mus, potens eripere nos de camino ignis ardentis, & de manibusr 1.210 tuis Rex liberabit nos: & si non; notum tibi sit quoniam diis tuis non servimus, & imaginem auream quam stauisti, non adoramus. Cum se crederent, & pro fide sua scirent posse etiam

de praesenti supplicio liberari; jactare hoc tamen, & vindicare sibi noluerunt, dicentes: Et si non; ne minor esset confessionis virtus sine testimonio passionis. Addiderunt posse omnia Deum facere, sed tamen non in hoc fidere, ut liberari in praesentia vellent, sed illam liberatis, & securitatis aeternae gloriam cogitarent. Quam fidem nos quoque reti∣nentes, & die ac nocte meditantes, toto corde ad Deum promti, contemtu praesentium futura tantummodo cogitemus, fiructum regni aeterni, complexum &1 1.211 osculum Domi∣ni, conspectum Dei. Ut sequamini in omnibus Rogatianum Presbyterum gloriosum se∣nem, a 1.212 viam nobis ad gloriam temporis nostri, religiosa virtute & divina dignatione facientem, qui cum Felicissimo fratre nostro quieto semper & sobrio, excipiens ferocien∣tis populi impetum, primum hospitium vobis in carcere praeparavit, &2 1.213 metator quo∣dammodo vester, nunc quoque vos antecedit, quod ut consummetur in vobis, assiduis orationibus Dominum deprecamur, utb 1.214 initiis ad summa pergentibus, quos confiteri fecit, faciat & coronari. Opto vos, fratres carissimi ac beatissimi in Domino semper bene valere, & ad coronam coelestis gloriae pervenire.

EPISTOLA VII.

Cyprianus

Presbyteris, & Diaconibus, Fratribus carissimis, Salutem.

SALUTO vos,* 1.215 de cura pauperam & peregrino∣rum. fratres carissimi,* 1.216 per Dei gratiam incolumis, optans cito ad vos venire, ut desiderio tam meo quam vestrob 1.217 & omnium fratrum satisfiat. O∣porter nos tamen paci communi consulere, & interdum, quamvis cum taedio ani∣mi nostri, deesse vobis, ne praesentia nostri invidiam & violentiam gentilium pro∣vocet; & simus auctores rumpendae pacis,* 1.218 qui magis quieti omnium consulere debemus. Quando ergo vos scripseritis rebus compositis me venire debere, aut si ante1 1.219 dignatus fuerit Dominus ostendere, tunc ad vos veniam; ubi enim mihi aut melius possit esse, aut laetius,c 1.220 quam illic, ubi me Deus &2 1.221 credere voluit & crescere? Viduarum & infirmorum & omnium pauperum curam peto diligenter habeatis; sed & peregrinis, si qui indigentes fuerint, sumtus suggeratis de3 1.222 quantitate mea propria, quam apud Ro∣gatianum compresbyterum nostrum dimisi: quae quantitas ne forte jam universa ero∣gata sit, misi eidem per Naricum4 1.223 Acoluthum aliam portionem, ut largius & promtius circa laborantes fiat operatio. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere.

EPISTOLA. VIII.

3 1.224 DIDICIMUS secessisse4 1.225 benedictuma 1.226 Papam Cyprianum,* 1.227* 1.228* 1.2295 1.230 à Clemen∣rio6 1.231 subdiacono, qui à vobis ad nos venit,7 1.232 certa ex causa; quod utique recte fecerit; cum sit pesona insignis, & imminente agone quem permisit Deus in seculob 1.233 colluctandi causa cum adversario; simul cum servis suis, volens etiam angelis & hominibus certamen hoc manifestare, ut qui vicerit coronetur;

victus veroa 1.234 poratverit in se sententiam, quae nobis manifesta est: Et cum incumbat 1 1.235 nobis qui videmur praepositi esse, &b 1.236 vice pastoris custodire gregem; si negligen∣tes inveniamur, dicetur nobis quod &2 1.237 antecessoribus nostris dictum est, qui tam negli∣gentes praepositi erant: quoniam perditum non requisivimus,* 1.238 & errantem non correxi∣mus, &3 1.239 claudum4 1.240 nonc 1.241 colligavimus; & lac eorum edebamus, & lanis eorum ope∣riebamur. Denique & ipse Dominus implens quae erant scripta in lege &d 1.242 Prophetis, docet dicens: Ego sum Pastor bonus qui pono animam meam pro ovibus meis:* 1.243 mercena∣rius autem & cujus non sunt propriae oves, cum viderit lupum venientem,e 1.244 relinquens effugit, & lupus dispergit oves:5 1.245 sed &f 1.246 Simoni sic dicit: Diligis me?* 1.247 respondit,* 1.248 Diligo: Ait ei, Pasce oves meas.6 1.249 Hoc verbum factum7 1.250 ex actu ipso quo cessit cogno∣scimus; & ceteri discipuli similiter fecerunt.

Nolumus ergo,* 1.251 fratres dilectissimi, vos mercenariosg 1.252 inveniri, sed bonos pastores, cum sciaris non minimum periculum incumbere, si non hortatih 1.253 fueritis fratres vestros stare in fide immobiles, nei 1.254 praeceps iens ad idolatriam funditus eradicetur fratemi∣tas. Nec enimk 1.255 hoc solum verbis vos hortamur, sed discere poteritis à pluribus è no∣bis ad vos venientibusm, quoniam ea omnia nos Deo adjuvante & fecimus & facimus cum

omni solicitudine & periculo seculari,a 1.256 ante oculos plus habentes timorem Dei & poe∣nas perpetuas, quam timorem hominum & brevem injuriam: non deserentes fraternitatem, & hortantes eos stare in fide, &b 1.257 paratos esse debere ire cum Domino: Sed &c 1.2581 1.259 ascendentes ad hoc quod compellebantur, revocavimus ad2 1.260 Ecclesiam istam fortiter in fide; licet quidam terrore ipsod 1.261 compulsi, sive quod essent insignes personae, sive ap∣prehensi timore hominum,e 1.262 ruerunt: quos quidem separatos à nobis non derelinqui∣mus, sed ipsos cohortati sumus & hortamur agere poenitentiam.3 1.263 si quo modof 1.264 indul∣gentiam poterunt recipere ab eo qui potest praestare: ne si relicti fuerint à nobis, pejo∣res efficiantur. Videtis ergo, fratres, quoniam & vos hoc facere debetis, ut etiam illi qui ceciderunt, hortatu vestro corrigentes animos eorum, si adprehensi fuerint, iterato confiteantur, ut possint priorem errotem corrigere.

Et aliag 1.265 quae incumbunt vobis etiam ipsa subdidimus; * 1.266 ut, si qui in hanc tentatio∣nem inciderunt, coeperint adprehendi infirmitate, & agant poenitentiam facti sui, & de∣siderent communionem, utique subventri eis debet.4 1.267 Sive viduae, siveh 1.268 thlibomeni, qui se exhibere non possunt, sive hi qui in carceribus sunt, sivei 1.269 exclusi à sedibus suis, utique habere debent qui eis ministrent. Sed &5 1.270 catechumeni adprehensik 1.271 infirmitate, decepti esse non debebunt, ut eis subveniatur.6 1.272 Et quod maximum est, corpora Mar∣tyrum aut ceterorum si non sepeliantur grande periculum imminet eis quibus incumbit hoc opus.l 1.273 Cujuseunque ergo vestrum, quacunque occasionem 1.274 effectum fuerit hoc o∣pus, certi sumus eum bonum servum aestimari, ut qui in minimo fidelis fuit,* 1.275 constitua∣tur super decem civitates. Faciat autem Deus, qui omnia praestat sperantibus in se, ut omnes nos in his operibus inveniamur. Salutant vos fratres qui sunt in vinculis, & Pres∣byteri & tota Ecclesia, quae & ipsa cum sollicitudine excubat pro omnibus qui invocant nomen Domini. Sed &n 1.276 vos petimus mutùa vice,o 1.277 memores sitis nostri. Sciatis autem Bassianum pervenisse ad nos; & petimus vos, qui habetis zelum Dei, harum lite∣rarum exemplum ad quoscunque poteritis, transmittere, per7 1.278 idoneas occasiones, vel ve∣stras faciatis, sive nuncium mittatis, ut stent fortes & immobiles in fide. Optamus vos, fratres carissimi, bene valere.

EPISTOLA IX.

Cyprianus1 1.279

Presbyteris &2 1.280 Diaconibus Romae consistentibus fratribus S.

3 1.281 CUM de excessu boni viri collegae mei rumor apud nos incertus esset,* 1.282 fratres carissimi,* 1.283 & opinio dubia nutaret:4 1.284 accepi à vobis literas ad me missas per a 1.285 Clementium hypodiaconum, quibus plenissime de glorioso ejus exitu in∣struerer: & exultavi satis, quod pro integritate administrationis ejus,5 1.286 con∣summatio quoque honesta processerit. In quo vobis quoque plurimum gratulor, quod ejus memoriam tam celebri & illustri testimomo prosequamini: ut per vos innotesceret nobis, quod & vobis esset circa6 1.287 Praepositi memoriam gloriosum & nobis quoque fidei ac virtutis praeberet exemplum. Namb 1.288 quantum perniciosa res est ad sequentium lapsum ruina praepositi, in tantum contra utile est & salutare, cum se Episcopus per firmamentum fidei fratribus praebet imitandum.7 1.289 Legic 1.290 etiam literas,8 1.291 in quibus d 1.292 nec qui scripserint, nec ad quos scriptum sit, significanter expressum est. Et quo∣niam me in iisdem literis & scriptura, & sensus, & chartae ipsae quoque moverunt, ne quid ex vero vel subtractum sit vel immutatum;9 1.293 eandem ad vos epistolam authenticam remisi, ut recognoscatis an ipsa sit quam Clementio hypodiacono perferendam dedistis: perquam etenim grave est, si Epistolae clericae veritas mendacio aliquo & fraude cor∣rupta est.e 1.294 Hoc igitur ut scire possimus, &f 1.295 scriptura & subscriptio an vestra sit recognoscite; & nobis quid sit in vero rescribite. Opto vos, fratres carissimi, sem∣per bene valere.

EPISTOLA. X.

Cyprianus,a 1.2961 1.297

Martyribus & Confessoribus Jesu Christi Domini nostri in Deo patre perpetuam Salutem.

EXULTO laetus & gratulor,* 1.298 fortissimi ac beatissimi fratres,* 1.299 cognita fide ac vir∣tute vestra, in quibus materb 1.300 Ecclesia gloriatur. Gloriata est & nuper qui∣dem, cum confessione perstante suscepta poena est, quae Confessores Christi fecit extorres;2 1.301 confessio tamen praesens, quanto in passione fortior, tanto clarior & major in honore est. Crevit pugna, crevit & pugnantium gloria. Nec retardati estis ab acie tormentorum metu, sed ipsis tormentis magis estis ad aciem provocati; fortes & stabiles ad maximic 1.302 certaminis praeliumd 1.303 promta devotione redistis. Ex quibus 3 1.304 quosdam jam comperi coronatos, quosdam vero ad coroname 1.305 victoriae proximos, universos autem, quos agmine glorioso carcer inclusit, pari ac simili calore virtutis ad gerendum certamen animatos; sicut esse oportet in divinis castris milites Christi: ut in∣corruptam fidei firmitatem non blanditiae decipiant, non minae terreant, non cruciatus ac tormenta devincant; quia major est qui in nobis est, quam qui est in hoc mundo.* 1.306 Nec plus ad dejiciendum potest terrena poena, quam ad erigendum tutela divina. Pro∣bata res est certamine fratrum glorioso, qui ad tormenta vincenda ceteris duces sacti, exemplum virtutis ac fidei praebuerunt, congressi in acie, donec acies succumberet victa. Quibus ego vos laudibus praedicem, fortissimi fratres? robur pectoris vestri, & perseve∣rantiam fidei quo praeconio vocis exornem?f 1.307 Tolerastisg 1.308 usque ad consummatio∣nem gloriae durissimam quaestionem, nec cessistis suppliciis, sed vobis potius supplicia cesserunt.h 1.309 Finem dolorum, quem tormenta non dabant; coronae dederunt.i 1.310 Laniena gravior ad hoc diu perseveravit, non ut stantem fidem dejiceret, sed ut homines Dei ad Dominum velocius mitteret. Vidit admirans praesentium multitudo coeleste cer∣tamen, certamem Dei,k 1.311 spiritale certamen, praelium Christi; stetisse servos ejus 4 1.312 voce libera, mente incorrupta, virtute divina, telis quidem secularibus nudos, sed armisl 1.313 fidei credentes armatos. Steterunt torti torquentibus fortiores; & pulsan∣tes ac laniantes ungulas, pulsata ac laniata membra vicerunt. Inexpugnabilem fidem superare non potuit saeviens diu plaga repetita, quamvis rupta compage viscerum, torquerentur in servis Dei jam non membra, sed vulnera. Fluebat sanguis, qui in∣cendium persecutionis extingueret, qui flammas & ignes gehennae glorioso cruore so∣piret. O quale illud fuit spectaculum Domino, quam sublime, quam magnum, quam Dei oculis, sacramento acm 1.314 devotione militis ejus, acceptum! sicut scriptum est in Psalmis,* 1.315 Spiritu sancto loquente ad nos pariter & monente: Pretiosa est in conspectu Domini mors justorum ejus: pretiosa mors haec est, quae emit immortalita∣tem n 1.316 pretio sui sanguinis; quae accipit coronam de consummatione virtutis. Quamo 1.317 laetus illic Christus fuit, quam libens in talibus servis suis & pugnavit & vicit protector fidei? &5 1.318 dans credentibus tantum, quantum se credit accipere qui sumit; certamini suo adfuit, praeliatores atque assertores sui nominis erexit, corroboravit, animavit.* 1.319 Et qui pro nobis mortem semel vicit, semper vincit in nobis. Cum vos, inquit, tradiderint, nolite cogitare quid loquamini: dabitur enim vobis in illa ho∣ra quid loquamini: non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus patris vestri qui loquitur in vobis. Documentum rei praesens praelium praebuit. Vox plena spiritu

sancto de Martyris ore prorupit, cum Mappalicus beatissimus inter cruciatus suos Procon∣suli diceret: Videbis cras agonem. Et quod ille cum virtutis ac fidei testimonio dixit, Dominus implevit.a 1.320 Agon coelestis exhibitus, & Dei servus in agonis promissi certa∣mine coronatus est. Hic est agon quem Prophetab 1.321 Esaias praedixit; dicens: Non pu∣sillum vobis certamen cum hominibus, quoniam1 1.322 Deus praestat agonem.* 1.323 Et ut oftende∣ret quis hic agon futurus esset, addidit, dicens: Ecce virgo inc 1.324 uterum accipiet & pa∣riet filium, & vocabitis nomen ejus Emmanuel. Hic est agon fidei nostrae qua congre∣dimur, qua vincimus, qua coronamur. Hic est agon quem nobis ostendit beatus Aposto∣lus Paulus,* 1.325 in quo oportet nos currere, & ad coronam gloriae pervenire. Nescitis, in∣quit, quia qui in stadio currunt, omnes quidem currunt,d 1.326 unus tamen accipit palmam? Sic currite ut occupetis. Omnis enim qui agonizat2 1.327 in omnibus continens est, & illi qui∣dem ut corruptibilem coronam accipiant, nos auteme 1.328 incorruptam. Item suum certa∣men ostendens, &f 1.329 hostiam se Domini cito futurum esse promittens,* 1.330 ait: Ego jam g 1.331 libor, & tempus instat3 1.332 assumtionis meae. Bonum agonem certavi, cursum perfeci, fi∣dem servavi. Jam superest mihi corona justitiae, quam mihi reddet Dominus in illa die, ille justus judex: non solum autem mihi, sed & omnibus qui dilexerint adventum ejus.

Hunc igitur agonem per Prophetas ante praedictum,* 1.333 per Dominum commissum, per Apostolos gestum, Mappalicus suo & collegarum suorum nomine Proconsuli repromisit. Nec fefellit in promisso suo vox fidelis: pugnam quam spospondit, exhibuit; & palmam, quam meruit, accepit. Istum nunc beatissimum Martyrem & alios participes ejusdem congressionis, & comites in fide stabiles, in dolore patientes, in quaestione victores, ut ceteri quoque sectemini, & opto pariter, & exhortor; ut quos vinculum confessionis & hospitium carceris simul junxit, jungat etiam consummatio virtutis, & corona coelestis; ut lacrymas matris Ecclesiae quae4 1.334 plangit ruinas & funera plurimorum, vos vestra laetitia tergeatis; & ceterorum quoque stantium firmitatem vestri exempli provocatione solidetis. Si vosh 1.335 acies provocaverit, si certaminis vestri dies venerit, militate fortiter, dimica∣te constanter, scientes vos sub oculis praesentis Domini dimicare, confessione nominis ejus ad ipsius gloriam pervenire; qui non sic est, ut servos suos tantum spectet; sed & ipse luctatur in nobis, ipse congreditur, ipse in certamine agonis nostri & coronat pariter, & coronatur.

Quod si ante diem certaminis vestri de indulgentia Domini5 1.336 pax supervenerit,* 1.337i 1.338 vobis tamen maneat voluntas integra, & conscientia gloriosa: Nec contristetur aliquis ex vobis, quasi illis minor qui ante vos tormenta perpessi, victo & calcato seculo, ad Dominum glorioso itinere venerunt: Dominus scrutator est renis,* 1.339 & cordis: arcana perspicit & in∣tuetur occulta. Adk 1.340 coronam Dei promerendam sufficit ipsius testimonium solum, qui judicaturus est. Ergo utraque res, fratres carissimi, sublimis est pariter & illustris. Illa securior, ad Dominum victoriae consummatione properate: haec laetior,6 1.341 accepto post gloriam commeatu, in Ecclesiae laude florere. O beatam Ecclesiam nostram, quam sic honor divinae dignationis illuminat; quam temporibus nostris gloriosus Martyrum san∣guis illustrat? Erat ante in operibus fratrum candida, nunc facta est in Martyrum cruore purpurea. Floribus ejus nec lilia nec rosae desunt. Certent nunc singuli ad utriusque ho∣noris amplissimam dignitatem. Ut accipiant coronas vel de opere candidas, vel de passio∣ne purpureas. In coelestibus castris & pax & acies habent flores suos, quibus miles Chri∣sti 7 1.342 ob gloriam coronetur. Opto vos, fortissimi ac beatissimi fratres, semper in Domino bene valere, & nostri meminisse. Valete.

EPISTOLA XI.

Cyprianus

Presbyteris, & Diaconibusa 1.343 fratribus Salutem.

1 1.344 QUANQUAM sciam,* 1.345 fratres, carissimi,* 1.346 pro timore, quem singuli debemus Deo, vos quoque illic assiduis orationibus & enixis precibus instanter incum∣bere; admoneob 1.347 tamen & ipsec 1.348 religiosam solicitudinem vestram, ut d 1.349 ad placandum atque exorandum Dominum non voce sola, sed & jejuniis, & lacrymis, & omni genere deprecationis ingemiscamus. Intelligendum est enim & confitendum, pressurae istius tam turbidam vastitatem, quae gregem nostrum maxima ex parte populata est, & adhuc usque populatur secundum peccata nostra venisse, dum viam Domini non tenemus,* 1.350 nec data nobis ad salutem coelestia mandata servamus. Fecit Dominus noster voluntatem patris, & nos none 1.351 facimus Domini voluntatem; pa∣trimonio & lucro studentes, superbiam sectantes, aemulationi & dissentioni vacantes, simplicitatis & fidei negligentes,2 1.352 seculo verbis solis & non factis renunciantes, unus∣quisque sibi placentes, & omnibus displicentes. Vapulamus itaque ut meremur, cum scriptum sit:* 1.353 Servus autem ille qui cognoscit voluntatem Domini sui, & nonf 1.354 pa∣ruerit voluntati ejus, vapulabit multis. Quas autem plagas, quae verbera non mere∣mur: quando nec confessores, qui exemplo ceteris ad bonos mores esse debuerant, te∣neant disciplinam? Itaque dum quosdam insolenter extollit confessionis suaeg 1.355 tumida & inverecunda jactatio,h 1.356 tormenta venerunt, &3 1.357 tormenta sine fine tortoris, sine exitu damnationis, sine solatio mortis; tormenta quae ad coronam non facile dimittant, sed tamdiu torqueant,4 1.358 quamdiu dejiciant; nisi si aliquis divina dignatione subtractus 5 1.359 inter ipsa cruciamentai 1.360 defecerit, adeptus gloriam non termino supplicii, sed velo∣citate moriendi.

Haec patimur delicto & merito nostro,* 1.361 sicut praemonuit divina censura,* 1.362 dicens: Si dereliquerint legem meam, & ink 1.363 judiciis meis non ambulaverint; si justificationes meas profanaverint, & praecepta mea non observaverint: visitabo in virga facinora eorum, & in flagellis delicta eorum. Virgas igitur & flagella sentimus, qui Deo necl 1.364 bonis factis placemus, nec6 1.365 pro peccatis satisfacimus. Rogemus de intimo corde & de tota mente misericordiam Dei, quia & ipse addidit dicens: Misericordiam autem meam non dispergam ab eis.* 1.366 Petamus & accipiemus; & si accipiendi mora & tar∣ditas fuerit, quoniam graviter offendimus, pulsemus; quia & pulsanti aperietur, si mo∣do pulsent ostium preces, gemitus, & lacrymae nostrae, quibus insistere &7 1.367 immorari oportet, etsi sit unanimis oratio.

Nam quod magis suasit & compulit,* 1.368 ut has ad vos literas scriberem, scire debetis (sicut Dominus ostendere & revelarem 1.369 dignatur)8 1.370 dictum esse in visione: Petite &

impetratis. Tunc deinde praeceptum plebi assistenti,1 1.371 ut pro quibusdam personis de∣signatis sibi peterent. In petendo autem fuissea 1.372 dissonas voces, & dispares volunta∣tes: & vehementer hoc displicuisse illi qui dixerat: Petite & impetratis, quod plebis inaequalitas discreparet, nec esset fratrum consensio una & simplex, & juncta concor∣dia; cum scriptum sit: Deus quib 1.373 inhabitare facit unanimes in domo.* 1.374 Et in Actis Apostolorum legamus:c 1.375 Turba autem eorum qui crediderant,* 1.376 anima, ac mente una agebant:* 1.377 & Dominus sua voce mandaverit, dicens: Hoc est mandatum meum, ut dili∣gatis invicem.* 1.378 Et iterum:* 1.379 Dico autem vobis, quoniam sid 1.380 duo ex vobis convene∣rint in terra, de omni re quamcunque petieritis, continget vobis à patre meo qui in coe∣lis est. Quod si duo unanimes tantum possunt, quid si unanimitas apud omnes esset? quid si2 1.381 secundum pacem, quam nobis Dominus dedit, universis fratribus conveniret? Jampridem de divina misericordia impetrassemus quod petimus, nec tamdiu in hoc salutis & fidei nostrae periculo fluctuaremus.

Imo vero nec venissent fratribus haec mala,* 1.382 si3 1.383 in unum fraternitas fuisset animata. Nam & illud ostensum est, quod sederet paterfamilias sedente sibi ad dextram juvene, qui juvenis anxius & cum quadam indignatione subtristis, maxillam manu sustinens, moesto vultu sedebat. Alius vero in sinistra parte consistens4 1.384 rete portabat, quod se mittere,5 1.385 ut circumstantem populum caperet, minabatur: & cum miraretur, quid hoc esset, ille qui vidit, dictum est ei: Juvenem qui ad dexteram sic sederet, contristari & dolere quod praecepta sua none 1.386 observarentur: illum vero in sinistra exultare, quod sibi daretur occasio ut à patrefamilias potestatem sumeret saeviendi. Hoc prius longe osten∣sum est, quam tempestasf 1.387 vastitatis hujus oriretur. Et vidimus impletum quod fuerat ostensum, ut dum Domini praecepta contemnimus, dum datae legis mandata salutaria non tenemus, facultatem nocendi inimicus; acciperet; & minus armatos, & ad repugnan∣dum minus cautos6 1.388 jactu retis operiret.

Oremus instanter,* 1.389 & assiduis precibus ingemiscamus. Nam & hoc nobisg 1.390 non olim per visionem, fratres carissimi, exprobratum sciatis quod dormitemus in pre∣cibus, nec vigilanter oremus; & Deus utique,* 1.391 qui quem corripit diligit; quan∣do corripit, ad hoc corripit ut emendet, ad hoc emendat, ut servet. Excutia∣mus itaque & abrumpamus somni vincula, & instanter ac vigilanter oremus: sicut Paulus Apostolus praecipit dicens: Instate orationi vigilantes in ea.* 1.392 Nam & Apo∣stoli orare diebus ac noctibus non destiterunt, & Dominus quoque ipse disciplinae magister,* 1.393 & exempli nostri via, frequenter & vigilanter oravit, sicut in Evange∣lio legimus: Exit in montem orare, & fuit pernoctans in oratione Dei: & utique quod orabat, orbat ille pro nobis, cum peccator ipse non esset, sedh 1.394 aliena peccata portaret.* 1.395 Adeo autem pro nobis ille deprecabatur, ut legamus alio loco: Dixit autem Dominus ad Petrum: Ecce Satanas postulavit7 1.396 ut vos vexaret quo modo triticum, ego autemi 1.397 rogavi pro te, ne deficiat fides tua. Quod si pro nobis ac pro delictis nostris ille & laborabat & vigilabat & precabatur, quanto nos magis insistere precibus & orare, & primo ipsum Dominum rogare, tum dein∣de per ipsum Deo patri satisfacere debemus?* 1.398 Habemus advocatum & deprecatorem pro peccatis nostris Jesum Christum Dominum & Deum nostrum, si modo nos in praeteri∣tum peccasse poeniteat, & confitentes atque intelligentes delicta nostra, quibus nunc Do∣minum offendimus, vel de cetero nos ambulare in viis ejus, & praecepta ejus metuere spondeamus.

k 1.3998 1.400 Pater nos & corrigit & tuetur,* 1.401 stantes tamen in fide & pressuris atque angustiis, &

Christo ejus firmiter adhaerentes,* 1.402 sicut scriptum est: Quis nos separabit à dilectione Chri∣sti? Pressura, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gla∣dius? Nihil horum potest separare credentes, nihil potest avellere corpori ejus & sanguini cohaerentes. Persecutio ista examinatio est atquea 1.403 exploratio pectoris: excuti nos Deus voluit & probari sicut suos semper probavit: nec tamen in probationibus ejus ali∣quando auxilium credentibus defuit.

Denique ad minimum famulum suum, &1 1.404 in delictis licet plurimis constitutum,* 1.405 & dignatione ejus indignum: tamen ille pro sua circa nos bonitate mandare dignatus est: 2 1.406 Dic illi, inquit, securus sit, quia pax ventura est: sed quod interim morula est, su∣persunt adhuc ali••••ui probentur. Sed & de victu parco, & sobrio potu, divinis di∣gnationibus admonemur; scilicetb 1.407 ne vigore coelesti sublime jam pectus illecebra se∣cularis enervet, vel ne largioribus epulis mens gravata minus ad preces orationis evigilet. Dissimulare haec singula & apud conscientiam meam solus occultare non debui, quibus unusquisque nostrum & instrui & regi possit. Necc 1.408 ipsi utique apud vos hanc Epi∣stolam teneatis occultam, sed legendam fratribus suggeratis. Intercipere enim quibus nos Dominus admonere & instruere dignatur, ejus est qui admoneri & instrui fratrem suum nolit. Probari nos à Domino nostro sciant, nec unquam à fide qua in eum semel credidimus, praesentis pressurae conflictatione deficiant.

Delicta sua singuli recognoscentes,* 1.409 vel modo conversationem veteris hominis expo∣nant: 3 1.410 Nemo enim retro attendens,* 1.411 & superponens manum suam super aratrum, aptus est regno Dei.* 1.412 Denique & uxor Lot, quae liberata contra praeceptum retro re∣spexit, 4 1.413 quod evaserat perdidit.* 1.414 Attendamus non posteriora, quo diabolus revocat, sed priora, quo Christus vocat. Oculos erigamus ad coelum, ne oblectamentis & ille∣cebris nos suis terra decipiat. Unusquisque oret Deum non pro se tantum, sed pro omnibus fratribus, sicut Dominus orare nos docuit, ubi non singulis privatam pre∣cem mandat, sed oratione communi & concordi prece pro omnibus jussit orare. Si nos Dominus humiles & quietos, sid 1.415 nobis invicem copulatos, si circa iram suam timidos, si praesenti tribulatione correctos emendatosque conspexerit, tutos ab inimici infestationibus exhibebit. Praecessit disciplina, sequitur & venia. Nos tantum sine cessatione poscendi, & cum fide accipiendi, simplices & unanimes Dominum de∣precemur, cum gemitu pariter & fletu deprecantes, sicut deprecari oportes eos, qui sint positi inter plangentium ruinas, & timentium reliquias, inter numerosam e 1.4165 1.417 languentium stragem, & exiguam stantium firmitatem. Rogemusf 1.418 pacem maturius reddi, cito latebris nostris & periculis subveniri;g 1.419 impleri quae famulis suis Dominus dignatur ostendere, redintegrationem Ecclesiae, securitatem salutis no∣strae, post pluvias serenitatem, post tenebras lucem, post procellas & turbines placi∣dam lenitatem. Pia paternae dilectionis auxilia, divinae majestatis solita magnalia, qui∣bus & persequentium blasphemia retundatur, &6 1.420 lapsorum poenitentia reformetur, & fortis & stabilis perseverantium fiducia glorietur. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere.

EPISTOLA XII.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus fratribus, Salutem.

QUANQUAM sciam vos,* 1.421 fratres carissimi,* 1.422 literis, meis ••••••••quenter admonitos esse, ut gloriosa voce Dominum confessis, & in carcere constitutis omnis dili∣gentia praebeatur: tamen identidem vobis incumbo, ne quid1 1.423 ad curam desit iis, quibus ad gloriam nihil deest. Atque utinam loci & gradus mei conditio permitteret, ut ipse nunc praesens esse possem: promtus & libens solenni ministerio cun∣cta circa fortissimos fratres nostros dilectionis obsequia complerem: sed officium meum vestra diligentia repraesentet, & faciat omnia quae fieri oportet circa eos, quos in talibus meritis fidei aca 1.424 virtutis illustravit divina dignatio. Corporibus etiam omnium, qui etsi torti non sunt in carcere, tamen glorioso exitu mortis excedunt, impertiatur & vigilantia, & cura propensior. Neque enim virtus eorum aut honor minor est, quo minus ipsi quoque inter beatos Martyres aggregentur. Quod in illis est, toleraverunt quidquid tolerare parati & promti fuerunt. Qui se tormentis & morti sub oculis Dei obtulit, passus est quicquidb 1.425 pati voluit. Non enim ipse tormentis, sed tormenta ipsi defuerunt.c 1.426 Sicut scriptum est,* 1.427 qui in me confessus fuerit coram hominibus, & ego confitebor in eum coramd 1.428 Patre meo, qui in coelis est; Confessi sunt. Qui toleraverite 1.429 usque ad finem hicf 1.430 salvus erit, dicit Dominus: Toleraverunt; & ad finem usque incorrupta & immaculata virtutum suarum merita pertulerunt. Et iterum scriptum est: Esto fidelis usque ad mortem,* 1.431 & dabo tibi coronam vitae: usque ad mor∣tem Fideles, & stabiles, & inexpugnabiles perseveraverunt.g 1.432 Cum voluntati & confessioni nostrae in carcere & vinculis accedit & moriendi terminus, consummata Mar∣tyrii gloria est.

Denique &2 1.433 dies eorum quibus excedunt annotate,* 1.434 ut commemorationes eorum in∣ter memorias Martyrum celebrare possimus: quanquam Tertullus fidelissimus & devotissi∣mus frater nosterh 1.435 pro cetera sollicitudine, & cura sua, quam fratribus in omni obsequio operationis impertit, (qui nec illic circa curam corporum deest) scripserit & scribat, ac significet mihi dies quibus in carcere beati fratres nostri ad immorta∣litatem gloriosae mortis exitu transeunt; & celebrentur hic à nobis3 1.436 oblationes & sacrificia ob commemorationes eorum,4 1.437 quae cito vobiscum Domino protegente ce∣lebrabimus. Pauperibus quoque, ut saepe jam scripsi, cura ac diligentia vestra non de∣sit, iis tamen, qui in fide stantes, & nobiscum fortiter militantes, Christi castra non reliquerunt: quibus quidem nunc major à nobis & dilectio & cura praestanda est: quod

nec paupertatea 1.438 victi, nec persecutionis tempestate prostrati, cum Domino fideliter ser∣viunt; ceteris quoque pauperibus exemplum fidei praebuerunt. Opto vos, fra••res carissi∣mi ac desideratissimi, semper bene valere & nostri meminisse. Fraternitatem meo nomi∣ne salutate. Valete.

EPISTOLA XIII.

Cyprianus

Rogatiano Presbytero & ceteris confessoribus fratribus, Salutem.

ET jampridem vobis,* 1.439 * 1.440 fratres carissimi ac fortissimi, literas miseram, quibus fidei & virtuti vestrae verbis exultantibus gratularer; & nunc non aliud in primis vox nostra complectitur, quam ut laeto animo, frequenter ac semper gloriam vestri nominis praedicemus. Quid enim vel majus in votis meis potest esse, vel melius, quam cum video confessionis vestrae honore inluminatum gregem Christi? nam cum gaudere in hoc omnes fratres oportet, tum in gaudio communi major est Episcopi portio. Ecclesiae enim gloria,a 1.441 Praepositi gloria est. Quantum dolemus ex illis, quos tempestas inimica prostravit, tantum laetamur ex vobis, quos diabolus superare non potuit. Hortamur tamen per communem fidem, per pectoris nostri veram cir∣ca vos & simplicem caritatem, ut qui adversarium prima hac congressione vicistis, gloriam vestramb 1.442 forti & perseveranti virtute teneatis. Adhuc in seculo sumus, adhuc in acie constituti,1 1.443 de vita nostra quotidie dimicamus; danda opera est, ut post haec initia ad incrementa quoque veniatur, & consummetur in vobis, quod jam rudimentis felicibus esse coepistis. Parum est adipisci aliquid potuisse, plus est, quod adeptus es posse servare. Sicut &2 1.444 fides ipsa & nativitas salutaris non accepta, sed custo∣dita vivificat, Nec statim3 1.445 consecutio, sed consummatio hominem Deo servat.* 1.446 Dominus hoc magisterio suo docuit dicens: Ecce sanus factus es, jam noli peccare, nec 1.447 quid tibi deterius fiat. Puta hoc illum & confessori suo dicere: Ecce confessor factus es, jam noli peccare, ne quid tibi deterius fiat. Solomon denique, & Saul, & ceteri multid 1.448 quam∣diu in viis Domini ambulaverunt, datam sibi gratiam tenere potuerunt: recedente ab iis disciplina dominica, recessit & gratia. Perseverandum nobis est in arcto & in angusto iti∣nere laudis & gloriae: & cum quies & humilitas, & bonorum morum tranquillitas Chri∣stianis omnibus congruat, secundum Domini vocem,* 1.449 qui neminem aliume 1.450 respicit, nisi humilem & quietum, & trementem sermones suos; tum magis hoc observare & im∣plere vosf 1.451 cofessores oportet, qui exemplum facti estis ceteris fratribus, ad quorum mores omnium vita & actus debeat provocari.* 1.452 Nam sicut Judaei à Deog 1.453 alienati sunt propter quos nomen Dei blasphematur in gentibus: ita contra Deo cari sunt, per quorum disciplinam nomen Domini laudabili testimonio praedicatur;* 1.454 sicut seriptum est Domino praemonente & dicente: Luceat lumen vestrum coram hominibus, ut vi∣deant opera vestra bona, & clarificent Patrem vestrum qui in coelis est.* 1.455 Et Paulus Apo∣stolus dicit.4 1.456 Lucete sicut luminariah 1.457 in mundo.* 1.458 Et Petrus similiter hortatur: Sicut hospites, inquit, & peregrini abstinete vos à carnalibus desideriis, quae militant adversus animan,i 1.459 conversationem habentesk 1.460 inter gentiles bonam,5 1.461 ut dum retractant de vobis;6 1.462 quasi de malignis, bona opera vestra aspicientes magnificent Dominum. Quod quidem maxima pars vestrum cum meo gaudio curat,l 1.463 & confessionis ipsius honore me∣lior facta, tranquillis & bonis moribus gloriam suam custodit & servat; sed quosdam au∣dio inficere numerum vestrum, & laudem7 1.464 praecipui nominis prava sua conversatione de∣struere:

struere: quos etiam vos ipsi utpote amatores, &a 1.465 conservatores laudis vestrae, objurgare & comprimere & emendare debetis.

Cum quanto enim nominis vestri pudore delinquitur,* 1.4661 1.467 quando aliusb 1.468 aliquis temu∣lentus & lasciviens demoratur: alius in eam patriam,2 1.469 unde extorris factus est regreditur, utc 1.470 deprehensus non jam quasi Christianus, sed quasi nocens pereat? Inflari aliquos, & tumere audio;* 1.471 cum scriptum sit: Noli altum sapere, sed time; si enim Deus naturali∣bus ramis non pepercit, ne forte nec tibi parcat. Dominus noster sicut ovis ad victimam ductus est,* 1.472 & sicut agnus coramd 1.473 tondente sine voce, sic non aperuit os suum. Non sum, inquit, contumax, nequee 1.474 contradico. Dorsum meum posui ad flagella, & maxillas meas ad palmas. Faciem autem meam non averti à foeditate sputorum. Et quis∣quam per ipsum nunc, atque in ipso vivens, extollere se audet & superbire, immemor & factorum quaef 1.475 ille gessit, & mandatorum quae nobis vel per se, vel per Apostolos suos tradidit?* 1.476 Quod fi non est major Domino suo servus; qui Dominum sequuntur; hu∣miles & quieti, & taciturni vestigia ejus imitentur.g 1.477 quanto quisquis inferior fuerit, su∣blimior fiet,* 1.478 dicente Domino: Qui minimus fuerit in vobis, hic erit magnus.

Quid deinde illud?* 1.479 quam vobis execrandum debet videri, quod cum summo animi no∣stri gemitu & dolore cognovimus! Non deesse, qui Dei templa, & post confessionem sanctificata; &3 1.480 illustrata prius membra turpi & infami concubituh 1.481 suo maculent, cu∣bilia sua cumi 1.482 foeminis promiscua jungentes, quando & si stuprum conscientiae eorum desit, hoc ipso grande crimen est, quodk 1.483 illorum scandalo in aliorum ruinasl 1.484 exem∣pla nascuntur.

* 1.485 Contentiones quoque & aemulationes inter vos nullas esse oportet,* 1.486 cum pacem suam nobis dimiserit Dominus,* 1.487 & scriptum sit: Diliges proximum tuum tanquam te.* 1.488 Si au∣tem mordetis & incusatis invicem: videte ne consumamini ab invicem. Am 1.489 convitiis etiam & maledictis,* 1.490 quaeso vos abstinete: quian 1.491 maledici regnum Dei nono 1.492 conse∣quuntur, & lingua, quae Christum confessa est, incolumis & pura cum suo honore ser∣vanda est. Nam qui pacifica, & bona, & justa secundum praeceptum Christi loquitur, Christum quotidie confitetur.4 1.493 Seculop 1.494 renunciaveramus cum baptizati sumus: sed nunc vere renunciavimus seculo, quando tentati, & probati à Deo; nostra omnia re∣linquentes, Dominum secuti sumus, & fide ac timore ejus stamus & vivimus. Corro∣boremus nosq 1.495 exhortationibus mutuis, & magis ac magis proficiamus in Domino: ut cum pro sua misericordia pacem fecerit, quam se facturum repromittit, novi & pene mutati ad Ecclesiam revertamur, & excipiant nos sive fratres nostri, sive gentiles, circa omniar 1.496 correctos, atque in melius reformatos; & qui admirati fuerant prius in virtuti∣bus gloriam, nunc admirentur in5 1.497 moribus disciplinam. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere.

EPISTOLA XIV.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconis Fratribus, Salutem.

OPTAVERAM quidem,* 1.498 fratres carissimi,* 1.499 ut universum Clerum nostrum in∣egrum & incolumem meis literis salutarem: sed quoniam1 1.500 infesta tempestas, quae plebem nostram ex maxima parte prostravit,a 1.501 hunc quoque addidit no∣stris doloribus cumulum, ut etiam Cleri portionem sua strage perstringeret: o∣ramus Dominum, ut vos saltem, quos & in fide, & in virtute stare cognovimus, tutos quoque in posterum per divinam misericordiam salutemus. Et quanquam causa compelle∣ret, ut ipse ad vos properare & venire deberem: primo cupiditate & desiderio vestri, quae res in votis meis summa est; tum deinde ut2 1.502 ea quae circa Ecclesiaeb 1.503 gubernaculum u∣tilitas communis exposcit, tractare simul & plurimorum consilio examinata3 1.504 limare posse∣mus: tamen potius visum est adhuc interim latebram & quietem tenere, respectu utilita∣tum aliarum, quae ad pacem omnium nostrum pertinent & salutem, quarum vobis à 4 1.505 Tertullo fratre nostro carissimo ratio reddetur: qui5 1.506 proc 1.507 cetera sua cura, quamd 1.508 impendens divinis operibus impertit, etiam hujus consilii auctor fuit, ut cautus & mode∣ratus existerem,e 1.509 nec me in conspectum publicum6 1.510 & maxime ejus loci, ubi totiens flagitatus & quaesitus fuissem, temere committerem. Fretus ergo & dilectione & religio∣ne vestra, quam satis novi, his literis & hortor & mando: ut vos quorum minime illic in∣vidiosa & non adeo periculosa praesentia est, vice mea fungamini circa gerenda ea, quae ad∣ministratio religiosa deposcit.

Habeatur interim quantum potest,* 1.511 & quo modo potest pauperum cura: sed qui tamen inconcussa fide stantes gregem Christi non reliquerunt: ut his ad tolerandam penuriam sumtus per vestram diligentiam suggeratur, ne quodf 1.512 circa fidem tempestas non fecit, circa laborantes necessitas faciat. Confessoribus etiam gloriosis impertiatur cura propensior. Et quanquam sciam plurimos ex his7 1.513 fratrum voto & dilectione susceptos: tamen si qui sunt, qui vel vestitu, vel sumtu indigeant, sicut etiam pridem vobis scripseram,g 1.514 cum adhuc essent in carcere constituti, subministrentur eis quaecunque sunt necessaria, modo ut sciant ex vobis & instruantur &8 1.515 discant, quid secundum scripturarum magisterium Ecclesiastica disciplina deposcat; humiles & modestos & quietos esse debere, ut honorem sui nominis servent,h 1.516 & qui gloriosi voce fuerint, sint & moribus gloriosi: faciant se dignos, ut in omnibus Dominum promerentes, ad coelestem coronam laudis suae consum∣matione perveniant: plus enim superest, quam quod transactum videtur, cum scriptum sit: Ante mortem ne laudes hominem quenquem. Et iterum: Esto fidelis usque ad mor∣tem,* 1.517 & dabo tibi coronam vitae. Et Dominus quoque dicat: qui toleraverit usque ad fi∣nem,* 1.518 hic salvabitur.

Imitentur Dominum,* 1.519 qui sub ipso tempore passionis non superbior,* 1.520 sed humilior fuit. Tunc enim Apostolorum suorum pedes lavit dicens:* 1.521 Si ego lavi pedes vestros magister & Dominus, & vos debetis aliorum pedes lavare. Exemplum enim dedi vobis, ut sicut ego

feci, & vosa 1.522 faciatis. Item Pauli Apostoli documentab 1.523 sectentur; qui post carce∣rem saepe repetitum, post flagella, post bestias, circa omnia mitis & humilis persevera∣vit,* 1.524 nec post tertium coelum & paradisum quidquam sibi insolenter assumsit, dicens: Ne∣que gratis panem manducavimusc 1.525 ab aliquo vestrum, sed in labore & fatigatione nocte & die operantes, ne quem vestrum gravaremus. Haec singula oro vos insinuate fratribus nostris.* 1.526 Et quiad 1.527 is exaltabitur, qui se humiliaverit; nunc est ut magis insidiantem adversarium metuant, qui fortiorem quemque magis aggreditur, & acrior factuse 1.528 hoc ipso quo victus est, superantem superare conatur. Dominus faciat, ut & ego iterum il∣los f 1.529 mature videre, &g 1.530 salutari exhortatione componere mentes eorum ad servan∣dam gloriam suam possim. Doleo enim quando audio quosdam improbe & insolenter dis∣currere, &1 1.531 ad ineptias vel ad discordias vacare; Christi membra & jam Christum con∣fessa, per concubitus illicitosh 1.532 inquinare; nec à diaconis aut presbyteris regi posse, sed id agere, ut per paucorum pravos, & malos mores, multorum & bonorum Confessorum gloria honesta maculetur: quos vereri debent, ne ipsorum testimonio & judicio condem∣nati, ab eorum societate priventur. Is enim demum Confessor illustris & verus est, de quo postmodum non erubescit Ecclesia, sed gloriatur.

2 1.533 Ad id vero quod scripserunt mihi compresbyteri nostrii 1.534 Donatus & Fortunatus, Novatus & Gordius, solus rescribere nihil potui; quando à primordio Episcopatus mei statuerim,3 1.535 nihil sine consilio vestro, & sine consensu plebis, mea privatim sententia ge∣rere; sed cum ad vos per Dei gratiam venero, tunc de iis quae vel gesta sunt vel geren∣da, sicut honor mutuus poscit, in commune tractabimus.* 1.536 Opto vos, fratres carissimi ac desideratissimi, semper bene valere, & mei meminisse: fraternitatem, quae vobiscum est, multum à me salutate: & ut nostri meminerit admonete. Valete.

EPISTOLA XV.

Cyprianus

Martyribus & Confessoribus, carissimis fratribus, Salutem.

SOLLICITUDO loci nostri,* 1.537 &a 1.538 timor Domini compellit, fortissimi ac beatissimi Martyres,* 1.539 admonere vos literis nostris, ut à quibus tam devote & forti∣er servaturb 1.540 fides Domino, ab iisdem lex quoque & disciplina Domini reserve∣tur. Nam cumc 1.541 omnes milites Christi custodire oporteat praecepta Imperatoris sui, tum vos magis praeceptis ejus obtemperare plus convenit, qui exemplum ceteris facti estis & virtutis & timoris Dei. Et credideram quidem Presbyteros & Diaconos, qui illic praesentes sunt, monere vos & instruere plenissime circa Evangelii legem, sicut in prae∣teritum semper sub antecessoribus nostris factum est; ut Diaconi ad carceremd 1.542 com∣meantes, Martyrum desideria consiliis suis & scripturarum praeceptis gubernarent: sed nunc cum maximo animie 1.543 dolore cognosco, non tantum illic vobis non suggeri di∣vina praecepta, sed adhuc potiusf 1.544 impediri, utg 1.545 ea quae à vobis ipsis & circa Deum caute, & circa sacerdotem Dei honorifice fiunt, à quibusdam Presbyteris resolvantur, qui nec timorem Dei, nec Episcopi honorem cogitantes; cum vos ad me literas direxeri∣tis, quibus examinari desideria vestra, & quibusdam Lapsis pacem dari postulastis, cum

persecutione finita convenire in unum cum Clero & recolligi coeperimus; illi con∣tra Evangelii, legem, contra vestram quoque1 1.546 honorificam petitionem, ante a∣ctam poenitentiam, ante exomologesin2 1.547 gravissimi atque extremi delicti factam, ante manum ab Episcopo & Clero in poenitentiam impositam,3 1.548 offerrea 1.549 pro illis & Eucharistiam dare, id est, sanctum Domini corpus profanare audeant; cum scriptum sit: Qui ederit panem, aut biberit calicem Domini indigne,* 1.550 reus erit corporis & sanguinis Domini. Et4 1.551 lapsis quidem potest in hoc venia conce∣di. Quis enim non mortuusb 1.552 vivificari properet? Quis non ad salutem suam venire festinet? Sed Praepositorum est praeceptum tenere, & vel properantes, vel ignorantes instruere, ne qui ovium pastores esse debent, lanii fiant. Ea enim concedere, quae in perniciem vertant, decipere est. Nec erigitur sic lapsus, sed per Dei offensam magis impellitur ad ruinam. Vel ex vobis itaque discant, quod docere debuerant. Petitiones & desideria vestra Episcopoc 1.553 servent, & ad pa∣cem vobis petentibus dandam maturum & pacatum tempus expectent.d 1.554 A Do∣mino pacem5 1.555 mater prior sumat, tunc secundum vestra desideria de filiorum pa∣ce e 1.556 tractetur. Et quoniam audio, fortissimi & carissimi fratres,f 1.557 impuden∣tia vos quorundam premi, & verecundiam vestram vim pati: oro vos quibus pos∣sum precibus; ut Evangelii memores, & considerantes quae & qualia in praeteritum antecessores vestri Martyresg 1.558 concesserint, quamh 1.559 solliciti in omnibus fuerint; vos quoquei 1.560 sollicite & caute petentium desideria ponderetis; ut pote amici Domi∣ni, & cum illo postmodum judicaturi, inspiciatis & actum, & opera, & merita singulo∣rum; ipsorum quoque delictorum genera & qualitates cogitetis, ne si quid6 1.561 abrupte &

indigne vel à vobis promissum, vel à nobis factum fuerit,1 1.562 apud gentiles quoque ipso•• Ecclesia nostra erubescere incipiat. Visitamur enim & castigamur frequenter, & ut Do∣mini mandata incorrupta & inviolata permaneant, admonemur; quod quidem nec illic apud vos cessare cognosco, quo minus plurimos quoque ex vobis instruat ad Ecclesiae disciplinam divina censura.

Hoc autem totum potest fieri,* 1.563 si ea quae à vobis petuntur religiosa contemplatione moderemini; intelligentes & comprimentes eos, qui2 1.564 personas accipientes, in benefi∣ciis vestrisa 1.565 aut gratificantur, aut illicitae negotiationis nundinas3 1.566 aucupantur. De hoc &4 1.567 ad Clerum & ad plebem literas feci, quas utrasque vobis legi mandavi. Sed & illud ad diligentiam vestram redigere & emendare debetis, ut nominatim designetis eos quibus pacem dari desideratis: audio enim quibusdam sic libellos fieri ut dicatur: Com∣municet ille cum suis. Quod nunquam omnino à Martyribus factum est, ut incerta & caeca petitio invidiam nobis postmodum cumulet: late enim patet quando dicitur: Ille cum suis; & possunt nobis viceni, & triceni, & amplius offerri, qui propinqui & affi∣nes, & liberti ac domestici esse asseverentur ejus, quib 1.568 accipit libellum; & ideo peto ut eos qos ipsi videtis, quos nostis, quorumc 1.569 poenitentiam satisfactioni proxima•• conspicitis, designetis nominatim libello, & sic ad nos fidei ac disciplinae congruentes li∣teras dirigatis. Opto vos, fratres fortissimi acd 1.570 dilectissimi, in Domino semper bene valere & nostri meminisse Valete.

EPISTOLA XVI.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus fratribus, Salutem.

1 1.571 DIU patientiam meam tenui,* 1.572 fratres carissimi,* 1.573 quasi verecundum silentium nostrum proficeret ad quietem. Sed cum quorundam immoderata & abrupta praesumtio temeritate sua, & honorem Martyrum, & Confessorum pudorem, & plebis universae tranquilliatem turbare conetur; tacere ultra non oportet, ne ad periculum & plebis pariter & nostrum tacitumitas nimia procedat. Quod enim non periculum metuere debemus de offensa Domini; quando2 1.574 aliqui de Presbyteris, nec Evangelii,3 1.575 nec loci sui memores, sed neque futurum Domini judicium, neque nunc sibi praepositum Episcopum cogitantes, quod nunquam omnino sub antecesso∣ribus factum est, cum contumelia &4 1.576 contemtu Praepositi totum sibi vendicent? at∣que utinam nona 1.577 contra fratrum nostrorum salutem sibi omnia vendicarent.b 1.578 Con∣tumeliam Episcopatus nostri dissimulare & ferre possum, sicut dissimulavi semper & pertuli: sed dissimulandi nunc locus non est; quando decipiatur fraternitas nostra à quibusdam vesrtum, qui dum5 1.579 sine ratione restituendae salutis plausibiles esse cupiunt,

magis Lapsis obsunt. Summum enim delictum esse quod persecutio committi coegit, sciunt ipsi etiam qui commiserunt;* 1.580 cum dixerit Dominus & judex noster: Qui me con∣fessus fuerit coram hominibus, & egoa 1.581 illum confitebor coram Patre meo qui in coelis.* 1.582 Qui autem me negaverit, & ego illum negabo. Et iterum dixerit:1 1.583 Omnia peccata remittentur filusb 1.584 hominum & blasphemiae.* 1.585 Qui autem blasphemaveritc 1.586 Spiritum sanctum,d 1.587 non habebit remissam, sed reus est2 1.588 aeterni peccati. Item bea∣tus Apostolus dixerit: Non potestis calicem Domini bibere, & calicem daemoniorum. Non potestis mensae Domini communicare, & mensae daemoniorum.* 1.589 Haec qui subtra∣hit fratribus nostris, decipit miseros; ut quie 1.590 possunt agentes poenitentiam veram, Deo qua patri & misericordi precibus & operibus suis satifacere: seducantur ut magis pereant; & qui erigere se possent,3 1.591 plus cadant. Nam cum4 1.592 in minoribus peccatis agant peccatores poenitentiam justo tempore, & secundum disciplinae ordinem ad exo∣mologesin veniant, & per manus impositionem Episcopi & Cleri, jus communicationis accipiant: nunc crudo tempore, persecutione adhuc perseverante, nondum restituta Ecclesiae ipsius pace, ad communicationem admittuntur, &5 1.593 offertur nomen eorum, & nondum poenitentia acta, nondum6 1.594 exomologesi facta, nondum manu eis ab Episco∣po & Clero imposita,* 1.595 Eucharistia illis datur, cum scriptum s••: Qui ederit panem aut biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis & sanguinis Domini.

Sed nunc illi rei non sunt,* 1.596 qui minus scripturaef 1.597 legem tenent; erunt autem rei, qui praesunt, & haec frat••ibus non suggerunt, ut instructi à Praepositis faciant om∣nia cum Dei timore, & cum data ab eo & praescripta observatione.g 1.598 Exponunt deinde invidiae beatos Martyres; & gloriosos7 1.599 servos Dei cum Dei sacerdote committunt, ut cum illih 1.6008 1.601 memores loci nostri ad me literas direxerint, & petierint tunc desideria sua examinari, & pacem dari, quando ipsa ante mater nostra Ecclesia pacem de misericordia Domini prior sumserit, & nos divina protectio reduces ad Ecclesiam suam fecerit; hi su∣blato

honore, quem nobis beati Martyres cum Confessoribus servant, contemta Domini lege & observatione, quam iidem Martyres & Confessores tenendam mandant, ante ex∣tinctum persecutionis metum, ante reditum nostrum, ante ipsum pene Martyrum exces∣sum, communicent cum Lapsis1 1.602 & offerant,2 1.603 & Eucharistiam tradant: quando etiam si Martyres per calorem gloriae3 1.604 scripturam minusa 1.605 contemplantes, contra legem Dei plus aliquid cuperent, à Presbyteris & Diaconis suggerentibus admoneri deberent, sicut semper in praeteritum factum est. Castigare nos itaque divina censura nec noctibus desi∣nit, nec diebus: praeter nocturnas enim visiones,4 1.606 per dies quoque impletur apud nos Spiritu sancto puerorum innocens aetas, quae in extasi videt oculis, & audit, & loquitur ea quibus nos Dominus monere & instruere dignatur. Et audietis omnia quando ad vos reducem me Dominus fecerit, qui ut secederem jussit.b 1.607 Interim temerarii & incauti & tumidi quidam inter vos,5 1.608 qui hominem non cogitent,* 1.609 vel Deum timeant; scientes quoniam si ultra in iisdemc 1.610 perseveraverint, utar ea admonitione, qua me uti Domi∣nus jubet;6 1.611 ut interim prohibea••tur offerre, acturi & apud nos, & apud Confessores ipsos, & apud plebem universam causam suam; cumd 1.612 Domino permittente, in sinum matris Ecclesiae colligi coeperimus. De hoce 1.613 ad Martyres & Confessores & ad plebem literas feci, quas utrasque vobis legi mandavi. Opto vos, fratres carissimi ac desideratis∣simi in Domino semper bene valere, & nostri meminisse. Valete.

EPISTOLA XVII.

Cyprianus

Fratribus1 1.614 in Plebe consistentibus, S.

INgemiscere vos & dolerea 1.615 ruinam fratrum nostrorum ex me scio,* 1.616 fratres carissimi,* 1.617 qui & ipse vobiscum pro singulis ingemisco pariter & doleo; & patior, ac sentio, quod beatus Apostolus dixit: Quis infirmatur,* 1.618 inquit, & ego non infirmor? quis scandalizatur, & ego non uror? Et iterum posuit in Epistola sua dicens:* 1.619 Si patitur membrum unum, compatiuntur & cetera membra; & si laetatur membrum unum, collaetantur & cetera membra. Compatior ego &b 1.620 condoleo de fratribus nostris, qui lapsi & persecutionis infestatione prostrati, partem nostrorum viscerum secum tra∣hentes, parem dolorem nobis suis vulneribus intulerunt.2 1.621 Quibus potens est divina misericordia medelam dare;c 1.622 properandum tamen non puto, nec incaute aliquid & festinanter gerendum; ne,d 1.623 dum temere pax usurpatur, divinae indignationis of∣fensa gravius provocetur. Fecerunt ad nos de quibusdam beati Martyres literas, peten∣tes

examinari desideria sua; cum pace nobis omnibus à Domino prius data, ad Ecclesiam regredi coeperimus,a 1.624 examinabuntur singula1 1.625 praesentibus & judicantibus vobis. Au∣dio tamen quosdam de Presbyteris nec Evangelii memores, nec quid ad nos Martyres scripserint cogitantes, nec Episcopo honorem sacerdot•• sui & cathedrae relervantes, jam cum Lapsis communicare coepisse, & offerre pro illis, & Eucharistiam dare, quando o∣porteat ad haec per ordinem perveniri. Nam cum in minoribus delictis, quae non in Dominum committuntur, poenitentia agatur justo tempore, & exomologesis fiat, in∣specta vita ejus qui agit poenitentiam, nec ad communicationem venire quis possit, nisi prius illi ab Episcopo & Clero manus fuerit imposita,b 1.626 quanto magis in his gravissimis & extremis delictis caute omnia & moderate secundum disciplinam Domini observari opor∣tet? c 1.627 Vos quidem nostri Presbyteri & Diaconi monere debuerant, ut commendatas si∣bi oves foverent, & divino magisterio ad viam deprecandae salutis instruerent. Ego plebis nostrae & quietem novi pariter &d 1.628 timorem, qui in satisfactione Dei & deprecatione vigilarent, nisi illos quidam de Presbyteris gratificantes decepissent. Vel vos itaque sin∣gulos regite, & consilio ac moderatione vestra & secundum divina praecepta Lapsorum animos temperate: nemo adhuc importuno tempore acerba poma decerpat; nemo navem suam quassatam & perforatam fluctibus, priusquame 1.629 diligenter refecerit, in altum de∣nuo committat; nemo tunicam scissam accipere &f 1.630 induere properet, nisi eam & ab artifice perito sartam viderit, & à fullone curatam receperit. Audiant quaeso patienter g 1.631 consilium nostrum, expectent regressionem nostram, ut cum ad vos per Dei miseri∣cordiam venerimus, convocati coepiscopi plures, secundum Domini disciplinam & Con∣fessorum praesentiamh 1.632, beatorum Martyrum literas, & desideria examinare possimus. De hoc & ad Clerum, & ad Martyres, & Confessores literas feci, quas utrasque legi vo∣bis mandavi. Opto vos, fratres carissimi, ac desideratissimi, in Domino semper bene va∣lere, & nostri meminisse. Valete.

EPISTOLA XVIII.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus fratribus, Salutem.

MIROR vos,* 1.633 fratres carissimi, ad multas Epistolas meas,* 1.634a 1.635 quas ad vos frequenter misi,b 1.636 nunquam mihi rescripsisse; cum fraternitatis nostrae vel u∣tilitas vel necessitas sic utique gubernetur, si à vobis instructi rerum geren∣darum consilium limare possimus. Quoniam tamen video facultatem veniendi ad vos nondum esse, & jam1 1.637 aestatem coepisse, quod tempus infirmitatibus assiduis &c 1.638 gravibus infestatur, occurrendum puto fratribus nostris; ut qui libellos à Martyribus acceperunt, & praerogativa eorum apud Deum adjuvari possunt, si incommodo aliquo & infirmitatis periculo occupati fuerint, non expectata praesentia nostra, apud Presbyte∣rum d 1.639 quemcunque praesentem, vel si Presbyter repertus non fuerit, & urgere exitus coeperit,2 1.640 apud Diaconum quoque, exomologesin facere delicti sui possint; ut manu eis

in poenitentia imposita veniant ad Dominum cum pace, quam dari Martyres literis ad nos factisa 1.641 desideraverunt. Ceteiam quoque1 1.642 partem plebis quae lapsa est, praesentia vestra fovete: & ut à fide & misericordia Domini non deficiant, vestro solatio socillate; neque enim deserentur ab ope & aux••••o Domini, qui mites & humiles, & poenitentiam vere agentes in bonisb 1.643 operibus perseveraverint, quo minus illis quoque divino remedio con∣sulatur.2 1.644 Audientibus etiam si qui fuerint periculo praeventi, & in exitu constituti, vi∣g••lantia vestra non desit, implorantibus divinam gratiam misericordia Domini non dene∣getur. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere, & nostri meminisse. Fraterni∣tatem universam meo nomine salutate, & ut nostric 1.645 meminerit admonete, & rogate. Valete.

EPISTOLA XIX.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus Fratribus, Salutem.

1 1.646 LEGI literas vestras,* 1.647 fratres carissimi,* 1.648 quibus scripsistis salubre consilium ve∣strum non deesse fratribus nostris, ut teme••aria festinatione deposita religiosam natientiam Deo praebeant:a 1.649 ut cum in unum per ejus misericordiam veneri∣mus, de omnibus speciebus secundum Ecclesiasticam disciplinam tractare possi∣mus: maxime cum scriptum sit: Memento unde cecideris, & age poenitentiam.* 1.650 Poe∣nitentiam autem ille agit, quib 1.651 divinis praeceptis mitis & patiens, & sacerdotibus Dei obtemperans, obsequiis suis & operibus justis Dominum promeretur. Quoniam tamen significastis quosdam immoderatos esse, & communicationem accipiendam festinanter ur∣gere; & desiderastis in hac re formam à me vobis dari: satis plene scripsisse me ad hanc rem proximis literis ad vos factis credo, ut qui libellum à Martyribus acceperunt, & au∣xilio eorum adjuvari apud Dominum in delictis suis possunt, si premi infirmitate aliqua & periculo coeperint, exomologesi facta, &2 1.652 manu eis à vobis in poenitentia imposita, cum pace à Martyribus sibi promissa ad Dominum remittantur. Ceteri vero qui nullo li∣bello à Martyribus accepto3 1.653 invidiam faciunt; quoniamc 1.654 non paucorum, nec Ecclesiae unius, aut unius provinciae, sed totius orbis haec causa est: expectent de Domini pro∣tectione Ecclesiae ipsius publicam pacem. Hoc enim & verecundiae & disciplinae & vitae ••psi omnium nostrum convenit: ut Praepositi cum Clero convenientes, praesente &d 1.655 4 1.656 stantium plebe, quibus & ••ipsis pro side & timore suo honor habendus est, disponere omnia consilii communis religione possimus. Ceterum quam irreligiosum est, & ipsis quoque festinantibus pernicio••um, ut cum extorres facti, & patria pulsi, ac bonis suis omnibus spoliari nondum ad Ecclesiam redierint, quidam de Lapsis Confessores ipsos prae∣venire; &e 1.657 ante ad Ecclesiam introire festinent. Qui si nimium properant, habent in sua potestate quod postulant; tempore ipso sibi5 1.658 plus quam postulant largiente. Acies

adhuc geritur, & agon quotidie celebratur; si commissi vere & firmiter poenitet, & fi∣dei. a 1.659 calor praevaler:1 1.660 qui differri non potest, potest coronari. Opto vos, fratres c••∣rissimi, semper bene valere, & nostri meminisse. Fraternitatem universam meo nomine salutate, & ut nostri memores sint admonete. Valete.

EPISTOLA XX.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus Romae consistentibus fratribus, Salutem.

QUONIAM comperi,* 1.661 fratres carissimi, minus simpliciter & minus fideliter vobis renunciari, quae hic à nobis & gesta sunt & geruntur,* 1.662 necessarium duxi has ad vos literas facere, quibus vobis1 1.663 actus nostri, & disciplinae, & dili∣gentiae ratio redderetur. Nam2 1.664 sicut Domini mandata instruunt,* 1.665 orto sta∣tim turbationis impetu primo, cum me clamore violento frequenter populus flagitasset, non tam meam salutem, quam quietem fratrum publicam cogitans, interim secessi, ne a 1.666 per inverecundam praesentiam nostram; seditio, quae coeperat, plus provocaretur. Absens tamen corpore,b 1.667 nec spiritu, nec actu, nec monitis meis defui; quo minus secundum Domini praecepta, fratribus nostris, in quibusc 1.668 possem, mea mediocritate consulerem. Et quid egerim, loquuntur vobis3 1.669 Epistolae, pro temporibus emissae nu∣mero tredecim, quas ad vos transmisi. In quibus nec Clero consilium, nec Confessori∣bus exhortatio, nec extorribus quando oportuit objurgatio, nec universae fraternitati ad deprecandam Dei misericordiam allocutio, & persuasio nostra defuit: quantum secun∣dum legem fidei & timorem Dei, Domino suggerente, nostra mediocritas poruit eniti. Posteaquam vero & tormenta venerunt, sive jam tortis fratribus nostris, sive adhuc ut torquerentur inclusis, ad corroborandos, &d 1.670 confirmandos eos noster sermo penetra∣vit. Item cum comperissem eos, qui4 1.671 sacrilegis contactibus manus suas atque ora macu∣lassent. 5 1.672 vel nefandis libellis nihilominus conscientiam polluissent; exambire ad Marty∣res passim, Confessores quoque importuna & gratiosa deprecatione corrumpere, ut sine ullo discrimine atque examine singulorum,6 1.673 darentur quotidie libellorum millia contra Evangelii legem; literas feci quibus Martyres & Confessores consilio meo quantum pos∣sem ad Dominica praecepta revocarem. Item7 1.674 Presbyteris & Diaconibus non defuit sa∣cerdotii vigor, ut quidam minus disciplinae memores, & temeraria festinatione praecipi∣tes, qui cum lapsis communicare jam coeperant, comprimerentur, intercedentibus no∣bis. Plebi quoque ipsi quantum potuimus animos composuimus, & ute 1.675 Ecclesiastica disciplina servaretur, instruximus.

Postmodum vero cum quidam de Lapsis,* 1.676 sive fua sponte, sive aliquo incitatore, au∣daci flagitationea 1.677 prorumperent, ut pacem sibi à Martyribus & Confessoribus promis∣sam extorquere violento impetu niterentur, de hoc etiam bis ad clerum literas feci, & legi eis mandavi, ut ad illorum violentiam interim quoquo genere mitigandam, si qui libello à Martyribus accepto de seculo excederent, exomologesi facta, & manu eis in poenitentiam imposita, cum pace sibi à Martyribus promissa ad Dominum remitterentur. Nec in hoc legem dedi, aut me auctorem temere constitui; sed cum videretur & ho∣nor Martyribus habendus, & eorum qui omnia turbare cupiebant impetus comprimen∣dus, & praeterea vestra scripta legissem, quae huc ad clerum nostrum perb 1.678 Clemen∣tium hypodiaconum nuper feceratis, ut iis, qui post lapsum infirmitate apprehensi es∣sent, & poenitentes communicationem desiderarent,c 1.679 subveniretur: standum putavi & cum vestra sententia, ne actus noster qui adunatus esse & consentire circa omnia de∣bet, in aliquo discreparet. Plane ceterorum causas, quamvis libello à Martyribus ac∣cepto, differri mandavi; & in nostram praesentiam refervari: ut cum pace à Domino nobis data, plures Praepositi convenire in unum coeperimus, communicato etiam vo∣biscum consilio disponere singula & resormare possimus. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere.

EPISTOLA XXI.

1 1.680 Celerinus Luciano Salutem.

HAEC cum tibi scriberem,* 1.681 Domine frater, gaudens & tristis eram:* 1.682 gaudens eo quod audierim, te pro nomine Domini nostri Jesu Christi Salvatoris nostri ten∣tum, & illius nomen penes magistratusa 1.6832 1.684 hujus mundi confessum: tristis au∣tem in eo quod ab eo ex quo te deduxi, nunquam literas tuas accipere potui. Et nunc modo duplex mihi tristitia incubuit: quod cum Montanum fratrem nostrum communem, abs te de carcere ad me esse venturumb 1.685 scribas; de salute tua, vel quid penes te agatur, mihi non significaveris.c 1.686 Et hoc solet contingere servis Dei, maxi∣me eis qui in confessione Christi sunt constituti. Scio enim quoniam unusquisque jam quae sunt seculi non attendit, quoniam coronam coelestem sperat. Ego enim dixi, fortasse oblitum te esse mihi scribere. Nam utd 1.687 tum quoque, de infimo tuo vele 1.688 fratre di∣cam, si fuero dignus, Celerinus audiretur. Tamen cum essem & ego3 1.689 in tam florida confessione, fratres meos vetustissimos memorabam; & eos literis meis memoravi, cari∣tatem pristinam eorum penes me meosque nunc esse.4 1.690 Peto tamen, carissime, à Do∣mino, ut sif 1.691 ante cruore illo sancto laveris pro nomine Domini nostri Jesu Christi, quam literae meae te in hoc mundo apprehendant: vel nunc si apprehenderint, mihi ad haec rescribas.g 1.692 Sic coronet te, cujus nomen confessus es. Credo enim quoniam etsi in hoc mundo nos non viderimus, in futuro tamenh 1.693 nos coronari à Christo complecte∣mur. i 1.694 Pete ut sim dignus & ego coronari cum numero vestro. Ink 1.695 magna tamen tribulatione constitutum me scias, & ac si sis mecum praesens, sic caritatis pristinae remi∣niscor die ac nocte, Deus solus scit.5 1.696 Et ideo peto ut annuas desiderio meo, & me∣cum

doleas in morte sororis meae, quae1 1.697 cecidit in haca 1.698 vastatione à Christo. Sacri∣ficavit enim & exacerbavit Dominum nostrum. Quod nobis manifestum videtur. Pro cujus factis ego2 1.699 in laetitia Paschae flens die ac nocte, in cilicio & cinereb 1.700 la∣crymabundus dies exegi, & exigo usque in hodiernum,3 1.701 donec auxilium Domini no∣stri Jesu Christi, & pietas per te vel per eos Dominos meos qui coronati fuerint, àc 1.702 quibus postulaturus es ut veniam habeant nefanda naufragia; memor sum enim caritatis tuae pristinae, quod cum omnibusd 1.703 doleas pro soron••us nostris, quas & tu bene nosti, idest, Numeriam & Candidam; pro quarum peccatise 1.704 quia nos fratres ha∣bent, debemus excubare. Credo enim Christum secundum illarum poenitentiam & ope∣ra, quae penes collegas nostros fecerunt extorres, qui à vobis venerunt, à quibus ipsis de operibus eorum audies; jam pro eis, vobis Martyribus suis, petentibus indultu∣rum credo. Audivi enim tef 1.7054 1.706 floridorum ministerium percepisse.g 1.707 O te felicem! suscipere vota tua quae semper desiderasti; vel in terra dormiens optasti pro nomine illius in carcerem mitti, quod nunc tibi contingit, sicut scriptum est:* 1.708 Det tibi Dominus secundum cor tuum. Et nunc super ipsos5 1.709 factus Antistes Dei;6 1.710 recognovith 1.711 idem minister. Rogo itaque, Domine, & peto per Dominum nostrum Jesum Christum, ut ceteris collegis tuis,i 1.712 fratribus tuis & meis, meis Dominis referas, & ab eis petas, ut quicunque prior vestrum coronatus fuerit, istis sororibus nostris Numeriae & Candi∣dae, tale peccatum remittat.k 1.713 Nam7 1.714 & ipsam Etecusam semper appellavi, testis est nobis Deus,8 1.715 quia pro se dona numeravit, ne sacrificaret; sed tantum ascendisse vide∣tur

1 1.716 usquea 1.717 ad Tria Fata, & inde descendisse.b 1.718 Hanc ergo non sacrificasse ego scio. Quarum jam causa audita, praeceperunt eas Praepositi tantisper sic esse, donec E∣piscopus constituatur. Sed quatenus per vestrasc 1.719 sanctas orationes & petitiones, in d 1.720 quas nos fidimus quoniam estis amici, sed & testese 1.721 Christi, quod omnia indul∣geatis. Peto ergo, Domine carissime Luciane, memor sis mei, & petitioni meae an∣nu••s: sic Chri••tus coronam illam sanctam, quam tibi non tantum in confessione, sed in sanctimonia tradidit, in qua semper cucurristi, exemplum sanctorum, semper & te∣stis fuisti: ut omnibus dominis meis fratribus tuis Confessoribus referas de hoc facto, ut à vobis auxilium recipiant. Nam hoc, domine frater, scire debes, me non solum hoc pro eis petere, sed Statium & Severianum & omnes Confessores, qui inde huc à vobis venerunt, ad quos ipsae in portum descenderunt, & in urbem levaverunt; quod2 1.722 sexa∣ginta quinque ministraverunt, & usque in hodiernum in omnibus foverunt. Sunt enim penes illas omnes.f 1.723 Plus autem gravare cor illud sanctum tuum non debui, cum sciam te prona voluntate operari. Salutant te Macarius cum sororibus suis Cornelia & Emerita, qui laetantur confessione tua florida, sed & omnes fratres: & Saturninus, qui & ipse luctatus est cum diabolo, qui & Christi nomen estg 1.724 confessus, qui & ibi in poena ungularum fortiter est confessus, qui &h 1.7253 1.726 haec nimis rogat & petit. Salutant te fratres tui Calphurnius, & Maria, & omnes sancti fratres. Nam hoc scire debes; me & dominis meis fratribus tuis scripsisse, quas peto proi 1.727 illis sic legere digneris.

EPISTOLA XXII.

Lucianus Celerino Domino1 1.728 si dignus fuero vocari Collega in Christo, S.

2 1.729 ACCEPI literas tuas,* 1.730 Domine frater dilectissime,* 1.731 in quibus me3 1.732 tantum gravasti, uta 1.733 propter tuam gravationem4 1.734 tanto gaudio pene exciderim: utb 1.735 literas tuas quas & ego optabam, post tantum temporis legere, in quibus meic 1.736 dignatus es memorari, beneficio tantae tuae humilitatis legere exultavi: qui scribens mihi d 1.737 diceres; si dignus fuero frater nominari tuus; hominis qui apud pusilliores nomen Dei cum timore confessus sum. Nam tu Deo volente ipsume 1.738 anguem majorem,5 1.739 metatorem

Antichristi, non ••antum1 1.740 confessus deterruisti, vocibus illis & verbis deificis: quibus (scio quasi amatores fidei: &, zelotypi disciplinae Christi;a 1.741 in qua tenoris vivacitare versari gaudeo)b 1.742 vicisti: verum, Carissime, jam inter Martyresc 1.743 deputande, vo∣luisti nos literis tuis ••gravare, in quibus significasti de sororibus nostris; pro quibus utinam fieri posset, ut sine tanto scelere commisto memoriam faceremus; ad quam non profecto tantis lacrymis incumberemus, ut nunc. Scire debuisti quid circa nos actum sit; cum benedictus Martyr Paulus adhuc in corpore esset, vocavit me, & dixit mihi: Luciane, coram Christo tibi dico, ut si quis2 1.744 post arcessitionem meam3 1.745 abs te pacem petierit, desd 1.746 in nomine meo: sed & omnes quos Dominus in tanta tribulatione arcessere di∣gnatus est, universie 1.747 literis4 1.748 ex compacto universis pacem dimisimus. Videas ergo frater,f 1.749 quoniam partem ejus mihi Paulus praecepit;g 1.750 pro universis, quoque censui∣mus, jam cum ante hanc tribulationem, cum jussi sumus, secundum praeceptum Impe∣ratoris fame & siti necari, & reclusi sumus in duabus cellis, ita ut nos afficerent fame & siti,h 1.751 sed & ignis vapore; & pressura nostra intolerabilis erat, quam nemo portare posset; sed nunc5 1.752 ipsam claritatem sumus consecuti. Et ideo, frater carissime,6 1.753 saluta Numeriam & Candidam,7 1.754 quae secundum Pauli praeceptum & ceterorum Martyrum, quorum nomina subjicio,8 1.755 Bassii 1.756 in petrario, Mappalici in quaestione, Fortunionis in carcere,9 1.757 Pauli à quaestione, Fortunae, Victorini, Victoris, Hereni, Credulae, Here∣nae, Donati, Firmi, Venusti, Fructi, Juliae, Martialis, & Aristonis, qui Deo volente in carcere fame necati sunt; (quorum & nos socios futuros intra dies audietis.k 1.758 Jam enim, ut iterato reclusi sumus, sunt dies octo in die quo tibi literas scripsi. Nam & ante dies octo, per dies quinque medios modicum panis accepimus & aquam ad mensu∣ram) & ideo frater peto, ut sicut hic cum Dominus coeperit ipsi Ecclesiae pacem dare, secundum praeceptum Pauli & nostrum tractatum,10 1.759 exposita causa apud Episcopum, & facta exomologesi, habeant pacem; non tantum hae, sed & quas scias adl 1.760 animum nostrum pertinere. Salutant vos Collegae mei universi; vos salutate Confessores Domini qui ibi vobiscum sunt, quorum nomina significasti; inter quos & Saturninusm 1.761 cum omnibus suis, sed &n 1.762 collega ejus, & Macharius, Cornelia, & Emerita, Calphur∣nius & Maria, Sabina, Spesina, & sorores, Januaria, Dativa, Donata. Salutamus cum suis Saturum, Bassianum & universum Clerum, Uranium, Alexium, Quintianum, Colonicam, & universos; quorum nomina non scripsi, quia jam lassus eram, ideo igno∣scere debent. Opto vos bene valer; Alexium, & Getulicum, & argentarios, & so∣rores. Salutant vos sorores meae, Januaria & Sophia, quas vobis commendo.

EPISTOLA XXIII.

Universi Confessores Cyprianoa 1.763 Papae, Salutem.

SCIAS nos universis,* 1.764 de quibusb 1.765 apud te ratio constiterit,* 1.7661 1.767 quid post commissum egerint dedisse pacem: & hanc formam per te & aliis Episcopis in∣notescere voluimus.2 1.768 Optamus te cum sanctis Martyribus pacem habere. c 1.7693 1.770 Praesente de Clero, & Exorcista, & Lectore; Lucianus scripsit.

EPISTOLA XXIV.

Cypriano, & compresbyteris1 1.771 Carthagini consisten∣tibus, Caldonius, Salutem.

2 1.772 NECESSITASa 1.773 temporis facit,* 1.774* 1.775 ut non temere pacem demus. Sed oportebat vobis scribere, quoniam ii qui posteaquam sacrificaverunt, iterato tentati, extorres sunt facti. Videntur ergo mihi abluisse prius delictum, dum possessiones & domos dimittunt, & poenitentiam agentes Christum se∣quuntur. Ergo3 1.776 Felix, qui Presbyterium subministrabat sub Decimo, proximus mihi b 1.777 vicinus (plenius cognovi eundem Felicem) & Victoria conjux ejus, & Lucius fide∣les, extorres facti reliquerunt possessiones, quas nunc fiscus tenet.c 1.778 Sed & mulier nomine Bona; quae tracta est à marito ad sacrificandum,d 1.779 quae (conscientia, non commissi, sede 1.780 quia tenentes manus ejus ipsi sacrificabant) coepit dicere contra: Non feci, vos fecistis; sic & ipsa extorris facta est.f 1.781 Cum ergo universi pacem peterent, dicentes; recuperavimus fidem, quam amiseramus, poenitentiam agentes, & Christum publice sumus confessi: quamvis mihi videantur debere pacem accipere; tamen ad con∣sultum vestrum eos dimisi,g 1.782 ne videar aliquid temere praesumere. Si quid ergo ex communi consilio placuerit; scribite mihi.4 1.783 Salutate nostros, vos nostri. Opto vos felicissimos bene valere.

EPISTOLA XXV.

Cyprianus

Caldonio fratri, S.

ACCEPIMUS literas tuas,* 1.784 frater carissime,* 1.785 satis sobrias & integritatis ac fi∣dei plenas. Nec miramur si exercitatus & in scripturis Dominicis peritus, caute omnia & consulte geras. Recte autem sensisti circa impertiendam fiatribus no∣stris pacem, quam sibi ipsi vera poenitentia & Dominicae confessionis gloria red∣diderunt, 1 1.786 sermonibus suis justificati, quibus se ante damnaverant.* 1.787 Cum ergo abluerint omne delictum, &a 1.788 maculam primam, assistente sibi Domino,b 1.789 posteriore virtute deleverint, jacere ultra sub diabolo2 1.790 quasi prostrati non debent; qui extorres facti, & bonis suis omnibus spoliati erexerunt se, & cum Christo stare coeperunt. Atque utinam sic & ceteri post lapsum poenitentes in statum pristinum reformentur. Quos nunc urgen∣tes, & pacem temere atque importune extorquentes, quomodo disposuerimus, ut scires: 3 1.791 librum tibi cum Epistolis numero quinque misi; quas ad Clerum, & ad plebem, & ad Martyres quoque & Confessores feci. Quaec 1.792 Epistolae jam plurimis Collegis nostris missae placuerunt, & rescripserunt se quoque nobiscum in eodem consilio secundum Ca∣tholicam fidem stare. Quod ipsum etiam tu ad Collegas nostros, quos potueris,d 1.793 transmitte;4 1.794 ut apud omnes unus actus, & una consensio secundum Domini praecepta, teneatur. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA XXVI.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus fratribus, Salutem.

DOMINUS loquitur & dicit: Super quem respiciam,* 1.795 nisi super humilem,* 1.796 & quietum, & trementem sermones meos? Hoc cum debeamus omnesa 1.797 esse, b 1.798 tum modo hujusmodi illi esse debent quibus laborandum est,* 1.799 ut post gravem lapsum vera poenitentia & humilitate tota1 1.800 promereri Dominum possint. Legi autem & universorum Confessorum literas, quas voluerunt per me Collegis omnibus in∣notescere, & ad eos pacem à se datam pervenire, de quibus apud nos ratio constiterit, 2 1.801 quidc 1.802 post commissum egerint. Quae resd 1.803 cum omnium nostrum consilium & senten∣tiam e 1.804 expectet, praejudicare ego, &f 1.805 solus mihi rem communem vendicare non au∣deo:

deo: & ideo1 1.806 instetur interim Epistolis, quas ad vos proxime feceram: quarum exem∣plum Collegis quoque multis jam misi; quia 1.807 rescripserunt placere sibi quod statuimus, b 1.808 nec ab eo recedendum esse; donec, pace nobis à Domino reddita, in unum conve∣nire, & singulorum causas examinare possimus. Sed & quid mihi Caldonius Collega meus scripserit, quidque ego ei rescripserim, ut sciretis; utriusque Epistolae exemplum literis meis junxi: quod totum peto fratribus nostris legatis, ut magis acc 1.809 magis ad patien∣tiam componantur, nec delictod 1.810 priori adjiciant adhuc aliud delictum, dum nec nobis nec Evangelio volunt servire, nec secundum universorum Confessorum literas causas suas e 1.811 examinari permittunt. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere, & nostri me∣minisse. Fraternitatem universam salutate. Valete.

EPISTOLA XXVII.

Cyprianus

Presbyteris &a 1.812 Diaconibus Romae consi∣stentibus fratribus, Salutem.

POSTb 1.813 factas ad vos literas,* 1.814 fratres carissimi,* 1.815 quibus actus noster expositus, & disciplinae ac diligentiae quantulacunque ratio declarata est, aliud accessit, quod nec ipsum latere vos debuit. Nam frater noster Lucianus & ipse unus de Confes∣soribus, 1 1.816 fide quidem calidus & virtutec 1.817 robustus, sed minus Dominica lectio∣ne fundatus, quaedam conatus est,d 1.818 imperiti jampridem se vulgi auctorem constituens, ut manu ejus scripti libelli gregatim multis nomine Pauli darentur;2 1.819 cum Mappalicus Martyr cautus & verecundus, legis ac disciplinae memor, nullas contra Evangelium li∣teras fecerit, sed tantum domestica pietate commotus matri suae & sorori, quae lapsae fuerant, mandaverit pacem dari: Saturninus quoque post tormenta adhuc in carcere con∣stitutus, nullas ejusmodi literas emilerit. Lucianus vero non tantum Paulo3 1.820 adhuc in car∣cere posito nomine illius libellos manu sua scriptos passim dedit, sed & post ejus excessum eadem facere sub ejus nomine perseveravit, dicens hoc sibi abe 1.821 illo mandatum; nesciens Domino magis quam conservo obtemperandum. Aurelii quoque adolescentis tormenta perpessi nomine libellif 1.822 multi dati sunt, ejusdem Luciani manu scripti, quod literas il∣le non nosset. Cui rei ut aliquatenus posset obsisti, literas ad eos seci, quas ad vos sub Epistola priore transmisi; quibus petere & suadere non destiti, ut Dominicae legis, & Evangelii ratio teneretur. Postquam vero ad eos literas misi, ut quasi moderatius aliquid & temperantius fieret, universorum Confessorum nomine idem Lucianus Epistolam scri∣psit, qua pene omne vinculum fidei, & timor Dei, & mandatum Domini, & Evan∣gelii sanctitas & firmitas solveretur. Scripsit enim omniumg 1.823 nomine, universis eos pa∣cem dedisse; & hanc formam per me aliis Episcopis innotescere velle, cujus Epistolae exemplum ad vos transmisi. Additum est plane: de quibus ratio constiterit, quid post commissum egerint. Quae res majorem nobis conflat invidiam, ut nos cum singulorum causas audire, & excutere coeperimus, videamur multis negare, quod se nunc omnes ja∣ctant à Martyribus, & Confessoribus accepisse. Denique hujus seditionis origo jam coe∣pit: h 1.824 nam in provincia nostra per aliquot civitates in Praepositos impetusi 1.825 per multi∣tudinem factus est, & pacemk 1.826 quam semel cuncti à Martyribus & Confessoribus datam clamitabant, confestim sibi repraesentari coegerunt; territis & subactis Praepositis suis, qui ad resistendum minus virtute animi, & robore fidei praevalebant. Apud nos etiam quidam turbulenti, qui vix à nobis in praeteritum regebantur, & in nostraml 1.827 praesen∣tiam differebantur, per hanc Epistolam, velut quibusdam facibus accensi, plus exardes∣cere, & pacem sibi datam extorquere coeperunt.

De quibus quales ad Clerum nostrum literas fecerim,* 1.828 exemplum vobis misi: sed &

quid mihi Caldonius Collega pro integritate & fide sua scripserit, quidve ego ei rescripse∣rim, utrumque ad vos legendum transmisi.* 1.829 Exempla quoque Epistolae Celerini, boni & robusti Confessoris, quam ad Lucianum, eundem Confessorem, scripserit, item quid Lucianus ei rescripserit, misi vobis; ut sciretis &a 1.830 laborem circa omnia & diligentiam nostram, &b 1.831 veritatem ipsam disceretis: Celerinus Confessor, quam sit moderatus & ca••tus, & humilitate ac timore1 1.832 sectae nostrae verecundus: Lucianus vero circa intelli∣gentiam Dominicae lectionis,c 1.833 ut dixi, minus peritus, & circa invidiam verecundiae nostrae relinquendam facilitate sua molestus. Nam cum Dominus dixerit,* 1.834 in nomine Pa∣tris, & Filii, & Spiritus Sancti gentes tingui, & in baptismo praeterita peccata dimitti: hic praecepti & legis ignarus, mandat pacem dari & peccata dimitti in2 1.835 Pauli nomine & hoc sibi dicit ab illo esse mandatum, sicut in literis ejusdem Luciani ad Celerinum factis animadvertetis.d 1.836 Quibus minime consideravit, quod non Martyres Evangelium fa∣ciant: sed per Evangelium Martyres fiant: quando & Paulus Apostolus,* 1.837 quem Domi∣nus vas electionis suae dixit, posuerit in Epistola sua, dicens: Miror quod sic tam cito demutamini ab eo qui vos vocavit3 1.838 in gratiam, ad aliud Evangelium, quod non est aliud: nisi si sunt aliqui, qui vos turbant, & volunt4 1.839 convertere Evangelium Christi; sed li∣cet nos, aut Angelus de coeloe 1.840 aliud adnunciet, praeterquam adnunciavimus vobis, anathema sit: sicut praediximus, & nunc iterum dico, si quis vobis adnunciaverit prae∣terquam quod accepistis, anathema sit. Opportune vero supervenerunt literae vestrae, quas accepi ad Clerum factas, item quas beati Confessores Moyses & Maximus, Nico∣stratus & ceteri; Saturnino, & Aurelio, & ceteris miserunt, in quibus Evangelii ple∣nus vigor, & disciplina robusta legis Dominicae continentur. Laborantes hic nos, & contra invidiae impetum totis fidei viribus resistentes, multum ••ermo vester adjuvit, ut di∣vinitus compendium fieret; & priusquam venirent ad vos literae, quas vobis proxime misi, declararetis nobis, quod secundum Evangelii legem stet nobiscum fortiter atque unanimi∣ter etiamf 1.841 vestra sententia. Opto vos, fratres, semper bene valere.

EPISTOLA XXVIII.

Cyprianus

Moysi & Maximo Presbyteris, & ceteris Con∣fessoribus dilectissimis fratribus, Salutem.

GLORIAM fidei & virtutis vestrae,* 1.842a 1.843 fortissimi ac beatissimi fratres,* 1.844 jam pridem de opinione cognoveram, laetatus satis & plurimum gratulatus; quod vos confessione sui nominisb 1.845 paraverit ad coronam Domini nostri praecipua di∣gnatio. Vos enim Primores & duces ad nostri temporis praelium facti coelestis militiae signa movistis. Vos1 1.846 spiritale certamen, quod nunc geri Deus voluit, vestris virtutibus imbuistis. Vos surgentis belli impetus primos immobili robore atquec 1.847 incon∣cussa stabilitate fregistis. Inde initia felicia pugnandi orta sunt. Inde vincendi auspicia coeperunt.d 1.848 Contingit hic per tormentae 1.849 consummari martyria, sed qui inf 1.850 con∣gressione praecedens, exemplum virtutis fratribus factus est, cum Martyribus in honore communis est.g 1.8512 1.852 Coronas vestra manuh 1.853 sertas inde huc tradidistis, & de poculo sa∣lutari fratribus propinastis. Accessit ad confessionis exordiai 1.854 gloriosa, & militiae victri∣cis auspicia disciplinae tenor, quem de Epistolae vestrae vigore perspeximus, quam modo ad Collegas vestros ink 1.855 confessione vobiscum Domino copulatos, sollicital 1.856 admoni∣tione

misistis;* 1.857 ut Evangelii sancta praecepta, & tradita nobis semel mandata vitalia, forti & stabili observatione teneantur. Ecce alius gloriae vestrae sublimis gradus, ecce iterum cum confessione geminatus promerendi Dei1 1.858 titulus:a 1.859 Stare firmo gradu; & in hac acie,b 1.860 qui Evangelium conantur irrumpere, & praeceptis Domini subruendis manus impias inferentes, fidei robore submovere; praebuisse ante initia virtutum, nunc & mo∣rum magisteria praebere. Dominus post resurrectionem mittens Apostolos mandat, & di∣cit; Data est mihi omnis potestas in coelo & in terra.* 1.861 Ite ergo & docete gentes omnes, c 1.862 tingentes eos in nomine Patris, & Filii, & Spiritus Sancti, docentes eosd 1.863 obser∣vare omnia quaecunque praecepi vobis.* 1.864 Et Joannes Apostolus mandati memor in Epistola sua postmodume 1.865 ponit: In hoc, inquit, intelligimus quia cognovimus eum, si prae∣cepta ejus custodiamus: Qui dicit quoniam cognovit eum, & mandata ejus non servat; mendax est; & veritas in illo non est. Haecf 1.866 praecepta cum custodienda suggeritis, divina & coelestia mandata servatis. Hoc est esse Confessorem Domini, hoc est esse Mar∣tyrem Christi, servare2 1.867 vocis suae inviolatam circa omnia & solidam firmitatem; necg 1.868 propter Dominum Martyrem fieri, & praecepta Domini destruere conari: uti adversus illum dignatione, quam tibi dederit; armis ab illo acceptis rebellem quodammodo fieri: hoc est, Christumh 1.869 confiteri velle, & Evangelium Christi negare. Laetor igitur ex vobis,i 1.870 fortissimi ac fidelissimi fratres; & quantum gratulork 1.871 Martyribus istic hono∣ratis ob virium gloriam, tantum gratulor pariter & vobis ob Dominicae etiam disciplinae coronam. Dignationem suam Dominus multiplici genere largitatis infudit, bonorum militum laudes & glorias spiritales copiosa varietate distribuit; honoris vestri partici∣pes & nos sumus, gloriam vestram nostram gloriam computamus, quorum tempora illustravit tanta felicitas, ut aetate nostra videre contingeret probatos servos Dei, & Chri∣sti milites coronatos. Opto vos,l 1.872 fortissimi ac bea••ssimi fratres, semper bene valere, & nostri meminisse.

EPISTOLA XXIX.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus fratribus, Salutem.

NE quid conscientiam vestram lateret,* 1.873 fratres carissimi,* 1.874 quid mihi scriptuma 1.875 sit, quidque ego rescripserim, utriusque Epistolae exemplum vobis misi: & credo vobis id quod rescripsi, non displicere. Sed & illud ad vos perferre literis meis debui, urgente causa,1 1.876 Clero in urbe consistenti literas me misisse. Et 2 1.877 quoniam oportuit me per Clericos scribere:b 1.878 scio autem nostros plurimos absentes es∣se, paucos vero, qui illic sunt, vix ad ministerium quotidiani operis sufficere: necesse fuit novos aliquos constituere,c 1.879 qui mitterentur: Fecisse me autem sciatis Lectorem Saturum, & Hypodiaconum Optatum Confessorem: quos jam pridem communi consi∣lio 3 1.880 Clero proximos feceramus; quando aut Saturo die Paschae semel atque iterum lectio∣nem dedimus;4 1.881 aut modo cum Presbyteris doctoribus lectores diligenter probaremus,

Optatum1 1.882 inter lectores doctorem Audientium constituimus; examinantes an congrue∣rent illis testimonia, quae esse debent in his, qui ad Clerum parabantur. Nihil ergo à me absentibus vobis factum est: sed quod jam pridem communi consilio omnium nostrum coeperat, necessitate urgente promotum est. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere, & nostri meminisse; fraternitatem salutate, Valete.

EPISTOLA XXX.

Cypriano Papae, Presbyteri &a 1.8831 1.884 Diaconi Romae consistentes, Salutem.

QUANQUAM bene sibi conscius animus,* 1.885 & Evangelicae disciplinaeb 1.886 vi∣gore subnixus, & verus sibi inc 1.8872 1.888 decretis coelestibus testis effectus,* 1.889 soleat solo Deo judice esse contentus, nec alterius aut laudes petere, aut accusationes pertimescere: tamen geminata sunt laude condigni, qui cum3 1.890 conscientiam sciantd 1.891 Deo soli debere se judici, actus tamen suos desiderant etiam ab ipsis suis fratri∣bus comprobari. Quod te, frater Cypriane, facere non mirum est, qui pro tuae 1.892 ve∣recundia & ingenita industria,4 1.893 consiliorum tuorum nos non tam judices voluisti, quam participes inveniri: ut in tuis rebus gestis, laudem tecum, dum illas probamus, inveni∣remus, &f 1.894 tuorum consiliorum bonorum5 1.895 cohaeredes,g 1.896 quia & affirmatores esse possimus. Idem enim omnes credimurh 1.897 operati, in quo deprehendimur eadem omnes censurae & disciplinae consensione sociati. Quid enim magis aut in pace tam aptum, aut in bellis persecutionis tam necessarium,i 1.898 quam debitam severitatem divini vigoris tenere? quam qui remiserit, instabili rerum cursuk 1.899 erret semper necesse est, & huc atque illuc variis & incertis negotiorum tempestatibus dissipetur, & quasi extorto de manibus consi∣liorum gubemaculo, naveml 1.900 Ecclesiasticae salutis illidat in scopulos; ut appareat non aliter saluti Ecclesiasticae consuli posse, nisi si qui & contra ipsam faciunt; quasi quidam adversi fluctus repellantur, & disciplinae ipsius semper custodita ratio, quasi salutare ali∣quod gubernaculum in tempestate servetur.

Nec hocm 1.901 nobis nunc nuper consilium cogitatum est,* 1.902 nec haec apud nos ad∣versus improbos modo supervenerunt repentina subsidia, sed antiqua haec apud nos severitas, antiqua fides, disciplina legitur antiqua. Quoniam nec6 1.903 tantas de nobis lau∣des Apostolusn 1.904 protulisset dicendo: Quia7 1.905 fides vestra praedicatur in toto mundo, nisi jam exinde vigor iste radices fidei de temporibus illis mutuatus fuisset; quarum lau∣dum & gloriaeo 1.906 degenerem fuisse, maximum crimen est. Minus est enim dedecoris nunquam ad praeconium laudis accessisse, quam de fastigio laudis ruisse.p 1.907 Minus est criminis honoratum bono testimonio non fuisse, quam honorem bonorum testimoniorum perdidisse. Minus est, sine praedicatione virtutum ignobilemq 1.908 sine laude jacuisse; quam8 1.909 exhaeredem fidei factum laudes proprias perdidisse: ea enim quae in alicujus glo∣riam proferuntur, nisi anxio & sollicito labore serventur, in invidiam maximi criminis intumescunt.

Hoc nos non falso dicere superiores nostrae literae probaverunt,* 1.910 in quibus vobis senten∣tiam no••tram dilucida expositione protulimus, adversus eos, qui seipsos infideles illicita 1 1.911 nefariorum Libellorum professione prodiderant,a 1.912 quasi evasuri irretientes illos diabo∣li laqueos vide••entur,b 1.913 quo non minusquam si ad nesarias aras accessissent, hoc ipso 2 1.914 quod ipsum contestati fuerant, tenerentur;3 1.915 sed etiam adversus illos quic 1.916 accepta fecissent, licet praesentes cum fierent non affuissent, cum praesentiam suam utique ut sic scriberentur mandando fecissent. Non est enim immunis à scelere, qui ut fieretd 1.917 im∣peravit; nec est alienus à crimine, cujus consensu, licet non à se admissum crimen, tamen publice legitur; & cum4 1.918 totum fidei sacramentum in confessione Christi nomi∣nis intell•• gatur esse digestum: qui5 1.919 fallaces ine 1.920 excusatione praestigias quaerit, negavit: & qui vult videri propositis adversus Evangelium vel edictis vel legibus satisfecisse, hoc ipso jam paruit, quod videri paruisse se voluit. Nec non etiam contra illos quoque, qui illicitis sacrificiis manus suas atque ora polluerant, pollutis ante mentibus propriis, unde etiam sunt ipsae manus atque ora polluta; fidem nostram consensumque monstravimus.

Absit enim ab Ecclesia Romana vigorem suum tam profana facilitate dimittere,* 1.921 & nervos severitatis eversa fidei majestate dissolvere; ut cum adhuc non tantum jaceant, sed & cadant eversorum fratrum ruinae, properata nimis remedia communicationum uti∣que non profutura praestentur, & nova per misericordiamf 1.922 falsam vulnera veteribus transgressionis vulneribus imprimantur, ut miseris ad eversionem majorem eripiatur & poeni entia. Ubi enim poterit indulgentiaeg 1.923 medicina procedere, si etiam ipse medi∣cus 6 1.924 interoepta poenitentia indulget periculis? si tantummodo operit vulnus, nec sinit necessaria temporis remedia obducere cicatricem? Hoc non est curare, sed, si dicere verum volumus, occidere.

Quanquam7 1.925 Confessorum quoque,* 1.926 quos hic adhuc in carcerem8 1.927 dignitas suae confes∣sionis inclusit, & ad certamen Evangelicum sua fides in confessione jam gloriosa semel co∣••onavit, literas habeas conspirantes cum literis nostris, quibus severitatem Evangelicae disciplinae protulerunt, & illicitas petitiones ab Ecclesiae pudore revocarunt. Nisi hoc fecissent, disciplinae Evangelicae ruina non facileh 1.928 sarciretur, praesertim cum nulli ma∣gis tam congruens esset tenorem Evangelici vigorisi 1.929 illibatum, dignitatemque servare; quam qui se excruciandos & excarnificandos pro Evangelio furentibusk 1.930 tradidissent, ne martyriil 1.931 honorem merito perderent, si inm 1.932 occasione martyrii praevaricatores Evangelii esse voluissent: nam qui quod habet non9 1.933 custodit in eo ex quo illud possidet, dum id ex quo possidet, violat,n 1.934 violat illud quod possidebat.

In quo loco maximas tibi atque uberes gratias referre debemus & reddimus; quod illo∣rum carceris tenebraso 1.935 literis tuis illuminasti; quod ad illos venisti,* 1.936 quo modo introire potuisti; quod illorum animos, sua fide & confessione robustos, tuis allocutionibus literisque recreasti; quod felicitates eorum condignisp 1.937 laudibus persecutus, accendisti ad multo ardentiorem coelestis gloriae cupiditatem; quod pronos impulisti, quod, ut

credimus & optamus, victores futuros viribus tuia 1.938 sermonis animasti: ut quanquam b 1.939 hoc totum de fidec 1.940 confitentium, & de divina indulgentia venire videatur: tamen in martyrio suo tibi ex aliquo debitores facti esse videantur. Sed ut ad id, unde digressus fermo videbatur esse, rursus revertatur, quales literas in Siciliam quoque miserimus, subjectas habebis.

Quanquam nobis differendae hujus rei necessitas major incumbat,* 1.941 quibus, post exces∣sum nobilissimae memoriae viri Fabiani,d 1.942 nondum est Episcopus propter rerum & tem∣porum difficultates constitutus, qui omnia istae 1.943 moderetur, & eorum qui lapsi sunt, possit cum auctoritate & consilio habere rationem. Quanquam nobis in tam in∣genti negotio placeat,1 1.944 quod & tu ipse tractastif 1.945 prius:2 1.946 Ecclesiae pacem su∣stinendam, deinde, sic3 1.947 collatione consiliorum cum Episcopis, Presbyteris, Dia∣conis Confessoribus, pariter acg 1.9484 1.949 stantibus laicis facta, lapsorum tractare ra∣tionem. Perquam enim nobis & invidiosum & onerosum videtur, non per multos examinare, quod per multos commissum videatur fuisse,h 1.950 & unum sententiam di∣cere, cum tam grande crimen per multos diffusum notetur exisse; quoniam nec fir∣mum decretum potest esse, quod non plurimorum videbitur habuisse consensum. Aspi∣ce totum orbem pene vastatum, & ubique jacere dejectorum reliquias & ruinas, & id∣ciro tam grandei 1.951 expeti consilium, quam late propagatum videtur esse delictum. Non sit minor medicina, quam vulnus est: non sint minora remedia, quam funera: ut quo modo qui ruerunt, ob hoc ruerunt, quod caeca temeritate nimis incauti fuerunt; ita qui hoc disponerek 1.952 nituntr, omni consiliorum moderamine utantur, ne quid non ut oportet factum, tanquam irritum ab omnibus judicetur. Uno igitur eodemque consi∣lio, iisdem precibus & fletibus tam nos, qui usque adhuc videmur temporis istius ruinas subterfugisse, quam illi qui in hasl 1.953 temporis videntur clades incidisse, divinam maje∣statem deprecantes, pacemm 1.9545 1.955 Ecclesiastico nomini postulemus: mutuis votis nos in∣vicem foveamus, custodiamus, armemus: oremus pro Lapsis, ut erigantur; oremus pro stantibus, ut non ad ruinas usque tententur: oremus, ut qui cecidisse referuntur, delicti sui magnitudinem agnoscentes, intelligant non momentaneam neque praeproperam desi∣derare medicinam:6 1.956 oremus utn 1.957 effectus indulgentiaeo 1.958 Lapsorum subsequatur & poenitentiam; ut intellect, suo crimine velint nobis interim praestarep 1.959 patientiam, nec adhuc fluctuantemq 1.960 turbent Ecclesiae statum; ne interiorem nobis persecutionem ipsi incendisse videantur, & accedat ad criminum cumulum, quod etiamr 1.961 inquieti fuerunt. Maxime enim illis congruit verccundia, quorum in delictis damnatur mens inverecunda.

Pulsent sane fores,* 1.962 sed non utique confringant. Adeant ad limen Ecclesiae, sed nons 1.963 utique transiliant. Castrorum coelestium excubent portis, sed armati mo∣destia, qua intelligant se desertores fuisse. Resumant precum suarum tubam, sed qua non bellicum clangant. Arment se quidem modestiae telis, & quem negando mortis metu fidei dimise••ant clypeum, resumant; sed ut contra hostem diabolum vel nunc armati, non contra Ecclesiam, quae illorum dolet casus, armatos esse se credant. Mul∣tum illis proficiet petitio modesta, postulatio verecunda, humilitas necessaria,t 1.964 patientia

non otiosa. Mittant legatos pro suis doloribus lacrymas;1 1.965 Advocatione fungantur ex intimo pectore prolati gemitus, dolorem probantes commissi criminis & pudorem. Imo si dedecoris admissi magnitudinem perhorrescunt, si pectoris & conscientiae suae lethalem plagam & sinuosi vulneris altos recessus vere medica manu tractant, erubescant & pete∣re, 2 1.966 nisi quia majoris est rursum & periculi & pudoris,3 1.967 auxilium pacis non petiisse. 4 1.968 Sed hoc totum in sacramento, sed in ipsius postulationis lege temporis facto tempera∣mento, sed postulatione demissa, sed prece subdita; quoniam & qui petitur flecti de∣bet, nona 1.969 incitari; & sicut respici debet divina clementia, fic respici debet & divina censura; & sicut scriptum est: Donavi tibi omne debitum,* 1.970 quia me rogasti; sic scri∣ptum est, Qui me negaverit coram hominibus,* 1.971 negabo & ego eum coram Patre meo,* 1.972 & coram angelis ejus. Deus enim ut est indulgens, ita est praeceptorum suorum exactor, & quidem diligens; & sicut ad convivium vocat,* 1.973 sic habitum nuptiarumb 1.974 non haben∣tem, ligatis manibus & pedibus extra sanctorum coetum foras jactat. Paravit coelum, sed paravit & tartarum. Paravit refrigeria, sed paravit etiam aeterna supplicia. Paravit inaccessibilem lucem, sed paravit etiam perpetuae noctisc 1.975 vastam aetemamque caliginem. Cujus temperamenti moderamen nos hic tenere quaerentes, diu & quidem multi, & qui∣dem cum quibusdam Episcopis vicinis nobis & appropinquantibus, & quos ex aliis pro∣vinciis d 1.976 longe positis persecutionis istius ardor ejecerat, ante constitutionem Episcopi nihil innovandum putavimus, sed lapsorum curam mediocriter temperandam essee 1.977 cre∣didimus; ut interim dum Episcopus dari à Deo nobis sustinetur, in suspenso eorum qui moras possunt dilationis sustinere, causa teneatur: eorum autem quorum vitae suae finem urgens exitus dilationem non potest ferre,5 1.978 acta poenitentia & professa frequenter suorum detestatione factorum, si lacymis, si gemitibus, si fletibus dolentis ac vere poenitentis animi signa prodiderint, cum spes vivendi secundum hominem nulla substiterit, ita de∣mum caute & sollicite subveniri, Deo ipso sciente quid de talibus faciat, & qualiter ju∣dicii sui examinet pondera; nobis tamen anxie curantibus,f 1.979 ut nec pronam nostram improbi homines laudent facilitatem, nec vere poenitentes accusent nostram quasi duram crudelitatem. Optamus te,6 1.980 beatissime ac gloriosissime Papa, in Domino semper bene valere, & nostri meminisse.

EPISTOLA XXXI.

Cypriano Papae, Moyses & Maximus Presbyteri, & Nico∣stratus & Rufinus Diaconi,1 1.981 & ceteri Confessores, qui cum eis sunt, Salutem.

INTER varios & multiplices,* 1.982 frater, dolores nobis constitutis propter praesentes multoruma 1.983 per totum pene orbem ruinas,* 1.984 hoc praecipuum nobis solatium superve∣nit, quod acceptis literis tuisb 1.985 erecti sumus, &c 1.986 dolentis animi moeroribus fo∣menta suscepimus. Unde intelligere jam possumus gratiam divinae providentiae, for∣sitan

sitan non ob aliam causam nos tamdiu clausos vinculis carceris reservare voluisle; nisi ut a 1.987 instructi & robustius animati literis tuis, voto proniore ad coronam destinatam posse∣mus pervenire. Illuxerunt enim nobis literae tuae, ut in tempestate quadam serenitas, b 1.988 & in turbido maric 1.989 exoptata tranquillitas,d 1.990 & in laboribus requies; ut in peri∣culis & doloribus sanitas; ut in densissimis tenebris candidae 1.991 lux & refulgens. Ita illas animo sitiente perbibimus, & voto esuriente suscepimus;f 1.992 ut1 1.993 ad certamen inimici, ex illis nos satis pastos, & saginatosg 1.994 gaudeamus. Reddet tibi Dominus pro ista tua caritate mercedem, & hujus tam boni operis repraesentabit debitam frugem. Non minus enim coronae mercede condignus est, qui hortatus est, quam qui & passus est: non mi∣nus laude condignus qui docuit, quam qui & fecit: non minus honorandus est, qui mo∣nuit, h 1.995 quam qui dimicavit: nisi quoniam nonnunquam magis gloriae cumulus redun∣dat ad eum qui instituit, quam ad eum qui se docibilem discipulum subministravit. Hic enim fortassis hoc quod exercuit non habuisset, nisi ille docuisset. Percepimus igituri 1.996 (iterum dicimus) frater Cypriane, magna gaudia, magna solatia, magna fomenta, maxi∣me quod & gloriosas Martyrum non dicam mortes, sed immortalitates, gloriosis & con∣dignis laudibus prosequutus es: tales enim excessus talibusk 1.997 vocibus personandi fuerunt, ut quae referebantur, sic dicerenturl 1.998 qualiter facta sunt. Ex tuis ergo literis vidimus gloriosos illos martyrum triumphos, & oculis nostris quodammodo, coelum illos peten∣tes, prosecuti sumus; & inter angelos ac potestates dominationesque coelestes constitutos m 1.999 contemplati sumus: sed & Dominum apud Patrem testimonium suum illis promissum n 1.1000 perhibentem auribus nostriso 1.1001 quodammodo sensimus. Hoc est ergo quod & nobis animum in dies singulos erigit,* 1.1002 & ad consequendos gradus tantaep 1.1003 dignationis incendit.

Quid enim gloriosius,* 1.1004 quidve felicius ulli hominum poterit ex divina dignatione con∣tingere, quam inter ipsos carnificesq 1.1005 interritum confiteri Dominum Deum? quam in∣ter r 1.1006 saevientia secularis potestatis varia & exquisita tormenta,s 1.1007 etiam extorto, &t 1.1008 excruciato, & excarnificato corpore, Christum Dei Filium, etsi recedente, sed tamen libero spiritu confiteri? quam relicto mundo coelum petisse? quam desertis hominibus in∣ter Angelos stare? quam impedimentis omnibus fecularibus ruptis inu 1.1009 conspectu Dei jam se liberum sistere? quam2 1.1010 coeleste regnum sine ulla cunctatione retinere? quam Collegam passionis cum Christo in Christi nomine factum fuisse? quam judicis sui divina dignatione judicem factum fuisse? quam immaculatam conscientiam de confessione nomi∣nis reportasse? quam humanis & sacrilegis legibus contra fidem non obedisse? quam veri∣tatem voce publica contestatum fuisse? quam ipsam, quae ab omnibus metuatur, mo∣riendo mortem subegisse? quam per ipsam mortem immortalitatem consecutum fuisse? quam omnibus saevitiae instrumentisx 1.1011 excamificatum & extortum, ipsis tormentis tor∣menta superasse? quam omnibus dilaniati corporis doloribus robore animi reluctatum fuis∣se? quam sanguinem suum profluentem non horruisse? quam supplicia sua post fidem amare coepisse? quamy 1.1012 detrimentum vitae suae putare non exisse? Ad hoc enim prae∣lium quasi quadam tuba Evangelii sui nos excitat Dominus: dicendo:z 1.1013 Qui plus dili∣git patrem aut matrem,* 1.1014 quam me, non est me dignus. Et qui non tollit crucem suam, & sequitur me, non est me dignus.* 1.1015 Et iterum; Beati qui persecutio∣nem aa 1.1016 passi fuerint propter justitiam; ipsorum enim est regnum coelorum.bb 1.1017 Bea∣ti eritis cum vos persecuti fuerint &cc 1.1018 oderint: gaudete, & exultate; sic enim & Pro∣phetas persecuti sunt, qui ante vos fuerunt,3 1.1019 patres eorum.* 1.1020 Et iterum: Quoniam an∣te reges &dd 1.1021 potestates stabitis; & tradet frater fratrem ad mortem, & pater filium; & qui perseveraverit usque ad finem, hic salvus erit.* 1.1022 Et: Vincenti dabo sedere super thronum meum,* 1.1023 sicut & ego vici & sedi super thronum patris mei;ee 1.1024 Sed & Aposto∣lus: Quis nos separabit à caritate Christi? pressura, an angustia, an persecutio, an fa∣mes, an nuditas, an periculum; an gladius; sicut scriptum est, quia propter te inter∣ficimur tota die, aestimati sumus velutff 1.1025 oves victimae, sed in iis omnibusgg 1.1026 super∣vincimus 4 1.1027 pro eo, qui nos dilexit.

Haec, & hujusmodi cum in Evangelio collataa 1.1028 perlegimus, & quasi faces quasdam ad inflammandam fidem,* 1.1029 dominicis vocibus, suppositas nobis sentiamus: hostes veritatis jum non tantum non perhorrescimus, sed provocamus; & inimicos Dei jam hoc ipso, quod nonb 1.1030 cessimus, vicimus: & nefarias contrac 1.1031 veritatem leges subegimus. Et si nondum nostrum sanguinem fudimus, sedd 1.1032 fudisse parati sumus, nemo hanc dilationis nostrae moram clementiam judicet, quae nobis officit, quae impedimentum gloriae facit, quae coelum differt, quae gloriosum Dei conspectum inhibet. In hujusmodi enim certa∣mine, & in hujusmodi,e 1.1033 ubi decertat fides,f 1.1034 praelio, mora martyres non distulis∣se vera clementia est. Pete ergo, Cypriane carissime, ut nos gratia sua Dominus magis ac magis1 1.1035 in dies singulos quosqueg 1.1036 uberius atque propensius, & armet & illustret, & viribus potentiaeh 1.1037 firmet ac roboret: utquei 1.1038 quasi optimus Imperator milites suos, quos usque adhuc in castris carceris exercuit & probavit, producat jam ad propositi cer∣taminis campum: porrigat nobis arma divina, illa tela quae nesciunt vinci, loricam justi∣tiae quae nunquam solet rumpi, clypeum fidei qui non potestk 1.1039 perforari, & gladium Spiritus qui non consuevit vulnerari. Cui enim magis haec, ut pro nobis petat, man∣dare debemus, quam tam glorioso Episcopo; utl 1.1040 hostiae destinati petant auxilium de sacerdote?

Ecce aliud gaudium nostrum,* 1.1041 quod in officio Episcopatus tui,m 1.1042 licet interim à fra∣tribus pro temporis conditione distractus es, tamen non defuisti: quod literis Confesso∣res frequenter corroborasti, quod etiam sumtus necessarios de tuis laboribus justis praebui∣sti, quod omnibus te praesentem quodammodon 1.1043 exhibuisti: quod in nulla officii tui parte quasi aliquis desertor claudicasti. Sed quod nos ad majorem laetitiamo 1.1044 robustius provocavit, tacere non possumus; quin omni vocis nostrae testimonio prosequamur. Animadvertimus enim te congruente censura, & eos digne objurgasse, qui immemores delictorum suorum, pacem à Presbyteris per absentiam tuam festinata & praecipiti cupi∣ditate p 1.1045 extorsissent; & illos qui sine respectu Evangelii sanctum Domini canibus,* 1.1046 & margaritas porcisq 1.1047 profana facilitate donassent:r 1.1048 cum grande delictum, & per to∣tum pene orbem incredibili vastatione grassatum, non oporteat nisi, ut ipse scribis, cau∣te moderateque tractari, consultis omnibus Episcopis,2 1.1049 Presbyteris, Diaconibus, Con∣fessoribus, & ipsis stantibus Laicis, ut in tuis literis & ipse testaris; ne dum volumus im∣portune ruinis subvenire, alias majores ruinass 1.1050 videamur parare.t 1.1051 Ubi enimu 1.10523 1.1053 di∣vinus sermo relinquitur;x 1.1054 si tam facile peccantibus venia praestetur? fovendi sunt sane y 1.1055 ipsorum animi, & ad maturitatis suaez 1.1056 tempus nutriendi; & de scripturis sanctis, quam ingens, & supra omnia peccatum commiserint, instruendi. Nec hoc animentur, quia multi sunt; sed hoc ipso magis reprimantur, quia non pauci sunt.aa 1.1057 Nihil ad extenuationem delicti numerusbb 1.1058 impudens valere consuevit; sed pudor, sed modestia, sed patientia, sed disciplina, sed humilitas, atquecc 1.1059 subjectio: sed alienum de se ex∣pectasse judicium;dd 1.1060 sed alienam de suo sustinuisse sententiam. Hoc est, quod poeni∣tentiam ee 1.1061 probat; hoc est, quod impresso vulneri inducit cicatricem; hoc est,ff 1.1062 quod dejectae mentis ruinas erigit & attollit; quod ardentem delictorumgg 1.1063 aestuantium vapo∣rem restringit & finit. Non ea, quaehh 1.1064 sanorum sunt corporum, medicus aegris da∣bit: ne importunis cibisii 1.1065 tempestatem valetudinis saevientis non reprimat, sed accen∣dat: scilicet, ne quod potuisset maturius jejuniokk 1.1066 extenuari, per impatientiam lon∣gius pasta cruditatell 1.1067 producat.

Eluendae sunta 1.1068 igitur impio sacrificio manus inquinatae,b 1.1069 operibus bonis; & nefa∣rio ciboc 1.1070 ora misera polluta,* 1.1071d 1.1072 poenitentiae sunt verae sermonibus expianda. Et in se∣cretis cordis fidelise 1.1073 novellandus & consecrandus est animus;f 1.1074 crebri poenitentium ge∣mitus audiantur,g 1.10751 1.1076 & iterum fideles ex oculis lacrymae profundantur: ut illi ipsi ocu∣li, qui male simulacra conspexerunt, quae inlicita commiserant,h 1.1077 satisfacientibus Deo fletibus deleant.i 1.1078 Non est nisi patientia morbis necessaria: luctantur cum suo dolore qui languent; & ita demum sperant sanitatem, si tolerantiak 1.1079 superarint dolorem. In∣fidelis enim cicatrix, quam cito festinans medicus induxit: & ad quemlibet casuml 1.1080 me∣dela rescinditur,m 1.1081 si non fideliter de ipsa tarditate remedian 1.1082 praestentur. Cito rursus in incendiumo 1.1083 flamma revocatur, nisi totius ignis etiam usque ad extremam scintillam materiap 1.1084 restinguatur: ut meritoq 1.1085 hujusmodi homines sciant sibi etiam de ipsa mora magis consuli, & fideliora necessariis dilationibus remedia praestari. Ceterum ubi erit r 1.1086 quod custodia squalidi carceris includuntur, qui Christum confitentur: si sine peri∣culo fidei sunt, qui negaverunt? ubi quod in nomine Dei catenarum ambitu vinciuntur, si sine communicatione non sunt, qui confessionems 1.1087 Dei non retinuerunt?t 1.1088 Ubi quod detenti Martyres gloriosas animas suas ponunt; si, qui dereliquerunt fidem, peri∣culorum & delictorum suorum non sentiunt magnitudinem? Quod si nimiam impatien∣tiam u 1.1089 prae se ferunt, & intolerabili festinatione communicationem exposcunt; frustra querula ista & invidiosa, ac nihil adversus veritatem valentia jactant petulanti & infreni ore convicia: quandoquidem licuerit illis suo jure retinere,x 1.1090 quody 1.1091 nunc2 1.1092 sua sponte quaesita necessitate coguntur postulare: fides enim quae potuit Christum confiteri, 3 1.1093 potuit & à Christo in communicatione retineri.z 1.1094 Optamus te, frater, bene valere, & nostri meminisse.

EPISTOLA XXXII.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus fratribus•• Salutem.

QUALES literas ad Clerum Romae agentem fecerim,* 1.1095 quidque illi mihi rescri∣pserint,* 1.1096 quid etiam Moyses & Maximus Presbyteri, & Nicostratus &a 1.1097 Ru∣finus Diaconi, & ceteri cum eis Confessores in custodia constituti,b 1.1098 aeque ad literas meas rescripserint, ut scire possetis, fratres carissimi, exempla vobis legenda transmisi. Vos curate quantum potestis pro diligentia vestra,c 1.1099 ut scripta nostra, & illorum rescripta fratribus nostris innotescant. Sed & si qui1 1.1100 de peregrinisd 1.1101 Episco∣pi Collegae mei, vel Presbyteri, vele 1.1102 Diacones praesentes fuerint, vel supervenerint, haec omnia de vobis audiant: & si exempla Epistolarum transcribere, & ad suosf 1.1103 per∣ferre voluerint, facultatem transcriptionis accipiant. Quamvis &g 1.1104 Saturo Lectori fra∣tri nostro mandaverim, ut singulis desiderantibus describendi faciat potestatem, ut in Ec∣cle

clesiarum statu quoquo modo interim componendo servetur ab omnibusa 1.1105 una & fida consensio. De ceteris vero quae agenda erunt, sicut & Collegis meisb 1.1106 plurimis scripsi, plenius consilio communi tractabimus, quando convenire in unum permittente Domino coeperimus. Opto vos, fratres carissimi ac desideratissimi, semper bene valere: frater∣nitatem salutate: Valete.

EPISTOLA XXXIII.

Cyprianus

Lapsis.

DOMINUS noster,* 1.1107 cujus praecepta metuere & observare debemus,* 1.1108 Episcopi honorem, & Ecclesiae suae rationem disponens in Evangelioa 1.1109 loquitur, & dicit Petro; Ego tibi dico, quia tu es Petrus,1 1.1110 & super istam petram aedifi∣cabo Ecclesiam meam,* 1.1111 & portae inferorum non vincent eam, & tibi dabo cla∣ves regni coelorum, & quae ligaveris super terram, erunt ligata & in coelis, & quae∣cunque solveris super terram, erunt soluta & in coelis. Inde per temporum & successionum vices, Episcoporum ordinatio, & Ecclesiae ratio decurrit, ut Ec∣clesia super Episcopos constituatur: & omnis actus Ecclesiae per eosdem Praepositos gubernetur. Cumb 1.1112 hoc itaque divina lege fundatum sit, miror quosdam audaci teme∣ritate sic mihi scriberec 1.1113 voluisse2 1.1114 ut Ecclesiae nomine literas facerent; quando Ecclesia in Episcopo & Clero, & in omnibus stantibus sit constitura. Absit enim,d 1.1115 ne Do∣mini misericordia & potestas ejuse 1.1116 invidiam patiatur, ut Ecclesia esse dicatur lapsorum numerus; cum scriptum sit, Deus non est mortuorum, sed vivorum.* 1.1117 Omnes quidem vivificari optamus, & ut in statum pristinum restituantur, precibus nostris & gemitibus oramus. Si autem quidam Lapsi Ecclesiam se volunt esse, & si apud illos, atque in illis est Ecclesia: quid superest, quam ut ipsi rogentur à nobis, ut nos ad Ecclesiam dignen∣tur admittere? Summissos ergo & quietos & verecundos esse oportet eos, qui delicti sui memores satisfacere Deo debent, nec Ecclesiae nomine literas facere, cum se magis sciant Ecclesiae scribere.

Scripserunt autem mihi nuper quidam de Lapsis humiles,* 1.1118 & mites, & trementes, & metuentes Deum, & qui in Ecclesia semper gloriose, &3 1.1119 granditer operati sunt; & o∣pus f 1.1120 suum4 1.1121 Domino imputaverunt, scientes illum dixisse: Et cum haec omnia feceri∣tis,* 1.1122 dicite: Servi supervacui sumus; quod debuimus facere, fecimus. Quae illi cogi∣tantes, & quamvis libello à Martyribus accepto, ut tamen à Domino satisfactio sua ad∣mitti possit, orantes scripserunt mihi, se delictum suum cognoscere, & poenitentiam ve∣ram agere, nec ad pacem temere, aut importune properare; sed expectare praesentiam nostram, dicentes pacem quoque ipsam, si eam nobis praesentibus acceperint, dulcio∣rem sibi futuram. Quibus quantum gratulatus sim, Dominus testis:5 1.1123 qui dignatus est ostendere quid ejusmodi & tales servi de ejus benignitate mereantur.6 1.1124 Quas literas cum nuper acceperim, & nunc aliud scripsisse vos legerim, peto discernatis desideria vestra,

& quicunque estis qui has literas nunc misistis, nomina vestra libello subjiciatis, & libel∣lum cum singulorum nominibus ad me transmittatis; ante est enim scire quibus rescribere habeam: tunc ad singula quae scripsistis pro loci, & actus nostri mediocritate rescribam. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere, & secundum Domini disciplinam quie∣te & tranquille agere. Valete.

EPISTOLA XXXIV.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus fratribus, Salutem.

INTEGRE & cum disciplina fecistis,* 1.1125 fratres carissimi, quoda 1.1126 consilio Colle∣garum meorum qui praesentes erant,* 1.11271 1.1128 Gaiob 1.1129 Diddensi Presbytero, & Diacono ejus censuistis non communicandum: qui communicando cum Lapsis, &2 1.1130 offe∣rendo oblationes eorum, in pravis erroribus suis frequenter deprehensi, & semel, atque iterum, secundum quod mihi scripsistis, à Collegis meis moniti ne hoc facerent, in praesumtione & audacia sua pertinaciter perstiterunt, decipientes quosdam fratres ex plebe nostra; quibus nos omnic 1.1131 humilitate consultum cupimus, & quorum saluti nond 1.1132 adulatione composita, sed sincera fide, prospicimus; ut vera poenitentia, & gemitu & dolore plenoe 1.1133 Dominum deprecentur,* 1.1134 quia scriptum est; Memento un∣de cecideris, & age poenitentiam. Et iterum loquitur scriptura divina: sic dicit Do∣minus: Cum conversus gemueris,* 1.1135 tunc salvaberis, & scies ubi fueris. Ingemiscere au∣tem & agere poenitentiam quomodo possunt; quorum gemitibus &3 1.1136 lacrymis interce∣dunt quidam de Presbyteris, ut communicandum cum illis temere existiment? nescien∣tes f 1.1137 quia scriptum est; Qui vosg 1.1138 felices dicunt, in errorem vos mittunt,* 1.1139 & semitam pedum vestrorum turbant. Merito salubria nostra & vera consilia nihil pro∣movent, dum blanditiis & palpationibus perniciosish 1.1140 veritas impeditur; & patitur lapsorum saucia & aegra mens, quod corporaliter quoque aegri & infirmi saepe patiun∣tur: ut dum salubres cibos & utiles potus, quasi amaros & abhorrentes respuunt, & illa quae oblectare & ad praesens suavia videntur esse, appetunt; perniciem sibi, & mortem per inaudientiam & intemperantiam provocent: nec proficiat ad salutem artificis medela verai 1.1141 dum blandimentis decipit dulcis illecebra. Vos itaque secun∣dum literas meas fideliter & salubriter consulentes, à consiliis melioribus ne recedatis. Legite vero has easdem literas & Collegis meis, si qui aut praesentes fuerint, aut superve∣nerint, ut unanimes & concordes, ad fovenda & sananda lapsorum vulnera consilium sa∣lubre teneamus, tractaturi plenissime de omnibus, cum convenire in unum per Domini misericordiam coeperimus. Interea si quis immoderatus, & praeceps, sive de nostris Pres∣byteris vel Diaconibus, sive de peregrinis ausus fuerit ante sententiam nostram communi∣care cum lapsis, à communicatione nostra arceatur; apud omnes nos causam dicturus te∣meritatis suae, quando in unum permittente Domino, convenerimus.

Desiderastis quoque ut de Philumeno,* 1.1142 & Fortunato Hypodiaconis, & Favorino Aco∣lutho, qui medio tempore recesserunt, & nunc venerunt, quid mihi videatur rescri∣bam.4 1.1143 Cui rei nonk 1.1144 potui me solum judicem dare,5 1.1145 cum multi adhuc de Clero absentes sint, nec locum suum vell 1.1146 sero repetendum putaverunt, & haec singulorum tractanda sit, & limanda plenius ratio, non tantum cum Collegis meis,6 1.1147 sed & cum plebe ipsa universa: expensa enim moderatione libranda & pronuncianda res est,

quae in posterum circa ministros Ecclesiae constituat exemplum.1 1.1148 Interim se à divisione mensurna tantum contineant, non quasi à Ministerio Ecclesiastico privati esse videantur, sed ut integris omnibus ad nostram praesentiama 1.1149 differantur. Opto vos, fratres caris∣simi, semper bene valere. Fraternitatem universam salutate, & valete.

EPISTOLA XXXV.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus Romae consistentibus fratribus, Salutem.

ET dilectio communis & ratio exposcit,* 1.1150 fratres carissimi, nihil conscientiae vestrae subtrahere de his quae apud nos geruntur,* 1.1151 ut sit nobis circa utilitatem Eccle∣siasticae administrationis commune consilium: nam posteaquam ad vos literas feci, quas misi per Saturum Lectorem, & Optatum Hypodiaconum fratres nostros, dea 1.1152 quorundam1 1.1153 prospecta temeritate, qui poenitentiam agere, & Deo satisfacere detrectant, literas ad me fecerunt; pacem non dandam sibi postulantes, sed quasi jam datam sibi vindicantes, quod dicant Paulum omnibus pacem dedisse, sicut in literis eorum, quarum exemplum ad vos transmisi, legetis. Simul quid & ego eis breviter interim rescripserim; sed & quales postea ad Clerum literas fecerim; ut scire possetis; hujus quoque rei exemplum vobis misi. Quod si ultra temeritas eorum nec meis nec vestris literis compressa fuerit, nec consiliisb 1.1154 salutaribus obtemperaverit, age∣mus ea quae secundum Evangelium2 1.1155 Dominus agere praecepit. Opto vos, fratres caris∣simi, semper bene valere.

EPISTOLA XXXVI.

Cypriano Papae Presbyteri & Diacones Romae consistentes, Salutem.

CUM perlegissemus,* 1.1156a 1.1157 frater, literas tuas quas per Fortunatum Hypodiaco∣num miseras,* 1.1158 gemino sumus dolore perculsi, & duplici moerore confusi, quod neque tibi requies ulla in tantis persecutionis necessitatibus traderetur; & lapsorum fratrum immoderata petulantia usque ad periculosam verborum te∣meritatem producta denotaretur. Sed quanquam nos atque animum nostrum ista, quae diximus, graviter adfligerent; tamen moeroris nostri tam gravem sarcinam, vigor tuus, & secundum Evangelicam disciplinam adhibita severitasb 1.1159 temperat: dum & quorundam improbitatemc 1.1160 juste coercet, & hortando ad poenitentiam, viam legitimam d 1.1161 salutis ostendit. Quos quidem satis mirati sumus ad hoc usque profilire voluisse, ut

1 1.1162 tam urgenter, & tam immaturo atque acerbo tempore,2 1.1163 in tam ingenti & immenso crimine, atque delicto; pacem sibi non tam peterent, quam vindicarent, imo jam & in coelis habere se dicerent.

Qui si habent, quid petunt,* 1.1164 quod tenent? si autem non habere illos probatur, hoc ipso quod petunt, cur non judicium eorum sustinent, à quibus petendam pacem, quam utique non habent, putaverunt? Quod sia 1.1165 aliunde praerogativam communicationis habere se credunt, cum Evangelio illam conferre conentur, ut ita demum firmiter va∣leat, si ab Evangelica lege non dissonat. Ceterum quo pacto Evangelicam poterit prae∣stare communicationem, quod contra Evangelicam decretumb 1.1166 videtur veritatem? Nam cum omnis praerogativa ita demum3 1.1167 ad indulgentiae privilegium spectet; si ab eo c 1.1168 cui sociari quaerit nond 1.1169 discrepet; qui à Deo, cui sociari quaerit, discrepat, ne∣cesse est indulgentiam & privilegium societatis amittat. Videant igitur quid in hoc nego∣tio e 1.1170 agere conentur. Nam si aliud quidem Evangelium, aliud autem Martyres di∣cunt posuisse decretum; collidentes contra Evangelium Martyres, utrobique periclitabun∣tur. Nam & Evangelii fracta jam & jacens videbitur esse majestas; si potuit alterius de∣creti novitate superari: Et de Martyrum capite gloriosa confessionis corona detracta; si non illam de Evangelii conservatione invenientur consecuti unde Martyres fiunt; ut merito nulli magis sit competens nihil contra Evangelium decernere, quam qui Marty∣ris f 1.1171 nomen laborabat accipere. Illud praeterea vellemus addiscere, si Martyres non propter aliud martyres fiunt, nisi ut non sacrificantes; teneant Ecclesiae usque ad effu∣sionem sanguinis sui pacem; ne cruciatus dolore superati perdendo pacem, perdantg 1.1172 salutem, quam si sacrificassent se habituros non putaverunt; illis existiment donandam, qui sacrificasse dicantur: cum legem hanc debeant in aliis tenere, quam ipsi videbantur sibi ante posuisse?

In quo negotio,* 1.1173 hoc ipsum, quod pro se ipsis facere putaverunt, animadvertimus contra se ipsos protulisse. Nam si dandam illis pacem Martyres putaverunt, cur ipsi non dederunt? cur illos ad Episcopum, ut ipsi dicunt, remittendos censuerunt? Is enim qui jubet fieri, potest utique facere, quod fieri jubet. Sed ut intelligimus, immo ut res ipsa loquitur & clamat, sanctissimi Martyres utrobique adhibendum putaverunt temperamentum & pudoris & veritatis. Nam & quia à multis urgebantur,h 1.1174 dum 4 1.1175 ad Episcopum illos remittunt, verecundiae propriae ne ulterius inquietarentur consulen∣dum putaverunt: & dum illis non ipsi communicant, Evangelicae legis illibatam since∣ritatem custodiendam judicaverunt.5 1.1176 Tu tamen, frater, nunquam pro tua caritate desistas lapsorum animos temperare, & errantibus veritatis praestare medicinam; li∣cet i 1.1177 animus aegrorum, medentium respuere soleat industriam. Recens est lapso∣rum nuper hoc vulnus, & adhuc in tumorem plaga consurgens: & idcirco certi sumus, quod spatio productioris temporis impetu isto consenescente, amabunt hoc ipsum, ad fidelem se dilatos esse medicinam, si tamen desint, qui illos arment ad periculum pro∣prium, & in perversum instruentes, pro salutaribusk 1.1178 dilationum remediis, exitiosa deposcant illis properatae communicationis venena.

Neque enim credimus sine instinctu quorundam,* 1.1179 ausuros fuisse omnes tam petu∣lanter l 1.1180 sibi pacem vindicare.6 1.1181 Novimus Carthaginiensis Ecclesiae fidem, novi∣mus institutionem, novimus humilitatem: unde etiam mirati sumus, quod quae∣dam 7 1.1182 in te per Epistolam injecta durius notaremus: cum amorem vestrum mutuum, & caritatem exemplis multis reciprocae adfectionis in vos invicem saepe comperisse∣mus. Tempus est igitur ut agant delicti poenitentiam, ut probent lapsus sui dolo∣rem, ut ostendant verecundiam, ut monstrent humilitatem, ut exhibeant mode∣stiam; ut de submissione provocent in se Dei clementiam, & de honore debitom 1.1183 in Dei sacerdote, eliciant in se divinam misericordiam. Quanto meliores ipsorum li∣terae fuissent, si pro ipsis preces stantium humilitate ipsorum adjutae fuissent, quoniam & facilius impetratur, quod petitur, quando is pro quo petitur, condignus est, ut quod petitur, impetretur.

1 1.1184 Quod autem pertinet ad Privatum Lambesitanum,* 1.1185 pro tuo more fecisti, qui2 1.1186 rem nobisa 1.1187 sollicitam nunciare voluisti, omnes enimb 1.1188 nos decet3 1.1189 pro corpore totius Ecclesiae, cujus per varias quasque provincias membra digesta sunt, excubare: sed nos etiam ante literas tuas fraus callidi hominis latere non potuit. Namc 1.1190 cum antehac qui∣dam ex ipsius nequitiae cohorte venisset vexillarius, Privati futurus, & fraudulenter4 1.1191 li∣teras à nobis elicere curaret, nec quis esset, latuit, nec literas, quas volebat, accepit. Optamus te in Domino bene valere.

EPISTOLA XXXVII.

Cyprianus1 1.1192

Moysi & Maximo Presbyteris, & ceteris Confessoribus fratribus, Salutem.

ET cunctos vos pariter & singulosa 1.1193 repraesentavit affectibus nostris,* 1.1194 fratres ca∣rissimi,* 1.1195 Celerinus adveniens, & fidei ac virtutis vestrae comes, & gloriosisb 1.1196 congressibus Dei miles; universos vos in illo veniente conspeximus; & cum c 1.1197 caritatem circa me vestram dulciter ac saepe loqueretur, in ejus sermonibus vos audiebamus.* 1.1198 Satis ac plurimum gaudeo, quando à vobis per tales talia perferuntur: vobiscum illic in carcere quodam modo & nos sumus,2 1.1199 divinae dignationisd 1.1200 horta∣menta vobiscum sentire nos credimus, qui sic vestrise 1.1201 cordibus inhaeremus: honori nos vestrof 1.1202 caritas vestra individua connectit,g 1.1203 separari dilectionem spiritus non sinit: vos illic confessio,h 1.1204 me affectio includit. Et nos quidem vestri diebus ac noctibus memores,i 1.1205 &3 1.1206 quando in sacrificiis4 1.1207 precem cum pluribus facimus, & cum ink 1.1208 secessu privatis precibus oramus, coronis ac laudibusl 1.1209 vestris plenam à Domino ••aventiam postulamus; sed ad reddendam vobis vicem minor est nostra medio∣critas: plus vos datis quando nostri in oratione meministis, quim 1.12105 1.1211 spirantes jam sola coelestia, & tantum divina meditantes, ad fastigia celsiora mora ipsa passionisn 1.1212 ascen∣ditis; longoque temporum ductu glorias vestraso 1.1213 non trahitis, sed augetis. Beatum facit prima, & una confessio: vos totiens confitemini,6 1.1214 quotiens rogati, ut de carcere recedatis; carcerem fide, & virtutep 1.1215 praeeligitis: tot vestrae laudes, quot dies; quot

mensium curricula, tot incrementa meritorum. Semel vincit qui statim patitur: at qui a 1.1216 manens semper in poenis, congreditur cum dolore, nec vincitur; quotidie coro∣natur.

Eant nunc magistratus & Consules sive Proconsules,* 1.1217 annuae dignitatis insignibus & duo∣decim fascibus glorientur; ecce dignitas coelestis in vobis honoris annui claritate signata est:b 1.1218 & jam revertentis anni volubilem circulum victricis gloriae diuturnitate transgressa est. Illuminabat mundum sol oriens & luna decurrens, sed vobis idem qui solem fecit & lunam, majus in carcere lumen fuit; & in corde ac mentibus vestris Christi claritudo re∣splendens, horribiles ceteris atque funestas poenalis loci tenebras, aeterna illa & candida luce radiavit. Per vicissitudines mensiumc 1.12191 1.1220 transmeavit tempus hybernum;d 1.1221 sed & vos inclusi tempora hyemis, persecutionis hyemee 1.1222 pensastis; Successit hyemi verna tem∣peries rosis laeta, & floribus coronata; sed vobis rosae & flores de paradisi deliciis aderant, & caput vestrum serta coelestia coronabant. AEstas ecce messium fertilitate foecunda est, & area frugibus plena est; sed vos qui gloriam seminastis, frugem gloriae metitis: atque in Domini area constituti, exuri paleas inextinguibilif 1.1223 igne conspicitis, ipsi ut tritici grana purgata & frumenta pretiosa;g 1.1224 jam purgati & conditi,2 1.1225 hospitium carceris hor∣reum computatis. Nec deest autumno ad munerah 1.1226 fungendi temporis gratia spiritalis, vindemia foris premitur, & profutura poculis in torcularibus uva calcatur. Vos de Do∣mini vinea pingues racemi, & jam maturis fructibus botri, pressurae secularis infestatio∣ne calcati:i 1.1227 torcular vestrum carcerek 1.1228 torquentes, vini vice sanguinem funditis, ad passionis tolerantiam fortes martyrii poculum libenter hauritis. Sic apud servos Dei an∣nus evolvitur. Sic spiritalibus meritis, & coelestibus praemiis temporum vicissitudo cele∣bratur.

Beati satis qui ex vobis per haec gloriarum vestigia commeantes,* 1.1229 jam de seculo recesse∣runt, confectoque itinere virtutis ac fidei3 1.1230 ad complexum & osculum Domini, Domino ipso gaudente venerunt. Sed & vestra non minor gloria, qui adhuc in certamine consti∣tuti, &l 1.1231 comitum glorias secuturi, pugnam diu geritis, immotaque & inconcussa fi∣de stabiles, quotidie spectaculum Deo vestris virtutibus exhibetis. Quo longiorm 1.1232 vestra pugna, hoc corona sublimior. Agon unus, sed multiplici praeliorum numerositate con∣gestus. Famem vincitis, & sitim spernitis, & squalorem carceris, ac receptaculi poe∣nalis horrorem roboris vigore calcatis. Poena illicn 1.1233 subigitur, cruciatus obteritur, nec mors metuitur, sed optatur;o 1.1234 quae scilicet immortalitatis praemio vincitur, ut vitae aeternitate, quip 1.1235 vicerit, coronetur. Qui nunc in vobis animus, quam sublime quam capax pectus; ubi talia & tanta volvuntur. Ubi non nisi Dei praecepta & Christi praemia cogitantur, voluntas est illic tantum Dei; & in carne adhuc licet vobis positis, vita jam vivitur non praesentis seculi, sed futuri.

Nunc est,* 1.1236q 1.1237 fratres carissimi, ut memores mei sitis, ut inter magnas atque divinas cogitationes vestras, nos quoque animo ac mente volvatis, simque in precibus & oratio∣nibus vestris; cum4 1.1238 vox illa purificatione confessionis illustris, & jugi honoris sui tenore laudabilis, ad Dei aures penetrat, & aperto sibi coelo, de hisr 1.1239 subacti mundi partibus ad superna transmissa, impetrat des 1.1240 Domini voluntate quod postulat. Quid enim peti∣tis de indulgentia Domini, quod non impetrare mereamini, qui sic Domini mandata

servastis; qui Evangelicam disciplinam sincero fidei vigore tenuistis, qui incorrupto ho∣nore virtutis, cum praeceptis Domini, & cum Apostolis ejus fortiter stantes, nutantem multorum fidem Martyrii vestri veritate solidastis? Vere Evangelii testes, & vere Marty∣res Christi radicibus ejus innixi,a 1.12411 1.1242 super petram robusta mole fundati, disciplinam cum virtute junxistis, ad timorem Dei ceteros provocastis, martyria vestra exempla fecistis. Opto vos, fortissimi ac beatissimi fratres, semper bene valere, & nostri meminisse.

EPISTOLA XXXVIII.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus, item plebi universae Salutem.

1 1.1243 INa 1.1244 ordinationibus Clericis,* 1.1245 fratres carissimi, solemus vos ante consulere,* 1.1246 & mores ac merita singulorum2 1.1247 communi consilio ponderare: sed expectanda non sunt testimonia humana, cum praecedunt divina suffragia; Aurelius frater noster, illustris adolescens, à Domino jamb 1.1248 probatus & in Deo suo carus, in annis ad∣huc novellus, sedc 1.1249 in virtutis ac fidei laude provectus; minor in aetatis suae indole, sed major in honore, gemino hic agone certavit; bis confessus, & bis confessionis suae victoria gloriosus; &d 1.12503 1.1251 quando vicit incursu factus extorris, & cum denuo certamine e 1.1252 fortiore pugnavit, triumphator & victor inf 1.1253 praelio confessionis extitit: quotiens adversarius provocare servos Dei voluit, totiens promtissimus ac fortissimus miles & pugna∣vit & vicit.g 1.1254 Parum fuerat sub oculis ante paucorum quando extorris fiebat, congres∣sum fuisse; meruit & in foro congredi clariore virtute, ut post magistratus etiam Procon∣sulem vinceret, & post exilium tormenta superaret. Nec invenio quid in eo praedicare plus debeam, gloriam vulnerum an verecundiam morum;h 1.1255 quod honore virtutis insi∣gnis est, an quod pudoris admiratione laudabilis? Ita & dignitate excelsus est, & humi∣litate submissus, ut appareat illum divinitus reservatum, qui ad Ecclesiasticam discipli∣nam ceteris esset exemplo, quomodo servi Dei in confessione virtutibus vincerent, post confessionem moribus eminerent.

Merebatur talis,* 1.1256 clericae ordinationis ulteriores gradus & incrementa majora, ••non de annis suis, sed de meritis aestimandus; sed interim placuit ut ab officio lectionis incipiat; quia & nihil magis congruit voci, quae Dominum gloriosa praedicatione confessa est,i 1.1257 quam celebrandis divinis lectionibus personare: post4 1.1258 verba sublimia quae Christi marty∣rium prolocuta sunt, Evangelium Christi legere, unde Martyres fiunt:5 1.1259 ad pulpitum, post catastam venire: illic fuisse conspicuum gentilium multitudini, hic à fratribus con∣spici: illic auditum esse cum miraculo circumstantis populi, hic cum gaudio fraternitatis audiri. Hunc igitur; fratres dilectissimi, à me & à collegis qui praesentes aderant, or∣dinatum sciatis; quod vos scio & libenter amplecti, & optare tales in Ecclesia nostra quam plurimos ordinari.6 1.1260 Et quoniam semper gaudium properat, nec potest moras fer∣re

laetitia.1 1.1261 Dominico legit interima 1.1262 nobis, id est, auspicatus est pacem, dum de∣dicat lectionem. Vos orationibus frequenter insistite, & preces nostras vestris precibus adjuvate, ut Domini misericordia favens nobis,2 1.1263 cito plebi suae & sacerdotem reddat in∣columem, & Martyrem cum sacerdote Lectorem. Opto vos,b 1.1264 fratres carissimi, in Deo Patre & Christo Jesu semper bene valere.

EPISTOLA XXXIX.

Cyprianus

Presbyteris, & Diaconibus, & plebi universae, fratribus, Salutem.

AGNOSCENDA & amplectenda sunt,* 1.1265 fratres dilectissimi,* 1.1266 beneficia divina, quibus Ecclesiam suam Dominus illustrare temporibus nostris & honestare digna∣tus est,1 1.1267 commeatum dando bonis Confessoribus suis & Martyribus gloriosis; ut qui sublimiter Christum confessi essent, Clerum postmodum Christi ministe∣riis Ecclesiasticis adornarent. Exultate itaque & gauderea 1.1268 nobiscum lectis literis no∣stris, quibus ego & collegae mei, qui praesentes aderant,2 1.1269 referimus ad vos, Celerinum fratrem nostrum virtutibus pariter & moribus gloriosum, Clero nostro non humana suf∣fragatione, sed divina dignatione conjunctum.3 1.1270 Qui cum consentire dubitaret Ecclesiae ipsius admonitu & hortatu in visione per noctem compulsusb 1.1271 est ne negaret nobis sua∣dentibus, c 1.1272 cui plus licuit, quae & coegit; quia nec fas fuerat nec decebat sine honore Ecclesiastico esse, quem sic Dominus honoravit coelestis gloriae dignitate. Hic ad tem∣poris nostri praeliumd 1.1273 primus, hic inter Christi milites antesignanus, hic inter persecu∣tionis initia ferventia cum ipso infestationis principe & auctore congressus; dum inexpu∣gnabili firmitate certaminis sui adversarium vincit, vincendi ceteris viam fecit; non brevi compendio vulnerum victor, sed adhaerentibus diu &e 1.1274 permanentibus poenis longae colluctationis miraculo triumphator. Per decem & novem dies custodia carceris septus, in nervo ac ferro fuit. Sed posito in vinculis corpore, solutus ac liber spiritus mansit. Caro famis ac sitis diuturnitate contabuit; sed animam fide & virtute viventem, nutri∣mentis spiritalibus Deus pavit. Jacuit inter poenas poenis suis fortior, inclusus includen∣tibus major, jacens stantibus celsior,f 1.1275 vincientibus firmior vinctus, sublimior judican∣tibus judicatus; & quamvis4 1.1276 ligati nervo pedes essent, calcatus serpens & obtritus & victus est. Lucent in corpore glorioso clara vulnerum signa;g 1.1277 eminent & apparent in nervis hominis, membris longa tabe consumtis, expressa vestigia. Sunt magna, sunt mira, quae de virtutibus ejus ac laudibus fraternitas audiat.* 1.1278 Et si aliquis Thomae similis extiterit, qui minus auribus credat; nec oculorum fides deest, ut quis quod audit, & videat. In servo Dei victoriamh 1.1279 gloria vulnerum fecit, gloriam cicatricum memoria custodit. Nec rudis iste aut novus est in Celerino carissimo nostro titulus gloriarum:

per vestigia cognationis suae graditur, parentibus ac propinquis suis honore consimili di∣vinae dignationis aequatur. Avia ejus Celerina jam pridem Martyrio coronata est. Item patruus ejus & avunculusa 1.1280 Laurentinus & Ignatius, in castris & ipsi quondam secula∣ribus militantes, sed veri & spiritales Dei milites, dum diabolumb 1.1281 Christi congressione prosternunt,c 1.1282 palmas Domini & coronas illustri passione meruerunt.1 1.1283 Sacrificia pro eis semper, ut meministis, offerimus, quoties2 1.1284 Martyrum passiones & diesd 1.1285 anniver∣saria commemoratione celebramus. Nec degener ergo esse, nec minor poterat, quem sic domesticis exemplis virtutis ac fidei provocabat familiae dignitas & generosa nobilitas. Quod si in familia seculari praedicationise 1.1286 & laudis est, esse Patricium; quanto majoris laudis & honoris est, fieri in coelesti praedicatione generosum? Non invenio quem bea∣tiorem magis dicam, utrumne illos de posteritatef 1.1287 tam clara, an hunc de origine glo∣riosa. Ita aequaliter apud eosg 1.1288 recurrit & commeat divina dignatio, ut & illorum co∣ronam h 1.1289 dignitas sobolis illustret, & hujus gloriam sublimitas generis illuminet.i 1.1290 Hunc ad nos, fratres dilectissimi, cum tanta Domini dignatione venientem, testimonio & mi∣raculo ejus3 1.1291 ipsius qui se persecutus fuerat, illustrem, quid aliud quam super pulpitum, id est, super tribunal Ecclesiae oportebat imponi, ut loci altiorisk 1.1292 celsitate subnixus, & plebi universae pro honoris sui claritate conspicuus, legat praecepta & Evangelium Do∣mini, quae fortiter ac fideliter sequitur? Vox Dominum confessa in his quotidie, quae Dominus locutus est, audiatur? Viderit an sit ulterior gradus ad queml 1.1293 profici in Ec∣clesia possit.

Nihil est in quo magism 1.1294* 1.1295 Confessor fratribus prosit, quam ut dum Evangelica lectio de ore ejus auditur, Lectoris fidem quisquis audierit, imitetur. Jungendus in lectione Aurelio fuerat, cum quo & divini honoris societate conjunctus est, cum quo omnibus n 1.1296 virtutis & laudis insignibus copulatus est, pares ambo, & uterque consimiles; in quantum gloria sublimes, in tantum verecundia humiles; quantum divina dignatione pro∣moti, tantum sua quiete & tranquillitate submissi; & virtutum pariter & morum singulis exempla praebentes, & congressioni & paci congruentes, illic robore, hic pudore lauda∣biles. In talibus servis laetatur Dominus. In ejusmodi Confessoribus gloriatur,4 1.1297 quorum secta & conversatio sic proficit ad praeconium gloriae, ut magisterium ceteris praebeat disciplinae. Ad hoc eos Christus esse hic in Ecclesia diu voluit, ad hoc de media morte subtractos,5 1.1298 quadam dixerim resurrectione circa eos facta, incolumes reservavit; ut dum o 1.1299 nihil in honore sublimius, nihil in humilitate submissius à fratribus cernitur,p 1.1300 hos eosdemq 1.1301 fraternitas sectata comitetur. Hos tamen lectores interim constitutos sciatis, quia oportebat lucernam super candelabrum poni, unde omnibus luceat, & gloriosos vul∣tus 6 1.1302 in loco altiore constitui, ubi ab omni populo circumstante conspecti, incitamentum gloriae videntibus praebeant. Ceterum Presbyterii honorem designasse nos illis jam sciatis, ut &7 1.1303 sportulis iisdem cum Presbyteris honorentur, &r 1.13048 1.1305 divisiones mensurnass 1.1306 ae∣quatis quantitatibus partiantur, sessuri nobiscum provectis & corroboratis annis suis; quam∣vis 9 1.1307 in nullo minor possit videri aetatis indole, qui consummavit aetatem gloriae dignitate. Opto vos, fratres carissimi & desideratissimi, semper bene valere.

EPISTOLA XL.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus & Plebi universae, carissimis ac desideratissimis fratribus, Salutem.

NUNCIANDUMa 1.1308* 1.1309 vobis fuit, fratres carissimi,* 1.1310 quod pertineat & ad communem laetitiam, & ad Ecclesiae nostrae maximam gloriam.1 1.1311 Nam admo∣nitos nos & instructos sciatis dignatione divina, ut2 1.1312 Numidicus Presbyter ad∣scribatur Presbyterorum Carthaginiensium numero, & nobiscum sedeat in Cle∣ro, luce clarissimab 1.1313 confessionis illustris, & virtu••is ac fidei honore sublimis; qui hor∣tatu suoc 1.1314 copiosum Martyrum numerum lapidibus & flammis necatumd 1.1315 ante se mi∣sit: quique uxorem adhaerentem lateri suo,e 1.1316 concrematam simul cum ceteris (vel con∣servatam magis dixerim) laetus aspexit. Ipse semiustulatus & lapidibus obrutus,f 1.1317 & pro mortuo derelictus, dum postmodum filia solicito pie••atis obsequio cadaver patris in∣quireret, semianimis inventus,g 1.1318 & extractus, &h 1.13193 1.1320 refocillatus à comitibus, quos ipse praemiserat,4 1.1321 remansit invitus; sed remanendi (ut videmus) haec fuit causa, ut eum Clero nostro Dominus adjungeret, & desolatam per lapsum quorundami 1.1322 Presby erii nostri copiam, gloriosis sacerdotibus adornaret. Et5 1.1323 promovebitur quidem, cum Deus permiserit, ad ampliorem locum religionis suae, quando in praesentiam protegente Do∣mino venerimus. Interim6 1.1324 quod ostenditur fiat, ut cum gratiarum actione suscipiamus hoc Dei munus, sperantes de misericordia Domini ejusmodi ornamentak 1.1325 complura; ut redintegrato Ecclesiae suae robore, tam mites, & humiles faciat7 1.1326 in consessus nostri ho∣nore florere. Opto vos, fratres carissimi ac desideratissimi, semper bene valere.

EPISTOLA XLI.

Cyprianus

Caldonio, & Herculano Collegis; item Roga∣tiano, & Numidico compresbyteris, S.

VEHEMENTER contristatus sum,* 1.1327 fratres carissimi, acceptis literis vestris,* 1.1328 ut cum mihi propositum semper & votum sit, universam fraternitatem nostram incolumen continere, & illibatum gregem, secundum quod caritas exigit, re∣servare; nunc nuncietis Felicissimum multa improbe & insidiose esse molitum; ut praetera 1.1329 fraudes veteres, & rapinas, de quibus jampridem multa cognoveram; nunc quoque1 1.1330 cum Episcopo portionem plebis dividere, id est,b 1.1331 à pastore oves, & filios à

parente separare,* 1.1332 & Christi membra dissipare tentaverit: Cumque1 1.1333 ego vos pro me vi∣carios miserim,2 1.1334 ut expungeretis necessitates fratrum nostrorum sumtibus, si qui etiam vellent3 1.1335 suas artes exercere, additamento quantum satis esset, desideria eorum juvaretis: simul etiam & aetates eorum, & conditiones, & merita discerneretis; ut jam nunc ego, cui cura incumbit, omnes optime nossem, & dignos quoque & humiles, & mites4 1.1336 ad Ecclesiasticae administrationis officia promoverem:a 1.1337 ille intercesserit ne quis posset ex∣pungi, neve ea, quae desideraveram, possentb 1.1338 diligenti examinatione discerni; com∣minatus sit etiam fratribus nostris5 1.1339 qui primi expungi accesserant, potentatu improbo & terrore violento, quod secumc 1.1340 in monte non communicarent qui nobis obtemperare voluissent. Cumque post haec omnia, nec loci mei honore motus, nec vestra auctorita∣te & praesentia fractus: instinctu suo quietem fratrum turbans, proripuerit se cum pluri∣mis, ducem se factionis, & seditionis principem temerario furore contestans (in quo qui∣dem gratulor plurimos fratres ab hac audacia recessisse, & vobis acquiescere maluisse, ut cum Ecclesia matre remanerent, & stipendia ejus Episcopo dispensante perciperent; quod quidem & ceteros pro certo scio cum pace facturos, & cito ab errore temerario re∣cessuros) interim cum Felicissimus comminatus sit,6 1.1341 non communicaturosd 1.1342 in monte secum, qui nobis obtemperassent, id est, qui nobis communicarent: accipiat sententiam quam prior dixit; ut abstentum se à nobis sciat; quando ad fraudes ejus & rapinas, quas dilucida veritate cognovimus, adulterii etiam crimen accedit: quod fratres nostri graves viri deprehendisse se nunciaverunt, & probaturos se asseverarunt.7 1.1343 Quae omnia tunc cognoscemus, quando in unum Collegis pluribus, permittente Deo, convenerimus. Sed & Augendus, qui nec Episcopum, nec Ecclesiam cogitans, pariter se cum illius conspiratione sociavit, si ultra cum eo perseveraverit, sententiam ferat, quam ille in se factiosus & temerarius provocavit. Sed & quisquis se conspirationi & factioni ejus adjun∣xerit, sciat se in Ecclesia nobiscum non esse communicaturum,e 1.1344 qui sponte maluit ab Ecclesia separari. Has literas meas fratribus nostris legite, &8 1.1345 Carthaginem ad Clerum quoque transmittite, additis nominibus eorum, quicunque se Felicissimo junxerunt. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere.

EPISTOLA XLII.

1 1.1346 Caldonius cum Herculano & Victore collegis;* 1.1347 item cum Rogatiano & Numidico Presbyteris, Cypriano S.

2 1.1348 ABSTINUIMUS communicatione Felicissimum & Augendum, item 3 1.1349 Repostum dea 1.1350 extorribus,* 1.1351 & Irenem Rutilorum, & Paulam sarcinatri∣cem: quod ex4 1.1352 annotatione mea5 1.1353 scire debuistis.6 1.1354 Item abstinuimus So∣phronium, & ipsum de extorribus Soliassum Budinarium.

EPISTOLA XLIII.

Cyprianus

Plebi universae, Salutem.

QUANQUAM,* 1.1355 fratres carissimi,a 1.13561 1.1357 Britius fidelissimus atque integerrimus Presbyter, item Rogatianus, & Numidicus, Presbyteri, Confessores,* 1.1358 & gloria divinae dignationis illustres, sed & Diaconi boni viri & Ecclesiasticaeb 1.1359 administrationi per omnia obsequia devoti, cum ceterisc 1.1360 ministris plenam vo∣bis praesentiae suae diligentiam praebeant, & exhortationibus assiduis singulos corroborare, sed & lapsorum mentes consiliis saluhribus regere & reformare non desinant; tamen ego quantum possum admoneo, & quo modo possum visito vos literis meis. Literis, inquam, fratres carissimi. Hoc enim quorundam Presbyterorum malignitas & persidiad 1.1361 perfecit, 2 1.1362 ne ad vos ante diem Paschae venire licuisset: dum conjurationis suae memores, & antiqua illa contra Episcopatum meum, imo contra suffragium vestrum & Dei judicium venena reti∣nenter,

instaurant veterem contra nos impugnationem suam, & sacrilegas machinationes insidiis solitisa 1.1363 denuo revocant. Et quidem de Dei providentia nobis hoc nec volenti∣bus nec optantibus, imo &b 1.1364 ignoscentibus, & tacentibus, poenas quas meruerant re∣penderunt, ut à nobis non ejectic 1.1365 ultro se ejicerent, ipsi in se pro conscientia sua sen∣tentiam darent, secundum vestra divina suffragia; conjurati & scelerati de Ecclesia spon∣te se pellerent.d 1.1366 Nunc apparuit,e 1.1367 Felicissimi factio unde venisset, quibus radici∣bus & quibus viribus staret. Hi fomenta olim quibusdam Confessoribus & hortamenta tribuebant, ne concordarent cum Episcopo suo, nec Ecclesiasticam disciplinam cum fi∣de & quie••e juxta praecepta Dominica continerent, ne confessionis suae gloriam incorru∣pta & immaculata conversatione servarent. Ac ne parum fuisset corrupisse quorundam Confessorum mentes,f 1.1368 & contra sacerdotium Dei portionem ruptae fraternitatis arma∣re voluisse; nunc se ad lapsorum perniciem venenata sua deceptione verterunt, ut aegros & saucios, & ad capienda fortiora consilia per calamitatem ruinae suae minus idoneos, & minus folidos, à medela vulneris sui avocent, & intermissis precibus & orationibus, qui∣bus Dominus longa & continua satisfactione placandus est, ad exitiosam temeritatem men∣dacio captiosae pacis invitent. Sed oro vos, fratres, vigilate contra insidias Diaboli, & pro vestra salute solliciti contra mortiferam fallaciam diligentius excubate.

Persecutio est haec alia & alia tentatio,* 1.1369 & quinque1 1.1370 isti Presbyteri nihil aliud sunt quam quinque primores illi, qui edicto nuper magistratibus fuerant copulati, utg 1.1371 fidem no∣stram subverterent, uth 1.1372 gracilia fratrum cordai 1.1373 ad letales laqueos pravaricatione ve∣ritatis averterent. Eadem nunc ratio, eadem rursus eversio, per quinque Presbyteros Felicissimo copulatos, ad ruinam salutis inducitur, ut non rogetur Deus, nec qui nega∣vit Christum, eundem Christum quem negaverat deprecetur; post culpam criminis tol∣latur & poenitentia: nec per Episcopos &k 1.1374 sacerdotes Domino satisfiat, sed relictis Do∣mini sacerdotibus contra Evangelicam disciplinam nova traditio sacrilegae institutionis ex∣surgat; cumque semel placuerit tam nobis quam Confessoribus &2 1.1375 Clericis urbicis, item universis Episcopis vel in nostra Provincia, vel trans mare constitutis, ut nihil innovetur circa lapsorum causam, nisi omnes in unum convenerimus, & collatis consiliis cum disci∣plina pariter & misericordia temperatam sententiam fixerimus; contra hoc consilium no∣strum rebelletur,l 1.1376 & omnis sacerdotalis auctoritas & potestas factiosis conspirationibus destruatur. Quas nunc poenas patior, fratres carissimi, quod ipse ad vos in praesentiarum venire non possum; ipse singulos aggredi, ipse vos secundum Domini & Evangelii ejus m 1.1377 magisterium cohortari?n 1.1378 Non suffecerat exilium3 1.1379 jamo 1.1380 biennii, & à vultibus atque ab oculis vestris lugubris separatio, dolor jugis & gemitus, qui me solum sine vo∣bis continua lamentationep 1.1381 discruciat: lacrymae diebus ac noctibus profluentes, quod sacerdoti, quem tanto amore & ardore fecistis, nec dum vos salutare, & nec dum com∣plexibus vestris inhaerere contingat. Accessit hic tabescenti animo nostro dolor major, quod in tanta sollicitudine ac necessitate4 1.1382 excurrere ad vos ipse non possum, dum per minas & per insidias perfidorum cavemus, ne advenientibus nobis tumultus illic major oriatur; & cum paci & tranquillitati Episcopus providere in omnibus debeat, ipseq 1.1383 materiam se∣ditioni dedisse, & persecutionem denuo exacerbasse videatur. Hinc tamen, fratres dile∣ctissimi, hinc admoneo pariter & consulo, ne pemiciofis vocibus temere credatis, ne fal∣lacibus verbis consensum facile commodetis, ne pro luce tenebras, pro die noctem, pro cibo famem, pro potu sitim, venenum pro remedio, mortem pro salute sumatisr 1.1384 Ne aetas vos eorum nec auctoritas fallat;* 1.1385 qui ad duorum Presbyterorum veterem nequitiam respondentes, sicut illi Sufannam pudicam corrumpere & violare conati sunt: sic & hi adulterinis doctrinis Ecclesiae pudicitiam corrumpere, & veritatem Evangelicam violare conantur. Clamat & dicit Dominus; Nolite audire sermones pseudoprophetarum,* 1.13865 1.1387 quo∣niam visiones cordis eorum frustrantur eos. Loquuntur, sed non ab ore Domini. Dicunt eis qui abjiciunt verbum Domini: Pax erit vobis. Pacem nunc offerunt, qui ipsi non habent pacem.s 1.1388 In Ecclesiam lapsos reducere & revocare promittunt,t 1.1389 qui de Ec∣clesia recesserunt.

Deus unus est, & Christus unus,* 1.1390 & una Ecclesia, &1 1.1391 cathedra unaa 1.1392 super Pe∣trum Domini voceb 1.1393 fundata.* 1.1394 Aliud altare constitui, aut sacerdotium novum fieri praeter unum altare,* 1.1395 & unum sacerdotium non potest. Quisquis alibi collegerit, spar∣git. Adulterum est, impium est, sacrilegum est, quodcunque humano furore institui∣tur, ut dispositio divina violetur. Procul ab hujusmodi hominum contagione discedite, & sermones eorum velutc 1.1396 cancer & pestem fugiendo vitate,* 1.1397 praemonente Domino & dicente: Caeci sunt duces caecorum: caecus autem caecum ducens, simul in foveam ca∣dent. d 1.13982 1.1399 Intercedunt precibus vestris,* 1.1400 quas nobiscum diebus ac noctibus Deo fundi∣tis, ut eum justa satisfactione placetis; intercedunt lacrymis nostris, quibus commissi delicti crimen abluitis: intercedunt paci, quam vere & fideliter de Domini misericordia postulatis, nec sciunt scriptum esse: Et Propheta ille aut ••mnium somnians,* 1.1401 ille qui locutus est, ut errare te faceret à Domino Deo tuo interficietur. Nemo vos, fratres, e 1.1402 errare à Domini viis faciat. Nemo vos Christianos ab Evangelio Christi rapiat. Ne∣mo filios Ecclesiae de Ecclesia tollat. Pereant sibi soli, qui pe••re voluerunt. Extra Ec∣clesiam soli remaneant, qui de Ecclesia recesserunt. Soli cum Episcopis non sint, qui contra Episcopos rebellarunt, Conjurationis suae poenas soli subeant,f 1.1403 qui olim se∣cundum g 1.1404 vestra suffragia nunc secundum Dei judicia, sententiam conjurationis & malignitatis suae subire meruerunt. Monet nos Dominus in Evangelio suo, dicens:* 1.1405 Re∣jicitis mandatum Dei ut traditionem vestram statuatis. Qui mandatum Dei rejiciunt, & traditionem suam statuere conantur, fortiter à vobis & firmiter respuantur. Sufficiat la∣psis ruina una, nemo volentes surgere sua circumventione praecipitet. Nemo jacentes pro quibus nos rogamus, ut Dei manu & brachio subleventur, prosternat gravius & de∣primat. Nemo semianimes, & ut salutem suam pristinam recipiant, deprecantes, ab omni spe salutis avertat. Nemo nutantibus lapsus sui caligine, omneh 1.1406 itineris salutaris lumen extinguat. Instruit Apostolus,* 1.1407 dicens; Si quis aliter docet & non acquiescit sa∣nis verbis Domini nostri Jesu Christi & doctrinae ejus,i 1.1408 stupore elatus est; disceden∣dum ab hujusmodi. Et iterum dicit ipse:k 1.1409 Nemo vos decipiat inanibus verbis.3 1.1410 Pro∣pter ea enim venit ira Dei super filios contumaciae.* 1.1411 Nolite ergo esse participes eorum: non est, quod decepti inanibus verbis, pravitatis eorum incipiatis esse participes. Disce∣dite à talibus, quaeso vos, & acquiescite consiliis nostris, qui pro vobis quotidie conti∣nuas Domino preces fundimus, qui vos ad Ecclesiaml 1.1412 revocari per Domini clemen∣tiam cupimus, qui de Deo pacem plenissimam prius matri, tum & filiis ejus oramus. Cum precibus atque orationibus nostris vestras quoque orationes & preces jungite; cum fletibus nostris vestras lacrymas copulate. Vitate lupos, qui oves à pastore fecemunt: vitate linguam diaboli venenatam, qui ab initio mundi fallax semper & mendax mentitur ut fallat: blanditur, ut noceat: bona promittit, ut malum tribuat: vitam pollicetur, ut perimat. Lucet nunc quoque verba ejus, & venena manifesta sunt: pacem pol∣licetur, ne perveniri possit ad pacem: salutem promittit, ne qui deliquit veniat ad salutem; Ecclesiam spondet; quando id agat, ut qui illi credit, in totum ab Ecclesia pereat.

Nunc est,* 1.1413 fratres dilectissimi, ut & qui statis fortiter perseveretis, & stabilitatem ve∣stram gloriosam, quam in persecutione tenuistis, perpetua firmitate servetis,m 1.1414 & si qui circumveniente adversario lapsi estis, in secunda hac tentatione spei & paci vestrae fi∣deliter consulatis; & ut vobis Dominus ignoscat, à sacerdotibus Domini non recedatis; cum scriptum sit: Et homo quicunque fecerit in superbia,* 1.1415 ut non exaudiat sacerdotem, aut judicem quicunque fuerit in diebus illis, morietur homo ille. Persecutionis istius novissima haec est, & extrema tentatio,4 1.1416 quae & ipsa cito Domino protegente transibit, n 1.1417 ut repraesenter vobis post Paschae diem cum collegis meis; quibus praesentibus secun∣dum arbitrium quoque vestrum, &o 1.1418 omnium nostrum commune consilium,5 1.1419 sicut

semel placuit, ea quae agenda sunt, disponere pariter & limare poterimus. Si qui autem poenitentiam agere, & Deo satisfacere detrectans,a 1.1420 ad Felicissimi & satellitum ejus partes concesserit, & se haereticae factioni conjunxerit; sciat se postea ad Ecclesiam re∣dire, & cum Episcopis & plebe Christi communicare non posse. Opto vos, fratres ca∣rissimi, semper bene valere, & circa Domini misericordiam exorandam continuis nobis∣cum precibus insistere.

EPISTOLA XLIV.

1 1.1421 Cyprianus Cornelio fratri Salutem.

VENERUNT ad nos,* 1.1422 frater carissime, missi à Novatiano Maximus Presby∣ter & Augendus Diaconus,* 1.1423 & Macheus quidam, & Longinus. Sed enim cum ex literis quas secum ferebant, & ex eorum sermone atque asseveratione, Novatianum Episcopum factum comperissemus, illicitae & contra Ecclesiam Catholicam factae ordinationis pravitate commoti, à communicatione eos nostra statim cohibendos esse censuimus, refutatis interim ac retusis, quae obstinate ac pertinaciter as∣serere tentabant.a 1.1424 Nam & ego & collegae plurimi qui ad me convenerant, expecta∣vimus adventum collegarum nostrorumb 1.1425 Caldonii & Fortunati (quos ad te nuper & coepiscopos nostros qui ordinationi tuae affuerant, legatos miseramus, ut eis adventanti∣bus, & rei gestae veritatem reportantibus, majore auctoritate & elucida per eos proba∣tione, partis adversae improbitas frangeretur. Supervenerunt vero Pompeius & Stepha∣nus Collegae nostri, qui & ipsi quoque ad instruendos istic nos, manifesta secundum gravitatem ac fidem suam indicia ac testimonia protulerunt, ut nec necesse fuerit audiri ultra eos qui à Novatiano venerant missi. Qui cumc 1.14262 1.1427 in statione invidiosis quoque convitiis & clamoribus turbulentis proruerent; & flagitarent, ut crimina quae se afferre ac probare dicebant, publice à nobis, & à plebe cognoscerentur; gravitati nostrae ne∣gavimus convenire, ut Collegae nostri jam delecti & ordinati, & laudabili multorum sententia comprobati,d 1.1428 ventilandum ultra honorem maledica aemulantium voce pa∣teremur. Et quia, quibus refutati & compressi sunt, & illicitis conatibus haeresim fe∣cisse nudati sunt, in Epistolam congerere longum fuit; ex Primitivo compresbytero no∣stro plenissime singula, quando ad vos venerit audietis. Ac ne eorum furens audacia unquam desisteret, hic quoque in schismatis partes Christi membra distrahere, & Catho∣licae e 1.1429 Ecclesiae corpus unum scindere ac laniare nituntur; ut ostiatim per multorum domos, vel oppidatim per quasdam civitates discurrentes, obstinationis suae,f 1.1430 &3 1.1431 er∣roris sibi quaerant comites. Quibus semel responsum dedimus, necg 1.1432 mandare desisti∣mus, ut perniciosah 1.1433 dissensione & concertatione deposita impietatem esse sciant, ma∣trem deserere: & agnoscant atque intelligant, Episcopo semel facto, & collega∣rum ac plebis testimonioi 1.1434 & judicio comprobato, alium constitui nullo modo pos∣se: k 1.1435 proinde si pacifice sibi, ac fideliter consulunt, si se assertores Evangelii Chri∣sti esse confitentur, prius ad Ecclesiam revertantur. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA XLV.

1 1.1436 Cyprianus Cornelio fratri Salutem.

QUOD servis Dei & maxime2 1.1437 sacerdotibus justis3 1.1438 & pacificis congruebat,* 1.1439 frater carissime,* 1.1440 miseramus nuper collegas nostrosa 1.1441 Caldonium & Fortunatum, ut non tantum persuasione literarum nostrarum, sed praesentia sua & consilio omnium vestrum eniterentur, quantum possent, & elaborarent, ut ad Ca∣tholicae Ecclesiae unitatem scissi corporis membra componerent, & Christianae caritatis vinculum copularent. Sed quoniam diversae partis obstinata & inflexibilis pertinacia non tantum4 1.1442 radicis, & matris sinum, atque complexum recusavit; sed etiam glis∣cente & in pejusb 1.1443 crudescente discordia Episcopum sibi constituit, & contra sacra∣mentum semel traditum divinae dispositionis & Catholicae unitatis,c 1.1444 adulterum & con∣trarium caput extra Ecclesiam fecit: acceptis literis tam tuis, quam Collegarum nostro∣rum, item adventantibus bonis viris, & nobis carissimis Collegis nostris Pompeio & Ste∣phano, à quibus haecd 1.1445 omnia cume 1.1446 tristitia communif 1.1447 adserta sunt firmiter & g 1.1448 probata, secundum quod divinae traditionis & Ecclesiasticae institutionis sancti∣tas pariter ac veritas exigebat, literas noftras ad te direximus.5 1.1449 Sed & per Pro∣vinciam nostram haec eadem Collegis singulis in notitiam perferentes, ab his quo∣que fratres nostros cum literish 1.1450 dirigendos esse mandavimus. Quanquam mens no∣stra & propositum jam tunc fratribus & plebi istic universaei 1.1451 manifestatum fuisset, quando literis nuper ab utraque parte susceptis tuas literas legimus, &k 1.1452 Episco∣patus tui ordinationem singulorum auribus intimavimus. Honoris etiam communis memores, & gravitatis sacerdotalis ac sanctitatis respectum tenentes, ea quae ex di∣verso l 1.1453 in librum ad nos transmissum congesta fuerant acerbationibus criminosis, respuimus; considerantes pariter & ponderantes, quod in tanto fratrum religioso∣que conventu, considentibus Dei sacerdotibus & altari posito, nec legi debeant; nec audiri. Neque enim facile promenda sunt, & incaute ac temere publican∣da, m 1.1454 quae discordioso stylo scripta audientibus scandalum moveant, & fratres longe positos ac trans mare constitutos incerta opinione confundant. Viderint qui vel furori suo, vel libidini servientes, & divinae legis ac sanctitatis immemores, jactitare interim gestiunt quae probare non possunt; & cum innocentiam destruere atque expugnare non valeant, satis habent fama mendaci, & falso rumore maculas inspergere.

Certe quod praepositis & sacerdotibus congruit,* 1.1455 danda opera est, ut talia, cum à quibusdam scribuntur, per nos respuantur. Ubi enim erit quod discimus, ac docemus scriptum esse:* 1.1456 Contine linguam tuam à malo, & labia tua nen 1.1457 loquantur insidìose?* 1.1458 Item alibi: Os tuum abundavit malitia, & lingua tua complectebatur insidias: se∣dens adversus fratrem tuum detrahebas, & adversus filium matris tuae ponebas scan∣dalum.* 1.1459 Item quod Apostolus dicit:6 1.1460 Omnis sermo malus de oreo 1.1461 vestro non pro∣cedat, p 1.1462 sed bonus ad aedificationem fidei, ut det gratiam audientibus; Porro haec fieri debere ostendimus, si, quando talia quorundam calumniosa temeritate conscripta sunt, legi apud nos non patimur. Et idcirco, frater carissime, cum adq 1.1463 me talia de te & compresbyteris tecum considentibus scripta venissent, quae religiosam simplicitatem sonabant, nec ullis maledictorum & convitiorum latratibus perstrepebant, clero & plebi legi praecepi. Quod autem scripta collegarum nostrorum qui illic ordinationi

tuae affuerant desideravimus; non veteres mores obliti, novum aliquid quaerebamus; nam satis erat, ut tu tea 1.14641 1.1465 Episcopumb 1.1466 factum literis nunciares; nisi esset ex di∣verso discrepans factio, quae criminosis & calumniosis commentis suis collegarum pariter ac fratrum plurimorum turbaret mentes, & cordac 1.1467 confunderet. Cui rei sopiendae necessarium duximus, ut scribentium nobis inde collegarum nostrorum firma & solida au∣ctoritas pararetur: qui moribus acd 1.1468 vitae & disciplinae tuae condigna literarum suarum testimonia praedicantes, aemulis quoque & rerum vel novitate, vel pravitate gaudenti∣bus, omnem ambigendi & discrepandi scrupulum sustulerunt; & secundum consilium nostrum salubri rationee 1.1469 libratae in hoc fluctu aestuantium fratrum mentes, sincere ac firmiter tuum2 1.1470 sacerdotium probaverunt. Hoc enim vel maximef 1.1471 frater & labora∣mus & laborare debemus; ut unitatem à Domino, &3 1.1472 per Apostolos nobis successori∣bus tradi••am, quantumg 1.1473 possumus, obtinere curemus, & quod in nobis est,h 1.1474 pa∣labundas & errantes oves, quas quorundam pervicax factio, & haeretica tentatio à matre secernit,4 1.1475 in Ecclesiam colligamus; illis solis foris remanentibus, qui in obstinatione sua vel furore perseveraverint, & ad nos redire noluerint; discretionis & separationis à se factae & Ecclesiae derelictae ipsi rationem Domino reddituri.

Quantum vero hici 1.1476 ad Presbyterium quorundam,* 1.1477 & Felicissimi causam pertinet, quid hic actum sit ut scire posses,5 1.1478 literas ad te Collegae nostri manu sua subscriptas mi∣serunt. Qui auditis eis, quid senserint, & quid pronunciaverint, ex eorum literis dis∣ces. Melius autem frater facies, si etiam exempla literarum, quae ad te legenda pro dilectione communi per Caldonium & Fortunatum Collegas nostros proxime miseram, quae de eodem Felicissimo, & de Presbyterio ejusdem ad Clerum istic nostrum & ad plebem scripseram, legi illic fratribus jubeas, quae &k 1.1479 ordinationem & ra∣tionem rei gestae loquantur; ut tam istic quam illic circa omnia per nos fraternitas instruatur. Exemplaria autem eadem nunc quoque per Mettium Hypodiaconum à me missum & Nicephorum Acoluthum transmisi. Opto te, frater carissime, semper be∣ne valere.

EPISTOLA. XLVI.

Cyprianus

Maximo & Nicostrato, & ceteris Confessoribus, Salutem.

1 1.1480 CUM frequenter,* 1.1481 carissimi,* 1.1482 cognoveritis ex literis meis, quem & confessioni vestrae honorem; &2 1.1483 fraternitati connexae dilect••onem meo sermone servave∣rim: credatis quaeso & acquiescatis his literis meis; quibus3 1.1484 vobis, & actui, ac laudibus vestris & scribo, & simpliciter ac fideliter consulo. Gravat enim me atque contristat, & intolerabilisa 1.1485 perculsi & pene prostrati pectoris moestitia perstringit; cum vos illicb 1.1486 comperissem contra Ecclesiasticam dispositionem, contra Evangelicam legem, contra institutionisc 1.1487 catholicae unitatem,4 1.1488 alium Episcopum fieri consensisse, ••d est, quod nec fas est, nec licet fieri, Ecclesiam aliam constitui; Christi membra discerpi, Dominici gregis animum & corpus unum, discissa aemulatione lacerari. Quod quaeso ut, in vobis saltem, illicitum istud fraternitatis nostrae discidium non perseve∣ret, sed & confessionis vestrae & divinae traditionis memores, ad matrem revertamini

unde prodiistis, unde ad confessionis gloriam cum ejusdem matris exultatione veni∣stis. a 1.1489 Nec putetis sic vos Evangelium Christi asserere, dum vosmetipsos à Christi grege, & ab ejus pace & concordia separatis; cum magis militibus gloriosis & bo∣nis, congruat intra domestica castra consistere, & intus positos, ea quae in com∣mune tractanda sunt, agere ac providere. Nam cum unanimitas & concordia nostra scindi omnino non debeat, quia nos Ecclesia derelicta foras exire, &1 1.1490 ad vos venire non possumus, ut vos magis ad Ecclesiam matrem; & adb 1.1491 nostram fraternitatem re∣vertamini, quibus possumus hortamentis petimus & rogamus. Opto vos, fratres carissi∣mi, semper bene valere.

EPISTOLA XLVII.

Cyprianus

Cornelio Fratri, Salutem.

ET religiosuma 1.1492 nobis,* 1.1493 & necessarium vobis existimavi,* 1.1494 frater carissime, ad Confessores, qui illic sunt, & Novatiani ac Novati obstinatione & praviate se∣ducti; de Ecclesia recesserunt, literas breves facere, quibus eos pro affectione mutua convenirem, ut ad matrem suam,1 1.1495 id est, Ecclesiam Catholicam rever∣tantur. Quas literas tibib 1.1496 à Mettio Hypodiacono legi prius mandavi, ne quis aliud me scripsisse fingeret, quam quod meis literis continetur. Mandavi tamen eidem Mettio, à me ad vos misso, ut de tuo arbitrio rem gerat, & si easdem literas Confessoribus putave∣ris essec 1.1497 reddendas, tunc eas tradat. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA XLVIII.

Cyprianus

Cornelio fratri, Salutem.

LEGI literas tuas,* 1.1498 frater carissime, quas per1 1.1499 Primitivum compresbyterum no∣strum misisti,* 1.1500 in quibus te comperi motum, quod cum de Adrumetina Colo∣nia 2 1.1501 Polycarpi nomine ad te literae dirigerentur, posteaquam nos, ego & Liberalis in eundem locum venissemus, coepissent illuc ad Presbyteros & Dia∣conos literae dirigi. Quod, scire te volumus & pro certo credere, nulla id levitate aut contumelia factum. Sed cum statuissemus Collegae complures, qui in unum convene∣ramus, ut legatis ad vos coepiscopis nostris Caldonio & Fortunato missis, omnia inte∣rim integra suspenderentur, donec ad nos iidem Collegae nostri rebus illic aut ad pacem

redactis, aut pro veritate compertis, redirent. Presbyteri & Diaconi in Adrumetina consistentes, Polycarpo coepiscopo nostro absente; ignorabant, quid nobis in commu∣ne placuisset. At ubi nosa 1.1502 in praesentiam venimus, comperto consilio nostro, ipsi quoque, quod & ceteri, observare coeperunt, ut in nullo Ecclesiarum istic consistentium consensio discreparet.

Quidam tamen mentes nonnunquam & animos sermonibus suis turbant,* 1.1503 dum aliter quaedam quam se habet veritas, nunciant. Nos enim singulis navigantibus, ne cum scandalo ullo navigrent,b 1.1504 rationem reddentes, scimus nos hortatos eos esse, ut 1 1.1505 Ecclesiae Catholicae radicem & matricem agnoscerent ac tenerent. Sed quoniam la∣tius fusa est2 1.1506 nostra provincia, habet etiamc 1.1507 Numidiam, & Mauritanias duas sibi cohaerentes; ne in urbed 1.1508 schisma factum absentium animos incerta opinione consun∣deret, e 1.1509 placuit ut per Episcopos, retenta à nobis rei veritate, & ad comproban∣dam ordinationem tuam facta auctoritate majore, tum demum scrupulo omni de sin∣gulorum f 1.1510 pectoribus excusso, per omnes omnino istic positos literae fierent, (si∣cuti fiunt) ut te universi Collegae nostri & communicationem tuam, id est, Catho∣licae Ecclesiae unitatem pariter & caritatem probarent firmiter ac tenerent. Quod di∣vinitus evenisse, & consilium nostrumg 1.1511 providenter profecisse gaudemus. Sic enim nunc Episcopatus tui & Veritas pariter & dignitas, apertissima luce & manifestissima, & firmissima comprobatione fundata est; ut ex rescriptis Collegarum nostrorum, qui ad nos literas inde fecerunt, & ex relatione, ac testimoniis coepiscoporum Pompeii, & Stephani, & Caldonii, ac Fortunati; ordinationis tuae & origo necessaria, & ratio ju∣sta, & gloriosa quoque innocentia ab omnibush 1.1512 nosceretur. Quod ut simul cumi 1.1513 ceteris Collegis nostris stabiliter ac firmiter administremus, atque ut Catholicaek 1.1514 Eccle∣siae pacem concordiae unanimitate teneamus, perficiet divina dignatio. Ut Dominus, qui sacerdotes sibi in Ecclesia sua eligere & constituere dignatur, electos quoque, & con∣stitutos sua voluntate atque opitulatione tueatur,l 1.1515 gubernantes inspirans; ac submini∣strans, & ad improborum contumaciam fraenandam, vigorem; & ad lapsorum fovendam poenitentiam, lenitatem. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA XLIX.

1 1.1516 Cornelius Cypriano fratri, Salutem.

QUANTAM sollicitudinem,* 1.1517 & anxietatem sustinuimus de iis confessoribus,* 1.1518 qui dolo, & malitia hominis callidi, & veteratoris fuerant circumventi, & pe∣ne decepti, & ab Ecclesia alienati;a 1.1519 tanta laetitia adsecti sumus, & Deo om∣nipotenti, & Christo Domino nostrob 1.1520 gratias egimus, cum ii cognito suo er∣rore, & intellecta hominis maligni, velut serpentis, astutia venenata, ad Ecclesiam, unde exierant, sicut ipsi ex suo corde profitentur, simplici voluntate vencerunt. E•• primo qui∣dem fratres nostri probatae fidei, amantes pacem, unitatem optantes, tumorem illorum

mollitum jam adnunciabant,a 1.1521 fides tamen non idonea, ut facile nobis credere daretur, illos penitus esse mutatos. Postea vero Uranus & Sidonius Confessores ad Presbyteros nostros venerunt, affirmantes Maximum Confessorem, & Presbyterum secum pariter cu∣pere in Ecclesiam redire;b 1.1522 sed quoniam multa praecesserant ab eis designata, quae tu quoque à coepiscopis nostris & literis meis cognovisti, ut non temere eis fides haberetur, ex ipsorum ore, & confessione, ista, quae per legationem mandaverant, placuit audiri. Qui cum venissent, & à Presbyteris, quae gesserant,c 1.1523 exigerentur, novissime quod per omnes Ecclesias literae calumniis & maledictis plenae, eorum nomine frequentes mis∣sae fuissent, & pene omnes Ecclesias perturbassent: circumventos se esse affirmaverunt; nec quid in literis inesset scisse:d 1.1524 tantummodo circumductos commisisse se quoque schismatica, & haeresis auctores suisse; ut paterentur ei manus quasi in Episcopum im∣poni. Qui, cum haec, & cetera fuissent exprobrata, ut abolerentur & de memoria tol∣lerentur deprecati sunt. Omni igitur actu ad me perlato,1 1.1525 placuit contrahi Presbyte∣rium. Adfuerunt, etiam Episcopi quinque, qui & hodie praesentes fuerunt, ut firmato consilio, quid circa personam, eorum observari deberet, consensu omnium statueretur: Et ut motum omnium & consilum singulorum dignosceres, etiam sententias nostras placuit in notitiam vestri proferri, quas & subjectas leges. His ita gestis in Presbyterium venerunt Maximus, Urbanus, Sidonius, & Macarius, & plerique fratres qui se eis ad∣junxerant, summis precibus desiderantes ut ea quae ante fuerant gesta, in oblivionem ce∣derent, nullaque eorum mentio haberetur; proinde atque si nihil esset vel commissum, vel dictum, invicem omnibus remissis, cor mundum & purum jam Deo exhiberent; sequentes Evangelicam vocem dicentem:.* 1.1526 beatos esse puros corde, quoniam ipsi Deum videbunt.

Quod erat consequens,* 1.1527 omnis hic actus populo fuerat insinuandus, ut & ipsos vide∣rent in Ecclesia constitutos, quos errantes & palabundos jam diu viderant & dolebant. Quorum voluntate cognita, magnus fraternitatis concursus factus est. Una vox erat omnium gratias Deo agentium, gaudium pectoris lac••ymis exprimentes; complectentes eos, quasi hodie poena carceris fuissent liberati, & ut ipsorum propria verba designem: Nos, inquiunt, Cornelium Episcopum sanctissimae Catholicae Ecclesiae, electum à Deo omnipotente & Christo Domino nostro scimus. Nos errorem nostrum confitemur: nos imposturam passi sumus. Circumventi sumus perfidia, & loquacitate captiosa; Nam et si videbamur quasi quandam communicationem cum schismatico & haeretico hominee 1.1528 ha∣buisse; sincera tamen mens nostra semper in Ecclesia fuit. Nec enim ignoramus unum Deum esse, unum Christum essef 1.1529 Dominum, quem confessi sumus, unum Spiritum sanctum,2 1.1530 unum Episcopum in Catholica Ecclesia esse debere. Ista eorumg 1.1531 pro∣fessione non moveremur; ut quod apud potestatem seculi erant confessi, in Eccle∣sia constituti comprobarent? Quapropter3 1.1532 Maximum Presbyterum locum suumh 1.1533 agnoscere jussimus: ceteros cum ingenti populi suffragio recepimus. Omnia au∣tem remisimus Deo omnipotenti, in cujus potestate sunt omnia reservata. Haec igitur, frater carissime,i 1.1534 eadem hora, eodem momento ad te scripta transmisi∣mus

& Nicephorum Acoluthum descendere ad navigandum festinatem, de statio∣ne ad vos statim dimisi; ut nulla procrastinatione habita velut praesens in isto clero, & in isto populi coetu, Deo omnipotenti & Christo Domino nostro gratias ageres. Credi∣mus autem fore, quinimo pro certo jam confidimus, ceteros quoque qui in errore hoc sunt constituti, in Ecclesiam brevi reversuros, cum auctores suos viderint nobiscum age∣re. Has literas puto te debere, frater carissime, & ad ceteras Ecclesias mittere, ut om∣nes sciant schismatici hujus & haeretici dolum & praevaricationema 1.1535 de die in diem eva∣cuari. Bene vale, frater carissime.

EPISTOLA L.

Cornelius Cypriano Fratri, Salutem.

NE quid minusa 1.1536 ad poenam futuram hujus scelerati hominis deesset;* 1.1537 prostra∣tus virtutibus Dei (cum Maximus,* 1.1538 & Longinus, & Machaeus inde fuissent expulsi) denuo resu••••exit; & sicuti prioribus literis tibi, quas per Augendum consessorem misi, significavi; puto Nicostratum, & Novatum & Evaristum, & Primum, &b 1.1539 Dionysium1 1.1540 illo jam pervenisse: Invigiletur ergo, ut omnibus coe∣piscopis nostris & fratribus innotescat; Nicostratum multorum criminum reum, & non solum patronae suae carnali, cujus rationes gessit, fraudes & rapinas fecisse; verum etiam, 2 1.1541 quod est illi ad perpetuam poenam reservatum, Ecclesiae deposita non modica abstulisse. Evaristum vero auctorem schismatis fuisse, &c 1.1542 succensorem plebi, cui ante praefuerat, Zetum in Iocum ejus episcopum esse constitutum.d 1.1543 Majora vero & graviora hic de∣signavit, malitia &e 1.1544 inexplebili pravitate sua, quam quae illicf 1.1545 apud suos semper exercuit, ut scias quales duces & protectores, iste schismaticus & haereticus3 1.1546 lateri suo semper junctosg 1.1547 habeat.

EPISTOLA LI.

Cyprianus

Cornelio Fratri, Salutem.

ET egisse nos & agere,* 1.1548 frater carissime, maximas gratias sine cessatione profite∣mur Deo patri omnipotenti,* 1.1549 & Christo ejus Domino & Deo nostroa 1.1550 salvato∣ri, quod sic Ecclesia divinitus protegatur, ut unitas ejus & sanctitas,b 1.1551 non ju∣giter nec in totum, perfidiae & haereticae pravitatis obstinatione,c 1.1552 vitietur. Legimus enim literas vestras, & voti communis amplissimum gaudium exultanter excepimus: Maximum Presbyterum & Urbanum Confessores, cum Sidonio & Machario ad Ecclesiam Catholicam regressos esse, id est, errore deposito, & schismatico, imo hae∣retico furore deserto, unitatis ac veritatis domicilium fideli sanitate repetiisse, ut unde ad gloriam processerant, illuc gloriosi redirent: ne qui Christum confessi essent, Christi postmodum castra desererent,d 1.1553 nec tentarent caritatis atque veritatis fidem, qui victi robore, & virtute non fuerant. Ecce incolumis & immaculata laudis integritas, ecce incorrupta & solida confitentium dignitas; à desertoribus, & profugis recessisse, prodi∣tores fidei & Ecclesiae Catholicae impugnatores reliquisse. Merito illos revertentes sum∣mo, ut scribis, gaudio & clerus & plebs, & fraternitas omnis excepit, quoniam in Confessoribus gloriam suam conservantibus, & ad unitatem revertentibus, nemo non so∣cium se & participem eorum gloriae computat. Hujus diei laetitiam de nostris possumus sensibus aestimare. Nam cum istic ad literas vestras, quas de eorum confessione misiftis, laetatus sit omnis fratrum numerus, & summa alacritate hunc nuncium communis gratu∣lationis

exceperit; quid illic ubi res ipsa & praesens laetitia sub oculis omnium gerebatur? Cum enim Dominus in Evangelio suo dicat esse summum gaudium in coelo super uno peccatore poenitentiam agente: quanto majus est gaudium & in terris pariter & in coelo,* 1.1554 super Confessoribus ad Ecclesiam Dei cum gloria sua & cum laude redeuntibus, & re∣deundi viam ceteris exempli sui fide & probatione facientibus? Hic enim quosdam fratres nostros error induxerat, quoda 1.1555 sibi communicationem Confessorum1 1.1556 sequi viderentur. Quo errore sublato, lux omnium pectoribus infusa est, & Ecclesia Catholica una esse, nec scindi, nec dividi posse, monstrata est. Nec quisquam jam facile poterit schismatici furentis verbis loquacibus decipi; quando probatum sit bonos & gloriosos Christi milites, non potuisse diu aliena fallacia & perfidia extra Ecclesiam detineri. Opto te, frater caris∣sime, semper bene valere.

EPISTOLA LII.

Cyprianus

Cornelio Fratri, Salutem.

ET cum diligentia &a 1.1557 cum dilectione fecisti,* 1.1558 frater carissime, festinato ad nos mittendo Nicephorum Acoluthum,* 1.1559 qui nobis & de Confessoribus regressis glo∣riosam laetitiam nunciaret, & adversus,1 1.1560 Novatiani & Novatib 1.1561 novas & perni∣ciosas ad impugnandam Christi Ecclesiam machinas plenissime instrueret. Nam cum pridie istic venisset haereticae pravitatis nocens factio ipsa jam perdita, & alios qui sibi consenserint perditura, postero die Nicephorus cum vestris literis supervenit. Qui∣bus & didicimus, & docere atque instruere ceteros coepimus, Evaristum2 1.1562 de Episcopo jam nec laicum remansisse, cathedrae & plebis extorrem, & de Ecclesia Christi exsulem, per alias longe provincias oberrare, & ipsum veritatis ac fidei naufragum factum, circa quosdam sui similes paria naufragiac 1.1563 concitare:d 1.1564 Nicostratum vero,e 1.15653 1.1566 Diaconio sanctae administrationisf 1.1567 amisso,4 1.1568 Ecclesiasticis pecuniis sacrilega fraude subtractis, &

viduarum ac pupillorum depositis denegatis, non tam in Africam venire voluisse, quam a 1.1569 conscientia rapinarum & criminum nefandorum illinc ab urbe fugisse. Et nunc Ec∣clesiae desertor ac profugus, quasi mutasse sit hominem, mutare regionem, Confessorem se ultra jactat & praedicat, cum Christi Confessor nec dici, nec esse jam possit, qui Ec∣clesiam Christi negavit.

Nam cum Paulus Apostolus dicat: Propter hoc relinquet homo patrem,* 1.1570 & matrem,* 1.1571 & erunt duo in carne una.b 1.1572 Sacramentum istud magnum est, ego autemc 1.1573 dico1 1.1574 in Christum & in Ecclesiam. Cum hoc, inquam, beatus Apostolus dicat:d 1.1575 & Christi pariter atque Ecclesiae unitatem individuis nexibus cohaerentem, sancta sua voce testetur, quo modo potest esse cum Christo, qui cum sponsa Christi, atque in ejus Ecclesia non est? aut quomodo assumit sibi regendae aut gubemandae Ecclesiae curam, qui spoliavit & fraudavit Ecclesiam Christi? Nam de Novato nihil inde ad nos fuerat nunciandum cum magis per nos vobis debeat Novatus ostendi, rerum novarum semper cupidus, avaritiae e 1.1576 inexplebili rapacitate furibundus, arrogantia & stuporef 1.1577 superbi tumoris inflatus, semper istic Episcopis male cognitus, quasi haereticus semper & perfidus omnium sacer∣dotum voce damnatus; curiosus semper ut prodat, ad hoc adulator ut fallat, nunquam fidelis ut diligat,g 1.1578 fax & ignis ad conflanda seditionis incendia, turbo & tempestas ad fidei facienda naufragia, hostis quietis, tranquillitatis adversarius, pacis inimicus. Deni∣que Novato illinc à vobis recedente, id est, procella & turbine recedente ex parte illic quies facta est, & gloriosi ac boni Confessores,h 1.1579 qui de Ecclesia illo incitante discesse∣rant, posteaquam ab urbe ille discessit, ad Ecclesiam reverterunt. Idem est Novatus, qui apud nos primum discordiae & schismatis incendium seminavit, qui quosdam istic ex fratribus ab Episcopo segregavit, qui in ipsa persecutione ad evertendas fratrum mentes alia quaedam persecutio nostris fuit. Ipse est qui Felicissimum satellitem suum Diaconum, nec permittente me, nec sciente, sua factione &2 1.1580 ambitione constituit; & cum sua tempestate Romam quoque ad evertendam Ecclesiam navigans similia illic & paria molitus est, à Clero portionem plebis avellens, fraternitatis, bene sibi cohaerentis & se invicem diligentis, concordiam scindens. Plane, quoniam3 1.1581 pro magnitudine sua debeat Cartha∣ginem Roma praecedere, illic majora & graviora commisit. Qui istic adversus Eccle∣siam Diaconum fecerat, illic Episcopum fecit. Nec hoc quisquam miretur in talibus. Feruntur semper mali suoi 1.1582 furore dementes, & posteaquam scelera fecerint, conscien∣tia ipsa sceleratae mentis agitantur. Nec remanere in Ecclesia Dei possunt, qui4 1.1583 deifi∣cam & Ecclesiafticam disciplinam; nec actus suik 1.1584 conversatione, nec morum pace, tenuerunt. Spoliati ab illo pupilli, fraudatae viduae, pecuniae quoque Ecclesiae denega∣tae, 5 1.1585 has de illo exigunt poenas, quas in ejus furorel 1.1586 conspicimus. Pater etiam ejus in vico fame mortuus, & ab eo in morte postmodum nec sepultus.6 1.1587 Uterus uxoris cal∣ce percussus, & abortione properante in paricidium partus expressus.7 1.1588 Et damnare nunc audet8 1.1589 sacrificantium manus; cum sit ipse nocentior pedibus, quibus filius qui nasceba∣tur, occisus est. Hanc conscientiam criminum jampridem timebat, propter hoc se

non1 1.1590 de Presbyterio excitari tantum, sed & communicatione prohiberi pro certo tene∣bat; & urgentibus fratribus imminebat cognitionis dies, quo apud nos causa ejus agere∣tur, nisi persecutio ante venisset. Quam iste voto quodam evadendae, & lucrandae dam∣nationis excipiens, haec omnia commisit & miscuit; ut qui ejici de Ecclesia, &a 1.1591 ex∣cludi habebat, judicium sacerdotum voluntaria discessione praecederet, quasi evasisse sit poenam, praevenisse sententiam. Circa ceteros autem fratres elaboramus, quos ab eo cir∣cumventos dolemus, ut2 1.1592 veteratoris3 1.1593 perniciosum latus fugiant, ut letales laqueos solli∣citantis evadant, ut de qua ille pelli divinitus meruit, Ecclesiam repetant. Quos quidem Domino adjuvante, per ejus misericordiam regredi posse confidimus, neque enim4 1.1594 po∣test perire nisi quem constat esse periturum, cum Dominus in Evangelio suo dicat; Omnis plantatio, quam non plantavit Pater meus coelestis, eradicabitur.* 1.1595 Qui plantatu b 1.1596 non est in praeceptis Dei patris, & monitis; solus poterit de Ecclesia ille discedere; solus Episcopis derelictis cum schismaticis & haereticis in furore remanere. Ceteros vero nobiscum adunabit Dei patris misericordia, & Christi Domini nostri indulgentia, & no∣stra patientia. Opto te frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA LIII.

Cypriano fratri, Maximus, Urbanus, Sidonius, & Macarius, Salutem.

CERTI sumus,* 1.1597 frater carissime, te quoque nobiscum pari voto congaudere,* 1.1598 a 1.1599 nos habito consilio, utilitatibus Ecclesiae & paci1 1.1600 magis consulentes,2 1.1601 om∣nibus rebus praetermissis & judicio Dei servatis, cum Cornelio Episcopo nostro pariter & cum universo Clero pacemb 1.1602 fecisse, cum gaudio etiam universae Ec∣clesiae, prona etiam omnium caritate. Hoc factum his literis nostris scire certissime de∣buisti. Oramus te, frater carissime, multis annis bene valere.

EPISTOLA LIV.

1 1.1603 Cyprianus Maximo Presbytero, item Urbano,a 1.1604 Sidonio, & Macario fratribus, Salutem.

LECTIS literis vestris,* 1.1605 fratres carissimi, quas ad me de vestra regressione,* 1.1606 & de Ecclesiastica pace, ac fraterna redintegratione fecistis, in tantum me laetatum esse confiteor, in quantum fueram & ante laetatus, quando confessionis vestrae gloriam comperi, & militiae vestraeb 1.1607 coelestem ac spiritalem laudem gratula∣bundus excepi.c 1.1608 Nam & haec fidei, & laudis vestrae alia confessio est,2 1.1609 unam esse Ecclesiam confiteri; nec alieni erroris, vel potius pravitatis participem fieri: repetere ea∣dem castra unde prodistis, unde ad gerendum praelium & adversarium subigendum for∣tissimis viribus prosilistis. Illuc enim erant de acie trophaea referenda, unde ad aciem fuerant arma suscepta: ne quos ad gloriam Christus parasset, eosdem gloriosos Christi Ec∣clesia non haberet. Nunc vero & vos congruentem fidei vestrae tenorem, atque indivi∣duae caritatis & concordiae legemd 1.1610 Dominica pace tenuistis, & exemplum ceteris dile∣ctionis & pacis vestro itinere fecistis; ut Ecclesiae veritas &e 1.1611 Evangelici sacramenti unitas, quae à nobis tenebatur, vestro etiam consensu ac vinculo necteretur: nec Con∣fessores Christi erroris duces fierent, qui virtutis & honoris auctores laudabiles extitissent. Viderint quantum vobis ceteri gratulentur, vel quantum apud se ipsos singuli glorientur: ego me &f 1.1612 gratulari satis vobis, & plus ceteris gloriari in hac vestrag 1.1613 pacifica re∣gressione & caritate confiteor. Simpliciter enim quid in meo corde fuerit, debetis audi∣re. Dolebam vehementer, & graviter angebar; quod eis communicare non possem quos semel diligere coepissem.h 1.16143 1.1615 Posteaquam vos de carcere prodeuntes schismaticus & hae∣reticus error excepit, sic res erat, quasi vestra gloria in carcere remansisset. Illic enim i 1.1616 resedisse vestri nominis dignitas videbatur, quando milites Christi non ad Ecclesiam de carcere redirent, in quem prius cum Ecclesiae laude & gratulatione venissent.

Nam etsi videntur in Ecclesia esse zizania,* 1.1617 non tamenk 1.1618 impediri debet aut fides aut caritas nostra,* 1.1619 ut quoniam zizania esse in Ecclesia cernimus, ipsi de Ecclesia recedamus. Nobis tantummodol 1.1620 laborandum est ut frumentum esse possimus, ut cum coeperit frumentum Dominicis horreis condi, fructum pro opere nostro & labore capiamus. A∣postolus in Epistola sua dicit: In domo autem magna non solum vasa sunt aurea,* 1.1621 & ar∣gentea; sed & lignea, & fictilia, & quaedam quidem honorata, quaedam vero inho∣norata. Nos operam demus, & quantum possumus laboremus, utm 1.1622 vas aureum vel argenteum simus: ceterum4 1.1623 fictilia vasa confringere Domino soli concessum est,* 1.1624 cui & virga ferrea data est.* 1.1625 Esse non potest major Domino suo servus.* 1.1626 Nec quisquam sibi quod soli filio pater tribuit, vindicare potest; ut putet aut ad aream ventilandam &n 1.1627 purgandam,5 1.1628 palam ferre se jam posse, aut à frumento universa zizaniao 1.1629 humano judicio segregare. Superba est ista obstinatio, & sacrilega praesumtio, quam sibip 1.1630 furor pravus assumit:q 1.1631 Et dum dominium sibi semper quidam, plusquam mitis justitia deposcit, assumunt, de Ecclesia pereunt: & dum se insolenter extollunt, ipso suo tumore

caecati veritatis lumen amittunt. Propter quod & nos temperamentum tenentes, &1 1.1632 li∣bram Domini contemplantes, & Dei patris pietatem ac misericordiam cogitantes, diu multumque tractatu inter nos habito, justa moderatione agenda libravimus. Quae omnia penitus potestis inspicere2 1.1633 lectis libellis, quos hic nuper legeram, & ad vos quoque le∣gendos pro communi dilectione transmiseram, ubi lapsis nec censura deest, quae incre∣pet; nec medicina, quae sanet. Sed & Catholicae Ecclesiae unitatem, quantum potuit, expressit nostra mediocritas. Quem libellum magis ac magis nunc vobis placere confi∣do, quando eum jam sic legitis, ut & probetis, & ametis: siquidem quod nos verbis conscripsimus, vos factis impletis, quando ada 1.1634 Ecclesiam caritatis ac pacis unitateb 1.1635 remeatis. Opto vos, fratres carissimi ac desideratissimi, semper bene valere.

EPISTOLA LV.

Cyprianus

Antoniano Fratri, Salutem.

ACCEPI primas literas tuas,* 1.1636 frater carissime, concordiam1 1.1637 collegii sacerdota∣lis firmiter obtinentes,* 1.1638 & Catholicae Ecclesiae cohaerentes, quibus significasti cum Novatiano te non communicare, sed sequi consilium nostrum & cum Cor∣nelio coepiscopo nostro unum tenere consensum. Scripsisti etiam, ut exemplum earundem literarum ad Cornelium collegam nostrum transmitterem, ut deposita omni sol∣licitudine jam sciret, te secum, hoc est, cum Catholica Ecclesia communicare. Sed enim supervenerunt postmodum aliae literae tuae per Quintuma 1.1639b 1.1640 compresbyterum missae, in quibus animadverti animum tuum Novatiani literis motum nutare coepisse.c 1.1641 Nam cum & consilium & consensum tuum firmiter ante fixisses, desiderasti in hisd 1.1642 literis, ut rescriberem tibi, quam haeresine 1.1643 Novatianus introduxisset; vel Cornelius, qua ra∣tione 2 1.1644 Trophimo & turificatis communicet. Quod quidem si prof 1.1645 sollicitudine fidei anxie curas, & rei dubiae veritatem sollicitus exploras; reprehendenda non est timore di∣vino aestuantis animi sollicitudo suspensa. Quoniam tamen video, post primam sententiam Epistolae tuae, Novatiani literis postmodum te esse commotum, illud, frater carissime, primo in loco pono: graves viros, &g 1.1646 semel super petram solida stabilitate fundatos,* 1.1647 non dico aura levi, sed nec vento aut turbine commoveri, ne animus dubius & incertus; variis opinionibus, velut quibusdam ventorum incursantium flatibus, frequenter agitetur, & à proposito suo cum quadam levitatis reprehensione mutetur. Quod ne vel apud te, vel apud quenquam Novatiani literae faciant; ut desiderasti, frater, rationem rei tibi bre∣viter exponam.

Et quidem primumh 1.1648,* 1.1649 quoniam de meo quoque actu motus videris, mea apud te & persona, & causa purganda est, ne me aliquis existimet3 1.1650 à proposito meo leviter recessis∣se: & cum Evangelicum vigorem primo & inter initia defenderim, postmodum videar animum meum à disciplina, & censura priore flexisse; ut his, qui libellis conscientiam suam maculaverint, vel nefanda sacrificia commiserint,i 1.1651 laxandam pacem putaverim. Quod utrumque non sine librata diu & ponderata ratione à me factum est. Nam cum4 1.1652 a∣cies adhuc inter manus esset, & praelium gloriosi certaminis in persecutione ferveret, toto hortatu, & pleno impetu militum vires fuerant excitandae; & maxime lapsorum mentes classico quodam nostrae vocis animandae, ut poenitentiae viam non solum preci∣bus & lamentationibus sequerentur, sed (quoniam repetendi certaminis & reparandae

salutis dabatur occasio) ada 1.1653 confessionis potius ardorem, & martyrii gloriamb 1.1654 no∣stris increpiti vocibus provocarentur. Denique cum de quibusdam ad me Presbyteri & Diaconi scripsissent, eos immoderatos esse, & ad communicationem accipiendam festi∣nanter urgere: rescribens eis inc 1.1655 Epistola mea quae extat, & hoc addidi: [Qui si nimium properant, habent in sua potestate quod postulant, tempore ipso sibi plus quamd 1.1656 postulant largiente. Acies adhuc geritur, &1 1.1657 agon quotidie celebratur. Si commissi vere & firmiter poenitet, & fidei calor praevalet, qui differri non potest, po∣test coronari.] De eo tamen quod statuendum esset circa causam lapsorum distuli; ut cum quies & tranquillitas data esset, & Episcopis in unum convenire indulgentia divina permitteret: tunc communicato &e 1.1658 librato de omnium collatione consilio, statuere∣mus quid fieri oporteret. Si quis vero ante Concilium nostrum, & ante sententiam de omnium consiliof 1.1659 statutam, lapsis temere communicare voluisset;2 1.1660 ipse à communi∣catione abstineretur. Quod etiam Romam ad Clerum tunc adhuc sine Episcopo agen∣tem, & ad Confessores Maximum Presbyterum, & ceteros in custodia constitutos, nunc3 1.1661 in Ecclesia cum Comelio junctos, plenissime scripsi. Quod me scripsisse, de eo∣rum rescriptisg 1.1662 poteris noscere. Nam in Epistola sua ita posuerunt: [Quanquam nobis in tam ingenti negotio placeat, quod & tu ipse tractasti, prius esse4 1.1663 Ecclesiae pacem su∣stinendam; deinde sic collatione consiliorum cum Episcopis, Presbyteris,h 1.1664 Diaconibus, Confessoribus pariter ac stantibus laicis facta, lapsorum tractare rationem.] Additum est etiam Novatiano tunc scribente, & quod scripserat sua voce recitante, & Presbytero Moyse, tunc adhuc Confessore, nunc jam Martyre, subscribente; ut lapsis infirmis, & in exitu constitutis pax daretur.5 1.1665 Quae literae per totum mundum missae sunt, & in no∣titiam Ecclesiis omnibus & universis fratribus perlatae sunt.

Secundum quod tamen ante fuerat destinatum, persecutione sopita, cum data esset fa∣cultas in unum conveniendi,* 1.1666 copiosus Episcoporum numerus, quos integros & incolu∣mes fides sua & Dominii 1.1667 tutela protexit, in unum convenimus, &k 1.1668 scripturis diu ex utraque parte prolatis, temperamentuml 1.1669 salubri moderatione libravimus, ut nec in totum spes communicationis & pacis lapsis denegaretur; nem 1.1670 plus desperatione defice∣rent, & eo quod sibi Ecclesian 1.1671 cluderetur, secuti seculum gentiliter viverent; nec tamen rursus censura Evangelica solveretur, ut ad communicationem temere prosilirent; sed traheretur6 1.1672 diu poenitentia, & rogaretur dolenter paterna clementia; & examinaren∣tur causae, & voluntates, & necessitates singulorum; secundum quod7 1.1673 libello contine∣tur, quem ad te pervenisse confido,8 1.1674 ubi singula placitorum capita conscripta sunt.

Ac si minus sufficiens Episcoporum in Africa numerus videbatur,* 1.1675 etiam Romam su∣per hac re scripsimus ad Cornelium collegam nostrum, qui & ipse9 1.1676 cum plurimis coe∣piscopis habito concilio, in eandem nobiscum sententiam pari gravitate & salubri mode∣ratione consensit. De quo tibi necesse nunc fuit scribere, ut scias me nihil leviter egis∣se, sed secundum quod literis meis fueram ante complexus, omnia ad commune concilii nostri consilium distulisse, & nemini quidem ex lapsis prius communicasse, quando ad∣huc erat, unde non tantum indulgentiam, sed & coronam lapsus acciperet. Postea ta∣men sicut collegii concordia, & colligendae fraternitatis, ac medendi vulneris utilitas exigebat,10 1.1677 necessitati temporum succubuisse, & saluti multorum providendum putasse, & nunc ab his non recedere, quae semel in concilio nostro de communi collatione placuerunt; quamvis multa multorum vocibus ventilentur, & mendacia adversus sacer∣dotes Dei, de Diaboli ore prolata, ad rumpendam Catholicae unitatis concordiam ubique jactentur. Sed te oportet11 1.1678 ut bonum fratrem atque unanimem consacerdo∣tem; non quid maligni atque apostatae dicant facile suscipere; sed quid collegae

tui modesti & graves viri faciant, de vitae & disciplinae nostrae exploratione perpen∣dere.

Venio jam nunc,* 1.1679 frater carissime, ada 1.1680 personam Cornelii collegae nostri; ut Cor∣nelium nobiscum verius noveris, non de malignorum & detrahentium mendacio,b 1.1681 sed de Domini Dei judicio, qui Episcopum fecit; & coepiscoporum testimonio, quorum numerus universus1 1.1682 per totum mundum concordi unanimitate consensit. Nam, quod Cornelium carissimum nostrum Deo, & Christo & Ecclesiae ejus, irem consacerdoti∣bus cunctis laudabili praedicatione commendat; non iste ad Episcopatum subito per∣venit, sed per omnia Ecclesiastica officia promotus, & in divinis administrationibus Do∣minum saepe promeritus,2 1.1683 ad sacerdotii sublime fastigium cunctis religionis gradibus as∣cendit. Tum deinde Episcopatum necc 1.1684 ipse postulavit, nec voluit, nec ut ceteri, quos arrogantiae & superbiae suae tumor inflat, invasit;d 1.1685 sed quietus & modestus, & quales esse consueverunt, qui ad hunc locum divinitus, eliguntur,3 1.1686 pro pudoree 1.1687 vir∣ginalis conscientiae suae, & pro humilitate ingenitae sibi & custoditae verecundiae,4 1.1688 non ut quidam, vim facit ut Episcopus fieret; sed ipsef 1.1689 vim passus est, ut Episcopatum coactus exciperet. Et factus est Episcopus à5 1.1690 plurimis collegis nostris, qui tunc in g 1.1691 urbe Roma aderant, qui ad nos literas honorificas, & laudabiles, & testimonio suae praedicationis illustres de ejus ordinatione miserunt. Factus est autem Cornelius Episcopus6 1.1692 de Dei & Christi ejus judicio, de Clericorum pene omnium testimonio, de plebis quae tunc affuit suffragio, & de sacerdotum antiquorum & bonorum virorum collegio; cum nemo ante se factus esset, cum Fabiani locus, id est, cum locus Petri h 1.16937 1.1694 & gradus cathedrae sacerdotalis vacaret. Quo occupato de Dei voluntate, atque omnium nostrum consensione firmato; quisquis jam Episcopus fieri voluerit, foris fiat necesse est; nec habeat Ecclesiasticam ordinationem qui Ecclesiae non tenet unitatem; quisquis ille fuerit, multum de se licet jactans, & sibi plurimum vindicans; profanus est, alienus est, foris est.8 1.1695 Et cum post primum secundus esse non possit, quisquis post unum qui folus esse debeat, factus est; non jam secundus ille, sed nullus est. Tum deinde post, Episcopatum noni 1.1696 exambitum, nec extortum; sed de Dei, qui sacerdotes facit, voluntate susceptum, quanta in ipso suscepto Episco∣patu suo virtus? quantum robur animi?k 1.1697 qualis firmitas fidei? quod nos sim∣plici corde & perspicere penitus, & laudare debemus: sedisse intrepidum Romae in sacerdotali cathedra eol 1.1698 tempore, cum tyrannus infestus sacerdotibus Dei, fanda atque infanda comminaretur, cum multo patientius &9 1.1699 tolerabilius audiret,

1 1.1700 levari adversus se aemulum principem, quam constituia 1.1701 Romae Dei sacerdotem. Non∣ne hic, frater carissime, summo virtutis & fidei testimonio praedicandus est? Nonne inter gloriosos Consessores & Martyres deputandus, qui tantum temporis sedit expectans corporis sui carnifices, & tyranni ferocientis ultores; qui Cornelium adversus edicta fera∣lia resistentem, & minas, & cruciatus, & tormenta fidei vigore calcantem, vel gla∣dio invaderent, vel crucifigerent, vel igne torrerent, vel quolibet inaudito genere poe∣narum viscera ejus & membrab 1.1702 laniarent? Etiam si majestas Domini protegentis & bo∣nitas, sacerdotem quem fieri voluit, factum quoque protexit: tamen Cornelius2 1.1703 quan∣tum ad ejus devotionem pertinet & timorem, passus est quicquidc 1.1704 pati potuit, & ty∣rannum, armis & bello postmodum victum,3 1.1705 prior sacerdotio suo vicit.

Quod autem quaedam de illo inhonesta & maligna jactantur nolo mireris; cum scias hoc esse opus semper Diaboli,* 1.1706 ut servos Dei mendacio laceret, & opinionibus falsis glo∣riosum nomen infamet; ut qui4 1.1707 conscientiae suae luce clarescunt, alienis rumoribus for∣didentur. 5 1.1708 Explorasse autem collegas nostros scias, & verissime comperissed 1.1709 nulla il∣lum lum libelli; ut quidam jactant, labe maculatum esse; sed neque cum Episcopis, qui sacrificaverunt,e 1.17106 1.1711 communicationem sacrilegam miscuisse; sed eos demum, quorum causa audita & innocentia comprobara sit, conjunxisse nobiscum. Nam & de Trophi∣mo, de quo tibi scribi desiderasti, non ita res est ut ad re pertulit rumor, & mendacium malignorum. Nam, sicut antecessores nostri saepe fecerunt7 1.1712 colligendis fratribus nostris, carissimus frater noster Cornelius8 1.1713 necessitati succubuir; & quoniam cum Trophimo pars maxima plebis abscesserat, redeunte nunc ad Ecclesiam Trophimo, & satisfaciente, & poenitentia deprecationis errorem pristinum confitente; & fratermitatem, quam nu∣per abstraxerat, cum plena humilitate & satisfactione revocante, auditae sunt ejus preces; & in Ecclesiam Domini non tam Trophimus,f 1.1714 quam maximus fratrum numerus, qui cum Trophimo fuerat, admislus est: qui omnes regressuri ad Ecclesiam non essent, nisi cum Trophimo comitante venissent. Tractatu ergo illic cum Collegis plurimis habito, susceptus est Trophimus; pro quo satisfaciebat fratrum reditus, & restituta multorum sa∣lus: sic tamen admissus est Trophimus,9 1.1715 ut laicus communicet non secundum quod ad te malignorum literae pertulerunt, quasi locum sacerdotis usurpet: sed & quod passim communicare sacrificatisg 1.1716 Cornelium tibi nunciatum est, hoc etiam de apo∣statarum fictis rumoribus nascitur. Neque enim possunt laudare nos, quih 1.1717 recedunt: aut expectare debemus, ut placeamus illis, quil 1.1718 nobis displicentes, & contra Eccle∣siam rebelles, sollicitandis de Ecclesia fratribus violenter insistunt. Quare & de Corne∣lio, & de nobis quaecunque jactantur, nec audias facile, nec credas, frater caris∣sime.

Si qui enim infirmitatibus occupantur,* 1.1719 illis, sicut placuit, in periculo subveni∣tur; postea quam tamen subvenium est, & periclitantibus pax data est,a 1.17201 1.1721 suffo∣cari à nobis non possunt, aut opprimi, aut vi & manu nostra in exitum mortis ur∣geri; ut quoniam morientibus pax datur, necesse sit mori eos, qui acceperint pa∣cem: cum magis in hocb 1.1722 judicium divinae pietatis, & paternae lenitatis appareat; quod qui pignus vitae in data pace percipiunt,c 1.1723 hic quoque ad vitam percepta pa∣ce teneantur. Et idcirco si accepta pace commeatus à Deo datur, nemo hoc debet in sacerdotibus criminari, cum semel placuerit fratribus in periculo subveniri. Nec tu existimes, frater carissime, sicut quibusdam videtur, libellaticos cum sacrificatis aequari oportere; quando inter ipsos etiam qui sacrificaverint, & conditio frequen∣ter & causa diversa sit. Neque enim aequandi sunt, ille qui ad sacrificium nefandum statim voluntate prosilivit; & qui reluctatus & congressus diu ad hoc funestum opus necessitate pervenit: ille qui & se omnes suos prodidit; & qui ipse pro cunctis ad discrimen accedens, uxorem & liberos, & domum totam periculi suid 1.1724 perfunctione pro∣texit, e 1.1725 ille qui inquilinos vel amicos suos ad facinus compulit, & qui inquilinis & colonis pepercit, fratres etiam plurimos qui extorres & profugi recedebant, in sua recta &f 1.1726 hospitia recepit, ostendens & offerens Dominog 1.1727 multas viventes & incolumes animas, quae pro una saucia deprecentur.

Cum ergo inter ipsos qui sacrificarint,* 1.1728 multa sit diversitas; quae inclementia est, & quam acerba duritia libellaticos cum iis qui sacrificarint jungere? quando is cui libellus acceptus est, dicat: Ego prius legeram, &2 1.1729 Episcopo tractante cognoveram non sacrificandum idolis, nec simulacra servum Dei adorare debere; & idcirco ne hoc facerem, quod non licebat (3 1.1730 cum occasio libelli fuisset oblata, quem nec ipsum acciperem nisi oftensa fuisset occasio) ad magistratum vel veni, vel alio eunte mandavi: Christianum me esse, sacrificareh 1.1731 mihi non licere, ad aras diaboli me venire non posse, dare me ob hoc praemium, ne quod non licet faciam. Nunc tamen etiam iste qui libello maculatus est, posteaquam nobis admonentibus didicit nec hoc se facere debuisse, & si manus pura sit, & os ejus feralis cibi contagia nulla polluerint, conscientiam ta∣men ejus esse pollutam; flet auditis nobis, & lamentatur, & quod deliquerit nunc admonetur, & non tam crimine, quam errore deceptus, quod4 1.1732 jam de cetero in∣structus, & paratus sit, contestatur. Quorum si poenitentiam respuamus habentium aliquam fiduciam tolerabilis conscientiae, statim cum uxore, cum liberis quos inco∣lumes reservaverant,i 1.1733 in haeresim vel schisma diabolo invitante rapiuntur: & adscri∣betur nobis in die judicii, nec ovem sauciam curasse, & propter unam sauciam mul∣tas integras perdidisse.* 1.1734 Et cum Dominus relictis nonaginta novem sanis unam erran∣tem & lassam quaesierit, & inventam humeris suis ipse portaverit; nos non tantum 5 1.1735 non quaeramusk 1.1736 lapsos, sed & venientes arceamus: & cum pseudoprophatae gre∣gem Christi nunc vastare & lacerare non desinant, occasionem canibus &l 1.1737 lupis demus, ut quos persecutio infesta non perdidit, eos nos duritia nostra & inhumani∣tate perdamus. Et ubi erit, frater carissime, quod Apostolus dicit? Omnibus per omnia placeo,* 1.1738 non quaerens quod mihi utile est, sed quod multis ut salventur.* 1.1739 Imitatores mei estote, sicut & ego Christi. Et iterum; Factus sum infirmis infirmus,* 1.1740 ut infirmos lucrarer.

Et iterum: Si patitur membrum unum, compatiuntur & cetera membra: & si laetatur unum membrum,1 1.1741 collaetantur & cetera membra.* 1.1742

Alia est Philosophorum & Stoicorum ratio,* 1.1743 frater carissime, qui dicunt omnia peccata paria esse; & virum gravem non facile flecti oportere: inter Christianos au∣tem & Philosophos plurimum distat. Et cum Apostolus dicat: Videte ne quis vos depraedetur per philosophiam & inanem fallaciam,* 1.1744a 1.1745 vitanda quae non de Dei cle∣mentia veniunt, sed de philosophiae durioris praesumtione descendunt.* 1.1746 De Moyse autem legimus in scripturis dictum; Et fuit Moyses homob 1.17472 1.1748 lenis nimis. Et Do∣minus in Evangelio suo dicit:c 1.1749 Estote misericordes, sicut & pater vesterd 1.1750 mi∣sertus est vestri.* 1.1751 Et iterum:3 1.1752 Non est opus sanis medicus, sed male habentibus.* 1.1753 Quam potest exercere medicinam, qui dicit: ego solos sanos curo, quibus medicus necessarius non est?e 1.1754 Opem nostram, medelam nostram vulneratis exhibere debe∣mus. Nec putemus mortuos esse, sed magis semianimes jacere eos, quos persecu∣tione funestaf 1.1755 sauciatos videmus; qui si in totum mortui essent,g 1.1756 nunquam de eisdem postmodum & Confessores & Martyres fierent. Sed quoniam est in illis quod h 1.1757 poenitentia sequente revalescat; ad fidem, & ad virtutem dei 1.1758 poenitentia ro∣bur armatur; quod armari non poterit, si quis desperatione deficiat, si ab Ecclesia dure & crudeliter segregatus, ad gentiles se vias & secularia opera convertat, vel ad haereticos & schismaticos rejectus ab Ecclesia transeat.4 1.1759 Ubi etsi occisus propterk 1.1760 nomen postmodum fuerit extra Ecclesiam constitutus, & ab unitate atque à caritate di∣visus, coronari in morte non poterit, Et ideo placuit, frater carissime, examinatis cau∣sis singulorum, libellaticos interim admitti; sacrificatis in exitu subveniri, quia5 1.1761 exo∣mologesis apud inferos non est, nec ad poenitentiam quis à nobis compelli potest, si fru∣ctus poenitentiae subtrahatur.* 1.1762l 1.17636 1.1764 Si praelium prius venerit, corroboratus à nobism 1.1765 invenietur armatus ad praelium; si vero ante praeliumn 1.1766 infirmitas urserit, cum solatio pacis & communicationis abscedit.

7 1.1767 Neque enim praejudicamus Domino judicaturo,* 1.1768 quo minus si poenitentiam ple∣nam & justam peccatoris invenerit, tunc ratum faciat quod à nobiso 1.1769 fuerit hic sta∣tutum. Si vero nos aliquis poenitentiae simulatione deluserit; Deus qui non deride∣tur, & qui cor hominis intuetur,* 1.1770 de his quae nos minus perspeximus judicet,* 1.1771 & servorum sententiam Dominus emendet; dum tamen nos meminisse, frater, debea∣mus, scriptum esse:8 1.1772 Frater fratrem adjuvans exaltabitur.* 1.1773 Et Apostolum quoque dixisse: In contemplatione habentes unusquisque, ne & vos tentemini. Alterutrum p 1.1774 onera sustinete,* 1.1775 & sic adimplebitis legem Christi.q 1.1776 Item quod superbos redar∣guens & arrogantiam frangens in Epistola sua ponat:* 1.1777 Et qui se putat stare, videat ne cadat. Et alio in loco dicat: Tu quis es qui judicas alienum servum? Domino suo stat aut cadit; stabit autem,* 1.1778 potens est enim Deusr 1.1779 statuere eum. Joannes quo∣que Jesum Christum Dominum advocatum & deprecatorem pro peccatis nostris probat dicens: Filioli mei ista scribo vobis ne delinquatis; & si quis deliquerit,* 1.1780 advocatum habemus apud Patrem, Jesum Christum justum, &s 1.1781 ipse est deprecatio pro delictis nostris. Et Paulus quoque Apostolus in Epistola sua posuit; Si cum adhuc peccatores essemus,* 1.1782 Christus pro nobis mortuus est, multo magis nunc

justificati in sanguine illius,a 1.1783 liberabimur per illum ab ira. Cujus pietatem & clemen∣tiam cogitantes, non acerbi adeo, nec duri,* 1.1784b 1.1785 nec in sovendis fratribus inhuma∣ni esse debemus: sed dolere cum dolentibus, cum flentibus flere, & eos quantum possumus auxilio & solatio nostrae dilectionis erigere, nec adeo immites & perti∣naces ad eorum poenitentiamc 1.1786 retundendam, nec iterum soluti & faciles ad commu∣nicationem temered 1.1787 laxandam. Jacet ecce saucius frater ab adversario in acie vulne∣ratus. Inde diabolus conatur occidere quem vulneravit, hinc Christus hortatur ne in totume 1.1788 pereat, quem redemit. Cui de duobus assistimus, inf 1.1789 cujus partibus stamus? utrum neg 1.1790 diabolo savemus ut perimat, & semianimem fratrem jacentem, sicut in Evangelioh 1.1791 sacerdotes & Levites, praeterimus?* 1.1792 an vero ut sacerdotes Dei & Christi, quod Christus & docuit & fecit imitantes, vulneratum de adversarii faucibus ra∣pimus,i 1.17931 1.1794 ut curatum Deo judicik 1.1795 reservemus?

Nec putes,* 1.1796 frater carissime, hinc aut virtutem fratrum minui, aut martyria defice∣re, quod lapsis laxata sit poenitentia, & quod poenitentibus spes pacis oblata. Manet vere fidentium robur immobile, & apud timentes ac diligentesl 1.1797 corde toto Deum, stabilis & fortis perseverat integritas. Nam & moechis à nobis poenitentiae tempus con∣ceditur, & pax datur, non tamen idcirco virginitas in Ecclesia deficit, autm 1.1798 con∣tinentiae propositum gloriosum per aliena peccata languescit. Floret Ecclesia tot vir∣ginibus coronata, & castitas ac pudicitia tenorem gloriae suae servat, nec quia adultero poenitentia & venia laxatur, continentiae vigor frangitur.2 1.1799 Aliud est, ad veniam sta∣re, aliud ad gloriam pervenire: aliud missum in carcerem non exire inde,* 1.1800 donec solvat novissimum quadrantem; aliud statim fidei & virtutis accipere mercedem: aliud pro pec∣catis longon 1.1801 dolore cruciatum emundari, &o 1.18023 1.1803 purgari diu igne; aliud peccata omnia passione purgasse:4 1.1804 aliud denique pendere in die judicii ad sententiam Domini, aliud statim à Domino coronari.

Et quidem5 1.1805 apud antecessores nostros,* 1.1806 quidam de Episcopis istic in

1 1.1807 Provincia nostra dandam pacem moechis non putaverunt, & in totum poenitentiae locum contra adulteria clauserunt; non tamen à coepiscoporum suorum collegio recesserunt, aut Catholicae Ecclesiae unitatem vel duritiae, vel censurae suae obstinatione ruperunt; ut quia apud alios adulteris pax dabatur, qui non dabat, de Ecclesia separaretur.2 1.1808 Manen∣te concordiae vinculo & perseverante Catholicae Ecclesiae individuo sacramento, actum suum disponit & dirigit unusquisque Episcopus, rationem propositi sui Domino redditu∣rus.

Miror autem quosdam sic obstinatos esse ut dandam non putent lapsis poenitentiam,* 1.1809 aut poenitentibus existiment veniam denegandam, cum scriptum sit: Memento un∣de cecideris,* 1.1810 & age poenitentiam, & fac priora opera. Quod utique ei dicitur, quem constat cecidisse, & quem Dominus hortatur per opera rursus exsurgere, quia scri∣ptum est: Eleemosyna à morte liberat; & non utique ab illa morte,* 1.1811 quam semel Christi sanguis extinxit, & à qua nos salutaris baptismi, & redemtoris nostri gratia li∣beravit; sed ab ea, quae per delicta postmodum serpit. Alio item loco poenitentiae tempus datur, & poenitentiama 1.1812 non agenti Dominus comminatur: Habeo, inquit,* 1.1813 adversus te multa, quod3 1.1814 uxorem tuam Jesabel, quae se dicitb 1.1815 prophetem, sinis docere & seducere servos meos, fornicari & manducarec 1.1816 de sacrificiis, & dedi illi tempus ut poenitentiam ageret, & poenitere non vult à fornicatione. Ecce mitto eam in lectum, & qui cum ea fomicati sunt, in maximam tribulationem; nisid 1.1817 poenitentiam fecerint ab operibus suis. Quos utique ad poenitentiam Dominus non hortaretur, nisi quia poenitentibus indulgentiam pollicetur. Et in Evangelio: Dico, inquit, vobis,* 1.1818 sic erit gaudium in coelo super uno peccatore poenitentiam agente, quam super nonaginta novem justis, quibus non est opus poenitentia. Nam cume 1.1819 scriptum sit: Deus mortem non fecit,* 1.1820 nec laetatur in perditione vivorum: utique qui neminem vult perire, cupit peccatores poenitentiam agere, & per poenitentiam denuo ad vitam redire. Ideo & per Joel Prophetam clamat & dicit: Et nunc dicitf 1.1821 Dominus Deus: Revertimini ad me ex toto corde vestro,* 1.1822 simulque & jejunio, & sletu, & plan∣ctu, &g 1.1823 discindite corda vestra, & non vestimenta vestra, & revertimini ad Domi∣num Deum vestrum, quia misericors & pius est, & patiens, & multae miserationis, & quih 1.1824 sententiam flectat4 1.1825 adversusi 1.1826 malitias irrogatas. In Psalmis etiam legimus censuram pariter & clementiam Dei comminantis simul atque parcentis; punientis ut cor∣rigat, & cum correxerit reservantis; Visitabo, inquit, in virga facinora eorum,* 1.1827 & in flagellis delicta eorum. Misericordiam autem meam non dispergam ab eis. Dominus quoque in Evangelio pietatem Dei patris ostendens ait: Quis est ex vobis homo quem si petietit filus ejus panem, lapidem porriget illi? aut si piscem postulaverit,* 1.1828 ser∣pentem illi porriget? Si ergo vos, cum sitis nequam, scitis bona data dare filiis vestris, quanto magis pater vester coelestis dabit bonak 1.1829 poscentibus se? Comparat hic Dominus carnalem patrem & Dei patris aeternam largamque pietatem: quod si iste in terris nequam pater offensus graviter à filio peccatore & malo, si tamen eundem post∣modum viderit reformatum, & depositisl 1.1830 prioris vitae delictis ad sobrios & bonos mo∣res, & ad innocentiae disciplinamm 1.1831 poenitentiae dolore correctum, & gaudet & gra∣tulatur; & susceptum, quem ante projecerat, cum voto paternae exultationis amplecti∣tur, quanto magis unus ille & verus pater, bonus, misericors & pius, imon 1.1832 ipsa bo∣nitas & misericordia & pietas, laetatur in poenitentia filiorum suorum; nec iram poeni∣tentibus, aut plangentibus & lamentantibus poenam comminatur, sed veniam magis & indulgentiam pollicetur? Unde Dominus in Evangelio beatos dicit plangentes, quia qui plangit,* 1.1833 misericordiam provocat: qui pervicax & superbus est, iram sibi & poenam ju∣dicii venientis exaggerat. Et iccirco, frater carissime, poenitentiam non agentes, nec 5 1.1834 dolorem delictorum suorum toto corde & manifesta lamentationis suae professione testan∣tes, prohibendos omnino censuimus à spe communicationis & pacis, si in infirmitate at∣que in periculo coeperint deprecari; quia rogare illos non delicti poenitentia, sed mor∣tis urgentis admonitio compellit; nec dignus est in morte accipere solatium, qui se non cogitavit esse moriturum.

1 1.1835 Quod vero ad Novatiani personam pertinet, frater carissime, de quo desidera∣sti tibi scribi quam haeresim introduxisset; scias nos primo in loco nec curiosos esse debere quid ille doceat,* 1.1836 cum foris doceat. Quisquis ille est, & qualiscunque est, Chri∣stianus non est, qui in Christi Ecclesia non est.a 1.1837 Jectet se licet & philosophiam vel eloquentiam suam superbis vocibus praedicet; qui nec fratermam caritatem, nec Eccle∣siasticam b 1.1838 unitatem retinuit, etiam quod prius fuerat, amisit. Nisi si Episcopus tibi videtur, qui Episcopo in Ecclesiac 1.1839 à sedecim coepiscopis facto, adulter atque extraneus Episcopus fieri à desertoribus per ambitum nititur; & cum sit à Christo una Ecclesia per totum mundum in multa membra divisa, item2 1.1840 Episcopatus unus, Episcoporum multorum concordi numerositate diffusus; ille post Dei traditionem, post connexam & ubique conjunctam Catholicae Ecclesiae unitatem,3 1.1841 humanam co∣netur Ecclesiam facere, & per plurimas civitates novos Apostolos suos mittat, ut quaedam recentia institutionis fuae fundamenta constituat; cumque jampridem per om∣nes provincias & per urbes singulas ordinati sint Episcopi in aetate antiqui, in fide integri, in pressura probati, in persecutione proscripti, ille super eos creare alios pseudo-episcopos audeat. Quasi possit aut totum orbem novi conatus obstinatione per∣agrare, autd 1.1842 Ecclesiastici corporis compaginem discordiae suaee 1.1843 seminatione re∣scindere; nesciens schismaticos semper inter initia fervere, incrementa vero habere non posse, nec augere quod illicite coeperint, sed statim cum prava sua aemulatio∣ne deficere. Episcopatum autem tenere non posset, etiam si episcopus prius factus, à coepiscoporum fuorum corpore & ab Ecclesiaef 1.1844 unitate descisceret; quando Aposto∣lus admoneat, ut invicem nosmetipsos fustineamus, ne ab unitate quam Deus constituit, recedamus, & dicat: Sustinentes invicem in dilectione, satis agentes fervare unitatem Spiritus in conjunctione pacis.* 1.1845 Qui ergo nec unitatem Spiritus, nec conjunctionem pacis observat; & se ab Ecclesiae vinculo atque à sacerdotum collegio separat, Episcopi nec potestatem potest habere, nec honorem, qui Episcopatus nec unitatem voluit tene∣re, nec pacem.

Tum deinde quantus arrogantiae tumor est,* 1.1846 quanta humilitatis & lenitatis oblivio, arrogantiae suae quanta jactatio, ut quis aut audeat, aut facere se posse credat, quod nec Apostolis concessit Dominus, ut zizania à frumento putet se posse discernere, aut quasi ipsi palam ferre & aream purgare concessum sit, paleas conetur à tritico separare? Cumque Apostolus dicat: In domo autem magna non solum vasa aurea sunt & argentea,* 1.1847 sed & lignea & fictilia; aurea & argentea vala videatur eligere, lignea vero & fictilia contemnere, abjicere, damnare; quando non nisi die Domini vasa lignea divini ardoris incendio concrementur, & fictilia ab eo cui data est ferrea virga, frangan∣tur.* 1.1848

Aut si se cordis & renis scrutatorem constituit & judicem, per omnia aequaliter judi∣cet,* 1.1849 & cum sciat scriptum esse; Ecce sanus factus es,* 1.1850 jam noli peccare, ne quid ti∣bi deterius fiat,* 1.1851 fraudatores & moechos à latere atque à comitatus suo separet: quan∣do multo & gravior, &4 1.1852 pejor sit moechi quam libelatici causa, cum hic necessi∣tate, ille voluntate peccaverit; hic existimans sibi satis esse quod non sacrificaverit,g 1.1853 errore deceptus sit, ille matrimonii expugnator alieni, vel lupanar ingressus ad cloa∣cam & coenosam voraginem vulgi, sanctificatum corpus & Dei templum detestabili colluvione violaverit:h 1.1854 sicut Apostolus dicit: Omne peccatum quodcunque fecerit homo,* 1.1855 extra corpus est; qui autem moechatur in corpus suum peccat. Quibus tamen & ipsis poenitentia conceditur, & lamentandi ac satisfaciendi spes relinquitur, se∣cundum ipsum Apostolum dicentem: Timeo ne forte veniens ad vos, lugeam mul∣tos i 1.1856 ex iis qui ante peccaverunt,* 1.1857 & non egerunt poenitentiam de immunditiis quas secerunt, & fomicationibus & libidinibus. Nec sibi in hoc novi haeretici blandiantur,

quod se dicant idololatris non communicare; quando sint apud illos & adulteri & frauda∣tores, qui teneantur idololatriae crimine,* 1.1858 secundum Apostolum dicentem: Hoc enim 1 1.1859 scitote intelligentes quia omnis fornicator aut2 1.1860 immundus, aut fraudator, quod est idololatria non habet haereditatem in regno Christi & Dei.a 1.1861 Et iterum:* 1.1862 Mortifi∣cate itaque membra vestra quae in terra sunt,3 1.1863 exponentes fornicationem, immundi∣tiam, & concupiscentiam malam, & cupiditatem, quae sunt idolorum servitus, pro∣pter quae venit ira Dei. Nam cum corpora nostra membra sint Christi, & singuli si∣mus templum Dei, quisquis adulterio templum dei violat, Deum violat; & qui in peccatis committendis voluntatem diaboli facit, daemoniis & idolis servit. Neque enim mala facta de sancto Spiritu veniunt, sed de adversarii instinctu; & de immundo spiri∣tu natae concupiscentiae; contra Deum facere, & Diabolo servire compellunt. Ita fit, ut si peccato alterius inquinari alterum dicunt, & idololatriam delinquentis ad non de∣linquentem transire sua asseveratione contendunt; excusari secundum suam vocem non possint ab idololatriae crimine, cum constet de Apostolica probatione moechos & frau∣datores, quibus illi communicant, idololatras esse. Nobis autem secundum fidem nostram, & divinae praedicationis datam formam competit ratio veritatis, unum∣quemque in peccato suo ipsum teneri, nec posse alterum pro altero reum fieri, cum Dominus praemoneat & dicat:* 1.1864 Justitia justi super eum erit, & scelus scelerati super eum erit. Et iterum: Non morientur patres pro filiis, & filii non morientur pro patri∣bus. Unusquisque in peccato suo morietur. Quod legentes scilicet & tenentes,* 1.1865 nemi∣nem putamus à fructu satisfactionis & spe pacis arcendum; cum sciamus juxta scriptura∣rum divinarum fidem, auctore & hortatore ipso Deo, & ad agendam poenitentiam pec∣catores redigi, & veniam atque indulgentiam poenitentibus non denegari.

Atque ô4 1.1866 frustrandae fraternitatis irrisio! ô miserorum lamentantium caduca deceptio!* 1.1867 ô haereticae institutionis inefficax & vana traditio!b 1.1868 hortari ad satisfactionis poeni∣tentiam, & subtrahere de satisfactione medicinam; dicere fratribus nostris, plange & lacrymas funde, & diebus ac noctibus ingemisce, & pro abluendo & purgando delicto tuo largiter & frequenter operare, sed extra Ecclesiam post omnia ista mo∣rieris: quaecunque ad pacem pertinent, facies, sed nullam pacem, quamc 1.1869 quae∣ris, accipies. Quis non statim pereat? quis nond 1.1870 ipsa desperatione deficiat? Quis non animum suum à proposito lamentationis avertat? Operari tu putas rusticum posse, si dixeris: agrum peritia omni rusticitatis exerce; culturis diligenter insiste: sed nul∣lam messem metes, nullam vindemiam premes, nullos oliveti tui fructus capies, nulla de arboribus poma decerpes? Vel si ei, cui dominiume 1.1871 & usum navium suades, di∣cas; Materiam de excellentibus sylvis mercare frater;f 1.1872 carinam praevalidis & electis roboribus intexe, clavo, funibus, velis, ut fabricetur atque armetur navis, operare: sed cum haec feceris, fructum de actibus ejus & cursibus non videbis? Praecludere est at∣que g 1.1873 abscindere iter doloris ac poenitendi viam; ut cum in scripturis Dominus Deus revertentibus ad se & poenitentibus blandiatur; nostra duritia & crudelitate dumh 1.1874 fru∣ctus poenitentiae intercipitur, poenitentia ipsa tollatur. Quod si invenimus à poenitentia agenda neminem debere prohiberi, & deprecantibus atque exorantibus Domini misericor∣diam, secundum quod ille misericors & pius est, per sacerdotes ejus pacem posse conce∣di; admittendus est plangentium gemitus & poenitentiae fructus dolentibus non negan∣dus. Et quia5 1.1875 apud inferos confessio non est,* 1.1876 nec exomologesis illic fieri potest: qui ex toto corde poenituerint, & rogaverint, in Ecclesiam debent interim suscipi, & in ipsa Domino reservari, qui adi 1.1877 Ecclesiam venturus, de illis utique, quos in ea intus invenerit, judicabit.

Apostatae vero & desertores, vel adversarii, & hostes, & Christia 1.1878 Ecclesiam dissi∣pantes, nec si occisib 1.1879 pro nomine foris fuerint,* 1.1880 admitti secundumc 1.1881 Apostolum possunt ad Ecclesiae pacem,* 1.1882d 1.1883 quando nec spiritus, nec Ecclesiae tenuerunt unitatem. Haec interim, frater carissime, pauca de multis quantum potui breviter decucurri, qui∣bus & desiderio tuo satisfacerem: & tee 1.1884 magis ac magis collegii & corporis nostri so∣cietati conjungerem. Si aurem tibi veniendi ad nos opportunitas & facultas fuerit, plura in commune conferre, & uberius ac plenius, quae in salutarem concordiam faciant, tra∣ctare poterimus. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA LVI.

Cyprianus

Fortunato, Ahimnio, Optato, Privatiano, Donatulo & Felici, fratribus, Salutem.

SCRIPSISTIS mihi,* 1.1885 fratres carissimi, quod cum in1 1.1886 Capsensi civitate pro∣pter ordinationem Episcopi essetis,* 1.1887 pertulerit ad vosa 1.1888 Superius frater & collega noster: Ninum, Clementianum, Florum fratres nostros, qui in persecutione apprehensi prius fuerant, & nomen Domini confessi,2 1.1889 violentiam magistratus & b 1.1890 populi frementis impetum vicerant; postmodum cum apud Proconsulem poenis gra∣vibus excruciarentur; vic 1.1891 tormentorum subactos esse, & de gradu gloriae,d 1.1892 ad quam plena fidei virtutee 1.1893 tendebant, diutinis cruciatibus excidisse: nec tamen post hunc g••avem lapsum,3 1.1894 non voluntate, fed necessi••atef 1.1895 susceptum, à poenitentia agenda4 1.1896 per hoc triennium destitisse. De quibus consulendum putastis an eos ad commu∣nicationem jam fas esset admittere. Et quidem quod ad mei animi sententiam pertinet, pu∣to his indulgentiam Domini non defuturam, quos constat stetisse in acie,g 1.18975 1.1898 nomen confessos esse: violentiam magistratuum & populi furentis incursum, immobilis fideih 1.1899 obstinatione vicisse, passos esse carcerem, diu inter minas Proconsulis & fremitum po∣puli circumstantis, tormentis laniantibus ac longa iterationei 1.1900 cruciantibus repugnasse: ut quodk 1.1901 in novissima infirmitate carnis subactum videtur, meritorum praecedentium defensione relevetur: & sit satis talibus gloriam perdidisse, non tamenl 1.1902 debere nos eis & veniae locum claudere, atque eos à paterna pietate, & à nostra communicatione pri∣vare; quibus existimamus ad deprecandam clementiam Domini posse sufficere, quod trien∣nio jugiter ac dolenter, ut seribitis, cum summa poenitentiae lamentatione planxerunt. Certe non puto incaute & temere his pacem committi, quos videmus militiae suae for∣titudine, 6 1.1903 nec prius pugnae defuisse, & si acies etiam denuo venerit, gloriam suam posse reparare. N••m cum in Concilio placuerit poenitentiam agentibus in infirmitatis periculo subveniri & pacem dari; debent utique in accipienda pace praecedere, quos videmus non animi infirmitate cecidisse, sed in praelio congressos & vulneratos, per imbecillitatem carnis confessionis suae coronam non potuisse perferre; maxime cum cupientibus mori non permitteretur occidi, sed tamdiu fessos tormenta laniarent, quamdiu non fidem, quae invicta est, vincerent; sedm 1.1904 carnem, quae infirma est, fa∣tigarent. Quoniam tamen scripsistis, utn 1.1905 cum pluribus collegis de hoc ipsoo 1.1906 plenissime p 1.1907 tractem, & res tanta exigit majus & impensius de multorum collatione consilium, & nunc omnes fere, inter paschae prima solennia, apud se cum fratribus demorantur; quan∣do

solennitati celebrandae apud suos satisfecerint, &1 1.1908 ad me venire coeperint, tractabo cum singulis plenius, ut de eo quod consuluistis figatur apud nos, & rescribatur vobis firma sententia, multorum sacerdotum consilio ponderata. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere.

EPISTOLA LVII.

Cyprianus, Liberalis, Caldonius, Nicomedes, Caecilius,a 1.1909 Ju∣nius, Marrutius, Felix, Successus, Faustinus, Fortunatus, Victor, Saturninus, alius Saturninus, Rogatianus, Tertullus, Lucianus, Eutyches, Amplus, Sattius, Secundinus, alius Sa∣turninus, Aurelius, Priscus, Herculanus, Victoricus, Quin∣tus, Honoratus, Montanus; Hortensianus, Verianus, Jam∣bus, Donatus, Pompeius, Polycarpus, Demetrius, alius Do∣natus, Privatianus, alius Fortunatus, Rogatus & Monulus

Cornelio fratri, S.

STATUERAMUS quidem jam pridem,* 1.1910 frater carissime, participato invicem nobiscum consilio,* 1.1911 ut qui in persecutionis infestatione supplantati ab adversario & lapsi fuissent, & sacrificiis se illicitis maculassent,1 1.1912 agerent diu poenitentiam ple∣nam, & si periculum infirmitatis urgeret, pacemb 1.1913 sub ictu mortis acciperent. Nec enimc 1.1914 fas erat, aut permittebat: paterna pietas & divina clementia, Ecclesiam pul∣santibus claudi, & dolentibus ac deprecantibus spei salutaris subsidium denegari, ut de seculo recedentes sine communicatione, & pace ad Dominum dimitterentur; quandod 1.1915 permiserit ipse, qui legeme 1.1916 dedit,* 1.1917 ut ligata in terris etiam in coelis ligata essent; sol∣vi autem possent illic, quae hic prius in Ecclesia solverentur.f 1.1918 Sed enim cum videa∣mus 2 1.1919 diem rursus alterius infestationis appropinquare coepisse, &3 1.1920 crebris atque assiduis oftensionibus admoneamur, ut ad certamen, quod nobis hostisg 1.1921 indicit, armati & pa∣rati simus; plebem etiam nobis de divina dignatione commissam exhortationibus nostris h 1.1922 paremus, & omnes omnino milites Christi, qui arma desiderant, & praelium flagi∣tant, intra castrai 1.1923 Dominica colligamus: necessitate cogente, censuimus, eis qui de Ecclesia Domini non recesserunt,k 1.1924 sed poenitentiam agere & lamentari, ac Dominum deprecari à primo lapsus sui die non destiterunt, pacem dandam esse; & eos ad praelium, quod imminet, armari & instrui oportere. Obtemperandum est namque ostensionibus,

atque admonitionibus justis, ut à pastoribus ovesa 1.1925 in periculo non deserantur, sed grex omnis in unum congregetur, & exercitus Domini ad certamen militiae coelestis armetur. Merito enim trahebatur dolentium poenitentia tempore longiore, ut infirmis in exitu sub∣veniretur, quamdiu quies & tranquillitas aderat, quae differre diu plangentium lacrymas, & subvenire sero morientibus in infirmitate pateretur. At vero nunc non infirmis, sed fortibus pax necessaria est, nec morientibus, sed viventibus communicatio à nobis danda est, ut quos excitamus & hortamur ad praelium, non inermes & nudos relinquamus, sed 1 1.1926 protectione sanguinis, &b 1.1927 corporis Christi muniamus: & cum ad hoc fiat Euchari∣stia, ut possit accipientibus esse tutela, quos tutos esse contrac 1.1928 adversarium voluimus, munimento Dominicae saturitatis armemus. Nam quo modo docemus aut provocamus eos in confessione nominis sanguinem suum fundere, si eis militaturis Christi sanguinem denegamus? aut quo modo ad martyrii poculum idoneos facimus, si non eos prius ad bi∣bendum in Ecclesia poculum Domini2 1.1929 jure communicationis admittimus?

Interesse debet,* 1.1930 frater carissime, inter eos qui vel apostataverunt, & ad seculum cui renunciaverant reversi, gentiliter vivunt, vel ad haereticos transfugae facti, contra Ec∣clesiam parricidalia quotidie arma suscipiunt: & inter eos qui ab Ecclesiae limine non rece∣dentes, & implorantes jugiter ac dolenter divina & paterna solatia, nunc se ad pugnam paratos esse, & pro Domini sui nomine, ac pro sua salute stare fortiter, & pugnare pro∣fitentur. Hoc in tempore pacem nos non dormientibus, sed vigilantibus damus: pacem non deliciis, sed armis damus: pacem non ad quietem, sed ad aciem damus. Si secun∣dum quod eos audimus, & optamus & credimus, fortiter steterint; & adversarium no∣biscum in congressione prostraverint: non poenitet pacem concessisse ••am fortibus, imo Episcopatus nostri honor grandis & gloria est, pacem dedisse Martyribus; ut sa∣cerdotes quid 1.1931 sacrificia Dei quotidie celebramus, hostias Deo & victimas praepa∣remus.

Si autem (quod Dominus avertat à fratribus nostris) aliquis lapsorum fesellerit,* 1.1932 ut pacem subdole petat, & impendentis praelii tempore communicationem non praeliaturus accipiat, se ipsum fallit & decipit; qui aliud corde occultat, & aliud voce pronunciat. Nos in quantum nobis & videre & judicare conceditur, faciem singulorum videmus; cor scrutari, & mentem perspicere non possumus. De his judicat occultorum scrutator & cognitor cito venturus, & de atcanis cordis atque abditis judicaturus. Obesse autem mali bonis non debent, sed magis mali à bonis adjuvari. Nec ideo Martyrium factu∣ris pax neganda est, quia sunt quidam negaturi; cum propter hoce 1.1933 pax danda sit om∣nibus militaturis, ne per ignorantiam nostram ille incipiat praeteriri, qui habet in praelio coronari.

Nec qu••squam dicat,* 1.19343 1.1935 qui martyrium tollit,4 1.1936 sanguine suo baptizatur: nec pax illi ab Episcopo necessaria est, habituro gloriae suae pacem, & accepturo majorem de Do∣mini dignatione mercedem. Primo idoneus esse non potest ad martyrium, qui ab Eccle∣sia non armatur ad praelium: & mens deficit,f 1.1937 quam non recepta Eucharistiag 1.1938 eri∣git, & accendit.* 1.1939 Dominus enim in Evangelio suo dicit: Cum autem vos tradiderint, h 1.1940 nolite cogitare quid loquamini: dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini: non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis. Quando au∣tem dicat,5 1.1941 in traditis atque ini 1.1942 confessione nominis constitutis spiritum Patris loqui; quo modo potest ad confessionem paratus aut idoneus inveniri, qui non prius pace ac∣cepta receperit spiritum Patris, qui corroborans servos suos ipse loquitur & confitetur in nobis? Tum deinde si relictis omnibus rebus suis fugerit, & in latebris atque in so∣litudine constitutus in latrones forte incurrerit, aut in febribus & in languore decesserit: nonne nobis imputabitur quod tam bonus miles, qui omnia sua dereliquit, & contemta domo, & parentibus, ac liberis, sequi Dominum suum maluit, sine pace, & sinek 1.1943 communicatione decedit? Nonne nobis vel negligentia segnis, vel duritia crudelis ascri∣betur in die judicii; quod pastores creditas & commissas nobis oves nec curare in pace, nec in acie voluerimus armare? nonne ingeretur nobis à Domino, quod per Prophetam suum clamat & dicit: Ecce lac consumitis, lanis vos tegitis, & quod crassum est inter∣ficitis,* 1.1944 & oves meas non pascitis;l 1.1945 quod infirmatum est non confortastis, & quod

male habuit non corroborastis, &1 1.1946 quod contribulatum est2 1.1947 nona 1.1948 consolidastis, & quod errabat non revocastis, & quod periit non inquisistis, & quod forte fuit, confecistis labore: & dispersae sunt oves meae, eo quod non sunt pastores, & fa∣ctae sunt inb 1.1949 comesturam omnibus bestiis agri; & non fuit qui inquireret, neque qui revocaret. Propterea haec dicit Dominus: Ecce ego super pastores, & inqui∣ram oves meas de manibus eorum,* 1.1950 & avertam eosc 1.1951 ut non pascant oves meas; & jam non pascent eas, & extraham oves measd 1.1952 de ore eorum, &3 1.1953 pascam eas cum judicio. Ne igitur4 1.1954 ore nostro, quo pacem negamus, quo5 1.1955 duritiam magis e 1.1956 humanae crudelitatis,f 1.1957 quam divinae & paternae pietatis opponimus, oves no∣bis commissae à Domino reposcantur; placuit nobis, sancto Spiritu suggerente, & Domino per visiones multas & manifestas admonente,g 1.1958 quia hostis nobis immine∣re praenunciatur & ostenditur, colligere intra castra milites Christi, & examinatis singulorum causis, pacem lapsis dare, imo pugnaturis arma suggerere: quod cre∣dimus vobis quoque paternae misericordiae contemplatione placiturum.6 1.1959 Quod si de Collegis aliquis extiterit, qui urgente certamine pacem fratribus & sororibus non pu∣tat dandam, reddet ille rationem in die judicii Domino, vel importunae censurae, vel inhumanae duritiae suae. Nos, quod fidei, & caritati, & sollicitudini congrue∣bat, quae erant in conscientia nostra protulimus; diem certaminis appropinquasse, hostem violentum cito contra nos exsurgere:h 1.1960 pugnam non talem qualis fuit, sed 7 1.1961 graviorem multo & acriorem venire.i 1.1962 Hoc nobis divinitus frequenter ostenditur; de hoc nos providentia & misericordia Domini saepiusk 1.1963 admonent, de cujus ope & pietate qui in eum confidimus, possumus esse securi: quia qui in pace militibus suis futuram praenunciat pugnam, dabit militantibus in congressione victoriam. Opta∣mus te, frater carissime, ••emper bene valere.

EPISTOLA LVIII.

Cyprianus1 1.1964

Plebi Thibari consistenti, Salutem.

COGITAVERAM quidem,a 1.1965 fratres dilectissimi,* 1.1966b 1.1967 atque in votis habe∣bam,* 1.1968 c 1.19692 1.1970 si rerum ratio ac temporis conditio permitteret, secundum quod frequenter desiderastis, ipse ad vos venire, & quantulacunque mediocritate ex∣hortationis nostraed 1.1971 praesens illic fraternitatem vestram corroborate. Sed quo∣niam sic rebuse 1.1972 urgentibus detinemur, ut longe istinc excurrere, & diu à plebe, cui de divina indulgentia praesumus, abesse non detur facultas, has interim pro me ad vos vicarias literas misi. Namf 1.1973 cum Domini instruentis dignatione instigemur saepius, g 1.1974 amplius & admoneamur; ad vestram quoque conscientiam admonitionis nostrae solli∣citudinem perferre debemus. Scire enim debetis & pro certo credere ac tenere,3 1.1975 pres∣surae diem super caput esse coepisse, & occasum seculi atque Antichristih 1.1976 tempus ap∣propinquasse; ut parati omnes ad praelium stemus:i 1.1977 nec quidquam nisi gloriam vitae aeternae, & coronam confessionis dominicae cogitemus.k 1.1978 Nec putamus talia esse, quae veniunt,l 1.1979 qualia fuerunt illa quae transierunt: gravior nunc & ferocior pugna imminet, ad quam fide incorrupta, & virtute robusta parare se debent milites Christi; considerantesm 1.1980 iccirco se quotidie calicem sanguinis Christi bibere, ut possint & ipsi propter Christum sanguinem fundere. Hoc est enim velle cum Christo inveniri,n 1.1981 id quod Christus & docuit,* 1.1982 &o 1.1983 fecit imitari: secundum Joannem Apostolum dicentem: Qui dicit se in Christo manere, debet quomodo ille ambulavit & ipse ambulare. Item beatus Apostolus Paulus exhortatur & docet dicens.p 1.1984 Sumus filii Dei.* 1.1985 Si autemq 1.1986 filii & haeredes; haeredes Dei, cohaeredes autem Christi, si quidem compatiamur ut & commagnificemur.

Quae nunc omnia consideranda sunt nobis, ut nemo quidquam4 1.1987 de seculo jam morien∣te desideret; sed sequatur Christum,* 1.1988 qui & vivit in aeternum, & vivificat servos suos in fide sui nominis constitutos. Venit enim tempus, fratres dilectissimi, quod jampridem Dominus noster praenunciavit,* 1.1989 & docuit advenire: dicens: Veniet hora, ut omnis, qui vos occiderit,r 1.1990 putet se obsequium Deo facere.s 1.1991 Sed haec facient, quoniam non cognoverunt Patrem, neque me. Haec autem locutus sum vobis, ut cum venerit hora eorum, memores sitis quia ego dixi vobis. Nec quisquam miretur persecutioni∣bus nos assiduis fatigari, & pressuris angentibus5 1.1992 frequenter urgeri; quando haec futura in novissimis temporibus Dominus ante praedixerit, & militiam nostram magisterio & hortamento sui sermonis instruxerit: Petrus quoque Apostolus ejus docuerit, ideo per∣secutiones fieri, ut probemur, & ut dilectioni Dei, justorum praecedentium exemplo,

nos etiam morte & passionibus copulemur: posuit enim in Epistola sua dicens:* 1.1993 Carissi∣mi, 1 1.1994 nolite mirari ardorem accidentem vobis, qui ad tentationem vestram fit,a 1.19952 1.1996 ne excidatis tanquam novum vobis contingat; sed quotiescunque communicatis Christi pas∣sionibus, per omnia gaudete, ut & in revelatione facta claritatis ejus gaudentes exulte∣tis. Si improperatur vobis in nomine Christi, beati estis, quia majestatis & virtutis Domini nomen in vobis requiescit. Quod quidem secundum illos blasphematur, se∣cundum nos autem honoratur. Docuerunt autem nos Apostoli ea quae de praeceptis Do∣minicis & coelestibus mandatis ipsi quoque didicerunt, Domino ipso scilicet corroboran∣te nos, & dicente;* 1.1997 Nemo est qui relinquat domum, aut agrum, aut parentes, aut fratres, aut sorores, aut uxorem, aut filios propter regnum Dei, & non recipiat septies tantum in isto tempore, in seculo autem venturo vitam aeternam.* 1.1998 Et iterum: Beati, inquit, eritis, cum odio vos habuerint homines, & separaverint vos, & expulerint, & maledixerint nomini vestro quasi nequam, propter filium hominis: gaudete in illa die & exultate, ecce enim merces vestrab 1.1999 multa in coelis. Gaudere nos & exultare voluit in persecutionibus Dominus, quia quando persecutiones fiunt, tuncc 1.2000 dantur coronae fidei, tunc probantur milites Dei,3 1.2001 tunc Martyribus patent coeli. Neque enim sic nomen militiae dedimus, ut pacem tantummodo cogitare, & detrectare, & recusare militiam debeamus, quando in ipsa militia primus ambulaverit Dominus, hu∣militatis & tolerantiae &d 1.2002 passionis magister, ut quod fieri docuit, prior faceret, & e 1.2003 quod pati hortatur, prior pro nobis ipse pateretur.f 1.2004 Sit ante oculos, fratres di∣lectissimi, quod qui omne judicium à patre solus accepit, & qui venturus est & judi∣caturus, jam judicii sui & cognitionisg 1.2005 futurae sententiam protulerit; praenuncians & contestans, confessurum se coram patre suo confitentes,* 1.2006 & negaturum negantes. Si mortem possemus evadere,h 1.2007 merito mortem timeremus. Porro autem cum morta∣lem mori necesse sit, amplectamur occasionem dei 1.2008 divina promissione & dignatione venientem,k 1.2009 & fungamur exitu mortis cum praemio immortalitatis; nec vereamur occidi, quos constet quando occidimur, coronari. Nec quisquam, fratres dilectissimi, 4 1.2010 cum populum nostrum fugari conspexerit metu persecutionis & spargi, conturbetur, quod collectam fraternitatem non videat,5 1.2011 nec tractantes Episcopos audiat. Simul tunc omnes esse non possunt,6 1.2012 quibus occidere non licet, sed occidi necesse est. Ubi∣cunque in illis diebus unusquisque fratrum fuerit à grege interim necessitate temporis corpore nonl 1.2013 spiritu separatus, non moveaturm 1.2014 ad fugae illius horrorem, nec re∣cedens & latens deserti loci solitudine terreatur. Solus non est, cui Christus in fuga comes est.* 1.2015 Solus non est, qui templum Dei servans, ubicunque fuerit, sine Deo non est. Et si fugientem in solitudine ac montibus latro oppresserit, fera invaserit, fames aut sitis aut frigus afflixerit, vel per maria praecipiti navigatione properantem tempe∣stas, ac procella submerserit: Spectat militem suum Christus ubicunque pugnantem, & persecutionis causa pro nominis sui honore morienti praemium reddit,* 1.2016 quod daturum sen 1.2017 in resurrectione promisit. Nec minor est martyrii gloria, non publice & inter multos perisse, cum pereundi causa sit propter Christum perire. Sufficit ado 1.2018 testimo∣nium Martyrii sui, testisp 1.2019 ille est qui probat Martyres & coronat.

Imitemur,* 1.2020 fratres dilectissimi, Abel justum, qui initiavit martyria dum propter justi∣tiam primus occiditur. Imitemur Abraham Dei amicum, qui non est cunctatus ut filium victimam suis manibus offerret, dum Deoq 1.2021 fide devotionis obsequitur. Imitemur tres

pueros, Ananiam, Azariam, & Misahelem; qui nec aetate territi, nec captivitate fra∣cti, Judaea devicta & Hierosolymis captis, in ipso regno suo Regem fidei virtute vice∣runt, qui adorare statuam, quam Nabuchodonosor rex fecerat, jussi, & minis Regis & flammis fortiores extiterunt,* 1.2022 proclamantes & fidem suam per haec verba testantes: Na∣buchodonozor Rex, non opus est nobis de hoc verbo respondere tibi. Est enim Deus cui nos servimus, potens eripere nos de camino ignis ardentis, & de manibusa 1.2023 tuis rex li∣berabit nos: & si non, notum sit tibi quia d••s tuis non servimus, & imaginem auream quam statuisti, non adoramus. Credebant se illib 1.2024 secundum fidem posse evadere, sed addiderunt; & si non, ut sciret Rex illos propter Deum quem colebant & mori pos∣se. Hoc est enim robur virtutis & fidei, credere & scire quod Deus à morte praesente c 1.2025 liberare possit,d 1.2026 & tamen mortem non timere, nec cedere; ut probari fortius fi∣des possit. Erupit per as eorum Spiritus sancti incorruptus & invictus vigor, ut appa∣reant vera esse, quae in Evangelio suoe 1.2027 Dominus dixit: Cum autemf 1.2028 vos apprehen∣derint,* 1.2029 nolite cogitare quid loquamini. Dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini, non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus patris vestri qui loquitur in vobis. Dixit, quidg 1.2030 loqui & respondere possimus, darih 1.2031 nobis in illa ••ora & divinitus offer∣ri; nec nos tunc esse qui loquimur, sed spiritum Dei Patris; qui cum à confitentibus non discedit, neque dividitur, ipse in nobis & loquitur, & coronatur. Sic & Daniel cum compelleretur adorare idolum Bel, quem tunc populus & Rex colebat,i 1.2032 in asse∣rendum Dei sui honoremk 1.2033 plena fidei libertate prorupit, dicens;1 1.2034 Nihil colo ego l 1.2035 nisi Dominum Deum meum,* 1.2036 qui condidit coelum & terram. Quid in2 1.2037 Machabaeis beatorum Martyrum gravia tormenta, & multiformes septem fratrum poenae, & confor∣tans liberos suos mater in poenis, & moriens ipsa quoquem 1.2038 cum liberis? nonnen 1.2039 ma∣gnae virtutis & fidei documenta testantur; & nos ad martyrii triumphum suis passionibus adhortantur? Quid Prophetae quos ad praescientiam futurorum Spiritus sanctus animavit? Quid Apostoli quos Dominus elegit?o 1.2040 Nonne qui justi occiduntur propter justitiam, mori nos quoque docuerunt?* 1.2041 Christi nativitas à Martyriis infantium statim coepit, ut ob nomen ejus à bimatu & infra qui fuerant, necarentur. AEtas necdum habilis ad pugnam, idonea extitit ad coronam; ut appareret innocentes esse qui propter Christum necantur, infantia innocens ob nomen ejus occisa est. Ostensum est neminem esse à periculo perse∣cutionis immunem, quando & tales martyria fecerunt.

p 1.2042 Quam ergo gravis causa sit hominis Christiani,* 1.2043 servum pati nolle, cum prior passus sit Dominus: & pro peccatis nostris nos pati nolle, cum peccatum suum pro∣prium non habens, passus sit ille pro nobis? Filius Dei passus est, ut nos filios Dei fa∣ceret; & filius hominis pati non vult, ut esse Dei filius perseveret: Si odio seculi labo∣ramus, odium seculi sustinuit prior Christus. Si contumelias in hoc mundo, si fugam, si tormenta toleramus, graviora expertus est mundi factor, & Dominus, qui & admo∣net, dicens: Si seculum, inquit, vos odit, mementoteq 1.2044 quia me priorem vobis odit. Si de seculo essetis, seculum quod suum esset amaret. Sed quia de seculo non estis, & ego elegi vos der 1.2045 seculo, propterea odit vos seculum. Mementote sermonis quem dixi vobis:* 1.2046 Non est servus major Domino suo: Si me persecuti sunt, & vos per∣sequentur. Dominus & Deus noster quidquid docuit, & fecit; ut discipulus excusatus esse non possit, qui discit & non facit. Neque aliquis ex vobis, fratres dilectissimi, futu∣rae persecutionis metu, aut Antichristi imminentis adventu sic terreatur; ut non Evan∣gelicis exhortationibus & praeceptis ac monitis coelestibus ad omnia inveniatur arma∣tus.

Venit Antichristus,* 1.2047 sed & supervenit Christus. Grassatur & saevit inimicus, sed sta∣tim sequitur Dominus, passiones nostras & vulnera vindicaturus. Irascitur adversarius & minatur, seds 1.2048 est qui possit de ejus manibus liberare. Ille metuendus est, cujus iram nemo poterit evadere,* 1.2049 ipso praemonente & dicente: Ne timueritis eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. Magis autem metuite eum qui potest & corpus & animam occidere in gehennam.* 1.2050 Et iterum: Qui amat animam suam, perdet illam, & qui odit animam suam in isto seculo, in vitam aeternam conservabit illam. Et in Apocalypsi instruit & praemonet, dicens: Si quis adorat bestiam & imaginem ejus,* 1.2051 & accipit notam in fronte sua & in manu, bibet & ipse de vino irae Dei mixto in poculo irae ejus, & punietur igne & sulphure sub oculis sanctorum angelorum, & sub oculis Agni, & fumus de tormentis eorum ascendet in secula seculorum, nec habebunt requiem die ac nocte, quicunque adorant bestiam & imaginem ejus.

Ad agonem secularem exercentur homines & parantur; & magnam gloriam computant honoris sui, si illis spectante populo, & imperatore praesente contigerit coronari. Ecce agon sublimis & magnus,* 1.2052 & coronae coelestis praemio gloriosus, ut spectet nos certantes Deus: & super eos quos filios facere dignatus est, oculos suos pandens certaminis nostri spectaculo perfruitur. Praeliantes nos & fidei congressione pugnantes spectat Deus, spe∣ctant angeli ejus, spectat &a 1.2053 Christus. Quanta est gloriae dignitas, quanta felicitas b 1.2054 praerente Deo congredi, & Christo judice coronari?c 1.2055 Armemur, fratres dilec∣tissimi, viribus totis, & paremur ad agonem mente incorrupta, fide integra, virtute devota. Ad aciem quae nobis indicitur, Dei castra procedant. Armentur integri, ne perdat integer1 1.2056 quod nuper stetit. Armentur & lapsi, ut & lapsus recipiat quod amisit. Integros honor, lapsos dolor ad praelium provocet.d 1.2057 Armat nos & praeparat Aposto∣lus dicens: Non est nobis colluctatio adversus carnem & sanguinem,* 1.2058 sed adversus pote∣states & principes hujus mundi2 1.2059 harum tenebrarum,e 1.2060 adversus spiritus nequitiae in coe∣lestibus. Propter quod induite tota arma Dei, ut possitis resistere in die nequissimo; ut cum omnia perfeceritis, stetis accincti lumbos vestros in veritate,f 1.2061 induti loricam ju∣stitiae, & calceati pedes in praeparatione Evangelii pacis, assumentes scutum fidei, in quo possitis omnia ignita jacula nequissimi extinguere, & galeam salutis, & gladium spi∣ritus qui est sermo Dei. Haec arma sumamus, his nos tutamentis spiritalibus & coelesti∣bus muniamus, ut3 1.2062 in die nequissimo resistere diaboli minis & repugnare possimus. In∣duamus loricam justitiae, ut contra inimici jacula munitum sit pectus & tutum. Cal∣ceati sint Evangelico magisterio & armati pedes; ut cum serpens calcari à nobis & obteri coeperit, mordere & supplantare non possit. Portemus fortiter scutum fidei, quo pro∣tegente quidquid jaculatur inimicus, possit extingui. Accipiamus quoque ad tegumen∣tum capitis galeam salutarem, ut muniantur aures, ne audiant edicta feralia: muniantur oculi, ne videant detestanda simulachra: muniatur frons, ut4 1.2063 signum Dei incolume ser∣vetur: muniatur os, ut Dominum suum Christum victrix lingua fateatur. Armemus & dexteram gladio spiritali, ut sacrificia funesta fortiter respuat, &5 1.2064 eucharistiae memor, quae Domini corpusg 1.2065 accepit, ipsum complectatur,h 1.2066 postea à Domino sumtura prae∣mium coelestium coronarum.

O dies ille qualis & quantus adveniet,* 1.2067 fratres dilectissimi, cum coeperit populum suum Dominus recensere, & divinae cognitionis examine singulorum merita recognoscere, mit∣tere in gehennam nocentes, & persecutores nostros flammae poenalis perpetuo ardore damnare, nobis vero mercedem fidei & devotionis exolvere!i 1.2068 Quae erit gloria, & quanta laetitia, admitti, ut Deum videas; honorari, ut cum Christo Domino Deo tuo salutis ac lucis aeternae gaudium capias? Abraham, & Isaac, & Jacob, & Patriarchas omnes, & Prophetas, & Apostolos, & Martyres salutare; cum justis & Dei amicis in regno coelorum datae immortalitatis voluptate gaudere; sumere illic quod nec oculus vi∣dit,* 1.2069 nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit: majora enim nos accipere,* 1.2070 quam quod hic aut operamur, aut patimur, Apostolus praedicat, dicens: Non sunt condignae passiones hujus temporis ad superventuram claritatem, quae revelabitur in nobis: cum re∣velatio illa venerit, cum claritas super nos Dei fulserit, tam beati erimus, & laeti, digna∣tione Domini honorati; quam rei remanebunt, & miseri, qui Dei desertotes, aut con∣tra Deum rebelles voluntatem fecerunt diaboli, ut eos necesse sit cum ipso simul inextin∣guibili igne torqueri. Haec, fratres dilectissimi, haereantk 1.2071 cordibus vestris: haec sit armorum nostrorum praeparatio, haec diurna ac nocturna meditatio, ante oculosl 1.2072 ha∣bere, & cogitatione semper ac sensibus volvere iniquorum supplicia, & praemia ac merita justorum: quid negantibus Dominus comminetur ad poenam, quid contra confitentibus promittat ad gloriam. Si haec cogitantibus ac meditantibus nobis supervenerit persecu∣tionis dies, miles Christi, praeceptis ejus & monitis eruditus, non expavescit ad pugnam, sed paratus est ad coronam. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere.

EPISTOLA LIX.

Cyprianus

Cornelio Fratri, Salutem.

LEGI literas tuas,* 1.2073 frater carissime, quas per1 1.2074 Saturum fratrem nostrum Acolu∣thum misisti,* 1.2075 & dilectionis fraternae, & Ecclesiasticae disciplinae, & sacerdo∣talis censurae satis plenas; quibusa 1.2076 significasti, Felicissimum hostem Christi, non novum, sed jam pridem ob crimina sua plurima & gravissima abstentum, & 2 1.2077 non tantum mea,* 1.2078 sed plurimorum coepiscoporum sententia condemnatum, rejectum b 1.2079 à te illic essec 1.2080: & cum venisset stipatus caterva & factione desperatorum, vigore d 1.2081 pleno, quo Episcopos agere oportet, pulsum de Ecclesia esse: de qua jam pridem cum sui similibus, Dei majestate, &3 1.2082 Christi Domini & judicis nostri severitate, de∣pulsus est, ne4 1.2083 schismatis & dissidii auctor, ne pecuniae commissae sibi fraudator, ne stu∣prator virginum, ne matrimoniorum multorum depopulator atque corruptor, ultra ad∣huc sponsam Christi incorruptam, sanctam, pudicam, praesentiae suae dedecore, & im∣pudica atque incesta contagione violaret.

Sed enim lecta alia tua Epistola,* 1.2084 frater, quam primis literis subjunxisti, satis miratus sum: cum animadvertissem te minis atque terroribus eorum, qui venerant, aliquantum esse commotum; cum te, secundum quod scripsisti, aggressi essent, cum summa de∣speratione comminantes, quod si literas quas attulerant non accepisses,e 1.2085 publice eas recitarent, & multa turpia ac probrosa, & ore suo digna proferrent. Quod si ita res est, frater carissime, ut nequissimorum timeatur audacia, & quod mali jure, at∣que aequitate non possunt, temeritate ac desperatione perficiant; actum est de Episco∣patus vigore, & de Ecclesiae gubernandae sublimi ac divina potestate; nec Christia∣ni ultra aut durare, aut esse jam possumus, si ad hoc ventum est, ut perditorum mi∣nas atque insidias pertimescamus. Nam & gentiles, & Judaei minantur, & haereti∣ci, atque omnes quorum pectora & mentes diabolus obsedit, venenatam rabiem suam quotidie furiosa voce testantur; non tamen iccirco cedendum est,f 1.2086 aut ideo ad∣versarius & inimicus major est Christo, quia tantum sibi vendicat, & assumitg 1.2087 in seculo. Manere apud nos debet, frater carissime, fidei robur immobile; & stabilis atque inconcussa virtus contra omnes incursus, atque impetus oblatrantium fluctuum,5 1.2088 velut petrae objacentis fortitudine & mole debet obsistere. Nec interest unde Episcopo aut terror aut periculum veniat, qui terroribus & periculis vivit obnoxius, & tamen fit de ipsis terroribus ac periculis gloriosus. Nec enim solas gentilium vel Judaeorum minas cogitare & spectare debemus, cum videamus ipsumh 1.2089 Dominum à fratribus esse de∣tentum,* 1.2090 & ab eo, quem inter Apostolos ipse delegerat,* 1.2091 proditum: inter initia quoque mundi Abel justum non nisi frater occiderit;* 1.2092 & Jacob fugientem persequutus sit frater in∣festus; &i 1.2093 Joseph puer venierit vendentibus fratribus: in Evangelio etiamk 1.2094 lega∣mus,* 1.2095 esse praedictum magis domesticos inimicos futuros,* 1.2096 & qui prius copulati6 1.2097 sacra∣mento unanimitatis fuerint,* 1.2098 ipsos invicem tradituros. Nihil interest quis tradat, aut saeviat, cum Deusl 1.2099 tradi permittat quos disponit coronari.m 1.2100 Neque enim nobis igno∣minia est pati à fratribus, quod passus est Christus: nec illis gloria est facere quodn 1.2101 fecerit Judas. Quae autem sui elatio est, quae comminantium tumens & inflata & vana jactatio; illic absenti minari, cum hic me habeant in potestate praesentem? Convicia eorum, qui∣bus se & vitam suam quotidie lacerant, non timemus; fustes, & lapides, & gladios, quos verbis parricidalibus jactitant, non perhorrescimus. Quod in illis est, homicidae sunt

apud Deum tales: necare tamen non possunt, nisi eis Dominus necare permiserit. Et cum nobis semel moriendum sit, illi tamen & odio & verbis, & delictis suis quotidie perimunt.

Sed non iccirco, frater carissime,* 1.2102 relinquenda est Ecclesiastica disciplina, aut facer∣dotalis solvenda censura, quoniam conviciis infestamur, aut terroribus quatimur, quan∣do occurrat & moneat scriptura divina dicens: Ille vero qui praesumit &a 1.2103 contu∣max est,* 1.2104 vir sui jactans, nihil omnino perficiet, qui dilatavitb 1.2105 tanquam infernus animam suam. Et iterum: Et verba viri peccatoris ne timueritis, quia gloria ejus in stercora erit &* 1.2106c 1.2107 in vermes. Hodie extolletur, & cras non invenietur, quoniam conversus est in terram suam, &d 1.2108 cogitatio ejus perit. Et iterum: Vidi impium exaltatum,* 1.2109 & extolli super cedros Libani, & transivi, & ecce non fuit, & quaesivi eum, & non est inventus locus ejus. Exaltatio, & inflatio, & arrogans ac superba jactatio, non de Christi magisterio, qui humilitatem docet, sed de Antichristi spiritu nascitur,e 1.2110 cui exprobrat per prophetam Dominus, & dicit: Tu autem dixisti in ani∣mo tuo:* 1.2111 In coelum ascendam, super stellas Dei ponam sedem meam: Sedebo1 1.2112 in mon∣te alto superf 1.2113 montes altos in aquilonem, ascendam super nubes, ero similis Altissimo. Et addidit dicens: Tu vero ad inferos descendes in fundamenta terrae, & qui videbunt te, mirabuntur super te. Unde & parem talibus poenam scriptura divina loco alio com∣minatur & dicit: Dies enim Domini Sabaoth super omnem injuriosum & superbum,* 1.2114 & super omnem elatum & excelsum.

De ore itaque ac de verbis suis unusquisque statim proditur,* 1.2115 & utrum Christum in corde suo, an vero Antichristum habeat, loquendo detegitur: secundum quod Domi∣nus in Evangelio suo dicit: Progenies viperarum quomodo potestis bona loqui, cum sitis nequam?* 1.2116 de abundantia enim cordisg 1.2117 os emittit. Bonus homo de bonoh 1.2118 the∣sauro emitttit bona, & nequam homo de nequam thesauro emittit nequam. Unde & dives ille peccator,2 1.2119 qui de Lazaro in sinu Abrahae posito atque in refrigerio constitu∣to implorat auxilium,* 1.2120 cum in tormentis cruciabundus flammae cremantisi 1.2121 ardoribus aduratur, inter omnes corporis partes magis os ejus & lingua poenas dat; quia plus scilicet lingua sua & ore peccaverat. Nam cum scriptum sit: Neque maledici regnum k 1.2122 Dei consequentur;* 1.2123 & iterum Dominus in Evangelio suo dicat:3 1.2124 Qui dixerit fra∣tri suo,* 1.2125 fatue; & qui dixerit4 1.2126 racha,l 1.2127 reus erit in gehenna ignis; quomodo possunt censuramm 1.2128 Domini ultoris evadere, qui talia ingerunt non solum fratribus sed & sa∣cerdotibus; quibus honor tantus de Dei dignatione conceditur, ut quisquis sacerdoti ejus5 1.2129 & ad tempus hic judicanti non obtemperaret, statim necaretur? In Deuterono∣mio loquitur Dominus Deus, dicens: Et homo quicunque fecerit in superbia, ut non exaudiat sacerdotem,* 1.2130 aur judicem, quicunque fuerit in diebus illis, morietur homo ille; & omnis populus cum audierit, timebit: & non agent impie etiam nunc. Item ad Samuelem, cum à Judaeis sperneretur, Deus dicit: Non te spreverunt, sed me spreverunt.* 1.2131 Et Dominus quoque in Evangelio: Qui audit vos, inquit, me audit;* 1.2132 quin 1.2133 me audit, & eum qui me misit: & qui rejicit vos, me rejicit; qui me reji∣cit, rejicit eum qui me misit. Et cum leprosum emundasset, Vade, inquit, & de∣monstra te sacerdoribus.* 1.2134 Eto 1.2135 cum postea tempore passionis alapam accepisset à servo sacerdotis, cumque ei dixisset: Sic respondes pontifici? adversus pontificem Dominus contumeliose nihil dixit,* 1.2136 nec quidquam de sacerdotis honore detraxit, sed innocen∣tiam suam magis asserens & ostendens: Si male, inquit, locutus sum,p 1.21376 1.2138 expro∣bra de malo: si autem bene, quid me caedis? Item in actis Apostolorum. Postmo∣dum beatus Apostolus Paulus cum ei dictum esset:7 1.2139 Sic insilis in sacerdotem Dei maledi∣cendo?* 1.2140 quamvis Domino jam crucifixo, sacrilegi, & impii, & cruenti illi esse coepissent;

1 1.2141 nec jam quidquam de sacerdotali honore & auctoritate retinerent: tamen ipsum quamvis inane nomen & umbram quandam sacerdotis cogitans Paulus:a 1.2142 Nescie∣bam, inquit, quia Pontifex est. Scriptum est enim:b 1.2143 Principem populi ••ui non maledices.

Cum haec tanta ac talia,* 1.2144 & multa alia exempla praecedant; quibus sacerdotalis au∣ctoritas & potestas de divina dignatione firmatur; quales putas esse eos, qui sacerdo∣tum hostes & contra Ecclesiam Catholicam rebelles, nec praemonentis Domini com∣minatione, nec futuri judicii ultione terrentur? Neque enim aliunde haeresesc 1.2145 obor∣tae sunt, aur nata sunt schismata,d 1.2146 quam inde quod sacerdoti Dei non obtempera∣tur, nec unus in Ecclesia2 1.2147 ad tempus sacerdos, & ad tempus judex vice Christi co∣gitatur. Cui si secundum magisteria divina obtemperaret fratemitas universa, nemo adversum3 1.2148 sacerdotum Collegium quidquam moveret; nemo post divinum judicium, poste 1.2149 populi suffragium, post coepiscoporum consensum; judicium se4 1.2150 jam non Episcopi, sed Dei faceret: nemo dissidio unitatis, Christi Ecclesiam scinderet; nemo sibi placens ac tumens seorsim foris haeresim novam conderet,f 1.2151 nisi si ita est ali∣quis sacrilegae temeritatis ac perditae mentis, ut puret sine Dei judicio fieri sacerdo∣tem, cum Dominus in Evangelio suo dicat: Nonne duo passeres asse vaeneunt,* 1.2152g 1.2153 & neuter eorum cadit in terram sineh 1.2154 Patris voluntate? Cum ille nec minima fieri sine voluntate Dei dicat; existimat aliquis summa & magna, aur non sciente, aut non permittente Deo, in Ecclesia Dei fieri; & sacerdotes, id est, dispensatores ejus, non de ejus sententia ordinari? Hoc est fidem non habere, qua vivimus; hoc est Deo honorem non dare, cujus nutu &i 1.2155 arbitrio regi, & gubernari omnia scimus & credimus. Plane Episcopi non de voluntate Dei fiunt,k 1.2156 qui extra Ecclesiam fiunt;l 1.2157 sed contra dispositionem & traditionem Evangelii fiunt: sicut ipse Dominus 5 1.2158 in duodecim Prophetis ponit & dicit:m 1.2159 Sibimetipsis regem constituerunt,* 1.2160 & non per me. Et iterum: Sacrificia eorum tanquam panis luctus, omnes qui man∣ducant ea,* 1.2161 contaminabuntur, Et per Esaiam quoque Spiritus sanctus clamat & di∣cit: Vae vobis filii desertores, haec dicit Dominus; habuistisn 1.2162 consilium & non per me,* 1.2163 &6 1.2164 fecistis conventionem non per spiritum meum, adjicere peccata su∣per peccata.

o 1.2165 Caeterum (dico enim provocatus,* 1.2166 dico dolens, dico compulsus) quando Episco∣pus in locum defuncti substituitur, quando populi universi suffragio7 1.2167 in pace deligitur,

quando Dei auxilio in persecutione protegitur; Collegis omnibus fideliter junctus; 1 1.2168 plebi suae in Episcopatu quadriennio jam probatus, in quiere serviens disciplinae; in tempestate proscriptus,2 1.2169 appliciro & adjuncto Episcopatus sui nomine; toties ad leonem petitus, in circo, in amphitheatro Dominicae dignationis testimonio hono∣ratus: his ipsis etiam diebus, quibus has ad te literas feci, ••ob sacrificia, quae edi∣cto proposito celebrare poulus jubebatur, clamore popularium ad leonem denuo po∣stulatus in circo: cum talis, frater carissime, à quibusdam desperatis & perditis, & extra Ecclesiam constitutis impugnari videtur, apparet quis impugnet. Non scili∣cet Christus, qui sacerdotes aur constituit aut protegit; sed ille, quia 1.2170 Christi adversarius, & Ecclesiae ejus inimicus,b 1.2171 ad hoc Ecclesiae Praepositum sua infesta∣tione persequitur, ut gubernatore sublato, atrocius atque violentius circa Ecclesiae nau∣fragia grassetur. Nec quenquam fidelem & Evangelii memorem, atque Apostoli prae∣monentis mandata retinentem, movere debet, frater carissime, si quidam in extremis temporibus superbi, & contumaces & sacerdotum Dei hostes, aut de Ecclesia recedunt, aut contra Ecclesiam faciunt, quando talesc 1.2172 nunc futuros, & Dominus & Apostoli ejus ante praedixerint,* 1.2173 Nec praepositum servum deseri à quibusdam miretur aliquis; quando ipsum Dominum magnalia & mirabilia summa facientem,* 1.2174 & virtutes Dei Patris factorum suorum testimonio comprobantem,3 1.2175 discipuli suid 1.2176 reliquerint. Et tamen illee 1.2177 non increpuit recedentes, aut graviter comminatus est, sed magis conversus ad Apostolos suos dixit: Num quid & vosf 1.2178 vultis ire? servans scilicet legem,* 1.2179 qua4 1.2180 homo libertati suae relictus, & in arbitrio proprio constitutus, sibimet ipse, vel mortem appetit, vel salutem. Petrus tamen, super quem aedificata ab eodem Domino fuerat Ecclesia, unus pro omnibus loquens, & Ecclesiae voce respondens, ait: Domi∣ne g 1.2181 ad quem ibimus? verba vitae aeternae habes, & nos credimus & cognovimus,* 1.2182 quoniam ru es filius Dei vivi: Significans scilicet & ostendens, eos qui à Christo re∣cesserint, culpa sua perire: Ecclesiam tamen quae in Christum credat, & quae semel id quod cognoverit teneat, nunquamh 1.2183 ab eo omnino discedere: & eos esse Ecclesiam, qui in domo Dei permanent: Plantationem vero plantatam à Deo Patre non esse,* 1.2184 quos videmus5 1.2185 non frumenti stabilitate solidari, sed tanquam paleas dissipantis inimici spi∣ritu ventilari de quibus & Joannes in Epistola sua dicit: Ex nobis exierunt,* 1.2186 sed non fuerunt ex nobis: si enim fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum. Item Paulus monet nos, cum malii 1.2187 de Ecclesia pereunt, non moveri, nec recedenti∣bus perfidis fidem minui: Quid enim, inquit, si exciderunt à side quidam eorum,* 1.2188 nunquid

infidelitas illorum fidem Dei evacuavit? absit:1 1.2189 est enim Deus verax, omnis autem homo mendax.

Quod ad nos attinet,* 1.2190a 1.2191 conscientiae convenit, frater carissime, dare operam, ne quis culpa nostra de Ecclesia pereat. Si autem quis ultro & crimine suo perierit; & poenitentiam agere, atque ad Ecclesiam redire noluerit, nos in die judicii inculpatos futuros, qui consulimus sanitati; illos solos in poenis remansuros, qui noluerint con∣silii nostri salubritate sanari. Nec movere nos debent convicia perditorum, quo mi∣nus à via recta & à certa regula non recedamus, quando & Apostolus instruat dicens: b 1.2192 Si hominibus placerem, Christi servus non essem. Interest utrum quis homines promereri,* 1.2193 an Deum cupiat. Si hominibus placetur, Dominus offenditur; si vero id enitimur & elaboramus ut possimus Deo placere, & convicia & maledicta debemus hu∣mana contemnere.

Quod autem tibi de Fortunato isto pseudoepiscopo,* 1.2194 à paucis & inveteratis haereti∣cis constituto, non statim scripsi, frater carissime, non ea res erat, quae in noti∣••iam tuam deberet per nos festinato statim quasi magna aut metuenda perferri; maxi∣me quando & Fortunati nomen jam satis nosses, qui est unus ex quinque Presbyteris jampridem de Ecclesia profugis,c 1.2195 & sententia coepiscoporum nostrorum, multo∣rum & gravissimorum virorum nuper abstentis, qui2 1.2196 super hac re priore anno ad te literas fecerunt: item3 1.2197 Felicissimum signiferum seditionis recognosceres, qui & ipse in iisdem coepiscoporum nostrorum factis ad te pridem literis continetur: qui non tan∣tum ab iis istic abstentus, sed abs te illic nuper de Ecclesia pulsus est. Cum haec in notitia tua esse confiderem, & pro certo haerere memoriae, & disciplinae tuae scirem: necessarium non putavi, celeriter & urgenter haereticorum tibi ineptias nunciandas: neque enim ad Catholicae Ecclesiae majestatem pariter, ac dignitatem pertinere debet, quid apud se haereticorum & schismaticorum moliatur audacia. Nam &d 1.2198 pars No∣vatiani Maximum Presbyterum, nuper ad nos à Novatiano legatum missum, atque à nostra communicatione rejectum nunc istic sibi fecisse pseudoepiscopum dicitur. Nec tamen de hoc tibi scripseram; quando haec omnia contemnantur à nobis, & miserim tibi proxime nomina Episcoporum4 1.2199 istic constitutorum, qui integri & sani in Eccle∣sia Catholica fratribus praesunt. Quod utique ideo de omnium nostrorum consilioe 1.2200 placuit scribere; ut erroris diluendi ac perspiciendae veritatis compendium fieret, & scires tu & Collegae nostri, quibus scribere, & literas mutuo à quibus vos accipere oporteret. Si quis autem praeter hos, quos Epistola nostra complexi sumus, scribere vobis auderet, sciretis eum vel sacrificio, vel libello esse maculatum; vel unum de haereticis, perversum scilicet & profanum. Nactus tamen occasionem familiarissimi hominis & clerici; per Felicianum Acoluthum, quem cum Perseo Collega nostro miseras, inter cetera quae in notitiam tuam perferenda hinc fuerant, etiam de For∣tunato isto tibi scripsi.f 1.2201 Sed dum istic Felicianus frater noster vel vento retardatur, vel accipiendis aliis Epistolisg 1.2202 à nobis detinetur, Felicissimo ad vos properante prae∣ventus est. Ita enim semper scelera festinant, quasi contra innocentiam festinatione praevaleant. Per Felicianum autem significavi tibi, frater, venisse Carthaginem Priva∣tum veterem haereticum, in Lambesitana colonia5 1.2203 ante multos fere annos ob multa & gravia delicta nonaginta Episcoporum sententia condemnatum;6 1.2204 Antecessorum e∣tiam nostrorum, quod & vestram conscientiam non latet Fabiani, & Donati literis severissime notatum, qui cum causam suam apud nos in concilio, quod habuimus h 1.2205 Idibus Maiis quae proxime fuerunt, agere velle se diceret, nec admissus esset, Fortunatum istum sibi pseudoepiscopum dignum Collegio suo fecit. Venerat etiam

cum illo & Felix quidam, quem1 1.2206 ipse extra Ecclesiam in haeresi, pseudoepiscopum olim constituerat. Sed & Jovinus & Maximus comites cum Privato haeretico affuerunt, ob nefanda sacrificia & crimina in se probata, sententia novem Episcoporum collegarum no∣strorum condemnati, & iterato quoque à pluribus nobis, in concilio anno priore absten∣ti. Cum his autem quatuor junctus est &a 1.22072 1.2208 Repostus Suturnicensis, qui non tantum in persecutione ipse cecidit, sed & maximam partem plebis suae sacrilegab 1.2209 persecutione dejecit. Hi quinque cum paucis vel3 1.2210 Sacrificatis, vel4 1.2211 male sibi consciis, Fortunatum sibi pseudoepiscopum cooptarunt, ut criminibusc 1.2212 in unum convenientibus talis esset scilicet rector, quales illi qui reguntur. Hinc jam & cetera mendacia, frater carissime, potes noscere,d 1.2213 quae illic homines desperati, & perditi ventilaverunt, ut cum de sa∣crificatis vel de haereticis amplius quam quinque pseudoepiscopi non fuerint qui Carthagi∣nem venerint, & Fortunatum sibi dementiae suae socium constituerint; illi tamen, quasi filii diaboli, & mendacio pleni, ausi sunt, ut scribis, jactitare vigintiquinque Episcopos affuisse: quod mendacium & istic prius apud fratres nostros jactitabant, dicentes viginti∣quinque Episcopos de Numidia esse venturos, qui sibi Episcopum facerent; quo in men∣dacio suo posteaquam, quinque solis convenientibus naufragis & à nobis abstentis, detecti sunt atque confusi;5 1.2214 Romam cum mendaciorum suorum merce navigaverunt, quasi ve∣ritas post eos navigare non posset, quae mendaces linguas rei certae probatione convince∣ret. Atque haec est,e 1.2215 frater, vera dementia, non cogitare, nec scire, quod menda∣cia non diu fallant; noctem tamdiu essef 1.2216 quamdiu illucescat dies, clarificata autem die, & sole oborto, luci tenebras & caliginem cedere, & quae grassabantur per noctem latrocinia cessare. Denique si nomina ab eis quaereres, non haberent vel quos falso nomi∣narent: tanta apud eos etiam malorum penuria est, ut ad illos nec de sacrificatis, nec de haereticis viginti quinque colligi possint. Et tamen ad decipiendas aures simplicium & absentium mendacio numerus inflatur; quasi, etsi verus esset hic numerus, aut ab haere∣ticis Ecclesia, aut ab injustis justitia vincatur. Nec me oportet, frater carissime,g 1.2217 pa∣ria nunc cum illis facere, & ea, quae commiserunt atque hucusque committunt meo ser∣mone decurrere; cum considerandum sit nobis, quid proferre & scribere sacerdotes Dei oporteat, nec tam dolor apud nos debeat, quam pudor loqui; & ne videar provocatus, maledicta potius quam crimina & peccata congerere. Taceo itaque de fraudibus Ecclesiae factis: conjurationes, & adulteria, & varia delictorum genera praetereo: unum illud (in quo non mea, nec hominum, sed Dei causa est) de eorum facinore non puto esse reti∣cendum; quod à primo statim persecutionis die, cum recentia delinquentium facinora fer∣verent, &6 1.2218 sacrificiis nefandis non tantum diaboli altaria, sed adhuc manus ipsae lapso∣rum atque ora fumarent, communicare cum lapsis & poenitentiae agendae intercedere non destiterunt.

Clamat Deus: Sacrificans diis eradicabitur,* 1.2219 nisi Domini soli. Et Dominus in Evangelio dicit: Qui me negaverit,* 1.2220 negabo illum. Et alio loco indignatio & ira divina non tacet, dicens: Illis fudistis libamina, & illis imposuistis sacrificia: su∣per haec non indignabor?* 1.2221 dicit Dominus: Et intercedunt ne rogetur Deus, qui in∣dignari se ipse testatur.* 1.2222 Intercedunt ne exoretur precibus & satisfactionibus Christus, qui negantem se negare profitetur. Nos in ipso persecutionis tempore de hoc ipso literas misimus, nec auditi sumus. Concilio frequenter acto, non consensione tantum nostra, sed & comminatione decrevimus, ut poenitentiam fratres agerent, ut poenitentiam non agentibus nemo temere pacem daret: & illi contra Deum sacrilegi, contra sa∣cerdotes Dei impio furore temerarii, de Ecclesia recedentes, & contra Ecclesiam parricidalia arma tollentes, elaborant (ut opus suum Diabolih 1.2223 malitia consumment) i 1.2224 ne vulneratos divina clementia in Ecclesia sua curet; miserorum poenitentiam mendaciorum suorum fraudek 1.2225 corrumpunt, ne Deo indignanti satisfiat; ne Christum Dominum suum, qui Christianus esse vel erubuit ante, vel timuit, postmodum quae∣rat; ne ad Ecclesiam qui de Ecclesia recesserat, redeat. Datur opera,l 1.2226 ne satis∣factionibus & lamentationibus justis delicta redimantur, ne vulnera lacrymis abluantur.

Pax vera falsae pacis mendacio tollitur, salutaris sinus matris novercaa 1.2227 intercedente praecluditur, ne de pectore atque ore lapsorum fletus, & gemitus audiatur. Com∣pelluntur adhuc insuper lapsi, ut linguis atque ore, quo in Capitolio ante deliquerant, sacerdotibus convicium faciant;1 1.2228 confessores, & virgines, & justos quosque fidei lau∣de praecipuos, atque in Ecclesia gloriosos, contumeliis & maledicis vocibus prosequan∣tur. A quibus quidem non tam nostrorum modestia, & humilitas, & pudor cae∣ditur, quam illorum ipsorum spes & vita laceratur. Neque enim qui audit, sed qui facit convicium, miser est: nec qui à fratre vapulat, sed qui fiatrem caedit, in lege peccator est, & cum nocentes innocentibus injuriam faciunt,b 1.2229 illi patiuntur injuriam, qui facere se credunt. Denique hinc illisc 1.2230 percussa mens, & hebes animus, & sen∣sus alienus est. Ira est Dei non intelligere delicta,d 1.2231 ne sequatur poenitentia, sicut scriptum est: Et dedit illis Deus2 1.2232 spiritum transpunctionis; ne revertantur scilicet,* 1.2233 & curentur, & deprecationibus & satisfactionibus justis post peccata sanentur.* 1.2234 Paulus Apostolus in Epistola sua ponit & dicit:e 1.22353 1.2236 Dilectum veritatis non habuerunt ut salvi fierent; ac propterea4 1.2237 mittet illis Deus operationem erroris ut credant menda∣cio, ut judicentur omnes qui non crediderunt veritari, sed sibi placent in injusti∣tia. Primus felicitatis gradus est, non delinquere: secundus, delicta cognosceref 1.2238. Illic currit innocentia integra & illibata quae se••vet, hic succedit medela quae sanet: quod utrumque isti offenso Deo perdiderunt, & ut amissa sit gratia, quae de bap∣tismi sanctificatione percipitur,g 1.2239 & non subveniat poenitentia, per quam culpa cu∣ratur. An putas, frater, levia esse adversus Deum facinora, parva & modica delicta, quod per illos non rogatur majestas indignantis Dei? quod non timetur ira & ignis, & dies Domini? quod imminente Antichristo, exarmatur fides militantish 1.2240 populi, dum tollitur vigor & timor Christi? Viderint laici hoc quomodo curent; sacerdoti∣bus labori 1.2241 major incumbit in asserenda, & procuranda Dei majestate, ne quid vi∣deamur in hac parte negligere; cum admoneat Dominus & dicat: Et nunc praeceptum hoc ad vos est,* 1.2242 ô sacerdotes: Si non audieritis, & si non posueritis in corde vestro ut detis honorem nomini meo, dicit Dominus; immittam in vos maledictionem, & maledicam benedictionem vestram. Honor ergo datur Deo, quando sic Dei ma∣jestas & censura contemnitur, ut cum se ille indignari & irasci sacrificantibus di∣cat, & cum poenas aeternas & supplicia perpetua comminetur: proponatur à sa∣crilegis atque dicatur; ne ira cogitetur Dei, ne timeatur judicium Domini, ne pulsetur ad Ecclesiam Christi; sed sublata poenitentia, nec ulla exomologesi criminis facta, despectis Episcopis atque calcatis,k 1.2243 pax à Presbyteris verbis fallacibus praedice∣tur; & ne lapsi surgant, aut foris positi ad Ecclesiam redeant,l 1.2244 communicatio à non communicantibus offeratur? Quibus etiam satis non fuit ab Evangelio recessisse, spem lapsis satisfactionis & poenitentiae sustulisse, fraudibus involutos, vel adulteriis commacu∣latos, vel sacrificiorum funesta contagione pollutos, ne Deum rogarent, ne in Ecclesia exomologesin criminum facerent, ab omni & sensu & fructu poenitentiaem 1.2245 remo∣visse; nisi foris sibi extra Ecclesiam & contra Ecclesiam constituissent cenventiculum per∣ditae factionis, cum male sibi consciorum & Deum rogare ac satisfacere nolentium cater∣va n 1.2246 confluere••.

Post ista adhuc insuper pseudoepiscopo sibi ab haereticis constituto,* 1.22475 1.2248 navigare audent;

& ad Petri Cathedram, atque1 1.2249 ad Ecclesiam principalem, unde unitas sacerdotalis ex∣orta est,* 1.2250 à schismaticis & profanis literas ferre, nec cogitare2 1.2251 eos esse Romanos (quo∣rum fides, Apostolo praedicante, laudata est) ad quos perfidia habere non possit ac∣cessum.* 1.2252 Quae autem causa veniendi &a 1.2253 pseudoepiscopum contra Episcopos factum nunciandi? aut enim placet illis quod fecerunt, & in suo scelere perseverant: aut si displicet & recedunt; sciunt quo revertantur.3 1.2254 Nam cumb 1.2255 statutum sit omni∣bus nobis, & aequum sit pariter ac justum, ut uniuscujusque causa illic audiatur, ubi est crimen admissum, & singulis pastoribus4 1.2256 portioc 1.2257 gregis sit adscripta, quam re∣gat unusquisque & gubernet, rationem sui actus Domino redditurus; oportet uti∣que eos quibus praesumus non circumcursare, nec Episcoporum concordiam cohaeren∣tem sua subdola & fallaci temeritate collidere,5 1.2258 sed agere illic causam suam,d 1.2259 ubi & accusatores habere & testes sui criminis possint;6 1.2260 nisi si paucis desperatis & perdi∣tis minor videtur esse auctoritas Episcoporum in Africa constitutorum, qui jam de

illis judicaverunt, & eorum conscientiam multis delictorum laqueis vinctam judicii sui nuper gravitate damnarunt. Jam causa eorum cognita est: jam de eis dicta senten∣tia est, nec censurae congruit sacerdotum mobilis atque inconstantis animi levitate reprehendi, cum Dominus doceat & dicat: Sit sermo vester, est est, non non.* 1.2261 Si eorum, qui de illis priore anno judicaverunt, numerus cum Presbyteris & Dia∣conis computetur, plures tunc affuerunt judicio & cognitioni, quam sunt iidem isti, qui cum Fortunato nunc videntur esse conjuncti. Scire enim debes, frater ca∣rissime, eum posteaquam pseudoepiscopus ab haereticis factus est, jam pene ab om∣nibus esse desertum. Namque ii, quibus in praeteritum praestigia obtendebantur, & dabantur verba fallacia, quod simul ad Ecclesiam regressuri dicerentur; posteaquam viderunt illic pseudoepiscopum factum, frustratos & deceptos se esse didicerunt, & re∣meant quotidie atque ad Ecclesiam pulsant: nobis tamen, à quibus ratio Domino reddenda est, anxie ponderantibus, & sollicite examinantibus, qui recipi & admitti ad Ecclesiam debeant. Quibusdam enim ita aut crimina sua obsistunt,a 1.2262 aut1 1.2263 fratres obstinate & firmiter renituntur; ut recipi omninob 1.2264 non possint, cum scandalo, & periculo plurimorum. Neque enim sicc 1.22652 1.2266 putamina quaedam colligenda sunt, ut quae integra & sana sunt, vulnerentur; nec utilis aut consultus est pastor, qui ita mor∣bidas & contactas oves gregi admiscet, ut gregem totum mali cohaerentis afflictatione d 1.2267 contaminet.

O si posses,* 1.2268 frater carissime, istic interesse nobiscum, cum pravi isti &e 1.2269 per∣versi de sehismate revertuntur; videres quis mihi labor sit persuadere patientiam fra∣tribus nostris, ut animi dolore sopito recipiendis malis curandisque consentiant. Nam∣que ut gaudent & laetantur, cum tolerabiles & minus culpabiles redeunt: ita contra fremunt & reluctantur, quoties inemendabiles, & protervi, & vel adulteriis, vel sacrificiis contaminati, & post haec adhuc insuper & superbi, sic ad Ecclesiam re∣meant, ut bona intus ingenia corrumpant. Vix plebi persuadeo, imo extorqueo, ut tales patiantur admitti: & justior factus est fraternitatis dolor, ex eo quod unus atque alius,f 1.2270 obnitente plebe, & contradicente, mea tamen facilitate suscepti, pe∣jores extiterunt, quam priusg 1.2271 fuerant, nec fidem poenitentiae servare potuerunt, quia nec cum vera poenitentia venerant.

De istis vero quid dicam,* 1.2272 qui nunc ad te cum Felicissimo omnium criminum reo na∣vigaverunt, legati à Fortunato pseudoepiscopo missi, tam falsas ad te literas afferentes, quam est & ipse, cujus literas ferunt, falsus; quamh 1.2273 est ejus peccatorum multiplex conscientia, quam execrabilis vita, quam turpis, ut etsi in Ecclesia essent, ejici tales de Ecclesia debuissent? Denique quia conscientiam suam norunt, nec nos audent adire, aut ad Ecclesiae limen accedere; sed foris per provinciam circumveniendis fratribus, & spoliandis pererrant: & omnibus jam satis noti, atque undique pro suis facinoribus ex∣clusi, illuc etiam ad vos navigant. Neque enim potest illis frons esse ad nos accedendi, aut apud nos consistendi; cum sint acerbissima & gravissima crimina, quae eis à fratribus ingerantur. Si judicium nostrum voluerint experiri, veniant. Denique si qua illis ex∣cusatio & defensio potest esse, videamus quem habeant satisfactionis suae sensum, quem afferant poenitentiae fructum: nec Ecclesia istic cuiquam clauditur, neci 1.22743 1.2275 Epis∣copus alicui denegatur; patientia & facilitas & humanitas nostra venientibus praesto est. Opto omnes in Ecclesiam regredi, opto universos commilitones nostros intra Chri∣sti castra, & Dei patris domicilia concludi: remitto omnia, multa dissimulo studio & voto colligendae fraternitatis, etiam quae in Deum commissa sunt, non pleno judicio reli∣gionis examino, delictis plusquam oportet remittendis pene ipse delinquo: amplector promta & plena dilectione cum poenitentia revertentes, peccatum suum satisfactione hu∣mili & simplici confitentes.

Si qui autem sunt,* 1.2276 qui putant se ad Ecclesiam non precibus, sed minis regredi posse, aut existimant aditum se sibi non lamentationibus, & satisfactionibus, sed ter∣roribus facere; pro certo habeant, contra tales clausam stare Ecclesiam Domini, nec castra Christi invicta & fortia, & Domino tuente munita, minis cedere. Sacerdos Dei Evangelium tenens, & Christi praecepta custodiens, occidi potest, non potest vin∣ci. Suggerit & subministrat nobis exemplak 1.2277 virtutis ac fidei Zacharias antistes Dei, qui∣cum

cum terreri minis &a 1.2278 lapidatione non posset, in templo Dei occisus est; clamans & identidem dicens: quod nos quoque contra haereticos clamamus & dicimus: Haec b 1.2279 dicit Dominus: Dereliquistis vias Domini, & Dominusc 1.2280 relinquet vos. Ne∣que enim,* 1.2281 quia pauci temerarii & improbi,d 1.2282 coelestes & salutares vias Domini e 1.2283 derelinquunt, & sancta non agentes à sancto spiritu deseruntur; ideo & nos di∣vinae traditionis immemores esse debemus, ut majora esse furentium scelera, quam facerdotum judicia censeamus; aut existimemus plus ad impugnandum posse humana conamina,f 1.2284 quam ad protegendum praevalet divina tutela. An ad hoc, frater carissime, deponenda est Catholicae Ecclesiae dignitas, &1 1.2285 plebis intus positae fi∣delis atque incorrupta majestas, & sacerdotalis quoque auctoritas ac potestas, ut judicare velle se dicant de Ecclesiae praeposito extra Ecclesiamg 1.2286 constituti? de Christiano haetetici? de sano saucii? de integro vulnerati? de stante lapfi? de ju∣dice rei? de sacerdote sacrilegi? Quid superest quam ut Ecclesia Capitolio oedat, & recedentibus sacerdotibus, ach 1.2287 Domini altare removentibus, in Cleri nostri sacrum venerandumque confessum, simulacra atque idola cum aris suis transeant, & Novatiano declamandi adversum nos atque increpandi largior & plenior materia praestetur; si ii qui sacrificaverunt, & Christum publice negaverunt, non tan••••m rogari, & fine acta poeni∣tentia admitti; sed adhuc insuper coeperint terroris sui potestate dominari? Si pacem postulant, arma deponant: si satisfaciunt, quid minantur? aut si comminantur, sciant quia à Dei sacerdotibus non timentur: neque enim & Antichristus cum venire coeperit, introibit Ecclesiam quia minatur; aut armis ejus & violentiae ceditur, quia resistentes pe∣remturum se esse profitetur. Armant nos haeretici, dum nos putant sua comminatione terreri nec ini 1.2288 faciem nos dejiciunt, sed magis erigunt & accendunt, dum ipsam pa∣cem persecutione pejorem fratribus faciunt. Et optamus quidem ne quod loquuntur fu∣rore, impleant crimine:k 1.2289 ne qui verbis perfidis & crudelibus peccant, sactis quoque delinquant.

Oramus ac deprecamur Deum,* 1.2290 quem provocare illi & exacerbare non desinunt, ut eorum corda mitescant, ut furore depositol 1.2291 ad sanitatem mentis redeant, ut m 1.2292 pectora operta delictorum tenebris, poenitentiae lumen agnoscant; & magis petant fundi pro se preces atque orationes antistitis, quam ipsi fundant sanguinem sacerdotis. Si autem in suo furore permanserint, atque in istis insidiis ac minis suis parricidalibus crudeliter perseveraverint, nullus Dei sacerdos sic infirmus est, sic jacens & abjectus, sic imbecillitate humanae mediocritatis invalidus; qui non con∣tra hostes & impugnatores Dei divinitus erigatur, cujus non humilitas & infirmi∣tas, vigore & roboren 1.2293 Domini protegentis animetur. Nostra nihil interest, aut à quo, auto 1.2294 quando perimamur, mortis & sanguinis praemium de Domino receptu∣ri. Illorum flenda &p 1.22952 1.2296 lamentanda concisio est, quos sic Diabolus excaecat; ut aeterna gehennae supplicia non cogitantes, Antichristi jam propinquantis adventum co∣nentur imitari. Et quanquam sciam, frater carissime, pro mutua dilectione quamq 1.2297 debemut, & exhibemus invicem nobis, slorentissimo illic Cleror 1.2298 tecum praesiden∣ti, & sanctissimae atque amplissimae plebi legere te semper literas nostras; tamen nunc & admoneo & peto, ut quod alias sponte atque honorisice facis, etiam petente me fa∣cias, ut hac Epistola mea lecta, si quod illic contagium venenati sermonis & pestiferae seminationis irrepserat, id omne de fratrum auribus & pectoribus exuatur, & bonorum integras 1.2299 ac sincera dilectio ab omnibus haereticae detractionis so••dibus repurgetur. Declinent autem de oetero fortiter, & evitent dilectissimi fratres nostri verba & col∣loquia eorum,* 1.2300 quorum sermo ut cancer serpit: sicut Apostolus dicit, Corrumpunt ingenia bona consabulationes pessimae.* 1.2301 Et iterum: Haerericum hominem post unam correptionem evita, sciens quia perversus estt 1.2302 hujusmodi, & peccat, & estu 1.2303 à semet∣ipso damnatus.* 1.2304 Et per Solomonem loquitur Spiritus Sanctus:3 1.2305 Perversus, inquit,* 1.2306x 1.2307 in

ore suo portat perditionem, & in labiis suis ignem condit. Item denuo monet dicens: 1 1.2308 Sepi aures tuas spinis, & noli audire linguam nequam. Et iterum: Malus obaudit linguae iniquorum,* 1.2309 justus autem non intendit labiis mendacibus. Quod, quanquam sciam illic fraternitatem nostram, vestra sciliceta 1.2310 providentia monitam, sed & sua vigilantia satis cautam,* 1.2311 nec capi haereticorum venenis posse, nec decipi; tantum que apud illos praevalere magisteria & praecepta divina, quantus illis in Deum timor est; tamen ex abun∣danti, vel sollicitudo nostra, vel caritas scribere ad vos ista persuasit, ut nulla cum tali∣bus commercia copulentur, nulla cum malis convivia vel colloquia misceantur, simusque ab eis tam separati, quamb 1.2312 sunt illi de Ecclesia profugi, quia scriptum est; Si autem & Ecclesiam contemserit, sit tibi tanquam ethnicus & publicanus: & beatusc 1.2313 Aposto∣lus non monet tantum,* 1.2314 sed & jubet à talibus ut recedatur. Praecipimus, inquit, vobis in nomine Domini Jesu Christi, ut recedatis ab omnibus fratribus ambulantibus inordi∣nate,* 1.2315 & non secundum traditionem quam acceperunt à nobis. Nulla societas fidei & perfidiae potest esse: qui cum Christod 1.2316 non est, qui adversarius Christi est, qui uni∣tati & paci ejus inimicus est, nobiscum non potest cohaerere. Si cum precibus & satis∣factionibus veninut, audiantur: Si maledicta & minas ingerunt, respuantur. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA LX.

Cyprianus

Cornelio fratri, Salutem.

COGNOVIMUS,* 1.2317 frater carissime, fidei ac virtutis vestrae testimonia glorio∣sa; & confessionis vestrae honorem sic exultanter accepimus,* 1.2318 ut in meritis ac laudibus vestris nos quoque participes & socios computemus. Nam cum nobis & Ecclesia una sit & mens juncta, & individua concordia,a 1.23191 1.2320 quis non sa∣cerdos in consacerdotis sui laudibus, tanquam in suis propriis gratuletur? aut quae frater∣nitas non in fratrum gaudio ubique laetetur? Exprimi satis non potest, quanta istic exul∣tatio fuerit, & quanta laetitia, cum de vobis prospera & fortia comperissemus: ducem te illic confessionis fratribus extitisse, sed & confessionem ducisb 1.2321 de fratrum confessio∣ne crevisse; ut dum praecedis ad gloriam, multos feceris gloriae comites, & confessorem populum suaseris fieri, dum primus paratns es pro omnibus confiteri: ut non inveniamus quid prius praedicare in vobis debeamus, utrumne tuam promtam & stabilem fidem, an inseparabilem fratrum caritatem. Virtus illic Episcopi praecedentis publice com∣probata est, adunatio sequentis fraternitatis ostensa est.2 1.2322 Dum apud vos unus animus & una vox est, Ecclesia omnis Romana confessa est.c 1.23233 1.2324 Claruit, fratres carissimi, fides, quam de vobis beatus Apostolus praedicavit. Hanc laudem virtutis, & ro∣boris firmitatem jam tunc in spiritu praevidebat, & praeconio futurorum merita ve∣stra stra contestans, dum parentes laudat,a 1.2325 filios provocabat. Dum sic unanimes,b 1.2326 dum fortes estis, magna ceteris fratribus unanimitatis & fortitudinis exempla tribuistis. Docuistis granditer Deum timere, Christo firmiter adhaerere; plebem facerdotibus in periculo jungi; in persecutione fratres à fratribus non separari; concordiam simul junctam vinci omnino non posse;1 1.2327 quicquid simul petitur à cunctis, Deum pa∣cis pacificis exhibere. Prosilierat adversarius terrore violento Christi castra turbare: sed quo impetu venerat,c 1.2328 eodem impetu pulsus est; & quantum formidinis & terroris attulit, tamum fortitudinis invenit & roboris. Supplantare se iterum posse crediderat Dei servos;d 1.2329 & velut tyrones, & rudes, quasi•• minus paratos, & minus cautos, solito suo more concutere.e 1.2330 Unum primo aggressus, ut lupus ovem secernere à grege, ut accipiter columbam ab agmine volantiumf 1.2331 separare tentaverat; nam cui non est adversus omnes satis virium, circumvenire quaerit so∣litudinem singulorum. Sed retusus adunati exercitus fide pariter & vigore, intel∣lexit milites Christi vigilare jam sobrios, & armatos ad praelium stare; vinci non posse, mori posse: & hoc ipso invictos esse, quia mori non timent; nec repu∣gnare contra impugnantes, cum occidereg 1.2332 innocentibus nec nocentem liceat; sed promte & animas & sanguinem tradere; ut cum tanta in seculo malitia & saevitia grassetur, à malis & saevis velocius recedatur. Quale illud fuit sub oculis Dei spe∣ctaculum gloriosum? quale in conspectu Christi,h 1.2333 Ecclesiae suae gaudium, ad pugnam, quam tentaverat hostis inferre, non singulos milites, sed tota simul ca∣ftra prodisse? omnes enim constat venturos fuisse, si audire potuissent,i 1.2334 quan∣do accurrerit properanter, & venerit, quisquis audivit. Quot illic lapsi, gloriosa con∣fessione sunt restituti? Steterunt fortes,2 1.2335 & ipso dolore poenitentiae facti ad prae∣lium fortiores; ut appareat nupur3 1.2336 subitatos esse, & novae atque insuetae rei pavore trepidasse; rediiffe ad se postmodum, fidem veram, & vires suas de Dei timore col∣lectas, ad omnem patientiam constanter & firmiter roborasse, nec jam4 1.2337 stare ad cri∣minis veniam, sed ad passionis coronam.

5 1.2338 Quid ad haec Novatianus?* 1.2339 frater carissime, utrumne jam deponit errorem? an vero (qui dementium mos est) ipsis bonis & prosperis nostrisk 1.2340 plus adactus est ad furorem? & quo magis ac magis dilectionis ac fidei crescit hic gloria, illic dissen∣sionis & zeli recrudescit insania: nec vulnus suum miser curat, sed adhuc gravius & se, & suos vulnerat? in perniciem fratrum lingua sua perstrepens, & facundiae venenatae jacula contorquens,l 1.2341 magis durus secularis philosophiae pravitate, quam m 1.23426 1.2343 philosophiae dominicae lenitate pacificus; desertor Ecclesiae, misericordiae ho∣stis, n 1.2344 interfector poenitentiae, doctor superbiae, veritatis corruptor,o 1.2345 per∣ditor caritatis?p 1.2346 Agnoscit ne jam qui sit sacerdos Dei? quae sit Ecclesia & do∣mus Christi? qui sint Dei servi, quos diabolus infester? qui sint Christiani, quos Antichristus impugnet? Neque enim quaerit illos, quos jam subegit, aut gestit ever∣tere, quos jam suos fecit. Inimicus & hostis Ecclesiaeq 1.2347 quos alienavit ab Ecclesia & foras duxit, ut captivos &r 1.2348 vinctos contemnit, & praeterit: eos pergit la∣cessere, in quibus Christum cemit habitare. Quanquam & si aliquis ex talibus fuerit apprehensus, non est quod sibi quasi ins 1.2349 confessionis nominis blandiatur, cum con∣stet,

si occisi ejusmodi extra Ecclesiam fuerint, fidei coronam non esse, sed poenam potius esse perfidiae; nec in domo Dei inter unanimes habitaturos esse, quos vide∣mus de pacifica & divina domo, furore discordiae, recessisse. Hortamur plane quan∣tum possumus, frater carissime, pro caritate mutua, qua nobis invicem cohaere∣mus, ut (quoniam1 1.2350 providentia Domini monentis instruim••r, & divinae misericor∣diae consiliis salubribus admonemur,a 1.2351 appropinquare jam certaminis & agonis no∣stri diem) jejuniis, vigiliis, orationibus insistere cum omni plebe non desinamus. In∣cumbamus gemitibus assiduis, & deprecationbus crebis •• hae••••sunt enim nobis ar∣ma coelestia, quae stare & perseverare fortiter faciunt. Haec sunt munimenta spirita∣lia, & tela divina, quae protegunt. Memores nostri invicem simus, concordes at∣que unanimes,2 1.2352 utrobique pro nobis semper oremus, pressuras & angustias mu∣tua caritate relevemus.b 1.2353 Et quis istinc nostrum prior divinae dignationis celeritate praecesserit,3 1.2354 perseveret apud Dominum nostra dilectio, pro fratribus & sororibus no∣stris apud misericordiam Patris non cesset oratio. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA LXI.

Cyprianus cum Collegis

Lucio fratri, Salutem.

ET nuper quidem tibi,* 1.2355 frater cariffime,* 1.2356 gratulati sumus, cum te honore gemi∣nato in Ecclesiae suae administratione Confessorem pariter & Sacerdotem con∣stituit divina dignatio; sed & nunc non minus tibi & comitibus tuis atque u∣niversae fraternitati gratulamur, quod cum eadem gloria & laudibus vestris re∣ducesa 1.2357 vos denuo ad suos fecerit benigna Domini & larga protectio: ut pascendo gregi pastor, & gubernandae navi gubernator, & plebi regendae rector redderetur; & appareret relegationem vestram sic divinitus esse dispositam, non ut Episcopus rele∣gatus & pulsus Ecclesiae deesset, sed ut ad Ecclesiam major rediret.* 1.2358 Neque enim in tribus pueris minor fuit martyrii dignitas, quia morte frustrata de camino ignis inco∣lumes exierunt;* 1.2359 aut non consummatus Daniel extitit in suis laudibus, quia qui leoni∣bus missus fuerat ad praedam, protectus à Domino vixit adb 1.2360 gloriam. In Confes∣soribus Christi dilara martyria non meritum confessionis minuunt, sed magnalia divinae protectionis oftendunt. Repraesentatum videmus in vobis, quod apud Regem fortes atque illustres pueri praedicaverunt:* 1.2361 Ipsos quidem paratos esse ardere flammis, ne diis ejus servirent, aut imaginem quan fecerat adorarent; Deum tamen quem colebant, quemque & nos colimus, potentem esse ut eos de camino iguis eximeret, & de Re∣gis manibus ac de poenis praesentibus liberaret. Quod invenimus in confessionis vestrae fide, & in Domini circa vos protectione nunc gestum; ut cum vos parati fueritis & c 1.2362 promti omne subire supplicium, Dominus tamen vos poenae subtraheret, & Ec∣clesiae reservaret. Regredientibus vobis breviata non est in Episcopo confessionis suae dignitas, sed magis crevit sacerdotalis auctoritas; ut altari Dei assistat antistes, qui ad confessionis arma sumenda & facienda martyria, non verbis plebem, sed factis cohor∣tetur; &1 1.2363 imminente Antichristo paret add 1.2364 praelium militese 1.2365 non solum ser∣monis & vocis incitamento, sed fidei & virtutis exemplo. Intelligimus, frater ca∣rissime, f 1.2366 & tota cordis nostri luce perspicimus divinae majestatis salutaria & sancta consilia; unde illicg 1.2367.2 1.2368 repentina persecutio nuperh 1.2369 exorta sit, unde contra Ec∣clesiam Christi & Episcopum Cornelium beatumi 1.2370 Martyrem, vosque omnes secu∣laris potestas subito proruperit: ut ad confundendos haereticos & retundendos often∣deret Dominus, quae esset Ecclesia,3 1.2371 quis Episcopus ejus unus, divina ordinatione delectus;k 1.2372 qui cum Episcopo Presbyteri sacerdotali honore conjuncti; quis aduna∣tus & verus Christi populus Dominici gregis caritate connexus: qui essent, quos ini∣micus l 1.2373 lacesseret, qui contra, quibus4 1.2374 diabolus ut suis parceret. Neque enim per∣sequitur & impugnat Christi adversarius, nisi castra & milites Christi: haereticos pro∣stratos m 1.2375 semel & ipsos & suos factos contemnit, & praeterit: eos quaerit deji∣cere, quos videt stare. Atque utinam nunc facultas daretur, frater carissime, ut in∣teresse

teresse illica 1.2376 vobis regredientibus possemus, qui vos mutua caritate diligimus, ut adventus vestri laetissimum fructum praesentes cum ceteris ipsi quoque caperemus. Quae illic exultatio omnium fratrum? qui concursus atque complexusb 1.2377 occurren∣tium singulorum?c 1.23781 1.2379 Vix osculis adhaerentium potest satisfieri, vix vultus ipsi atque oculi plebis possunt videndo satiari. De adventus vestri gaudio cognoscere illic fraternitas coepit, qualis, & quanta sit secutura Christo veniente laetitia:2 1.2380 cujus quia cito appropinquabit adventus, ••imago jam quaedam praecessit in vobis, ut quo ••odo Joannes praecursor ejus & praevius veniens, praedicavit Christum venisse; sic nunc Episcopo Confessore Domini & sacerdote redeunte, appareat & Dominum jam redi∣re. Vicarias vero pro nobisd 1.2381 ego & Collegae & fraternitas omnis has ad vos literas mittimus, frater carissime, & repraesentantes vobis per Epistolame 1.2382 gau∣dium nostrum, fida obsequia caritatis expromimus; hic quoque in sacrificiis atque in orationibus nostris non cessantes Deo Patri, & Christo filio ejus Domino nostro gratias agere, & orare pariter ac petere, ut qui perfectus est atque perficiens, custodiat & perficiat in vobis confessionis vestrae gloriosam coronam: qui & ad hoc vos fortasse revocavit, ne gloria esset occulta, si foris essent confessionis vestrae consummata Martyria. Nam victima quae fraternitati praebet exemplum virtutis & fidei,3 1.2383 praesentibus debet fratribus immolari. Optamus te, frater carissime, sem∣per bene valere.

EPISTOLA LXII.* 1.2384

Cyprianus

Januario, Maximo, Proculo, Victori, Mo∣diano, Nemesiano, Nampulo, & Honorato fratribus, Salutem.

1 1.2385 CUM maximo animi nostri gemitu,* 1.2386 & non sine lacrymis legimus literas ve∣stras,* 1.2387 fratres carissimi, quas ad nos pro dilectionis vestrae sollicitudine, de fratrum nostrorum & sororum captivitate fecistis. Quis enim non dol••at in ejusmodi casibus? aut quis non dolorem fratris sui suum proprium compu∣tet?* 1.2388 cum loquatur Apostolus Paulus, & dicat: Si patitur unum mem∣brum, compatiuntur & cetera membra; si laetatur membrum unum, collae∣tantur & cetera membra.* 1.2389 Et alio loco: Quis infirmatur, inquit, & non ego in∣firmor? Quare nunc & nobis captivitas fratrum nostra captivitas computanda est: & periclitantium dolor pro nostro dolore numerandus est: cum sit scilicet ad Unatio∣nis nostrae corpus unum, & non tantum dilectio, ••ed & religio instigare nos debeat, & confortare ad fratrum membra redimenda.* 1.2390 Nam cum denuo Apostolus Paulus di∣cat: Nescitis quia templum Dei estis, & Spiritus Dei habitat in vobis? etiam si caritas non minus adigeret ad opem fratribus ferendam; considerandum tamen hoc in loco fuit, Dei templa esse, quae capta sunt; nec pati nos longa cessatione, & ne∣glecto dolore debere; ut diu Dei templa captiva sint; sed quibus possumus viribus elaborare,* 1.2391 & velociter gerere, ut Christum judicem, & Dominum & Deum no∣strum promereamur ob••equiis nostris. Nam cum dicat Paulus Apostolus: Quotquot in Christo baptizati estis, Christum induistis; in captivis fratribus nostris contemplan∣dus est Christus, & redimendus de periculo captivitatis, qui nos redimit de periculo mortis: ut qui nos2 1.2392 de diaboli faucibus exuit, nunc ipse, qui manet & habitat in no∣bis, de Barbaro••••••m manibus exuatur; & redimatur nummaria quantitate, qui nos cruce redemit, & sanguine: qui iccirco haec fieri interim patitur, ut fides nostra ten∣tetur, an faciat unusquisque pro altero, quod pro se fieri vellet, si apud Barbaros teneretur ipse captivus. Quis enim non humanitatis memor, & mutuae dilectionis admonitus, si pater est, illic esse nunc filios suos computet? si maritus est, uxo∣rem suam illic captivam teneri cum dolore pariter ac pudore vinculi maritalis existi∣met?

Quantus vero communis omnibus nobis moeror eft,* 1.2393 & cruciatus de periculo virgi∣num, quae illic tenentur; pro quibus non tantum libertatis, sed & pudoris jactura plangenda est; nec tam vinc••la barbarorum, quam lenonum, & lupanarium stupra deflenda sunt; ne3 1.2394 membra Christo dicata, & in aeternum continentiae honore pudica virtute devota, insultantium libidine, & contagione foedentur?

Quae omnia istic secundum literas vestras fraternitas nostra cogitans, & dolenter exa∣minans, promte omnes & libenter ac largiter subsidia nummaria fratribus contulerunt; semper quidem secundum fidei suae firmitatem ad opus Dei proni, nunc tamen magis ad opera salutaria contemplatione tanti doloris accensi. Nam cum Dominus in Evan∣gelio suo dicat;* 1.2395 Infirmus fui, & visitastis me: quanto nunc quoque cum majore o∣peris nostri mercede dicturus est:4 1.2396 Captivus fui, & redemistis me? Et cum de∣nuo dicat: In carcere fui, & venistis ad me; quanto plus est cum coeperit dicere: In carcere captivitatis fui, & clausus, & vinctus apud Barbaros jacui; & de carcere illo servitutis liberastis me, cum judicii dies venerit praemium de Domino recepturi? Denique maximas vobis gratias agimus, quod nos vestrae sollicitudinis, & tam bonae ac necessariae operationis participes esse voluistis: ut offerretis nobis agros uberes, in quibus spei nostrae semina mitteremus, expectaturi messem de amplissimis fructibus qui∣de

de hac coeles••i & salutari operatione proveniunt.1 1.2397 Misimus autema 1.2398 sestertium centum millia nummum, quae istic in Ecclesia, cui de Domini indulgentia prae∣sumus, Cleri & plebis apud nos consistentis collatione collecta sunt: quae vos illic pro vestra diligentia dispensabitis. Et optamus quidem nihil tale de cetero fieri, & fratres nostros Domini majestate protectos, ab ejusmodi periculis incolumes reserva∣ri. Si tamen ad explorandam nostri animi caritatem, & examinandam nostri pec∣toris fidem, tale aliquid acciderit, nolite cunctari nunciare haec nobis literis ve∣stris; pro certo habentes, Ecclesiam nostram & fraternitatem istic universam ne haec ultra fiant precibus orare; si facta fuerint, libenter, & largiter subsidia praestare.

Ut autem fratres nostros ac sorores,* 1.2399 qui ad hoc opus tam necessarium promte ac libenter operati sunt, ut semper operentur, in mentem habeatis in orationibus vestris, & eis vicem boni operis in sacrificiis & precibus repraesentetis,2 1.2400 subdidi nomina singulorum; sed & Collegarum quoque & consacerdotum nostrorum, qui & ipsi cum praesentes essent, & suo, & plebis suae nomine quaedam pro viribus con∣tulerunt, nomina addidi; & praeter quantitatem propriam nostram, eorum quo∣que summulas significavi, & misi: quorum omnium secundum quod fides & caritas exigunt, in orationibus & precibus vestris meminisse debetis. Optamus vos, fratres carissimi, semper bene valere.

EPISTOLA LXIII.

Cyprianus

Caecilio fratri, Salutem.

1 1.2401 QUANQUAM sciam,* 1.2402 frater carissime,* 1.2403 Episcopos plurimos, Ecclesiis Dominicis in toto mundo divina dignatione praepositos, Evangelicae veri∣tatis ac Dominicae traditionis tenere rationem, nec ab eo quod Christus ma∣gister & praecepit, & gessit,a 1.24042 1.2405 humana & novella institutione decede∣re; tamen quoniam quidam vel ignoranter, vel simpliciter in calice Dominico sanctifi∣cando, & plebi ministrando, non hoc faciunt,3 1.2406 quod Jesus Christus, Dominus & Deus noster, sacrificii hujus auctor & doctor, fecit & docuit; religiosum pariter ac ne∣cessarium b 1.2407 duxi has ad vos literas facere, utc 1.2408 si quis in isto errore adhuc teneatur, veritatis luce perspecta ad radicem atque originem traditionis Dominicae revertatur.d 1.2409 Nec nos putes, frater carissime, nostra &e 1.2410 humana conscribere, aur ultronea volun∣tate hoc nobis audacter assumere, cum mediocritatem nostram semper humili & vere∣cunda moderatione teneamus; sed quando aliquid Deof 1.2411 aspirante & mandante praeci∣pitur, necesse est Domino servus fidelis obtemperet; excusatus apud omnes, quod ni∣hil sibi arroganter assumat, qui offensam Domini timere compellitur, nisi faciat quod jubetur.g 1.2412 Admonitos autem nos scias, ut in calice offerendo Dominica traditio ser∣vetur, 4 1.2413 neque aliud fiat à nobis, quam quod pro nobis Dominus prior fecerit: Ut ca∣lix quih 1.2414 in commemoratione ejus offertur, mixtus vino offeratur. Nam cum dicat Christus:* 1.2415 Ego sum vitis vera; sanguis Christi, non aqua est utique, sed vinum5 1.2416 Nec potest videri sanguis ejus, quo redemti & vivificati sumus, esse in calice; quando vinum i 1.2417 desit calici, quo Chriffi sanguis offenditur, qui scripturarum omnium sacramento ac k 1.2418 testimonio effususl 1.2419 praedicatur.

Invenimus enim & in Genesi circam 1.2420 sacramentum in Noe hoc idem praecurrisse,* 1.2421 & figuram Dominicae passionis illic extitisse,* 1.2422 quod vinum bibi••; quod inebriatus est; quod in domo sua nudatus est; quod fuitn 1.2423 recumbens nudis & patentibus femoribus: quod nuditas illa patris à medio filioo 1.2424 denotata est, & foras nunciata; à duobus ve∣ro majore, & minore contecta; & cetera quae necesse non est exequi; cum satis sit hoc solum complecti, quod6 1.2425 Noe typum futurae veritatis ostendens; non aquam, sed vinum biberit, & sic imaginem Dominicae passionis expresserit. Item in sacerdote Mel∣chisedech

a 1.2426 sacrificii Dominici sacramentum praefiguratum videmus, secundum quod scriptura divina testatur & dicit;* 1.2427 Et1 1.2428 Melchisedech Rex Salem protulit Panem & Vinum. Fuit autem sacerdos Dei summi, & benedixit Abraham. Quod autem Mel∣chisedech typum Christi portaret: declarat in Bsalmis Spiritus sanctus2 1.2429 ex persona Patris ad Filium dicens:* 1.2430 Anteb 1.2431 Luciferum genui te; tu es sacerdos in aetemum secundum ordinem Melchisedech. Qui ordo urique hic est de sacrificio illo veniens & inde descen∣dens; quod Melchisedech sacerdos Dei summi fuit, quod Panem & Vinum obtulit, quod Abraham benedixit.c 1.2432 Nam quis magis sacerdos Dei summi, quam Dominus noster Jesus Christus? qui sacrificium Deo Patri obtulit, &d 1.2433 obtulit hoc idem quod Melchi∣sedech obtulerat, id est Panem & Vinum, suun scilicet corpus & sanguinem. Et circa Abraham benedictio illa praecedens,* 1.2434 ad nostrum populum pertinebar. Nam si Abra∣ham Deo credidit, &e 1.2435 deputatum est ei ad justitiam; utique quisquis Deo credit, & fide vivit, justus invenitur, & jam pridem in Abraham fideli benedictus & justificatus oftenditur,* 1.2436 sicut beatus Apostolus Paulus probat, dicens: Credidit Abraham Deo, & f 1.2437 deputatum est ei ad justitiam. Cognoscitis ergo quia qui ex fide sunt, hi sunt filii Abrahae. Providens autemf 1.2438 scriptura quia ex fide justificat gentes Deus, praenuncia∣vit Abrahae, quia benedicentur in illo omnes gentes. ••gitur qui ex fide sunt,g 1.2439 bene∣dicti sunt cum fideli Abraham: unde in Evangelio invenimus de lapidibus excitari,* 1.2440 id est, de gentibus colligi filios Abrahae.* 1.2441 Et cum Zachaeum laudaret Dominus respondit & dixit: Salus hodie domui huic facta est: quia & hic filius est Abrahae. Ut ergo in Genesi per Melchisedech sacerdo••em benedictio circa Abraham posset rite celebrari, praecedit ante imagoh 1.2442 sacrificii Christi in pane & vino scilicet constituta, quam rem perficiens & ad∣implens Dominus Panem & calicem mixtum Vino obtulit, & qui est plenitudo, verita∣tem praefiguratae imaginis adimplevit. Sed & per Solomonem Spiritus sanctus typumi 1.2443 Dominici sacrificii ante praemonstrat immolatae hostiae & panis & vini, sed & altaris & 3 1.2444 Apostolorum faciens mentionem: Sapientia,* 1.2445 inquit, aedificavit sibi domum, & sub∣didit columnas septem. Mactavit suas hostias, miscuit in cratera vinum suum, & para∣vit mensam suam. Et misit servos suos, convocans cum excelsa praedicatione4 1.2446 ad crate∣rem, dicens: Qui est insipiens, declinet ad me. Et egentibus sensu dixit: Venite, edite de meis panibus, & bibite vinum quod miscui vobis. Vinum mixtum declarat, id est, calicem Domini aqua & vino mixtum prophetica voce praenunciat; ut appareat in passione Dominicak 1.2447 id esse gestum quod fuerat ante praedictum. In benedictione quoque Judae hoc idem significatur, ubi & illic Christi figura exprimitur, quod à fratri∣bus suis laudari & adorari haberet, quod inimicorum dor••a, cedentium atque fugientium, manibus quibus crucem pertulit & mortem vicit, compressurus fuisset; quodque ipse sit leo de tribu Juda, &l 1.2448 recubet dormiens in passione, & surgat, & sit ipse spes gen∣tium;* 1.2449 quibus scriptura divina adjungit, & dicit: Lavabit in vino stolam suam, & in san∣guine uvae amictum suum. Quando autem sanguis uvae dicitur; quid aliud quam vinum calicism 1.2450 Dominici sanguinis ostenditur? Nec non & apud Esaiam hoc idem Spiritus sanctus de Domini passione testatur,* 1.2451 dicens; Quare rubicunda sunt vestimenta tua; & in∣dumenta tua velut à calcatione torcularis5 1.2452 pleni & percalcati? Nunquid rubicunda vesti∣menta aque potest facere? aut in torculari aqua est, quae pedibus calcatur, vel prelo ex∣primitur? n 1.2453 Vini utique mentio ideo ponitur, uto 1.2454 Domini sanguis intelligatur; & quod in calice Dominico postea manifestatum est, Prophetis annunciantibusp 1.2455 praedice∣retur. Torcularis quoque calcatio & pressura taxatur: quia quo modo ad potandum vinum veniri non potest, nisi botrus calcetur ante, & prematur: sic nec nos sanguinem Christi

a 1.2456 possemusb 1.2457 bibere, nisi Christus calcatus prius fuisset & pressus, &c 1.2458 calicem prior biberet, ind 1.2459 quo credentibus propinaret.

Quotiescunque autem aqua sola in scripturis sanctis nominatur,* 1.2460 baptisma praedica∣tur, ut apud Esaiam significari videmus.1 1.2461 Nolite,* 1.2462 inquit, priora meminisse, & antiqua nolite reputare. Ecce ego facio nova, quae nunc orientur, &e 1.2463 cognoscetis, & faciam in deserto viam, & flumina inf 1.2464 loco inaquoso; adaquare genus meum e∣lectum, plebem meam quam acquisivi, ut virtutes meas exponeret. Praenunciavit il∣lic per Prophetam Deus, quod apud gentes in locis, quae inaquosa prius fuissent, flu∣mina postmodumg 1.2465 redundarent: & electum genus Dei, id est, per regenerationem baptismi filios Dei factos, adaquarent. Item denuo praecinitur, &h 1.2466 ante praedica∣tur, Judaeos, si sitierent, & Christum quaesierint, apud nos esse potaturos, id est, baptismi gratiam consecuturos.* 1.2467 Si sitierint, inquit, per desertai 1.2468 adducet illos, a∣quam de petra producer illis; findetur petra, &k 1.2469 fluet aqua, &l 1.2470 bibet plebs mea. Quod in Evangelio adimpletur, quando2 1.2471 Christus qui est petra, finditur ictu lanceae in passione: qui & admonens quid per Prophetam sit ante praedictum, clamat & dicit: Si quis sitit,* 1.2472 veniat & bibat. Qui credit in me,m 1.2473 sicut scriptura dicit, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae. Atque ut magis posset esse manifestum, quia non de cali∣ce, sed den 1.2474 baptismo illic loquitur Dominus,* 1.2475 addidit scriptura, dicens: Hoc autem dixit de spiritu, quem accepturi erant, qui in eum credebant. Per baptisma enim Spiri∣tus sanctus accipitur, & sic à baptizatis, & Spiritum sanctum consecutis ad bibendum calicem Domini pervenitur. Neminem autem moveat, quod cum de Baptismo loquatur scriptura divina,* 1.2476 sitire nos dicit & bibere, quando & Dominus in Evangelio dicat: Beati esurientes & sitientes justitiam; quia quodo 1.2477 avida & sitienti cupiditate suscipitur, ple∣nius & uberius hauritur.* 1.2478 Sicut & alio loco ad Samaritanam mulierem Dominusp 1.2479 lo∣quitur, dicens: Omnis qui biberit ex aqua ista, sitiet iterum: qui autem biberit ex aqua quam ego dedero, non sitiet in aeternum.q 1.2480 Quo & ipsum baptisma salutaris aquaer 1.2481 significatur, quod semel scilicet sumitur, nec rursus iteratur: ceterum calix Domini in Ecclesia semper & sititur & bibitur. Nec argumentis plurimis opus est, frater carissime, ut probemus appellatione aquae baptisma significatum semper esse, & sic noss 1.2482 intelli∣gere debere; quando Dominus adveniens Baptismi & Calicis manifestaverit veritatem, qui aquam illam fidelem, aquam vitae aeternae praeceperit credentibus in Baptismo dari; 3 1.2483 calicem vero docuerit exemplo magisterii sui, vini & aquae conjunctione misceri. Ca∣licem etenimt 1.2484 sub die passionis accipiens; benedixit, & dedit discipulis suis, dicens: Bibite ex hoc omnes:u 1.2485 hic est enim sanguis novi testamenti,* 1.2486 qui pro multisx 1.24874 1.2488 effun∣detur in remissionem peccatorum. Dico vobis, non bibam à modoy 1.2489 ex ista5 1.2490 creatura

vitis, usque in diem illum, quo vobiscum bibama 1.2491 novum vinum in regno Patris mei. Qua in parte invenimus calicem mixtum fuisse quem Dominus obtulit, & vinum fuisse, quod sanguinem suum dixit. Undo apparet sangumem Christi non offerri, si defit vinum calici; necb 1.2492 sacrificium Dominicum legitima sanctificatione celebrari, nisi oblatio & sacrificium nostrum responderit passioni. Quomodo autem de ••••eatura vitis novum vi∣num cum Christo in regno ••a••••is bibemus, si in sacrificio Dei Patris & Christi vinum non offerimus, nec calicem Domini dominica traditione miscemus? Beatus quoque A∣postolus Paulus à Domino electus & missus, & praedicator v••ritatis Evangelicae const••u∣tus, haec eadem in Epistola suac 1.2493 point, dicens:* 1.2494 Dominus Jesus in qua nocte trade∣batur, accepit panem, &d 1.2495 gratias agens fregit, & dixit: Hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur, hoc facite in meam commemorationem:e 1.2496 Simili modo & calicem postquam coenatum est accepit, dicens:f 1.2497 Hic calix novum testamentum est in meo sanguine: hoc facite quotiescunque biberitis in meam commemorationem: quotiescunque enim ederitis panem istum & ca••••cem biberitis, mortem Domini annun∣ciabitis quoadusque veniat. Quod si & à Dominog 1.2498 praecipitur, & ab Apostolo ejus hoc idem confirmatur & traditur, ut quotiescunque biberimus in commemorationem Domini, hoc faciamus, quod fecit & Dominus;h 1.2499 invenimus non observari à nobis quod mandatum est, nisi eadem quae Dominus fecit, nos quoque faciamus, &i 1.2500 ca∣licem Domini pari ratione miscentes à divino magisterio non recedamus. Ab Evange∣licis autem praeceptis omninok 1.2501 recedendum non esse, & eadem quae magister docuit & fecit, discipulos quoque observare & facere debere, constantius & fortius alio in locol 1.2502 beatus Apostolus docet,* 1.2503 dicens: Miror quod sic tam citom 1.2504 demutamini ab eo qui vos vocavit ad gratiam, ad aliud Evangelium, quod non est aliud, nisi sunt aliqui qui vos turbant, & volunt1 1.2505 convertere Evangelium Christi. Sed licet nos aut Angelus de coelo aliter annunciet, praeterquam quod annunciavimus vobis, anathema sit. Sicut praedixi∣mus, & nunc iterum dico: Si quis vobis annunciaverit praeterquam quod accepistis, anathema sit. Cum ergo neque ipse Apostolus, neque Angelus de coelo annunciare possit aliter aut docere, praeterquam quod semel Christus docuit, & Apostoli ejus annunciave∣runt; miror satis unde hoc usurpatum sit, ut contra Evangelicam & Apostolicam disci∣plinam quibusdam in locis aqua offeratur in Domino calice, quae sola Christi sanguinem non possit exprimere.

Cujus rei sacramentum nec in Psalmis tacet Spiritus sanctus,* 1.2506 faciens mentionem Domi∣nici calicis,* 1.2507 & dicens:2 1.2508 Calix tuus inebriansn 1.2509 quam peroptimus: calix autem qui inebriat, utique vinoo 1.2510 mixtus est. Neque enim aqua inebriare quenquam potest. Sic autem calix Dominicus inebriat,* 1.2511p 1.2512 ut Noe in Genesi vinum bibens inebriatus est. Sed quia ebrietas Dominici calicis & sanguinis non est talis,q 1.2513 qualis ebrietas vini secularis, cum diceret Spiritus sanctus in Psalmo: Calix tuus inebrians: addidit, quam peroptimus, quod scilicet calix Dominicus sic bibentes inebriet, ut sobrios faciat, ut mentes ad spiri∣talem r 1.2514 sapientiam redigat, ut3 1.2515 às 1.2516 sapore isto seculari ad intellectum Dei unusquis∣que resipiscat: & quemadmodum4 1.2517 vino isto communi mens solvitur, & anima relaxatur, &5 1.2518 tristitia omnis exponitur;t 1.2519 ita epoto sanguine Dominiu 1.2520 & poculo salutari, ex∣ponatur memoria veteris hominis, & fiat oblivio conversationis pristinae secularis, & moestum pectus ac triste, quod prius6 1.2521 peccatis angentibus premebatur•• divinae indul∣gentiae laetitia resolvatur; quod tunc demum potest laetificare in Ecclesia Domini biben∣tem, si quod bibiturx 1.2522 Dominicam teneat veritatem. Quam vero perversum est, quam∣que contrarium,* 1.2523 ut cum Dominus in nuptiis de aqua vinum fecerit, nos de vino aquam faciamus: cum sacramentum quoque rei illius admonere & instruere nos debeat, ut in sa∣crificiis Dominicis vinum potius offeramus. Nam quia apud Judaeos desecerat gratia spi∣ritalis, defecit & vinum: vinea enim Domini sabaoth domus erat Israel;* 1.2524 Christus antem docens & ostendens gentium populum succedere, & in locum quem Judaei perdiderant, nos postmodum merito fidei pervenire, de aqua vinum fecit, id est, quod ad nuptias Christi & Ecclesiae, Judaeis cessantibus, plebs magis gentium conflueret & conveniret, ostendit.

a 1.2525 Aquas namque populos significare, in Apocalypsi scriptura divina declarat, di∣cens:* 1.2526 Aquae quas vidisti,* 1.2527 super quas sedet meretrix illa, populi, & turbae, & gentes Ethnicorum sunt, & linguae. Quod scilicet perspicimus & in sacramento calicis conti∣neri. Nam quia nos omnes portabat Christus, qui & peccata nostra portabat;1 1.2528 videmus in aqua populum intelligi,2 1.2529 in vino verob 1.2530 ostendi sanguinem Christi. Quando au∣tem in calice vino aqua miscetur, Christo populus adunatur, & credentiumc 1.2531 plebis ei in quem credidit, copulatur & conjungitur. Quae copulatio & conjunctio aquae & vini sic miscetur in calice Domini, ut commixtio illa non possit ab invicem separari. Unde Ecclesiam, id est, plebem in Ecclesia constitutam fideliter & firmites in eo quod credidit, perseverantem, nulla res separare poterit à Christo, quo minus haereat semper & maneatd 1.2532 individua dilectio. Sic autem ine 1.2533 sanctificando calice Domini, offerri aqua sola non potest;3 1.2534 quomodo nec vinum solum potest; nam si vinum tantum quis offerat, sanguis Christi incipit esse sine nobis: si vero aqua sit sola, plebs incipit esse sine Christo: quando autem utrumque miscetur, & adunatione confusa sibi invicem co∣pulatur, tunc sacramentum spiritale & coeleste perficitur. Sic vero calix Domini non est aqua sola, aut vinum solum, nisif 1.2535 utrumque sibi misceatur, quomodo nec cor∣pus Domini potest esse farina sola, aut aqua sola, nisi utrumque adunatum fuerit & co∣pulatum, & panis unius compage solidatum. Quo & ipso sacramento populus noster ostenditur adunatus, ut quemadmodum grana multa in unum collecta, & commolita, & commixta, panem unum faciunt: sic in Christo qui est panis coelestis, unum sciamus esse corpus, cui conjunctus sit noster numerus & adunatus.

Non est ergo,* 1.2536 frater carissime, quod aliquis existimer sequendam esse quorundam con∣suetudinem, si qui in praeteritum in calice Dominico aquam solam offere••dam puta∣verint: quaerendum est enim, ipsi quem sint secuti. Nam si4 1.2537 in sacrificio quodg 1.2538 Christus obtulerit,5 1.2539 non nisi Christus sequendus est: utique id nos obaudire & facere

oportet, quod Christus fecit, & quod faciendum esse mandavit; quando ipse in Evan∣gelio dicat:* 1.2540 Si feceritis quod mando vobis, Jama 1.2541 non dico vos servos, sed amicos. Et quod Christus debeat solus audiri, Pater etiam de coelo contestatur, dicens: Hic est filius meusb 1.2542 dilectissimus in quo bene sensi, ipsum audite. Quare si solus Chri∣stus audiendus est, non debemus attendere,c 1.2543 quid aliusd 1.2544 ante nos faciendum puta∣verit, sed quid, qui ante omnes est, Christus prior fecerit. Neque enim hominis consuetudinem sequi oportet, sed Dei veritatem; cum per Isaiam Prophetam Deus lo∣quatur & dicat: Sine causa autem colunt me,* 1.2545 mandata & doctrinas hominum docentes. Et iterum Dominus in Evangelio hoc idem repetat,* 1.2546 dicens: Rejicitis mandatum Dei, ut traditionem vestram statuatis.* 1.2547 Sed & alio in loco ponit & dicit: Qui solverit unum ex mandatis istis minimis, & sic docuerit homines, minimus vocabitur in regno coelo∣rum. Quod si nec minima de mandatis Dominicis licet solvere: quanto magis tam magna, tam grandia, tam ad ipsum Dominicae passionis & nostrae redemtionis sacra∣mentum pertinentia, fas non est infringere; aut in aliud, quam quod divinitus in∣stitutum sit, humana traditione mutare?e 1.2548 Nam si Jesus Christus, Dominus & Deus noster,f 1.2549 ipse est summus sacerdosg 1.2550 Dei Patris; & sacrificium Patri se ipsum primus obtulit,* 1.2551 & hoc fierih 1.2552 in sui commemorationem praecepit: utique ille sacerdos vice Christi vere fungitur, qui id quod Christus fecit, imitatur: & sacrificium verum & plenum tunc offert in Ecclesia Deo Patri, si sic incipiat offerre secundum quod ipsum Christum videat obtulisse. Ceterum omnis religionis & veritatis disciplina subvertitur,i 1.2553 nisi id quod spiritaliter praecipitur, & fideliter reservetur.

Nisi1 1.2554 in sacrificiis matutinisk 1.2555 hoc quis veretur,* 1.2556 ne2 1.2557 per saporem vini redoleat san∣guinem Christi. Sic ergo incipit & à passione Christi in persecutionibus fraternitas re∣tardari, dum in oblationibus discit de sanguine ejus & cruore confundi. Porro autem Dominus in Evangelio dicit:l 1.2558 Qui confusus me fuerit, confundetur eum filius ho∣minis. Et Apostolus quoque loquitur,* 1.2559 dicens: Si hominibus placerem: Christi ser∣vus non essem.* 1.2560 Quomodo autem possumus propter Christum sanquinem fundere; qui sanguinem Christi erubescimus bibere? An illa sibi aliquis contemplatione blanditur, quod etsi mane aqua sola offerri videtur, tamen3 1.2561 cum ad coenandum venimus, mix∣tum calicem offerimus: Sed cum coenamus, ad convivium nostrum plebem convocare non possumus, ut4 1.2562 sacramenti veritatem fraternitate omni praesente celebremus.5 1.2563 At enim non mane, sed post coenam mixtum calicem obtulit Dominus. Nunquid ergo

Dominicum post coenam celebrare debemus? ut sic mixtum calicem frequentandis Do∣minicis offeramus? Christum offerre oportebat circa vesperam diei, ut hora ipsa sacrifi∣cii ostenderet occasum & vesperam mundi,* 1.2564 sicuti in Exodo scriptum est: Et occident illum omne vulgus synagogae filiorum Israël ad vesperam.* 1.2565 Et iterum in Psalmis: Allevatio manuum mearum sacrisitium vespertinum. Nos autem resurrectionem Domini mane celebramus. Et quia passionis ejus mentionem in sacrificiis omnibus facimus? (1 1.2566 passio est enim Domini, sacrificium quod offerimus) nihil aliud quam quod ille fecit, facere de∣bemus.* 1.2567 Scriptura enim dicit: Quotiescunque enim ederitis panem istum & calicem istum biberitis, mortem Domini annunciabitis quoadusque veniat. Quotiescunque ergo calicem in commemorationem Domini & passionis ejus offerimus, id quod constat Domi∣num fecisse, faciamus.

Eta 1.2568 viderit, frater carissime,* 1.25692 1.2570 si quis de antecessoribus nostris, vel ignoranter, vel simpliciter non hoc observavit & tenuit, quod nos Dominus facere exemplo & magisterio suo docuit: potest simplicitati ejus de indulgentia Domini vema concedi, nobis vero non poterit ignosci, qui nunc à Domino admoniti & instructi sumus, ut calicem Dominicum vino mixtum, secundum quod Dominus obtulit, offeramus. Et de hoc quoque ad Collegas nostros literas dirigamus, utb 1.2571 ubique lex Evangelica & traditio Dominica servetur, & ab eo quod Christus & docuit & fecit, non recedatur. Quae ultra jam contemnere, & in errore pristino perseverare, quid aliud est quam in∣currerre in objurgationem Domini increpantis in Psalmo & dicentis:* 1.2572 Ad quid exponis justificationes meas, & assumis testamentum meum per os tuum? Tu autem odisti disci∣plinam, & abjecisti sermones meos retro. Si videbas furem, concurrebas ei, & inter moechosc 1.2573 particulam tuam ponebas. Exponere enim justificationes & testamentum Domini, & non hoc idem facere quod fecerit Dominus; quid aliud est, quam sermones ejus abjicere, & disciplinam Dominicam contemnere, nec terrena sed spiritalia furta & adulteria committere; dum quis de Evangelica veritate furatur Domini nostri verba & facta, & corrumpit atque adulterat praecepta divina?* 1.2574 Sicut apud Hieremiam scriptum est: Quid est, inquit,d 1.2575 paleis ad triticum? propter hoc ecce ego ad Prophetas, dicit Dominus, qui furantur verba mea unusquisque à proximo suo, & seducunt populum meum in mendaciis suis, & in erroribus suis.* 1.2576 Item apud eundem alio loco: Et moe∣chata est, inquit, ine 1.2577 lignum & lapidem; & in his omnibus, non est reversa ad me. Quod furtum & adulterium ne in nos etiam cadat, cavere sollicite & timide, ac reli∣giose observare debemus. Nam si sacerdotes Dei & Christi sumus, non invenio quem magis sequi quam Deum & Christum debeamus;* 1.2578 quando ipse in Evangelio maxime di∣cat: Ego sum lumen seculi. Qui me secutus fuerit,f 1.2579 non ambulavit in tenebris, sed habebit lumen vitae. Ne ergo in tenebris ambulemus, Christum sequi & praecepta ejus observare debemus; quia & ipse in alio loco mittens Apostolos,* 1.2580 dixit: Data est mihi omnis potestas in coelo & in terra. Ite ergo & docete omnes gentes,g 1.2581 tingen∣tes eos in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, docentes eos observare omnia quae∣cunqueh 1.2582 praecepi vobis. Quare si in lumine Christi ambulare voluimus, à praeceptis & monitis ejus non recedamus; agentes gratias, quod dum instruit in futurum quid fa∣cere debeamus, de praeterito ignoscit quod simpliciter erravimus. Et quia jam3 1.2583 secun∣dus ejus adventus nobis appropinquat; magis ac magis benigna ejus & larga dignatio corda nostra luce veritatis4 1.2584i 1.2585 illuminat. Religioni igitur nostrae congruit & timori, & ipsi loco atque officio sacerdotii nostri, frater carissime, in Dominico calice miscendo & k 1.2586 offerendo, custodire5 1.2587 traditionis Dominicae veritatem; & quod prius apud quos∣dam videtur erratum, Domino monente corrigere: ut cum in claritate sua & majestate coelesti venire coeperit, inveniat nos tenere quod monuit, observare quod docuit, fa∣cere l 1.2588 quod fecit. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA LXIV.

Cyprianus & ceteri Collegae qui in concilio ••••uerant numero LXVI.

〈…〉〈…〉

〈1 page〉〈1 page〉

esse legem circumcisionis antiquae, ut intra octavum diem eum qui natus est baptizan∣dum & sanctificandum, non putares; longe, aliud ina 1.2589 〈…〉〈…〉

〈1 page〉〈1 page〉

EPISTOLA LXV.

Cyprianus1 1.2590

Epicteto fratri, & Plebi,a 1.2591 Assuras consistenti, Salutem.

GRAVITER & dolenter motus sum,* 1.2592 fratres carissimi,* 1.2593 quod cognoverim 2 1.2594b 1.2595 Fortunatianum quondam apud vos Episcopum, post gravem lapsum ruinae suae, pro integro nunc agere velle, & Episcopatum sibi vindicare coepisse: quae res contristavit me, primo propter ipsum, qui miser, vel diaboli tenebris in totum excae∣catus, vel quorundam sacrilega persuasione deceputs (cum debeat satisfacere, & ad Dominum exorandum, diebus ac noctibus, lacrymis, & orationibus, & precibus in∣cumbere) audet sibi adhuc sacerdotium quod prodidit, vindicare; quasi post aras dia∣boli accedere ad altare Dei fas sit: aut non majorem in se iram & indignationem Do∣mini in die judicii provocet; qui cum fidei, & virtutis dux fratribus esse non potuerit, perfidiae, & audaciae, & temeritatis magister existat; & qui non docuit fratres in prae∣lio fortiter stare, doceat eos, qui victi & prostrati sunt, nec rogare. Cum Dominus dicat: Illis fudistis libamina,* 1.2596 & illis imposuistis sacrificia,c 1.25973 1.2598 super haec ergo non in∣dignabor, dicit Dominus?* 1.2599 Et alio loco: Sacrificans diis eradicabitur, nisi Domino soli. Item Dominus denuo loquitur & dicit: Adoraverunt eos, quos secerunt digiti eorum, & curvatus est homo, & humiliatus est vir,* 1.2600 &4 1.2601 non laxabo illis. In Apoca∣lypsi quoque legimus iram Domini comminantis & dicentis:* 1.2602 Si quis adorat bestiam & imaginem ejus, & accipit notam in fronte sua & in manu, bibet & ipse de vino irae Dei, mixto in poculo irae ejus, & punietur igne & sulphure sub oculis sanctorum Angelo∣rum, & sub oculis agni, & fumus de tormentis eorum in secula seculorum ascendet; nec habebunt requiem die ac nocte, qui adorant bestiam & imaginem ejus. Cum ergo haec tormenta, haec supplicia in die judicii Dominus comminetur iis qui diabolo ob∣temperant, & idolis sacrificant: quo mode se putat posse agere pro Dei sacerdote, qui obtemperavit & servivit diaboli sacerdotibus? aut quo modo putat manum suam trans∣ferri possed 1.2603 ad Dei sacrificium & precem Domini, quae captiva fuerit sacrilegio & crimini? quando in scripturis divinis Deus ad sacrificium prohibeat accedere sacerdotes etiam in leviori crimine constitutos; & in Levitico dicat:* 1.2604 Homo in quo fuerit vitium & macula, non accedet offerre dona Deo.* 1.2605 Item in Exodo: Et sacerdotes qui accedunt ad Dominum Deum sanctificentur,5 1.2606 ne forte derelinquat illos Dominus.* 1.2607 Et iterum: e 1.2608 Et cum accedunt ministrare ad6 1.2609f 1.2610 altare sancti, non adducent in se delictum, ne moriantur. Qui ergog 1.2611 gravia in se delicta adduxerunt, id est, qui idolis sacrifican∣do sacrilega sacrificia fecerunt, sacerdotium Dei sibi vindicare non possunt, nec ullam in conspectu ejus precem pro ftratribus facere;* 1.2612 quando in Evangelio scriptum sit: Deus peccatorem non audit, sed sih 1.2613 qui Deum coluerit, & voluntatem ejus fecerit, illum audit:7 1.2614 quamvis sic quorundam pectorai 1.2615 tenebrarum ingruentium profunda caligo caecaverit, ut de praeceptis salubribus nihil lucis admittant, sed semel à recto limite veri itineris aversi, per praeceps &k 1.2616 abruptum criminum suorum nocte atque errore ra∣piantur. Nec mirum, si consilia nostra aut Domini praecepta nunc abnuunt, qui Do∣minum negaverunt.

8 1.2617 Stipes & oblationes & lucra desiderant,* 1.2618 quibus prius insatiabiles incubabant, &

coenis atque epulis etiam nunc inhiant, quaruma 1.2619 crapulam nuper superstite indies cru∣ditate ructabant; nunc manifestissime comprobantes,b 1.2620 nec ante se religioni, sad ven∣tri potius & quaestui profana cupiditate servisse.* 1.2621 Unde & ipsam verisse perspicimus, & credimus de Dei exploratione censuram, ne apud altare consistere, & contrectare ulterius perseverarent, pudorem incesti, fidem pers••idi, religionem profani, divina terreni, sancta sacrilegi.

Quod ne tales adc 1.2622 altaris impiamenta,* 1.2623 & contagia fratrum denuoredeant, omnibus viribusd 1.2624 excubandum est, ut quantum possumus ab hac eos sui scelerisaudacia retun∣damus; ne adhuce 1.2625 agere pro sacerdote conentur, qui ad mortis extrema dejecti, ul∣traf 1.26261 1.2627 lapsus laicos ruinae majoris pondere proruerunt. Si vero apud insanos furor insanabilis perseveraverit, & recedente Spiritu sancto, quae coepit caecitas in sua nocte permanserit; consilium nobis erit singulos fratres ab eorum fallacia separare; & ne quis in laqueos erroris incurrat, ab eorum contagione secernere: quando nec 2 1.2628 oblatio sanctificari3 1.2629 illic possit, ubi Spiritus sanctus non sit, nec cuiquam Dominus per ejus orationes & preces prosit, qui Dominum ipse violavit. Quod si Fortunatia∣nus aut immemor criminis sui per diaboli caecitatem, aut minister & servus diaboli fa∣ctus, ad decipiendam fraternitatem in hoc suo furore permanserit: vos quantum potestis elaborate, & in hac caligine diaboli saevientis, fratrum mentes ab errore revocate; ne alienae dementiae facile consentiant, ne se desperatorum delictis participes faciant; sed teneant integrig 1.2630 salutis suae & & integritatis conservatae à se & custoditae perpetuum vigorem. Lapsi vero magnitudinem delicti sui cognoscentes à deprecando Domino non recedant, nec Ecclesiam Catholicam (quae una & sola esth 1.2631 à Domino constituta) de∣relinquant; sed satisfactionibus immorantes, & Domini misericordiam deprecantes ad Ecclesiam pulsent, ut recipi illuc possint, ubi fuerunt, & ad Christum redcant, à quo recesserunt. Nec audiant eosi 1.2632 qui se fallaci & mortalik 1.2633 circumventione decipiunt, cum scriptum sit: Nemo vos decipiat inanibus verbis;* 1.2634 propterca enim venit ira Dei su∣per filios contumaciae: Nolite ergo esse participes eorum. Ergo contumaces, & Deum non timentes, & ab Ecclesia in totum recedentes, nemo comitetur. Quod si quis im∣patiens fuerit ad deprecandum Dominum qui offensus est, & nobis obtemperare nolue∣rit; sed desperatos & perditos secutus fuerit:l 1.2635 sibi imputabit; cum judicii dies vene∣rit. Quomodo enim deprecari in die illo Dominum poterit, qui & ante hoc Christum, & nunc quoque Ecclesiam Christi negavit: & Episcopis sanis & integris & viventibus non obtemperans, comitem se & participem morientibus praebuit? Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere.

EPISTOLA LXVI.* 1.2636

1 1.2637 Cyprianus qui & Thascius, Florentio cui & Pupiano, fratri, Salutem.

2 1.2638 EGO te,* 1.2639 frater, credideram tandem jam ad poenitentiam converti,* 1.2640 quod in'prae∣teritum tam infanda, tam turpia, tam etiam gentilibus execranda aut audisses de nobis temere, aut credidisses. Porro autem etiam nunc in literis tuis animadverto eun∣dem te adhuc esse, qui prius fueras,a 1.2641 eadem te de nobis credere, & in eo quod credideris perseverare; & ne forte claritatis &3 1.2642 martyrii tui dignitas nostra communi∣catione maculetur in mores nostros diligenter inquirere, & post Deum judicem qui sacerdotes facit, te velle, non dicam de me, (quantusb 1.2643 enim ego sum?) sed de Dei & Christi judicio judicare. Hoc est in Deum non credere, hoc est rebellem adversus Christum & adversus Evangelium ejus existere, ut cum ille dicat:* 1.2644 Nonne duo passeres asse veneunt, & neuter eorum cadit in terram sine Patris voluntate? & probet majestas ejus & veritas sine conscientia & permissu Deic 1.2645 etiam minora non fieri, tu existimes sacerdotes Dei sine conscientia ejus in Ecclesia ordinari? Nam credere quod,4 1.2646 indigni & incesti sint qui ordinantur; quid aliud est,d 1.2647 quam credere quod non à Deo, nec per Deum sacer∣dotes ejus in Ecclesia constituantur? An putas majus esse de me meum, quam Dei te∣stimonium? cum Dominus ipse doceat & dicat testimonium non esse verum, si quis ipse de se testis existat, eo quod unusquisque utiquee 1.2648 sibi faveat, nec contra se aliquis in∣festa & adversa depromat; fides verof 1.2649 sincera sit veritatis, si5 1.2650 in praedicationibus no∣stris alius sit praedicator ac testis. Si testimonium, inquit,* 1.2651 dixero de me;6 1.2652 testimo∣nium meum non est verum:7 1.2653 alius est enim qui testis est de me. Quod si ipseg 1.2654 Do∣minus, omnia postmodum judicaturus, noluit de testimonio suo sibi credi, sed maluit de judicio ac testimonio Dei Patris probari: quanto magis hoc servos ejus observare o∣portet: qui judicio ac testimonio Dei non probantur tantum, sed etiam gloriantur? Praevaluit autem apud te contra divinam sententiam, & contrah 1.2655 conscientiam nostram fidei suae viribus nixam, inimicorum & malignorum commentum; quasi apud lapsos & profanos, & extra Ecclesiam positos, de quorum pectoribus excesserit Spiritus sanctus, esse aliud possit nisi mens prava, & fallax lingua, & odia venenata, & sacrilega men∣dacia, quibus qui credit, cum illis necesse est inveniatur, cum judicii dies venerit.

Quod vero dixisti sacerdotes humiles esse debere,* 1.2656 quia & Dominus & Apostoli ejus humiles fuerunt; humilitatem meam & fratres omnes, & gentiles quoque optime no∣runt & diligunt; & tu quoque noveras & diligebas, cum adhuc in Ecclesia esses, & mecum communicares. Quis autem nostrum longe est ab humilitate, utrumne ego qui quotidie fratribus servio, & venientes ad Ecclesiam singulos benigne & cum voto & gaudio suscipio: an tu qui tei 1.2657 Episcopum Episcopi, & judicem judicis ad tempus à Deo dati constituis?* 1.2658 cum Dominus Deus in Deuteronomio dicat: Et homo quicun∣que fecerit in superbia, ut non exaudiat sacerdotem, aut judicem, quicunque fuerit in diebus illis, morietur homo ille,* 1.2659 & omnis populus cum audierit timebit, & non agent impie etiam nunc. Et iterum ad Samuelem loquitur & dicit: Non te spreverunt, sed me spreverunt. Et adhuc Dominus in Evangelio, cum ei dictum esset: Sic respon∣des pontifici? custodiens &k 1.2660 docens sacerdotalem honorem servari oportere, contra

Pontificem nihil dixit, sed innocentiam suam tantummodo purgans responderit, dicens: Si male locutus sum, exprobra de malo: si autem bene, quid me caedis?* 1.2661 Item beatus Apostolus, cum ei dictum esset:1 1.2662 Sic insilis in sacerdotem Dei maledicendo?* 1.2663 nihil contumeliose locutus sit adversus sacerdotem: quando & potuerit se constanter exerere adversus eos qui Dominum crucifixissent, & qui jam Deum & Christum, & tem∣plum, & sacerdotiuma 1.2664 perdidissent. Sed quamvis in falsis & spoliatis sacerdotibus umbram tamen ipsam inanem sacerdotalis nominis cogitans, dixerit: Nesciebam fratres quia Pontifex est: scriptum est enim:b 1.2665 Principem populi tui non maledices.* 1.2666 Nisi si sacerdos tibi fui ante persecutionem, quando mecum communicabas; post persecu∣tionem sacerdos esse desivi. Persecutio enim veniens te ad summam martyrii sublimi∣tatem provexit, me autem proscriptionisc 1.2667 onere depressit, cum publice legeretur: Si quis tenet vel possidet de bonis Caecilii Cypriani2 1.2668 Episcopi Christianorum; ut etiam qui nond 1.2669 credebant Deo Episcopum constituenti, vel diabolo crederent Episcopum proscribenti.

3 1.2670 Nec haec jacto,* 1.2671 sed dolens profero, cum te judicem Dei constituas & Christi, qui dicit ad Apostolos, ac per hoc ad omnes Praepositos, qui Apostolis vicaria ordinatione succedunt: Qui audit vos, me audit, & qui me audit, audit eum qui me misit.* 1.2672 Et qui rejicit vos, me rejicit, & qui me rejicit, rejicit eum qui me misit. Inde enim schismata & haereses obortae sunt & oriuntur, dum Episcopus qui unus est, & Eccle∣siae praeest, superba quorundam praesumtione contemnitur, & homo dignatione Dei honoratus, indignus ab hominibus judicatur. Quis enim hic est superbiae tumor, quae arrogantia animi, quae mentis inflatio, ad4 1.2673 cognitionem suam praepositos & sacerdo∣tes vocare; ac nisi apud te purgati fuerimus, & sententia tua absoluti,e 1.26745 1.2675 ecce jam sex annis nec fraternitas habuerit Episcopum, nec plebs praepositum, nec grex pastorem, nec Ecclesia gubernatorem, necf 1.2676 Christus antistitem, nec Deus sacerdotem? Sub∣veniat Pupianus & sententiam dicat: & judicium Dei & Christi in acceptum referat; ne tantus fidelium numerus, qui sub nobis accersitus est, sine spe salutis & pacis exisse videatur;g 1.2677 nec6 1.2678 novus credentium populus, nullam per nos consecutush 1.2679 esse bap∣tismi & Spiritus sancti gratiam judicetur; ne tot lapsis & poenitentibus, pax data, & communicatio nostrai 1.2680 examinatione concessa, judicii tui auctoritate solvatur. Annue aliquando & dignare pronunciare de nobis, & Episcopatum nostrumk 1.2681 cognitionis tuae auctoritate firmare, ut Deus & Christus ejus agere tibi gratias possint, quod per te sit antistes & rector, altari eorum pariter & plebi restitutus.

7 1.2682 Apes habent regem &l 1.2683 ducem pecudes,* 1.2684 & fidem servant8 1.2685 latrones,m 1.2686 man∣cipi obsequio pleno humilitatis obtemperant. Quanto simpliciores & meliores vobis sunt brutae pecudes, & muta animalia, & cruenti licet ac furentes inter gladios atque inter arma praedones? Praepositus illic agnoscitur & timetur, quem non sententia di∣vina constituit, sed in quem factio perdita & nocens caterva consensit.

Dixisti sane scrupulum tibi esse tollendum de animo, in quem incidisti. Incidisti, sed tua crudelitate irreligiosa. Incidisti,n 1.2687 sed tua mente, & voluntate sacrilega, dum incesta, dum impia, dum nesanda contra fratrem, contra sacerdotem facile audis, li∣benter credis: aliena mendacia quasi propria & privata defendis; nec recordaris scrip∣tum esse: Sepi aures tuas spinis,* 1.2688 & noli audire linguam nequam: & iterum: Malus obaudit linguae iniquorum, justus autem non intendit labiis mendacibus. Quar in hunc scrupulum non inciderunt martyres Sancto spiritu pleni,* 1.2689 &9 1.2690 ad conspectum Dei & Christi ejus, passione jam proximi? qui ad Cyprianum Episcopum literas de car∣cere

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

cere dixerunt, sacerdotem Dei agnoscentes & contestantes ei. Quare in hunc scrupu∣lum non inciderunt tot coepiscopi collegae mei, qui vel1 1.2691 cum de medioa 1.2692 recederent, proscripti sunt, vel apprehensi in carcere & in catenis fuerunt; aut qui in exilium re∣legati, illustri itinere ad Dominum profecti sunt; aut qui quibusdam locis animadversi coelestes coronas de Domini clarificatione sumserunt? Quare in hunc scrupulum non inciderunt de plebe ista nostra quae apud nos est, & nobis de Dei dignatione commissa est, tot2 1.2693 Confessores quaestionati & torti, & insignium vulncrum & cicatricum me∣moria gloriosi? tot virgines integrae? tot laudabiles viduae? Ecclesiae denique univer∣sae per totum mundum nobiscum unitatis vinculo copulatae?b 1.2694 Nisi f••omnes isti com∣municantes mecum, secundum quod scripsisti, polluto nostro ore polluti sunt, & spem vitae aeternae communicationis nostrae contagione perdiderunt; Pupianus solus integer, inviolatus, sanctus, pudicus, qui nobis miscere se noluit, in paradiso atque in regno coelorum solus habitabit.

Scripsisti quoque quod Ecclesia nunc propter me portionem sui in disperso habeat,* 1.2695 quando omnis Ecclesiae populus & collectus sit & adunatus, & individua concordia sibi junctus; & soli illi foris remanserint, qui & si intus essent, ejiciendi fuerant: nec patiatur Dominus populi sui protector & tutor triticum de area sua diripi, sed solae possint paleae de Ecclesia separari,* 1.2696 quando & Apostolus dicat: Quid enim si excide∣runt à fide quidam illorum? Nunquid infidelitas illorum fidem Dei evacuavit? absit. Est cnim Deus verax, omnis autem homo mendax. Et Dominus quoque in Evange∣lio, cum eum loquentem discipuli derelinquerent, conversus ad duodecim dixerit: Nunquid & vos vultis ire?* 1.2697 Respondet ei Petrus, dicens: Domine, ad quemc 1.2698 ibi∣mus? d 1.2699 verba vitae aeternae habes, & nos credimus & cognovimus, quoniam tu es filius Dei vivi.3 1.2700 Loquitur illic Petrus, super quem aedificata fuerat Ecclesia: Ec∣clesiae nomine docens & ostendens, quia etsi contumax ac superba obaudire nolentium multitudo discedat, Ecclesia tamen à Christo non recedit, & illi sunt Ecclesia plebs sac••rdoti adunata, & pastori suo grex adhaerens. Unde scire debes4 1.2701 Episcopum in Ecclesia esse, & Ecclesiam in Episcopo; & si qui cum Episcopo non sint, in Ecclesia non esse; & frustra sibi blandiri eos, qui pacem cum sacerdotibus Dei non habentes obre∣punt, & latenter apud quosdam communicare se credunt; quando Ecclesia quae catho∣lica una est, scissa non sit, neque divisa; sed sit utique connexa, & cohaerentium sibi invicem sacerdotum glutino copulata.

Quamobrem,* 1.2702 frater, si majestatem Dei, qui sacerdotese 1.2703 ordinat, cogitaveris: si Christum, qui arbitrio, & nutu, ac praesentia sua & praepositos ipsos, & Ecclesiam cum praepositis gubernat, aliquando respexeris; si de innocentia sacerdotum non humano odio, sed divino judicio credideris; si temeritatis & superbiae atque insolentiae tuae agere vel sero poenitentiam coeperis; si Deo & Christo ejus, quibus servio, & quibus5 1.2704 puro atque immaculato ore sacrificia, & in persecutione pariter & in pace, indesinenter offero, plenissime satisfeceris; communicationis tuae poterimus habere rationem, manente ta∣men apud nos divinae censurae respectu, & metu; ut prius Dominum meum consulam an tibi pacem dari, & te ad communicationem Ecclesiae suae admitti sua ostensione & ad∣monitione permittat.6 1.2705 Memini enim quid jam mihi sit ostensum, imof 1.2706 quid servo obse∣quenti & timenti, de Dominica & divina auctoritate praeceptum; qui inter cetera quae ostendere & revelare dignatus est, & hoc addidit: Itaque qui Christo nong 1.2707 credit sacer∣dotem facienti, postea credereh 1.2708 incipiet sacerdotem vindicanti. Quanquam sciam somnia

ridicula & visiones ineptas quibusdam videri, sed utique illis qui malunt con∣tra sacerdotes credere, quam sacerdoti. Sed nihil mirum, quando de Joseph fratres sui dixerunt: Ecce somniator ille venit; nunc ergo venite,* 1.2709 occida∣mus illum;1 1.2710 & somniator postea quod somniaverat, consecutus sit, & occisores ac venditores confusi sint: ut qui verbis prius non credidissent, factis postmodum cre∣derent. De iis autem quae tu egisti vel in persecutione, vel in pace, stultum est, ut velim te judicare, quando tu magis judicem te nostri constitueris. Haec pro animi mei pura conscientia, & Dei mei fiducia rescripsi. Habes tu literas meas, & ego tuas: 2 1.2711 in die judicii ante tribunal Christi.a 1.2712 utraeque recitabuntur.

EPISTOLA LXVII.

Cyprianus, Caecilius, Primus, Polycarpus,a 1.2713 Nicomedes, Lu∣cianus, Successus, Sedatus, Fortunatus, Januarius, Secundus, Pomponius, Honoratus, Victor, Aurelius, Sattius, Petrus, alius Januarius, Saturninus, alius Aurelius, Venantius, Quie∣tus, Rogatianus, Tenax, Felix, Faustus, Quintus, alius Sa∣turninus, Lucius, Vincentius, Libosus, Geminius, Marcel∣lus, Iambus, Adelphius, Victoricus, & Paulus, Felici Pres∣bytero, & plebibus consistentibus ad1 1.2714 Legionem & Asturicae; item Laelio diacono, & plebi Emeritae consistentibus,

fratribus in Domino, Salutem.

CUM in unum convenissemus,* 1.2715 legimus literas vestras,* 1.2716 fratresb 1.2717 dilectissimi, quas ad nos per Felicem & Sabinum coepiscopos nostros pro fidei vestrae inte∣gritate, & pro Dei timore fecistis, significantes Basilidem & Martialem libellis idololatriae commaculatos, & nefandorum facinorum conscientia vin••••os Episcopatum gerere, & sacerdotium Dei administrare non oportere: &2 1.2718 desiderastis rescribi ad haec vobis: & justam pariter ac necessariam sollicitudinem vestram vel solatio, vel auxilio nostrae sententiae sublevari. Sed enim desiderio huic vestro non tam nostra consilia, quam divina praecepta respondent, quibus jam pridem mandatur voce coe∣lesti, & Dei lege praescribitur, quos & quales oporteat deservire altari, & sacrificia divina celebrare.* 1.2719 In Exodo namque ad Moysen Deus loquitur, & monet dicens: Sa∣cerdotes, qui accedunt ad Dominum Deum, sanctificentur, ne forte derelinquat illos Dominus.* 1.2720 Et iterum: Et cum accedunt ministrare ad altare Sancti, non adducent in se delictum, ne moriantur.* 1.2721 Item in Levitico praecipit Dominus, & dicit: Homo in quo fuerit macula & vitium, non accedet offerre dona Deo. Quae cum c 1.2722 praedicta & manifesta sint nobis, praeceptis divinis necesse est obsequia nostra deserviant, nec personam in ejusmodi rebus accipere; aut aliquid cuiquam largiri potest humana indul∣gentia, ubi intercedit, & legem tribuit divina praescriptio. Neque enim immemores esse debemus, quid ad Judaeos per Esaiam Prophetam locutus sit Dominus, increpans & indignans, quod3 1.2723 contemtis divinis praeceptis, humanas doctrinas sequerentur:

Populus iste,* 1.2724 inquit, labiis suisa 1.2725 honorificat me, cor vero eorumb 1.2726 longe separa∣tum est à me.1 1.2727 Sine causa autem colunt me, mandata doctrinas hominum docentes. Quod item Dominus in Evangelio repetit & dicit: Rejicitis mandatum Dei,* 1.2728 ut tradi∣tionem vestram statuatis.

Quae ante oculos habentes,* 1.2729 & sollicit•• ac religiose considerantes, in ordinationibus sacerdotum non nisi immaculatos & integros antistites eligere debemus, qui sancte & digne sacrificia Deo offerentes, audiri in precibus possint quas faciunt pro plebis Do∣minicae incolumitate: cum scriptum sit: Deusc 1.2730 peccatorem non audit;* 1.2731 sed si quis Deum coluerit, & voluntatem ejus fecerit, illum audit. Propter quodd 1.2732 plena dili∣gentia, & exploratione sincera oportet eos ad sacerdotium deligi, quos à Deo constet audiri. Nec sibi plebs blandiatur quasi immunis esse àe 1.2733 contagio delicti possit, cum sacerdote peccatore communicans, & ad injustum atque illicitum praepositi sui Episco∣patum consensum suum commodans,* 1.2734 quando per Osee Prophetam comminetur & di∣cat censura divina: Sacrificia eorum tanquam panis luctus: omnes qui manducant ea, contaminabuntur. Docens scilicet & ostendens omnes omnino ad peccatum constrin∣gi, f 1.2735 qui fuerint profani & injusti sacerdotis sacrificio contaminati.* 1.2736 Quod item in Numeris manifestari invenimus, quando Chore, & Dathan, & Abiron contra Aaron sacerdotem sacrificandi sibi licentiam vindicaverunt. Illic quoque per Moysen praece∣pit Dominus ut ab eis populus separetur, ne facinorosis conjunctus eodem facinore & ipse perstringatur: Separamini, inquit,2 1.2737 à tabernaculis hominum istorum durissimo∣rum, & nolite tangere eag 1.2738h 1.2739 quae ad eos pertinent, ne simul pereatis in peccato eorum. Propter quod plebs obsequens praeceptis Dominicis, & Deum metuens, à peccatore praeposito separare se debet; nec se ad sacrilegi sacerdotis sacrificia miscere; quando ipsa maxime3 1.2740 habeat potestatem vel eligendi dignos sacerdotes, vel indignos recusan∣di. Quod & ipsum videmus de divina auctoritate descendere, ut sacerdos plebe prae∣sente, sub omnium oculis deligatur, & dignus atque idoneus publico judicio ac testi∣monio comprobetur, sicut in Numeris Dominus Moysi praecepit, dicens: Appre∣hende Aaron fratrem tuum, & Eleazarum filium ejus, & impones eos in montem co∣ram omni Synagoga,* 1.2741 & exue Aaron stolam ejus, & indue Eleazarum filium ejus, & Aaron appositus moriatur illic. Coram omni Synagoga jubet Deus constitui sacerdo∣tem: id est, instruit & ostendit4 1.2742 ordinationes sacerdotales non nisi sub populi assisten∣tis conscientia fieri oportere, ut plebe praesente vel detegantur malorum crimina, vel bonorum merita praedicentur; & sit ordinatio justa & legitima; quae omnium suffra∣gio & judicio fuerit examinata. Quod postea secundum divina magisteria observatur in Actis Apostolorum; quando de ordinando in locumi 1.2743 Judae Apostolo Petrus ad plebem loquitur: Surrexit, inquit,* 1.2744 Petrus5 1.2745 in medio discentium,6 1.2746 fuit autem turba in uno. Nec hoc in Episcoporum tantum & sacerdotum,k 1.2747 sed inl 1.2748 Diaconorum ordinationibus observasse Apostolos animadvertimus, de quo & ipso in actis eorum

scriptum est: Et1 1.2749 convocaverunt,* 1.2750 inquit, illi duodecim totam plebem discipulorum, & dixerunt eis. Quod utique iccirco tam diligenter & caute convocata plebe tota ge∣rebatur, ne quis ad altaris ministerium, vel ad sacerdotalem locum indignus obrepe∣ret. Ordinari enim nonnunquam indignos2 1.2751 non secundum Dei voluntatem, sed se∣cundum humanam praesumtionem, & haec Deo displicere, quae non veniant ex legiti∣ma & justa ordinatione, Deus ipse manifestat per Osee Prophetam,* 1.2752 dicens: Sibimet∣ipsis constituerunt regem,3 1.2753 & non per me.

Propter quod diligenter de traditione divina,* 1.2754 & Apostolica observationea 1.2755 servan∣dum est & tenendum quod apud nos quoque, & fere per provincias universas tenetur, ut ad ordinationes rite celebrandas, ad cam plebem, cui praepositus ordinatur, Epis∣copi ejusdem Provinciae proximi quique conveniant, & Episcopus deligatur plebe prae∣sente, quae singulorum vitam plenissime novit, & uniuscujusque actum de ejus con∣versatione perspexit. Quod & apud vos factum videmus in Sabini collegae nostri ordi∣natione, ut de universae fraternitatis sustragio, & de Episcoporum qui in praesentia convenerant, quique de eo ad vos literas fecerant, judicio; Episcopatus ei deferretur, & manus ei in locum Basilidis imponeretur.4 1.2756 Nec rescindere ordinationem jure per∣fectam potest, quod Basilides post crimina sua detecta,b 1.2757 & conscientiam etiam pro∣pria confessione nudatam,5 1.2758 Romam pergens, Stephanum Collegam nostrum longe po∣situm, & gestae reic 1.2759 ac tacitae veritatis ignarum fefellit, ut6 1.2760 exambiret reponi se injuste in Episcopatum, de quo fueratd 1.2761 juste depositus. Hoc eo pertinet ut Basilidis non tam abolita sint, quam cumulata delicta, ut ad superiora peccata ejus etiam salla∣ciae & circumventionis crimen accesserit. Neque enim tam culpandus est ille, cui negligenter obreptum est, quam hic execrandus, qui fraudulenter obrepsit. Obrepe∣re autem si hominibus Basilides potuit, Deo non potest, cum scriptum sit: Deus non deridetur.* 1.2762 Sed nec Martiali potest profuisse fallacia, quo minus ipse quoque7 1.2763 delictis gravibus involutus Episcopatum tenere non debeat, quando & Apostolus moneat, & dicat: Episcopum oportet esse sine crimine, quasi Dei dispensatorem.* 1.2764 Quapropter cum (sicut scripsistis fratres dilectissimi, ut & Felix & Sabinus collegae nostri asseverant; utque alius Felix dee 1.2765 Caesaraugusta fidei cultor ac defensor veritatis, literis suisf 1.2766 significat) Basilides & Martialis nefando idololatriae libello contaminati sint: Basilides ad∣huc insuper praeter libelli maculam cum in infirmitate decumberet, in Deum blasphemaverit, & se blasphemasse confessus sit; & Episcopatum pro conscientiae suae vulnere sponte deponens, ad agendam poenitentiam conversus sit, Deum de∣precans, & satis gratulans,8 1.2767 si sibi vel laico communicare contingeret: Martia∣lis quoque praeter gentilium turpia &g 1.27689 1.2769 lutulenta convivia:h 1.2770 &10 1.2771 collegia diu frequentata, &11 1.2772 filios in eodem collegio exterarum gentium more apud profana

sepulcra depositos, & alienigenis consepultos; actis etiam publice habitis1 1.2773 apud pro∣curatorem Ducenarium2 1.2774 obtemperasse se idololatriae, & Christum negasse contestatus sit: cumque alia multa sint & gravia delicta, quibus Basilides & Martialisa 1.2775 impli∣cati tenentur; frustra tales Episcopatum sibi usurpare conantur, cumb 1.2776 manifestum sit ejusmodi homines nec Ecclesiae Christi posse praesse, nec Deo sacrificia offerre debe∣re. Maxime cum jampridem nobiscum & cum omnibus omnino Episcopis in toto mundo constitutis, etiam Cornelius Collega noster, sacerdos pacificus ac justus, & martyrio quoque dignatione Domini honoratus, decreverit ejusmodi homines ad poe∣nitentiam quidem agendam posse admitti; ab ordinatione autem Cleri atque sacerdo∣tali honore prohiberi.

Nec vos moveat,* 1.2777 fratres dilectissimi, si apud quosdam in novissimis temporibus aut lubrica fides nutat, aut Deic 1.2778 timor apud irreligiosos vacillat, aut pacifica concordia non perseverat.* 1.2779 Praenunciata sunt haec futura in seculi fine; & Domini voce, atque Apostolorum contestatione praedictum est,* 1.2780 deficiente jam mundo, atque3 1.2781 appropin∣quante Antichristo, bona quaeque deficere, mala vero & adversa proficere. Non sic tamen, quamvis novissimis temporibus, in Ecclesia Dei aut4 1.2782 Evangelicus vigor ceci∣dit, autd 1.2783 Christianae virtutis aut fideie 1.2784 robur elanguit, ut non supersit portio sa∣cerdotum, quae minime ad has rerum ruinas, & fidei naufragia succumbat; sed fortis & stabilis honorem divinae majestatis & sacerdotalem dignitatem plena timoris observa∣tione tueatur. Meminimus & tenemus,* 1.2785 succumbentibus licet & cedentibus ceteris, Mattathiam legem Dei vindicasse fortiter: Heliam, Judaeisf 1.2786 deficientibus atque à religione devina recedentibus,* 1.2787 stetisse & certasse sublimiter: Danielem necg 1.2788 sollici∣tudine regionis alienae,* 1.2789 nec persecutionis assiduae infestatione deterritum, frequenter ac fortiterh 1.2790 gloriosa edidisse martyria: tres item pueros nec annis,* 1.2791 nec minis fractos, contra ignes Babylonios fideliter obstitisse, &i 1.2792 victorem regem in ipsa sua captivitate vicisse. Viderit vel praevaricatorum numerus, vel proditorum, qui nunc in Ecclesia contra Ecclesiam surgere, & fidem pariter ac veritatem labefactare coeperunt. Per∣manet apud plurimos sincera mens, & religio integra, & non nisi Domino & Deo suo anima devota, nec Christianam fidem aliena perfidia deprimit ad ruinam, sed magis excitat & exaltat ad gloriam, secundum quod beatus Apostolus Paulus hortatur, & dict: Quid enim si exciderunt à fide quidam eorum?* 1.2793 nunquid infidelitas illorum fidem Dei evacuavit? absit. Est enim Deus verax, omnis autem homo mendax. Si autem omnis homo mendax est, & solus Deus verax; quid aliud servi, & maxime sa∣cerdotes Dei facere debemus, nisi ut5 1.2794 humanos errores & mendacia relinquamus, &

praecepta dominica custodientes, in Dei veritate maneamus?a 1.2795 Quare etsi aliqui de collegis nostrisb 1.2796 extiterunt, fratres dilectissimi, qui d••ificam disciplinam negligen∣dam putant, & cum Basilide & Martiale temere communicant, conturbare fidem no∣stram res ista non debet,* 1.2797 cum Spiritus Sanctus in Psalmis talibus comminetur, dicens: Tu autem odisti disciplinam, & abjecisti sermones mcos retro:c 1.2798 si videbas fure•••• concurrebas ci, & cumd 1.2799 adulteris portionem tuam ponebas. Consortes & participes ostendit cos alienorum delictorum fieri, qui fuerint delinquentibus copulati. Sed & hoc idem Paulus Apostolus scribit & dicit: Susurratores, detractores,* 1.2800 abhorrentes Deo, injuriosi, superbi, jactantes sui, adinventores malorum, qui cum justitiam Dei cognovissent,1 1.2801 non intellexerunt, quoniam qui talia agunt, morte sunt digni, non tantum quie 1.2802 faciunt ea, sed & qui consentiunt eis qui haec agunt. Quoniam qui talia, inquit, agunt, morte sunt digni, manifestat & comprobat morte dignos esse, & ad poenam venire non tantum illos qui mala faciunt, sed etiam cos qui talia agentibus consentiunt; qui dum malis & peccatoribus, & poenitentiam non agentibus illicita communicatione miscentur,2 1.2803 nocentium contactibus polluuntur, & dum junguntur in culpa, sie nec in poena separantur. Propter quod integritatis & fidei vestrae reli∣giosam sollicitudinem, fratres dilectissimi, & laudamus pariter & probamus: & quan∣tum possumus adhortamur literis nostris, ne vos cum profanis & maculatis sacerdoti∣bus communicatione sacrilega misceatis, sed integram & sinceram fidei vestrae firmi∣tatem religioso timore servetis. Opto vos, fratres carissimi, semper bene valere.

EPISTOLA LXVIII.

1 1.2804 Cyprianus Stephano Fratri, Salutem.

FAUSTINUS Collega noster Lugduni consistens,* 1.2805 frater carissime,* 1.2806 semel at∣que iterum mihi scripsit,2 1.2807 significans ea,a 1.2808 quae jam vobis scio utique nunciata tam ab eo, quam à ceteris coepiscopis nostris in eadem Provincia constitutis, quod 3 1.2809 Marcianus Arelate consistens Novatiano sese conjunxerit, & à Catholicae Ecclesiae unitate

atque à corporis nostri & sacerdotii consensione discesserit, tenens1 1.2810 haereticae praesum∣tionis durissimam pravitatem; ut servis Dei poenitentibus &a 1.2811 dolentibus & Eccle∣siam lacrymis, & gemitu, & dolore pulsantibus, divinae pietatis, & lenitatis paternae solatia & subsidia claudantur, nec ad fovenda vulnera admittantur vulnerati, sed sine spe pacis & communicationis relicti ad luporum rapinam & praedam diaboli projician∣tur. 2 1.2812 Cui rei nostrum est3 1.2813 consulere & subvenire, frater carissime, qui divinam clementiam cogitantes, &4 1.2814 gubernandae Ecclesiae libram tenentes, sic censuram vigo∣ris peccoatoribus exhibemus, ut tamen lapsis erigendis, & curandis vulneratis, bonita∣tis & misericordiae divinae medicinam non denegemus. Quapropter facere te opor∣tet 5 1.2815 plenissimas literas ad coepiscopos nostrosb 1.2816 in Galliis constitutes, ne ultra Mar∣cianum pervicacem & superbum, & divinae pietatisac fraternae salutis inimicum,6 1.2817 col∣legio nostro insultare patiantur, quod necdum videatur à nobis abstentus,7 1.2818 qui jam pridemc 1.2819 jactat & praedicat, quod Novatiano studens, & ejus pervicaciam sequens à communicationed 1.2820 se nostra segregaverit; cum Novatianus ipse, quem sequitur, olim abstentus & hostis Ecclesiae judicatus sit: Et cum ad nos in Africam legatos misisset, optans ad communicationem nostram admitti, hinc8 1.2821 à concilio plurimorum sacerdo∣tum qui praesentes eramus sententiam retulerit, se foris esse coepisse, nec posse à quo∣quam nostrum sibi communicari, qui Episcopo Cornelio in Catholica Ecclesia de Dei judicio & cleri ac plebis suffragio ordinato, profanum altare erigere, & adulteram ca∣thedram collocare, & sacrilega contra verum sacerdotem facrificia offerre tentaverit. Proinde si resipiscere, & ad sanae mentis consilium redire vellet, ageret poenitentiam & ad Ecclesiam supplex rediret. Quam vanum est, frater carissime, ut,9 1.2822 Novatiano nuper retuso & refutato, & per totum orbem à sacerdotibus Dei abstento: nunc10 1.2823 a∣dulatores adhuc nobis patiamur illudere, & de majestate ac dignitate Ecclesiae judicare. 11 1.2824 Dirigantur in Provinciam, & ad plebem Arelatae consistentem à te literae, quibus abstento Marciano alius in locum ejus substituatur, & grex Christi, qui in hodiernum ab illo dissipatus & vulneratus contemnitur, colligatur. Sufficiat multos illic ex fra∣tribus nostris12 1.2825 annis istis superioribus excessisse sine pace;13 1.2826 vel ceteris subveniatur quie 1.2827 supersunt, qui & diebus ac noctibus ingemiscunt, & divinam ac paternam mi∣sericordiam deprecantes,14 1.2828 solatium nostrae opitulationis exposcunt.

Iccirco enim,* 1.2829 frater carissime,15 1.2830 copiosum corpus est sacerdotum concordiae mu∣tuae glutino atque unitatis vinculo copulatum, ut si quis ex collegio nostro haeresin fa∣cere,

& gregem Christi lacerare & vastare tentaverit, subveniant ceteri, &a 1.28311 1.2832 quasi pastores utiles & misericordes, oves Dominicas in gregem colligant. Quid enim si in mari portus aliquis munitionibus suis ruptis infestus & periculosus esseb 1.2833 navibus coe∣perit, nonne navigantes ad alios proximos portus naves suas dirigunt, ubi sit tutus & salutaris introitus & statio secura? aut si in via stabulum aliquod obsideri & teneri à latronibus coeperit, ut quisquis ingressus fuerit, insidiantium illic infestatione capia∣tur; nonne commeantes, hac opinione comperta, stabula alia in itinere appetunt tu∣tiora, ubi sint fida hospitia & receptacula commeantibus tuta? Quod nunc esse apud nos debet, frater carissime, ut fratres nostros, qui vitatis Marciani scopulis petunt Ec∣clesiae portus salutares, suscipiamus ad nos promta & benigna humanitate, & stabulum commeantibus praebeamus tale,* 1.2834 quale est in Evangelio, quo à latronibus sauciati & vulnerati suscipi & foveri, & tutari ab stabulario possint.

Quae est enimc 1.2835 major aut melior cura Praepositorum,* 1.2836 quam diligenti sollicitudine & medela salubri fovendis & conservandis ovibus providere?* 1.2837 cum Dominus loquatur & dicat: Quod infirmatum est, non confortastis: & quod male habuit, non corrobo∣rastis: & quod tribulatum est, non consolidastis: & quod erravit, non revocastis: & quod periit, non inquisistis: & dispersae sunt oves mcae eo quod non sint pastores, & factae sunt in comesturam omnibus bestiis agri, & non fuit qui inquireret, neque qui revocaret. Propterea haec dicit Dominus: Ecce ego super pastores, & inquiram oves meas de manibus eorum, & avertam eos ut non pascant oves meas, & jam non pascent eas, & extraham eas de ore eorum, & pascam eas cum judicio. Cum ergo pastoribus talibus per quos Dominicae oves negliguntur & pereunt sic Dominus comminetur; 2 1.2838 quid nos aliud facere oportet, frater carissime, quam colligendis & revocandis Chri∣sti ovibus exhibere diligentiam plenam, & curandis lapsorum vulneribus paternae pie∣tatis adhibere medicinam; quando & Dominus in Evangelio moneat & dicat: Non est opus sanis medicus, sed male habentibus.* 1.2839 Nam etsi pastores multi sumus,3 1.2840 unum tamen gregem pascimus, & oves universas quas Christus sanguine suo & passione quae∣sivit, colligere & fovere debemus; nec pati supplices & dolentes fratres nostros crude∣liter despici,* 1.2841 & superba quorundam praesumtione calcari, cum scriptum sit: Ille au∣tem qui contumax est, vir sui jactans, nihil omnino perficiet, qui dilatavit tanquam inferi animam suam:* 1.2842 & ejusmodi homines Dominus in Evangelio suo culpet & dam∣net, dicens: Vos estis qui justificatis vos in conspectu hominum, Deus autem dignoscit corda vestra, quoniam quod excelsum est in hominibus, execratio est in conspectu Dei. Execrabiles & detestabiles dicit esse, qui sibi placeant, qui tumidi & inflati aliquid sibi arroganter assumant. Ex quibus cum Marcianus esse coeperit, & se No∣vatiano conjungens, adversarius misericordiae & pietatis extiterit: sententiam non di∣cat, sed accipiat; nec sic agat quasi ipse judicaverit de collegio sacerdotum, quando ipse sit ab universis sacerdotibus judicatus. Servandus est enim4 1.2843 antecessorum nostro∣rum beatorum martyrum Cornelii & Lucii honor gloriosus; quorum memoriam cum nos honoremus, multo magis tu, frater carissime, honorificare & servare gravitate & auctoritate tua debes, qui vicarius &d 1.2844 successor eorum factus es.5 1.2845 Illi enim pleni Spi∣ritu Dei & in glorioso martyrio constituti, dandam esse lapsis pacem censuerunt, & poenitentia acta fructrum communicationis & pacis negandum non esse literis suis signa∣verunt, quam rem omnes omnino ubique censuimus. Neque enim poterat esse apud nos sensus diversus, in quibuse 1.2846 unus esset Spiritus: & ideo manifestum est eum Spi∣ritus sancti veritatem cum ceteris non tenere, quem videmus diversa sentire.6 1.2847 Signi∣fica plane nobis quis in locum Marciani Arelate fuerit substitutus, ut sciamus ad quem fratres nostros dirigere, & cui scribere debeamus. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA LXIX.

Cyprianus1 1.2848

Magno Filio Salutem.

PRO tua religiosa diligentia consuluisti mediocritatem nostram,* 1.2849 fili carissime,* 1.2850 an inter ceteros haereticos, eos quoque, qui à Novatiano veniant, post profanum ejus lavacrum baptizari & sanctificari in Ecclesia catholica legitimo, & vero, & unico Ecclesiae baptismo oporteat. De qua re quantum fidei nostrae capacitas, & scriptura∣rum divinarum sanctitas ac veritas suggerit; dicimus omnes omnino haereticos & schis∣maticos nihil habere potestatis ac juris. Propter quod2 1.2851 Novatianus nec debet, nec potest excipi, quo minus ipse quoque extra Ecclesiam consistens, & contra pacem ac dilectionem Christi faciens, inter adversarios & antichristos computetur. Neque enim Dominus noster Jesus Christus, cum in Evangelio suo testaretur, adversarios suos esse eos, qui secum non essent, aliquam speciem haereseos designavit, seda 1.2852 omnes omnino haereticos qui secum non essent, & secum non colligentes gregem suum spar∣gerent, adversarios suos esse ostendit,* 1.2853 dicens:3 1.2854 Qui non est mecum, adversum me est: & qui mecum non colligit, spargit. Item beatus Joannes Apostolus nec ipse ul∣lam haeresin, aut schisma discrevit, aut aliquos speciatimb 1.2855 separatos posuit, sed uni∣versos qui de Ecclesia exissent, quique contra Ecclesiam facerent, antichristos appel∣lavit, dicens: Audistis quia antichristus venit,* 1.2856 nunc autem Antichristi multi facti sunt: unde cognoscimus quia novissima hora est. Ex nobis exierunt, sed non fuerunt ex nobis; si enim fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum. Unde apparet ad∣versarios c 1.2857 Domini & antichristos omnes esse, quos constet à caritate atque abd 1.2858 uni∣tate Ecclesiae Catholicae recessisse. Adhuc quoque Dominus in Evangelio suo ponit & dicit: Si vero & Ecclesiam contemserit,* 1.2859 sit tibi tanquam ethnicus publicanus Si autem qui Ecclesiam contemnunt, ethnici & publicani habentur; multo magis utique rebelles & hostes,4 1.2860 falsa altaria, & illicita sacerdotia, & sacrificia sacrilega, &5 1.2861 no∣mina adulterata fingentes, inter ethnicos & publicanos necesse est computentur; quan∣do minora peccantes, & tantum Ecclesiae contemtores, ethnici & publicani sententia Domini judicentur. Quod autem Ecclesia una sit, declarat in Cantico canticorum Spiritus sanctus ex persona Christi dicens: Una est columba mea,* 1.2862 perfecta mea una est matri suae,* 1.2863 electa genitrici suae. De qua item denuo dicit: Hortus conclusus, so∣ror mea, sponsa; fons signatus,6 1.2864 puteus aquae vivae. Si autem hortus conclusus est sponsa Christi, quae est Ecclesia; pateree 1.2865 res clausa alienis & profanis non potest. Et si fons signatus est; neque bibere inde,7 1.2866 neque consignari potest, cui foris posito accessus ad fontem non est. Puteus quoque aquae vivae si unus est, idemque intus est; vivificari & sanctificari foris positus ex illa aqua non potest, ex qua solis eis, qui intus sunt, usus omnis & potus concessus est. Quod & Petrus, ostendens unam Ec∣clesiam esse, & solos cos qui in Ecclesia sint, baptizari posse,* 1.2867 posuit & dixit: In Arca Noë pauci, id est, octo animae hominum salvae factae sunt per aquam8 1.2868f 1.2869 quod &

vos similiter salvos saciet baptisma;a 1.2870 probans & contestans unam arcam Noë typum fuisse unius Ecclesiae. Si potuit tunc in illob 1.2871 expiati & purificati mundi baptismo salvus per aquam fieri, qui in arca Noë non fuit; potest & nunc vivificari per baptis∣ina, qui in Ecclesia non est, cui soli baptisma concessum est. Sed & Paulus Aposto∣lus hoc idem adhuc apertius &c 1.2872 clarius manifestans ad Ephesios scribit & dicit:* 1.2873 Chri∣stus dilexit Ecclesiam, & seipsum tradidit pro ea, ut eam sanctificaret,d 1.2874 purgans eam lavacro aquae. Quod si una est Ecclesia, quae à Christo diligitur, & lavacro ejus sola purgatur: quomodo qui in Ecclesia non est, aut diligi à Christo, aut ablui & purgari lavacro cjus potest? Propter quod cum sola Ecclesia habeat aquam vitalem, & bapti∣zandi atque abluendi hominis potestatem; qui dicit apud Novatianum baptizari & san∣ctificari aliquem posse, prius ostendat & doceat Novatianum in Ecclesia esse, aut Ec∣clesiae praesidere. Ecclesia enim una est, quae una & intus esse & foris non potest.

Si enim apud Novatianum est, apud Cornelium non fuit.* 1.2875 Si vero apud Cornelium fuit, qui Fabiano Episcopo legitima ordinatione successit, & quem praeter sacerdotii honorem Martyrio quoque Dominus glorificavit, Novatianus in Ecclesia non est; 1 1.2876e 1.2877 nec Episcopus computari potest, qui Evangelica & Apostolica traditione con∣temta, nemini succedens, à se ipso ortus est: habere namque aut tenere Ecclesiam nul∣lo modo posset, qui ordinatus in Ecclesia non est. Foris enim non esse Ecclesiam, nec scindi adversum se, aut dividi posse, sed inseparabilis atque individuae domus uni∣tatem tenere, manifestat scripturae divinae fides, cum de sacramento paschae & agni, qui agnus Christum designabat,* 1.2878 scriptum sit: In domo una comedetur, non ejic••etis de domo carnem foras. Quod item circa Rahab, quae ipsa quoque typum portabat Ecclesiae,* 1.2879 expressum videmus;f 1.2880 cui mandatur & dicitur: Patrem, tuum, & matrem tuam, & fratres tuos, & totam domum patris tui colliges ad te ipsam in domum tuam, & omnis qui exicrit ostium domus tuae foras, reus sibi erit. Quo sacramento declara∣tur in unam domum solam, id est, in Ecclesiam, victuros & ab interitu mundi eva∣suros, colligi oportere. Quisquis autem de collectis foras exierit, id est, si quis quam∣vis in Ecclesia gratiam consecutus, recesserit, & ab Ecclesia exierit, reum sibi futu∣rum, id est, ipsum sibi quod pereat, imputaturum.* 1.2881 Quod Apostolus Paulus expla∣nat, docens & praecipiens haereticum vitandum esse, ut perversum & peccatorem, & à semetipso damnatum.g 1.2882 Hic enim reus sibi erit, qui non ab Episcopo ejectus, sed sponte de Ecclesia profugus, & haeretica praesumtione à semetipso damnatus. Et ic∣circo Dominus insinuans nobis unitatem de divina auctoritate venientem ponit & dicit: Ego & Pater unum sumus: ad quam unitatem redigens Ecclesiam suam,* 1.2883 denuo dicit: h 1.2884 Et erit unus grex & unus pastor.* 1.2885 Si autem grex unus est, quomodo potest, gregi annumcrari, qui in numero gregis non est? aut pastor haberi quomodo potest, qui (manente vero pastore, & in Ecclesia Dei ordinatione succidanea praesidente) nemini succedens,i 1.2886 & à se ipso incipiens, alienus fit & profanus Dominicae pacis ac divinae unitatis inimicus; non habitans in domo Dei, id est in Ecclesia Dei, in qua non nisi concordes atque unanimes habitant?* 1.2887 loquente in Psalmis Spiritu sancto & dicente: Deus qui inhabitare fecit unanimes domo. Denique unanimitatemk 1.2888 Christianam firma sibi atque inseparabili caritate connexam, etiam ipsa2 1.2889 Dominica sacrificia declarant. Nam3 1.2890 quando Dominus corpus suum panem vocat de multorum granorum aduna∣tione congestum;4 1.2891 populum nostrum quem portabat, indicat adunatum: & quando sanguinem suum vinum appellat, de botris atque acinis plurimis expressum atque in u∣num coactum; gregem item nostrum significat, commixtione adunatae multitudinis co∣pulatum. Si Novatianus huic pani Dominico adunatus est, si Christi poculo & ipse commixtus est; poterit videri & unici Ecclesiastici baptismi habere gratiam posse, si cum constiterit Ecclesiae unitatem tenere.

Denique quam sit inseparabile unitatis sacramentum,* 1.2892 & quam sine spe sint, & per∣ditionem sibi maximam de indignatione Dei acquirant, qui schisma faciunt, & relicto Episcopo, alium sibi foris pseudoepiscopum constituunt: declarat in libris Regnorum scriptura divina, ubi à tribu Juda & Benjamin decem tribus scissae sunt, &l 1.2893 relicto rege, alterum sibi foris constituerunt: Et indignatus est,* 1.2894 inquit, Dominusm 1.2895 in omne se∣men Israël, &n 1.2896 dimovit cos, & dediteos in direptionem done cabjiceret eos à facie sua, quia dissipatus est Israël à domo David, & constituerunt sibi regem Hicroboam filium

Nabath. Indignatum essea 1.2897 Dominum dicit, & eos in perditionem dedisse,1 1.2898b 1.2899 quod ab unitate dissipati essent, atquec 1.29002 1.2901 alterum sibi Regem constituissent. Et tanta in∣dignatio Domini extitit adversus illos, qui schisma fecerant, ut etiam cum homo Dei ad Hieroboam missus esset,* 1.2902 qui ei peccata sua exprobraret, atque ultionem futuram praediceret, panem quoque apud illos edere, & aquam bibere vetaretur. Quod cum non custodisset, & contra praeceptum Dei prandisset, statim divinae censurae majestate percussus est, ut inded 1.2903 regrediens impetu ac morsu leonis in itinere necaretur. Et audet quisquam dicere aquam baptismi salutarem, & gratiam caelestem communem cum schismaticis esse posse; cum quibus nec terrestris cibus nec secularis potus debet esse communis?e 1.2904 Sonat adhuc in Evangelio suo Dominus, & majorem intelligentiae lu∣cem manifestat, quod iidem qui se tunc à tribu Juda & Benjamin, sciderant. & Hiero∣solymis derelictis, Samariam secesserant inter profanos & gentiles computarentur. Nam cum primum discipulos suos in ministerium salutis mitteret,* 1.2905 mandavit & dixit:f 1.2906 In viam nationum ne ieritis, & in civitatem Samaritanorum ne introieritis.g 1.2907 Ad Judaeos prius mittens, gentiles adhuc praeteriri jubet. Addendo autem, & civitatem Samarita∣norum debere omitti,3 1.2908 ubi erant schismatici; ostendit schismaticos gentilibus adae∣quari.

Quod si aliquis illud opponit,* 1.2909 ut dicat, eandem Novatianum legem tenere, quam Catholica Ecclesia teneat, eodem symbolo quo & nos, baptizare; eundem nosse Deum patrem,4 1.2910 eundem filium Christum, eundém Spiritum sanctum, ac propter hoc usur∣pare eum potestatem baptizandi posse, quodh 1.2911 videatur in interrogatione baptismi à nobis non discrepare: sciat quisquis hoc opponendum putar; primum, non esse unam nobis & schismaticis symboli legem;5 1.2912 neque eandem interrogationem. Nam cum di∣cunt: Credis remissionem peccatorum & vitam aeternam per sanctam Ecclesiam; men∣tiuntur in interrogatione, quando non habeant Ecclesiam. Tunc deinde voce sua ipsi consitentur6 1.2913 remissionem peccatorum non dari, nisi per sanctam Ecclesiam posse; quam non habentes, ostendunt remitti illic peccata non posse.

Quod vero eundem quem & nos Deum patrem,* 1.2914 eundem filium Christum, eundem Spi∣ritum sanctum nosse dicuntur, nec hoc adjuvare tales potest.* 1.2915 Nam & Chore & Da∣than & Abiron cum sacerdote Aaron & Moyse eundem Deum noverant, parii 1.2916 lege & religione viventes unum & verum Deum, qui colendus atque invocandus fuerat, in∣vocabant. Tamen quia loci sui ministerium transgressi contra Aaron sacerdotem, qui sacerdotium legitimum dignatione Dei atque ordinatione perceperat, sacrificandi sibi li∣centiam vindicaverunt, divinitus percussi poenas statim pro illicitis conatibusk 1.2917 pende∣runt nec potuerunt rata esse, & proficere sacrificia, irreligiose & illicite contra jus di∣vinae dispositionis oblata. Turibula quoque ipsa, in quibus incensum illicite fuerat ob∣latum, ne in usu de cetero essent sacerdotibus, sed potius indignationis & ultionis di∣vinae memoriam corrigendis posterisl 1.2918 exhiberent; jussu Domini conflata atque igne purgata, ad laminas ductiles producuntur, & affiguntur altari, secundum quod loqui∣tur scriptura divina: Memoriale, inquit filiis Israel,* 1.2919 ut non accedat quisquam alieni∣gena, qui non est ex semine Aaron, imponere incensum ante Dominum, ut non sit sicut Chore. Et tamen illi7 1.2920 schisma non fecerant, nec foras egressi, contra Dei sacer∣dotes m 1.2921 imprudenter atque hostiliter rebellaverant; quod nunc hi Ecclesiam scinden∣tes, & contra pacem atque unitatem Christi rebelles, cathedram sibi constituere & 8 1.2922n 1.2923 primatum assumere, & baptizandi atque offerendi licentiam vindicare conantur. Quomodo perficere quae agunt, aut impetrare aliquid illicitis conatibus de Deo pos∣sunt, qui contra Deum,o 1.2924 quod eis non licet, moliuntur? Quare qui Novatiano, sive ceteris ejusmodip 1.2925 schismaticis patrocinantur; frustra contendunt baptizari & sanctifi∣cari illic aliquem salutari baptismo posse, ubi constetq 1.2926 baptizantem baptizandi licen∣tiam non habere. Atque ut magis intelligi posset contra ejusmodir 1.2927 audaciam, quae sit censura divina; invenimus in tali facinore non solum duces & auctores, sed & par∣ticipes poenis destinari, nisi se à communione malorum separaverint, praecipiente per Moysen Domino & dicente:* 1.2928 Separamini à tabernaculis hominum istorum durissimo∣rum,

&1 1.2929 nolite tangere ab omnibus quae sunt eis, ne simul pereatis in peccato eorum: & quod comminatus per Moysen Dominus fuerat, implevit; uta 1.2930 quisquis à Chore, & Dathan, & Abiron non separasset, poenas statim pro impia communione persolveret. Q 10 exemplo ostenditur & probatur, obnoxios omnes & culpae, & poenae futuros, qui se schismaticis contra praepositos & sacerdotes irreligiosa temeritate miscuerint. Sicut etiam per Osee Prophetam Spiritus sanctus contestatur & dicit:* 1.2931 Sacrificia corum tanquam pa∣nis luctus, omnes qui manducant ea, contaminabuntur. Docens scilicet & ostendens omnes omnino cum auctoribus supplicio conjungi, qui fuerint eorum peccato conta∣minati.

Quae ergo apud eos merita esse circa Deum possunt,* 1.2932 quibus supplicia divinitus irro∣gantur? aut quomodo tales justificare & sanctificare baptizatos possunt; qui hostes sa∣cerdotum, aliena & illicita, & nullo sibi jure concessa, usurpare conantur? Quos ta∣men ipsos non miramur pro sua pravitate contendere. Asserant enimb 1.2933 necesse est c 1.2934 singuli quique quod faciunt, nec volunt victi facile succumbere, quamvis sciant id quod faciant, non licere.d 1.2935 Illud mirandum est, imo indignandum potius & do∣lendum;2 1.2936 Christianos antichristis assistere, & praevaricatores fidei atque Ecclesiae pro∣ditores, e 1.2937 intra ipsa septa Ecclesiae contra Ecclesiam stare.

Qui quoniam pertinaces alias & indociles,* 1.2938 vel hoc tamen confitentur; quod universi sive haeretici, sive schismatici non habeant Spiritum sanctum, & ideo baptizare quidem possint, dare autem Spiritum sanctum non possint: in hoc ipso à nobis tenentur, ut ostendamus nec baptizare omnino eos posse,3 1.2939 qui non habeant Spiritum sanctum. Nam cum in baptismo unicuique peccata sua remittantur, probat & declarat in Evangelio suo Dominus, per eos solos peccata posse dimitti, qui habeant Spiritum sanctum. Post re∣surrectionem enim discipulos suos mittens loquitur ad eos & dicit:* 1.2940 Sicut misit me Pa∣ter, & ego mitto vos. Hoc cum dixisset, insufflavit & ait illis: Accipite Spiritum sanctum. Si cujus remiseritis peccata, remittentur illi: si cujus tenucritis, tenebun∣tur. Quo in loco ostendit, eum solum posse baptizare, & remissionem peccatorum dare, qui habeat Spiritum sanctum.* 1.2941 Deniquef 1.2942 ipsum Christum Dominum nostrum baptizaturus Joannes, accepit ante Spiritum sanctum cum adhuc esse in utero matris constitutus; ut certum esset atque manifestum, baptizare non posse, nisi eos qui ha∣beant Spiritum sanctum. Itaque qui haereticis sive schismaticis patrocinantur, respon∣deant nobis, habcantne Spirititum sanctum, an non habeant. Si habent, cur illic bap∣tizatis quando ad nos veniunt, manus imponitur ad accipiendum Spiritum sanctum, cum jam utique illic acceptus sit, ubi si fuit, dari potuit? Si autem foris cuncti haere∣tici & schismatici non habent Spiritum sanctum, & ideo apud nos manus imponitur, ut hic accipiatur, quod illic nec est, nec dari potest; manifestum est nec remissionem peccatorum dari per eos posse, quos constet Spiritum sanctum non habere. Et iccirco ut secundum divinam dispositionem atque Evangelicam veritatem, peccatorum remis∣sionem consequi & sanctificari, ac templa Dei fieri possint; Ecclesiae baptismo baptizandi sunt omnes omnino, qui ab adversariis & antichristis ad Christi Ecclesiam veniunt.

g 1.29434 1.2944 Quaesisti etiam,* 1.2945h 1.2946 fili carissime, quid mihi de illis videatur, qui in infirmitate & languore gratiam Dei consequuntur, an habendi sint legitimi Christiani, eo quod aqua salutari non loti sint, sed perfusi. Qua in parte nemini verecundia & modestia nostra praejudicat, quo minus unusquisque quod putat, sentiat, & quod senserit, fa∣ciat. Nos quantum concipit mediocritas nostra, aestimamus in nullo mutilari & debi∣litari posse beneficia divina, nec minus aliquid illic posse contingere, ubi plena & tota fide & dantis & sumentis accipitur, quod de divinis muneribus hauritur. Neque enim sic in sacramento salutari delictorum contagia, ut in lavacro carnali & seculari sor∣des cutis & corporis abluuntur,i 1.2947 ut5 1.2948 aphronitris, & ceteris quoque adjumentis,6 1.2949 & solio,7 1.2950 & piscina opus sit, quibus ablui & mundari corpusculum possit. Ali∣ter pectus credentis abluitur, aliterk 1.2951 mens hominis per fidei merita mundatur.

1 1.2952 In sacramentis salutaribus, necessitate cogente, & Deo indulgentiam suam largiente, totum credentibus conferunt divina compendia.

Nec quenquam movere debet,* 1.2953 quod aspergi vel perfundi videntur aegri, cum gra∣tiam Dominicam consequuntur;* 1.2954 quando scriptura sancta per Ezechielem Prophetam loquatur & dicat: Et aspergam super vos aquam mundam, mundabimini ab omnibus immunditiis vestris, & ab omnibus simulacris vestris, emundabo vos, & dabo vobis cor novum, & spiritum novum dabo in vobis.* 1.2955 Item in Numeris: Et homo qui fue∣rit immundus usque ad vesperam, hic purificabitura 1.2956 die tertio & die septimo, & mundus erit. Si autem non fuerit purificatus die tertio & die septimo, non erit mun∣dus, & exterminabitur anima illa de Israel, quoniam aqua aspersionis non est super eum sparsa.* 1.2957 Et iterum: Et locutus est Dominus ad Moysen dicens: Accipe Levi∣tas de medio filiorum Israël, & purificabis eos. Et ita facies cis purificationem eorum, circumsparges cos aqua purificationis.* 1.2958 Et iterum: Aqua aspersionis purificatio est. Unde apparet aspersionem quoque aquae, instar salutaris lavacri obtinere; & quando haec in Ecclesia fiunt, ubi sit & dantis & accipientis fides integra, stare omnia & consummari ac perfici posse majestate Domini, & fidei veritate. Porro autem quod quidem eos salutari aqua & fide legitima Christi gratiarn consecutos, non Christianos sed Clinicos vocant, non invenio unde hoc nomen assumant; nisi forte qui plura & secretiora legerunt apud2 1.2959 Hippocratem vel Soranum, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 istos depre∣henderunt.* 1.2960 Ego enim qui Clinicum de Evangelio novi; scio paralytico illi, & debili per longae aetatis curricula in lecto jacenti, nihil infirmitatem suam obfuisse, quo mi∣nus ad firmitatem coelestem plenissime perveniret: nec tantum indulgentia Dominica excitatum de grabato esse, sed ipsum grabatum suum reparatis & vegetatis viribus su∣stulisse. Et iccirco, quantum fide concipere & sentire nobis datur, mea sententia haec est; utb 1.2961 Christianus judicetur legitimus quisquis fuerit in Ecclesia, lege & jure fidei, divinam gratiam consecutus. Aut si aliquis existimat eos nihil consecutos, co quod aqua salutari tantum perfusi sint,c 1.2962 sed inanes & vacui sunt; non decipiantur, ut si incommodum languoris evaserint & convaluerint, baptizentur. Si autem bapti∣zari non possunt, qui jam baptismo Ecclesiastico sanctificati sunt; cur in side sua & Domini indulgentia scandalizentur? An consecuti sunt quidam gratiam Dominicam sed breviore & minore mensura muneris divini ac Spiritus sancti, ut habeantur quidem Christiani, non sint tamen ceteris adaequandi? Quinimo Spiritus sanctus non de men∣sura datur, sed super credentem totus infunditur. Nam si dies omnibus aequaliter nascitur, & si sol super omnes pari & aequali luce diffunditur; quanto magis Christus sol & dies verus, in Ecclesia sua lumen vitae aeternae pari & aequalitate largitur? Cujus aequalitatis sacramentum videmus in Exodo esse celebratum* 1.2963 cum de coelo manna de∣flueret, & futurorum praefiguratione alimentum panis coelcstis &3 1.2964 cibum Christi ve∣nientis ostenderet. Illic enim sine discrimine vel sexus, vel aetatisd 1.2965 gomor à singu∣lis aequaliter colligebatur. Unde apparebat Christi indulgentiam & coelestem gratiam postmodum secuturam, aequaliter omnibus dividi sine sexus varietate: sine annorum discrimine, sine acceptione personae super omnem Dei populum spiritalis gratiae munus infundi.

Plane cadem gratia spiritalis,* 1.2966 quaee 1.2967 aequaliter in baptismo à credentibus sumitur, in conversatione atque actu nostro postmodum vel minuitur, vel augetur; ut in Evan∣gelio Dominicum semen aequaliter seminatur,* 1.2968 sed pro varietate terrae aliud absumitur, aliud in multiformem copiam vel tricesimi, vel sexagesimi, vel centesimi numeri fructu exuberante cumulatur.* 1.2969 Adhuc vero cum singuli ad denarium vocentur, quid est ut quod à Deo aequaliter distribuitur, humana interpretatione minuatur? Quod si aliquis in illo movetur quod quidam de iis qui aegrif 1.2970 baptizantur, spiritibus adhuc immun∣dis g 1.2971 tentantur; sciat diaboli nequitiam pertinacem usque ad aquam salutarem valere, in baptismo vero omne nequitiae suae virus amittere.* 1.2972 Quod exemplum cernimus in Rege Pharaone, qui diu reluctatus, & in sua perfidia demoratus, tamdiu resistere po∣tuit & praevalere, donec ad aquam veniret: quo cum venisset, & victus est, & extin∣ctus. Mare autem illud sacramentum baptismi fuisse, declarat beatus Apostolus Pau∣lus

dicens: Nolo enim vos ignorare,* 1.2973 fratres, quia patres nostri omnes sub nube fue∣runt, & omnes per mare transierunt, & omnesa 1.2974 in Moyse baptizati sunt in nube & in mari. Et addidit dicens: Haec autem omnia figurae nostrae fuerunt. Quod hodie etiam geritur, ut per exorcistas1 1.2975 voce humana & potestate divina flagelletur, & ura∣tur, & torqueatur diabolus: Et cum exire se, & homines Dei dimittere saepe dicat, in eo tamen quod dixerit fallat, & id quod per Pharaonem prius gestum est, eodem mendacio obstinationis & fraudis exerceat. Cum tamen ad aquam salutaren, atque ad baptismi sanctificationem venitur, scire debemus & fidere quia illic diabolus oppri∣mitur, & homo Deo dicatus divina indulgentia liberatur. Nam si2 1.2976 scorpii & serpen∣tes, qui in sicco praevalent, in aquam praecipitati praevalereb 1.2977 possunt, aut sua vene∣na c 1.2978 retinere; possuntd 1.2979 & spiritus nequam,* 1.2980 (qui scorpii & serpentes appellantur, & tamen per nos data à Domino potestate calcantur) permanere ultra in hominis corpore, in quo baptizato & sanctificato incipit Spiritus sanctus habitare. Hoc denique & re∣bus ipsis experimur, ut necessitate urgente in aegritudine baptizati & gratiam consecuti, careant immundo spiritu, quo antea movebantur; & landabiles ac probabiles in Eccle∣sia vivant, plusque per dies singulos in augmentum coelestis gratiae per fidei incremen∣ta proficiant. Et contra saepe nonnulli de illis qui sani baptizantur, si postmodum pec∣care coeperint, spiritu immundo redeunte quatiuntur; ut manifestum sit, diabolum in baptismo fide credentis excludi, si fides postmodum defecerit, regredi: Nisi si justum quibusdam videtur, ut illi qui extra Ecclesiam apud adversarios & antichristos profana aqua polluuntur, baptizati judicentur: hi vero qui in Ecclesia baptizantur, minus in∣dulgentiae & gratiae divinae consecuti esse videantur; & tantus honor habeatur haereti∣cis, ut inde venientes non interrogentur utrumne loti sint, an perfusi; utrumne3 1.2981 Cli∣nici sint an Peripatetici. Apud nos autem de integra fidei veritate detrahitur, & bap∣tismo. Ecclesiastico majestas sua & sanctitas derogatur. Rescripsi, fili carissime, ad literas tuas, quantum parva nostra mediocritas valuit, & oftendi quid nos quantum in nobis est sentiamus, nemini praescribentes, quo minus statuat quod putat unusquisque praepositus;4 1.2982 actus sui rationem Domino redditurus, secundum quod beatus Aposto∣lus Paulus in Epistola sua ad Romanos scribit & dicit:* 1.2983 Unusquisque nostrum pro se rationem dabit; non ergo nos invicem judicemus. Opto re, fili carissime, semper bene valere.

EPISTOLA LXX.

Cyprianus, Liberalis, Caldoniusa 1.2984 Junius, Primus, Caecilius, Polycarpus, Nicomedes, Felix, Marrucius, Successus, Luci∣lianus, Honoratus, Fortunatus, Victor, Donatus, Lucilius, Herculanus, Pomponius, Demetrius, Quintus, Saturninus, Januarius, Marcus, alius Saturninus, alius Donatus, Roga∣tianus, Sedatus, Tertullus, Hortensianus, item alius Saturni∣nus, Sattius:b 1.2985

Januario, Saturnino, Maximo, Victori, al∣teri Victori, Cassio, Proculo, Modiano, Cittino, Gargilio, Eutichiano, alteri Gargilio, alteri Saturnino, Nemesiano, Nampulo, Antoniano, Rogatiano, Honorato, Fratribus Sa∣lutem.

1 1.2986 CUM simul in concilio essemus,* 1.2987 fratres carissimi,* 1.2988 legimus literas vestras, c 1.2989 quas ad nos fecistis, de iis qui apud haereticos & schismaticosd 1.2990 baptizari videntur, an ad Ecclesiam catholicam,2 1.2991 quae una est, venientes baptizari de∣beant. De qua re quamquam & ipsi illic veritatem & firmitatem Catholicae regulae tencatis: tamen quoniam consulendos nos pro communi dilectione existimastis, sen∣tentiam nostram non novam promimus, sed jam pridem ab antecessoribus nostris sta∣tutam, & à nobis observatam, vobiscume 1.2992 pari censensione conjungimus; censentes scilicet & pro certo tenentes, neminem foris baptizari extra Ecclesiam posse, cum sit 3 1.2993 baptisma unum in sancta Ecclesia constitutum,* 1.2994 & scriptum sit Domino dicente: Me dereliquerunt fontemf 1.2995 aquae vivae, & effoderunt sibi4 1.2996 lacus detritos,5 1.2997 qui non pos∣sunt aquam portare.* 1.2998 Et iterum divina scriptura moneat & dicat:6 1.2999 Ab aqua aliena ab∣stine te, & àg 1.3000 fonte aquae alienae ne biberis.7 1.3001 Oportet ergo mundari & sanctifi∣cari aquam prius à sacerdote, ut possit baptismo suo peccata hominis qui baptizatur, abluere; quia per Ezechielem Prophetam Dominus dicit:* 1.3002 Et aspergam super vos aquam mundam, & mundabimini ab omnibus immunditiis vestris, & ab omnibus simulacris vestris emundabo vos, &h 1.3003 dabo vobis cor novum, & spiritum novum dabo in vo∣bis. Quomodo autem mundare & sanctificare aquam potest, qui ipse immundus est, & apud quem Spiritus sanctus non est?* 1.3004 cum Dominus dicat in Numeris: Et omnia quaecunque tetigerit immundus, immunda erunt. Aut quomodo baptizans dare al∣teri remissam peccatorum potest, qui ipse sua peccata deponere extra Ecclesiam non potest?

1 1.3005 Sed & ipsa interrogatio quae fit in baptismo testis est veritatis. Nam cum dici∣mus: Credis in vitam aeternam,* 1.3006 &2 1.3007 remissionem peccatorum per sanctam Ecclesiam? Intelligimus remissionem peccatorum non nisi in Ecclesia dari;3 1.3008 apud haereticos au∣tem, ubi Ecclesia non sit, non posse peccata dimitti. Itaque4 1.3009 qui haereticos asserunt, aut interrogationem mutent, aut vindicent veritatem; nisi si eis & Ecclesiam tribuunt, quos baptisma habere contendunt.

Ungi quoque necesse est eum,* 1.3010 qui baptizatus sit, ut accepto chrismate, id est, unctione, esse unctus Dei, &5 1.3011 habere in se gratiam Christi.6 1.3012 Porro autem Eucha∣ristia est unde baptizati unguntur, oleum in altaria 1.3013 sanctificatum. Sanctificare au∣tem non potuit olei creaturam, qui nec altare habuit, nec Ecclesiam. Unde nec unctio spiritalis apud haereticos potest esse, quando constet oleum sanctificari, & Eu∣charistiam fieri apud illos omnino non posse. Scire autem & meminisse debemus, scriptum esse: Oleum peccatoris non ungat caput meum: quod ante in Psalmisb 1.3014 prae∣monuit Spiritus sanctus,* 1.3015 ne quis exorbitans, & à via veritatis exerrans, apudc 1.3016 hae∣reticos & Christi adversarios ungeretur.7 1.3017d 1.3018 Sed & baptizato quam precem sacere potest sacerdos sacrilegus & peccator? cum scriptum sit: Deus peccatorem non audit: sed quie 1.3019 eum coluerit,* 1.3020 & voluntatem ejus fecerit, illum audit.

Quis autem potest dare quod ipse non habeat? aut quomodo potest8 1.3021f 1.3022 spiritalia agere, qui ipse amiserit Spiritum sanctum?* 1.3023 Et iccirco baptizandus est & innovandus qui ad Ecclesiam rudis venit, ut intus per sanctos sanctificetur,* 1.3024 quia scriptum est: Sancti estote, qua & ego sanctus sum, dicit Dominus: ut9 1.3025 quig 1.3026 in errorem seductus est,

& foris tinctus, in baptismo vero & Ecclesiastico etiam hoc ipsum deponat, quod homo ad Deum veniens, dum sacerdotem quaerit, in sacrilegum fraude erroris incur∣rit. Ceterum probare est haereticorum & schismaticorum baptisma, consentire in id, quod illi baptizaverint.

Neque enim potest pars illic inanis esse,* 1.3027 & pars praevalere. Si baptizare potuit, potuit & Spiritum sanctum dare: Si autem Spiritum sanctum dare non potest, quia foris constitutus1 1.3028 cum sancto Spiritu non est; nec baptizare venientem potest; quando & baptisma unum sit, & Spiritus sanctus unus, & una2 1.3029 Ecclesia àa 1.3030 Christo Do∣mino b 1.3031 super Petrum origine unitatisc 1.3032 & ratione fundata. Ita fit, cum omnia apud illos inania & falsa sint, nihil eorum, quod illi gesserint, probari à nobis debeat. Quid enim potest ratum & firmum esse apud Deum quod illi faciunt, quos Dominus hostes & adversarios suos dicit, in Evangelio suo ponens: Qui non est mecum,* 1.3033 adversum me est: & qui non mecum colligit, spargit? Et beatus quoque Apostolus Joannes mandata Domini & praecepta custodiens,* 1.3034 in Epistola suad 1.3035 posuerit: Audistis quia antichristus venit, nunc autem antichristi multi facti sunt, unde cognoscimus quia no∣vissima hora est. Ex nobis exierunt, sed non fuerunt ex nobis: si enim fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum. Unde nos quoquee 1.30363 1.3037 colligere & considerare debemus, an qui adversarii sunt Domini, & appellati sunt antichristi, possint dare gratiam Christi. Quare qui cum Domino sumus, & unitatem Domini tenemus, & secundum ejus dignationem sacerdotium ejus in Ecclesia administramus,4 1.3038 quaecunque adversarii ejus, & antichristi faciunt, repudiare & rejicere,f 1.3039 & pro profanis habere debemus,g 1.3040 & eis qui de errore & pravitate venientes agnoscunt unius Ecclesiae ve∣ram fidem, dare illis5 1.3041 per omnia divinae gratiae sacramentah 1.3042 unitatis & fidei verita∣tem. Optamus vos, fratres carissimi, semper bene valere.

EPISTOLA LXXI.

Cyprianus,a 1.30431 1.3044

Quinto Fratri, Salutem.

RETULIT ad me, frater carissime,* 1.3045 Lucianus compresbyter noster,* 1.3046 te deside∣rasse, ut significaremus tibi,b 1.3047 quid sentiamus de his qui apud haereticos, & schismaticos baptizati videntur. De qua re quid nuper in Concilio plurimi coepiscopi cum compresbyteris qui aderant censuerimus, ut scires; ejusdem Epistolae exemplum tibi misi. Nescio etenim qua praesumtione ducuntur quidam de Collegis nostris, ut putent eos qui apud haereticosc 1.3048 tincti sunt, quando ad nos venerint, baptizari non oportere, eo quod dicant unum baptisma esse, quod unum scilicet in Ecclesia Catho∣lica est.d 1.3049 Quae Ecclesia si una est, esse baptisma extra Ecclesiam non potest. Nam cum duo baptismata esse non possint, si haeretici vere baptizant, ipsi habent bap∣tisma. Et qui hoc illis patrocinium de auctoritate sua praestat, cedit illis & consentit; ute 1.3050 hostes & adversarii Christi, habere videantur abluendi, & purificandi, & san∣ctificandi hominis potestatem. Nos autem dicimus eos qui inde veniunt, non rebap∣tizari apud nos, sed baptizari. Neque enim accipiunt illic aliquid, ubi nihil est; sed veniunt ad nos, ut hic accipiant, ubi & gratia & veritas omnis est; quia & gratia & veritas una est. Porro autem quidam de Collegis nostris malunt haereticis honorem dare, quam nobis consentire: & dum unius baptismi asseveratione baptizare venientes nolunt, sic aut duo baptismata ipsi faciunt,2 1.3051 dum & apud haereticos baptisma esse di∣cunt; aut certe quod est gravius, haereticorum sordidam & profanam tinctionem, ve∣ro, & unico, & legitimo Ecclesiae catholicae baptismo praeponere & praeferre conten∣dunt:

non considerantes scriptum esse:1 1.3052 Qui baptizatur à mortuo, quid proficita 1.3053 la∣vatio ejus?* 1.3054 Manifestum est autem eos qui non sunt in Ecclesia Christi, inter mortuos computari, nec posse ab eo vivificari alterum, qui ipse non vivat; quando una sit Ec∣clesia, quae vitae aeternae gratiam consecuta, & vivit in aeternum & vivificat Dei popu∣lum.

Et dicunt sc in hoc veterem consuetudinem sequi; quando apud veteres, haereseos, & schismatum prima adhuc fuerint initia,b 1.3055 ut hi illic essent, qui de Ecclesia recede∣bant* 1.3056, & hicc 1.3057 baptizati prius fuerant; quos tunc tamen ad Ecclesiam revertentes, & poenitentiam agentes necesse non erat baptizare. Quod nos quoque hodie observamus, ut quos constet hic baptizatos esse, & à nobis ad haereticos transisse, si postmodum peccato suo cognito, & errore digesto, ad veritatem & matricem redeat, satis sit in poenitentiam manum imponere; ut quiad 1.3058 ovis fuerat,e 1.3059 hanc2 1.3060 ovem abalienatam & errabundam in ovile suum pastor recipiat. Si autem qui ab haereticis venit, baptizatus in Ecclesia prius non fuit, sed alienus in totum & profanus venit, baptizandus est, ut ovis fiat, quia una est aqua in Ecclesia sancta quae oves faciat. Et iccirco quia nihil potest esse commune mendacio & veritati, tenebris & luci, morti & immorta∣litati, antichristo & Christo; per omnia debemus Ecclesiae Catholicae unitatem tene∣re, nec in aliquo fidei & veritatis hostibus cedere.3 1.3061 Non est autem de consuetudine praescribendum, sed ratione vincendum. Nam nec4 1.3062 Petrus quem primum Dominus

elegit, &1 1.3063 super quem aedificavit Ecclesiam snam, cum secum Paulus de circumci∣sione postmodum disceptaret,2 1.3064 vindicavit sibi aliquid insolenter, aut arroganter as∣sumsit; 3 1.3065 ut diceret4 1.3066 se primatum tenere; & obtemperari,5 1.3067 à novellis & posteris, sibi potius oportere. Nec despexit Paulum quod Ecclesiae prius persecutor fuisset, sed consilium veritatis admisit, & rationi legitimae quam Paulus vindicabat, facile consen∣sit; documentum scilicet nobis & concordiae & patientiae tribuens, ut non pertina∣citer nostra amemus, sed quae aliquando à fratribus & Collegis nostris utiliter & salu∣briter suggeruntur, si sint vera & legitima,a 1.3068 ipsa potius nostra ducamus. Cui rei Paulus quoque prospiciens, & concordiae & paci fideliter consulens in Epistola sua posuit, dicens: Prophetae autem duo aut tres loquantur,* 1.3069 & ceteri examinent.b 1.3070 Si autem alii revelatum fuerit sedenti, ille prior taceat. Qua in parte docuit & ostendit, multa singulis in melius revelari; & debere unumquemque, non pro eo quod semel imbiberat & tenebat, pertinaciter congredi; sed si quid melius & utilius extiterit, li∣benter amplecti. Non enim vincimur quando offeruntur nobis meliora, sed instrui∣mur; maxime in his, quae ad Ecclesiae unitatem pertinent, & spei & fidei nostrae ve∣ritatem: c 1.3071 ut nos sacerdotes Dei, & Ecclesiae ejus de ipsius dignatione praepositi, sciamus remissam peccatorum non nisi in Ecclesia dari posse, nec posse adversarios Christi quicquam sibi circa ejus gratiam vindicare. Quod quidem & Agrippinus, bonae memoriae vir, cum ceteris coepiscopis suis, qui illo tempore in provincia6 1.3072 Africa & Numidia Ecclesiam Domini gubernabant, statuit, & librato consilii communis exa∣mine firmavit. Quorum sententiam & religiosam, & legitimam, & salutarem, fidei & Ecclesiae Catholicae congruentem, nos etiam secuti sumus. Et quales super hac re literas fecerimus ut scires; exemplum earum, add 1.3073 notitiam tam tuam, quam coepis∣coporum nostrorum qui illic sunt, pro communi dilectione transmisimus. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA LXXII.

Cyprianus & ceteri,* 1.3074

Stephano Fratri Salutem.

AD quaedam disponendaa 1.3075 & consilii communis examinatione limanda,* 1.3076 necesse habuimus, frater carissime,* 1.3077 convenientibus in unum pluribus sacerdotibus coge∣re & celebrare concilium. In quo multa quidemb 1.3078 prolata atque transacta sunt: sed de eo vel maxime tibi scribendum, &1 1.3079 cumc 1.3080 tua gravitate ac sapientia conferendum fuit, quod magis pertineat, & ad sacerdotalem auctoritatem, & ad Ecclesiae catholicae unitatem pariter ac dignitatem, de divinae dispositionis ordinatione venientem, cos qui sint foris extra Ecclesiam tincti, & apud haereticos & schismaticos profanae aquae labe maculati, quando ad nos atque ad Ecclesiam, quae una est, venerint, baptizari opor∣tere; eo quod parum sit eis manum imponere ad accipiendum Spiritum sanctum, nisi accipiant & Ecclesiae baptismum. Tunc enim demumd 1.3081 plene sanctificari, & esse filii Dei possunt,* 1.3082 si sacramento utroque nascantur, cum scriptum sit: Nisi quise 1.3083 re∣natus fuerit ex aqua & Spiritu, non potest introire in regnum Dei. Invenimus enim etiam in Actis Apostolorum hoc esse ab Apostolis custoditum, & salutaris fidei veritate servatum, ut cum in domo Cornelii centurionis super ethnicos qui illic aderant, fidei calore ferventes, & in Dominum toto corde credentes, descendisset Spiritus sanctus, quo adimpleti variis linguis Deum benedicerent; nihilominus tamen beatum Aposto∣lum Petrum divini praecepti atque Evangelii memorem praecepisse,* 1.3084 ut baptizarentur iidem illi, qui jam fuerant sancto Spiritu pleni; ut nihil praetermissum videretur, quo minus per omnia divini praecepti atquef 1.3085 Evangelii legem, apostolica magisteria ser∣varent. Baptismum autem non esse quo haeretici utuntur, nec quemquam apud eos qui Christo adversantur, per gratiam Christi posse proficere; diligenter nuper expres∣sum est in Epistola quae ad Quintum Collegam nostrum in Mauritania constitutum, super ea re scripta est: item in literis quas Collegae nostri adg 1.3086 Episcopos in Numidia praesidentes ante fecerunt, cujus utriusque epistolae exempla subdidi.

Addimus plane & adjungimus,* 1.3087 frater carissime, consensu & auctoritate communi, ut etiam si qui Presbyteri aut Diaconi, qui vel in Ecclesia catholica prius ordinati fue∣runt, & postmodum perfidi ac rebelles contra Ecclesiam steterint, vel apud haereticos à pseudoepiscopis & antichristis contra Christi dispositionem profana ordinatione pro∣moti sint, & contra altare unum atque divinum, sacrificia foris falsa ac sacrilega of∣ferre conati sint; eos quoque hach 1.3088 conditione suscipi cum revertuntur, ut commu∣nicent laici, & satis habeant quod admittuntur ad pacem, qui hostes pacis extiterint, nec debere eos revertentes ea apud nos2 1.3089 ordinationis & honoris arma retinere, quibus contra nos rebellaverint. Oportet enim sacerdotes & ministros qui altari & sacrificiis deserviunt,* 1.3090 integros atque immaculatos esse, cum Dominus Deus in Levitico loqua∣tur & dicat: Homo in quo fucrit macula & vitium,* 1.3091 non accedet of••erre dona Deo. Item in Exodo haec eadem praecipiat & dicat: Et sacerdotes qui accedunt ad Dominum Deum, sanctificentur,* 1.3092 ne forte derelinquat illos Dominus. Et iterum: Et cum ac∣cedunt ministrare ad altare Sancti, non adducent in se delictum, ne moriantur. Quod autem majus potest esse delictum, aut quae macula deformior, quam adversus Christum stetisse; quam Ecclesiam ejus quam ille sanguine suo paravit & condidit, dissipasse; quam Evangelicae pacis ac dilectionis oblitum, contra unanimem & concordem Dei populum hostilis discordiae furore pugnasse? Qui etsi ipsi postmodum ad Ecclesiam redeunt, restituere tamen eos & secum revocare non possunt, qui ab eis seducti & foris morte praeventi extra Ecclesiam sine communicatione & pace perierunt; quorum animae in dic judicii de ipsorum manibus expetentur, qui perditionis auctores & duces extiterunt. Et iccirco satis est talibus revertentibus veniam dari. Non tamen debet 3 1.3093 in domo fidei perfidia promoveri. Nam quid bonis & innocentibus, atque ab Ec∣clesia non recedentibus reservamus; si eos qui à nobis recesserint, & contra Ecclesiam

steterint, honoramus?1 1.3094 Haec ad conscientiam tuam, frater carissime, & pro honore communi, & pro simplici dilectione pertulimus, credentes etiam tibi proa 1.3095 religio∣nis tuae & fidei veritate placere, quae & religiosa pariter & vera sunt. Ceterum sci∣mus quosdam2 1.3096 quod semel imbiberint nolle deponere, nec proposirum suum facile mutare, sed salvo inter Collegas pacis & concordiae vinculo, quaedam propria, quae apud se semel sint usurpata, retinere.b 1.3097 Qua in re nec nos vim cuiquam facimus aut legem damus,c 1.3098 cum habeat in Ecclesiae administratione voluntatis suae arbitrium li∣berum d 1.3099 unusquisque praepositus, rationem actus sui Domino redditurus. Opta∣mus te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA LXXIII.

1 1.3100 Cyprianus Jubaiano Fratri, Salutem.

SCRIPSISTI mihi,* 1.3101 frater carissime,* 1.3102 desideransa 1.3103 significari tibi motum animi nostri, quid nobis videatur de haereticorum baptismo, qui foris positi & extra Ec∣clesiam constituti vindicant sibi rem nec juris sui, nec potestatis, quod nos nec ratum possumus, necb 1.3104 legitimum judicare, quando hoc apud eos esse constet illicitum. Et quoniam super hac re quid sentiremus, literis nostris expressimus: ut compen∣dium facerem, exemplum earundem literarum tibi misi, quid in concilio cum com∣plures adessemus, decreverimus; quid item postea Quinto collegae nostro de eadem re quaerenti rescripserimus. Et nunc quoque cum in unum convenissemus, tam provin∣ciae Africae quam Numidiae, Episcopi numero septuaginta & unus, hoc idem denuo sententia nostra firmavimus, statuentes unum baptisma esse quod sit in Ecclesia Catholica constitutum, ac per hoc non rebaptizari, sed baptizaric 1.3105 à nobis. Quicunque ergo ab adultera & profana aqua veniunt, abluendi sunt & sanctificandi salutaris aquae veritate.

Nec nos movet,* 1.3106 frater carissime, quod in literis tuis complexus es:2 1.3107 Novatianenses rebaptizare cos, quos à nobis sollicitant: quando ad nos omnino non pertineat quid hostes Ecclesiae faciunt, dummodo teneamus ipsi potestatis nostrae honorem, &d 1.3108 ra∣tionis ac veritatis firmitatem. Nam Novatianus simiarum more, quae cum homines non sint,e 1.3109 homines tamen imitantur, vult Ecclesiae catholicae auctoritatem sibi &c veritatem vindicare; quando ipse in Ecclesia non sit; imo adhuc insuper con∣tra Ecclesiam rebellis & hostis extiterit. Sciens etenim unum esse baptisma, hoc unum sibi vindicat, ut apud se esse Ecclesiam dicat, & nos haereticos faciat. Nos autem qui Ecclesiae unius caput & radicem tenemus, pro certo scimus & fidimus, nihil illic extra Ecclesiam licere,f 1.3110 & baptismatis, quod est unum, caput nos esse, ubi & ipse baptizatus prius fuerat, quando divinae unitatis & rationem & veritatem tenebat. Quod si in Ecclesia baptizatos, rebaptizandos foris extra Ecclesiam Novatianus existi∣mat, à se incipere debuerat; ut prior extranco & haeretico baptismo rebaptizaretur, qui post Ecclesiam, imo & contra Ecclesiam baptizandos foris opinatur. Quale est autem, ut quia hoc Novatianus facere audet, nos putemus non esse faciendum? Quid ergo? quia & honorem cathedrae sacerdotalis Novatianus usurpat, num iccirco nos cathedrae renunciare debemus? Aut quia Novatianus altare collocare, & sacrificia of∣ferre contra fas nititur; ab altari & sacrificiis cessare nos oportet, ne paria & similia cum illo celebrare videamur? Vanum prorsus & stultum est, ut quia Novatianus ex∣tra Ecclesiam vindicat sibi veritatis imaginem,g 1.3111 relinquamus Ecclesiae veritatem.

Apud nos autem non nova,* 1.3112 aut repentina res est, ut baptizandos censeamus eos

qui ab haereticis ad Ecclesiam veniunt, quando multi jam anni sint, &1 1.3113 longa aetas ex quo sub Agrippino bonae memoriae viro convenientes in unum Episcopi plurimi hoc statuerint, atque exinde in hodiernum tot millia haereticorum in provinciis nostris ad Ecclesiama 1.3114 conversi, non aspernati sint neque cunctati, imo & rationabiliter, & li∣benter amplexi sint, ut lavacri vitalis & salutaris baptismi gratiam consequerentur. Ne∣que enim difficile est doctori vera & legitima insinuareb 1.3115 eis, qui haeretica pravitate damnata, & Ecclesiastica veritate comperta,c 1.3116 ad hoc veniunt ut discant, ad hoc dis∣cunt ut vivant.d 1.3117 Nos non debemus stuporem haereticis patrocinio consensus nostri augere: cum libenter ac promte obtemperant veritati. Plane quoniam inveni in Epi∣stola, cujus exemplum ad me transmisisti, scriptum esse, quod quaerendum non sit quis baptizaverit, quando is qui baptizatus est, accipere remissam peccatorum potuerit secundum quod credidit; praetereundum hunc locum non putavi; maxime cum in eadem Epistola animadverterim etiam Marcionis fieri mentionem; ut nec ab ipso ve∣nientes dicat baptizari oportere, quod jam in nomine Jesu Christi baptizati esse vide∣antur.

Considerare itaque debemus fidem eorum qui foris credunt,* 1.3118 an secundum eandem fidem possint aliquid gratiae consequi. Nam si fides una est nobis & haereticis, potest esse & gratia una. Si eundem Patrem, eundem Filium, eundem Spiritum sanctum, eandem Ecclesiam confitentur nobiscum2 1.3119 Patripassiani, Anthropiani, V••lentiniani, 3 1.3120 Apelletiani, Ophitae, Marcionitae, & ceterae haereticorum pestes, &e 1.3121 gladiis ac venenis subvertentes veritatem: potest illic & baptisma unum esse, si est & fides una. Ac ne longum sit per haereses universas decurrere, &f 1.3122 singulorum vel ineptias vel insanias recensere, quia nec delectat id dicere, quod aut horret, aut pudet nosse; de Marcione interim solo, cujus mentio in Epistola à te ad nos transmissa facta est, exa∣minemus an possit baptismatis ejus ratio constare. Dominus enim post resurrectionem discipulos suos mittens, quemadmodum baptizare deberent,g 1.3123 instituit & docuit, di∣cens: Data est mihi omnis potestas in coelo & in terra: Ite ergo,* 1.3124 & doceteh 1.3125 gentes omnes baptizantes eos in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti.4 1.3126 Insinuat Trinita∣tem, cujus sacramento gentes baptizarentur. Nunquid hanc Trinitatem Marcion te∣net? i 1.3127 Nunquid eundem asserit, quem & nos Patrem creatorem? Nunquidk 1.3128 eun∣dem unum filium Christum, de Maria virgine natum: qui sermo caro factus sit, qui

peccata nostra portaverit,1 1.3129 qui mortem moriendo vicerit, qui resurrectionem carnis per semetipsum primus initiaverit, & discipulis suis quod in eadem carne resurrexisset ostenderit? Longe alia est apud Marcionem, sed & apud ceteros haereticos fides; imo nihil est apud illos nisi perfidia, & blasphemia, &a 1.3130 contentio sanctitatis & veritatis inimica. Quomodo ergo potest videri qui apud illos baptizatur, consecutus esse pec∣catorum remissam, & divinae indulgentiae gratiam per suam fidem, qui ipsius fidei non habuerit veritatem? Si enim, sicut quibusdam videtur, secundum fidem suam quis accipere aliquid foris extra Ecclesiam potuit, utique id accepit, quod credidit: falsum autem credens, verum accipere non potuit, sed potius adultera & profana, secundum quod credebat, accepit. Quem locum profani & adulteri baptismi, subti∣liter Hieremias Propheta perstringit, dicens:2 1.3131 Ut quid qui contristant me,* 1.3132 praevalent? Plaga mea solida est, unde sanabor? Dum fit, facta est mihi quasi aqua mendax, non habens fidem. Mentionem facit per prophetam Spiritus sanctus aquae mendacis & fi∣dem non habentis. Quae est haec aqua mendax & perfida? utique ea quae baptismi ima∣ginem mentitur, & gratiam fideib 1.3133 adumbrata simulatione frustratur.

Quod si secundum pravam fidem baptizari aliquis foris,* 1.3134 & remissam peccatorum consequi potuit; secundum eandem fidem consequi & Spiritum sanctum potuit; & non est necesse venienti manum imponi ut Spiritum sanctum consequatur & signe∣tur. Aut utrumque enim fidesc 1.3135 foris potuit, aut neutrum eorum, qui foris fuerat, accepit. Manifestum est autem ubi & per quos remissa peccatorum dari possit, quae in baptismo scilicet datur.3 1.3136 Nam Petro primum Dominus,* 1.3137 super quem aedificavit Ecclesiam, & unde unitatis originem instituit & often∣dit; potestatem istam dedit, ut id solveretur in coelis, quod ille solvisset in terris. Et post resurrectionem quoque ad Apostolos loquitur,* 1.3138 dicens: Sicut misit me Pater, & ego mitto vos: Hoc cum dixisset, inspiravit, & ait illis: Accipite Spiritum sanctum: Si cujus remiseritis peccata, remittentur illi: si cujusd 1.3139 tenueritis, tenebuntur. Un∣de intelligimus4 1.3140 non nisi in Ecclesia Praepositis, & in Evangelica lege ac Dominica ordinatione fundatis licere baptizare, & remissam peccatorum dare;5 1.3141 foris autem nec ligari aliquid posse nec solvi, ubi non sit qui aute 1.3142 ligare possit aliquid, aut solvere. Nec hoc, frater carissime, sine scripturae divinae auctoritate proponimus, ut dicamus certa lege ac propria ordinatione divinitus cuncta esse disposita; nec posse quenquam f 1.3143 contra Episcopos & sacerdotes usurpare sibi aliquid, quod non sit sui juris & potestatis. Nam & Chore & Dathan,* 1.3144 & Abyron, contra Moysen & Aaron sacerdotem sacrifi∣candi sibi licentiam usurpare conati sunt; nec tamen quod illicite ausi sunt, impune fecerunt. Et filii Aaron qui alienum ignem altari imposuerunt,* 1.3145 in conspectu statim Dominig 1.3146 indignantis extincti sunt. Quod supplicium manet eos, qui alienam aquam h 1.3147 baptismo inferunt falso; ut divina censura ulciscatur & vindicet, id haereticos con∣tra Ecclesiam gerere, quod non nisi soli liceat Ecclesiae.

6 1.3148 Quod autem dicunt quidam de eis qui in Samaria baptizati fuerant,* 1.3149 advenientibus Apostolis Petro & Joanne,* 1.3150 tantum super eos manum impositam esse, ut acciperent Spiritum sanctum, rebaptizatos tamen non esse:i 1.3151 locum, frater carissime, ad prae∣sentem causam videmus omnino non pertinere. Illi enim qui in Samaria crediderant, fide vera crediderant; & intus in Ecclesia, quae una est, & cui solik 1.3152 gratiam baptis∣mi dare, & peccata solvere permissum est, à Philippo diacono, quem iidem Apostoli miserant, baptizati erant. Et iccirco quia legitimum & Ecclesiasticum baptisma con∣secuti fuerant, baptizari eos ultra non oportebat: sed tantummodo quod deerat, id à Petro & Joanne factum est, utl 1.3153 oratione pro eis habita, & manu imposita, invocare∣tur & infunderetur super eos Spiritus sanctus. Quod nunc quoque apud nos geritur, ut qui in Ecclesia baptizantur, praepositis Ecclesiae offerantur, & per nostram oratio∣nem

ac manus impositionem Spiritum sanctum consequantur, &1 1.3154 signaculo Domi∣nico consummentur. Non est ergo, frater carissime, quod haereticis cedendum exi∣stimemus, ut baptisma quod non nisi uni, & soli Ecclesiae datum sit, prodendum pu∣temus. Boni militis est, adversus rebelles & hostes imperatoris sui castra defendere. Gloriosi ducis est commissa sibi signa servare.* 1.3155 Scriptum est: Dominus Deus tuus Deus zelans est: qui Spiritum Dei accepimus, zelum divinae fidei habere debemus. Quo zelo Phinees placuit,* 1.3156a 1.3157 & Deum promeritus indignantis iram populo pereunte lenivit.b 1.3158 Quid adulteram & alienigenam & divinae unitatis inimicam in acceptum referimus, qui non nisi unum Christum & unam ejus Ecclesiam novimus? Ecclesiae 2 1.3159 paradisi instar exprimens, arbores fructiferas intra muros suos intus includit,* 1.3160 ex qui∣bus quae non facit fructum bonum, exciditur, & in ignem mittitur. Has arbores ri∣gat quatuor fluminibus, id est, Evangeliis quatuor, quibus baptismi gratiam salutaris, coelesti inundatione largitur. Nunquid de Ecclesiae fontibus rigare potest, qui intus in Ecclesia non est?* 1.3161 Nunquid paradisi potus salubres & salutares impertire cuiquam potest; qui perversus & à semetipso damnatus, & extra paradisi fontes relegatus aruit, & aeternae sitis siccitate defecit? Clamat Dominus, ut qui sitit veniat & bibat de flu∣minibus aquae vivae quae de ejus ventre fluxerunt.* 1.3162 Quo venturus est qui sitit, utrum∣ne ad haereticos, ubi fons & fluvius aquae vitalis omnino non est;3 1.3163 an ad Ecclesiam, quae una est, &4 1.3164 super unum5 1.3165 qui & claves ejus accepit, Domini voce fundata est? Haec est una quae tenet & possidet omnem sponsi sui & domini potestatem, in hac prae∣sidemus, c 1.3166 pro honore ejus atque unitate pugnamus, hujus & gratiam pariter & glo∣riam d 1.3167 fidei virtute defendimus. Nos de divino permissu rigamus sitientem Dei po∣pulum, nos custodimus terminos vitalium fontium.e 1.3168 Si possessionis ergo nostrae jus tenemus, si sacramentum unitatis agnoscimus; cur praevaricatores veritatis, cur pro∣ditores f 1.3169 unitatis existimamur? Aqua Ecclesiae fidelis & salutaris & sancta, corrum∣pi & adulterari non potest; sicut & aipsa Ecclesia incorrupta & casta & pudica est. Si Ecclesiae devoti, & in Ecclesia constituti sunt haeretici, possunt & baptismo ejus, & ceteris salutaribus bonis uti: si autem in Ecclesia non sunt, imo & contra Eccle∣siam faciunt, quomodo baptizare baptismo Ecclesiae possunt? Neque enim parva res haereticis & modica conceditur, quando à nobis baptisma eorum in acceptum refer∣tur: cum inde incipiat omnis fidei origo, & ad spem vitae aeternae salutaris ingressio, & purificandis ac vivificandis Dei servis divina dignatio. Nam si baptizari quis apud haereti∣cos potuit; utique & remissam peccatorum consequi potuit. Si peccatorum remissam con∣secutus est,g 1.3170 & sanctificatus est, &6 1.3171 templum Dei factus est; quaero cujus Dei? si creatoris,

non potuit qui in eum non credidit: si Christi, nec hujus fieri potest templum,* 1.3172 qui negat Deum Christum: si Spiritus sancti, cum tres unum sint,1 1.3173 quomodo Spiritus sanctus placatus esse ei potest, qui aut Patris, aut Filii inimicus est?

Proinde2 1.3174 frustra quidam qui ratione vincuntur,* 1.3175 consuetudinem nobis opponunt; quasi consuetudo major sit veritate, aut non id sit in spiritalibus sequendum, quod in melius fuerit à sancto Spiritu revelatum. Ignosci enim potest simpliciter erranti, sicut de scipso dicita 1.3176 Apostolus Paulus: Qui primo, inquit, fui blasphemus,* 1.3177 & persecu∣tor, & injuriosus; sed misericordiam merui, quia ignorans feci. Post inspirationem vero & revelationem factam, qui in eo quod erraverat, perseverat prudens & sciens, b 1.3178 sine venia ignorantiae peccat: praesumtione enim atque obstinatione quadam niti∣tur, cum ratione superetur.

Nec quisquam dicat quod accepimus ab Apostolis,* 1.3179 hoc sequimur; quando Apostoli non nisi unam Ecclesiam tradiderunt, & baptisma unum, quod non nisi in eadem Ec∣clesia sit constitutum; & neminem inveniamus ab Apostolis, cum apud haereticos bap∣tizatus esset, in eodem baptismo admissum esse, & communicasse, ut videantur Apo∣stoli baptisma haereticorum probasse. Quod enim quidam,c 1.3180 dicunt quasi ad haereti∣corum suffragium pertineat, quod dixerit Apostolus Paulus:3 1.3181 Verumtamen omnimo∣do,* 1.3182 sive per occasionem, sive per veritatem, Christus annuncietur: invenimus hoc quoque ad eorum patrocinium, qui haereticis suffragantur & plaudunt, nihil posse pro∣ficere. Neque enim de haereticis, aut de eorum baptismo loquebatur in Epistola sua Paulus, ut aliquid quod ad hanc rem pertineat, posuisse ostendatur. Loquebatur de fratribus sive inordinate, & contra Ecclesiasticam disciplinam ambulantibus, sive Evan∣gelicam veritatem de Dei timore servantibus. Et quosdam ex eis posuit verbum Do∣mini constanter atque intrepide locutos, quosdam vero ind 1.3183 invidia & dissensione ver∣satos; quosdam servasse circa se benevolam caritatem, aliquos vero habuisse malevolam dissensiontem. Sed tamen patienter omnia se sustinere, dummodo sive in veritate, sive per occasionem;4 1.3184 nomen Christi, quod Paulus praedicabat, ad plurimorum notitiam perveniret; & nova adhuc ac rudis sermonis seminatio loquentium praedicatione cre∣besceret. Porro aliud est eos qui intus in Ecclesia sunt, de nomine Christi loqui: a∣liud est eos qui foris sunt, & contra Ecclesiam faciunt, in nomine Christi baptizare. Quare qui haereticise 1.3185 patrocinantur, non id proferant, quod Paulus de fratribus po∣suit, sedf 1.3186 ostendant si haeretico aliquid concedendumg 1.3187 putavit, aut si perfidos & blasphemos remissionem peccatorumh 1.3188 accipere extra Ecclesiam posse constituit. Si autem quid Apostoli de haereticis senserint, consideremus; inveniemus eos in omnibus epistolis suis execrari & detestari haereticorum sacrilegam pravitatem. Nam cum di∣cant sermonem eorum ut cancer serpere; quomodo potest is sermo dare remissam pec∣catorum,* 1.3189 qui ut cancer serpit ad aures audientium? Et cum dicant nullam participa∣tionem esse justitiae & iniquitati, nullam communionem lumini & tenebris; quomodo possunt aut tenebrae illuminare,i 1.3190 aut iniquitas justificare?* 1.3191 Et cum dicant de Deo eos non esse, sed esse de antichristi spiritu? quomodo gerunt spiritalia &k 1.3192 divina tractant, qui sunt hostes Dei, & quorum pectora obsederit spiritus antichristi? Quarel 1.3193 si5 1.3194 re∣jectis humanae contentionis erroribus ad Evangelicam auctoritatem atque ad Apostoli∣cam traditionem sincera & religiosa fide revertamur; intelligemus nihil eis ad gratiam Ecclesiasticam & salutarem licere, qui spargentes atque impugnantes Ecclesiam Chri∣sti, à Christo ipso adversarii, ad Apostolis ejus antichristim 1.3195 nominantur.

6 1.3196 Non est autem quod aliquis ad circumveniendam Christianam veritatem,* 1.3197 Christi

nomen opponat, ut dicat: In nomine Jesu Christi1 1.3198 ubicunquea 1.3199 quomodocunque bap∣tizati, gratiam baptismi sunt consecuti,* 1.3200 quando ipse Christus loquatur & dicat: Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine,b 1.3201c 1.3202 intrabit in regnum coelorum; & iterum praemoneat atque instruat, ne quis à pseudoprophetis, & pseudochristis in nomine suo facile fallatur. Multi, inquit, venient in nomine meo dicentes: ego sum Christus,* 1.3203 & multos fallent. Et postea addidit, dicens: Vos autem cavetc, ecce praedixi vobis om∣nia. Unde apparet, non ea statim suscipienda & assumenda quae jactantur in nomine2 1.3204 Christi, sed quae geruntur in Christi veritate. Quod enim in Evangeliis & in Aposto∣lorum Epistolis Jesu Christi nomen insinuatur ad remissionem peccatorum, non ita est quasi aut sine Patre, aut contra Patrem prodesse cuiquam solus Filius possit; sed ut Ju∣daeis qui jactitabant se Patrem habere, ostenderetur quod nihil cis Pater profuturus es∣set, nisi in Filium crederent quem ille misisset. Nam qui Deum Patrem creatorem sciebant, Filium quoque Christum scire debebant; ne sibi blandirentur & plauderent de solo Patre sine Filii ejus agnitione; qui & dicebat:* 1.3205 Nemo venit ad Patrem nisi per me. Duorum autem cognitionem esse quae salvet, idem ipse manifestat, dicens: Haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum & verum Deum,* 1.3206 & quem misisti Jesum Chri∣stum. Cum ergo ex ipsius Christi praedicatione & contestatione Pater ante cognoscen∣dus sit, qui misit: tunc deinde Christus, qui missus est: nec possit esse spes salutis, nisi duobus simul cognitis; quomodo non cognito, imo & blasphemato Deo Patre, qui apud haereticos Christi nomined 1.3207 baptizati dicuntur, peccatorum remissam consecuti judicantur? Alia enim fuit Judaeorum sub Apostolis ratio, alia est gentilium conditio. Illi quia jam legis & Moysi antiquissimum baptisma fuerant adepti, in nomine quoque Jesu Christi erant baptizandi, secundum quod in Actis Apostolorum Petrus ad cos lo∣quitur & dicit: Poenitemini,* 1.3208 & baptizetur unusquisque vestrum in nomine Domini Jesu Christi in remissionem peccatorum, & accipietis donum Spiritus sancti. Vobis enim est promissio & filiis vestris, & omnibus deinceps quoscunque advocaverit Domi∣nus Deus noster. Jesu Christi mentionem facite 1.3209 Petrus, non quasi Pater omittere∣tur, sed ut Patri quoque Filius adjungeretur. Denique ubi post resurrectionem, à Domino Apostoli ad gentes mittuntur; in nomine Patris, & Filii,* 1.3210 & Spiritus sancti f 1.3211 baptizare gentiles jubentur. Quomodo ergo quidam dicunt foris extra Ecclesiam imo & contra Ecclesiam, modo in nomine Jesu Christi ubicunque & quomodocunque gentilem baptizatum, remissionem peccatorum consequi posse; quando ipse Christus gentes baptizari, jubeat in plena & adunata Trinitate? Nisi si, qui Christum negat, negatur à Christo; qui patrem ejus negat, quem ipse Christus confessus sit, non negatur: & qui in eum blasphemat, quem Christus Dominum & Deum suum dixerit, remunera∣tus à Christo remissionem peccatorum, & baptismi sanctificationem consequitur.

Qua autem potestate consequi in baptismo remissionem peccatorum potest,3 1.3212 negans Deum creatorem patrem Christi;* 1.3213 quando ipsam potestatem qua baptizamur, &g 1.3214 san∣ctificationem ab eodem Patre Christus acceperit; quem majorem dixerit,* 1.3215 à quo clarifi∣cari petierit, cujus voluntatem usque ad obsequium bibendi calicis,* 1.3216 & subeundae mor∣tis impleverit? Quid est igitur aliud quam participem haereticis blasphemantibus fieri; defendere vell•• & asserere, quod remissam peccatorum accipere in Christi nomine pos∣sit, blasphemans graviter & peccans in Patrem & Dominum & Deum Christi? Quid deinde illud, quale est, ut qui Filium Dei negat, neque Patrem habeat; & qui ne∣gat Patrem,* 1.3217 Filium habere videatur; cum Filius ipseh 1.3218 contestetur & dicat: Nemo potest venire ad me, nisi fuerit illi datum à Patre: ut manifestum sit nullam remis∣sionem peccatorum in baptismo accipi à Filio posse, quam conster Patrem non dedisse; maxime quando adhuc idem repetat & dicat:* 1.3219 Omnis plantatio quam noni 1.3220 plantavit Pater meus coelestis, cradicabitur. Quod si Christi discipulei 1.3221 discere à Christo no∣lunt, quantum venerationis & honoris paterno nomini debeatur; vel de exemplis ter∣renis ac secularibus discant: & sciant Christum non sine maxima exprobratione posuis∣se; Filii seculi hujus prudentiores sunt filiis lucis in seculo isto. Si cujus patri aliquis convicium fecerit,* 1.3222 sik 1.3223 contum••liosus ac procax pudorem ejus & honorem maledico ore laceraverit; indignatur filius & irascitur, & laesi patris injuriam quibus potest vi∣ribus vindicare conatur. Tu Christum putas impiis & sacrilegis, & in Patrem suum blasphemis impunitatem dare, & eis in baptismo peccata dimittere, quos constet baptiza∣tos, ••adem adhuc in personam Patris maledicta congerere, & inccssabili blasphemantis linguae scelere peccare? Hoc Christianus, hoc Dei servus pot••st aut mentel 1.3224 concipere,

aut fide credere, aut sermone proferre? Et ubi erunt legis praecepta divinae, quae di∣cunt: Honora patrem & matrem,a 1.3225 si vocabulum patris quod in homine honorari prae∣cipitur,* 1.3226 in Deo impune violatur? Ubi erit quod ipse Christus in Evangelio po∣nit & dicit: Qui maledixerit patri aut matri,* 1.3227 morte moriatur: si is qui maledicentes pa∣rentibus carnalibus puniri & interfici mandat; in coelestem & spiritalem patrem ma∣ledicos, atque Ecclesiae matris inimicos ipse vivificat? Execranda ac detestan∣da res à quibusdam prorsus asseritur,b 1.3228 ut is qui blasphemantem in Spiritum san∣ctum 1 1.3229 reum futurum peccati aeterni comminatur,* 1.3230 idem in Patrem Deum blasphe∣mos salutari baptismoc 1.3231 sanctificare dignetur. Et nunc qui talibus ad Ecclesiam ve∣nientibus sine baptismo communicandum existimant, non putant se alienis, imo aeter∣nis peccatis communicare; admittentes sine baptismo eos, qui non nisi in baptismo pos∣sint blasphemiarum suarum peccata deponere.

Quam vanum est porro & perversum,* 1.3232 ut cum ipsi haeretici repudiato & relicto vel errore, vel scelere in quo prius fuerant, agnoscant Ecclesiae veritatem; nos veritatis ejusdem jura & sacramentum mutilemus, & venientibus ac poenitentibus dicamus eos remissionem peccatorum consecutos esse, quando illi se peccasse, & propter hoc ad Ec∣clesiae indulgentiam venire fateantur? Quare Ecclesiae Catholicae fidem ac veritatem, fra∣ter carissime, & tenere debemus firmiter & docere, & per omnia Evangelica & Apo∣stolica praecepta rationemd 1.3233 divinae dispensationis, atque unitatis ostendere. Nunquid potest vis baptismi esse major, aut potior,e 1.3234 quam confessio, quam passio; ut quis coram hominibus Christum confiteatur, & sanguine suo baptizetur? Et tamen neque hoc baptisma haereticis prodest, quamvis Christum confessi, & extra Ecclesiam fuerint occisi,f 1.3235 nisi si haereticorum patroni & advocati haereticos in falsa confessione Christi interfectos,* 1.3236 martyres praedicant, & contra Apostoli contestationem, qui nihil eosg 1.3237 quamvis exu∣stos & occisos dicit posse proficere, gloriam eis & coronam passionis assignant. Quod si haeretico nec baptisma publicae confessionis & sanguinis proficere ad salutem potest, quia salus extrah 1.3238 Ecclesiam non est: quanto magis ei nihil proderit, sii 1.32392 1.3240 in late∣bra & in latronum speluncak 1.3241 adulterae contagione aquae tinctus, non tantum peccata an∣tiqua non exposuerit, sed adhuc potius nova & majora cumulaverit? Quare baptisma nobis & haereticis commune esse non potest, cum quibus nec Pater Deus, nec Filius Chri∣stus, nec Spiritus sanctus, nec fides, nec Ecclesia ipsa communisest: & ideo baptizari eos oportet qui de haeresi ad Ecclesiam veniunt; ut qui legitimo & vero, atque3 1.3242 unico sanctae Ecclesiae baptismo ad regnum Dei regeneratione divina praeparantur, sacramen∣to utroque nascantur,* 1.3243 quia scriptum est: Nisi quis renatus fuerit ex aqua & Spiritu, non potest intrare in regnum Dei.

Quo in loco quidam quasi evacuare possint humana argumentatione,* 1.3244 praedicationis Evangelicae veritatem, catechumenos nobis opponunt, si quis ex his antequam in Ec∣clesia baptizetur, in confessione nominis apprehensus fuerit & occisus; an spem salutis & praemium confessionis amittat, eo quod ex aqua prius non sit renatus. Sciant igitur hujusmodi homines suffragatores & fautores haereticorum, catechumenos illos primo in∣tegram fidem &l 1.3245 Ecclesiae unitatem tenere, & ad debellandum diabolum de divinis castris cum plena & sincera Dei Patris, & Christi, & Spiritus sancti cognitione proce∣dere; deinde nec privari baptismi sacramento, utpote qui baptizentur4 1.3246 gloriosissimo & maximo sanguinis baptismo, de quo & Dominus dicebat habere se aliud baptisma bap∣tizari.* 1.3247 Sanguine autem suo baptizatos, & passione sanctificatos consummari, & divi∣nae pollicitationis gratiam consequi; declarat in Evangelio idem Dominus,* 1.3248 quando5 1.3249 ad latronem in ipsa passione credentem & confitentem loquitur, & quod secum futurus sit in paradiso pollicetur. Quapropter qui fidei & veritati praesumus, eos qui ad fidem & veritatem veniunt, & agentes poenitentiam remitti sibi peccata deposcunt, decipere non debemus & fallere;m 1.3250 sed correctos à nobis ac reformatos ad regnum coelorum di∣sciplinis coelestibus erudire.

Sed dicit aliquis:1 1.3251 Quid ergo fiet de his qui in praeteritum de haeresi ad Ecclesiam venientes,* 1.3252 sine baptismo admissi sunt? Potens est Dominus misericordia sua indulgen∣tiam dare, & eos qui2 1.3253 ad Ecclesiam simpliciter admissi, in Ecclesia dormierunt, ab Ecclesiae suae muneribus non separare. Non tamen quia aliquando erratum est, ideo semper errandum est; cum magis sapientibus & Deum timentibus congruat, patefactae & perspectae veritati libenter atque incunctanter obsequi, quam pertinaciter atque ob∣stinate a 1.3254 contra fratres & consacerdotes pro haereticis reluctari. Nec quisquam existi∣met haereticos,3 1.3255 eo quod illisb 1.3256 baptisma opponitur; quasi secundi baptismi vocabulo scandalizatos, ut ad Ecclesiam veniant retardari: imo vero hoc ipso magis ad necessita∣tem veniendi, testimonio ostensae sibi & probatae veritatis adiguntur. Nam si viderint judicio ac sententia nostra id decerni & statui, ut baptisma justum & legitimum compu∣tetur, quo illic baptizantur;4 1.3257 putabant se Ecclesiam quoque & cetera Ecclesiae munera juste & legitime possidere; nec erit causa veniendi ad nos, quando habentes baptisma; hab••••e videantur & cetera. Porro autem cum cognoscunt baptisma nullum foris esse, nec remissam peccatorum extra Ecclesiam dari posse, avidius ad nos & promtius pro∣perant, & munera ac dona Ecclesiae matris implorant; certi pervenire se omnino non posse ad veram divinae gratiae pollicitationem, nisi prius venerint adc 1.3258 Ecclesiae unita∣tem. Nec recusabunt baptizari apud nos haeretici legitimo & vero Ecclesiae baptismo, quando ex nobis didicerint, baptizatos quoque à Paulo eos qui jam baptismo Joannis baptizati fuissent;* 1.3259 sicut legimus in Actibus Apostolorum.

Et nunc apud quosdam de nostris,* 1.3260 haereticorumd 1.3261 baptisma occupatum asseritur, & invidia quadam quasi rebaptizandi,e 1.3262 baptizare post hostes Dei ne••as ducitur; cum baptizatos inveniamus quos Joannes baptizaverat: ille Joannes major inter Prophetas ha∣bitus, ille divina gratia adhuc in utero matris impletus, ille Heliae spiritu & virtute subnixus, qui non adversarius Domini, sed praecursor ac praedicator, fuit, qui Domi∣num non tantum verbis praenunciavit, sed & oculis ostendit; qui ipsum Christum, per quem baptizantur ceteri, baptizavit. Quod si iccirco haereticus jam baptismi obtinere potuit, quia prior baptizavit; non possidentis erit jam baptisma,5 1.3263 sed occupantis: & cum separari à se & dividi omnino non possint baptisma & Ecclesia; qui occupare bap∣tisma prior potuit, & Ecclesiam pariter occupavit: & incipis tu illi haereticus videri, qui praeventus posterior esse coepisti; qui cedendo ac manus dando, jus quodf 1.3264 acce∣peras reliquisti. Quam periculosum sit autem in divinis rebus ut quis cedat jure suo & potestate; scriptura sancta declarat, cum in Genesi, Esau6 1.3265 primatus suos inde perdide∣rit,* 1.3266 nec recipere id postmodum potuerit quod semel cessit. Haec tibig 1.3267 breviter pro nostra mediocritate rescripsimus, frater carissime, nemini praescribentes aut praejudican∣tes,

quo minus unusquisque Episcoporum quoda 1.3268 putat faciat,1 1.3269 habens arbitrii sui liberam potestatem. Nos quantum in nobis est, propter haereticos cum Collegis & coepiscopis nostris non contendimus, cum quibus divinam concordiam & Dominicam pacem tenemus; maxime cum & Apostolus dicat:* 1.3270 Si quis autemb 1.3271 putatur contentio∣sus esse, nos talem consuetudinem non habemus, neque Ecclesia Dei. Servatur à no∣bis patienter &c 1.3272 firmiter caritas animi, collegii honor, vinculum fidei, & concordia sacerdotii. Propter hoc etiamd 1.3273 libellum de bono patientiae, quantum valuit nostra mediocritas permittente Domino & inspirante conscripsimus, quem ad te pro mutua di∣lectione transmisimus. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA LXXIV.

1 1.3274 Cyprianus2 1.3275 Pompeio Fratri Salutem.

QUANQUAM plene ea quae de haereticis baptizandis dicenda sunt,* 1.3276a 1.3277 complexi sumus in Epistolis, quarum ad te exempla transmisimus,* 1.3278 frater carissime; tamen quia desiderasti in notitiam tuam perferri,b 1.3279 quae mihi ad literas Stephanus frater noster re∣scripserit, misi tibi rescripti ejus exemplum: quo lecto magis ac magis ejus errorem de∣notabis,* 1.3280 qui haereticorum causam contra Christianos, & contra Ecclesiam Dei asserere conatur. Nam inter cetera velc 1.3281 superba; vel ad rem non pertinentia, vel sibi ipsi contraria, quae3 1.3282 imperite atque improvide scripsit, etiam illud adjunxit, ut diceret: Si quis ergo a quacunque haeresi venerit ad nos,d 1.32834 1.3284 nihil innovetur nisi quod traditum est, ut ma∣nus illi imponatur in poenitentiam:5 1.3285 cum ipsi haeretici proprie6 1.3286 alterutrum ad se venientes non bapti∣zent, sed communicent tantum.e 1.3287 A quacunque haeresi venientem baptizari in Ecclesia vetuit, id est, omnium haereticorum baptismata justa esse & legitima judicavit. Et cum

singulae haereses singula baptismata & diversa peccata habeant, hic cum omnium bap∣tismo communicans, universorum delicta in sinum suum coacervata congessit. Et prae∣cepit nihil aliud innovari nisi quod traditum est; quasi is innovet qui unitatem tenens, a 1.3288 unum baptisma uni Ecclesiae vindicat, & non ille utique qui unitatis oblitus, men∣dacia & contagia profanae tinctionis usurpat. Nihil innovetur, inquit, nisi quod traditum est.1 1.3289 Unde est ista traditio? utrumne de Dominica & Evangelica auctoritate descen∣dens, an de Apostolorum mandatis atque Epistolis veniens? Ea enim facienda esseb 1.3290 quae scripta sunt, Deus testatur, &c 1.3291 proponit ad Jesum Nave,* 1.3292 dicens: Non recedet liber legis hujus ex orc tuo,d 1.3293 sed meditaberis in eo die ac nocte, ut observes facere omnia quae scripta sunt in eo. Item Dominus Apostolos suos mittens,* 1.3294 mandat baptizari gen∣tes & doceri, ut observent omnia quaecunque ille praecepit. Si ergo aut in Evangelio praecipitur, aut in Apostolorum Epistolis aut Actibus continetur, ut à quacunque hae∣resi venientes non baptizentur, sed tantum manus illis imponatur in poenitentiam; ob∣servetur divina haec & sancta traditio. Si vero ubique haeretici nihil aliud quam ad∣versarii & antichristi nominantur:e 1.3295 si vitandi, & perversi;* 1.3296 & à semetipsis damnati pronunciantur: quale est ut videantur damnandi à nobis non esse, quos constar Apo∣stolica contestatione2 1.3297 à semetipsis damnatos esse? Ut nemo infamare Apostolos debeat, quasi illi haereticorum baptismata probaverint; aut eis sine Ecclesiae baptismo commu∣nicaverint, quando taliaf 1.3298 de haer••ticis Apostoli scripserunt: Et hoc, cum nondum haereticae pestes acriores prorupissent, necdum quoqueg 1.3299 Marcion de Ponto emersis∣set, 3 1.3300 cujush 1.3301 magister Cerdon subi 1.3302 Hyginotunc Episcopo, qui in urbe nonus fuit, Romam venit; quem Marcion secutus additis ad crimen augmentis, impudentius cete∣teris & abruptius in Deum Patrem creatorem blasphemare instituit; & haereticum fu∣rorem sacrilegis armis contra Ecclesiam rebellantem, sceleratius & gravius armavit. Quod si haereses constat postmodum plures ac pejores extitisse; & si retro nusquam om∣nino praeceptum est, neque conscriptum, ut haeretico tantum manus in poenitentiam imponatur, & sic ei communicetur; & si baptisma non nisi unum est, quod apud nos est, & intus est, & soli Ecclesiae de divina dignatione concessum est: quae ista obstina∣tio est, quaeve praesumtio, humanam traditionem divinae dispositioni anteponere, nec animadvertere, indignari & irasci Deum, quotiens divina praecepta solvit & praeterit humana traditio?* 1.3303 Sicut per Esaiam prophetam clamat & dicit: Populus iste labiis ho∣norificat me,k 1.3304 cor vero eorum longe separatum est à me. Sine causa autem colunt me, mandata & doctrinas hominum docentes. Item Dominus in Evangelio, increpans

similiter & objurgans ponit & dicit: Rejicitis mandatum Dei, ut traditionem vestram statuatis.* 1.3305 Cujus praecepti memor beatus Apostolus Paulus, commonet ipse quoque & instruit, dicens: Si quis aliter docet, & non acquiescit sanis verbis Domini nostri Jesu Christi & doctrinae ejus;1 1.3306 stuporea 1.3307 elatus est,* 1.3308 nihil sciens,b 1.3309 discedendum ab hujus∣modi.

c 1.3310 Praeclara sane & legitima traditio Stephano fratre nostro docente proponitur,* 1.3311 quae auctoritatem nobis idoneam praebeat. Nam in eodem loco Epistolae suae addidit & ad∣jecit: cum ipsi haeretici proprie alterutrum ad se venientes non baptizent, sed communicent tantum. Ad hoc enim malorum devoluta est Ecclesia Dei & sponsa Christi, ut haereticorum exempla sectetur, ut ad celebranda sacramentad 1.3312 coelestia disciplinam lux de tenebris mutuetur, & id faciant Christiani, quod antichristi faciunt. Quae vero est animi cae∣citas, quae pravitas, fidei unitatem de Deo Patre & de Jesu Christi Domini & Dei no∣stri traditione venientem nolle cognoscere?

Nam si iccirco apud haereticos Ecclesia non est,* 1.3313 quia una est, & dividi non potest: si ideo illic Spiritus sanctus non est, quia unus est, & esse apud profanos &e 1.3314 extra∣neos non potest: utique & baptisma quod in eadem unitate consistit, esse apud haereti∣cos non potest,f 1.3315 quia separari neque ab Ecclesia, neque à Spiritu sancto potest.

Aut si effectum baptismi majestati nominis tribuunt,* 1.3316 ut qui in nomine Jesu Christi ubicunque & quomodocunque baptizantur, innovati & sanctificati judicentur; cur non in ejusdem Christi nomine illic & manus baptizato imponitur ad accipiendum Spiritum sanctum? Cur eadem ejusdem majestas nominis non praevalet manus impositione, quam valuisse contendunt in baptismi sanctificatione?g 1.3317 Nam si potest quis extra Ecclesiam natus templum Dei fieri; cur non possit super templum & Spiritus sanctus infundi? Qui enim2 1.3318 peccatis in baptismo expositis sanctificatus est, & in novum hominem spiritali∣ter formatus, ad accipiendum Spiritum sanctumh 1.3319 idoneus ••actus est: quando Apo∣stolus dicat:* 1.3320 Quotquot in Christo baptizati estis,3 1.3321 Christum induistis. Qui potest a∣pud haer••ticos baptizatus Christum induere; multo magis potest Spiritum sanctum, quem Christus misit, accipere. Ceterum major erit mittente qui missus est, ut inci∣piat foris baptizatus Christum quidem induisse, sed Spiritum sanctum non potuisse per∣cip••re; quasi possit aut sine Spiritu Christus indui, aut à Christo Spiritus separari. ll∣lud quoque ineptum, ut cum nativitas secunda spiritalis sit, qua in Christo per lava∣crum i 1.3322 regenerationis nascimur, dicant quod possit quis apud haereticos spiritaliter nasci, ubi Spiritum negant esse. Peccata enim purgare & hominem sanctificare aqua sola non potest, nisi habeat & Spiritum sanctum. Quare aut & Spiritum necesse est concedant esse illic, ubi baptisma esse dicunt: aut nec baptisma est, ubi Spiritus non est, quia baptisma esse sine Spiritu non potest. Quale est autem asserere & contende∣re, quod esse possint filii Dei, qui non sint in Ecclesia nati? Baptisma enim esse in quo homo vetus moritur & novus nascitur, manifestat & probat beatus Apostolus, dicens: Salvavit nos per lavacrum regenerationis.* 1.3323 Si autem in lavacro, id est, in baptismo est regeneratio; quomodo generare filios Deo haeresis per Christum potest, quae Christi sponsa non est? Ecclesia est enim sola, quae Christo conjuncta & adunata spiritaliter filios generat,* 1.3324 eodem Apostolo rursus dicente•• Christus dilexit Ecclesiam, & seipsum tradidit pro ea ut eam sanctificaret, purgans eam lavacro aquae. Si igitur haec est di∣lecta & sponsa quae sola à Christo sanctificatur, & lavacro ejus sola purgatur; manife∣stum est haeresin (quae cum sponsa Christi non sit, nec purgari, nec sanctificari la∣vacro ejus possit) filios Deo generare non posse. Porro autem non per manus imposi∣tionem quis nascitur quando accipit Spiritum sanctum,* 1.3325 sed in baptismo; ut Spiritum jam natus acc••piat, sicut in primo homine Adam factum est. Ante enim Deus eum plasmavit, & tunc insufflavit in faciem ejus flatum vitae. Nec enim potest accipi Spi∣ritus, nisi prius fuerit qui accipiat. Cum autem nativitas Christianorum in baptismo sit, baptismi autem generatio, & sanctificatio apud solam sponsam Christi sit, quae parere spiritaliter, & generare filios Deo possit; ubi, & ex qua, & cui natus est, qui filius Ecclesiae non est, ut habere quis possit Deum patrem, ante Ecclesiam matrem? Cum vero nulla omnino haeresis, sed neque aliquod schisma habere salutaris baptismi sanctificationem foris possit; cur in tantum Stephani fratris nostri obstinatio dura pro∣rupit ut etiam de Marcionis baptismo, item Valentini & Appelletis, & ceterorum blas∣phemantium in Deum Patrem contendat filios Deo nasci? Et illic in nomine Jesu Chri∣sti

sti dicat remissionem peccatorum dari, ubi blasphematur ina 1.3326 Patrem, & inb 1.3327 Do∣minum Deum Christum?

Quo in loco considerandum est,* 1.3328 frater carissime, pro fide & religione sacerdotalis loci quo fungimur, anc 1.3329 constare sacerdotis Dei ratio in die judicii possit, asserentis & probantis, & in acceptum referentis blasphemantium baptismata; cumd 1.3330 Dominus comminetur & dicat:* 1.3331 Et nunc praeceptum hoc ad vos est, ô sacerdotes; si non audie∣ritis, & si non posueritis in corde vestro, ut detis honorem nomini meo, dicit Domi∣nus omnipotens, immittam in vos maledictionem, & maledicam benedictionem ve∣stram. Dat honorem Deo, qui Marcionis baptismo communicat? Dat honorem Deo, qui apud eos qui in Deum blasphemant remissionem peccatorum dari judicat? Dat ho∣norem Deo, qui foris de adultera & fornicaria nasci Deo filios asseverat? Dat hono∣rem Deo, qui unitatem & veritatem de divina lege veni••ntem non tenens, haereses contra Ecclesiam vindicat? Dat honorem Deo, quie 1.3332 haereticorumf 1.3333 amicus, & ini∣micus Christianorum,g 1.3334 sacerdotes Dei, veritatem Christi, & Ecclesiae unitatem tuentes abstinendos putat: Si sic honor Deo datur, si sic à cultoribus sacerdotibus ejus timor Dei & disciplina servatur; abjiciamus arma, manus demus in captivitatem, tra∣damus diabolo ordinationem Evangelii, dispositionem Christi, majestatem Dei: divi∣nae militiae sacramenta solvantur,h 1.3335 castrorum coelestium signai 1.3336 prodantur: succum∣bat &k 1.3337 cedat Ecclesia haereticis, lux tenebris, fides per••idiae, spes desperationi, ra∣tio errori, immortalitas morti, caritas odio, veritas mendacio, Christus antichristo. Merito & sic in dies singulos schismata & haereses surgunt,l 1.3338 crebrius atque liberius excrescunt, &m 1.33391 1.3340 serpentinis crinibus pullulantes, adversus Ecclesiam Dei majoribus viribus venenorum suorum virusn 1.3341 exprimunt; dum illis advocatione quorundam, & auctoritas praestatur & firmitas; dum baptisma eorum defenditur, dum fides, dum veritas proditur, dum id quod contra Ecclesiam foris geritur, intus in ipsa Ecclesia vindicatur. Quod si est apud nos, frater dilectissime, Dei timor,o 1.3342 si tenor praeva∣let fidei, si custodimus Christi praecepta, si incorruptam atque inviolatam sponsae ejus sanctitatem tuemur,* 1.3343 si haerent sensibus & cordibus nostris verba Domini dicentis: Pu∣tas cum venerit filius hominis, inveniet fidem in terra:p 1.3344 quasi fideles Dei milites, qui Deo fide & religione sincera militamus, commissa nobis divinitus castra fideli vir∣tute servemus.

Nec consuetudo quae apud quosdam obrepserat,* 1.3345 impedire debet quo minus veritas praevaleat & vincat. Nam2 1.3346 consuetudo sine veritate vetustas erroris est. Propter quod relicto errore sequamur veritatem, scientes quia & apud Esdram veritas vicit, sicut scriptum est:* 1.3347 Veritas manet & invalescit in aeternum, & vivit & obtinet in secula seculorum. Nec est apud eam accipere personam, nec differentias, sed quae sunt q 1.3348 justa facit; nec est in judicio ejus iniquum,r 1.3349 sed fortitudo, & regnum, & ma∣jestas, & potestas omnium seculorum;s 1.3350 Benedictus Deus veritatis. Quam veritatem nobis Christus ostendens,* 1.3351 in Evangelio suo dicit: Ego sum veritas. Propter quod si in Christo sumus, & Christum in nobis habemus; si manemus in veritate, & veritas in nobis manet; ea quae sunt vera teneamus.

Fit autem studio praesumtionis & contumaciae,* 1.3352 ut quis magis sua prava & falsa de∣fendat, quam ad alterius recta & vera consentiat. Cui rei prospiciens beatus Paulus Apostolus ad Timotheum scribit & monet,* 1.3353 Episcopumt 1.3354 non litigiosum, sed mitem &u 1.3355 docibilem esse debere. Docibilis autem ille est, qui est ad discendi patientiam lenis & mitis. Oportet enim Episcopum non tantum docere, sed & discere; quia & ille melius docet•• qui quotidie crescit, & proficit discendo meliora. Quod ipsum quoque idem Apostolus Paulus docet,* 1.3356 praemonens, ut si alii sedenti melius revelatum fuerit, prior taccat.

In compendio est autem apud religiosas & simplices mentes,* 1.3357 & erroem deponere, & invenire atquew 1.3358 eruere veritatem. Nam si3 1.3359 ad divinae traditionis caput & origi∣nem revertamur, cessat error humanus; & sacramentorum coelestium ratione per∣specta, quicquid sub caligine ac nube tenebrarum obscurum latebat, in lucem veritatis

aperitur.a 1.3360 Si canalis aquam ducens qui copiose prius & largiter profluebat, subito d••ficiat; nonne ad fontem pergitur, ut illic defectionis ratio noscatur, utrumne are∣scentibus venis, in capite unda sic••averit; an vero integra inde & pl••na procurrens in medio itinere destiterit; ut si vitio interrupti aut bibuli canalis effectum ••st, quo minus aqua continuab 1.3361 perseveranter ac jugiter flueret; refecto & confirmato canali ad usum atque ad potum civitatis aqua collecta eadem ubertate atque integritate repraesentetur, qua de fonte proficiscitur. Quod & nunc facere oportet Dei sacerdotes praecepta divi∣na servantes, ut si in aliquo nutaverit & vacillaverit veritas;1 1.3362 ad originem Dominicam & Evangelicam, & Apostolicam traditionem revertamur; & inde surgat actus nostri ratio,* 1.3363 unde & ordo & origo surrexit. Traditum est enim nobis quodc 1.3364 si unus Deus, & Christus unus, & una spes, & fides una, & una Ecclesia, & baptisma unum non nisi in una Ecclesia constitutum, à qua unitate quisquis discesserit, cum haereticis ne∣cesse est inveniatur; quos dum contra Ecclesiam vindicat, sacramentum divinae tradi∣tionis impugnat. Cujus unitatis sacramentum expressum videmus etiam in Cantico Can∣ticorum ex persona Christi dicentis:* 1.3365 Hortus conclusus, soror mca sponsa, fons signa∣tus, puteus aquae vivae, paradisus cum fructu pomorum. Si autem Ecclesia ejus hor∣tus conclusus est & fons signatus; quomodo in eundem hortum introire, aut bibere de fonte ejus potest, qui in Ecclesia non est? Item Petrus ipse quoque demonstrans, & d 1.3366 vindicans unitatem; mandavit & monuit nisie 1.3367 per unum solum baptisma unius Ecclesiae salvari nos non posse.* 1.3368 In arca, inquit, Noë pauci, id est, octof 1.3369 animae, salvae factae sunt per aquam,2 1.3370 quod & vos similiter salvos faciet baptisma.g 1.3371 Quam brevi & spiritali compendio, unitatis sacramentum manifestavit? Nam ut3 1.3372 in illo mun∣di baptismo, quo iniquitas antiqua purgata est, qui in arca Noë non fuit,4 1.3373 non potuit per aquam salvus fieri: ita nec nunc potest per baptismumh 1.3374 salvus videri, qui bapti∣zatus in Ecclesia non est, quae ad arcae unius sacramentumi 1.3375 Dominica unitate funda∣ta est. Observatur itaque à nobis & tenetur,5 1.3376 frater carissime, explorata & perspecta ve∣ritate, ut omnes qui ex quacunque haeresi ad Ecclesiam convertuntur, Ecclesiaek 1.3377 unico legitimo baptismo baptizentur, exceptis his qui baptizati in Ecclesia prius fuerant, & sic ad haereticos transierant: hos enim oportet cum redeunt, acta poenitentia permanus impositionem solam recipi, & in ovile, unde erraverant, à pastore restitui. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

EPISTOLA LXXV.

1 1.3378 Firmilianus Cyprianoa 1.3379 Fratri in Domino Salutem.

ACCEPIMUS per Rogatianum carissimum nostrum, diaconum à vobis mis∣sum,* 1.3380 literas quas ad nos fecisti,* 1.3381 frater dilectissime, & gratias propter hocb 1.3382 Do∣mino maximas egimus: quod contigerit, ut qui corpore ab invicem separamur, sic spiritu adunemur; quasi non unam tantum regionem tenentes, sed in ipsac 1.3383 atque in eadem domo simul inhabitantes. Quod & decet dicere,* 1.3384 quia & spiritalis domus Dei una est. Erit enim in novissimis, ait Propheta, diebus,* 1.3385 manifestus mons Do∣mini & domus Dei super vertices montium.d 1.3386 In quam convenientes cum jucundi∣tate adunantur, secundum quod & in Psalmo hoc postulatur à Domino, inhabitare in domo Dei per omnes dies vitae. Unde & in alio loco manifestatum est, esse apud Sanctos magnam voluntatis caritatem, in unum convenire:2 1.3387 Ecce, inquit,* 1.3388 quam bo∣num & voluptabile est,3 1.3389 ut habitent fratres in unum. Adunatio enim & pax & con∣cordia, non solum hominibus fidelibus & cognoscentibus veritatem, sed & angelis ipsis coelestibus voluptatem maximam praestat; quibus dicit sermo Divinus,* 1.3390 esse gau∣dium in uno peccatore poenitentiam agente, & ad unitatis vinculum revertente. Quod utique non diceretur de angelis, conversationem in coelis habentibus, nisi ipsi quoque essent nobis adunati, qui nostra adunatione laetantur: sicut è contrario utique contri∣stantur, quando vident diversas quorundam mentes, & scissas voluntates; quasi non tantum unum & eundem Dominum simul invocent, sed separatis & divisis ab invi∣cem, nec confabulatio jam possit esse, aut sermo communis. Nisi quod nos gratiam referre Stephano in isto possumus: quod4 1.3391 per illius inhumanitatem nunc effectum sit, ut fidei & sapientiae vestrae experimentum caperemus.e 1.3392 Sed non si nos prop∣ter Stephanum hanc beneficii gratiam cepimus, statim Stephanus beneficio & gratia digna commisit. Neque enim & Judas perfidia sua & proditione, qua scelerate circa Salvatorem operatus est, dignus videri potest, quasi causam bonorum tantorum

ipse praestiterit, ut per illum mundus & gentiuma 1.3393 populus liberaretur. Sed haec inte∣rim quae ab Stephano gesta sunt, praetereantur; ne dum audaciae & insolentiae ejus me∣minimus, de rebus ab eo improbe gestis longiorem moestitiam nobis inferamus. De vobis autem cognoscentes, quod secundum regulam veritatis & sapientiam Christi, b 1.3394 hoc de quo nunc quaeritur disposueritis; cum magna laetitia exultavimus & Deo gra∣tias egimus, quia1 1.3395 invenimus in fratribus tam longe positis tantam nobiscum fidei & c 1.3396 veritatis unanimitatem.

d 1.3397 Potens est enim gratia Dei copulare & conjungere caritatis atque unitatis vincu∣lo,* 1.3398 etiam ea quae videntur longiore terrarum spatio esse divisa. Secundum quod & o∣lim intervallo temporum separatos, ab2 1.3399 Job & Noë qui in primis fuerant; Ezechielem & Danielem, posteriores aetate, ad unanimitatis vinculum virtus divina conjunxit; ut quamvis temporibus longis discreti essent, eadem tamen divina inspiratione sentirent. Quod & nunc in vobis animadvertimus, ut qui longissimis regionibus à nobis separati estis, sensu tamen & spiritu copulatos vos esse nobiscum probaretis. Quod totum hoc fit divina unitate. Nam cum Dominus unus atque idem sit qui habitat in nobis, con∣jungit ubique & copulat suos vinculo unitatis.* 1.3400 Unde in universam terram exi∣vit sonus eorum, qui à Domino missi sunt unitatis spiritu velociter currentes. Sicut è contrario nihil prodest aliquos proximos & junctos sibi esse corporibus, si animo & mente diffideant; quando adunari animae omnino non possint, quae se à Dei unitate diviserint: Ecce enim, inquit, qui longinquant se abs te,* 1.3401 peribunt: sed tales judicium Domini pro merito suo subibunt, recedentes à verbis ejus qui Patrem pro unitate deprecatur, & dicit: Pater da ut quomodo ego & tu unum sumus,* 1.3402 sic & hi in nobis unum sint. Nos vero ea quae à vobis scripta sunt, quasi nostrae 1.3403 propria susci∣pimus, nec in transcursu legimus, sed saepe repetita memoriaed 1.3404 mandavimus: ne∣que obest utilitati salutari, aut eadem retexere ad confirmandam veritatem, aut & quae∣dam addere ad cumulandam probationem. Si quid autem à nobis additum fuerit, non sic additur quasi à vobis aliquid minus dictum sit; sed quoniam sermo divinus huma∣nam naturam supergreditur, nec potest totum & perfectum anima concipere. Iccirco & tantus est numerus Prophetarum,f 1.3405 ut multiplex divina sapientia per multos distri∣buatur. Unde & tacere praecipitur, primo in prophetia loquenti,* 1.3406 si secundo fuerit revelatum. Qua ex causa necessario apud nos fit,3 1.3407 ut per singulos annos seniores & praepositi in unum conveniamus ad disponenda ea quae curae nostrae commissa sunt: ut si qua graviora sunt, communi consilio dirigantur:4 1.3408 lapsis quoque fratribus & post la∣vacrum salutare à diabolo vulneratis, per poenitentiam medela quaeratur;5 1.3409 non quasi à nobis remissionem peccatorum consequantur, sed ut per nos ad intelligentiam delicto∣rum suorum convertantur, & Domino plenius satisfacere cogantur. Quoniam ver le∣gatus iste à vobis missus regredi ad vos festinabat, & hibernum tempus urgebat; quantum potuimus ad scripta vestra rescripsimus.* 1.3410

Et quidem quantum ad id pertineat quod Stephanus dixit,6 1.3411 quasi Apostoli eos qui

ab haeresi veniant, baptizari prohibuerint, & hoc custodiendum posteris tradiderint; plenissime vos respondistis, neminem tam stultum esse qui hoc credat Apostolos tradi∣disse, quando etiam ipsas haereses constet execrabiles ac detestandas postea extitisse. 1 1.3412 Cum & Marcion Cerdonis discipulus inveniatur, sero post Apostolos & post longa ab eis tempora, sacrilegam adversus Deum traditionem induxisse. Apelles quoque blasphe∣miae ejus consentiens, multa alia nova & graviora fidei ac veritati inimica addiderit. Sed & Valentini & Basilidis tempus manifestum est, quod & ipsi post Apostolos & post lon∣gam aetatem, adversus Ecclesiam Dei sceleratis mendaciis suis rebellaverint. Ceteros quoque haereticos constat pravas suas sectas & inventiones perversas prout quisque erro∣re ductus est, postea induxisse; quos omnes manifestum est à semetipsis damnatos esse, & ante diem judicii inexcusabilem sententiam adversus semetipsos dixisse: quorum bap∣tisma qui confirmat, quid aliud quam2 1.3413 cum ipsis se adjudicat, & se ipse participem ta∣libus faciendo condemnat?

3 1.3414 Eos autem qui Romae sunt non ea in omnibus observare quae sunt ab origine tra∣dita,* 1.3415 & frustra Apostolorum auctoritatem praetendere; scire quis etiam inde potest, quod circa celebrandos dies paschae, & circa multa alia divinae rei sacramenta, videat esse apud illos aliquas diversitates, nec observari illic omnia aequaliter, quae Hi••rosoly∣mis observantur. Secundum quod in ceteris quoque plurimis provinciis, multa pro lo∣corum & nominum diversitate variantur; nec tamen propter hoc ab Ecclesiae Catholi∣cae pace atque unitate aliquando discessum est. Quod nunc Stephanus ausus est facere, 4 1.3416 rumpens adversum vos pacem, quam semper antecessores ejus vobiscum amore & ho∣nore mutuo custodierunt: adhuca 1.3417 etiam infamans Petrum & Paulum beatos Aposto∣los,* 1.3418 quasi hoc ipsi tradiderint; qui in Epistolis suis haereticos execrati sunt, & ut eos evitemus monuerunt. Unde apparet5 1.3419 traditionem hanc humanam esse, quae haereticos asserit,* 1.3420 & baptisma quod non nisi solius Ecclesiae est, eos habere defendit.

Sed & ad illam partem bene à vobis responsum est,* 1.3421 ubi Stephanus in Epistola sua dixit: Haereticos quoque ipsos in baptismo convenire, &b 1.3422 quod ad alterutrum ad se venientes non baptizent, sed communicent tantum, quasi & nos hoc facere debeamus. Quo in loco, etsi vos jamc 1.3423 probastis satis ridiculum esse, ut quis sequatur errantes; illud tamen ex abun∣danti addimus: non esse mirum si sic haeretici agant, qui etsi in quibusdam minoribus discrepant, in eo tamen quod est maximum, unum & eundem consensum tenent, ut blasphement creatorem, quaedam somnia sibi & phantasmata ignoti Dei confingentes: d 1.3424 quos utique consequens est sic consentirc in baptismi sui vanitate, ut consentiunt in re∣pudianda divinitatis veritate. De quibus quoniam longum est ad singula corum, vel scelesta, vel supervacua respondere; satis est breviter illud in compendio dicere;e 1.3425 eos qui non teneant verum Dominum Patrem, tenere non posse, nec Filii nec Spiritus sancti veritatem. Secundumf 1.3426 quod etiam illi qui 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellantur, &6 1.3427 novas prophe∣tias usurpare conantur, nec patrem possunt habere,g 1.3428 nec Filium, nec Spiritumh 1.3429 san∣ctum;

à quibus si quaeramus quem Christum praedicent; respondebunt eum se praedi∣care qui miserit spiritum, per Montanum & Priscam locutum. In quibus cum anim∣advertamus non veritatis spiritum, sed erroris fuisse; cognoscimus cos qui falsam illo∣rum prophetiam contra Christi fidem vindicant, Christum habere non posse. Sed & ceteri quiqu•• h••er••tici, si se ab Ecclesia Dei sciderint, nihil habere potestatis aut gratiae possunt; quando omnis potestas & gratia in Ecclesia constituta sit,1 1.3430 ubi praesident major••s natu, qui & baptizandi & manum imponendi & ordinandi possident potesta∣tem. Haer••tico enim sicut ordinare non licet, nec manum imponere; ita nec baptiza∣re, nec quicquam sancte nec spiritaliter gerere, quando alienus sit à spiritali & deifica sanctitate. Quod totum nos jampridem2 1.3431. in lconio, qui Phrygiae locus est, collecti in unum; convenientibus ex Galatia, & Cilicia & ceteris proximis regionibus, confir∣mavimus tenendum contra haer••ticos firmiter & vindicandum, cum à quibusdam de ista re dubitaretur.

Et quoniam Stephanus & qui illi consentiunt,* 1.3432 contendunt dimissionem peccatorum & secundam nativitatem in hereticorum baptisma posse procedere, apud quos etiam ipsi confitentur Spiritum sanctum non esse; considerent & int••lligant spiritalem nativitatem sine Spiritu esse non posse; secundum quod & beatus Paulus Apostolus cos qui ab Joan∣ne baptizati fuerant, priusquam missus esset à Domino Spiritus sanctus, baptizavit de∣nuo spiritali baptismo, & sic eis manum imposuit,* 1.3433 ut acciperent Spiritum sanctum. Quale est autem at cum Paulum post Joannis baptisma iterato discipulos suos baptizasse videamus; nos eos qui ab haeresi ad Ecclesiam veniunt,a 1.3434 post inlicitam & profanam eorum tinctionem baptizare dubitemus? Nisi si hisb 1.3435 Episcopis, de quibus nunc, mi∣nor fuit Paulus; ut hi quidem possint per solam manus impositionem venientibus haere∣ticis dare Spiritum sanctum; Paulus autem idoneus non fuerit, qui ab Joanne baptizatis Spiritum sanctum per manus impositionem daret, nisi cos prius etiam Ecclesiae baptis∣mo baptizass••t.

Illnd quoque absurdum, quod non putant quaerendum esse,* 1.3436 quis sit ille qui baptiza∣verit, co quod qui baptizatus sit, gratiam cons••qui potuerit invocata trinitate nominum Patris, & Filii, & Spiritus sancti. D••inde,* 1.34373 1.3438 haec erit sapientia quam scribit Paulus esse in his qui perfecti sunt.c 1.3439 At quis est in Ecclesia perfectus & sapiens, qui hoc aut defendat, aut credat, quod invocatio haec nominum nuda sufficiat ad remissionem peccatorum, & baptismi sanctificationem? cum haec tunc utique proficiant, quando & qui baptizat habet Spiritum sanctum, & baptisma quoque ipsum non sitd 1.3440 sine Spiritu constitutum. Sed dicunt cum qui quomodocunque foris baptizatur,4 1.3441 mente & fide sua, baptismi gratiam consequi posse: quod & ipsum fine dubio ridiculum est, quasi de coelo adducere ad se possit aut mens prava justorum sanctificationem, aut fides falsa cre∣dentium veritatam. Non omnes autem qui nomen Christi invocant, audiri,e 1.3442 & in∣vocationem suam consequi aliquid gratiae posse, Dominus ipse manifestat dicens: Mul∣ti venient in nomine meo dicents: Ego sum Christus, & multos fall••nt.* 1.3443 Nulla quip∣pe differentia est inter pseudoprophetam & haereticum. Nam ut ille in nomine Dci aut Christi, itaf 1.3444 iste in sacramento baptismi fallit. Mendacio uterque nititur, ad decipi••ndas hominum voluntates.

Vo••o autem vobis & de historia quae apud nos facta est,* 1.3445 exponere ad hoc ipsum perti∣nente. Ante viginti enim & duos fere annos, temporibus post Alexandrum Impera∣torem, multae istic conflictationes & pressurae acciderunt, vel in commune omnibus hominibus, vel privatim Christianis; terrae etiam motus plurimi & frequentes exti∣terunt, g 1.3446 ut per Cappadociam & per Pontum multa subrucrent, quaedam etiam ci∣vitates in profundum receptae, dirupti soli hiatu devorarentur; ut5 1.3447. ex hoc persecutio quoque gravis adversum nosh 1.3448 Christiani nominis fieret. Quae post longam retro aetatis pacem repente oborta, dei 1.3449 inopinato & insueto malo ad turbandum populum no∣itrum terribilior effecta est. Serentanus tunc fuit in nostra provincia Praeses, ac••rbus

& dirus persecutor. In hac autem perturbatione constitutis fidelibus, & huc atque il∣luc persecutionis metu fugientibus, & patrias suasa 1.3450 relinquentibus, atque in alias par∣tes regionum transcuntibus (erat enim transeundi facultas, eo quod persecutio illa, non per totum mundum, sed localis fuisset) emersit istic subito quaedam mulier, quaeb 1.3451 in extasi constituta, propheten se praeferret, & quasi sancto Spiritu plena sic ageret. Ita autem principaliumc 1.3452 daemoniorum impetu ferebatur, ut per longum tempus solli∣citaret & deciperet fraternitatem; ac mirabilia quaedam & portentosad 1.3453 perficiens, & facere se terram moveri polliceretur. Non quod daemoni tanta esset potestas, aut ter∣ram movere aut elementum concutere jussu valeret; sed quod nonnunquam spiritus ne∣quam praesciens & intelligens terrae motum futurum, id se facturum esse simularet, quod futurum videret. Quibus mendaciis & jactationibus subegerat mentem singulo∣rum, ut sibi obedirent, &e 1.3454 quocunque praeciperet & duceret sequerentur: faceret quoque mulierem illam cruda hyeme nudis pedibus per asperas nives ire, nec vexari in aliquo aut laedi illa discursione:1 1.3455 diceret etiam se in Judaeam & Hierosolymam festina∣re, fingens tanquam inde venisset. Hic & unum de presbyterisf 1.34562 1.3457 rusticum, item & alium Diaconum fef••llit, ut eidem mulieri commiscerentur, quod paulo post dete∣ctum est. Nam subito apparuit illi unus de exorcistis vir probatus & circa religiosam disciplinam bene semper conversatus, qui exhortatione quoque fratrum plurimorum, qui & ipsi fortes a•• laudabiles in fide aderant, excitatus, erexit se contra illum spiritum nequam revincendum; qui subtili fallacia etiam hoc paulo ante praedixerat, venturum qucndamg 1.34583 1.3459 aversum & tentatorem infidelem. Tamen ille exorcista inspiratus Dei gra∣tia fortiter restitit, & esse illum nequissimum spiritum, qui prius sanctus putabatur ostendit. Atqui illa mulier, quae pri••s per praestigias & fallacias daemonis, multa ad deceptionem fidelium moliebatur, inter cetera quibus plurimos deceperat, etiam hoc frequenter ausa est, ut & invocatione non contemtibilih 1.3460 sanctificare se panem & eu∣charistiam facere simularet, & sacrificiumi 1.34614 1.3462 Domino non sine sacramento solitae prae∣dicationis offerret; baptizaret quoque multos5 1.3463 usitata & legitima verba interrogationis usurpans, ut nil discrepare ab Ecclesiastica regulak 1.3464 videretur. Quid igitur de hujus baptismo dicemus, quo nequissimus daemon per mulierem baptizavit: Nunquid & hoc Stephanus, & qui illi consentiunt comprobant? maxime cui nec symbolum Trinitatis, nec interrogatio legitima & Ecclesiastica defuit? Potest credi aut remissio peccatorum da∣ta, aut lavacri salutaris regeneratio rite perfecta, ubi omnia quamvis ad imaginem ve∣ritatis, tamen per daemonem gesta sunt? Nisi si & daemonem in nomine Patris, & Fi∣lii, & Spiritus sancti, gratiam baptismi dedisse contendunt, quil 1.3465 haereticorum bap∣tisina defendunt. Apud quos sine dubio idem error est, daemonum fallacia ipsa est; quando apud illos omnino Spiritus sanctus non est. Illud etiam quale est, quod vult Stephanus, his qui apud haereticos baptizantur,* 1.3466 adesse praesentiam & sanctimoniam Christi? Nam si non mentitur Apostolus dicens: Quotquot in Christo tincti estis, Chri∣stum induistis; utique qui illic in Christo baptizatus est, induit Christum: si autem in∣duit Christum, accipere potuit & Spiritum sanctum qui à Christo missus est, & fru∣stra illi venienti ad accipiendumm 1.3467 Spiritum manus imponitur: nisi si à Christo Spiri∣tum induit, ut apud haereticos sit quidem Christus, non sit autem illic Spiritus san∣ctus.

Decurramus vero breviter & cetera quae à vobis copiose & plenissime dicta sunt,* 1.3468 fe∣stinante vel maxime ad vos Rogatiano diacono carissimo nostro. Sequitur enim illud, quod interrogandi sunt à nobis qui haereticos defendunt, utrum carnale sit eorum bap∣tisma, an spirituale. Si enim carnale est; nihil differunt à Judaeorum baptismo, quo sic illi utuntur, ut eo tanquam communi & vulgari lavacro tantum sordes laventur. Sin autem spiritale est; quomodo apud illos esse baptisma spiritale potest, apud quos Spi∣ritus sanctus non est? Ac per hoc aqua qua tinguntur, lavacrum est illis carnale tantum,

non baptismi sacramentum. Quod si baptisma haereticorum habere potest regenera∣tionem secundae nativitatis;a 1.3469 non haeretici: sed filii Dei computandi sunt, qui apud illos baptizantur. Secunda enim nativitas quae est in baptisino, filios Dei generat. Si autem sponsa Christi una est, quae est Ecclesia Catholica; ipsa est quae sola generat Dei filios. Neque enimb 1.3470 multae sponsae Christi; cum dicat Apostolus:* 1.3471 Despondi vos uni viro virginem castam assignare Christo. Et: Audi filia & vide,* 1.3472 & inclina aurem tuam,* 1.3473 & obliviscerec 1.3474 populi tui; quia desideravit Rex speciem tuam. Et: Veni Sponsa de Libano,* 1.3475 advenies &1 1.3476 pertransibis à principio fidei. Cant. 5. 1. Et: Ingressus sum in hortum meum soror mea, sponsa. Videmus unam personam ubique proponi, quia & sponsa est una. Non est autem una nobiscum haereticorum synagoga, quia nec sponsa est adultera & fornicaria; unde nec potest filios Dei parere. Nisi si secundum quod Stephano videtur, haeresis quidem parit & exponit: expositos autem Ecclesia suscipit; & quos non ipsa pepererit pro suis nutrit, cum filiorum alienorum mater esse non pos∣sit. Et ideo Christus Dominus noster unam esse manifestans sponsam suam, & unita∣tis ejus sacramentum declarans, ait: Qui non est mecum,d 1.3477 adversus me est,* 1.3478 & qui non mecum colligit, spargit. Si enim nobiscum est Christus, haeretici autem non sunt nobiscum; pro certo adversus Christum sunt haeretici. Et si nos colligimus cum Christo, non colligunt autem nobiscum haeretici, sine dubio spargunt.

Sed nec illud praetereundum est à nobis,* 1.3479 quod à vobis necessario dictum est, quod Ecclesia secundum Canticum Canticorum, hortus sit conclusus, & fons signatus,* 1.3480 pa∣radisus cum fructu pomorum. Qui autem nunquam in hunc hortum introierunt, ne∣que paradisum à Deo creatore plantatum viderunt, quomodo de fonte quie 1.3481 intus in∣clusus est, & divino sigillo signatus est, aquam vivam lavacri salutaris praebere alicui potuerunt? Cum vero & arca Noë nihil aliud fuerit quam sacramentum Ecclesiae Chri∣sti, quae tunc omnibus foris pereuntibus eos solos servavit qui intra arcam fuerunt; manifeste instruimur ad Ecclesiae unitatem perspiciendam, quemadmodum & Apostolus Petrus posuit dicens:f 1.3482 Sic & vos similiter salvos faciet baptisma: ostendens,* 1.3483g 1.3484 quo∣niam quomodo qui cum Noë in arca non fuerunt, non tantumh 1.3485 purgati per aquam non sunt, sed statim diluvio illo perierunt; sic & nunc quicunque in Ecclesia cum Christo non sunt, foris peribunt, nisi ad unicum & salutare Ecclesiae lavacrum per poenitentiam,i 1.3486 convertantur.

Qualis vero error sit,* 1.3487 & quanta sit caecitas ejus qui remissionem peccatorum dicit apud synagogas haereticorum dari posse, nec permanet in fundamento2 1.3488 unius Ecclesiae quae semel à Christo supra petram solidata est; hinc intelligi potest, quod soli Petro Christus dixerit: Quaecunque ligaveris super terram, erunt ligata & in coelis:* 1.3489 & quae∣cunque solveris super terram, erunt soluta & in coelis: & iterum ink 1.3490 Evangelio quando in solos Apostolos insufflavit Christus dicens,* 1.3491 Accipite Spirituml 1.3492 sanctum: Si cujus remiseritis peccata, remittentur illi: & si cujus tenueritis, tenebuntur. Po∣testas ergo peccatorum remittendorum Apostolis date est, & Ecclesiis quas illi à Chri∣sto missi constituerunt, & Episcopis qui eis ordinatione vicaria successerunt. Hostes autem unius Catholicae Ecclesiae in qua nos sumus, & adversarii nostri qui Apostolis successimus, sacerdotia sibi illicita contra nos vindicantes, & altaria profana ponentes; quid aliud sunt quam Chore & Dathan & Abiron, pari scelere sacrilegi, & casdem quas & illis poenas daturi cum his qui sibi consentiunt; secundum quod etiam tunc il∣lorum participes & fautores pariter cum eis perierunt. Atque ego in hac parte juste indignor ad hanc tam apertam &3 1.3493 manifestam Stephani stultitiam, quod qui sic de E∣piscopatus sui loco gloriatur & se successionem Petri tenere contendit, super quem

fundamenta Ecclesiae collocata sunt,1 1.3494 multas alias petras inducat, & Ecclesiarum multarum nova aedificia constituat, dum esse illic baptisma sua auctoritate defendit. Nam qui baptizantur, complent sine dubio Ecclesiae numerum. Qui autem baptisma eorum probat, de baptizatis & Ecclesiam illic esse confirmat. Nec intelligit obfuscari à se & quodammodo aboleri Christianae petrae veritatem, qui sic prodit & deserit uni∣tatem. Judaeos tamen quamvis ignorantia caecos & gravissimo facinore constrictos, zelum Dei Apostolusa 1.3495 habere profitetur; Stephanus qui per successionem cathedram Petri habere se praedicat, nullo adversus haereticos zelo excitatur: concedens illis non modicam sed maximam gratiae potestatem, utb 1.3496 dicat eos & asseveret per baptismi sa∣cramentum sordes veteris hominis abluere, antiqua mortis peccata donare, regenera∣tione coelesti filios Dei facere, ad aeternam vitam divini lavacri sanctificatione repara∣re. Qui sic magna & coelestia Ecclesiae munera haereticis concedit & tribuit;c 1.3497 quid aliud quam communicat eis, quibus tantum gratiae defendit ac vindicat? Et frustra jam dubitat in ceteris quoque consentire eis & particeps esse; ut & simul cum eis conve∣niat, 2 1.3498 & orationes pariter cum eisdem misceat, & altare ac sacrificium commune con∣stituat. Sed in multum, inquit, proficit nomen. Christi ad fidem & baptismi sancti∣ficationem, utd 1.3499 quicunque in nomine Christi baptizatus fuerit, consequatur statim gratiam Christi; quando huic loco breviter occurri possit & dici, quoniam si in nomi∣ne Christi valuit foris baptisma ad hominem purgandum, in ejusdem Christi nomine valere illic potuit & manus impositio ad accipiendum Spiritum sanctum. Et incipient e 1.3500 cetera quoque quae apud haereticos aguntur, justa & legitima videri, quando in no∣mine Christi gerantur; secundum quod vos in Epistola vestra exsecuti estis: non nisi in Ecclesia sola valere posse nomen Christi, cui uni concesserit Christus coelestis gra∣tiae potestatem.

Quod autem pertinet ad consuetudinem refutandam,* 1.3501 quam videntur opponere veri∣tati; quis tam vanus sit ut veritati consuetudinem praeferat? aut qui perspecta luce te∣nebras non derelinquat? Nisi si & Judaeos Christo adventante, id est, veritate, adju∣vat in aliquo antiquissima consuetudo, quod relicta nova veritatis via in vetustate per∣manserint. Quod quidem adversus Stephanum vos dicere Afri potestis, cognita veri∣tate errorem vos consuetudinis reliquisse. Ceterum nos veritati & consuetudinem jun∣gimus, & consuetudini Romanorum consuetudinem sed veritatis opponimus; ab initio hoc tenentes quod à Christo & abf 1.3502 Apostolo traditum est. Nec meminimus, hoc apud nos aliquando coepisse, cum semper istic observatum sit, ut non nisi unam Dei Ecclesiam nossemus, & sanctum baptisma non nisi sanctae Ecclesiae computaremus. Plane quoniam quidam de eorum baptismo dubitabant, qui & si novos Prophetas reci∣piunt, eosdem tamen Patrem &g 1.3503 Filium nosse nobiscum videntur; plurimi simul 3 1.3504 convenientes in Iconio diligentissime tractavimus; & confirmavimus repudiandum esse omne omnino baptisma, quod sit extra Ecclesiam constitutum.

Ad illud autem quod pro haereticis ponunt,* 1.3505 & aiunt Apostolum dixisse:* 1.3506 Sive per occasionem, sive per veritatem, Christus annuncietur, ut respondeamus, ineptum est; quando manifestum sit, Apostolum in Epistola sua qua hoc dixit, neque haereticorum, neque baptismi eorum mentionem fecisse, sed locutum esse de fratibus tantum, sive perfide secum loquentibus, sive in fide sincera perseverantibus. Nec oporteat hoc longo tractatu excutere, sed ipsam satis sit Epistolam legere, & quid Apostolus dixe∣rit, de ipso Apostolo recognoscere. Quid ergo, inquiunt, fiet de his qui ab haere∣ticis venientes sine Ecclesiae baptismo admissi sunt? Si de seculo excesserunt, in eorum numero qui apud nos catechizati quidem sunt, sed priusquam baptizarentur obierunt, habentur.4 1.3507 Non modo dicunt emolumentum veritatis & fidei,

ad quam relicto errore pervenerant, & si consummationem gratiae consecuti non sunt, morte praeventi. Qui autem adhuc in seculo permanent, baptizentur Ecclesiae baptis∣mo, ut remissionem peccatorum consequi possint; ne per alienam praesumtionem in pristino errore manentes, sine gratiae consummatione moriantur.

Ceterum quale delictum est,* 1.3508 vel illorum qui admittuntur, vel eorum qui admit∣tunt, uta 1.3509 non ablutis per Ecclesiae lavacrum sordibus, neo peccatis expositis, usur∣pata temere communicatione continguant corpus & sanguinem Domini,* 1.3510 cum scriptum sit: Quicunque ederit panem aut biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis & sanguinis Domini? Nos etiam illos quos hi qui prius in Ecclesia Catholica Episcopi fuerant, & postmodum sibi potestatem clericae ordinationis assumentes baptizaverant, pro non baptizatis habendos judicavimus. Et hoc apud nos observatur, ut quicunque ab illis tincti ad nos veniunt, tanquam alieni & nihil consecuti, unico & vero Eccle∣siae Catholicae baptismo apud nos baptizentur, & lavacri vitalis regenerationem conse∣quantur. Et tamen multum interest inter eum qui invitus & necessitate persecutionis coactus succubuit, & illum qui sacrilega voluntate audax contra Ecclesiam rebellat, vel in Patrem &b 1.3511 Deum Christi, & totius mundi conditorem, impia voce blasphe∣mat. Et non pudet Stephanum hoc asserere, ut per eosc 1.3512 qui cum ipsi in omnibus peccatis sint constituti, dicat posse remissionem peccatorum dari? Quasi possit esse in domo mortis lavacrum salutis. Ubi ergo erit quod scriptum est;1 1.3513* 1.3514 Ab aqua aliena ab∣stine te, & à fonte alieno ne biberis: si relicto Ecclesiae fonte signato, alienam aquam pro tua suscipis, & profanis fontibus Ecclesiam polluis? Quando enim baptismo haere∣ticorum communicas, quid aliud quam de voragine & coeno illorum bibis, & ipse Ec∣clesiae sanctificatione purgatus, alienarum sordium contactibus inquinaris? Nec me∣tuis judicium Dei, haereticis testimonium contra Ecclesiam perhibens,* 1.3515 cum scriptum sit: Falsus testis non erit impunitus.

Quinimo tu haereticis omnibus pejor es;* 1.3516 nam cum inde multi cognito errore suo ad te veniant, ut Ecclesiae verum lumen accipiant; tu venientium errores adjuvas, & obs∣curato lumine Ecclesiasticae veritatis, tenebras haereticae noctis accumulas. Cumque se illi in peccatis esse, & nihil gratiae habere se, ac propterea ad Ecclesiam venire fa∣teantur; tu eis remissionem peccatorum subtrahis quae in baptismo datur, dum dicis eos jam baptizatos, & extra Ecclesiam, Ecclesiae gratiam consecutos: nec intelligis ani∣mas eorum de manu tua exquiri, cum judicii dies advenerit, qui sitientibus Eccle∣siae potum negasti: & volentibus vivere causa mortis fuisti. Et insuper indig∣naris.

Vide qua imperitia reprehendere audeas eos,* 1.3517 qui contra mendacium pro veritate ni∣tuntur. Quis enim justius indignari contra alterum debuit? Utrumne qui hostes Dei asserit, an verod 1.3518 qui adversus eum qui hostes Dei asserit, pro Ecclesiae veritate con∣sentit? Nisi quod imperitos, etiam animosos atque iracundos esse manifestum est, dum per inopiam consilii & sermonis ad iracundiam facile vertuntur, ut de nullo alio magis quam de te dicat scriptura divina: Homo animosus parit lites,* 1.3519 & vir iracundus exag∣gerat peccata. Lites enim & dissentiones quantas parasti per Ecclesias totius mundi? Peccatum vero quam magnum tibi exaggerasti, quando te à tot gregibus scidisti? 2 1.3520 Excidisti enim teipsum: noli te fallere.

Siquidem ille est vere schismaticus,* 1.3521 qui se à communione Ecclesiasticae unitatis apo∣statam fecerit. Dum enim putas omnes à te abstineri posse, solum te ab omnibus ab∣stinuisti. Nec te informare ad regulam veritatis & pacis vel Apostoli praecepta potue∣runt, monentis & dicentis: Obsecro ergo vos ego vinctus in Domino,* 1.3522 digne ambu∣lare vocatione qua vocati estis, cum omni humilitate sensus & lenitate, cum patientia sustinentes invicem in dilectione, satis agentes servare unitatem Spiritus in conjunctio∣ne pacis. Unum corpus, & unus Spiritus, sicut vocati estis in una spe vocationis ve∣strae. Unus Dominus, una Fides, unum Baptisma, unus Deus & Pater omnium, e 1.3523 qui super omnes, & per omnia, & in omnibus nobis. Haec Apostoli mandata & mo••taf 1.3524 salutaria, quam diligenter Stephanus implevit, humilitatem sensus & leni∣tatem primo in loco servans? Quid enim humilius aut Jenius quam cum tot Episcopis per totum mundum dissensisse; pacem cum singulis vario discordiae genere rumpentem,

modo cum Orientalibus, (quod nec vos latere confidimus) modo vobiscum, qui in meridie estis? A quibus legatos Episcopos patienter satis & leniter suscepit, ut eos nec ad sermonem saltem colloquii communis admitteret: adhuc insuper dilectionis & cari∣tatis memor, praeciperet fraternitati universae, ne quis ••os in domum suam reciperet; ut ve••entibus non solum pax & communio, sed & tectum & hospitium negaretur. Hoc est servasse unitatem spiritus in conjunctione pacis,a 1.3525 abscindere se à caritatis unitate, & alienum se per omnia fratribus facere, & contra sacramentum & fidem, contumacis furore discordiae rebellare. Apud talem potest esse unum corpus & unus Spiritus, apud quem fortasse ipsa anima una non est, sic lubrica & mobilis & incerta? Sed quantum ad illum pertinet, relinquamus.

b 1.3526 Excutiamus potius id de quo tumc 1.3527 maxima quaestio est.* 1.3528 Qui contendunt ab haereticis baptizatos sic recipi oportere tanquam legitimi baptismi gratiam conse∣cutos; unum nobis atque illis baptisma dicunt esse, & in nullo discrepare. Sed quid ait Apostolus Paulus? Unus Dominus, una Fides, unum Baptisma, unus Deus.* 1.3529 Si unum atque idem est cum nostro baptisma haereticorum; sine dubio & fides una est; si autem fides una est; utique & Dominus unus: si Dominus unus est, consequens est dicere, quia unitas est. Si autem haec unitas quae separari omnino & dividi non po∣test, etiam apud haereticos ipsa est; quid ultra contendimus? ut quid illos haereticos, & non Christianos vocamus? Porro cum nobis & haereticis nec Deus unus sit, nec Dominus unus, nec una Ecclesia, nec fides una, sed nec unus Spiritus, aut corpus unum; manifestum est nec baptisma nobis & haereticis commune esse posse, quibus ni∣hil est omnino commune. Et tamen non pudet Stephanum talibus adversus Ecclesiam patrocinium praestare: & propter haereticos asser••ndos, fraternitatem scindere:1 1.3530 in∣super & Cyprianum, pseudochristum,* 1.3531 & pseudoapostolum & dolosum operarium di∣cere? Qui omnia in se esse conscius praevenit; ut alteri ea per mendacium objiceret, quae ipse exd 1.3532 merito audire deberet. Bene te valere omnibus nobis,* 1.3533 cum universis qui in Africa sunt Episcopis, & cunctis Clericis, & omni fraternitate universi opta∣mus; ut perpetuo unanimes & unum sentientes, habeamus nobiscum etiam de longin∣quo adunatos.

EPISTOLA LXXXVI.

Cyprianus1 1.3534 Nemesiano, Felici, Lucio,* 1.3535

alteri Felici, Litteo, Poliano, Victori, Jaderi, Dativo, Co••piscopis: item Com∣presbyteris & Diaconibus, & ceteris Fratribus in Metallo con∣stitutis Martyribus Dei Patris omnipotentis & Jesu Christi Do∣mini, & Dei conservatoris nostri, aeternam Salutem.

GLORIA quidem vestra poscebat,* 1.3536 beatissimi ac dilectissimi fratres,* 1.3537 ut ad con∣spectum atque ad complexum vestrum venire ipse deberem, nisi me quoque ob confessionema 1.3538 nominis relegatum,2 1.3539 praefiniti loci termini coercerent: sed quo modo possum repraesento me vobis, & ad vos etiam sib 1.3540 corpore & gressu venire non datur, dilectione tamen & spiritu venio, exprimens literis animum meum, quo in ist is virtutibus & laudibus vestris laetus exulto, participem me computans vobis, etsi non passione corporis, consortio caritatis. An ego possim tacere, & vocem meam silen∣tio premere, cum de carissimis meis tam multa & gloriosa cognoscam, quibus vos

divina dignatio honoravit: ut ex vobis pars jam martyrii sui consummatione praecesse∣rit, meritorum suorum coronam de Domino receptura; pars adhuc in carcerum clau∣stris, sive ina 1.3541 metallis & vinculis demoretur, exhibens per ipsas suppliciorum mo∣ras, corroborandis fratribus & armandis majora documenta,b 1.3542 ad meritorum titulo•• ampliores tormentorum tarditate proficiens, habitura tot mercedes in coelestibus prae∣miis, quot nunc diesc 1.3543 numerantur in poenis? Quae quidem vobis, fortissimi ac bea∣tissimi fratres, pro merito religionis ac fidei vestrae accidisse non miror, ut vos sic Do∣minus ad gloriarum sublime fastigium clarificationis suae honore provexerit; qui sem∣per in Ecclesia ejusd 1.3544 custodito fidei tenore viguistis, conservantes firmiter Dominica mandata; in simplicitate innocentiam, in caritate concordiam, modestiam in humilita∣te diligentiam in administratione, vigilantiam in adjuvandis laborantibus, misericor∣diam in fovendis pauperibus, in defendenda veritate constantiam, in disciplinae severi∣tate censuram. Ac ne aliquid ad exemplum bonorum factorum deesset in vobis, etiam nunc in confessione vocis & passione corporis fratrum mentes ad divina martyria provo∣catis, duces vos exhibendo virtutis; ut dum grex pastores suos sequitur, & quod fieri à praepositis cernit, imitatur; paribus obsequiorum meritis à Domino coronetur.

Quod autem fustibus caesi prius graviter & afflicti,* 1.3545 per ejusmodi poenas initiastis con∣fessionis vestrae religiosa primordia;1 1.3546 execranda nobis ista res non est. Neque enim ad fustes Christianum corpus expavit,2 1.3547 cujus est spes omnis in ligno.3 1.3548 Sacramentum salutis suae Christi servus agnovit, redemtus ligno ad vitam aeternam, ligno provectus est ad coronam. Quid vero mirum, si vasa aurea & argentea in metallum, id est, auri & argenti domicilium dati estis, nisi quod nunc metallorum natura conversa est, 4 1.3549 locaque quae aurum & argentum dare ante consueverant, accipere coeperunt? Impo∣suerunt quoque compedes pedibus vestris, & membra felicia ac Dei templa infamibus vinculis ligaverunt; quasi cum corporee 1.3550 ligetur & Spiritus, aut aurum vestrum fer∣ri contagione maculetur. Dicatis Deo hominibus, & fidem suam religiosa virtute te∣stantibus, ornamenta sunt ista, non vincula; nec Christianorum pedes ad infamiam co∣pulant, sed clarificant ad coronam. O pedes feliciter vincti, qui non à fabro, sed à Domino resolvuntur. O pedes feliciter vincti, qui itinere salutari ad paradisum diri∣guntur. O pedes in seculo ad praesens ligati, ut sunt semper apud Dominum liberi. O pedes compedibus &5 1.3551 transversariis interim cunctabundi, sed celeriter ad Christum glorioso Recursuri itinere,f 1.3552 cursuri. Quantum vult hic vel invida crudelitas, vel maligna, nexibus vos suis & vinculis teneat; cito à terris & poenis istis ad coelorum regna venie∣tis. Non fovetur in metallis, lecto & culcitris corpus, sed refrigerio & solatio Christi fovetur. Humi jacent fessa laboribus viscera; sed poena non est cum Christo jacere. Squalent sine balneis, membra situ & sorde deformia; sed spiritaliter intus abluitur, quod foris carnaliter sordidatur. Panis illic exiguus; at non in solo pane vivit homo, sed in sermone Dei. Vestis algentibus deest; sed qui Christum induit,* 1.3553 & vestitus a∣bundanter & cultus est.6 1.3554 Semitonsi capitis capillus horrescit, sed cum sit caput viri Christus, qualecunque illud caput deceat necesse est, quod ob Domini nomen insigne est. Omnis ista deformitas detestabilis &g 1.3555 tetra gentilibus, quli splendore pensabi∣tur? Secularis haec & brevis poena, quam clari & aeterni honoris mercede mutabitur, cum secundum beati Apostoli vocem,* 1.3556 transformaverit Dominus corpus humilitatis no∣strae conformatum corpori claritatis suae?

Sed nec in illo,* 1.3557 fratres dilectissimi, aliqua potest aut religionis, aut fidei jactura sen∣tiri, quod illic nunc sacerdotibus Dei7 1.3558 facultas non datur offerendi & celebrandi sacri∣ficia diyina. Celebratis imo atque offertis sacrificium Deo & pretiosum pariter & glo∣riosum, & plurimum vobis ad retributionem praemiorum coelestium profuturum; cum scriptura divina loquatur & dicat: Sacrificium Deo spiritus contribulatus, cor contri∣tum & humiliatum Deus non despicit. Hoc vos sacrificium Deo offertis,* 1.3559 hoc sacrifi∣cium sine intermissione dic ac nocte celebratis, hostiae facti Deo, & vosmetipsos san∣ctas atque immaculatas victimas exhibentes, sicut Apostolus adhortatur & dicit:* 1.3560 Oro ergo vos sratres per misericordiam Dei, ut constituatis corpora vestra hostiam vivam, sanctam, placentem D••o; nec consiguremini seculo huic, sed transformamini in reno∣vatione sensus, ad probandum quae sith 1.3561 voluntas Deii 1.3562 bona & placens, & perfecta.

Hoc est enim quod praecipue Deo placeat: hoc est, in quo majoribus meritis ad pro∣merendam voluntatem Dei opera nostra proveniant: hoc est, quod solum Dominoa 1.3563 de beneficiis ejus grandibus salutaribus fidci ac devotionis nostrae obsequia retribuant, prae∣dicante in Psalmis & contestante Spiitu sancto: Quid retribuam,* 1.3564 inquitb 1.3565 Domino pro∣omnibus quae tribuit mihi? Calicem salutaris accipiam, & nomen Domini invocabo. Pretiosa in conspectu Dominic 1.3566 mors justorum ejus.

Quis nond 1.3567 libenter & promte calicem salutis accipiat?* 1.3568 Quis non appetat gaudibun∣dus & laetus, in quo aliquid & ipse Domino suo retribuat? quis non pretiosam in con∣spectu Domini mortem fortiter & constanter excipiat; placiturus ejus oculis, qui nos in congressione nominis sui desuper spectans, volentes comprobat, adjuvat dimicantes, vincentes coronat, retributionee 1.3569 bonitatis ac pietatis paternaef 1.3570 remunerans in nobis quidquid ipse praestitit, & honorans quod ipse persecit? Ipsius enim esse quod vinci∣mus, & quod ad maximi certaminis palmam subacto adversario pervenimus, declarat & docet Dominus in Evangelio suo, dicens: Cum autem vos tradiderint;* 1.3571 nolite co∣gitare quomodo aut quid loquamini: dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini: non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus patris vestri qui loquitur in vobis. Et iterum: Ponite in cordibus vestris non1 1.3572 praemeditari excusare.* 1.3573 Ego enim dabo vobis os & sapientiam, cui non poterunt resistere adversarii vestri. In quo quidem & cre∣dentium magna fiducia est, & culpa gravissima perfidorum; non credere ei qui se opem suam daturum confitentibus pollicetur, nec rursus eundem timere qui aeternam poenam negantibus comminatur. Quae vos omnia, fortissimi ac fidelissimi milites Christi, in∣sinuastis fratribus nostris,g 1.3574 implentes factis quod verbis ante docuistis; futuri maximi in regno coelorum, pollicente Domino & dicente: Qui fecerit & sic docuerit,* 1.3575 maxi∣mus vocabitur in regno coelorum. Denique exemplum vestrum secuta multiplex plebis portio, confessa est vobiscum pariter, & pariter coronata est; connexa vobis vinculo fortissimae caritatis, & à Praepositis suis nec carcere, nec metallo separata.* 1.3576 Cujus nu∣mero nec virgines desunt, quibus ad2 1.3577 sexagenarium fructum centenus accessit, quas∣que ad coelestem coronamh 1.3578 gloria geminata provexit. In pueris quoque virtus major aetate, annos suos confessionis laude transcendit, ut martyrii vestri beatum gregem, & sexus & aetas omnis ornaret.

Qui nunc vobis,* 1.3579 dilectissimi fratres, conscientiae victricis vigor? quae sublimitas ani∣mi? quae in sensu exultantia? qui triumphus in pectore? unumquemque vestrum3 1.3580 sta∣re ad promissum Dei praemium; de judicii die esse securum; ambulare in metallo, captivo quidem corpore sedi 1.3581 corde regnante; scire Christum secum esse praesentem, gaudentem tolerantia servorum suorum, per vestigia & vias suas ad regna aeterna gradientium? Ex∣pectatis quotidie laeti profectionis vestrae salutarem diem, & jam jamque de seculo recessuri k 1.3582 ad martyrum munera & domicila divina properatis; post4 1.3583 has mundi tenebras vi∣suri candidissimam lucem, & accepturi majorem passionibus omnibus & conflictationi∣bus claritatem, Apostolo contestante & dicente:* 1.3584 Non sunt condignae passiones hujus temporis, ad superventuram claritatem quae revelabitur in nobis. Plane quia nunc vo∣bis in precibus efficacior sermo est, & ad impetrandum quod in pressuris petitur faci∣lior oratio est: petite impensius & rogate, ut confessionem omnium nostrum dignatio divina consummet; ut de istis tenebris & laqueis mundi, nos quoque vobiseum integros & gloriosos Deus liberet; ut qui hic caritatis & pacis vinculo copulati,5 1.3585 contra haere∣ticorum injurias & pressuras gentilium simul stetimus, pariter, in regnis coelestibus gau∣deamus. Opto vos, beatissimi ac dilectissimi fratres, in Domino bene valere, & no∣stri semper & ubique meminisse. Valete.

EPISTOLA LXXVII.

Cypriano fratri Nemesianus, Dativus, Flex & Victor, in Domino aeternam Salutem.

SEMPER magnis sensibus pro temporis conditione,* 1.3586 literis tuis locutus es,* 1.3587 Cy∣priane dilectissime; quibus assidue lectis, & pravi corriguntur; & bonae fidei homi∣nes corroborantur: dum enim non desinis tractatibus tuis1 1.3588 sacramenta occulta nudare, sic nos ina 1.3589 fide facis crescere, & de seculo homines2 1.3590 ad credulitatem accedere. Nam quaecunque bona in multis libris tuis intulisti, nescius ipsum te nobis designasti:b 1.3591 es enim omnibus in tractatu major, in sermone facundior, in consilio sapientior, in pa∣tientia simplicior, in operibus largior, in abstinentia sanctior, in obsequio humilior, & in actu bono innocentior. Scis & ipse, carissime, nostrum optabile votum esse, quod te videamus doctorem & amatorem nostrum ad coronam magnae confessionis per∣venisse: nam quasi bonus & verus doctor quid nos discipuli secuti apud praesidem di∣cere deberemus, prior apud acta Proconsulis pronunciasti; & tuba canens, Dei milites coelestibus armis instructos ad congressionis praelium excitasti: & in acie prima pugnans spiritali gladio diabolum interfecisti: agmina quoque fratrum hinc & inde verbis tuis composuisti, ut insidiae inimico undique tenderentur, &c 1.3592 cadavera ipsius publici ho∣stis nervis concisis calcarentur. Crede nobis, carissime, quoniam non est à centesimo praemio minor tua innocens anima, quae nec seculi primos impetus, timuit, nec ire in exilium recusavit, nec relinquere civitatem dubitavit, nec in desertod 1.3593 loco commo∣rari horruit; & quoniam multis documentum confessionis dedit, ipsa Martyrium prior dixit; alios enim ad martyria facienda exemplo suo provocavit; & non tantum marty∣rum de seculo jam excedentium socia esse coepit; sed & cum futuris coelestem amici∣tiam copulavit. Agunt ergo tibi nobiscum damnati maximas apud Deum gratias, Cy∣priane dilectissime, quod literis tuis laborantia pectora recreasti, fustibus vulnerata membra curasti; compedibus pedes ligatos resolvisti;e 1.3594 semitonsis capitis capillaturam adaequasti; tenebras carceris illuminasti; montes metalli in planum deduxisti;f 1.3595 nari∣bus etiam fragrantes flores imposuisti; & tetrumg 1.3596 odorem fumi exclusisti. Fecit au∣tem & prosecutum ministerium tuum, & Quirini dilectissimi nostri; quodh 1.3597 per He∣rennianum hypodiaconum; & Lucanum, &i 1.3598 Maximum, & Amantium acoluthos k 1.3599 distribuendum misisti, quaecunque necessitatibus corporum defuerant expediri. Si∣mus ergo orationibus nostri3 1.3600 alterutrum adjutores, & rogemus, sicut mandasti, ut Deum, & Christum, & angelos in omnibus actibus nostris habeamus fautores. Opta∣mus te, Domine frater, semper bene valere, & nostri meminisse. Saluta omnes qui tecum sunt. Omnes nostri, qui nobiscum sunt, te amant & salutant, & videre desi∣derant.

EPISTOLA LXXVIII.

Cypriano fratri & Collegae, Lucius & qui mecum sunt omnes, in Domino Salutem.

EXULTANTIBUS nobis & laetantibus in Deo,* 1.3601 quod nos anda 1.3602 congressio∣nem armaverit,* 1.3603 & in praelio victores sua dignatione fecerit, supervenerunt literae tuae, frater carissime, quas per Herennianum hypodiaconum, & Lucanum, &b 1.3604 A∣mantium acoluthos misisti nobis; quibus lectisc 1.3605 recipimus in vinculis laxamentum, in pressura solatium, & in necessitate praesidium, &d 1.3606 excitati sumus & robustius anima∣ti ad si quid amplius fuerit poenarum. Nam ante passionem à te sumus ad gloriam pro∣vocati, qui prior nobis ducatum ad confessionem nominis Christie 1.3607 praebuisti. Nos vero secuti vestigia confessionis tuae, parem gratiam tecum speramus. Nam qui prior est in cursu, prior est & ad praemium; & qui prior occupasti, de quo coepisti,f 1.3608 in∣de hoc nobis communicasti; demonstrans scilicet individuam caritatem, qua semper nos dilexisti; ut quibus unus fuit spiritus in conjunctione pacis,* 1.3609 esset precumg 1.3610 unitarum gratia, & una corona confessionis. Accessit autem tibi, frater carissime, ad confessio∣nis coronam retributio operum, abundans mensura quam accipies à Domino in die re∣munerationis; qui te nobis literis tuis repraesentasti, ut pectus illud tuum candidum & beatum, quod semper novimu, manifestares; &1 1.3611 secundum latitudinem ejus nobis∣cum laudes Deo diceres, non quantum nos meremur audire, sed quantum tu potes di∣cere. Tuis enim vocibus & quae minus in nobis instructa erant exornasti, & consir∣masti ad sustentationem eacrundem passionum,h 1.3612 quas patienter ferimus, securi de prae∣mio coelesti, & de corona martyrii, & de regno Dei,i 1.3613 ex prophetia quam literis tuis Spiritu sancto plenus spopondisti.k 1.3614 Hoc totum fiet, dilectissime, si nos orationibus tuis in mente habueris, quod te facere confido, sicut & nos utique facimus.2 1.3615 Accepimus l 1.3616 itaque, frater desideratissime, id quod à Quirino, & à te ipso misisti,m 1.3617n 1.3618 sacrifi∣cium ex omni3 1.3619 opere mundo.* 1.3620 Sicut & Noë obtulit Deo, & delectatus est Deus in odorem suavitatis, & respexit in sacrificium ejus;4 1.3621 ita & in vestrum respiciat, & de∣lectetur o 1.3622 reddere vobis hujus tam boni operis mercedem. Peto autem ut literas, p 1.3623 quas ad Quirinum fecimus, transmittiq 1.3624 praecipias. Opto te, frater carissime ac desideratissime, semper bene velere, & nostri meminisse. Saluta omnes, qui tecum sunt. Vale.

EPISTOLA LXXIX.

Cypriano carissimo & dilectissimo, Felix, Iader, Polianus, una cum Presbyteris & omnibus nobiscum commorantibus apud metallum Siguense, aeternam in Domino Salutem.

RESALUTAMUS te,* 1.3625 frater arissime,a 1.3626 per Herennianum hypodiaconum,* 1.3627 Lucanum, & Maximum fratres nostros, fortes & incolumes, adjuvantibus ora∣tionibus tuis. A quibus1 1.3628 accepimus oblationis nomine quantitatem una cum li∣teris b 1.3629 quas scripsisti; in quibusc 1.3630 dignatus es de verbis coelestibus nos tanquam d 1.3631 filios confortare: & Deo patri omnipotenti per Christum ejus gratias egimus, & agimus; quod sic confortati corroborati sumus per tuam adlocutionem; petentes de animi tui candore,* 1.3632 ut nos assiduis orationibus tuis in mente habere digneris: ut con∣fessionem vestram & nostram, quam Dominus in nobis conferre dignatus est, sup∣pleat. Saluta omnes qui tecum commorantur. Optamus te, frater carissime, in Deo semper benee 1.3633 valere.2 1.3634 Felix scripsi, lader subscripsi, Polianus legi:f 1.3635 dominum meum Eutychianum saluto.

EPISTOLA LXXX.

Cyprianus

Successo fratri Salutem.

UT non vobis in continenti scriberem,* 1.3636 frater carissime, illa res fecit;* 1.3637 quod uni∣versi clerici1 1.3638 sub ictu agonis constituti, recedere iftin•• omnino non poterant, parati omnes pro animi sui devotione ad divinam & coelestem gloriam. Sciatis autem eos venisse, quos ad Urbem propter hoc miseram, ut quomodocunque de nobis rescrip∣tum fuisset, exploratam sibi veritatem ad nos referrent. Multa enim varia & incerta opi∣nionibus ventilantur; quae autem sunt in vero, ita se habent.2 1.3639 rescripsisse Valerianum ad

senatum; ut Episcopi, & Presbyteri, & Diacones1 1.3640 in continenti animadvertantur; Senatores vero & viri egregii, & equites Romani, dignitate amissa, etiam bonis spo∣lientur, & si ademtis facultatibus Christiani esse perseveraverint, capite quoque multen∣tur: Matronae ademtis bonis in exilium relegentur: Caesariani quicunque vel prius con∣fessi fuerant, vel nunc confessi fuerint; confiscentur, & vincti2 1.3641 in Caesarianas posses∣sionesa 1.3642 descripti mittantur. Subjecit etiam3 1.3643 Valerianus Imperator orationi suae exem∣plum literarum, quas ad praesides provinciarum de nobis fecit: quas literas quotidie speramus venire, stantes secundum fidei firmitatem ad passionis tolerantiam, & expectantes de ope & indulgentia Domini, vitae aeternae coronam. Xistum autem4 1.3644 in coemeterio animadversum sciantis, octavo iduum Augustarum die,5 1.3645 & cum eodemb 1.3646 Quartum. Sed & huic persecutioni quotidie insistunt6 1.3647 Praefecti in Urbe; ut si qui sibi oblati fue∣rint, animadvertantur; & bona eorum fisco vindicentur. Haec peto per vos & Colle∣gis nostris innotescant, ut ubique hortatu eorum possit fraternitas corroborari, & ad agonem spiritalem praeparari: ut singuli ex nostris, non magis mortem cogitent, quam immortalitatem: & plena fide ac tota virtute Domino dicata, gaudeant magis quam ti∣meant in hac confessione; in qua sciunt Dei & Christi milites non perimi, sed corona∣ri. Opto te, frater carissime, semper bene val••re.

EPISTOLA LXXXI.

Cyprianus

Presbyteris & Diaconibus, & plebi universae Salutem.

CUM perlatum ad nos fuisset,* 1.3648 fratres carissimi,1 1.3649 Frumentarios esse missos,* 1.3650 qui me Uticam perducerent, & consilio carissimorum persuasum esset, ut de hortis nostris interim secederemus, justa interveniente causa, consensi; co quod congruat Episcopum in ea civitate, in qua Ecclesiae dominicae praeest, illic Dominum confiteri, & plebem universam praepositi Praesentis confessione clarificari. Quodcunque enim sub illo confessionis momento confessor Episcopus loquitur, aspirante Deo ore omnium lo∣quitur.

quitur. Ceterum1 1.3651 mutilabitur honor Ecclesiae nostrae tam gloriosae, si2 1.3652 ego Episco∣pus alterius Ecclesiae praepositus, accepta apud Uticam3 1.3653 super confessiene sententia, exinde martyr ad Dominum proficiscar; quandoquidem ego & pro me, & pro vobis apud vos confiteri,4 1.3654 & ibi pati, & exinde ad Dominum proficisci, orationibus conti∣nuis deprecer, & votis omnibus exoptem & debeam. Expectamus ergo hic in secessu abdito constituti, adventum Proconsulis Carthaginem redeuntis: audituri ab eo, quid Imperatores super Christianorum laicorum, & Episcoporum nomine mandaverint; & dicturi, quod ad horam Dominus dici voluerit. Vos autem, fratres carissimi, pro dis∣ciplina, quam de mandatis Dominicis à me semper accepistis, & secundum quod me tractante saepissime didicistis, quietem & tranquillitatem tenets:5 1.3655 ne quisquam vestrum aliquem tumultum de fratribus moveat, au altro se gentilibus offerat:6 1.3656 apprehensus e∣nim, & traditus loqui debet; siquidem in nobis Dominus positus illa hora loquatur: qui nos confiteri magis voluit quama 1.3657 profiteri. Quid autem de cetero nos observare conveniat, antequam in me super confessione nominis Deib 1.3658 Proconsul sententiam fe∣rat, instruente Domino, inc 1.3659 commune disponemus. Incolumes vos, fratres caris∣simi, Dominus noster in Ecclesia sua permanere faciat, & conservare dignetur.

Notes

• a 1.1

  Furnis consitentem, Thu. Foss. Mic.
• 2 1.2

  Formula haec saepius occurrit, & plus sibi velle videtur quam ut designaret fratres qui Furnis fue∣rant, aut qui consisterent cum assiderent Presbyteri. Ea potius mente appositam credamus, qua infra fratres stantes & consistentes appellantur, quatenus ab 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉& lapsis, schismaticis atque haereticis distingueret.
• 3 1.3

  Eminentiss. Baronius, Pa∣melius, quique nuper Concilia ediderunt, Epistolam hanc in Synodo quadam post reditum Cypriani ex secessu scrip∣tam volunt. Sed è contra, solenne fere est Cypriano in Epistolis Synodicis nomina Episcoporum apponere; unde satis verisimile videtur, Episcopos de quibus hic mentio oc∣currit, ex causa minus solenni praesentes fuisse, quo tempore designationis istius à Victore factae, nuncius accederet. Certe in Epistola 34. ad Pamelii numeros 28. mentio habetur Col∣legarum qui praesentes erant, ubi nulla celebrati concilii potest esse suspicio. Occasionem conjecturae de tempore scriptae Epistolae videtur dedisse locus ille concilii Carthaginiensis 87. Episcoporum de baptizandis haereticis, ubi Geminii à Fumis nomen habetur: hunc eundem credebant viri eruditi cum Geminio Victore, & proinde illum è vivis excessisse ali∣quanto post istam Synodum. Sed minus credibile est Gemi∣nium hunc Episcopum fuisse, tum ob facti ipsius notam, tum etiam quod fratrem cum, non collegam Cyprianus ap∣pellet. Sed esto Geminius Victor fuerit Episcopus, nonne pariter probabile, Geminium Faustinum etiam Episcopum fuisse; & qui eo tempore cum testamento alterius Geminii curator constitueretur, Furnitanorum Ecclesiae erat Presby∣ter; deinceps, & speciatim concilii praedicti tempore, ad Episcopatum fuerat promotus? Quin istis addi poterit, in Synodo illa, ex fide, nonnullorum codicum, & etiam D. Au∣gustini; non Geminius, sed Geminus, Furnitanorum Epis∣copus perhihetur. Sed missa hac de nomine controversia, rationem reddamus iminutati ordinis, & quare epistolam hanc non post reditum ex secessu, quod viris doctissimis pla∣cuit, scriptam censeamus; sed sub ipsis episcopatus Cypriani initis, Philippis adhuc imperium retinentibus exaratam. Et primum, Victoris factum pacis illa tempora quae Cyprianus in libro de Lapsis describir respicere videtur; quando ut ejus verbis utar, Non in sacerdotibus religio devota, non in ministris fides integrae, non in operbus misericordia, non in moribus disciplina; quando Episcopi plurimi, quos & 〈…〉〈…〉mento esse oporteret ceteris & exemplo, devina procuratione contemta, procuratores rerum secularium fierent. Et quidem non satis sanae mentis videretur. Geminius, si supremis tabulis tutorem scripsisset Christianum presbyterum sub Decianae persecutionis aestu, aut certe illo nondum deflagrante; illumque alienae salutis vindicem assiguasset, qui de capite suo indies esset periclitaturus. Porto cum Cyprianus hac in Epistola expresse dicat, canonem illum qui prohibet ne clerici à fidelium quocunque tutores nominentur, ab episcopis antecessoribus suis sancitum, & tamen formem cam nuper datam; rei huic gestae minime quadrabunt extrema Episcopatus ejus tempora. Non est dissimulandum, dicere etiam Cyprianum, hoc jam pridem in concilio suisse statutum; at voces illae, ex Cypriani loquendi more, tempus brevissimum denotant, quod infra videbimus iu Epist. 57. ad Pamelii numeros 54. ubi Auctor noster rem ante annum vix gestam jampridem statutam fuisse ait. Sed de istis videantur Annales An. 249. §. 9.
• * 1.4

  Ad Pamelii numeros E∣pist LXVI. Ad•••• asini num lib. 1. Ep. 9.
• 4 1.5

  Ex utraque parte, Scil. Ignatius ad Magnes. illos Salutat, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Theodor. l. 5. c. 3. docet quod 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ad Episcopum pertineat. lmo vi•• eruditi ad hunc Episcopi in cleri medio sedendi morem, trahunt quae habentur, Apoc. 4. 2.
• b 1.6

  Assistebant, Foss. Spir. Remb. nobiscum assidebant. Thu. Corb. 2.
• * 1.7

  Haec & tres suced••ntes Epistolae scriptae in pace ante se∣cessum,
• 5 1.8

  Observan∣dum hoc loco, ex jure Romano, tutelam pupi••lorum, pro munere publico habitam, onus fuisse à quo non nisi ex cer∣tis iisque gravissimis causis lege definitis excusatio concede∣batur; quas qui scire vel et adeat lib. 1. Inslit. tit. 25. Quan∣quam vero minime expectandum, ut privilegio aliquo tam peculiari, ex inculgentis cthnicorum Imperaturum fr••erentur sacerdotes Christiani; tamen ex mutuo mter se consensu, & vi canonum caveri potuit ••e Christianus aliquis, id oneris cuiquam de clero vellet imponere, idque sub poenis ••sdem canonibus comentis. Constantinus revera Imperator rerum potitus, nihil antiquius habuit quam ut immunitates clero Christiano privatim fuetus, multiplici auetatio cumulat••s, legibus latis muniret. Huc fecit re••eriptum quod Eusebius memorat ad Anulinum Proconsulem Africae lib. 10. c. 7. quodque & ipse Anulinus respicit in ••pistola sua ad Constan∣tinum, quamque laudat D. Augustinus Epist. 68. ad Jan. & habent acta collat. Carthaginicusis die 3. num. 216. & 220. Huc etiam spectat lex illa quae prid. Calend. Nov. Constant. Aug. 111. & Licinio 111. Coss. hoc est. Anno Christi 313. edita Heareticorum, ait Imp. factione comperimus, Ecclesiae Catholicae clericos ita non vexair, ut nominationibus seu susceptioni∣bus aliquibus quas publicus mos exponit, contra induita sibi pri∣vilegia praegraventur. Idque placet, si quem tua Gravitas inve∣nerit ita vexatum, eidem alium subrogari, & deinceps à supra∣dictae religionis hominibus hujusmodi injurias prohiberi. Imo & alias deinceps leges extorsit Donatistarem importenus furor. At vero eodem fere seculo, pace Ecclesiae reddita, & pacis longae malis suppullulantibus cum turpis 〈◊〉〈◊〉 causa secula∣tibus curis se immiseerent Clerici, necessarium duxerunt Im∣peratores qui successerant, nec non synodi, ut non privilegio excusati essent, sed legibus latis exinde depellerentur. Sic inter tria capita à Marciano Chalcedonensi Synodo proposita, & Can. 3. decreta occurrit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Pariter Justinian, Novel. 123. cap. 6. prohibet in clero constitutos, ex ulla lege tutores, aut curatores cujuscungue personae fieri, &c.
• 1 1.9

  Semel monere par erit, titulos hosce omnes à librariis pro eorum captu appositos; & proinde saepius non magni pretii esse. De vocum vero istarum origine & usu videantur quae infra Ep. 8. dicenda habeamus.
• c 1.10

  Custodem, Lam. Ebor. Ben.
• * 1.11

  An. 249. Fabiano Ro∣mae sedente.
• d 1.12

  Clericali, Spi••. Remb.
• * 1.13

  Act 6. 2. 3.
• * 1.14

  2 Tim. 2. 4.
• e 1.15

  Implicat, Foss.
• a 1.16

  Negotiis, Lam. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• 1 1.17

  De hac probatione agit Trajani Epist. 39. lib. 10. Plin. Denique ea re in jure Caesareo pluribus decernitur.
• b 1.18

  Sic Bod. 1. Lin. NC. 2. Thu. Foss. Corb. Mich. Vict. Bo∣nis rebus, Bod. 2. Ebor. NC. 2. Lam. qui spiritalibus, Imp.
• * 1.19

  Num. 18. 20••
• c 1.20

  Et cum terram, Thu.
• * 1.21

  Levitae mi∣nisterus di vinis vacan ••••••. argu∣mento sunt christianos partter sae∣cerdotes, molestiis se∣cularibus eximendos.
• d 1.22

  Perciperet, Bod. 2. Lam. Ebor. NC. Man.
• e 1.23

  Ad ordinationem clericam promoventur, Ebor. Ver. Spir. Foss. Bod. 2. NC. 1. 2. Ben. Corb. Mich. Clericalem, Rem.
• f 1.24

  Nullo modo, Corb. nulla re, Rem.
• 2 1.25

  Donaria satis erant ho∣norifica quae sportularum nomine censebantur; talia nimirum quae sumini magistratus accipere non detrectabant. Unde lege lata modus ipsis statuebatur: ita ut rescripto Theodosii ma∣gni cautum. Exceptis Consulibus ordinariis, nulli prorsus alteri auream sportulam dandi sit facultas; cum publica vero celebran∣tur officia, sit sportulis nummus argenteus, nec majorem argen∣teum nummum fas sit expendere, quam qui formari solet, cum argenti libram unam in argenteos sexaginta dividimus. Huc spectare videntur quae de honorariis decurionum habet Plin. l. 10. Ep. 114. & etiam occurreunt l. 5. §. ult. ff. de don inter vir. Sed in usu Ecclesiae, respectus non solum habitus videtur ad Romanorum sportulas, sed ad morem Ecclesiae Judaicae; a∣pud quam oblationes canistris reponendae: ut videre est Deut. 26. 2. Certe ad canones Apostolorum 3. & 4. ubi prohibetur plebs Christiana, mel, lac, aut siceram, &c. ad altare offer∣re, sed ad Episcopos & Presbyteros domum mittere jubetur; Balsamon annotat, haec 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive sportulas appellari.
• g 1.26

  Do∣naria, NC. 2.
• 3 1.27

  Decimae, quarum pensitatio legem Mosaicam longis temporum inter∣vallis praecesserat, minime jus suum à lege illa accersunt: sed quemadmodum temporis nobis concessi septimam partem tan∣quam Deo debitam usque dicamus, ita facultatum decimas merito etiamnum solvimus. Serius quidem decimas ex fructi∣bus accipiebant sacerdotes Christiani, quia ruris incolae, qui∣que agriculturam exercebant, non nisi sero ad fidem erant con∣versi; unde Paganorum nomen ethnicis adhaesit. Et etiam∣num apud nos, ubi decimae ubique solvuntur, urbium paro∣chi ex oblationibus sive sportulis potissimum aluntur. Igi∣tur non satis opportune decimartum pensitationi, invidiam hic loci videtur facere eruditissimus Rigaltius. Sed de hac re su∣sius agitur sub calcem l. de Unit. Ecclesiae.
• * 1.28

  Canone cau∣tum ut qui oneraista imposuerit, post mortem jure oblatio num exci∣dat.
• h 1.29

  Pro eo sacrificium nec pro dormitione, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1. 2.
• 4 1.30

  Oblationes pro mortuis, annuamque pro dormitione eorum commemorationem antiquitus habitas fuisse, res est comper∣tissima. Nimirum quo magis constaret fideles vita defunctos minime periisse, sed etiamnum membra Ecclesiae existere, oblationes eorum nomine ac si in vivis essent usque offereban∣tur; quod praecipue in anniversario dormitionis die factum, quando & nomina eorum (quod oblatis muneribus fieri sole∣bat semper) publice recitata. Sed haec in spei, fidei, & ca∣ritatis tesseram; non autem in animarum subsidium, aut pur∣gatorii ignis ardoribus aestuantium refrigerium, praestita fuisse exinde patet, quia haec ad martyres imprimis spectabant. Qua de re videantur Epistolae, 35. & 10. ad Pamelii numeros 34. & 37. Martyres vero, quemadmodum idem D. Cyprianus Ep 37. ad Pamelii numeros 16. diserte ait; confecto itinere virtutis ac fidei, ad complexum & osculum domini, Domino ipse gaudente venerunt, nec intercessoribus opus habuere. A quibus tantum aberant, ut, quod ex sententia veteris Ecclesiae rectissime di∣xerat D. Augustinus, Injuriam ille faceret martyri qui orat pro martyre. Poena vero haec Victori irrogata, id videtur osten∣dere, Ecclesiam in ea fuisse sententia: quod qui altari Dei inservientes secularibus curis onerate attentarent, tale crimen admisere, quod Abstentionis poenam meruit. Qui ergo per mortem censurm istam evitarunt, hanc infamiae notam sub∣ibant, ut inter Abstentos, & in quarto poeuitentiae gradu po∣sitos, à superstitibus in Ecclesia numerarentur.
• i 1.31

  Fiat ob∣latior aliqua nomine ejus in Ecclesia, ut sacerdotum, Bod. 1. Thu. aut delegatio aliqua nomine ejus, Corb.
• k 1.32

  Desunt sequentia, in Lam. Ebor. NC. 1. Et quidem formula ista valedictoria in MSS plerisque perpetuo abest.
• * 1.33

  Al Pamelii numeros LXI. Ad Erasmi l. 1. Ep to Respondetur Eucratio, consuenti de Instrione, an communica∣re deberet.
• * 1.34

  Scripta in pace ante ••••∣cessum.
• 1 1.35

  Haec & quae proxime habentur, licentiam istam sapiunt quae longam paeem sequi solet; proinde illi rerum statui magis opportuna qui Decii imperium praecesserat, quam qui illud sequeretur. Sed de istis videantur Annales operi huic praemissi; ubi Epistolarum ordo diligenter tractatur. In vetustioribus editionibus quae sine ullo delectu prout fors tulit singula exhibent, parum in∣tererat quid primum, quidve ultimum fucrat; at postquam Pamelius omnia pro temporis ratione qua erant scripta diges∣sisse se professus est, & isto imprimis filo se ducendum spe∣rare•• lector, plurimum refertne Editor seriem perturbet, & suo errore alios seducat.
• a 1.36

  Histrione qui apud, MR.
• 2 1.37

  Tertull. De spectac. c. 22. dicit has artes professos damnari ignominia & capitis minutione, arceri curia, rostris, senatu, equite, ceterisque honoribus omnibus; si∣mul & ornamentis quibusdam. Pariter August de civit Dei l. 2. c. 14. Actores poeticarum fabularum removeri à societate ci∣vitatis, & ab honoribus omnibus repelli. Unde Laberius cum à Caelare coactus esset mimum agere, tanquam gravissima in∣juria affectus, quingenta millium pretio nequicquam interce∣dente, indoluit; dicens, Eques Romanus lare egressus meo, Domun revertam mimus, nimium hoc die, Uno plus vixi, mihi quam vivendum fuit. Et certe Ecclesia castior quam Ci∣vitas. Inanis ergo erat excusatio, quod histrio hic à Theatro cessaverat, & privatim doccret. Quibus non licet cogitare quod malum est, minime licebit privatim perpetrare.
• b 1.38

  Quod puto ego, Lam. Bod. 1. 2.
• 3 1.39

  Tertull. de Spectac. c. 23. ait, Cum in lege praescribit maledictum esse qui muliebribus vestia∣tur, quid de pantomimo judicabit, qui etiam muliebribus cu∣ratur?
• c 1.40

  Lege Dei, Lam. Ebor. Bod. 2.
• d 1.41

  Prohibeatu vir, Lam. Bod. 2.
• * 1.42

  Deut. 22. 5.
• * 1.43

  F••tilis hi∣strimis ex∣cusatio quod à ••heatro cessaverat cum alios ••••eat
• 4 1.44

  Vide quae dicta lib. de Zelo & Li∣vore p. 156. de sobole subcisiva. Sed non male scribi potuerit succedaneos: quae vox, apud Medicos praesertim, usuatissima.
• e 1.45

  Masculus fingatur, MR.
• f 1.46

  Frugalioribus & inno∣centibus cibis, NC. 1. 2. Lam. Ebor. Lin.
• g 1.47

  Putet & salario, Bod. 1.
• 5 1.48

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉& lautis conditio∣nibus; quae Tribunis militaribus, ducibusque ex publico pen∣debantur. Ita Plininus l. 3. c. 7. Honoribus militiaeque inter po∣nitur, Salariis inde dictis. Porro locutio haec usque ad ge••••es orientales permeavit. Nam Ezrae 4. 14. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 est Aulae Persicae alumnus.
• * 1.49

  Mat. 8. 11.
• h 1.50

  Quantum vult, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 6 1.51

  Eucratius in Concilio Afri∣cano 87. Episcoporum, Thenarum Praesul esse dicitur, quae urbs Byzacenae, & in via militari ad Carthagmem posita, ut ex Antonino liquet; unde commodus viatori transitus.
• i 1.52

  Et id quod, Lam. Ebor. Bod. 2.
• 7 1.53

  Mortifera nimirum, vid. quae dicta in principio lib. de Mortalitate.
• b 1.54

  Collegae mei, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. NC. 1. 2.
• * 1.55

  Ad Pamelii numeros LXV ad E∣ras. I 3 Ep. 9. Re∣spondetur Rogatiano Episcopo, de superbo Dia∣cono qui cum contumeliis exacerbavit.
• a 1.55.1

  Ad Rogatianum de Diacono, Bod. 2. Lam. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• 1 1.55.2

  Conjicit Pamelius, eundem hunc esse qui in Concilio 87. Ep••e, à Nova dicitur: sed hoc minus verisimi••e, tam ob senectam Rogatiani cujus hic mentio ha∣betur; quam quod alter à Nova, non inter primos; quod, ex Africanae Ecclesiae more, tor annorum qui intercesserunt Episcopatus postularet; sed ultimos suffragium tulit. Dia∣coni nomen nobis exhibet Codex Lincolniensis, & Cassium appeliat. Cardinali Baronio non accedimus, qui An. 257. c. 12. haec in synodo scripta pronunciat, ob causas superius Ep. 1. allatas. Observat Rigaltius, hac Epistola Cyprianum consilium Rogatiano dare quod ipse in aliis Epistolis noluit sibi sumere, qui ad Episcopos & presbyteros ait. Aliud vero quod scripserunt nobis compresbyteri nostri solus rescribere nihil potui; quando à principio Episcopatus mei, statuerim, nihil sine consilio vestro, & sine comsensu plevis, mea privalim sententia gerere. Sed qui consideret quanta cum invidia Cyprianus neophytus & plane novelius, ad sedis Carthaginiensis fastigium per∣venerit; non mirabitur cum necesse habuisse popularibus artibus uti; & jure suo in plutimis, praesertim administra∣tionis suae primordiis, discedere; quod minime opus erat ut Rogatianus senex, & urbeculae privatae Episcopus, prae∣staret.
• * 1.56

  Scripta in pace ante secessum.
• c 1.57

  Pro insita, Bod. 1.
• d 1.58

  Ratum, Eras.
• * 1.59

  Deut. 17. 12.
• e 1.60

  Majestate ejus, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2.
• * 1.61

  Num. 16. 1.
• 2 1.62

  Con∣stat solum Chore Levitani fuisse, Dathan vero & Abiron ex tribu Ruben oriundos. Sed sacinus quos inquinat aequat; quique cum rebellibus Le••itis sentiebant, non immerito in∣ter ipsos numerantur. Unde Moses ipse, locutus est ad Core & omnem multitudinem, non exceptis Dathan & Abi∣ron, ••ultum erigimini filii Levi.
• f 1.63

  Superbi esse, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2. Veron. B••n. Maaut.
• 3 1.64

  Huc spectare videtur illud Hoseae 13 11. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.65

  1 Reg. 8. 7.
• * 1.66

  Eccl. 7. 29. 31.
• * 1.67

  Eccles. 7. 29.
• g 1.68

  Et iterum dicit, Lam. Bod. 1. 2.
• h 1.69

  Et honora, Bod. 1.
• 4 1.70

  Monet Faber in vetustissimo co∣dice, legi. Sic incilas sacerdotem. Accius dicit, me sper••ns, incilat p••••••ris. Etiam Lucret. l. 3. Jure ut opinor agut, jure increpet inciletque. Nec non Lucilius, ••ncilans me Laedis vi∣cissim. Unde vox haec, rectius quam altera, interpretab••ur sacrum textum. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; Locus hic pariter laudatur Epist ad Pupian.
• * 1.71

  Act. 23 4. 5.
• i 1.72

  Respondit dicens, Bod. 2. Lam.
• k 1.73

  Plebis tui, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin.
• l 1.74

  Nec dignationem Christi, Bod. 1.
• * 1.75

  Luc. 17. 14.
• * 1.76

  Matt. 8. 4.
• m 1.77

  Sub••itus passioni, Lin.
• n 1.78

  Si male locutus sum testimonium exprobra, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1. 2.
• 1 1.79

  Graeca habent 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. In Judaeorum sacerdote satis quadrabit, contumeliose de reo loqui: Dominus noster non istas vices rependit, utcunque lacessitus. Fortasse scriptum erat exproba. In argumentum probationis scil. adversum me adhibeas ista quae dixi.
• * 1.80

  Jo. 18. 23.
• a 1.81

  Meminisse enim, Lam. Bod. 2.
• 2 1.82

  Monitum hoc pariter & Presbyteros tangit: qui ab Episcopis in curarum partem admissi, ita tamen ut in illorum obsequia remaneant.
• * 1.83

  Episcopi A∣postolicum successor••s.
• * 1.84

  Mare. 3. 14.
• 3 1.85

  Sic Irenaeus l. 3. c. 3. ab Euse∣bio laudatus. l. 5. Hist. c. 6. dicit, ab Apostolis institutos E∣piscopos fuisse, & corum successores usque ad nos. Deiu recen∣set Episcopos qui in celebrioribus Ecclesiis, Apostolis suc∣cesserunt. Pariter & Tertull. l. de praescript. c. 32. Edant, inquit, origines Ecclesiarum suarum; evolvant ordinem Episco∣porum suorum, i•• per successionem ab initio decurrentem, ut primus ille Episcopus aliquem ex Apostolis vel Apostolicis viris. qui tamen cum Apostolis perseveraverint, habucrit auctorem & antecessorem. Hoc enim modo Ecclesiae Apostolicae census suos de∣ferunt, sicut Smyrnaeorum Ecclesia Polycarpum à J••anne conlo∣catum refert: sicut Romanorum, &c. Porro hanc Episcopo∣rum constitutionem & successionem, describit Apostolis sup∣par Clemens Rom. in Ep. ad Cor. c. 44.
• * 1.86

  Act. 6. 2.
• b 1.87

  Oportet Cassium Diaconum, Lin.
• * 1.88

  Initium hae∣••••••on & Schisma¦tum, Episco∣porum 〈◊〉〈◊〉
• c 1.89

  Fungeris contra, Lin. fungeris ci••ca cum potestatem, Ver.
• 4 1.90

  Ad laicam communionem de∣trudas; vel prorsus à sacris arceas. Lectio codicis Vero∣nensis, fungeris potestatem, prorsus Latina est; & veterem dicendi morem sapit.
• * 1.91

  1 Tim. 4. 12.
• d 1.92

  Nemo conte••nat, Lam. NC. 1. Ebor.
• 5 1.93

  E plebe rebellibus si cla∣vium censura non intentetur; publica correptione coercendi sunt: secundum Domini mandatum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.94

  Ad Pamelii numeros LXII. A•• Erasmi l. 1. Ep 11. A•• Pompo ni•••• de Vir∣g••••••bus quae c•••• ines••••lis in codem lecto manse. rant.
• * 1.95

  Scriptain pace ance secessum.
• a 1.96

  Statum suum continenter & firmiter, Bod. 1. Lin. statutum, Lam. Bod. 2. Ebor.
• 1 1.97

  Tres foeminarum numerantur status, Virginum, Viduarum, Nuptarum. Virgines prae reliquis in prima dignatione habebantur; quibus non tantum ob tute∣lam, sed etiam honoris ergo locus peculiaris in Ecclesia assignabatur; quem quae capessebant, & habitu non matro∣••••, sed virginem, id est Velo induebantur; se praeclarum illad vitae inflitutum sectari aperte profitebantur. Status au∣tem vox, aut conditionem civilem; nimirum dignitates & jura liberi capitis, significat: aut ad rem agonis••icam per∣tinet, quo quis se tueri, aut adversarium de gradu dejicere instruitur.
• 2 1.98

  Et ideo graviore cum scandalo percubatur. Stuprum Diaconi in Ecclesia Constantinopolitana sub Nectario, antiquam poenitentiae disciplinam apud Orien∣tales, tantum non labefecit. Vid. Socrat. l. 5. c. 14.
• b 1.99

  Fortiter consuleremus per, Lin.
• c 1.100

  Per omnes vias Ecclesiasticoe disciplinae; cum Dominus, Bod. 1. 2. per omnes utilitates & salutes Ecelesiasticae disciplinae, Lam. Ebor. NC. 1.
• d 1.101

  Et pascent vos cum, Ebor. Lin. NC. 1.
• * 1.102

  Jerem. 3. 15.
• * 1.103

  Sap. 3. 11.
• a 1.104

  Sic Lam. Ebor. NC. 1. 2. Lin. in Psalmo, Imp.
• * 1.105

  Psal. 2. 1••.
• 1 1.106

  Hanc lectionem cum Rigaltio verissimam censemus. Praesertim cum eadem fere formula locutus sit Pontius. Absit ut de tam beatissimo martyre, ructus hominis judicaret. Nemo ructui indulgere solet nisi inter servulos & parasitos; quibuscum omnia licent: unde illud satyrici.—Si bene ructarit, &c.
• b 1.107

  Sic Veron. Arbitrio & fructu suo, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• * 1.108

  Eph. 4. 27.
• c 1.109

  Sic, Lam. Lin. Ebor. NC. 1. 2. liberanda & Imp.
• 2 1.110

  Sic in lib. de Mortal. ruinis & n••ufragiis & plagis imminentibus exuaris.
• d 1.111

  Nemo diuturnus, Bod. 1.
• e 1.112

  Diaboli manus, Lin. NC. 2.
• f 1.113

  Talibus ut separentur, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2.
• g 1.114

  Dividi non poterunt, postquam conscientia gravissima cohaeserint, Lam. Bod. 1. 2. NC. 1. 2. Ebor. posteaquam conscientiam gravissimam admiserint, Lin.
• 3 1.115

  Laqueis diaboli ex••••••ri, cura nostra non poterunt.
• h 1.116

  Quae sie•• fide, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 4 1.117

  Animi proposito & publica vir∣ginitatis pro••essione, non voto adstrictae; statim enim sub∣jicitur, melius est nubant, quam in ignem delictis suis cadant. Quod recte observat Eruditiss Rigalt.
• i 1.118

  Si pudice, Bod. 2.
• * 1.119

  1 Cor. 7. 9.
• k 1.120

  Ignem pro delictis, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.121

  1 Cor. 8. 13.
• l 1.122

  Carnem in aeter∣num, Lam. Ebor. Bod. 2. Lin.
• m 1.123

  Putet se posse, Lam. Bod. 2. Lin. Ebor.
• 5 1.124

  Quae vere casta erat virgo, noluerit sic vindicati. Recte dicit Rigaltius, quod inter obstetricum manus virginitas occiditur.
• * 1.125

  Turpi•• de∣fensio earum, quae ad ex∣ploranti••m eculos & manus pro∣vocant.
• n 1.126

  Oculi saepe fallan∣tur, NC. 2. Bod. 2.
• o 1.127

  Quae corrumpi potest, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. Lin. NC. 1.
• p 1.128

  Zeli dolorem, Lam. Lin. Bod. 1. 2. Ebor. NC. 1. 2.
• 6 1.129

  Liber de Zelo & livore, ostendit voces istas apud Cyprianum fere esse tynonymas.
• q 1.130

  Et gladium, Bod. 2.
• r 1.131

  Ut unusquisque, Bod. 2.
• * 1.132

  Licet ad om∣nes Christia∣nos spectes ut bom cum exemplo vi vent hoc im∣primis prae∣positiis & Diaconis in cumbit.
• 7 1.133

  Pro recepto diu in Ecclesia more; in laicorum crimina, excommunicatione reliquisque Eccle∣siae censuris; at Clericorum, depositione animadverti soli∣tum. Sed tribus primis seculis; Episcopos, Presbyteros & Diacono, poenitentiae publicae & manuum imponi sicut laicos obnoxios fuisse, res est manifesta. Consulat lector Morin. de administ. sacr. poenit. l. 4. c. 12.
• 8 1.134

  De beata virgine dicit Clemens Alex. Strom. 7. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 9 1.135

  Canones Ecclesiae hac in re multis agunt, qui foeminarum subintroductarum commer∣ciis clericos arcent.
• s 1.136

  In eadem domo, Bod. 2.
• t 1.137

  Tales facile, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1. 2.
• 1 1.138

  De hac egimus in lib. de Lapsis.
• 2 1.139

  Licet maricum non habeat, adultera audit. Christi sponsa est quaelibet fidelis, at multo magis virginitatem protessa.
• * 1.140

  P••na capi∣talis schis∣••••aticis, sed gladio spiri∣tali, irro∣gauda.
• * 1.141

  Deut. 17. 12.
• a 1.142

  Fecerit superbiam, Bod. 1. Lin NC. 2.
• b 1.143

  Judicii sui sic tempus constituit non obedientibus, & Bod. 1.
• c 1.144

  Ad fideles, Ebor. Lam.
• * 1.145

  Prov. 15. 12. 10.
• d 1.146

  Consiliis salubribus, Lam. Ebor.
• * 1.147

  Matt. 7. 14.
• e 1.148

  Per quam in∣gredimur, Lam, Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2. Ebor.
• f 1.149

  Fructus pervenientis ad gloriam, Bod. 1.
• * 1.150

  Mat. 19. 12. 2. Cor. 2.
• g 1.151

  Scandalo se fratribus offerant, Lam, Bod. 2. NC. 1.
• h 1.152

  Contristari videantur, nos tamen salu∣bri persuasione moneamus, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2. M. R.
• 3 1.153

  Respicere videtur 1 Cor. 5. & 2. Cor. 2. Pervoces 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 passim apud Apostolum Ecclesiae censurae denotantur.
• * 1.154

  Gal. 4. 16.
• i 1.155

  Gratissimum est; stantes eos dignatione nostri sermonis formabimus, Lam. Bod. 1. 2. Lin. Ebor. NC. 1. 2.
• k 1.156

  Noluerit, secundum, Lin. Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1. 2.
• * 1.157

  Gal. 1. 10.
• l 1.158

  Christi Domini & Dei nostri praecepta ser∣vantes, Lin. Bod. 1. 2. NC. 1.
• 1 1.159

  Cum ad destinatas latebras salvus perven••sset Cyprianus, consentaneum omnino erat ut pro intima illa quae ipsum & fratres intercessit benevolentia, ab∣sentiae desiderium quam primum fieri potuit, scripto leniret; certiores utique redderet de salute & rebus suis; & demum de iis, quae ad Ecclesiae statum spectarent, sedulo moneret. Quae omnia hac in Epistola plenissime sunt praestita. Ideo verisimile admodum videtur, non modo literas hasce primo omnium, sed etiam starim post secessum factas; cui succe∣dit alia ejusdem fere argumenti, & iisdem fere verbis con∣cepta, Ep. nimirum 6. ad Pamelii num. 81. Omnes in hisce latebris scriptas 13. numero fuisse, testatur ipse Cy∣prianus Ep. 20. ad Pamelii numeros 15. quae omnes hic re∣praesentantur; licet alii Editores pro deploratis haberent earum nonnullas. Notari insuper poterit in veteribus exem∣plaribus MSS. Epistolam hanc rarissime comparere, adeoque sero admodum, sc. post omnes Erasmi editiones typis fuisse mandatam.
• * 1.160

  Ad Pamelii num. Ep. V. In Erasmi Edit. diside∣rata. Cyprianus in secessu con∣stitutus, hor∣tatur clerum ut vice sua rite fungan∣tur
• * 1.161

  Vid tur scripta sta∣tim post secessum. An. 250.
• 2 1.162

  Tumultus Carthagine exci∣tarus; in quo Cyprianus in circo & amphitheatro populari fremitu ad leonem pet••tus, & demum proscriptus, quemad∣modum dicitur Ep. 59. ad Pamelii numeros 55. Infra eadem de re verba faciens ait. Utinam loci & gradus mei conditio permitteret.
• a 1.163

  Quantum ad, Bod. 1. Vat.
• a 1.164

  Summula, Bod. 1.
• 1 1.165

  Sors tota quae in pecuniis nu∣meratis, rationibus subductis, ad pauperes pertinebat. Nam quemadmodum nascente Ecclesia pretia rerum pietatis ergo vendita••um, ad Apostolorum pedes deponebantur Act. 4. 35. ita deinceps quae Deo erant dicata, Episcoporum fidei erant concredita: quod disertissimis verbis Justinus Martyr in Apologia refert. Nimirum divisione facta, pars una Episcopi, altera cleri, tertia pauperum usibus cessit. Cum ergo ad secessum properaret Cyprianus, pecunias basce inter Clericos partitas deposuit, ut illi facilius denuo distribuerent.
• b 1.166

  Peto quoque ut ad, Bod. 1.
• c 1.167

  Desinat: Etsi, Morel. Pem. Rig.
• * 1.168

  Monet etiam ut •••••••••••• ut quid confes ••••••••••s aut pauperibus ••••sit, & ut non glomera∣tia visitent martyres.
• 2 1.169

  Ex MS. Bod••ciano particulam inter∣pono, in impressis huc usque desideratam.
• 3 1.170

  Vititare aegros, aut in alia qua∣cunque calamitate constitutos, pietatis officium merito repu∣tatur, vid. Mat. 25. 36 Sed & alia causa inferius apparebit quare glomeratim ad Martyres plurimi confluerent; nempe ut ab illis primum pacem extorquerent, & deinde ab Eccle∣sia. Obiter vero hic notandum, Cyprianum hoc in loco, quemadmodum & alibi, Confessoris & Martyris nominibus promiscue uti; eam s••rictius loquendo, illi solum Martyres dicendi qui pro Christi nomine passi fuerint; Confessores vero qui citra poenas insequentes, se Christianos pro tribu∣nali profitebantur.
• d 1.171

  Hoc tutius possit impleri, Vat. 1.
• 4 1.172

  Antequam primae pietatis ardores deserbucrunt, Christian•• singulis diebus, aut saltem dominieis, sacra Mysteria participabant. Martyres vero qui sub ictu passionis perpetuo versabantur, id maxime satage∣bant ut nunquam divino illo viatico carerent. Quia vero in istis solennibus, oportebat ut Diaconus Presbytero adsisteret, ita ut Presbyter solus accedere non potuerit, monet Cypria∣nus ut isti per vices alternent, & vicissitudine convenientium minuant invidiam. Quid sit apud con••essores offerre, à Cy∣priano discimus Ep. 34. ad Pamelii numeros 28. Integre & cum disciplina fecistis, Fratres carissimi, quod consilio collegarum meorum qui praesentes erant, Gaio Diddensi presbytero, & Diacono ejus censuistis non communicandum: qui communicando cum lapsis, & offerendo oblationes eorum, in pravis error••bus frequenter de∣prehensi, &c. Ubi obiter notandum, aliquando presbyteris pe∣culiares Diaconos qui ipsis assisterent assignatos. Communi∣care cum altquibus, & oblationes eorum offerre, res quidem inter se diversae; sed quoniam nemo de sacris Mysteriis par∣ticipabat, qui non prius munus Deo obtulit; aiterutra voce apposita, totum hoc sacrum officium saepissime intelligitur. Pariter, licet, quod ait D. Paulus Heb. 13. 10. habeamus altare, tamen sacrificia Christianae pietatis, a gentium & Ju∣daeorum immolationibus prorsus abhorrent; & perperam nonnulli audito altaris, oblationis, aut sacrificii nomine; victimam cruentam, atque hostiam caesam importune inge∣runt: quorum omnium invidiam, Apologiis suis Patres an∣tiqui strenue amoliebantur.
• * 1.173

  Rom. 12. 11.
• 5 1.174

  Lectio haec non modo plurimorum MSS. Codicum suffragiis munita; sed & antiquitate com∣mendata est. Sic enim non tantum Origenes in Comment. & Auctor noster hic loci, sed & lgnatius in Ep. ad Polye. videtur legisse. Abbreviatura 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉& 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ex aequo ponitur; unde fortassis varia lectio ortum duxerit.
• e 1.175

  Desiderantissimi, Ver.
• * 1.176

  Ad Pamelii Numeros 81. Ad Eras. l. 4. Ep 1. Epistola Cypriani h••••tatoria ad Marty¦res Domini Jesu Christi.
• 1 1.176.3

  Non multum refert quod nonnulli codices MSS. nec non & impressi legant, Ad Rogatianum juniorem & caeteros Confessores. Tituli enim isti librariorum curae & ingeniis debentur, quibus lector sine dispendio plerumque carere poterit. Putabant illi Rogatia∣num Presbyterum gloriosum senem, qui exciptens ferocientis po∣puli impetum, primum hospitium in carcere praeparavit, & metatator quodammodo antecessit, Martyrio fuisse coronatum; & proinde fieri non posse ad illum literae dirigerentur, atque ideo alium Rogatianum, priori dissimilem quantum fieri po∣tuit, scil. Juniorem excogitabant. Sed manifestum est nihil de Rogatiano senc hic dici, nisi quod ex tumultu populari carceri fuisset mancipatus; imo potius innuitur illum in exem plum superesse, & hunc quoque antecedere, quando ista scri∣berentur. Nec novum est, ut cum literae pluribus conjun∣ctim scribuntur, ex occasione data, de illorum uno peculia∣ris mentio habeatur. Porro si conjecturae ex nomine aliquid valeant, omnino Rogatianus qui hic describitur, ille ipse fuerit de qo mentio habetur Epistola sequente, 7. nimirum. ad Pamelii numeros 36. Ep. 14. ad Pamelii numeros 6. & 41. ad Pamelii numeros 38. De tempore quando Epistola haec missa erat, consulat lector quae diligentissime disputata sunt à reverendis••. Episcopo Cestriensi in Anualibus Cypria∣ni, operi huic praemissis.
• a 1.176.4

  Sic, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1. Ad Rogatianum juniorem & caeteros confessores Bod. 1. & Imp. Confessores in carcere constitutos, Imp. sed desid. in Pem. Bod. 1, 2, 3, 4. Lin. Ebor. Lim. NC. 1. 2.
• * 1.177

  Scripta in s••cessu.
• b 1.178

  Posset accedere, Bod. 1.
• c 1.179

  Ut complecterimini me manibus illis, quae purae & inno∣centes, Pem. Lam Bod. 1, 2, 3, 4. Lin. Ebor. NC. 1. 2. Eras.
• a 1.180

  Interesse non datur, Lam.
• b 1.181

  Ad accipiendam vitae coronam spiritali virtute pergatis, Ebor. Pem. Lam. Bod. 1. 2. 3.
• * 1.182

  Mat. 28. 20.
• c 1.183

  Consummationem seculi, Lam. Ebor. Bod. 2.
• d 1.184

  Quibus nos, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. 4. NC. 1. 2.
• e 1.185

  Mors sanctorum, Lam. Bod. 2. 3. Ebor. NC. 1.
• f 1.186

  Sacrificium Dei, Bod. 1.
• * 1.187

  Ps. 115. 5. 50. 18.
• 1 1.188

  Locus hic laudatur l. de Exhort. Mart. c. ult. & ad Quirin. I. 3. c. 15. ubi consulantur quae dicta.
• g 1.189

  Coram hominibus, inquit, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• * 1.190

  Sap. 3. 4.
• h 1.191

  Respectus illorum: judicabunt justi, Pem. Lam. Ebor. Lin NC. 2. Ver.
• * 1.192

  Futurorum gaudio prae∣sentia suppli∣cia calcanda.
• i 1.193

  In origine mun∣di, Bod. 3.
• * 1.194

  Gen. 4. 8.
• k 1.195

  Eos qui semper, Bod. 2. Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.196

  Jo. 12. 25.
• * 1.197

  Mat. 10. 28.
• l 1.198

  Ad Dei nostri promissa per∣venire, Bod. 3.
• * 1.199

  Rom. 8. 16.
• m 1.200

  Ut sic glorificemur, Veron. ut & commagnificemur, Bod. 1. 2. Lam. Lin. Ebor.
• * 1.201

  18.
• * 1.202

  Ps. 33. 19.
• * 1.203

  Foeminae at∣que pueri ad Martyrii de∣cus admissi.
• n 1.204

  Numero vestro, Neap. muneris vestri, Ver.
• o 1.205

  In camino, Lam.
• p 1.206

  Refrige∣rium flammae, Ver.
• 2 1.207

  Respicit verba quae occurrunt in Codice Graeco, cantici trium puerorum v. 20. versionis Latinae Dan. c. 3. v. 5. Sed de his supra egimus.
• q 1.208

  Se & crederent, Bod. 1. 2. Lam. NC. 1. 2. Ebor. Lin.
• * 1.209

  Dan. 3. 1••.
• r 1.210

  Tuis libe∣rabit, Man. M. R.
• 1 1.211

  Mu••ta comminiscuntur Hebraei in sua Theologia de osculo Domini; & ita Mosen è vivis excessisse profitentur. Et siquidem Deut. 34. 5. occurrit, quod mortuus est Moses 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 aiunt Rabbini 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 In hoc vero lon∣ge abeunt à Christianis Judaei, quod his mors quieta & placida osculum Domini videbatur; nostris vero, cruen∣ta & violenta, beatissima & maxime expetenda censetur.
• a 1.212

  Viam vobis, Neap.
• 2 1.213

  Vegetius ait I. 2. c. 7. Metatores in castris dicuntur, qui praecedentes locum castris idoneum eligunt. Ita Caesarianus, apud Lucanum. Hesperios audax veniam me∣tator is agros. Unde rectissime de Rogatiano & Felicissi∣mo dictum, quod in carcerem primi quasi metatores acces∣serint.
• b 1.214

  Initiis istis, Pem.
• * 1.215

  Ad pamelii numeros 36 In Erasmi Edit. l. 3. Ep. 24.
• * 1.216

  Scrip•• in se∣cessu.
• b 1.217

  Et fratribus satisfiat, S. Mich.
• * 1.218

  Ad Clerum, pauperam & peregrino∣tum.
• a 1.218.5

  De cura populi, J. Mich.
• 1 1.219

  Saepius ad revelatio∣nes sibi factas provocat Cyprianus; id autem facit, non ut fidei dogmata aliis obtruderet, sed suam innocentiam ab invidis lacessitam tueretur. Secessus ejus tanquam turpis fuga male audiebat; ostendit ergo se gregis suae causa tan∣tum metuere; nec animo suo, sed mandato divino mo∣rem gessisse. Porro ipsi apud Clerum & plebem erat ho∣norificum, quod Deus ipsum suis colloquiis, & rerum fu∣turarum cognitione dignaretur. Hoc autem in Africana Ecclesia peculiarius obtinuit, ubi haeretici, & speciatim Montanus, prophetias & revelationes magna cum pompa ingerebant.
• c 1.220

  Quam illic? Viduarum, Thu. Mich. Vict.
• 2 1.221

  Carthagine nimirum, ubi ad fidem conversus erat, & ad Episcopatum promotus: sedi illi tanquam actis radicibus affixus.
• 3 1.222

  Vide quae superius dicta de oblationibus in tres partes divisis, quarum una Episcopo cessit. Nam quod ad ea quae olim ethnicus possederat, Pontius nos docet, quod quamprimum fidei Christianae se addixerat, distractis rebus suis ad indigentiam pauperum susten∣tandum, & tota praedia dispensans, nihil reliquum sibi fecit quod denuo donaret.
• 4 1.223

  Hesychius ait. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Munus erat, si quod aliud, per totam Ecclesiam, hoc seculo receptissimum. Quod Orien∣tales attinet, nomen à Graecis haustum ostendit apud illos in usu fuisse. De Romana Ecclesia, literae Cornelii ad Fabium Antiochensem, quas infra laudaturi sumus, id abunde testantur. De Africana, locuples fuerit testis Auctor noster in Epistolis passim. Sed de his plura videantur in annotat. ad Ep. sequentem.
• 3 1.224

  Di∣cit Rigaltius secessum istum Cypriani, fugae probro minime caruisse apud quosdam de Christiana fraternitate, qui Tertul∣liani de fuga in persecutione disputationem legerant. Nec dubito, quin ipsa tanti Magistri severitas, Discipuli men∣tem adeo suffuderit, vel aliquo saltem scrupulo sic pupugerit, ut fugae suspicionem Cyprianus amoliri abs se magno studio con∣tenderet. Hoc & Pontii familiaris sui satis intricata sedulitas persuadet: ipsiusque Cypriani epistolae sequentes declarant; &, si verum amamus, hand aliud magis ista Romani Cleri tam ar∣gumentosa quam incondita commonitio pros••ribit. Fortissima est illa Cypriani defensio, quod Dei nutu, immo jussu secesserit. Nam quid apertius mandato divino per Christum Apostolis tra∣dito? Cum persequentur vos in civitate ista, fugite in aliam. Quod si mandatum ad alios quam Apostolos pertinuisse negave∣ris, quis à Cypriano jussi Dominici, Spiritus sancti, divini er∣ga ipsum quoque speciatim favoris testem exigat? Sed & com∣plures humanae prudentiae rationes amici caussati sunt. Erat per∣sona insignis. Unus Cyprianus Ecclesiam demonstrabat: Eo su∣blato, tota pessum ibat fraternitas. Unius Cypriani praesentia inimicas nomini Christiano potestates exasperabat. Unum prae∣sertim Cyprianum populus efferatus ad leonem depostulaverat. Eo aliquantisper amoto rabies sedari posse videbatur. Denique absens nihilominus per procuratores aut vicarios, perque literas frequentiores Ecclesiae suae necessaria cuncta providebat, suggere∣bat. Has certe secessus causas, tunc valde probabiles, sequenti∣bus seculis exemplo fuisse arguit praeclara Augustini ad Honora∣tum eipstola, quae & consilia praebet adversus cunctas istius hu∣manae prudentiae subtilitates saluberrima. Strategicorum scripto∣res quaestionem tractant huic nostrae haud absimilem: An sit laudandus in, bello dux, quem non pigeat caput suum passim fortiter ac strenue periculis objectare. Quae res hanc definitio∣nem admittit. Habendam in primis esse rationem ducis, quo sublato, salus populi subvertatur necesse est, tunc enim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. At ubi de exemplo ducis tota pendet exercitus constantia, tum vero, neque manibus neque capiti esse parcendum. Hoc sapienter observavit in Pelopida Plutarchus.
• 4 1.225

  Rigaltius ait. Sic appellari Cartha∣ginis Episcopum non invident Romani: Sed nec aliter appellat Romanum Pontificem Tertullianus, libro de Praescript, adver∣sus haereticos, & libro de Pudi itia. Hi fuere tunc Romano Pontifici cum plerisque aliarum Urbium Episcopis tituli commu∣nes. Et praeter Ennodium Ticinensem & Cassiodorum, vix alii reperiantur, qui Papae nomen, ut proprium & peculiare, Pon∣tifici Romano adseruerint. Tandem vero Gregorius VII. in Sy∣nodo Romana, quod ad Ennodium Sirmondus observat, edixit ut Papae nomen unius esset in orbe Christiano. Caeterum in ma∣tricula curopalatina adeo descenderat appellatio Paparum etiam ad in••imos sacerdotes, ut ipse Prutopapa subesset Patriarchae C••••∣stantinopolitano: & Papa dicebatur quilibet sacerdos, quales nos hodie Patres vocitamus, & Presbyteros, etiam aetate plerumque inferiores. Sicuti Senatores Patres jam olim appellatos fuisse ait Sallustius, vel aetate, vel curae similitudine.

  Addit Porro Papa. Infantile vocabulum. Graece 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Unde Latini secundo casu dixere, papatis. Hesychius: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Inde & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Homero. ll. v. Plauto & Persio, pappare. Verum alio significatu, pappare minitum poscis. Et, opus est quod pappet. Hoc est, praemansum aliquid, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, masticatum. Glossae veteres: Pappat, hoc est, praemansum ali∣quid, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Aliae: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. mastico, subigo. Quemadmo∣dum vero de patris vocabulo fluxit papa sive pappas, sic de vo∣cabulo matris, mamma, Hesvch. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Martialis: Mammas atque tatas habet Afra, &c. Sed & Saliari carmine Pa usurpatum fuisse, pro, patre, docent excerpta de libris Sex. Pomp. Festi.
• a 1.226

  Papatem, Vat. 1. Bod. 1.
• * 1.227

  Scripta in se∣cessu.
• * 1.228

  Ad Pamelii numeros III. In Erasmi Edit. deside∣ratur. Cleri Ro∣mani ad cle∣rum Cartha∣giniensem de secessu D. Cyp.
• 1 1.228.6

  Quanquam verba haec ad Epistolae hu∣jus titulum pertineant, qui à librario pro captu suo appo∣situs, nullius ponderis aut auctoritatis esse poterit: erudi∣tissimus Rigaltius occasionem hinc arripit, ut ostendat Cleri vocem, perperam trahi ad Personas Ecclesiasticas, homi∣nesque sacris ordinibus initiatos designandos. Imprimis ait; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉tria significat, sorticulam qua utimur in sortiendo; sor∣tionem sive sortitum, actionem ipsam sortiendi; & quod sorti∣tu cuique accidit. Subjungit porro, rerum Hebraicarum scri∣ptores Graecos, ab iisque etiam Latinos, Clerum dixisse quod ex amplissimo illo terrarum tractu, Josua jubente, in undecim tribus Hebraeorum diviso, per sortitionem unicuique contigerat. Rem hanc instantia explicat. Benjamini tribus cleris in ur∣nam conjectis, urna mota, qui clerus exierat sortiente Benja∣mini tribu, id clerus Benjamini dicebatur. Atque ita de cae∣teris undecim tribuum portionibus. Inde progreditur. Poste∣aquam figuris Mosaicis veritas Christiana successit, & male merentibus Hebraeis gratia divina ad gentes conversa est, quod Hellenistae dixerant Ecclesiam, dixerunt etiam Clerum. Mul∣tis interpositis, quibus tamen minime conficit Hellenistas pro Ecclesia denotanda clerum tanquam synonymum adhi∣buisse, periochen D. Petri adducit vir Doctus dicens quod prava mortalium caecitas, Christiana simplicitate neglecta, Pharisaicam superbiam reduxit, & obruit coelestia terrenis. Cleri vocabulum ad res Christianas, primus transtulisse videtur Petrus, Epistola sua canonica prima. Hortatur presbyteros ipse compresbyter, ut gregèm quem commisit iis Deus pascant providentes ovibus, non turpis lucri cupidine, sed gratis: ne∣que ut dominantes in cleris, id est Plebem Christianam. Que∣ritur demum quod siquidem ipsi pastores nomen cleri quod erat ovium universitati commune, sic proprium sibi fecerunt, ut etiam nomen ipsum ovilis, in populi sive plebis & laicorum ••ppellatione vilesceret. Hinc exorta jam aevo Tertulliani & Cypriani, inter clericos & laicos differentia tanta, ut laici non intelligerentur appellatione cleri. Quid sibi velit vir eru∣ditus longa hac disceptatione, non facile est conjicere. An male ipsum habet quod in Ecclesia sint Episcopi & pasto∣res? Id non videtur, siquidem agnoscat adhibuisse Domi∣num ovili suo Pastores utique complures. Et certe rerum di∣versitas, vocum diversitatem non admittit modo, sed etiam exigit. An quandoquidem D. Petrus, Presbyteros com∣presbyteros compellat, erit indicium neglectae simpli••itatis Christianae, & Pharisaicae superbiae, si Apostolus aut Epi∣scopus jus & potestatem in Clerum Ecclesiasticum sibi ven∣dicet? & quod D. Paulus admonet 1 Tim. 5. 1. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; sed eodem capite v. 20. Presbyteros flagitio∣rum compertos Apostolo id ipsum mandante, oportebit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. An vero in eo peccatur, quod quan∣do Cleri vox omnes Christianos aliquando comprehendat, ad verbi etiam ministros aliquando contrahatur? At in usu communi id ubique obtinet. Non modo summum Nu∣men, sed & Magistratus dii appellantur; & Apoc. 5. 10. omnes fideles Reges & sacerdotes audiunt; nemo tamen dixerit principes seculares, & sacris operantes cujuscunque ordinis, nomina illa per nefas sibi vendicare. Agnosci∣mus sortes tribuum Israeliticarum cleros dici: sed Levita∣rum à reliquis tribubus aliam longe fuisse rationem, ipse sacer textus nos docet. Num. 18. 20. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Alia certe res est ut terrae portiones tribubus assignatae illorum cleri dicantur; & quod Levitae ipsi, quos Dominus pro sorte sua agno∣scit, ejus Clerus dicantur. Non diffitemur D. Petrum in Epistola sua 1. omnes Christianos Domini Clerum appel∣lasse; sed ille ipse Petrus Act. 1. v. 17. munus Apostoli∣cum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocare non dubitat. Ultimo in loco si non sufficiat Rigaltio Cypriani & etiam Tertulliani seculo in∣ter clericos & laicos differentiam fuisse tantam, ut laici non in∣telligerentur voce Cleri: id Apostolorum aevo obtinuisse testa∣bitur Clemens Romanus in Epistola ad Corinthios, qui ait 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. &c. Sed de his plus satis.
• 2 1.228.7

  Rigaltius occasionem scriptae hujus epistolae his verbis explicat. Fa∣biano mortuo sedes Romana vacabat. Secedente igitur Cypria∣no, Clerus Carthaginiensis literas ad Clerum Romanum dede∣rat, & secessionis causas allegaverat, quales hic reddit Roma∣nus. Nam & secessisse Carthaginienses clerici scripserant, & benedictum Papam Cyprianum suum nuncupaverant. Reddunt Carthaginiensibus voces suas Romani, sed mox istum Cypriani secessum in fugam vertunt; adduntque circumstantias, immi∣nente agone, quem Deus permisit, ut sententiam damnationis ferat in eos qui de persecutione pedem referrent, aut Christum negarent. Haec itaque sunt dulcacida, qualia praeberi solent in poculis mellitis absinthia. Plura hac de re videantur in Anna∣libus An. 250. § VIII.
• * 1.229

  Scripta in Se∣cessu.
• 5 1.230

  Infra epistola proxime seq.
• 6 1.231

  Causatur Rigaltius quod sic paulatim, atque ab minimi••, intravit in Ecclesiam regnum, & dominandi libi∣do. Apostoli Diaconos tantum dixerant. AEtas Cypriani subdia∣conos admisit. Sequens Archidiaconos, ac deinceps Archiepiscopos & Patriarchos. Apostoli Episcopos & Presbyteros tantum dixe∣rant. Tertullianus dixit Episcopum esse summum sacerdotem. Pace Rigaltii crediderim, non ad fastum, adregnum & do∣minandi libidinem, subdiaconatum aliosque tam inferiores quam superiores in clero gradus Ecclesiae invectos; sed ad necessarios pietatis Christianae usus fuisse adhibitos. Quid magis potuit ad Africanae Ecclesiae unitatem, & alia publica commoda con••erre, quam ut omnes Africae, Numidiae & Mauritaniae Episcopi, Cypriani unius regimini subessent? Et ex adverso, gradus inferiores quod attinet; si quis primitivae Ecclesiae statum perpenderit, ad conventus solennes viritim omnes convocandos, & non sine delectu, & excubiis postea admittendos: nuntios non modo in regiones vicinas, sed longe dissitas subinde ablegandos; aegtorum, pauperum, ca∣techumenorum, lapsorum, martyrum, vinctorum, ad me∣talla damnatorum, & demum mortuorum perpetuam haben∣dam esse curam: non mirabitur in tot negotiis tam spissis, tam variis, tam labor••osis & periculo plenis, plurimos qui ca procurarent fuisse adhibendos: & post Episcopos, Pres∣byteros & Diaconos; Subdiaconos, Lectores, Acoluthos, Ostiarios, in solicitudinis Ecclesiasticae partem subrogari. Cornelius, hoc ipso tempore Romanae Ecclesiae Episcopus, quot in urbe fuerint in Clero constituti, in Epistola ad Fa∣bium Antiochensem, quae habetor apud Euseb. l. 6. c. 43. distincte tradit. Fuisse nimirum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quibus sub∣jungit fuisse 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Demum de universis concludit. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Et quidem Romae aemulam Carthaginem, nec in iis quae ad Christianam pietatem spe∣ctant multum cessisse, credere par fuerit.
• 7 1.232

  Haec ita conti∣nuanda esse dicit Rigaltius; Certa ex causa; quod utique recte fecerit; cum sit persona insignis, & imminente agone. Quae vi∣dentur esse verba cleri Carthaginiensis in gratiam & favorem Cypriani scripta ad excusandum ejus secessum.
• b 1.233

  Colluctandi causa, simul cum servis, Vat. 1.
• a 1.234

  Reportaverit, Vat. 2.
• 1 1.235

  Dicit Rigaltius. Cum abiisset è vivis Fabianus, Cyprianus vero secessisset, utraque Sedes vacabat, Romana & Carthaginiensis. Utrobique igitur Clerus Ecclesiae suae curam susceperat, & literas ad Romanum dederat Carthaginiensis super illo secessu Cypriani sui: Roma∣nus Carthaginiensi rescribens: cum incumbat nobis, inquit, qui videmur praepositi esse, & vice pastoris custodire gregem, si negligentes inveniamur, dicetur nobis, &c. quae verba cum sint communia, & curae utrimque communis, civilem magis & verecund••m solicitudinem caritati Christianae convenientissi∣mam significant, quam alicujus imperii sive potestatis super∣biam. Minoris est momenti quod subnectit, quod nemo sanus negaverit, praecipuum jam olim ac primarium fuisse Ro∣manae Sedi honorem. Nam & ab clero Carthaginiensi datae ad Romanum super secessu Cypriani literae, quasi rationem red∣dunt; & Romanorum verba quae hic sequuntur, Nolumus ergo vos mercenarios invenire, etsi hortatoria sint potius quam im∣peratoria, & consilia magis quam jussa, satis indicant Roma∣num jam tunc etiam sede Pontificia fuisse potiorem. Romanae Ecclesiae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 si non aliunde melius conficiantur, pa∣rum stabili pede subsistent.
• b 1.236

  Vice pastorum, Vat. 2.
• 2 1.237

  Judaeorum sacerdotibus. Ad ver∣ba quae sequuntur Errantem non correximus, Rigaltius ait. Tertullianus sic reddit: quod expulsum est non convertistis. Li∣bro de Pudicitia.
• * 1.238

  Ezec. 34. 4.
• 3 1.239

  Rigaltius ait, Tertull. comminutum LXX. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Ps. 120. Qui sanat infirmitates eorum, & alli∣gat contritiones eorum.
• 4 1.240

  Rigaltius ait. Adhibitis fas∣ciis atque etiam regulis.
• c 1.241

  Collegimus, Vat. 1.
• d 1.242

  Prophetis dixit. Vat. 1.
• * 1.243

  Joh. 10. 11.
• e 1.244

  Relinquit & fugit, Vat. 2.
• 5 1.245

  Rigaltius ait. Quasi non jam Pe∣tro, qui de petra deciderat, parum servata fide, ob quam illi Christus nomen fecerat Petro à petra, hoc est firmitate; Petra autem erat Christus, fides & confessio nominis Christiani.
• f 1.246

  Simoni dicit, Vat. 1. quod gessit, Vat. 1.
• * 1.247

  Joh. 10. 14.
• * 1.248

  Joh. 21. 15.
• 6 1.249

  Rigaltius ait, Verbum scilicet quod fecit Christus ad Petrum, jam non Petrum vocans, sed Simo∣nem, quasi de illius erga se delectione addubitans.
• 7 1.250

  Rigaltius ait, Ex facto Petri, qui apprehenso à Judaeis Christo, non proprie fugit, sed cessit sive ab∣secssit aut recessit. Nam, ut est in Evangelio, sequebatur Chri∣stum, sed longo intervallo quod fugae speciem praebuit, adeoque in Evangelio legitur, discipulos omnes relicto Christo fugisse. Haec autem cleri Romani epistola Petrum eo magis onerare videtur quod ait: Et ceteri discipuli similiter fecerunt. Quasi ad exem∣plum Petri. Atque hoc Romani torquent in Cypriani secessum, non sine opprobrio fugae. Sub eadem invidia fugae nomine, per hoc ipsum tempus laborabat, dignitatis & studiorum par∣ticeps, grande AEgypti decus, Dionysius Alexandrinus; Is vero pariter se tuetur, quod voce divina admonitus larebras petiisset; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & plura in hanc mentem l. 6. Euseb. c. 40.
• * 1.251

  Caveant pa∣stores ne mer∣cenarii inve∣niantur.
• g 1.252

  Sic, Vat.1. invenire, Imp.
• h 1.253

  Sic, Vat. 1. Fratres nostros stare, Imp.
• i 1.254

  Praeceps euntium, Vat. 1.
• k 1.255

  Haec solum verbis, Vat. 2.
• a 1.256

  Ante oculos habentes timorem Dei & poenas perpetuas magis quam, Vat. 2.
• b 1.257

  Paratos esse ire, Vat. 1.
• c 1.258

  Attendentes, Vat. 1. Sed & ascendentes ad hoc quod compellebantur, revocavimus. Ec∣sia ista fortis in fide, Imp.
• 1 1.259

  Facinus ipsum apertis vocibus efferre refugiunt. Rigaltius ait, ascendisse in Copitolium, ut imponerent in acerram tura. Sic lib. de Lapsis. Non expectaverant saltem, ut ascenderent apprehensi, ut inter∣rogati negarent. Et paulo post: Nonne quando ad Capitolium sponte ventum est, labavit gressus? Et eodem libro: Unus ex his qui sponte Capitolium negaturus ascendit. Canon 59. Concil. Eli∣berit. Ne quis Christianus ad idolum Capitolii sacrificandi causa ascendat. Latinii Codex rem aliter proponit, quod nimirum Ecclesiae Romanae Presbyteri attendentes ad hoc quod infir∣mi Christiani metu impulsi ad Capitolium ascenderent, ani∣mum iis addentes monitis opportunis revocaverant ad Eccle∣siam. Quod infra in Impressis dicitur, apprehensos timore ho∣minum revertisse, ad contextum non videtur respondere.
• 2 1.260

  Lectionem Pamelii reti∣nens Rigaltius adnotar, quod hac fortitudinis suae ••actantia Romani faciunt invidiam Carthaginiensibus. Et Romanae qui∣dem fides praerogativam Tertullianus ipse Carthaginiensis praedi∣cat lib. de Praescriptionibus: Si autem Italiae adjaces, inquit, habes Romam, unde nobis quoque auctoritas praesto est. Ista quam felix Ecclesia, cui totam doctrinam Apostoli cum sanguine suo pro∣fuderunt! & libro advers. Marcionem quarto: Videamus quid eliam Romani de proximo sonent. Sed Latinii lectio, forti∣tudinis laudem non Romanae Ecclesiae, sed Clero tribuit.
• d 1.261

  Sic, Bod. 1. compulsi quod essent insignes, Imp.
• e 1.262

  Sic, Vat. 1. revertuntur, Imp.
• 3 1.263

  Rigaltius ait, Indulgentiam poenitentiae. Porro voces illae, Ab eo qui potest praestare, subnectuntur; quia nondum Ecclesia Idolo∣latras decreto aliquo ad poenitentiam admisit; licet statim id fecerit.
• f 1.264

  Sic, Vat. 1. indulgentiam potuerant, Imp.
• g 1.265

  Sic, Vat. 1. Quae incum bunt vobis, quae etiam ipsa, Imp.
• * 1.266

  Monita quo∣modo lapsis, viduis, aff••i∣ctis, &c. subven••re debeat.
• 4 1.267

  Rigaltius ait, Primus hanc epistolam edidit Guil. Morelius, nec indicavit unde habuerit exemplar. Non invenitur autem MSS: codicibus Pamelianis, nec in Italicis, neque in nostratibus. Et tamen valde proba est, nec tam scatet mendis, quom existimabat Pamelius. Morelius igitur hoc loco edidit clydomeni, quod mendosum esse non inficia∣mur, imo veram esse arbitramur Pamelii conjecturam, in au∣th••tico scriptum fuisse, clinomeni. Eoque magis haec opinio fir∣mari videtur, quod inter illius aevi Christianos probrosam vulgo fuisse constat appellationem clinicorum, qui decumbentes in lectu∣lo, propter imminens mortis periculum aqua perfusi baptismum acceperant. Quasi non proprie baptizati, quia perfusi, non mersi; de quibus agitur in epistola Cypriani ad Magnum, Clerus ergo Romanus istorum etiam clinicorum curam suscipiens, vocabuli tristitiam mitigat, ac deflexa terminatione 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicit, non 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ejusmodi etiam benignitate Tertullianus in Apologe∣tico, Christianos gravi senio prope confectos noluit appellare cli∣nicos, sed jam domesticos senes. Quod ad Epistolae fidem spectat, praeter Latinii codices, qui ipsam agnoscunt, in Bodleianorum uno habetur. Quod ad vocem praesentem at∣tinet, probata lectio est illa quam adhibemus; cui fidem fa∣cit Epistola Cornelii ad Fabium quam supra laudavimus; ubi ex consimili occasione mentio habetur〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Se exhibere, esse ad vitam necessaria sibi suppeditare, osten∣dimus l. 3. ad Quirin. c. 61.
• h 1.268

  Clydomeni, Bod. 1.
• i 1.269

  Expulsi à sedibus suis, Vat. 1.
• 5 1.270

  Rigaltius ait, Nam haec in primis audiebant ab Episcopo sive Presbytero, summam esse apud Christianos curam caritatis sive dilectionis; & conque∣ri poterant se deceptos, si contigisset eos in ipso persecutionis aestu deseri.
• k 1.271

  In infirmitate, Vat. 1.
• 6 1.272

  Rigaltius ait, Ne superstites hoc suorum e∣tiam post mortem supplicio deterriti, sepulturae desperatione mar∣tyria expavesccrent. Neve item ethnici Christianae religioni cri∣men impietatis objicerent, quae mortuis suis officia gentium con∣sensu, & mundi foedere, & sortis huma••ae commercio debita, non impenderet.
• l 1.273

  Cujusque Vat. 2.
• m 1.274

  Factum fuerit, Vat. 2.
• * 1.275

  Luc. 19. 17.
• n 1.276

  Sic, Vat. 2. nos, Imp.
• o 1.277

  Ut memores sitis, Vat. 2.
• 7 1.278

  Monet ut arripe∣rent Romani quameunque occasionem oblatam; aut ea ces∣sante, certum nuncium eo solum nomine mitterent. Bassia∣nus qui hic memoratur, fortasse is est cujus nomen occurrit Epist. 21. & alibi non semel.
• 1 1.279

  Rigaltius ait, Cum exorta sub Decio Caesare adversus Christianos vexatio Fabianum Ecclesiae Romanae praepositum peremisset, Clerus Romanus ad Cy∣prianum Carthaginis Episcopum literas per Clementium Subdia∣conum misit, ac de glorioso Fabiani exitu certiorem fecit. Mox eadem pernicie per Africam grassante, Cyprianus, cum jam ad leonem depostularetur, Deo sic annuente secessit; nec de secessu suo quicquam Ecclesiae Romanae significavit: Sed postmodum Carthaginiensis clerus datis ad Romanum literis, quid sibi consi∣lii Cyprianus cepisset, aperuit. Ac subinde Romanus Carthagi∣niensi rescripsit, se non minimo dolore tangi, quod pastor ovibus derelictis latebras petiisset. Hoc vero agitur Epistola praeceden∣ti, quam Morelio deberi testatur Pamelius, & ipsissimam esse quam Cyprianus in manus suas non sine aliqua fraudis suspicione pervenisse conquestus est, & remisit Romam Presbyteris ac Dia∣conis, ut recognoscerent an esset illa clerica sua quam Clementio perferendam tradiderant. Quid autem Romani rescripserint, non habemus. Hoc tantum assequi conjectura fas est, Epistolam suam agnovisse Romanos. Eam vero sic pupugisse animum Cypriani, ut necesse sibi esse duxerit, literas ad eos facere, quibus & actus sui & disciplinae & diligentiae ratio redderetur. Quod sane prae∣stitit epistola quae hac editione habetur XX.
• 2 1.280

  Rigaltius ait, Antiquae sunt inflectiones istae, Diacones & Diaconibus. Et tamen habebant Apostolum in manibus, apud quem legitur: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉& 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉& 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Et in veteri versione Latina, Diaconi, Diacones & Diaco∣nos. Nescio quo pacto maluerint dicere Diacones & Diaconi∣bus. Sane vocabulum Episcoporum reverentius babuerunt. Qui autem Episcopas dixere, non dixere diaconas, sed diaco∣nissas. Justiniani Novella 111. quasi epicoeno genere,〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 3 1.281

  Rigaltius ait, Quam ex aequo civilis mentio Episcopi Romani ab Episcopo Carthaginis apud Clerum Romanum! quem nihilominus uni∣versam Ecclesiam Sede Romana vacante rexisse Pamelius & Binius arbitrantur. Sed si Fabianus Cypriani erat collega; utique Ecclesia Romana & Carthaginiensis sorores dicen∣tur, nec altera alteram rexerit. Transmarina imperia etiam. D. Augustini tempore aegre tulit Ecclesia Africana. Literas quidem scripsit ad Africanos Romana Ecclesia, sed ab illis prius literas acceperat.

  Rigaltius ait porro, excessum esse mortem, quae mox con∣summatio dicitur. Mortis nomen quantum poterant evitabant Christiani, ob spem resurrectionis & vitae sempiternae. Itaque pro Mortuo, Praemissum; & pro Morte, Obitum & excessum dicebant. Ductoque de arte calculatoria vocabulo, consumma∣tum & consummationem annorum, dicrum, horarumque velut nummorum numero in supremam summam collecto, computatoque. Qualia saepe apud Tertuliianum occurrunt schemata.
• * 1.282

  Ad Pamelii numeros IV. Ad Erasm. l. 3. Ep. 21. Literae ad Clerum Ro∣manum; qui Cyprianum de Fabiani exitu certio∣rem seceran••.
• * 1.283

  Scripta in secessu.
• 4 1.284

  Rigaltius adnotat quod Hae literae hodi•• non extant.
• a 1.285

  Crementium, Ar. Lam. Ebor. NC. 1.
• 5 1.286

  Rigaltius ait,〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Euseb. VI. 39. Ruffinus: Fa∣biano in urbe Roma martyrio coronato.
• 6 1.287

  Rigaltius ait, Fabiani Episcopi Rom. quam etiam praepositum vocat Clerus Rom. epistola prae∣cedente, & eodem nomine ceteros quoque Ecclesiarum rectores appellat. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dixerat Justinus. Praesidentem Tertullianus Apolog. Is est Episcopus qui & summus Sacerdos, ab eodem Tertulliano dicitur.
• b 1.288

  Quanto, Lam. Ebor. NC. 1.
• 7 1.289

  Rigaltius ait, Adsentior Pa∣melio, non alias fuisse quam praecedentes Epistolae secundae pa∣ginas.
• c 1.290

  Etiam alias literas, Ar. Lam. Ebor. Bod. 1. 2.
• 8 1.291

  Ri∣galtius ait, Dicendum igitur, in authentico omissum fuisse ti∣tulum. Quae fortean fuerit Romanorum cautio sive prudentia, inter pericula Decianae persecutionis.
• d 1.292

  Nec scripsit quis, Lam. Ebor. NC. 1.
• 9 1.293

  Rigaltius ait, Authenticam dicit, de cujus tamen fide dubitabat: Sed nihil∣ominus authenticam, cum eadem omnino esset quae allata fuerat à Clementio. Duplici nomine Epistola haec clerica dicenda, quia scil à clero Romano ad Carthaginiensem dirigeretur; tum etiam idque praecipue, quia per nuncium sacris ordi∣nibus initiatum missa fuerat. De ordine harum Epistola∣rum, consulantur Anni 250. Annales, § VIII.
• e 1.294

  Haec, Lam. Ebor. NC. 1.
• f 1.295

  Scripturam, & subscriptionem, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1.
• a 1.296

  Ad martyres & Confessores Bod. 1.
• 1 1.297

  Nicolaus Faber, adnotat quod, Confessores dicti sunt, qui coram judicibus interrogati, Christum professi erant: Martyres qui Christum professi, & praeterea ut abnegarent torti, perseverabant. Martyres igitur omnes Confessores erant, sed Confessores nondum Martyres, nisi ut eleganter Tertullianus vocat, initio lib. ad Mart. designati, & alibi candidati martyrii.
• * 1.298

  Ad Pamelii numeros IX. Ad Erasm. l. 2. Ep. 6. Epistola est gratulatoria ad Martyres & Confesso∣res.
• * 1.299

  Scripta in secessu.
• b 1.300

  Ecclesia gratulatur, Bod. 1.
• 2 1.301

  Persecutio à magistratibus or∣dinariis intentata, ad exilium solummodo processit: Pro∣consul accedens, tormenta & mortem addidit.
• c 1.302

  Certaminis praemium, Pem. pretium, Corb.
• d 1.303

  Pro devotione prodiistis, Bod. 1. 3. Corb.
• 3 1.304

  Quinam illi fuerunt discimus ex Luciani Epistola. Bassus nimirum, Mappali∣cus, Fortunio, Paulus, Fortuna, Victorinus, Victor, Herenius, Credulus, Herena, Donatus, Firmus, Ven∣tus, Fructus, Julia, Martialis, Aristo.
• e 1.305

  Victoriae jam jamque proximos, Thu. Foss. Bod. 1.
• * 1.306

  1 Jo. 4. 4.
• f 1.307

  Tolerantes; Pem.
• g 1.308

  Utique, Bod. 1.
• h 1.309

  Fi∣nem doloribus, Voss. 2. Bod. 1. 3. Pem. Thu. Corb.
• i 1.310

  Laniatio, Pem. laniandi mora, Bod. 3. lanio gravior, Benev. quaestio, Thu.
• k 1.311

  Spiritale praelium Christi, Voss. 2. Bod. 1. 3. Pem.
• 4 1.312

  Qua se Christianos pro tribunali profite∣bantur.
• l 1.313

  Fidei ardentis armatos, Pem.
• m 1.314

  Sic, Bod. 3. devotioni militum, lmp.
• * 1.315

  Ps. 115. 5.
• n 1.316

  Pretiosa vis sanguinis, Corb. coronam Dei, Bod. 3. Pem.
• o 1.317

  Laetus in illis, Bod. 1.
• 5 1.318

  Sic supra lib. ad Donat. Quantum fidei capacis affe∣rimus, tantum gratiae mundantis haurimus.
• * 1.319

  Mat. 10. 19.
• a 1.320

  Agone coelestis exhibitionis, Voss. 2. exhibitus est, Bod. 1.
• b 1.321

  Esaias ante promisit, di∣cens, Voss. 2. Bod. 1.
• 1 1.322

  Vid. quae supra hac dere habentur l. 2. adv. Judaeos. c. 9.
• * 1.323

  Esai. 7. 13.
• c 1.324

  Utero, Thu. Foss. Bod. 1. 2. & Adv. Jud.
• * 1.325

  1 Cor. 9. 24.
• d 1.326

  Sed unus, Voss. 2.
• 2 1.327

  Rigaltius ait, Paulus ad Cor. 1. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Et vulg••ta ve••sio: ab omnibus se abstinet. Quibus subnectit Priorius quod Confert hic agonem Christianum cum certaminibus gentilium, qui diligenter observabant victum & exercitationes pugilum, quibus non omnis cibus. sed 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut vocat Aristoteles, imponebatur. Panis eorum coliphium vocabatur. Abstinebant autem à voluptatibus omnibus propter exercitationem corporis, ut innuit Clemens Alexandrinus Strom. 3. Plato lib. 3. de repub. idem habet 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Voluptates intelligit & noxias illecebras. His addi possunt quae Tertullianus habet, in exhort. ad Martyr. Athletae segregan∣tur ad strictiorem disciplinam, ut rob••ri aedificando vacent: con∣tinentur à luxuria, à cibis lautioribus, à potu jucundiore, &c.
• e 1.328

  Incorruptibile, Voss. 2. Bod. 1.
• f 1.329

  Hostiam se Domino, Bod. 2.
• * 1.330

  2 Tim. 4. 6.
• g 1.331

  Immolor, Bod. 3. delibor, Foss. Corb.
• 3 1.332

  Legit. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, in nostris codicibus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 occurrit. vid. l. 3. ad Quirin. cap. 16. Tertull. in Scorpiac. habet. Tempus disjunctionis.
• * 1.333

  Mappalici & sociorum ejus constan∣tia.
• 4 1.334

  Rigaltius ait, Sic epistola praecedenti, inter plangentium ruinas. Ruinas dicit fra∣trum lapsorum, quos tormenta dejecerunt, ac per saevitiam tor∣mentorum, tura dederant idolis, aut Christum negaverant. Rui∣nae lapsorum, funera negatorum.
• h 1.335

  Acies vocaverit, Bod. 1. 3. Thu. Foss.
• 5 1.336

  Rigaltius ait, De qua paterfamilias in epistola sequente per juvenem illum anxium mandaverat, his verbis: Dic illi securus sit, quia pax ventura est.
• * 1.337

  Propositum Martyrii corona non destituetur.
• i 1.338

  Vobis tamen voluntas in∣tegra, Bod. 1.
• * 1.339

  Apoc. 2. 23.
• k 1.340

  Coronam de eo, Pem. Bod. 3.
• 6 1.341

  Rigalitius ait, Post golriam scilicet voluntatis integrae & conscientiae gloriosae quae nos coram Deo facit Martyras, etsi per ipsius indulgentiam Dei pax super∣venerit non exspectata nec sperata, quae nobis tribuat commea∣tum permanendi adhuc in seculo & in Ecclesia laude florentes, ipso jam seculo proculcato. Sic alibi Si accepta pace commea∣tus à Deo datur, hoc est, si fratres in periculo mortis, post ac∣ceptam ab Ecclesia pacem, Deo volente periculum evadant, con∣cesso illis à Deo vivendi commeatu, nihilominus pace fruantur, quam Ecclesia contemplatione mortis appropinquantis indulserat. Et libro de mortalitate: Cum quidam de collegis & consacer∣dotibus nostris infirmitate defessus & de appropinquante mor∣te sollicitus commeatum sibi precaretur. id est, à Deo peteret indulgeri sibi, ut adhuc aliquandiu in vivis permaneret.
• 7 1.342

  Gloriosum certamen scil. tempe∣rantiae, castitatis, pietatis in pace: constantiae, patientiae & fidei, in congressione.
• a 1.343

  Ceteris, Pem.
• 1 1.344

  Rigaltius ait, August. lib. 4. de bap. contra Donatistas mentionem facit hujus Epistolae cum hoc titu∣lo, Ad clericos, de precando Deo. Quem titulum agnoscit tan∣quam Cypriani genuinum; & quasi ad clericos verba faciens se quoque ipsum alloqueretur, transfigurant, inquit Augustinus, in se ut sanctus Daniel peccata populi sui.
• * 1.345

  Ad Pamelii numeros VIII. ad E∣rasm. l. 4. Ep. 4. Epistola ex∣hortatoria ad preces assi∣duas.
• * 1.346

  Scripta in secessu.
• b 1.347

  Etiam, Bod. 3. Lin.
• c 1.348

  Sic, Eras. Pem. Voss. 1. Bod. 1. 3. religionem vestram, ut Rigalt.
• d 1.349

  Ad supplicandum, Voss. 1.
• * 1.350

  Jo. 5. 30.
• e 1.351

  Facimus Dei voluntatem, Bod. 1. Pem. Lin.
• 2 1.352

  Addit Augu∣stinus ex Epist. Pauli ad Titum: Confitentur enim nosse se Deum, factis autem negant. Porro locum hunc laudat l. de fide & operibus c. ult. Epistola 89. 9. 4. & etiam l. 2. cont. Crese. c. 15.
• * 1.353

  Luc. 12. 47.
• f 1.354

  Fecerit voluntatem, M. R.
• g 1.355

  Tumor, Corb.
• h 1.356

  In tormenta venerunt, tormen∣ta, Corb.
• 3 1.357

  Rigaltius ait, Tertullianus ad Mart. Omne car∣nificis ingenium in tormentis: Russinus I'ersione Historiae Eccles. Eusebianae libro VI. ubi de Origenis vexatione sub Decio. Ita ut mille mortibus vaxatus sit, nec tamen una ei quam exopta∣bat accideret, persecutore summo studio id gerente ut nec interitus praestaretur, nec poena cessaret. Eusebius tantum scripserat.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Recte adnotat Pamelius, hinc indicium sumi quo tempore scripta sit haec Epistola.
• 4 1.358

  Usque dum. Donec.
• 5 1.359

  Hanc lectionem maxi∣me genuinam existimo; qui enim in tormentis expiraverit, recte dicitur adeptus gloriam non termino supplicii, sed celeri∣tate moriendi.
• i 1.360

  Sic, Voss. 2. Vat. Pem. profecerit, Imp. Lin.
• * 1.361

  Iusto Dei ju∣dicio persecu∣tio immissa.
• * 1.362

  Ps. 88. 30.
• k 1.363

  Viis meis, Voss. 1. Pem.
• l 1.364

  Sic, Voss. 1. Bod. 1. 3. Lin. bonis & factis, Imp.
• 6 1.365

  Per satisfactionis vocem, se∣culo nostro vexatissimam, quid Cyprianus intellexerit, supra ostendimus in l. de Lapsis p. 96.
• * 1.366

  Luc. 11. 10.
• 7 1.367

  Promisit Do∣minus Mat. 18. 19. discipulis ut si consenscrit super terram, de omni re quamcunque petierint, fiet illis à Patre qui est in coelis. Sed Luc. 18. 1. exigit, ut semper orent, & non deficiant.
• * 1.368

  Monitum Cypriano di∣vinitus da∣tum in visio∣ne.
• m 1.369

  Dignatus est, Bod. 3. impetrabius, Bod. 3. Vet. Innom.
• 8 1.370

  Rigaltius ait, Visionum exempla sacri utriusque bibliothecae Codices, Mosaici scilicet & Christia∣ni, suggerunt: nam & multa sibi divinitus revelata Patriar∣chae narrant, narrant Prophetae. Vidit Petrus demissum sibi de coelo vas ingens, & vidit Paulus quae nec auris unquam audive∣rat, nec viderat oculus. Dein Christianae patres Ecclesiae plera∣que sibi in somnis significata literis mandavere. Et visionum te∣stimonia Tertullianus citat non semel. Adeo in hac Deciana Christiani populi vexatione Cyprianus, rem facit Episcopo con∣venientissimam, qui tempestate saeviente, ut peritus astrorum gubernator, coelum contemplatur, & mandota sibi de coelo ve∣ctoribus suis inculcat, suadendi genere efficacissimo, visione oblata sibi divinitus, negotio quod agitabat aptissima. Hanc vero visionem in somnis contigisse declarabit Epistola 16. ubi de Ecstasi.
• 1 1.371

  Rigal∣tius ait. Quod memoriam facti alicujus refricut de quorundam lapsorum poenitentia, circa quam dissona fuerant fratrum suf∣fragia.
• a 1.372

  Dissonantes voces, & dissipatas, Lin.
• b 1.373

  Habitare, Lin.
• * 1.374

  Jo 16.
• c 1.375

  Turba quae cre∣diderat, Lin.
• * 1.376

  Ps. 67. 6.
• * 1.377

  Act. 4. 32.
• * 1.378

  Jo. 15. 17.
• * 1.379

  Mat. 18. 19.
• d 1.380

  Duobus ex vobis convenerit, Bod. 1. 3. Voss. 1. 2. conveneritis, Rig.
• 2 1.381

  Rigaltius ait, Dixit Apostolis apud Joannem, XIV. 27. Pacem meam do vobis. Non quomodo mundus dat, ego do vobis. Dabat enim pacem inter suos Apostolos mutuam. Ita sensit Chrysostomus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.382

  Visio altera de retiario & secutore.
• 3 1.383

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 4 1.384

  Rigaltius ait, haec visio diabolum exhibet in armatura retiarii; qui rete jaculo & tridente seu fuscina pugnabat.
• 5 1.385

  Rigaltius ait, aemu∣lus Christi diabolus homines capit dolis & fraudibus, At Chri∣stus ad piscatores, Simonem & Andream, capiendis piscibus intentos, I'enite, inquit, faciam vos piscatores hominum. Et pro vetibus & sagena dedit eis mandata Dei Patris omnipo∣tentis ad salutem aternam efficacissima, quibus illi praeceptis sive mandatis, homines à diabolo in mortem deceptos, ad vitam re∣ciperent.
• e 1.386

  Observaverant, Voss. 2.
• f 1.387

  Vastitatis hujus operaretur, Lin. & videmus, Vet. In∣nom.
• 6 1.388

  Rigaltius ait, Retis superfusi, jaculo, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, funda. Servius as illud Virg. Georg.—funda jam verberat amnem. Funda, inquit, genus est retis. dictum, à fundendo, id est, jaculum, quod dicitur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Composito igitur retiario cum Thrace aut myrmillone aut secutore, ars cer∣taminis erat ut retiarius effusum rete tanta agilitate contraheret, ut adversarium corriperet. Contractionem illam sive comprehen∣sionem Tertullianus spongiam dixit, libro de Spectaculis, De∣fixus in morsus ursorum, & spongias retiariorum.
• * 1.389

  Precibus ob∣nixe insisten∣dum.
• g 1.390

  Jam olim, Erasin.
• * 1.391

  Heb. 12. 7.
• * 1.392

  Col. 4. 2.
• * 1.393

  Luc. 6. 12.
• h 1.394

  Nostra peccata, Lin. Voss. 1. 2. Bod. 1. Pem.
• * 1.395

  Luc. 22. 31.
• 7 1.396

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Intellexit in notione vocis communi, nimirum ut significet 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: non autem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. de quibus Hesych.
• i 1.397

  Oravi pro te, Pem.
• * 1.398

  1 Jo. 2. 1.
• k 1.399

  Paterno affectu, Bod. 3. Sic, Lin. M. R. Manut. Thu. Foss. Corb. pariter, Imp.
• 8 1.400

  Hanc genuinam esse lectionem suadent quae sequuntur, & Christo ejus firmiter adhaerentes: quae certe verba praecedentia ad Patrem determinant. Altera vero lectio quae habet, pariter nos & corrigit & tuetur, re∣spicit quae supra habentur, de Jesu Christo Domino & Deo aeostro: quae minime quadrant.
• * 1.401

  Fideles Deus simul corrigit & tuetur.
• * 1.402

  Rom. 8. 35.
• a 1.403

  Exploratio peccati, Lin. Pem. Bod. 1. Voss. 1. 2. exploratio corporis, Vet. Innom.
• 1 1.404

  In eandem mentem Tertullianus l. de Poenitentia seipsum appellat, peccatorem omnium notarum.
• * 1.405

  Per visionem Deus pacem cito venturam ostendit.
• 2 1.406

  Ri∣galtius ait, Itaque sub finem Epistolae dicit; Rogemus pacem maturius reddi, cito latebris nostris & periculis subveniri. Hu∣jusce autem visionis meminit Epist. 4 & 16. Alloquitur pater∣familias juvenem, qui supra apparuit Cypriano in somnis anxius & subtristis. Dic illi, id est, Cypriano.
• b 1.407

  Ne à vigore, Bod. 1.
• c 1.408

  Ipsi denique, Pem. Voss. 1. Bod. 1. 3.
• * 1.409

  Poenitentia serio & ma∣ture agenda.
• 3 1.410

  Etiam Graeca quaedam exemplaria ordine isto verba legunt.
• * 1.411

  Luc. 9. 62.
• * 1.412

  Gen. 19. 26.
• 4 1.413

  Iter omne illud quod emensa fuerat in irritum cessit. De hoc usu vocis hujus apud Cy∣prianum, supra egimus.
• * 1.414

  Philip. 3. 14.
• d 1.415

  Nos invicem co∣pulatos, Thu. Foss.
• e 1.416

  Jacentium, Bod. 1. stantium paucitatem, Lin. Pem. Bod. 1. 3. Voss. 2. Thu. Foss.
• 5 1.417

  Lapsorum.
• f 1.418

  Pacem Ecclesiae suae maturius, Voss. 1. Bod. 3.
• g 1.419

  In plerisque, Foss. Corb.
• 6 1.420

  Rigaltius ait, Ne reci∣piatur cruda, praecox, & imperfecta, aut parum sincera.
• * 1.421

  Ad Pamelii numeros XXXVII. Ad Erasm. l. 3. Ep. 6. Confessoribus & in carcere constitutis humanitas praebeatur.
• * 1.422

  Scripta in secessu.
• 1 1.423

  Tertull. ad Martyr. Nihil adhuc dico de praemio ad quod Deus Martyres invitat. Ipsam interim con∣versationem seculi & carceris comparemus, si non plus in car∣cere spiritus acquirit, quam caro amittit; imo & quae justa sunt caro non amittit per curam Ecclesiae.
• a 1.424

  Virtutis suae, Bod. 1. Foss. Mich.
• b 1.425

  Potuit, Bod. 1.
• c 1.426

  Sic, Bod. 1. defuerunt. Qui in me,. Imp.
• * 1.427

  Mat. 10. 33. 22.
• d 1.428

  Sic, Bod. 1. Foss. Patre meo dicit Dominus, Imp.
• e 1.429

  Usque in finem, Foss. Mich. Vict.
• f 1.430

  Salvabitur, Bod. 1.
• * 1.431

  Apoc. 2. 10.
• g 1.432

  Cum voluntate & confessionis nomine in carcere acci∣dit & moriendi terminus, consummata martyris gloria est, Imp. Bod. 1.
• 2 1.433

  Tertull. I. de co∣rona, Christianum sic alloquitur. Habes tuos census, tuos fastos: nihil tibi cum gaudiis seculi; imo contrarium debes. Libri rationum qui continebant expensas in pauperibus sub∣levandis factas, erant censuales fidelium tabulae. Mar∣tyrologia, eorum fasti. Hoc fere tempore, sub initiis Decii, Fabianus Romae septem instituisse dicitur subdiaconos, qui septem notariis immincrent, & gesta martyrum in integro colligerent. Porro Martyrum passiones & dies, anniversaria commemoratione per Africam celebrari, dicit Cyprianus Ep. 39. Et quidem de singulari priscae Ecclesiae Orientalis hoc in negotio diligentia, illustre monumentum extat, cujus partem servavit Euseb. l. 4. c. 15. Reverendiss. vero Usserius nuper integrum exhibuit; intelligo Epistolam Ec∣clesiae Smyrnenses ad Ecclesias Ponti perscriptam, de Mar∣tyrio Polycarpi. lbi postquam Acta Martyrii ejus percur∣rissent, spondent fratres se favente numine 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Passionem autem incidisse serunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quibus verbis nihil consignatius dici aut cogitari potest. Quanquam vero Smyrnenses adeo de tem∣pore martyrii Polycarpi erant solliciti, quanquam ejus re∣liquias aestimarent 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, citra superstitionem pietas stetit; & à Marty∣rum cultu se prorsus abhorrere diserte profitentur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Et quidem pariter de martyribus male cen∣sent, qui illos aut precibus exo••andos, aut iisdem suble∣vandos volunt: pro illis veniam petunt, aut ab ipsis ro∣gant. Dolendum omnino est Acta martyrum, (quo scripti genere Christiana pietas vix quicquam antiquius, aut utilius novit) sequiorum temporum interpolationibus, miracu∣lorum portentis, & anilibus fabulis, adeo contaminari, & intumescere; ut nihil fere genuinum aut illibatum re∣manserit: nec passi gravius martyres, quam eorum historiae videantur.
• * 1.434

  Natales mar∣tyrum subno∣notandi.
• h 1.435

  Sic, Thu. Vict. Mic. Bod. 1. Pro certa sollicitudine, Ver.
• 3 1.436

  Consulantur quae dicta sunt in notis ad primam Epistolam.
• 4 1.437

  Rigaltius ait, Supra Epist. VII. Dominus ad Cyprianum in visione per angelum: Dic illi, inquit, quia pax ventura est, & Epist. XI. persecutionis istius novissima haec est & extre∣ma tentatio, quae & ipsa cito Domino protegente transibit.
• a 1.438

  Sic Bod. 1. adacti, Imp.
• * 1.439

  Ad Pamelii numeros VII. ad Eras. l. 1. Ep. 5. Confessores prae aliis om∣nibus, de moribus suis cavere de∣bent.
• * 1.440

  Scripta in secessu.
• a 1.441

  Praepositi honor, N. Fab.
• b 1.442

  Fortiter, NC. 2.
• 1 1.443

  Rigaltius ait, Quod Auctor intelligit vitam aeternam. ut supra pag. 187. Disciplinae & vitae ipsi omnium nostrum convenit. Sed magis obvium quod morti quotidie objicimu••, unde Tertullianus lib. de Spectaculis cap. 1. expeditum morti genus, vocat Christianos. Et si quid inauguratum aut fatale contingeret, Christianos statim ad leonem. Idem, Apolog. c. 40.
• 2 1.444

  Rigaltius ait, Acceptam fi∣dem, dicit, & acceptam nativitatem, pro suscepta fide Chri∣stiana, & suscepto baptismo sic & amissum baptismum dixit Ter∣tullianus lib. de Bapt. & in antiquis inscriptionibus de sacris magnae Matris: Taurobolium accepit & percepit, & taurobo∣lium fecit, & alicubi etiam, Tauroboliatus est. Quemadmo∣dum autem accipere sacra dicebant, sic & tradere. Lapides an∣tiqui. Tradiderunt Leontica. Tradiderunt Coracica. Tradi∣derunt Patrica.
• 3 1.445

  Baptisma. Vid. l. 3. ad Quirin. c. 42. & 97.
• * 1.446

  Job. 5. 14.
• c 1.447

  Aliquid tibi deterius contingat, Bod. 1.
• d 1.448

  Qui in viis Domini non ambulaverunt, datam sibi gratiam, tenere non potuerunt, Lam, Ebor. NC. 1. Bod. 1. 3.
• * 1.449

  Is. 66. 2.
• e 1.450

  Prospicit, Ebor. NC. 1. recipit, Lin.
• f 1.451

  Confessores in terra, Lam. NC. 1.
• * 1.452

  Rom. 2. 24.
• g 1.453

  Domino, Lam.
• * 1.454

  Matt. 5. 16.
• * 1.455

  Phil. 2. 15.
• 4 1.456

  Pamelius adnotat quod, vox graeca 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ambigua est. Insuper ad imperandi modum, quo hic Cyprianus utitur, & Ambrosium in comment. deflexisse.
• h 1.457

  In hoc mundo, Bod. 1.
• * 1.458

  1 Pet. 2. 11.
• i 1.459

  Conversationem vestram, Pem.
• k 1.460

  In∣ter gentes, Ebor. NC. 1 Lam.
• 5 1.461

  Rigaltius ait, Dum ethnici quaestionem habent de vobis, dum inquirunt, dum examinant, dum obloquuntur: Petrus Epist. 1. 2. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Vul∣gata versio, detrectant. Glossae veteres, Detrectare, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Detrectat, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 6 1.462

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• l 1.463

  A confessionis, Bod. 3. Lin.
• 7 1.464

  Christiani nimirum. Jac. 2. 7. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• a 1.465

  Conversationis & laudis, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2.
• * 1.466

  Principis im∣perio extorris factus, sire∣grediatur, deprehensus non tanquam Christianus, sed nocens perit.
• 1 1.467

  Rigaltius ait, Omnes an∣tehac editiones, quando alius aliquis, vel, quando unus aliquis temulentus. Hactenus igitur mendosissima scriptura praeclarum Cypriani sensum corrupit. Cum quanto, inquit, nomin is vestri pudore delinquitur, quando aliquis ab aquis temulentus & lasci∣viens demoratur? Ab aquis, id est, à baptismo. Qui nomen Christo dedit, qui in nomen Christi tinctus sive baptizatus est, hoc sacramento obligat sese futurum hominem frugi ac temperan∣tem. Subinde igitur, si temulentus, si nequam apparet, ma∣gnum dedecus & probrum religioni suae objicit, nam cum temu∣lentus à temeto dicatur, temetum autem aquis diluatur, iste con∣tra naturam ab aquis existit temulentus, à lavacro lascivus & turpis. Renunciavit Satanae, & in Satanae castra revertitur. Unde extorris factus est regreditur. Pace Rigaltii dixerim, non omnes veteres editiones, sed ipsius emendationem esse men∣dosissimam; nulla exemplarium fide, nullo rationis praesidio subnixam. Hic enim loci non de nuper baptizatis, sed con∣fessoribus agitur: de revertentibus nimirum à Proconsulis tri∣bunali, non autem ab Ecclesiae baptisterio. Solenne quidem est, ut cum Critici lectionem, quae ipsis arguta videtur, se∣ctantur: genuinam & obviam deserant.
• b 1.468

  Sic, Pem. Ebor. Lam. Lin. Voss. 2. Bod. 1. 2. NC. 1. 2. 3. Vet. Imp. alius ab aquis, Rig.
• 2 1.469

  Pamelius ait, Vides in expressis verbis in extorres objurgationem tendere; alludit autem, ad il∣lud 1 Petr. 2. Quae est enim gloria si peccantes & colaphizati suffertis? utpote significant illos, qui injussi ab exilio reversi es∣sent, jam occidi, non ut Christianos, sed ut nocentes. Perperam haec alio deflectit Rigaltius, quasi haec mens esset Cypriani; Confessores ab causam quidem Christi in exilium pulsos, sed ibi tam improbe conversatos, ut post reditum condemnentur à Judi∣ce, jam non ut Christiani sed nocentes. Quae extorres in alie∣na Provincia deliquerant, potuitne Africae Proconsul Cartha∣gine punire?
• c 1.470

  Sic, Bod. 1. 3. Bod. Ebor. NC. 1. 2. Lin. deprehensus non quasi, Imp.
• * 1.471

  Rom. 11. 20.
• * 1.472

  Is. 50. 3.
• d 1.473

  Tondente se, Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• e 1.474

  Contradicens, Lin. NC. 1. 2.
• f 1.475

  Ille in lege gessit, Voss. 2.
• * 1.476

  Joh. 13. 16.
• g 1.477

  Quanto quisque, Pem.
• * 1.478

  Luc. 9. 48.
• * 1.479

  Execranda res adulter Confessor.
• 3 1.480

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Est enim martyrium, san∣guinis baptismus.
• h 1.481

  Plus maculent, Rig. cubilia promiscua, Thu.
• i 1.482

  Foeminis permisceant, Lin. NC. 1.
• k 1.483

  Illorum scandalosa, Pem.
• l 1.484

  Exempla monstrantur, Lam. noscantur, Bod. 1. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• * 1.485

  A contentio∣ne & aemula∣tione absti∣nendum. Christi mili∣tibus.
• * 1.486

  Lev. 19. 18.
• * 1.487

  Mat. 22. 39.
• * 1.488

  Gal. 5. 15.
• m 1.489

  Convitiis etiam male∣dicis, NC. 2. Lam.
• * 1.490

  1 Cor. 6. 10.
• n 1.491

  Sic, Bod. 1. neque maledici, Imp.
• o 1.492

  Consequentur, Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• 4 1.493

  Non opus est de solenni obre∣nunciationis formula, perpetuis temporibus in Ecclesia usur∣pata, eadem saepius monere.
• p 1.494

  Renunciamus, Bod. 1. 2. Ebor. NC. 1. 2.
• q 1.495

  Exhortationibus & precibus, Lin. NC. 2.
• r 1.496

  Incorruptos, Bod.
• 5 1.497

  Rigaltius ait, Post haec verba, in codice Remensi leguntur ista: Et quanquam Clero nostro, & nuper cum adhuc essetis in carcere constituti, sed nunc quoque denuo plenissime scripserim, ut si quid vel ad vestitum vestrum, vel ad victum, necessarium fuerit, suggeratur: tamen etiam ipse de sumticulis propriis, quos mecum ferebam, misi vobis CCL. sed & alia CCL. proxime miseram. Victor quoque ex Le∣c••ore Diaconus qui mecum est, misit vobis CDXXV. Gaudeo au∣tem quando cognosco plurimos fratres nostros pro sua dilectione cer∣tatim concurrere, & necessitates vestras suis conlationibus adju∣vare. Opto vos, &c. Quod auctarium tanto majoris esse pretii debet, quanto nobis apertius exemplum suggerit Caecilianae cari∣tatis erga fratres. Nam in aliis quidem Epistolis habemus ipsum de propria quidem quantitate liberalem, hic vero etiam de sum∣ticulis suis, quos secum ad necessitates suas ferebat. Ut jam in∣telligamus, etiam de necessariis suis fratrum necessitates sublevas∣se. Etenim ipse sibi necessaria sumtibus suis degravabat. Viatico autem levi nihil gravius. In codicibus tamen quos videre contigit, haec nusquam occurrunt.
• * 1.498

  Ad Pamelii numeros VI. Ad Erasm. l. 3. Ep. 10. Lapsi, nec non Confesso∣res, officii sui à clero admonendi.
• * 1.499

  Scripta in secessu.
• 1 1.500

  Rigaltius ait, Decio imperante jam tum septima persecutione in Christianos saevitum. Sulp. Severus.
• a 1.501

  Hinc quoque, Foss. Vict. Bod. 1.
• 2 1.502

  Rigaltius ait, Erat tunc praecipua quaesiio de Lapsis ad Ecclesiam recipiendis. Et in hac disciplinae parte Ecclesiae Romanae praepositi laxiores & molliores fuisse videntur. Occurrunt exempla sequentibus Epi∣stolis.
• b 1.503

  Gubernacula, Bod. 1.
• 3 1.504

  Rigaltius ait. Glossae veteres: Limat, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Phaedrus: Si mendacium subtiliter limasset à ra∣dicibus, non evertisset scelere funesto domum.
• 4 1.505

  Prius laudato, saepius laudando. Siquidem is notissimae fortitudinis, & eximiae industriae in rebus mar∣tyrum procurandis vir fuerit; nulla suspicio subesse pote∣rat, quod is timida consilia Episcopo suo suggessisset. Ita omnem ansam arripit Cyprianus ut secessum suum tuere∣tur.
• 5 1.506

  Rigaltius ait, Rectam esse hanc scri∣pturam confirmant ea quae sequuntur.
• c 1.507

  Sincera Vat. 2.
• d 1.508

  Impen∣se, Bod. 1. Foss. Vict.
• e 1.509

  Nec iis locis in quibus totiens, Foss.
• 6 1.510

  Rigaltius ait, Haec verba, & quae proxime sequuntur, Vos quorum minime illic invidiosa, & non adeo periculosa praesentia, causas conti∣nent secessus Cypriani: quae parum certe probabiles videntur Cle∣ricis Ecclesiae Romanae, supra.
• * 1.511

  Cura haben∣da paupe∣rum.
• f 1.512

  Circa fidentes, Bod. 1. Foss. Corb.
• 7 1.513

  Forte illos respicit qui se Parabolanos in Ecclesiae primordiis praestitere.
• g 1.514

  Cum essent in carcere, Ver.
• 8 1.515

  Rigaltius ait, I••culcat quod jam mo∣nuit Epistola praecedenti, ut qui jam confessionis titulo glorian∣tur, si••t nihilominus humiles, modesti, quieti. Ne superbia sua provocent adversum se ethnicorum saevitiem, tanquam adversus rebelles & contumaces, & sic nomini Christiano invidiam fa∣ciant. Curae autem pretium fuerit, semel hic observare Caeci∣lium nostrum istis Epistolis, hoc praesertim, contendere, ut po∣pulum faciat quietum, ac probe Christianum. Sciebat enim ple∣rosque proterva Christiani nominis ••actatione importunos, ipsas etiam seculi potestates, ac persaepe aliud agentes, toties concitasse, ut necesse habuerint publicae quietis perturbatores poenis supra mo∣dum exacerbatis crudelissime coērcere. Quae res magnum fidei Christianae dedecus attulerat. Hoc item sciebat, in Ecclesia sua complures esse lavacri salutaris fiducia nimium securos, discipli∣nae totiusque fraternitatis immemores, lucri cupidos, ambitioni studentes, factiosos, luxuriae deditos, superba conversatione sibi placentes, omnibus displicentes, solo denique nomine Christianos. Ait igitur Cyprianus h••s mores tantorum causas esse luctuum, quibus Ecclesia protrita disperditur. At quid istic miramur in duorum jam seculorum Ecclesia, qui & pejora Corinthiis suis Paulum exprobrasse toties audimus aut legimus?
• h 1.516

  Ut qui, Man.
• * 1.517

  Eccl. 11. 28.
• * 1.518

  Apoc. 2. 10.
• * 1.519

  Dominus no∣ster passionis tempore hu∣milior.
• * 1.520

  Mat. 10. 22.
• * 1.521

  Joh. 13. 14.
• a 1.522

  Faciatis aliis, Foss. Vict. Man.
• b 1.523

  Sectemur, Man.
• * 1.524

  2 Thes 3. 8.
• c 1.525

  ab aliquo, sed, Man.
• * 1.526

  Mat. 23. 12.
• d 1.527

  Exal∣tabuntur, qui se humiliaverint, Bod. 1.
• e 1.528

  Hoc ipso quod victus, Ver. Neap.
• f 1.529

  Maturius, Ver.
• g 1.530

  Salutare & exhortatione, Man.
• 1 1.531

  Rigaltius ait, cavet Cyprianus Confessoribus istis, quemadmodum Septimius benedictis illis ad martyrium designatis, quos in ipso carcere à diabolo tentatos fuis∣se dicit vilibus scidiis, adfectionibus, aut inter se dissensionibus. Quae sane multa mala dederunt reipublicae Christianae. Ineptias hic dicit, quae Tertullianus viles scidas, aut vilia scidia.
• h 1.532

  Inquinari, Neap. Vat. Foss.
• 2 1.533

  Ri∣galtius ait, De lapsis videlicet ad poenitentiam recipiendis.
• i 1.534

  Donatus, Novatus, Foss. Corb.
• 3 1.535

  Rigaltius ait, Hoc est cum tota Ecclesia, sicut Apostoli fecerant, prima illa Sy∣nodo, quae describitur in Actor. XV. 22. Tunc placuit Apostolis & Senioribus cum omni Ecclesia. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ad eum vero locum praeclare Chrysostomus: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. & paulo post: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sic ipsimet Romani infra Epistol. 3. Collatione consiliorum cum Episcopis, presbyteris, diaconis, confessoribus pariter ac stantibus laicis. Su∣pra monuimus sategisse Cyprianum invidiam amoliri: hic vero dicit se nihil quod ad disciplinae Ecclesiasticae rationes spectat inconsulta plebe statuere. Etenim cum exterior esse∣ctus potestatis clavium in hoc fere versabatur, ut Plebs cen∣surae subjectos pro Ethnicis & publicanis haberet; certe non erat expectandum ut amicos, necessarios, fratres excommu∣nicationis fulmine percussos, desererent universi; aut alios quos ejecerant denuo admitterent, donec de eorum crimi∣nibus, aut poenitentia, ipsis fuerit satisfactum. Porro hic observandum, in lapsorum causa non ex receptis in Eccle∣sia moribus, sed cum lenitate eo usque inaudita actum; & pro••de magis è re erat, ut innovati moris ratio reddere∣tur.
• * 1.536

  Schismatico∣rum presby∣terorum ra∣tio non est habenda.
• * 1.537

  Ad Pamelii numeros XI. Ad Erasmi l. 3. Ep. 15. Ad Confes∣sores impri¦mis spectat ut optimo sint aliis exemplo, & desideria sua pro lapsis mo∣derentur.
• a 1.538

  Timor Dei, MR. Foss. Vict.
• * 1.539

  Scripta in secessu.
• b 1.540

  Fides Domini, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. NC. 1. Foss. Corb. Vict.
• c 1.541

  Honestos milites, Ver.
• d 1.542

  Convenientes martyres, Ver.
• e 1.543

  Dolore recognosco, Lam. Bod. 2. Ebor.
• f 1.544

  Sic, Ar. NC. 1. Bod. 1. 2. Lam. Ebor. MR. inveniri, Corb. Imp.
• g 1.545

  Ut ad ea quae à nobis, Lam. Ebor. NC. 1.
• 1 1.546

  Statim appellat, Martyrum desideria. Quicquid martyres in gratiam lapsorum prae∣s••tere, erat id totum per modum intercessionis; quae quidem honorifica admodum, & non facile insuper ha∣benda; petitio tamen usque fuit, & gratiae solum prae∣rogativis pollebat. Rem multis exsequitur Cyprianus in lib. de Lapsis. p. 92. hujus editionis, & deinceps. Man∣dant, inquit ille, aliquid Martyres fieri? si justa, si licita, si non contra ipsum Dominum à Dei sacerdote facien∣da sunt; obtemperantis facilis & prona consensio, si peten∣tis fuerit religiosa moderatio, &c. Apud Deum interces∣siones Martyrum plurimum valere putabantur, quia amici Des peculiari ratione dicti & crediti sunt. In Ecclesia praerogativam habuerunt, quia si Lapsi eidem scandalo fuerant; Martyres è contra laudem & decus eidem foe∣nerabantur, atque cumulabant. At verisimile videtur; hic loci, modestum & sobrium libellum quem primo miserant Martyres; ipsis dignam & honorificam petitionem, peculiari ratione appellari. Observandum porro, quod etiam alibi annotavimus, aliter longe Martyrum jussa obtinuerunt qui coronati è vivis excesserant; & eorum qui etiamnum superstites, de corona & pace sua ipsi pe∣riclitabantur. Prisca martyrum simplicitas vivis coloribus depingitur ab Ecclesia Lugdunensi & Viennensi, literis quas scripserunt de passione martyrum sub M. Aurelio, Eccles••s Asiae & Phrygiae. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. &c. Porro Lapsos non quasi missilibus & donariis in medium projectis locupleta∣bant, & securos beatosque esse jusserunt optimi Marty∣res; sed monitis, & sollicitae pietatis officiis ad bonam frugem restituentes curabant, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, &c. Euseb. l. 5. c. 2. Demum Cyprianus hac in Epistola, post mentionem fa∣ctam honorificae petitionis Martyrum; transit ad actam poe∣nitentiam, dein recenset exomologesin gravissimi atque ex∣tremi delicti, nimirum Idololatriae. Poslea memorat, ma∣nus ab Episcopo & clero in poenitentiam impositas, & demum pacem oblatam Lapsis, & Eucharistiam datam refert. Qui∣bus verbis, quae fere occurrunt Epistola proxima, typus exhibetur totius veteris ecclesiasticae disciplinae. Primus ad veniam & pacem gradus erat, si reus ad Poenitentiam admitteretu••; quod non sine manuum impositione, & exomologesi seu confessione expediebatur. Secundum complevit, poenitentiae impositae, per varias fletus, au∣ditionis, & consistentiae periodos, decursus. Tertium fecit exomologesis altera, sive solennis & publica post peractam poenitentiam peccati confessio. Huic quarto in loco successit, manus ab Episcopo & clero, denuo in tesseram reconciliationis concessae, impositio. His rite peractis, ad Eucharistiae mysteria tandem pandebatur aditus. Sed miro viarum compendio id nunc agebant Martyres, ut Lapsi mortiferos idolorum cibos adhuc pene ru∣ctantes, exhalantibus etiam nunc scelus suum faucibus, & contagia funesta redolentibus, protenus Domini corpus inva∣derent. Verba sunt Cypriani lib. de Lapsis p. 92. Suf∣fragia Martyrum in causa Lapsorum in Ecclesia olim ob∣tinuisse, ex Tertulliano ostendimus, P. hujus operis 93. unde recte infra dicitur. Qualia in praeteritum antecessores vesi••i Martyres concesserint. Paulum vero, Aurelium, & prae reliquis, Lucianum, eos fuisse qui in libellis temere concedendis modum excessissent, ostendit Cyprianus Ep. 27. ad Pam. num. 23.
• 2 1.547

  Rigaltius ait, Alibi dixit: AEterni peccati, Idololatrian significat. lngens & supra omnia peccatum. Principale crimen generis humani. Summus seculi reatus. Tota causa judicii. Tertullian.
• 3 1.548

  Verior certe haec lectio, & quam Ep. 2. tuetur; ubi decreti synodici habetur mentio, ne quis frater excedens ad tutelam vel curam Clericum nomi∣naverit: ac si quis hoc fecisset, non osseretur pro eo. Sic Epistola sequente; ossertur nomine eorum. &, prohibeantur offerre. Ex altera parte, offerre pacem non ita commode dicitur.
• a 1.549

  Sic, Ar. Lam. MR. Bod. 1. 2. Ebor. NC. 1. Foss. Corb. Vict. lapsis pacem, Imp.
• * 1.550

  1 Cor. 11. 27.
• 4 1.551

  Rigaltius ait, In hoc scilicet, quod urgeant; quod festinent; quod anticipare velint poenitentiae tempora.
• b 1.552

  Vivificari optet, Corb.
• c 1.553

  Servent, ad pacem vobis petentibus dandam maturum & pa∣catum tempus expectantes, Ar. Lam. Ebor. Bod. 2.
• d 1.554

  Sic, Lam. Ebor. NC. 1. MR. Bod. 1. Foss Corb. ante domini pacem, Imp.
• 5 1.555

  Rigaltius ait, Ep. sequ. Mater no∣stra Ecclesia. Tertul. libro ad Martyras, Domina mater Eccle∣sia. Consultissime Cyprianus, desideria Martyrum super pace Lapsis concedenda, in illud tempus servat, cum ipsa mater Ec∣clesia pace gaudebit. Ne scilicet aestu persecutionis incalescente, à ruina recentes, confestimque ad pacem admissi, stantibus ce∣teris exemplo suo noceant, minus constanter in agone certaturis, blandiente ipsis post lapsum & ruinam, pro se quoque sperandi dulcedine.
• e 1.556

  Tractabitur, Ver.
• f 1.557

  Ab impudentibus quibusdam vos premi, Ver.
• g 1.558

  Consenserint, Ar. Lam. Bod. 2.
• h 1.559

  Sollicite petentium desi∣deria, Lam. Ebor. NC. 1.
• i 1.560

  Solliciti & cauti, Bod. 1.
• 6 1.561

  Rigaltius ait, Ut apud Martyres, censoria verba sic praemittit, ut temperari possint sequentibus istis, vel à nobis factum.
• 1 1.562

  Rigaltius ait, Sic supra, de quo postmodum non erubescit Ecclesia, apud gentiles scilicet. Erubescere autem contingebat ob dissolutos quorundam mores, vel ob disciplinam minime ser∣vatam: fide turpiter eversa ipso statim agonis principio.
• * 1.563

  Ad Ecclesiae disciplinam restituendam imprimis fa∣cit, ut Lapsi, qui Marty∣rum suffragiis juvari vo∣lunt, desig∣nentur nomi∣natim libello.
• 2 1.564

  Rigaltius ait, Matthaeus & Marcus dixere, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉xxii. 16. xii. 14. Lucas xx. 21.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Cui opponitur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Deus non est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• a 1.565

  Ut ant gratificentur, Ar. Ebor. Lam. NC. 1.
• 3 1.566

  Rigaltius ait, Quam foeda labes etiam illius Ecclesiae martyras prostravit? Nam hoc significat Cyprianus, etiam inter martyras extitisse qui venales haberent pacis libellos. Turpius autem multo, si ipsi Pontifices mercium istarum institores sint & propolae.
• 4 1.567

  Haec simul scripta fuisse, cum duobus sequentibus hinc ostenditur. Quod licet earum hic meminerit Cyprianus, etiam vice versa earundem in illis mentionem faciat. Vid. Ep. 16. & 17. sub finem.
• b 1.568

  Accepit, Lam. Ebor. NC. 1.
• c 1.569

  Sic, Spir, Vet. Innom. & Imp. Vet. Ar. Lam. Fos. Corb. Vict. MR. Bod. 1. Poenitentiam scitis, Rig.
• d 1.570

  Fidelissimi, Ver.
• 1 1.571

  Plures antea ex secessu scripsit Epistolas Auctor noster Presbyteris & Diaconibus; in causa vero Lapsorum, post acceptam Donati Fortunati, Novati & Gordii insolentem postulationem, cui satisfactu∣rum se speraverat, cum de ea usque ad reditum suum am∣pliandum dixisset; nunc primum literas ad illos facit.
• * 1.572

  Ad Pamelii numeros X. Ad Erasm. l. 3. Ep. 14. Presbyteri dum plausi∣biles esse cu∣piunt, magis Lapsis ob∣sunt.
• * 1.573

  Scripta in secessu.
• 2 1.574

  Scilicet superiore Epistola nomi∣nati, inter quos nonnulli illi ipsi esse noscuntur, qui dein∣ceps Cypriano nostro infensi fuerunt; & quinque Presbyte∣rorum titulo insigniti sunt: quos tamen ut deliniret, com∣presbyteros appellat.
• 3 1.575

  Rigaltius ait, Gradus Presbyter a∣lis, qui subditus est Episcopali. Nam sic arat ordo Ecclesiasti∣cus sub Cypriano, atque idem omnino jam fuerat aevo Tertul∣liani. Nam ubi disserit de facultate dandi baptismi; Dandi quidem, inquit, habet jus summus sacerdos, qui est Episcopus, dein Presbyteri & Diaconi: non tamen sine Episcopi auctori∣tate, propter Ecclesiae honorem; quo salvo, salva pax est. Imo is erat ordo, à primis Christianae pietatis initis; sal∣tem ex quo Presbyteros in partem curarum admiserunt E∣piscopi. Unde dicit quod hoc Presbyterorum attentatum, nunquam omnino sub antecessoribus factum. Ignatius ait, licere〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 4 1.576

  Non intra pe∣titionis limites consistant, adeo ut nihil Episcopo relinquant, nisi obsequii gloriam, aut parendi necessitatem.
• a 1.577

  Prostrata fratrum nostrorum salute, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2. Ar.
• b 1.578

  Contumelias Episcopatus nostri dissimulare & ferre possem, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. NC. 1.
• 5 1.579

  Rigaltius ait, Id est, communionis, extra quam non est salus.
• * 1.580

  Mat. 10. 32.
• a 1.581

  In illo•• confitebor, Ar. Lam. Bod. 1. 2.
• * 1.582

  Mat. 12. 31.
• 1 1.583

  Rigaltius ait, Marci verba sunt cap. iii.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quorum verborum sententiam vulgatae versionis auctor ambiguam fecit transpositione verbi, remitten∣tur, quam hic servavit Cyprianus. At libro ad Quirinum iii. aperti••••ime dixit, non posse in Ecclesia remitti ei, qui in Deum deliquerit; deinde citat ex Evangelio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; Qui dixerit verbum adversus filium hominis, remittetur illi•• qui autem dixerit adversus Spiritum sanctum, non remittetur illi, neque in hoc, neque in futuro seculo. Et statim apponit ex Marco: Omnia peccata remittentur filiis hominum & blas∣phemiae, &c. Ex quibus fit manifestissimum, hac Epistola & li∣bro ad Quirinum, hanc esse Cypriani mentem; Remitti omnia peccata quae adversus filios hominum, id est, adversus homines, quis commiserit; non autem quae adversus Spiritum sanctum. Hoc vero Cyprianus habet à magistro suo. Etenim libro de Pu∣dicitia; Dimittis, inquit, ut dimittatur tibi à Deo. Delicta mundantur quae quis in fratrem, non Deum, admiserit. Debi∣toribus denique dimissuros nos in oratione profitemur. Pro ul∣dubio intellexit Septimius, Debitoribus nostris, non Dei. Bona cum venia Rigaltii, talis sensus his verbis Cypriani assi∣gna•• debet, qui cum ejus instituto consistere poterit. Lo∣cum hunc laudat ut ostendat, veniam non temere La∣psis concedendam; ita tamen ut eadem poenitentibus non denegetur. Dicendum itaque puto, Auctorem nostrum sensi••••e blasphemare Spiritum sanctum, idem prorsus esse ac Christum abnegare. Et revera Luc. 12. voces hae im∣mediate subnectuntur istis, omnis quicunque confessus fuerit me coram hominibus, & filius hominis confitebitur cum coram angelis Dei; & qui me negaverit coram hominibus, nega∣bitur coram angelis Dei. Porro ubi occurrit idem Domini dictum Mat. 12. & Marc. 3. ad blasphemos in eum diri∣gitur. Vid. quae adnotata in l. 3. ad Quirin. c. 28. Remis∣sam is non habebit. Quia Ecclesia ejiciendus est, nec nisi per poenitentiam, quae unica post naufragium tabula, resti∣tui potest.
• b 1.584

  Hominum. Qui antem, Bod. 2.
• * 1.585

  Marc. 3. 28.
• c 1.586

  In spi∣ritum sanctum, Ar. Ebor. Lam.
• d 1.587

  Non habet, Ar. Ebor. Lam. NC. 1.
• 2 1.588

  Sic graeca quaedam Exemplaria le∣gunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Per aeternum peccatum, intelligit sum∣mum illud nefas idololatriae, quod ab Ecclesia extermi∣nat.
• * 1.589

  1 Cor. 10. 21.
• e 1.590

  Possunt agere poenitentiam; Deoque patri, Ar. Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• 3 1.591

  Rigaltius ait, Qui jam exciderunt de fide dicta Christo, nunc etiam excidunt de disciplina Ecclesiae Chri∣sti.
• 4 1.592

  Saltem respectu habito ad Apo∣stasiam, intelligit enim inter alia adulterium & homici∣dium. Eandem comparationem instituit Cypr. Ep. proxi∣ma.
• 5 1.593

  Rigaltius ait, Inter orationum sacrificia nominantur. Orationes sive preces pro eis nomina∣tim allegantur Deo per Presbyteros. Offertur nomen eorum una cum precibus quae pro eis offeruntur. Quod observat Pa∣melius, in libris manuscriptis Canonem ita concipi: Me∣mento Domine famulorum famularumque tuarum; nominae, sic intelligi debet, ut post ea verba, Memento Domine fa∣mulorum famularumque tuarum, scriptum fuerit praecipiendi modo, nomina; quo scilicet admoneatur Presbyter qui pro populo facit, mentionem hoc loco habendam esse certarum personarum nominatim.
• 6 1.594

  Publicam confessionem hic intel∣ligi supra in lib. de Lapsis, monuimus. Ita in Episto∣la ad Antonian. Placuit sacrificatis in exitu subveniri, quia exomologesis apud inferos non est: ubi omnio constat verba illa Psalmistae laudari; In inferno quis confitebitur tibi. Disertis porro verbis subjicitur; Et quia apud infe∣ros confessio non est, nec exomologesis illic fieri potest. Sic lib. de Lapsis. Quanto & fide majores, & timore melio∣res sunt, qui quamvis nullo sacrificii aut libelli facinore con∣stricti; quoniam tamen de hoc vel cogitaverunt, hoc ipsum apud sacerdotes Dei dolenter & simpliciter confitentes, exomolo∣gesin conscientiae faciunt, animi sui pondus exponunt. Et statim de Tribus pueris ait, Exomologesin faciebant Deo in medio ignis. Et similiter de Daniele ait, Exomologesin dolenter fa∣ciens, dixit, Domine Deus magnus, &c. Peccavimus, faci∣nus admisimus &c.
• * 1.595

  1 Cor. 11. 27.
• * 1.596

  Plebs ad pa∣cem festi∣nans. longe ••••lis excusatior Presbyteris, qui desideria ista accen∣dunt.
• f 1.597

  Legem tenuerunt, rei autem qui praesunt, Ar. Bod. 2. Lam. NC. 1.
• g 1.598

  Exponunt de invidia, Lam. Ebor. NC. 1.
• 7 1.599

  Rigaltius ait, Id est, cum Episcopo. Sic Ep. lii. constitutum Romae Dei sacerdotem. Animadvertendum hic Dei servos committi cum Dei sacerdote. Sed meminisse debet Dei sacerdos, esse se etiam Dei servum.
• h 1.600

  Me∣mores legis nostrae, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 8 1.601

  Rigaltius ait, Episcopalis, & qui∣dem Carthaginiensis Ecclesiae, quae prima provinciae sedes, adeo∣que multarum Ecclesiarum curam sustinebat. Sic in Cod. Eccles, Afric. Aurelius Carthaginis Episcopus. Ego cunctarum Ecclesia∣rum dignatione Dei, ut scitis fratres, sollicitudinem sustineo. Ibidem, Numidius Episcopus ad Aurelium, fuit semper haec li∣centia huic sedi, pro desid••rio cujusque Ecclesiae ordinare Episco∣pum. Epigonius item Episc. Necesse habes tu omnes Ecclesias suffulcire. Itaque ipse Cyprianus, Epistola 15. sic incipit: Sollicitudo loco nostri, & timor Domini compellit.
• 1 1.602

  Rigaltius ait, Nomina Lapsorum, ut supra, vel offerant Lapsis pacem.
• 2 1.603

  Lapsis.
• 3 1.604

  Rigaltius ait, Quam su∣pra recitavit, Qui ederit panem aut biberit calicem. Non in∣epte ergo MR. 2. addit contra Legem Dei.
• a 1.605

  Sic, MR. 2. contemplantes, plus aliquid, Imp.
• 4 1.606

  Rigaltius ait, Non ex somniis tantum, verum etiam ex furore, divina variorum even∣tuum praesagia concepere viri Christiana pietate laudatissimi. Et somniorum quidem exempla, quae Caecilius noster Ecclesiae suae presbyteris narrat, supra notavimus. Hac epistola per exstaticos puerorum innocentium effatus monita quaedam sive mandata in∣culcat. Per dies, inquit, impletur apud nos spiritu sancto pue∣rorum innocens aetas, quae in extast videt oculis, & audit & alloquitur ea quibus nos Dominus monere & instruere dignatur. Recte, in extasi. Nam adventans in pueros vis divini spiri∣tus; elocabat quidquid in illis erat ment•• inquilinae sive domesti∣cae: ita ut quisque, non jam sui compos, magno illo habitatore plenus, nihil praeter hospitem suum sentiret, nec videret, nec loqueretur. Quam prope exploratam habuit hanc divini furoris gratiam Aristoteles, libro de divinatione per insom. ubi fatetur exstaticos futura quandoque prospicere. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 inquit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Unde autem illa 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nisi ab illo divino hospite illata & invecta? Praeclare Philo Dissertatione sua, Quis divinorum haeres, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Idem auctor huncce furorem dicit esse 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. A•• propterea Tertullianus adversus Marcionem, hoc etiam defendit, gratiae exstasin, id est, amentiam convenire. In spiritu enim homo constitutus, inquit, necesse est excidat sensu. Itaque in ex∣staticis aliquantisper sapientia moritur. Nimirum, divinae su∣perventu humana sic offuscatur & inumbratur, ut excessise in∣terim videatur. Chrysostomus, ubi de visione, qua Petrus vas ingens coelo demissum conspexit: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• b 1.607

  Interim morari, Foss. Vict. Mich.
• 5 1.608

  Rigaltius ait, Modeste dicit, hominem, pro Episcopo, Dei sacerdote. ita alibi: Qui nec Dei timorem, nec Episcopi honorem cogitantes. Ego potius censeo locum D. Lucae cap. 18. 2. Auctorem respexisse.
• * 1.609

  Luc. 18. 2.
• c 1.610

  Perseveraverint vitare admonitionem, MR.
• 6 1.611

  Pamelius ait, En suspen∣sionem quam vocamus à divinis, antiquitus usurpatam.
• d 1.612

  Domino permittente, cum in sinu, Mich. Vict.
• e 1.613

  Et ad Martyras, Foss. Vict. Martyres & Confessores ipsos, Lam. Ebor.
• 1 1.614

  Vid. quae dicta ad Ep. 1.
• a 1.615

  Ruinas, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.616

  Ad Pamelii numer. XII ad Eras. l. 3. Ep. 6. Monita Con∣fessoribus & Clero prius transmissa, hic ad plebem diriguntur.
• * 1.617

  Scripta in secessu.
• * 1.618

  2 Cor. 11. 29.
• * 1.619

  1 Cor. 12. 26.
• b 1.620

  Condoleo fratribus, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1.
• 2 1.621

  In illa erant sententia etiam Montani & Novatiani sequaces, gravissimorum flagitiorum compertos, licet ab Ecclesia ve∣niam non obtineant, à Deo tamen posse obtinere: lis ergo non in hoc vertebatur; & recte Auctor noster hoc sufflamen opponit Lapsis qui ad pacem festinarent, quod non de eo∣rum salute conclamatum sit, quibus ante poenitentiae decur∣sum mori contingeret.
• c 1.622

  Pro∣peramus, dum tamen non putem, Lam. Ebor. NC. 1.
• d 1.623

  Ne si temere pax usurpetur, Ar. Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• a 1.624

  Sic, MR. 2. tunc examinabuntur, Rig.
• 1 1.625

  Rigaltius ait, Etiam in plebe consistentibus. Itaque non tantum Clerici, sed etiam Laici tunc judicabant. Judicabant autem etiam de rebus gra∣vissimi momenti, nempe, de poenitentia Lapsorum, de recipien∣dis in Ecclesiam Lapsis, de Libellis quos Lapsi impetraverant à Martyribus, de pace Lapsis à Martyribus data. Ita judices, bona Rigaltii cum venia, quemadmodum jurati duodecim viri in tribunalibus nostris, qui totius vicinae personam subeunt; & quibus incumbit ut de facto ipso utrum res ge∣sta fuerit aut secus pronuncient: ita tamen ut Magistratibus de reis sententiam ferendi, potestas inviolata permaneat. Porro oportebat ut fratribus, qui ex Lapsorum delicto pars laesa fuerant, per poenitentiam satisfieret; priusquam Eccle∣sia ejecti, iidem in integrum restituerentur.
• b 1.626

  Hoc magis in his, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2.
• c 1.627

  Quod quidem nostros, Ar. NC. 1. Lam. Ebor.
• d 1.628

  Timorem in satisfactione Dei & depreca∣tione vigilare, Ar. Lam. Bod. 1. 2. Ebor. NC. 1.
• e 1.629

  Diligenter eam, Lam. Ebor. NC. 1.
• f 1.630

  In∣duere potest, Lam. Ebor. NC. 1.
• g 1.631

  Consilium meum, Lam. Ebor. NC. 2.
• h 1.632

  Et vestram quo∣que sententiam, Bod. 1.
• * 1.633

  Ad Pamelii num. Ep. XIII. Ad Eras. l. 3. Ep. 19. Lapsis in poenitentiae decursu è morbo de∣cumbentibus, porro & aliis; pace maturius da∣ta, aut sal∣tem solatiis, subvenitur.
• * 1.634

  Scripta in secessu.
• a 1.635

  Quas vobis, Bod. 1. 2. Lam. Ebor. NC. 1.
• b 1.636

  Nihil rescripsisse, Ar. Ebor. Lam. NC. 1.
• 1 1.637

  Laxandae disciplinae causam aliam sup∣peditat Epistola vicesima, ad Pamel. numeros 15. Quod nimirum non modo Lapsi, & plurimi ex Presbyteris Cartha∣giniensibus, sed & Romana Ecclesia indulgentia utendum censuisset: & durum omnino esset, non suorum modo, sed & vicinae Ecclesiae, apud quem secessus ejus jam tum male andiebat, simul & semel invidiam & iras subire.
• c 1.638

  Gravibus infestat, Bod. 1. 2. Lam. Ebor. NC. 1.
• d 1.639

  Sic, Bod. 1. 2. quemque, Imp.
• 2 1.640

  Rigaltius ait, Est enim etiam in diaconatu sacerdotium. Sic Epist. xx. Item Presbyteris & Diaconibus non defuit sacerdotiivigor. Caute hic legendus est Rigaltius dum ait esse in Diaconatu sacerdotium. Quaecunque necessitas cogit etiam illa defendit, sed tantisper dum incubuerit. Nota est historia apud Euseb. l. 6. c. 44. Eucharistiae per puerum Serapioni transmissae: nemo tamen dixerit, fas esse pueris sacra illa mysteria distribuere. Lon∣ge autem is à vero abit, cum in dictorum suorum fidem ad∣ducit verba quae infra habentur. Presbyteris & Diaconis non defuit sacerdotii vigor. Intelligit enim illic Cyprianus, suam potestatem in ipsos delinquentes, sive Presbyteri essent sive Diaconi non defuisse: siquidem utrosque admonuisset. Di∣citur porro apud Diaconum exomologesis facta, non quasi is solus esset ejusdem conscius; poenitentia enim vel aegro∣tantium, quantum fieri potuit istis seculis, publica erat; sed quia absente Presbytero, ad quem munus illud imprimis spectabat, Diaconi praesentia habebatur prorsus necessaria, quotcunque è plebe adesse contingeret. Cum enim Ecclesia clero & plebe contineretur, par erat ut quando per exomo∣logesin eidem satisfieret, adessent qui utriusque partes susti∣nerent. Forma à Cypriano Episcopo data fuit: conditionem nimirum sub qua Lapsi in Ecclesiam reciperentur is praescri∣psit, quod ex Epistola hac & sequente, plurimisque aliis ab∣unde constat. Formae sive conditionis impletae, Ecclesiae no∣mine testes & arbitri erant Diaconus & fratres laici in hanc rem acciti. Haec prisca disciplinae Ecclesiasticae ratio, ut praepositi cum clero convenientes, praesente & stantium plebe, quibus & ipsis pro fide & timore suo honor habendus est, dispo∣nant omnia, consilii communis religione. Sic in sacrorum or∣dinum collatione, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ad Episcopos, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ad plebem spectabat. Vid. Ep. 67. nec non Clementis Ep. ad Rom. parag. 44.
• a 1.641

  Sic, Ar. Ebor. Lam. NC. 1. Bod. 2. Pem. desideraverunt. Partem, Rig.
• 1 1.642

  In secunda classe erant. Lapsi nullis Martyrum suffragiis commendati, aut etiam nondum ad poenitentiam admissi; sed terrore mortis ingruen∣tis de periculo admoniti, supplices ut ad pacem admitti pos∣sent. Hi quanquam non pariter recipi deberent, divinae ta∣men misericordiae erant commendandi; cujus praesidio eo∣rum animi, tantisper donec uberiora remedia procurari pos∣sent, erant fulciendi. Hunc esse verborum sensum, ex Epi∣stola sequenti liquido apparet.
• b 1.643

  Operationibus perseveraverant, Lam. Ebor. NC. 1. opinionibus, Neap.
• 2 1.644

  Tertius ordo est Catechumenorum; qui cum nondum fidem Christo obstrinxissent, levius reli∣quis lapsi videbantur; & proinde paratiorem veniam expe∣ctare poterant.
• c 1.645

  Meminerit exorate, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 1 1.646

  Hanc Epistolam (quae tamen non extat) à clero suo extorsit, Cypriani eorundem quod diu ta∣cuissent objurgatio.
• * 1.647

  Ad Pamelii numer. XIV. Ad Erasm. l. 3. Ep. 18. Ad pacem per poeniten∣tiam venien∣dum Illa autem agitur servando manda••a. Infirmitate pressi, si Martyrum suffragiis subleventur, ad Pacem admitti pos∣sunt; ceteri usque ad Pa∣cem Ecclesiae factam ••ete∣••endi.
• * 1.648

  Scripta in secessu.
• a 1.649

  Quando in unum, Ar. Lam.
• * 1.650

  Apoc. 2. 5.
• b 1.651

  Divini praecepti, Lam. Ebor. NC. 1.
• 2 1.652

  Rigaltius ait, Vo∣bis, hoc est, Presbyteris & Diaconis, ut supra epistola praecedente.
• 3 1.653

  Rigaltius ait, Quasi nos odio invidia∣que onerent, tristioris ac durioris disciplinae.
• c 1.654

  Nec paucorum, Ar.
• d 1.655

  Adstante plebe, Benev.
• 4 1.656

  Rigaltius ait, Fidelium, non lapsorum.
• e 1.657

  Ante eos, Ar. Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• 5 1.658

  Rigaltius ait, Coronam scilicet martyrii, non tantum pacem & communicationem, quam sibi ab Ecclesia concedi postulant. Ita Tertullianus. Tota para∣disi clavis sanguis tuus. Quanquam fortassis minus la••dan∣dum, si Christiani ultro se deferrent; non eadem Lapsorum ratio. Nihil justius quam ut ii qui pro tribunali Christum abnegassent; eo ipso in loco scelus retractarent, & ibidem, eum confiterentur.
• a 1.659

  Calor permanet, Ar. NC. 1. Lam. Ebor. Bod. 2.
• 1 1.660

  Rigaltius ait, Qui moram pati non potest: Qui poenitentiam differri sibi indignatur: Qui prae∣festinata poenitentiae impetratione, ad Ecclesiae communionem redire contendit, potest martyrio fortiter suscepto, celeritate conjungendarum gr••iarun, poenitentiam includere martyrii corona.
• * 1.661

  Ad Pamelii numeros XV. Ad Erasm. l. 3. Ep. 5. Secessus Cy∣priani, qui malignis plu∣rimorum, prae••er••im Romanae Ec∣clesiae, cen∣suns preme∣batur, de∣fensio.
• * 1.662

  Scripta in secessu.
• 1 1.663

  Rigaltius ait, Actum dicit, ministe∣rium, administrationem, disciplinam. Et sub finem istius epist. Actus noster, qui adunatus esse & consentire circa omnia debet. Sic etiam Epist. xxvi. Actus suos desiderant etiam ab ipsis suis fratribus comprobari.
• 2 1.664

  Nimirum Matth. 10. 23. cui addi potest & ejus exemplum, quod mandato aequi∣pollet. Luc. 4. 30. & alibi. Unde Origen. in Joan. 18. 12. ait 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 In hanc mentem Clemens Alexand. Strom. 4. rationem reddens quare Dominus fugere jussit, dicit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Similiter Ecclesia Smyrnensis Polycarpi passionem describens, quae quidem post ejus se∣cessum contigerat; eam vocat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Subjungens, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, &c. Quae ex altera parte magna cum pompa afferuntur, magis Montanum sapiunt quam Christum.
• * 1.665

  Mat. 10. 23.
• a 1.666

  Per verecundam, Lin.
• b 1.667

  Nec scriptis, Bod. 1.
• c 1.668

  Posset mea mediocritas, Lin.
• 3 1.669

  Ordinem praecedentium 13. Epistolarum, quae hic deinceps sequuntur mirifice con∣firmant: de quibus videantur Annales An. 250. Parag. 11. & 12.
• d 1.670

  Confortandos, Lam. Lin. Bod. 1. 2. NC. 1. Ebor.
• 4 1.671

  Ri∣galtius ait, Hi dicebantur Sacrificati, qui maculaverant manus suas imposito in acerram thure, vel maculaverant ora sua ves∣centes idolothyta.
• 5 1.672

  Vid. quae dicta hac in re lib. de Lapsis.
• 6 1.673

  Quantus Lapsorum in Deciana persecutione numerus vel hinc constare poterit; praesertim cum uno libello totas familias Martyres passim in∣cluderent. Communicet ille cum suis. Vid. Ep. 15. & alibi. Ep. 25. Universis pacem dimisimus. Et porro. Habeant pa∣cem non tantum hae, sed & quas scias ad animum nostrum per tinere. Ep. 22. Certe, hujusmodi libellorum millia, lapso humano generi videntur suffectura.
• 7 1.674

  Lo∣cum hunc à Rigaltio pessime habitum supra monuimus; qui ex verbis his, quae referunt Cyprianum sacerdotii vigorem exercuisse in Presbyteros & Diaconos delinquentes; confi∣cere satagit, non tantum apud Presbyteros, sed etiam Dia∣conos esse jus sacerdotii.
• e 1.675

  Ecclesiasticam disciplinam servarent, Bod. 1. 2.
• * 1.676

  Tempera∣mentum in Lapsorum causa adbi∣••itum.
• a 1.677

  Proruperint, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2. 3. proruerent, Lin.
• b 1.678

  Crementium, MSS. plerique.
• c 1.679

  Subvenirent, Lin.
• 1 1.680

  Literae hae à Celerino Romae agen∣te, ad Lucianum Confessorem Carthaginiensem transmissae, una cum sequentibus, multum faciunt ad explicandam de Lapsis restituendis controversiam, & in ea excitanda singu∣larem Luciani inverecundiam ostendunt: quae plurimum molestiae Cypriano & Ecclesiae ejus creabant. Unde è re erat, ut is hasce Epistolas recolligeret, atque suis adjungen∣das curaret. Vid. Ep. 37. & 39.
• * 1.681

  Ad Pamelii numeros XXI. In Eras. edit. deest. Celerinus pro sororibus suis Romae lapsis, pa∣cem à Con∣fessoribus Carthagi∣niensibus pe∣tit.
• * 1.682

  Scripta in secessu.
• a 1.683

  Sic, Vat. hujusmodi, Imp.
• 2 1.684

  Correctio ista receptae lectionis, ut & sequentes adeo sunt manifestae, ut non opus sit commenta∣riis illas aut defendere aut illustrare.
• b 1.685

  Sic, Vat. sciebas, Imp.
• c 1.686

  Sed hoc solet, Vat.
• d 1.687

  Sic, Lat. tibi, Imp. tu quoque, Vat.
• e 1.688

  Sic, Vat. tuus vel frater dicat si fuero dignus Celerinus audire, Imp. audires, S. Salvat.
• 3 1.689

  Rigaltius ait, Hoc est purpu∣rea; in qua sanguis fusus est pro nomine Christi. Sic Tertullia∣nus lib. de Corona, dixit militem Christi russatum sanguinuis sui spe. Et paulo post Caecilius noster dicet storidos martyres, sive confessores, sanguine fuso purpuratos. Jam vero pridem Salma∣sius probavit Graecos scriptores 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dixisse, purpuram veri luminis, hoc est coloris excellentis & perfectissime florentis. Sic etiam auctores Latini, circa Cypriani seculum, Floridos versus dixere, exquisitis sententiis nobiles: & excerpta quaedam Ap••∣leji, Florida. Et floridus color opponitur austero. Plin. lib. xxxv. cap. 6.
• 4 1.690

  Ac si dixerit; Si Mar∣tyrium subieris antequam literae meae ad te pervenerint, Do∣minum rogo ut miserarum sororum mearum misereatur. Si vero literae meae ad te vivum pervenerint, responsum reddas obsecro, & à Deo petas ut sim dignus & ego coronari, & annuas desiderio meo pro sororibus.
• f 1.691

  Sic, Morel. Vat. Bod. non, ex ingenio apposuit, Pamel.
• g 1.692

  Si coro∣net te Vat.
• h 1.693

  Nos coram, vel cum Christo complectemur, Bod. Vat.
• i 1.694

  Sic, Bod. 1. per te sim, Imp.
• k 1.695

  Sic, Vat. Mor. magna constitutum scias, Imp.
• 5 1.696

  Libellum concedas Numeriae & Candidae, quae lapsae erant. De origine horum libellorum, conjecturam satis commodam interponit illu∣strissimus Baronius in An. Christi 253. Parag. 60. Fluxisse inde ea consuetudo videtur; quod Lapsi ad Confessores ab Episco∣pis pro pace consequenda, priusquam reconciliarentur Ecclesiae, mitterentur; ut ab illis primo veniam peterent, in quos invere∣cundius deliquissent, dum fortiter confitentibus illis, ipsi ignavi∣ter pernegassent. Magna certe imprimuis hujusmodi poena esse vi∣debatur, ipsos turpi negatione foedatos, vel vultus eorum in∣spexisse confessionis gloria fulgidos atque decoros. Consulebatur hac via & Confessorum dignitati, & Lapsorum utilitati, qui sic cogerentur, ut victi, se victoribus subjicere, eaque animi dimissione eorum precibus veniam ab Ecclesia promereri. Sed quod in remedium olim fuerat introductum, humana nequitia coepit convertere in delictum: dum Lapsi spreto Episcopo ac aliis sacerdotibus, sponte convolarunt ad Martyres, extortisque ab iis supplicibus ad Episcopum de communicatione libellis, quasi oppignoratam, ac Martyrum precibus debitam commu∣nicationem, ab Ecclesia exigebant potius, quam peteba••••. Et quidem Confessores ex parvis initiis in immensum sua privilegia ampliasse, fidem facit illorum hoc ipso fere tem∣pore Romae attentatum; ubi libellis suis Pseudoepiscopum Ecclesiae obtrudebant. Sic Pacianus Ep. 2. dicit Nova∣tianum Episcopum factum per Epistolam corum qui se Con∣fessores esse simularent. Et Ep. 3. Ille auctoritate Epistolarum, sedente jam Romae adversus fas sacerdotii singularis, alterius Episcopi sibi nomen assumit. Sed in praesenti causa, quid∣dam peculiari ratione inexpectatum occurrit. Celerinus Romae agens, à Luciano Carthaginiensi Confessore, pa∣cem Numeriae & Candidae concedi petit, quae Romae erant Lapsae, & illic ab Ecclesia depulsae permanebant. Quae quidem praerogativa, Episcoporum jura longis in∣tervallis superat, quorum potestas inter suarum Dioece∣seon limites clauditur. Sed revera Martyres non uni ali∣cui Ecclesiae, sed omnibus, à primis Christianae fidei seculis deputabantur; videmus enim Acta Martyrum, ab una Ecclesia ad alias transmissa; & singularum Ecclesia∣rum Martyrologia, non suorum modo, sed & longe dissitorum hominum nomina continere. Erant porro in proximo Moyses & Maximus, aliique Romae Confesso∣res, è quibus nonnulli, Moyses saltem, Martyrio co∣ronabantur; quare non ab ipsis Celerinus veniam pro lapsis sororibus petit? An hoc factum quia Numeria & Candida Afrae erant, & licet Romae deliquerint, Carthaginiensi Ec∣clesiae deputabantur; & proinde Martyrum Ecclesiae Car∣thaginiensis suffragiis sublevandae? An lenior ••••omae in∣tentabatur persecutio, ut supplicia capitalia ib••••on expe∣ctarentur? Certe Moyses post longos carceris paedores, ex morbo mortuus videtur; & reliqui tandem erant elapsi. An demum, quia nullus Romae fuit Episcopus; nec ta∣men spes, ut in integrum restituerentur Lapsae, donec Epi∣scopus constituatur, ideo alio spectabant illae, & fidem Prae∣sulis Carthaginiensis implorarunt. De istis nihil libet sta∣tuere: dispiciat eruditus lector.
• 1 1.697

  Rigaltius ait, Hoc est, persecu∣tione. Cyprianus dixit, pressurae secularis infestationem.
• a 1.698

  Sic, Vat. vastatione Christo, Imp.
• 2 1.699

  Tertull. de Corona. c. 3. A Die Pas∣chae in Pentecosten usque gaudemus. Et de Idololat. c. 14. Excerpe singulas solennitates Nationum, & in ordinem exere, Pentecosten implere non poterunt.
• b 1.700

  Lacrymabundos dies, Vat.
• 3 1.701

  Subaudi sit; sive, praestetur.
• c 1.702

  A quibus postu∣landum est ut subvenerit tam nefando naufragio; memoratus sum enim, Vat.
• d 1.703

  Sic, Vat. do∣leas sorores nostras, Imp.
• e 1.704

  Sic, Vat. quae nos, Imp.
• f 1.705

  Floride omnium eorum manisterium percepisse, Vat.
• 4 1.706

  Rigaltius ait, Sic legendum ar∣bitramur. Floridos vocat Confessores illos jam florida confessione conspicuos, qui jam torti equ••leo, sive ungulis concerpti, fidem Christo constantissime servavetant, adeoque Proconsulis arbi∣trium expectabant in carcere: sacrarum interea literarum con∣stantiam poscentes, spem erigentes, fiduciam figentes: omnia de∣nique tractantes, quae praesentium temporum qualita•• aut prae∣monere suadebat, aut recognoscere. Ad haec igitur Christianae pietatis officia fratribus secum inclusis Lucianus, super ipsos fa∣ctus antistes, ipse quoque florida confessione praeclarus ministra∣bat, ac desideria Confessorum ad fratres qui forte in proximo formam Ecclesiae retinuerant, perscribebat, aut ab dominae ma∣tris Ecclesiae uberibus traesmissa refrigeria dispensabat. De illis qui Martyrum ministerio se addixerunt supra egimus. Infra dicitur, se••aginta quinque ministraverunt
• g 1.707

  Sic. Vat. O te felicem! suscipe, Imp.
• * 1.708

  Psal. 13. 4.
• 5 1.709

  Forte eadem mente qua in Apoc. 5. 10. Martyres dicuntur Reges & sacerdotes Deo. Aut pe∣culiariter Floridorum ministerium intelligit, quo super Mar∣tyres factus Antistes, hoc est procurationem obibat eorum causa. Sed revera locus corruptus, nec quicquam boni sensus ex sequentibus facile exculpi poterit. Forte repo∣nendum Amicus Dei, hoc enim Elogio Martyres perpetuo donantur.
• 6 1.710

  Ex variis lectionibus Vatica∣ni Codicis & Bodleiani, emergere videtur haec lectio, re∣cognovit enim fidem ministri. Aut forte, recognovit enim Mi∣nistrum, aut ministerium: Deus nimirum pro accepto habet id summae pietatis officium, erga ejus Martyres. Sed nihil muto ex conjecturis.
• h 1.711

  Enim, Bod. 1. ministri, Bod. 1.
• i 1.712

  Sic. Vat. fratribus tuis, meis Dominis, Imp.
• k 1.713

  Sic, Vat. Nam ipsam Etecusam, Imp.
• 7 1.714

  Rigaltius ait, Quasi di∣ceret, ascendentem ad hoc quod compellebatur, revocavi. Quod saepenumero fecisse gloriatur clerus Romanus Ep. 11. pag. 186. Etecusae causam à priore separat ut magis favorabilem. Satis vero confuse primo proponit sororem ejus quae cecidit in hac vastatione; deinde sorores ejus Numeriam & Candidam, & demum Etecusam.
• 8 1.715

  Rigaltius ait, Sacrificandi necessitatem nummis redemerat. Sic plerique solebant, qui suis ad perferenda tormenta viribus diffidebant. Itaque paciscebantur cum delatore, vel milite, vel furunculo aliquo Praeside. Erga istos Caecilius noster multo fuit humanior ac benignior Tertulliano, qui persecutionem neque esse fugien∣dam censuit neque redimendam. Pretium interest, inquit: ce∣terum sicut fuga redemtio gratu••ta est, ita redemtio nummaria fuga est. Pecuniariam vexationis redemtionem non excusat tantum, sed defendit Petrus Alexand. can. 12. exemplo Ja∣sonis Act. 17. qui datis pecuniis dimittebatur; & loco illo S. Scripturae, Pretium redemtionis animae hominis propriae di∣vitiae. De illis certe qui sic pecuniam dederunt diserte ait, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 1 1.716

  Rigaltius ait, Etecusam usque ad Trianfacta ascendisse sed non sacrificasse. Nimirum corruptis pretio militibus dimissionem redemisse. Quid vero significetur hoc vocabulo, Trianfacta, valde est ambiguum; cum ipsius scripturae fidem, exemplarium inopia faciat incertam. Absque exemplaribus autem quis credat conjectanti, locum aliquem in capitolio significari, per quem esset ad Jovis simulacrum aditus sacrificaturo, cancellis in anfractum ordine triplici dispositis, adeoque, Afris Romanensibus neutro genere pronunciantibus, Triamfracta vocitatum. Sunt qui putent satis emendatam fore hanc scripturam: usque ad Triumfata, ac de loco intelligi velint ubi gentes victimis triumphatis vescebantur. Quod sane probari posse videatur Ovidii versu, Fast. 3. deque triumphato viscera tosta bove. Eruditiss. Gronovius reponendum conten∣dit Dryphacta, sive cancellos ex robore seu ligno confe∣ctos, qui templi aditum muniebant. Sed lectio Vaticani codicis, inanibus istis conjecturis finem imponit. Triafata enim locus erat notiffimus in soro Romae.
• a 1.717

  Sic, Vat. Triafacta, Imp.
• b 1.718

  Has ergo non sacrificavisse, Vat.
• c 1.719

  Sanctas operationes, Vat.
• d 1.720

  In quas nobis fidimus, Vat.
• e 1.721

  Christi, qui omnia, Vat.
• 2 1.722

  Extorres habebantur omnes qui post confessionem proscripti, licet Romam pergerent. Nec tu∣tiores ullibi, quam in urbe latebrae. Qui fuga antequam ad tribunal pertrahebantur sibi consuluerunt, Profugi audie∣bant. Non vulgari hac impensa, & profusa largitione erga tantum Confessorum numerum, nefas peractum redimere conabantur istae sorores.
• f 1.723

  Plus enim, Vat.
• g 1.724

  Sic, Vat. fortiter confessus, Imp.
• h 1.725

  Sic, Vat. hic, Imp.
• 3 1.726

  Valde, obnixe.
• i 1.727

  Sic, Vat. eas, Imp.
• 1 1.728

  Rigaltius ait, Scripserat Celerinus Luciano: Ut tibi quoque de insimo tuus vel frater di∣cat, si fuero dignus Celerinus audire. Reddit igitur Lucianus Celerino voces suas, pulcro Christianae humilitatis certamine, quod explicabit ipsa mox epistola, non elegantior praecedenti, sed non minus Christiana.
• 2 1.729

  Rigal∣tius ait, Valde dura est & incomta dictio hujus Epistolae totius, sed initium praesertim intricatissimum: mens vero digna bono Confessore Christi. Respondit Lucianus literis Celerini atque iis tanto se pudore oneratum fuisse ait, simul ac legit ea Celerini verba, si dignus fuero frater tuus audire, ut perpetuo dein pu∣dore gravatus pene exciderit gaudio, quod maximum ceperat ex literis quas optabat post tantum temporis legere. Exultaham, inquit, lecta mentione mei honorificentissima, sed pro tanto tuae humilitatis beneficio, quo tam demisse de te, aut tam magnifice de me sentis, ut dixeris: Si dignus fuero frater nominari tuus, in ruborem adeo sum datus, ut omnis mea laetitia confusa pene corruerit. Nam quid mea apud pusillum magistratulum confes∣sio, prae illa tua, quae Christi nomen confessa est, non tantum coram milite, aut coram aliquo praeside, sed coram ipso Caesare, atque hoc vocibus generosis ac verbis plane divinis, quibus scio, vicisti anguem illum majorem, metatorem Antichristi. Et hoc quidem s〈…〉〈…〉 qua fiducia sciunt amatores fidei & zelotypi disci∣plinae Christi: in qua tenoris vivacitate versari te etiam atque etiam laetor.
• * 1.730

  Ad Pamelii num. XX. In Erasmi Edit. deest. Lucianus Celerini peti∣tioni annuit
• * 1.731

  Scripta in secessu.
• 3 1.732

  Benefi∣cii tui onus. Rem hanc obligationis voce passim efferimus. Sic infra dicit, voluisti nos literis tuis gravare.
• a 1.733

  Sic, Vat. perpetua gravatione, Imp.
• 4 1.734

  Ut perculsus essem, & mente fere exciderim.
• b 1.735

  Sic, Vat. literas quas, Imp.
• c 1.736

  Sic, Vat. dignatus memorare Imp.
• d 1.737

  Sic, Vat. dicis, Imp.
• e 1.738

  Anguem majorem & atrociorem, Vat.
• 5 1.739

  Rigaltius ait, Nam ex verbis Pauli ad Thessalonicenses, à fine imperii Romani, Antichri∣stus. Scite autem dicit anguem, quasi lineam seu funiculum metatoris. Alluditque ad Diabolum, quem sacrae literae serpen∣tem nuncupant. Potius metator Antichristi est ejus praecur∣sor, quemadmodum Metatores exercitus praeibant, ut lo∣ca castris ponendis idonea designarent. Vid. quae dicta ad Epist. 6.
• 1 1.740

  Ulcus immedicabile, cui medelam nec Vaticana, nec Bodleiana bibliotheca praestant; apud quas solas, hujus & praecedentis Epistolae exemplaria repe∣rimus. Si conjecturae locus detur, crediderim voces illas, scio quasi (aut, eos) amatores fidei. Et zelotypi disciplinae Christi, fuisse verba Celerini coram Imperatore, cum de Christianorum rebus interrogaretur. Sic itaque Periodus concipienda fuerit. Nam tu Deo volente ipsum anguem ma∣jorem, metatorem Antichristi, non tantum confessus deterruisti; sed vocibus illis & verbis deificis; quibus, scio quasi amatores fidei; &, zelotypi disciplinae Christi, (in qua tenoris viva∣citate versari te gaudeo) vicisti. Confessione sua Decium deteruit, apologia autem vicit. Aut etiam scribatur, qui∣bus scio qualis animator es fidei; & zelotypus disciplinae Christi; ut verba sint Luciani. Sed istis rectiora dabunt fortassis alii.
• a 1.741

  In qua te novi vivacitate versatum, in gaudio vixisti, Vat.
• b 1.742

  Sic, Vat. vicisti: Nunc, Imp.
• c 1.743

  Deputandos, Vat.
• 2 1.744

  Rigaltius ait, Postquam me Do∣minus vocaverit. Mortem dicere nolunt Christiani, minime autem Martyres, quibus est corona praesto.
• 3 1.745

  Rigal∣tius ait, Imo in nomine Christi dari debuit, si dari expediebat: non in nomine Pauli illius, quamvis benedicti Martyris. Ac propterea merito Cyprianus Luciani inverecundiam notat E∣pistola proxime sequenti, plena gravitatis & prudentiae Chri∣stianae.
• d 1.746

  Da in nomine, Vat.
• e 1.747

  Sic, Vat. literas, Imp.
• 4 1.748

  Rigaltius ait, Mox dicet, secundum no∣strum tractatum.
• f 1.749

  Sic, Vat. quod tam placuit mihi quod Paulus, Imp.
• g 1.750

  Sic, Vat. In quam universis quod censuimus, ex quibus eramus in hac tribulatione, cum jussimus, Imp.
• h 1.751

  Sic, Vat. Sed & ignis ab opere pressurae nostrae tam intolerabilis, Imp.
• 5 1.752

  A paedore carceris ad liberioris aeris usuram deducimur.
• 6 1.753

  Pacem imperti. D. Joannes de illis qui ab Ecclesia ejici meruerunt ait. Qui dicit illi ave, com∣municat operibus ejus malignis. Salutatio ergo supponit resti∣tutas.
• 7 1.754

  Videtur deesse, pace donentur, aut pacem habeant, vel quid tale.
• 8 1.755

  Rigaltius ait, Videndum in exemplari, an aliquea exstent vestigia scriptarae; in petrario, quod esset in metallo. Consultis codicibus MSS. siquidem alter legit pera∣rio, alter pegrario, impressa pejerario, nullo prorsus sensu; minime dubitandum veram lectionem esse eam quam dedi∣mus. Latomiae vocem apud Graecos & Latinos scriptores carcerem, sive metalla significare satis notum est. Plautus in Captiv. Ibis porro in Latomias lapidarias.
• i 1.756

  Perario, Vat. pegrario, Bod. 1. pejerario, Imp.
• 9 1.757

  Rigaltius ait, Sic in Actis synodalibus collectis ab Hilario Pictavensi, Liberius de exilio. Sed cum dicatur Mappalicus decessisse in quaestione, Panlus à quae∣stione: verisimile videtur alterum inter tormenta, alterum post tormenta mortuum.
• k 1.758

  Sic, Bod. 1. ex quo, Vat. jam iterato, Imp.
• 10 1.759

  Pamelius ait, Vides hic à Luciano quantumvis indiscreto, tamen observatum illud quod toties in Presbyteris reprebendit Cyprianus; ut causae apud Epis∣copum, & exomologesis praemitterentur, antequam pax dare∣tur, etiam ad preces Martyrum. Licet persecutio adhuc in∣tentaretur saltem in eos qui custodiae mancipati; tamen res ad pacem spectare videbantur; ut deinceps Christiani non inquirerentur; adeo Lucianus petit Lapsis pacem jam con∣cedi, cum Dominus coeperit, ipsi Ecclesiae pacem dare; non expectato scil. plenario ejus appulsu, & reditu Episcopi & Confessorum. Aliter nulla Cypriano cum Luciano lis in∣tercederet; quod ille reddita Ecclesiae pace restituendos Lapsos contenderet.
• l 1.760

  Animam nostram, Vat.
• m 1.761

  Sic, Vat. Cum comitibus, Rig.
• n 1.762

  Sic, Vat. Collega meus, Imp.
• a 1.763

  Cypriano pappati, Ver.
• * 1.764

  Ad Pamelii num. XVII. Deest in E∣rasm. Edit. In Manut. l. 5. Ep. 14. Libellus Martyrum nomine à Luciano scriptus.
• b 1.765

  Ad te, Ver.
• * 1.766

  Scripta in secessu.
• 1 1.767

  Qui ad Poenitentiam ad∣missi, in illa ita se gesserunt ut Episcopo & fidelibus offen∣sam non dederint, licet tempus ipsis assignatum minime complevissent, protenus recipiantur. Idque non tantum Carthagine, sed ubique per Africam.
• 2 1.768

  Verba haec interminationem continent. Nimirum si haec minus praestaret Cyprianus, Martyres cum ipso non communica∣turos; quasi penes ipsos esset, non tantum communionem quibusvis concedere; sed ab Episcopis ipsis eripere.
• c 1.769

  Presbyter de clero, exorcista & lector Lu∣cianus, Ver.
• 3 1.770

  Non fine summo periculo commer∣cia Christianorum olim peragebantur; ideoque Clericorum fidei perpetuo concreditae erant literae eorum, quae exinde & Clericae appellatae: adeo ut necesse habuerit Cyprianus Lectorem ordinare, in hunc ipsum finem ut literas Ro∣mam portaret. Vid. Ep. 29. Lucianus vero ut auctoritatem aliquam literis suis conciliaret, testes adhibet qui ad Cle∣rum pertinerent; sed illos minime locupletes, innomina∣tum quendam Exorcistam, & etiam Lectorem pariter in∣nominatum.
• 1 1.771

  Ita distinguo ut Carthagi∣ni consistere, ad Presbyteros, non vero ad Cyprianum per∣tineat. Constat enim Epistolam hanc flagrante persecutio∣ne scriptam, ex ejusdem primis verbis. Caldonium Epis∣copum fuisse, licet cujus civitatis parum sit compertum, ex Epist. 41. & 48. cognoscimus. Is autem cum in re du∣bia consulere vellet Ecclesiam Carthaginiensem, quid de ca fieri oporteret; aequum duxit literas suas non ad Cypria∣num tantum qui in latebris erat, sed & ejus Presbyteros qui Carthagine fuerant; dirigere. Praesertum cum vix ali∣ter nisi illorum ope eaedem perferri poterant. Hic ipse Cal∣donius circa hujus persecutionis finem, delegatam potesta∣tem à Cypriano accepit, ut ejus nomine & vice negotium de Lapsis restituendis administraret; & proinde, tunc sal∣tem, quid in tota illa causa agere oporteret satis erat in∣structus. Divus Pet. Ep. 1. c. 5. Seipsum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ap∣pellat.
• 2 1.772

  In Ecclesia scil. sua quam Episcopus rexit.
• a 1.773

  Sic, Bod. 1. temporum, Imp.
• * 1.774

  Ad Pamelii 2 num. XIX. In Erasm. Edit. deest. In Manut. l. 5. Ep. 15-Consulitur Cyprianus an Lapsis, qui postea Chri∣stum sunt con∣fessi, pax sit concedenda.
• * 1.775

  Scripta in secessu.
• 3 1.776

  Pamelius ait, Subministrare Presbyterum, non aliud videri, quam quod bodie dicimus vicarium Presbyteri agere. Tales apud nos Paro∣chorum Curati videntur. Rigaltius ait, Qui frequenti mi∣nisterio Presbyteris aderat. Sic in Epistola Celerini quae pro∣xime habetur, Numeria & Candida, Confessores sexaginta quinque ministrasse, & in omnibus fovisse dicuntur. Forte Presbyterium subministrare, idem erit quod ministrare, aut illo munere defungi: ut iste Felix Presbyter fuerit Decimi, qui decessor, Caldonii in Episcopatu. Interim agnoscen∣dum, Presbyterium seculo Cypriani Consistorium ecclesia∣sticum denotasse. Sic in Epistola Cornelii de Confessoribus ad unitatem reversis dicitur, placuit contrabi Presbyterium; & fieri poterit ut confessus hujus scriba aut notarius, dica∣tur, Presbyterium subministrare. Si vero ex conjectura in antiquorum scriptis agere liceret; statuerem genuinam le∣ctionem fuisse; Felix qui Presbyterum subministrabat Decimo. Hoc est qui Decimo Martyri in extremis agenti, id egit ut Presbyter assisteret.
• b 1.777

  Proximus mihi vinculis, Bod. 1.
• c 1.778

  Sed & super se & pro eodem, Bod. 1.
• d 1.779

  Sic, Bod. 1. qua, Imp.
• e 1.780

  Sed tenentes, Bod. 1. sacrificaverunt, sic ipsa, Bod. 1.
• f 1.781

  Cum me ergo, Bod. 1.
• g 1.782

  Ne quid videatur, Bod. 1.
• 4 1.783

  Legerem vestros; sed quia Codices in priore lectione consentiunt, nihil muto.
• * 1.784

  Ad Pamelii numeros Ep. XX. Ad Erasmi l. 3. Ep. 20. Pax fratri∣bus imper∣tienda qui post Lapsum fuerunt Con∣fessores.
• * 1.785

  Scripta in secessu.
• 1 1.786

  Alludere videtur ad Matth. 12. 37.
• * 1.787

  Mat. 12. 37.
• a 1.788

  Sic, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2. maculam pristinam, Imp.
• b 1.789

  Sic, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2. potiore, Imp.
• 2 1.790

  Ipse poenitentium habitus at∣que gestus Lapsum profitebatur; qui ideo 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicti; nimirum subjacentes & substrati. Cyprianus vero dicit eos, non fratribus modo adgeniculari; sed Diabolo substratos.
• 3 1.791

  Rigaltius ait, Librum de Lapsis. Sed ille liber nondum videtur scriptus. Et verisimile est libri vo∣ce Cyprianum intellexisse, istum Epistolarum fasciculum quem transmisit.
• c 1.792

  Epistolae etiam, Ar. Lam. Bod. 2.
• d 1.793

  Transmittere, Ar. Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1.
• 4 1.794

  Rigaltius ait, In re scilicet fidei. Nam in Ecclesiae administratione unicuique Praeposito li∣berum esse ait voluntatis suae arbitrium, Epistola ad Stephanum Episc. Rom. Ipsi Presbyteri Rom. ad Cyprianum, Epist. xxxi. Conscientiam sciant Deo soli debere se judici. Videantur extre∣mae clausae Epistolarum ad Stephanum & ad Jubaianum. Imo adnitendum, quantum fieri potest, ut in Ecclesiae admini∣stratione disciplinae sit unus actus. Sensit enim prisca Ecclesia quantas turbas dederit, diversus mos celebrandi Paschatis, qui Orientem cum Occidente commisit. Et quidem hic lo∣ci, non de fidei capite aliquo; sed disciplinae, nimirum poenitentiae administratione, lis erat.
• * 1.795

  Ad Pamelii num XVIII. Ad Erasm. l. 3. Ep. 19. Nulla ratio habenda li∣bellorum Martyrum, ante pacem Ecclesiae redditam.
• * 1.796

  Scripta in secessu.
• a 1.797

  Esse, hujusmodi, Lam. Ebor. NC. 2.
• b 1.798

  Tum magis, Bod. 1. Manut. tum marime, Neap.
• * 1.799

  Is. 66. 2.
• 1 1.800

  Phrasi utitur à magistro ac∣cepta. lib. de Jejun. c. 3. Unde ratio ipsa processerit hoc medo promerendi Deum. Sic etiam alibi.
• 2 1.801

  Rigaltius ait, Quam ege∣rint facti sui poenitentiam. Supra. Ne quid admiserint unde Ecclesia erubescat. Inspiciatis & actum, & opera, & merita singulorum. Cognitionis hujus exemplum habemus in Epist. Ce∣lerini ad Lucianum in causa Numeriae & Candidae, pro quibus ad pacem obtinendam Celerinus literas sive libellos ab egregio & fortissimo Confessore Luciano exoraturus; commemorat quid post commissum egerint. Ipsae, inquit, ad Confessores, qui à vexa∣tione huc venerunt, in portum descenderunt; & in urbem leva∣verunt, sexaginta quinque ministraverunt, & in omnibus usque in bodier••um foverunt. Sunt e••im pe••es illos omnes. Aliud exemplum suggerit Epistola Caldonii Cypria•••••• exorantis pro Lapsis quibusdam, qui postea quam sacrificaverunt, iterato ten∣tati, extorres facti sunt. Videntur ergo mihi, inquit Caldonius, abluisse prius delictum, dum possessiones & domos dimittunt, & poenitentiam agentes Christum sequuntur, reliquerunt pos∣sessiones quas nunc fiscus tenet. Ideoque respondet Caldonio Cy∣prianus, recte eum sensisse circa impertiendam fratribus pacem, quam sibi ipsi vera poenitentia & Dominicae confessionis gloria reddiderant; sermonibus suis justificati, quibus se ante damna∣verant.
• c 1.802

  Post admissum, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• d 1.803

  Dum, Ar. Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• e 1.804

  Spe∣ctet, MR. Manut.
• f 1.805

  Soli mihi, Pam.
• 1 1.806

  De illarum ordine siquidem diligentissime in Annalibus Cyprianicis agitur, non libet hic quicquam monere.
• a 1.807

  Perscripserunt, Manut.
• b 1.808

  Nec recedendum, Lam. Ebor. NC. 1.
• c 1.809

  Magis ad poeniten∣tiam, Lam. Ebor. Bod. 2. MR.
• d 1.810

  Sic, Ar. Bod. Lam. MR. Ebor. NC. 1. proprio, Imp.
• e 1.811

  Exa∣minare, Neap. Vat.
• a 1.812

  Diaconis, Ver.
• b 1.813

  Factis ad vos literis, Bod. 1.
• * 1.814

  Ad Pamelii numeros XXIII. In Erasm. edit deest. In Manut. l. 5. Ep. 4. His literis Cyprianus Clerum Ro∣manum cer∣tiorem reddit, de seditiosa Lapsorum postulatione, ut ad pacem restitueren∣tur; & de inverecundia Luciani.
• * 1.815

  Scripta in secessu.
• 1 1.816

  Rigaltius ait, Sic Epist. ad Anto∣nianum dixit fidei calorem, si fidei calor praevalet. Et lib. de Opere & Eleemos. Credentium fides novo adhuc fidei calore fer∣vebat.
• c 1.817

  Sic, Bod. 1. Vat. robustus minus, Imp.
• d 1.818

  Imperite jam se anctorem constituens, Ver.
• 2 1.819

  Et tamen Lucianus non ve∣rebatur dicere, Mappalicum, crudam illam pacem quam passim is conferebat, dari praecepisse. Sed inverecundiam suam magis ille prodidit, cum à Cypriano admonitus profi∣ceret in pejus, & Episcopo ipsi excommunicationem mina∣retur.
• 3 1.820

  Cum nullo adhuc, ex Ecclesiae institutis, privilegio gauderet; siquidem nondum coronatus. Porro ut Martyr post obitum pacem concedendi jus, supre∣mis quasi tabulis ha••redi legaret, res erat inaudita.
• e 1.821

  Illo esse mandatum, Bod. 1.
• f 1.822

  Multis, Vat.
• g 1.823

  Nomine haec, Vat.
• h 1.824

  Namque, Vat.
• i 1.825

  Sic, Bod. 1. Vat. multitudinum, Imp.
• k 1.826

  Quamvis semel, Veron. quam vix, Lat.
• l 1.827

  Sententiam, Bod. 1.
• * 1.828

  Ut res gest•• melius intel∣ligatur, lite∣rastum suas.
• * 1.829

  tum etiam Celer••ni & Luciani transmitten∣das curaet Cyprianus.
• a 1.830

  Laborate circa omnia, Bod. 1.
• b 1.831

  Veritate ipsa, Bod. 1.
• 1 1.832

  Pamelius ait, Sectae nomine in bonam par∣tem frequenter utitur Tertullianus, pro confessione Christiana; ••ti videre est libris de fuga in persecutione, de Pallio, & apo∣logetico contra gentes. Quem pro more suo imitatur Cyprianus, tum hic, tum Epist. 33. de Celerino, & praesat. lib. 1. testimon. ad Quirinum. Sic etiam Actor. 26.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in bonam partem ac∣cepisse Apostolum, testis est Beda, retractatione sua in acta. Pro quo ibidem, Sectam, non male vertit noster interpres.
• c 1.833

  Ut diximus imperitus, Bod. 1.
• * 1.834

  Mat. 28. 19.
• 2 1.835

  Paulo Martyri opponitur Paulus Apo∣stolus.
• d 1.836

  Quibus minus, Bod. 1.
• * 1.837

  Galat. 1. 6.
• 3 1.838

  Destinaro omisisse videtur vocem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, in qua Graeci codices variant: alii enim habent 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, alii 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Pariter enim legit in Epistola ad Caecilium de sacramento calicis, locum hunc Cyprianus. Ita etiam legit Tertullianus adv. haeres. c. 27.
• 4 1.839

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. pervertere.
• e 1.840

  Aliter adnunciet praeter quod, Bod. 1.
• f 1.841

  Vestra praesentia, Bod. 1.
• * 1.842

  Ad Pamelii num. XXV. In Erasmi edit. l. 4. Ep. 3. Epistola haec est gratulato∣ria ad Con∣fessores Ro∣manos.
• a 1.843

  Carissimi, Lam. Ebor.
• * 1.844

  Scripta in secessu.
• b 1.845

  Illustraverit, Ver.
• 1 1.846

  Rigaltius ait. Incoepistis. Phrasis Tertulliani, lib. de jejuniis, ubi iam & familiaris populus allegi Deo coepit, & restitutio hominis im∣bui potuit. Et lib. de Pudicitia, ubi de Petro: ipse clavem i••buit, id est, clave uti coepit. Nempe, Evangelio verbi Do∣minici.
• c 1.847

  Inconcussa fidei stabilitate, Lam.
• d 1.848

  Contigit hic, Bod. 1.
• e 1.849

  Consummare, Ver.
• f 1.850

  Confessione, Lam. Ebor. NC. 1.
• g 1.851

  Co∣ronas vestras, MR.
• 2 1.852

  Rigaltius ait, In exemplari Corbeiensi legitur: Corona vestra manus vestras. Corrupte qui∣dem, sed unde elici scriptura possit. Coronas vestra manu su∣tas. Non tamen displicet, sertas. Etenim serere coronam dici potest 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, qui flores in usum coronae strop••io inserst, necti••que.
• h 1.853

  Manu consertas, NC. 1.
• i 1.854

  Ad gloriosae militiae, Pem. Voss. 2.
• k 1.855

  Confessione vobiscum domini, Bod. 1.
• l 1.856

  Admonitione fecistis, Ver.
• * 1.857

  An. 250.
• 1 1.858

  Vox apud Tertullianum perpetua. Titulus am∣bitionis, idololatriae, libidinum, officii, injuriarum, & plurima ejusmodi. Imo saepius habet Titulare, & Titulatum.
• a 1.859

  Stare firmas, Bod. 1. & hanc aciem quae Evangelium conatur irrumpere, & praeceptis Do∣mini subruendis manus impias inferre, Lam. Ebor. NC. 1.
• b 1.860

  Quae in Evangelio coronatur, Ver. Vet. innom. Spir. Remb.
• * 1.861

  Mat. 28. 18.
• c 1.862

  Baptizantes, Ebor. NC. 1.
• d 1.863

  Servare, Lin.
• * 1.864

  1 Joh. 2. 3.
• e 1.865

  Ponit & dicit, Pem. Lin. Voss. 2.
• f 1.866

  Praecepta custodienda, Pem. Lam. Ebor. Lin. NC. 1.
• 2 1.867

  Rigaltius ait, Hoc est fidei & pro∣fessionis suae constantiam. Supra dixit, vocem floridam.
• g 1.868

  Pro Domino, NC. 2.
• h 1.869

  Confiteri nolle, Pem.
• i 1.870

  Dilectissimi fratres, Lam. Lin. Ebor. NC. 1.
• k 1.871

  Marty∣ribus illis, Pem. quia dignationem, NC. 2.
• l 1.872

  Sic, Pem. Voss. 2. Lin. Impr. Desunt reliqua in Corb.
• * 1.873

  Ad Pamelii numeros XXIV. Ad Eras. l. 3. Ep. 22. Clerus hac Epistola cer∣tior sit ordi∣nationis Sa∣turi & Op∣tali; & de iis quae Ro∣mam scripsit Cyprianus.
• * 1.874

  Scripta in secessu.
• a 1.875

  Sit, utriusque. Lam. MR. Ebor. NC. 1.
• 1 1.876

  Romae nimirum.
• 2 1.877

  Rigaltius ait, Tam reverenter Christiana negotia peragebantur, ut ad Clerum non scriberet Episcopus nisi per Clericos. Observandum vero est, ab co jam tempore quo plebs Christiana simul cum Clericis de rebus Ecclesiae judicabat, adeo separatos à Clericis laicos, ut E∣piscopi literas non nisi clerici perferrent. Et hoc fortean pru∣denter: ut si tutius videretur, etiam verbo mandata referrent. Observavimus supra, parum candide Rigaltium sugillare di∣stinctionem la••cae plebis & Cleri. Videantur quae illic dicta.
• b 1.878

  Scio enim, Lam. Ebor. NC. 1. MR.
• c 1.879

  Qui ministrent, Ar. Ebor. Lam. NC. 1. MR.
• 3 1.880

  Rigaltius ait, Erat igitur aliqua digni∣tas, proximatus Clero, & fortean melloproximatus, Ad com∣que dignitatem etsi minimam Cyprianus adsumebat communi consilio. Proximi isti Clero, facti ad exemplum eorum qui cir∣ca Principem in sacris scriniis militabant. Et est libro XII. C. tis. De proximis sacrorum scriniorum. Ex Episcopi mandato publice in Ecclesia legere, erat solennis ad munus Lectoris designatio. Ergo starim subjicit, nibil à me vobis absentibus factum est.
• 4 1.881

  Videntur quidam de Clero, Cyprianum in secessu adiisse, & communi consilio quae ad Ecclesiae statum maxime pertinebant transegisse. Saturum ad Lectoris munus jam pridem designatum dicit, Optatum vero lectorem, modo Catechumenorum institutioni addi∣ctum; & confessionis gloria clarum, Hypodiaconum jam renunciatum. Inter Presbyteros Rectores & Doctores, o∣lim distinxisse videtur Divus Paulus Epist. 1. ad Tim. cap. 4. 17.
• 1 1.882

  Rigaltius ait, Ita∣que tunc, etiam in Lectoribus eruditio & doctrina. Et merito id quidem, si quidem institutioni Catechumenorum praesi∣ciebantur.
• a 1.883

  Diacones, Spir. Vet. Innom.
• 1 1.884

  Rigaltius ait, Sic Ep. XLVIII. Diaconi in Hadrumetino consistentes. Presbyteri & Diaconi Romanae Ecclessae, literas hasce agnoscendo pro suis cum legerentur à Novatiano qui eas scripserat, ••uas fecerunt. Vid. Epist. ad Antonian.
• * 1.885

  Ad Pamelii numeros XXXI. Ad Erasm. l. 2. Ep. 7. Deo se pri∣mum com∣mendat vir pius; sed deinde & fratribus.
• b 1.886

  Rigore, Bod. 1.
• c 1.887

  Castris, Vat.
• 2 1.888

  Legibus divinis, statutis, testimo∣niis, mandatis.
• * 1.889

  Scripta in secessu.
• 3 1.890

  Rigaltius ait, Ob∣servandum vero, etiam Cleri Romani Presbyteros agnoscere & adprobare quod Cyprianus ad Stephanum Episcopum Rom. & ad Jubajanum item Episcopum scripfit, in Ecclesiae administratio∣ne, unumquemque Praepositum habere voluntatis suae liberum arbitrium, & rationem actus sui Domino redditurum. Hoc amplius Clerici Romani hac epistola: Deo soli. Subjiciunt mo∣destiae clausulam: Actus tamen suos desiderant etiam ab ipsis suis fratribus comprobari. Videatur. Epist. XXV.
• d 1.891

  Dei solius de∣bere se judicio, Ver.
• e 1.892

  Verecundia & industria, Lin.
• 4 1.893

  Rigaltius ait, Hinc illa quae saepe occurrunt Epistolis Cypriani. olus respondere non debui, &, de commu∣ni consilio, & communicato vobiscum consilio.
• f 1.894

  Tuorum consiliorum haeredes, Spir. Lin.
• 5 1.895

  Rigaltius ait, Simul dominos & auctores.
• g 1.896

  Qui, Vat.
• h 1.897

  Operari, Lin.
• i 1.898

  Quam ut debeat, Lin.
• k 1.899

  Ruat, Lin.
• l 1.900

  Ec∣clesiasticae disciplinae, Lin.
• m 1.901

  Nobis nuper, Lin.
• * 1.902

  Romancrum fides olim ab Apostolo lau∣data.
• 6 1.903

  Rigaltius ait, Jam Cypriani secu∣lo Romani sibi de hoc Pauli dicto blandiebantur, quasi judicio Pauli praestarent ceteris fide Christiana.
• n 1.904

  Protulit, Lin. Bod. 1.
• 7 1.905

  Rigaltius ait, Dixit Paulus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, annunciatur. Hoc est, fama per omnes provincia•• spargitur, esse, etiam Romae, cultores fides Christianae. His••e autem Pauli verbis abutuntur bujus Epistolae scriptores, quem admodum & Urbicus ille notus Casulano ad quem est Augustini Epistola 86. Sed & ipse Cyprianus Epistola LV. Eos esse Roma∣nos ait, quorum fides Apostolo praedicante laudata est, ad quos perfidia habere non possit accession. Ambigua vero sunt illa Chr••sostomi; Observa, inquit, praedicationis Evangelicae ma∣jestatem, & vim verbi divini, quam brevi tempore per publi∣canos & piscatores pervasit ad universarum urbium caput & verticem; & Syri facti sunt Romanorum magistri ac duces. Laudat igitur Romanos, quod fidem susceperint, & quod tanta cum fiducia crediderint in Christum, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• o 1.906

  Degene∣res, Lin.
• p 1.907

  Minus est enim, Lin. minoris, Bod. 1.
• q 1.908

  Sine laude tacuisse, Lin.
• 8 1.909

  Rigaltius ait, Exbaeres fidei dicitur qui negavit Christum, qui de fide Christiana decidit, & lapsus est. Desertor castrorum coelesti••m.
• * 1.910

  Libellatico∣rum scelus negantium sceleri sup∣par.
• 1 1.911

  Rigaltius ait, Duas species libellatorum ostendit haec Epistola. Unam eorum qui no∣mina sua libellis perscripserant, Jovis & Martis, & cetero∣rum hujusmodi Deorum cultum profitentibus: Alteram eorum, qui non ipsi quidem professione sua libellos ethnicis potestatibus obtaulerant, sed per alios, ac per ipsas fortean potestates submis∣sos acceperant, & signaverant. Tertium vero fuit libellatorum genus: eorum scilicet qui libello dato acceptove profitebantur se Christianos esse, an per hoc, in capitolium ascendere aut sacri∣ficare, ••ibi non licere, sed dare se ad hoc praemium; ne quod non licet, faciant. De hoc genere libellatorum dicetur ad Epist. Cypriani ad Antonianum. Videantur ea quae diximus lib. de Lapsis p. 95.
• a 1.912

  Quasi hoc evasuri in retinendis illos diaboli laqueos viderentur quod, Lin. quasi hoc evasuri, Bod. 1. •• et. Innom. Foss.
• b 1.913

  Quando non minus, Lat.
• 2 1.914

  Rigaltius ait, Scilicet se ad nefarias aras accessisse. Unde apparet istud libellatorum ge∣nus diversum fuisse ab iis de quibus agitur in Epistola ad Anto∣nianum.
• 3 1.915

  Rigaltius ait, Hoc est, qui submissos libellos accepissent; sic enim accepto & rato habuerant quicquid illis continebatur. Continebatur au∣tem illum illo die in Capitolium ascendisse, at dedisse thura Jo∣vi: quod etsi ille non fecerat, attamen fecerat, ut se fecisse pu∣blice legeretur: Lecto scilicet libella, quo videri voluit proposi∣tis adversus Evangelium edictis satisfecisse, quod erat, fidem Christo datam deseruisse.
• c 1.916

  Sic, Lin. Bod. 1. Benev. Manut. Acta fecissent, Pam. Rigalt.
• d 1.917

  Impetravit, Lin. Bod. 1. Vet. Innom. Spir.
• 4 1.918

  Rigaltius ait, Tota fides Chri∣stiana. Sic sacramentum adoptionis Christianae, adoptionem di••i posse ait Facundus Hermanensis libro IX. ad Justinianum Imp. Ita & ipse Cyprianus Epistola 51. ait ait qui prius copulati Sa∣cramento unonimitatis fuerint: hoc est unanimitate juncti. Nulla vox apud veteres saepius occurrit; & in nulla magis sibi indulgent. De hac statim iterum agetur, sub finem hu∣jus Epistolae.
• 5 1.919

  Rigaltius ait, Has praestigias damnat Psalm. 140.
• e 1.920

  Excusationem, Bod. 1.
• * 1.921

  Lenitate ni∣mia Lapsos excipere sum∣ma crudel••∣tas.
• f 1.922

  Facta vulnera, Lin.
• g 1.923

  Medicina prodesse, Lin. proficere, Spir. Foss.
• 6 1.924

  Rigaltius ait, Interceptam poeni∣tentiam dicit, cujus tempora presbyter praepostena misericordia contraxit, nec procedere passus est quousque debuerat. Etiam ut corporis morbi curentur, poenitentia opus est. Crude∣lem medicum intemperans aeger facit.
• 7 1.925

  Rigaltius ait, Juvabit hic semel aliquid ob∣servasse de nomine Confessorum. Qua forma juris Auctores in quaestione de Servitutibus, Confessoriam actionem dicunt, qua sibi quis vindicat servitutem; & Negatoriam, qua servitutem, quis denegat vindicanti: Eadem forma Patres Christiani, in quaestione Fidei, Confessores dicunt eos, qui de Fide aut reli∣gione interrogati, nomen Christi fortiter adserunt, & se esse Christianos adfirmant; Negatores vero eos, qui perfide Chri∣stum deferunt; & se esse Christianos dissimulant aut negant. Interim ludere videtur in vocibus, qui aliunde Confessoris nomen accersit, quam à Domini nostri verbis Matt. 10.
• * 1.926

  Confessorum literae ad dis∣ciplinam Ec∣clesiasticam conservan∣dam pluri∣rimum con∣ducebant.
• 8 1.927

  Rigaltius ait, Floridae scilicet: hoc est constantis, robustae, & ad exemplum generosae, vel ut mox sequitur, gloriosae. Quam dignatio divina ad tantum gloriae culmen evexit. Hanc dignationem, paulo post haec epistola nun∣cupavit, divinam indulgentiam.
• h 1.928

  Sarcirent, Bod. 1.
• i 1.929

  Illibata dignitate servare, Vat.
• k 1.930

  Tradidislent martyris, Bod. 1.
• l 1.931

  Honorem perderent, Lin.
• m 1.932

  Occisione, Lin.
• 9 1.933

  Dixerat supra Cy∣prianus Confessoribus; illos ex Evangelio Martyres.
• n 1.934

  Amittit illud quod possidebat, Lin. Vet. Spir. Foss.
• o 1.935

  Literis tuis animasti, Fab.
• * 1.936

  Cypriani etiam literae Confessoribus similiter uti∣les.
• p 1.937

  Laudibus prosecutus, Bod. 1.
• a 1.938

  Sermonis armasti, Bod. 1. Vat.
• b 1.939

  Hanc totam, Bod. 1.
• c 1.940

  Confidentiam, Bod. 1.
• * 1.941

  Expectand•• Ecclesiae pax & constitu∣tus Episcopus antequam Lapsis pax detur.
• d 1.942

  Nondum esset, Bod. 1.
• e 1.943

  Mederetur, Lin.
• 1 1.944

  Rigaltius ait, Videlicet Epist. XIV. ubi sic Cyprianus ad presbyterus & diaconos, So••us, inquit, rescribere nihil potui: quando à primordin episcopatus mei statuerim, nihil sine consilio vestro & consensu piebis, mea privata sententia gerere. Sic plebis suae animos Cyprianus obli∣gatissimos sibi ac devotissimos habuit.
• f 1.945

  Prius Ecclesiae, Bod. 1.
• 2 1.946

  Rigaltius ait, Expectandam, differendam. Trahendam diu poenitentiam. Sic infra sub finem Epistolae Dum Episcopus nobis dari à Deo sustinetur. In suspen∣so eorum qui moras possunt dilationis sustinere. Et alibi saepius.
• 3 1.947

  Rigaltius ait, Observat hoc loco Pamelius nunquam permissum fuisse laicis sententiam in conciliis Ecclesiasticis dicere: Et tamen hac Epistola Clerus Ro∣manus in collatione consiliorum cum Episcopis, cujusmodi sane ••••••latio concilium fuit, plebem adbibitam fuisse dicit stantium laicorum. Et, in tam ingenti negotio, & in tam grandi cri∣mine, ubi erant dicendae sententiae, & habendus plurimorum consensus, haec enim sunt verba hujus Epistolae, quae ab ipso Cypriano recitantur in Epistola ad Antonionum: Itaque haec Observatio Pamelii apertissime contradicit Clero Romano com∣probanti Cyprianicam oeconomiam, quae in maximi momenti negotiis requirebat etiam plebis consensum. Nam & plebs, sive laici, cum Episcopo & Presbyteris at Diaconis, ecclesiam faciunt. Et in ipsa synodo Carthaginiensi, convenisse in unum dicuntur Episcopa plurimi cum Presbyteris & Diaconis, praesente etiam plebis maxima parte. Sed & sesquialtero fere post seculo colla∣tioni inter Catholicos & Donatistas interfuit Flavius Marcelli∣nus Tribunus & Notarius ab Honorio & Theodosio Impp. mis∣sus, ut principe loco sedens judicaret. Ipse Marcellinus Colla∣tione prima. Et quoniam libenter adsensum tribuit clementia principalis, & Concilium fieri intra Africam universale decre∣vit, utriusque partis juxta poscentibus, huic me disputationi principe loco judicem voluit residere. Et tamen eundem Mar∣cellinum modestissime de se sensisse testantur haec ipsius verba, in ejusdem collationis exordio: Licet supra meritum meum hoc cognoscom esse judicium, ut inter eos videar judicare, à qui∣bus me potius decuerat judicari. Scio Pamelium sic evasurum dicturumque, plebem interfuisse quidem conciliis, minime au∣tem dixisse sententiam. Ostendimus supra 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive as∣sensum Plebis in Ecclesiae negotiis expediendis requiri. Et hoc fere est quod passim dici solet, Conciliorum decretae non ante vim obtinere, donec ab Ecclesia recipiantur. At∣que eo nomine quaedam à Concilio Tridentino definita, in Galliis etiamnum locum non habent. Principum & qui eorum vices obeunt in Conciliis praesidentia alio nititur fundamento: non enim temere Constantinus se Episcopum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dixit & gessit.
• g 1.948

  Astantibus laicis, Vet. Innom. Spir. Foss.
• 4 1.949

  Rigaltius ait, Stantes dicit, quos perse∣cutio non prostraverat, non everterat, non de••ecerat. Stantes non lapsus. Stantes, quos integros & incolumes fides sua & Domini tutela protexerat.
• h 1.950

  Et in unum, Bod. 1. Neap. & unam, Vet. Innom. Spir. Foss.
• i 1.951

  Expetit, Bod. 1.
• k 1.952

  Nitantur. Lin.
• l 1.953

  Temporibus istis, Neap.
• m 1.954

  Sic. Neap. Foss. Ecclesiastico nomine, Imp.
• 5 1.955

  Ecclesiae nimirum, ut extorres re∣deant, & lapsi restituantur. Pariter Christianum nomen, Christianismum denotat.
• 6 1.956

  Pax nimirum.
• n 1.957

  Affectus indulgentiam, Lin.
• o 1.958

  Lapsorum subsequatur & poe∣nitentia, Lin.
• p 1.959

  Poenitentiam, Bod. 1.
• q 1.960

  Turbare, Spir. Foss.
• r 1.961

  Inquieti fuerint, Neap.
• * 1.962

  Pulsent Ec∣clesia•• fo••es Lapsi, sed non confringant.
• s 1.963

  Ut transiliant, Vet. Innom. Spir.
• t 1.964

  Poenitentia non otiosa, Lin.
• 1 1.965

  Rigaltius ait, Ad veniam, ad misericordiam promerendam, sive impetrandam, gemitus & fletus amari fungantur advocatorum vicem.
• 2 1.966

  Ri∣galtius ait, Tertull. sub finem lib. de poenitentia.
• 3 1.967

  Rigaltius ait, Hoc est veniae sive indulgentiae.
• 4 1.968

  Rigaltius ait, Sunt enim signa, mysteria, & sacramenta dolentis ac vere poenitentis ani∣mi; petitio modesta, pustulatio verecunda, humilitas necessaria, patientia non otiosa, excubatio ad costrorum coelestium portas, quod est limen Ecclesiae. Omnia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sacramenta prae∣clare describit Tertullianus, lib. de Poenitentia. Itaque exomo∣logesis prosternendi & humilificandi hominis disciplina est, con∣versationem injungens misericordiae illicem. De ipso quoque ha∣bitu atque victu mandat, sacco & cineri incubare, corpus sor∣dibus obscurare, animum moeroribus dejicere, illa quae peccavit tristi tractatione mutare. Ceterum postum & potum pura nosse, Jejuniis preces alere, ingemiscere, lacrymari, mugire dies no∣ctesque ad Dominum, presbyteris advolvi, & caris Dei adge∣niculari, omnibus fratribus legationes deprecationis suae injunge∣re. Rectius fecerit qui per Sacramentum simpliciter intellexe∣rit legem Christianam, quae fidei Sacramentum supra audit. Qua phrasi utitur etiam Tertullianus de Anima, & alibi passim. Ita legem Mosaicam, Sacramentum Judaicum ap∣pellat idem Tertullianus in Apolog. c. 19. cui opponit no∣strum, sive Christianum.
• a 1.969

  Citari, Lin.
• * 1.970

  Mat. 18. 32.
• * 1.971

  Mat. 10. 33.
• * 1.972

  Luc. 12. 9.
• * 1.973

  Mat. 22. 12.
• b 1.974

  Non habentium manus. Bod. 1.
• c 1.975

  Vastam & tetram, Vat.
• d 1.976

  Longe persecutionis, Lin.
• e 1.977

  Sic, Bod. 1. Credimus, Imp.
• 5 1.978

  Quanquam ab Ecclesia cautum, ut nemo sine Pace excederet; requirebatur tamen aliqua sal∣tem acta poenitentia, & professa frequenter suorum detestatio fa∣ctorum; lacrymae insuper & gemitus & fletus, quae dolentis ac vere poenitentis animi signa prodiderunt, & demum Langui∣dus, divinae misericordiae relinquendus, Deo ipso sciente quid de talibus faciat, & qualiter judicii sui examinet pondera. Istis seculis sacerdos nondum judex erat constitutus.
• f 1.979

  Ut in eo, Bod. 1.
• 6 1.980

  Rigaltius ait, Sic Ro∣manus clerus appellat Cyprianum Carthaginis Episcopum.
• 1 1.981

  Rigaltius ait, Horum mentionem fa∣cere videtur Eusebii historia sexta c. 43. ex Cornelii quadam ad Fabium epistola. Ait Novatum, quosdam de Confessoribus vi∣ros optimos inter ipsa initia sibi assumsisse: & in iis fuisse Ma∣ximum Ecclesiae Romanae presbyterum, & Urbanum qui secundo Confessores extiterant. Sed & Sidonium, & Celerinum, qui valde clari in Confessoribus habebantur, eo quod omnia tormen∣torum genera superaverant. Observandus hic titulus honoris Christiani, Confessor.
• * 1.982

  Ad Pamelii numeros XXVI In Erasm. Edit. deest. In Manut. 1. 5. Ep. 12 Solatia quae ex Cypriani literis perce∣perunt Ro∣mani Confes∣sores, grati agnoscunt.
• a 1.983

  Fratrum per, Lam. Bod. 2. Ben.
• * 1.984

  Scripta in secessu.
• b 1.985

  Et recti sumus, Bod. 2. Lam. Ebor. NC. 1. & recreati, Ben.
• c 1.986

  Dolenti animae roboris fomenta, Lam. Lin. NC. 1. Bod. 2.
• a 1.987

  Instructius, Monut.
• b 1.988

  Ut in turbido mari, Voss. Pem.
• c 1.989

  Exorta tranquillitas, Bod. 2. Ben. Lam. Ebor. NC. 1.
• d 1.990

  Ut in laboribus, Ver. Ben.
• e 1.991

  Lux refulgens, Ben. Bod. 2.
• f 1.992

  In certamen animi, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• 1 1.993

  Nec gladia∣tores in arenam, nec in aciem milites, impransi descendere solebant.
• g 1.994

  Gauderemus, Lam. Ebor. NC. 1.
• h 1.995

  Quam qui exercuit, Bod. 2. Lam. NC. 1. Ebor.
• i 1.996

  Iterum dicemus, Lam.
• k 1.997

  Vocibus persequendi, Lam. Bod. 2.
• l 1.998

  Quomodo facta, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• m 1.999

  Quasi contemplati, Lam. NC. 1. Ebor. Ben. Bod. 1. 2. Vat. Vet. Innom.
• n 1.1000

  Reddentem auribus, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• o 1.1001

  Similiter sensimus, Bod. 2. Lam. Ebor. NC. 1. Ben.
• * 1.1002

  Luc. 12. 8,
• p 1.1003

  Sic, Bod. 1. 2. Lam. Ebor. NC. 1. accendit, Ben intendit, Imp.
• * 1.1004

  Martyrium non poena sed felicitas.
• q 1.1005

  In ipso interitu, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2. Ben.
• r 1.1006

  Saevien∣tis secularis potestatis Lam. Ebor. NC. 1. Ben.
• s 1.1007

  Jam extorto, Bod. 2.
• t 1.1008

  Excruciato corpore, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• u 1.1009

  Jam celerem sistere, Ver.
• 2 1.1010

  Hoc Mar∣tyrum privilegium perpetuo inculcant veteres.
• x 1.1011

  Excarnificatum & excoriarum, Lam. Bod. 2. Ebor.
• y 1.1012

  Detrimentum vitae putare vixisse, Vat. Bod. 2. vicisse, Ver. Ben.
• z 1.1013

  Et qui plus animam suam, Ben. diligit quam me, non est me dignus, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• * 1.1014

  Mat. 10. 37. 38.
• * 1.1015

  Mat. 5. 10. 11. 12.
• aa 1.1016

  Patiuntur, Lam. Ebor. NC. 1.
• bb 1.1017

  Beati estis, Bod. 1.
• cc 1.1018

  Odio habuerint, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2. Ben.
• 3 1.1019

  Pamelius ait, Oratio consarcinata ex Mat∣thaei & Lucae Evangeliis. Nam verba haec; sic enim faciebant prophetis patres eorum, Lucae sunt; apud Matthaeum vero sunt ista: sic enim persecuti sunt prophetas qui fuerunt ante vos.
• * 1.1020

  Mat. 10. 18. 21. 22.
• dd 1.1021

  Praesides stabitis, Bod. 1. 2. Lam. Ebor NC. 1.
• * 1.1022

  Apoc. 3. 21.
• * 1.1023

  Rom. 8. 35.
• ee 1.1024

  Sed & Paulus, Lam. Ebor. NC. 1. Ben.
• ff 1.1025

  Oves occisionis, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2. Ben.
• gg 1.1026

  Supera∣mus, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. Ben.
• 4 1.1027

  Vid. quae dicta ad l. 3. Quir. c. 18.
• a 1.1028

  Perlegamus, Lam. Ebor, NC. 1.
• * 1.1029

  Voces Evan∣gelicae, faces ad inflam∣mandam fidem.
• b 1.1030

  Cessimus, vincimus, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• c 1.1031

  Civitatem leges, Ver.
• d 1.1032

  Sed fundere, Lam. Ebor. NC. 1.
• e 1.1033

  Certamine ubi decertat fides, Lam. Ebor. NC. 1. Ben.
• f 1.1034

  Martyres praelio, non distulisse, Lam. Ebor. NC. 1. Ben.
• 1 1.1035

  Universos nos nimirum. Aut etiam diebus omnibus.
• g 1.1036

  Li∣berius, Lam. Ebor. NC. 1.
• h 1.1037

  Probet ac formet, Lam. Ebor. NC. 1. Ben.
• i 1.1038

  Qua optimus, Ver. quia, Vat.
• k 1.1039

  Perforari, galeam salutis quae non potest frangi, Lam. Ben. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• l 1.1040

  Hostiae destinatae, Ver. Ben.
• * 1.1041

  In Lapsorum causa senten∣tiae Cypriani acceditur.
• m 1.1042

  Licet à fratribus, Manut. licet inter initia, Ben. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• n 1.1043

  Semper, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• o 1.1044

  Robustius provocasti, Lam. Ebor. NC. 1.
• p 1.1045

  Extorsisse dicuntur, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• * 1.1046

  Mat. 7. 6.
• q 1.1047

  Prona facilitate, Ver.
• r 1.1048

  Cum tam grande delictum, Lam. Bod. 1. 2.
• 2 1.1049

  Rigaltius ait, Erant Cypriani aevo Subdiaconi & Lectores. An hic omittuntur, quia sub nomine diaconorum in∣telligantur? Et quid Diaconis sub••ungit quasi ordinem Confesso∣rum, quando & Confessores etiam inter Presbyteros & Diaco∣nos erat reperire? An fuit satis tales Confessores inter Presbyte∣ros & Diaconos fuisse spectabiles? ceteros, de laicis eximi, tan∣tum virtutis eorum signandae gratia? ut jam denique stantes laici dicantur ea pars Ecclesiae quae numero constat fidelium, ex quibus fierent Confessores, & Subdiaconi; & Diaconi, & Pres∣byteri?
• s 1.1050

  Videamur praeparare, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• t 1.1051

  Ibi enim, Ebor. Lam. NC. 1.
• u 1.1052

  Divinus metus, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1. Ben. Manut.
• 3 1.1053

  Ubi supererit, & custodie∣tur? sic infra, ubi erit quod custodia squalidi carceris inclu∣duntur?
• x 1.1054

  Cum tale facile, Lam. Ebor. NC. 1.
• y 1.1055

  Lapsorum, animi, Vat.
• z 1.1056

  Tem∣pore, Lam. Ebor. NC. 1.
• aa 1.1057

  Nihil enim, Lam. Ebor. NC. 1.
• bb 1.1058

  Impudens proficere, Lam. Ebor. impudens contulit, Vat.
• cc 1.1059

  Subjectio: Hoc est, Lam. Ebor.
• dd 1.1060

  Sed de suo actu susti∣nuisse sententiam, Bod. 1.
• ee 1.1061

  Hoc impresso, Ver.
• ff 1.1062

  Quod declives & trementes ruinas, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• gg 1.1063

  AEstuantium morbum, Ben. Vat. Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1.
• hh 1.1064

  Enim, Bod. 1. 2. sanis corporibus, sed aegris medicus dabitur, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• ii 1.1065

  Tem∣pestatem valetudinis non reprimat, Lam. NC. 1. Ebor.
• kk 1.1066

  Attenuante sanari, Lam. Bod. 1. 2. NC. 1. Ben. attenuari, Ver.
• ll 1.1067

  Videatur produci, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Ben. Manut.
• a 1.1068

  Igitur ab impio, Lam. Ebor. NC. 1.
• b 1.1069

  Operibus malis, Ben. Lam. Ebor. NC. 1.
• c 1.1070

  Ora polluta, Lam. NC. 1. Ben.
• * 1.1071

  Non aliter quam per poenitentiam restitui expe∣ctent Lapsi.
• d 1.1072

  Patienter sunt, NC. 1. veris sermonibus Lam. Ebor. NC. 1.
• e 1.1073

  Novellandus est animus, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. NC. 1. Ben.
• f 1.1074

  Creber poenitentiae gemitus audiatur, Lam. Ebor. NC. 1. Ben.
• g 1.1075

  Non semel tantum, sed & iterum, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 1 1.1076

  Fortasse magis probata altera lectio quae habet, non semel tantum, sed & iterum. At vero, quia ma∣gna pars cultus idololatrici, in justis funebribus & luctu ver∣sabatur; nihil immutandum duxi. Ut sensus fuerit, qui olim Idola fletibus prosequebantur, nunc peccata tandem lugeant.
• h 1.1077

  Satisfacientes, Lam. Bod. 1. Ebor. NC. 1. Ben.
• i 1.1078

  Non est impatientia, Bod. 1. 2. Lam. Ebor. NC. 1. Ben. Manut.
• k 1.1079

  Superaverit dolorem, Lam. NC. 1. Ebor. Ben. infidelis est, Ben.
• l 1.1080

  Extinguitur, Vat.
• m 1.1081

  Cui non fideliter, Lam. Ebor. NC. 1. Ben.
• n 1.1082

  Praestentur. Incendium flammae, Lam. Ebor. NC. 1.
• o 1.1083

  Lamina, Ver.
• p 1.1084

  Restinguetur, Ma∣nut.
• q 1.1085

  Ejusmodi, Ver.
• r 1.1086

  Quod judicia patiuntur, quod carcere includuntur qui Christum, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2. Ben.
• s 1.1087

  Dei renuerunt, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• t 1.1088

  Ubi qui detenti gloriosas, Lam. Ebor. NC. 1. Manut.
• u 1.1089

  Praeferunt minimam patientiam, Ben. Vat. Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1.
• x 1.1090

  Quod nunc necessitate, Lam. Ebor. NC. 1.
• y 1.1091

  Nunc necessitate, Ben.
• 2 1.1092

  Rigaltius ait, Quaesita ne∣cessitas non est necessitas, sed quae••itus color & praetextus necessi∣tatis, ficta & simulata necessitas.
• 3 1.1093

  Gratiae divinae suppetiis.
• z 1.1094

  Optamus te, beatissime ac gloriosissime Papa in Domino semper, Pam.
• * 1.1095

  Ad Pamelii numeros XXXII. Ad E••as. l. 3. Ep. 4. Monetur Clerus Car∣thaginiensis ut literas Cleri Roma∣ni & Cy∣priani re∣sponsa, com∣municanda curet.
• * 1.1096

  Scripta in secessu.
• a 1.1097

  Rufus, Lam.
• b 1.1098

  Ea, Ar. Ebor. Lam.
• c 1.1099

  Ut & scripta; Vat.
• 1 1.1100

  Rigaltius ait, Etiam peregrinis episcopis honorem habet, & Collegas suos vocat, & canone Are∣latensi XIX. locus sacrificandi datur. Placet eis locum dari ut offerant. Praeclarum est Aviti Vienne••sis de Maximiano quo∣dam antistite monitum ad Caesarium, Arelate••sem Epistol. IX. Quantalibet vel temporum longitudine, vel itineris vastitate, genitalis patriae linq••at habitaculum, peregrinus sacerdos dici non potest, ubi catholica reperiri Ecclesia potest. Quo sensu dicietiam poterit, minime esse probrosam nuncupationem Episcopi peregri∣ni, quem Ecclesia sortitur aliunde quam ex proprio Presbyterio, vel propria patria. Peregrina communio de qua canones lo∣quuntur, adeo parum fuit honorifica ut in poenam cederet. Sed hic loci, voces illae, de peregrinis Episcopi, tales solum∣modo denotare videntur, qui extra dioecesem suam versan∣tur: scilic. qui Carthaginem negotii alicujus causa, fortasse Ecclesiastici, accessissent.
• d 1.1101

  Episcopis, Bod. 1.
• e 1.1102

  Diaconi, Ar. Lam. Ebor. NC. 2.
• f 1.1103

  Transferre, Neap.
• g 1.1104

  Saty••••, Ar. Lectori nostro, Lam. Bod. 2.
• a 1.1105

  Una fide, Lin. Bod. 1. fidei, NC. 1. una fida, MR.
• b 1.1106

  Pluribus, MR.
• * 1.1107

  Ad Pamelii numeros XXVII. In Erasmi edit. deest. In Manut. l. 5. Ep. 6. Ecclesia su∣per Episcopos constituta.
• * 1.1108

  Scripta in secessu.
• a 1.1109

  Loqu•••••••• Ecclesiae, Bod. 1.
• 1 1.1110

  Rigaltius ait, Cyprianus hoc loco verba Christi laudantis Petrinae fidei professionem, tu es Chri∣stus filius Dei viventis; cujus professionis gratia Christus Simo∣ni Petrinum nomen indidit, & super quam professionem, velut super petram, aedificaturam se dixit Ecclesiam suam, ad Episco∣pos transfert. Verba Christi sunt: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Chrysostomus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Matth. 16. 18. Et tamen Hieronymus in Epi∣stola ad Marcellam: Apostolus Petrus, super quem Dominus fun∣davit Ecclesiam. Et ipse Cyprianus Epist. XI. Cathedra una super Petrum Domini voce fundata. Quod sic intelligi debet, ut sit allusio Christi, significantis duritiem & firmitatem fidei, per exemplum & figuram petrae, soliditate sua durissimae. Sic & Apostolus piscatores, à captura piscium, ad hominum captu∣ram traduxit. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, inquit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Plena sunt hujusmodi figurarum Evangelia Christi. Quae homines quam plurimos divina sua gratia ceperunt. Seneca dixit alicubi de Socrate, facetum fuisse, cujus sermo per figu∣ras procedere solitus erat. Hae vero figu••ae sunt schemata, tropi, allegoriae, aenigmata, similitudines: quae sane sermonem faciunt facundiorem. Tantum abest ut verba haec senserit Cyprianus de Ecclesiae Romanae praerogativis fuisse intelligenda; ut ex∣inde sua & aliorum omnium Episcoporum jura stabiliat at∣que asserat. Ecclesia enim super Episcopos constituta. Videan∣tur quae dicta sunt libro de Lapsis. Frustra agunt illi qui rem sibi confectam autumant si aliquando legerint; super Petrum Dominum fundasse Ecclesiam; cum id de aliis A∣postolis passim dicatur: porro in dialecto Syriaca vox〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉ubique immutata permaneat; & apud Graecos ipsos, perin∣de sit sive〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉sive〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉dixeris.
• * 1.1111

  Mat. 16. 18.
• b 1.1112

  Hoc ita divina lege, Bod. 1. cum hoc ita, Bod. 1.
• c 1.1113

  Sic, Bod. 1. voluisse; quando, Imp.
• 2 1.1114

  Voces has prius desi∣deratas, omnino textui inseri debere, res ipsa monet.
• d 1.1115

  Nec Domini, Manut. Bod. 1.
• e 1.1116

  Invicta patiatur, Bod. 1. Manut.
• * 1.1117

  Mat. 22. 32.
• * 1.1118

  Non haec la∣bes lapsos omnes inva∣sit, ut inso∣lenter pa••em deposcant.
• 3 1.1119

  Rigaltius ait, Magnifice, pro maje∣state ac disciplina fidei Christianae. Sic Martialis in rebus secu∣li dixerat, grande opus, & grandia verba. Glossae veteres, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Magnopere. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, magnificium. Tertul∣lianus grande officium. Juvenalis, grande carmen, pro Tragi∣co. Tertul. grandiores fabulae. Granditatem verborum, Cic. de cla. or. ubi de grandiloquentia Demosthenis. Ipse Cyprianus in∣fra Epist. XXXIII. Verba sublimia dixit, quae Christianae fidei testimonium dixerunt.
• f 1.1120

  Nunquam, Bod. 1.
• 4 1.1121

  Quicquid bene ab ipsis gestum divinae gratiae acceptum referebant. Aut si lectio codicis Bodleiani admittenda; non bene olim facta lapsui suo op∣posuerunt. Ac si Deus ob merita fuisset veniae debitor.
• * 1.1122

  Luc. 17. 10.
• 5 1.1123

  Rigaltius ait, In somnis. Per visum. In visione. Supra Epist. VII.
• 6 1.1124

  Pamelius ait, Deside∣rantur tam hae literae lapsorum, quam illae ad quas respondet, quae si exstarent, jam libelli Martyrum forma nobis nota foret. Imo nota est ex Epist. 23.
• * 1.1125

  Ad Pamelii numeros Ep. XXVIII. In Erasmi E∣dit. deest. In Manut. l. 5. Ep. 3. Presbyter qui cum Lapsis com∣••••••icat, communione ar••endus.
• a 1.1126

  Ex consilio, Bod. 1.
• * 1.1127

  Scripta in secessu.
• 1 1.1128

  Pamelius ait, Si quid in re incerta divi∣nare licet, fit mihi verisimile, Diddam pagum quempiam fuisse in dioecefi Carthaginiensi, & Gaium hunc fuisse illius loci Pres∣byterum, id est, quem nunc vocamus Pastorem sive Curatum, idque quia Diaconi illius mentionem facit. Porro locum ad∣modum obscurum fuisse hinc licet conjicere, quia non alibi de eo occurrit mentio.
• b 1.1129

  Didensi, Bod. 1.
• 2 1.1130

  Rigaltius ait, Etenim Pres∣byteri & Diaconi, intempestive ac praemature cum Lapsis com∣municando, oblationes eorum, hoc est orationes & elemosynas, poenitentiam nondum probe consignatam, crudas adhuc operatio∣nes, ac per hoc divinae majestati minime gratas, allegassent. Nimirum poenitentes, & Presbyteris & Diaconis & omnibus fratribus legationes deprecationum suarum injungebant, ut ait Tertullian. lib. de poenit. Videantur quae dicta in notis ad Epist. 5. De oblatione vero pro mortuis quae habentur in notis ad Ep. 2. Porro observari potest quod in Epist. 16. ubi passim in Exemplaribus legitur, Offertur nomen eorum. La∣tinus Latinius, legendum suadet, & codicis cujusdam Va∣ticani fidem appellat, offertur nomine eorum, quae quidem lectio videtur magis apposita.
• c 1.1131

  Utilitate consultum, Bod. 1.
• d 1.1132

  Adu∣latione corrupta, Bod. 1.
• e 1.1133

  Domini, Bod. 1.
• * 1.1134

  Apoc. 2. 5.
• * 1.1135

  Isa. 30. 15.
• 3 1.1136

  Obicem illis ponunt. Impediunt. Quomodo Tribuni intercesserunt; hoc est rem, pro magi∣stratus potestate, impediverunt.
• f 1.1137

  Scriptum esse, Bod. 1.
• g 1.1138

  Beatos esse, Bod. 1.
• * 1.1139

  Isai. 3. 12.
• h 1.1140

  Saturatis, veritas, Bod. 1.
• i 1.1141

  Blandientis, Rigalt. ex conject.
• * 1.1142

  Quaritur quae p••••a anim••d∣verti in illos deberet, qui curam sibi in Ecclesia com∣missam, dere∣liquerunt.
• 4 1.1143

  Rigaltius ait, Sic supra: solus rescribere nihil potui.
• k 1.1144

  Puto, me de∣bere sententiam dare, Bod. 1.
• 5 1.1145

  Quae••••io haec non tantum ad Philu∣menum, Fortunatum, & Favorinum, spectat; sed pluri∣mos alios qui forte graviore poena digni, siquidem nec locum suum vel sero repetendum putaverunt.
• l 1.1146

  Sorte repetendum, Bod. 1.
• 6 1.1147

  Invita aut inscia plebe, nihil in Ecclesia geri saepius monitum.
• 1 1.1148

  Rigal∣tius ait, Sic edidit Pamelius, cum antea legeretur in libris quidem impressis, à divisione mensurantium: in manuscriptis autem quibusdam, à ditione; in aliis, aditione. At in nonnul∣lis ex utraque constata est tertia, quam esse arbitror veram, Interim se à dictione mensurnantium contineant. Hoc est, non dicant se mensurnantes, non habeantur in numero mensurnan∣tium, nihil capiant ex divisionibus mensurnis, quarum fiet mentio Epist. XXXIX. Sane Pamelii conjectura eo minus ferenda est, quod apertissime repugnat auctoris menti. Nam hoc in pri∣mis cavet Cyprianus, ne quid absente se decernatur in causa Philumeni, Fortunati, & Favorini, sed ut integris omnibus ad suum reditum differantur: Pamelius contra, ut se interim à divisione mensurna tantum abstineant. Cyprianus eos ab Ec∣clesia sic abstinet, ut nec mensurnantes dici velit. Cujus appel∣lationis aeque ac sportulantium rara sunt in libris hodie vestigia. Conjecturae Rigaltii refragatur non modo Epist. 39. Sed & optimus codex Bodleianus primus, qui expresse habet, à divisione mensurna. Porro nec locum habet Latinii conje∣ctura, qui legendum suadet•• aditione mensurnantium. scil. à consuetudine ceterorum Presbyterorum. Tertulliani aevo, Modicam unusquisque stipem menstrua die, apponebat. Quam sic collatum, depositum pictatis appellat, Apologet. c. 39. Videntur isti fugitivi censurae Ecclesiasticae subjecti, quae dicitur suspensio à beneficio. Sed causa haec cautius vide∣batur pertractanda, quia ipse Cyprianus ob secessum suum, simili invidia premebatur.
• a 1.1149

  Et cognitio haec differatur, Bod. 1.
• * 1.1150

  Ad Pamelii numeros XXIX. in Erasm. Edit. deest. in Manut. l. 5. Ep. 5. Plebs Car∣thaginiensis certior reddi∣tur de teme∣ritate lapso∣rum qui pa∣cem ••eposce∣bant.
• * 1.1151

  Scripta in secessu.
• a 1.1152

  Sic, Bod. 1. de quorundam temeritate, Manut.
• 1 1.1153

  Deliberata. Tertull. in Apolo∣get. c. 6. Etiam circa ipsos Deos vestros quae prospecte decreverant Patres vestri, iidem vos obsequentissimi rescidi∣stis.
• b 1.1154

  Salubribus obtemperaverit, Bod. 1.
• 2 1.1155

  Nimirum quod Matt. 18. 17. dicitur. Si Ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus & publicanus.
• * 1.1156

  Ad Pamelii numeros XXX. In Erasmi Edit. deest. in•• Ma∣nut. l. 5. Ep. 13. Ecclesia Romana cer∣tior senten∣tiam suam de Lapsis, cum Carthagi∣niensis decretis consentientem proponit.
• a 1.1157

  Frater carissime, Bod. 1.
• * 1.1158

  Scripta in secessu.
• b 1.1159

  Temperata, Bod. 1.
• c 1.1160

  Juste coerces, & cohortando, Bod. 1.
• d 1.1161

  Salutis ostendis, Bod. 1.
• 1 1.1162

  Rigaltius ait, Mox dicet, tam petulan∣ter.
• 2 1.1163

  Rigaltius ait, Idolo∣latria. Mox dicet, atque delicto. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ipse Cyprianus delictorem posuit pro desertore.
• * 1.1164

  Lapsis adhi∣••••••a indul∣gentia, ad E∣vangelii nor∣mam exigi∣tur.
• a 1.1165

  Alicunde, Bod. 1.
• b 1.1166

  Videbitur veritatem, Bod. 1.
• 3 1.1167

  Pamelius ait, Vides hic bis usitatam, Christiane lector, vocem indulgentiae, in eadem pror∣sus significatione, qua nunc utimur: habes eandem supra bis repetitam Epist. 20. & Epistola quoque sequenti. Itane ex Romanae Ecclesiae usu, Thesaurus iste omnium Episcopo∣rum fidei est concreditus, nec Pontificis Romani est praero∣gativa? Itane mortuis hic ex Martyris nostri placitis post Purgatorii flammas, aditus in coelum panditur? Aut demum Cypriani seculo coelum venale exponebatur?
• c 1.1168

  Sic, Bod. 1. qui, Imp.
• d 1.1169

  Dis∣crepat, Bod. 1.
• e 1.1170

  Agere cogentur, Bod. 1.
• f 1.1171

  Nomen ex Evangelio laborat, Bod. 1.
• g 1.1172

  Quo pacto salutem quam se si sacrificassent habituros, Bod. 1.
• * 1.1173

  Argamento est pacem à Confessoribus concessam, gratia tan∣tum & favo∣re in••iti quod lapsi ad •• Episcopos re∣••••ttantur.
• h 1.1174

  Qui ad Episcopum, Bod. 1.
• 4 1.1175

  Rigaltius ait, In eo ner∣vum disciplinae infringi censebat B. Martyr, quod à Martyri∣bus libelli corrogarentur, cum tamen ii pacem dare non possent, sed ad Episcopos suos unumquemque mittere solerent.
• 5 1.1176

  Rigaltius ait, Fratrem vocant E∣piscopum Carthaginis, quem initio Epistolae Papam nuncupa∣runt.
• i 1.1177

  Animus aegrotans, Bod. 1.
• k 1.1178

  Dilationis, Bod. 1.
• * 1.1179

  Seditiosa pa∣cis postulatio, Felicissimi factioni im∣putanda.
• l 1.1180

  Sibi jam pacem, Bod. 1.
• 6 1.1181

  Rigaltius ait, Ipsi Romani fidem Carthaginiensis Ecclesiae laudant.
• 7 1.1182

  Contumeliose adversus Cy∣prianum dicta.
• m 1.1183

  Sic, Bod. 1. In Dei sacerdotem, Manut. Morel.
• 1 1.1184

  Rigal∣tius ait, Hunc haereticum Epist. LV. in Lambesitana colonia ob multa & gravia delicta nonaginta episcoporum sententia con∣demnatum fuisse dicet. Videatur Concilii Carthaginiensis suffragium LXXV.
• * 1.1185

  Privatus Lambesita∣nus Roma∣nam Eccle¦siam minime latuit.
• 2 1.1186

  De qua maxime solliciti tenemur, unitate scil. Ecclesiae: unde cum ex conciliorum decretis contingeret haereticos communione privari, statim vicinae Ecclesiae certiores reddebantur.
• a 1.1187

  Tanquam sollicitam, Bod. 1.
• b 1.1188

  Noc docet, Bod. 1.
• 3 1.1189

  Rigaltius ait, Haec pertinent ad sol∣licitudinem Cypriani erga omnes Ecclesias & ad unum illum episcopatum, cujus partem à singulis Episcopis in solidum teneri ait, libro de Unitate Ecclesiae.
• c 1.1190

  Sic legitur in Veronen. Pamelius ediderat: cum antehac quidam ex ipsius nequitiae cohorte venisset vexillarius Privati, & furto ac fraudulenter literas à nobis elicere curaret.
• 4 1.1191

  Communicatorias nimi∣rum.
• 1 1.1192

  De temporis spatio quo Moyses & Maximus carcere inclusi fuerant, consulantur Anna∣les.
• a 1.1193

  Praesentavit, Corb.
• * 1.1194

  Ad Pamelii numeros Ep. XVI. Ad Erasm. l. 2. Ep. 4.
• * 1.1195

  Scripta in secessu.
• b 1.1196

  Congressionibus, Bod. 1. Thu.
• c 1.1197

  De caritate, Corb.
• * 1.1198

  Confessores Romani, to∣ties Confesso∣res quoties rogati.
• 2 1.1199

  Pro istis reposuit Rigal∣tius ornamenta: sed cum dicat Cyprianus se in Celerini sermo∣nibus Martyres audivisse, magis ad rem facit ut addat se hor∣tamenta cum illis sentire, quam ornamenta.
• d 1.1200

  Sic, Vat. Foss. Corb. ornamenta, Ver.
• e 1.1201

  Cordibus adhaeremus, Pem. Voss. 2. Eb. Lam. Lin. NC. 1. 2.
• f 1.1202

  Caritas nostra, Ebor.
• g 1.1203

  Separari enim, Lam.
• h 1.1204

  Me hic affectio, N. Fab.
• i 1.1205

  Et in sacrificiis, Lam.
• 3 1.1206

  Rigal∣tius ait, Jam Tertullianus dixerat, offerre sacrificium, & Sacrificiorum orationes, & libro IV. adversus Marcionem, pag. 502. ubi agit de Novi Testamenti sacrificiis, Sacrificiorum officia potiora significari ait verbis istis Malachiae prophetae: Non est voluntas mea in vobis, inquit Dominus, & sacrificia vestra non excipiam de manibus vestris, quoniam à solis ortu usque ad occasum glorificatum est in nationibus nomen meum, & in omni loco sacrificium offertur nomini meo, & sacrificium mundum, scilicet simplex oratio, de conscientia pura. Libro III. pag. 497. sacrificium illud mundum sic explicat: gloriae scilicet relatio, & benedictio, & laus, & hymni: & eodem libro pag. 512. Hominem quondam peccatorem, verbo mox Dei emaculatum, offerre debere munus Deo apud templum, oratio∣nem scilicet, & actionem gratiarum apud Ecclesiam per Chri∣stum Jesum catholicum Patris sacerdotem.
• 4 1.1207

  Rigaltius ait, Orationum sacrificia fiebant à Presbytero qui pro populo faciebat, hoc est, populi preces allegabat Deo. Perinde est ac si dixisset, Prece Ecclesiae publica, & nostra privata.
• k 1.1208

  Secreto privatis, MR.
• l 1.1209

  Vestris Domini faventiam, Lam. Bod. 3. NC. 1. 2. Lin.
• m 1.1210

  Sperantes, Bod. 1. Vat. Thu. Corb.
• 5 1.1211

  Rigaltius ait, Libro de Mor∣talitate: positus in coelestibus castris divina jam spirat.
• n 1.1212

  Conscenditis, Lam. NC. 1. Ebor.
• o 1.1213

  Non subtrahitis, Bod. 1. Thu. Foss. Corb.
• 6 1.1214

  Rigaltius ait, Ro∣gandi formula fuit, Serva animam tuam. Consule tibi. His vocibus amici & propinqui non Christiani, monere & hortari solebant amicos sive propinquos, ne perirent sine caussa. Sic illi Christianae veritatis & coelestium ignari. Nam disciplina qui∣dem vetabat, ne quis ultro se offerret. Hoc enim est praecipitis & parabolani: eadem uero disciplina cavetur, ne quis animam suam sic amet, ut pro Christi nomine ponere eam nol••t. Ipse pro∣consul Cyprianum, quem ••am Imperatorum edicta duci jusserant, hortabatur, Jusserunt te principes ceremoniari. Respondit ille: Non facio. Proconsul adjecit & ait: Consule tibi. Augustinus de passione S. Cypr. mar.
• p 1.1215

  Praeligistis, Lam. Ebor. NC. 1.
• a 1.1216

  Manens in praeliis, Lam.
• * 1.1217

  Martyrum decus omnes seculi hono∣res supera••.
• b 1.1218

  Etiam, Pem.
• c 1.1219

  Transmeavit hibernus, Bod. 1. 3. Lin. Ebor. NC. 1. 2. Thu. Foss. hibernum, Corb.
• 1 1.1220

  Crediderim veriorem esse lectionem, quam plurimi codices commendant, transmea∣vit hibernum. Sic Tertull. adv. Marc. l. 1. Totus annus hi∣bernum. Porro de voce illa supra egimus.
• d 1.1221

  Sed vos inclusi, Bod. 1. Lin. Ebor. NC. 1. 2. Thu. Foss. Corb.
• e 1.1222

  Pensatis, Bod. 1. Thu.
• f 1.1223

  Igne perspicitis, Bod. 1. Corb.
• g 1.1224

  Jam probati, Lam. Ebor. Bod. 1. 3. NC. 1. 2. Thu. Foss. Corb.
• 2 1.1225

  Priorius ait, Tertullianus capit. 2. ad Martyres eodem eloquio detonat ut Martyres adhor∣tetur ad vincenda etiam carcetis discrimina, squalorem, egesta∣tem. Custodiarium autem vocat ibi carcerem.
• h 1.1226

  Fugendi temporis, Lam.
• i 1.1227

  Torcular no∣strum, Man.
• k 1.1228

  Torquente, Pem. Bod. 3. Voss. 2. Lin. Lam. torquente sentitis, Thu. Foss.
• * 1.1229

  Minime promtum di∣cere, an bea∣tiores illi qui semel an qui diu Mar∣tyres.
• 3 1.1230

  Rigaltius ait, Ad propagationem nominis Christiani, inter tot tamque atroces per∣secutionum procellas, quae non raro plebem, atque etiam plebi re∣gendae praepositos evertebant, omnibus modis allaborandum fuit episcopo, ut populum & clerum haberet devotae Christo fidei re∣tinentissimum. Quod cum perfici nullo magis consilio posset, quam proposita Confessoribus Christi felicitate praesentissima, mo∣ram ejus adipiscendae abrogari posse omnem, placuit Martyrii praerogativa. Ne forte illius obtinendae spes in judicii sive re∣surrectionis tempus dilata minus strenuos milites faceret. ltaque Martyres statim à certamine ad coronam, hoc est, ad Domini complexum & osculum missi. Interea vero etiam ante Martyrii consummationem Confessoribus optimis indultum, ut pacem Lap∣sis impetrarent, quam non nisi per tristissimas longi temporis au∣steritates, secundum Ecclesiae disciplinam sperare potuissent. Hac igitur Epistola Cyprianus paratissima felicitatis aeternae gaudia Confessoribus exhibet, ut eorum exemplo ceteros ad Martyrii constantiam erigat accendatque. De osculo Domini superius actum. Negotium istud ita explicat Rigaltius, ac si Episco∣porum consilio & artificio, proposita esset Confessoribus Christi felicitas praesentissima. Opinionem hanc illi ex sacris literis hauserunt. Luc. 23. 43. Phil. 1. 23. Apoc. 14. 14. & alibi passim.
• l 1.1231

  Comitum gloriam, Pem. Lin. Ebor. NC. 1. 2.
• m 1.1232

  Vestra confessio, Thu. Bod. 1.
• n 1.1233

  Subjici∣tur, Thu. Foss.
• o 1.1234

  Quo scilicet, Bod. 1. Thu.
• p 1.1235

  Vicerit honoretur, Man. Voss. 1. 3. MR. Thu. Foss. Corb. vicerint honorentur, Bod. 1. 3.
• * 1.1236

  Confessorum in precibus suffragia plurimi fa∣cienda.
• q 1.1237

  Fratres beatissimi, Pem. Lam. Lin. Ebor. Bod. 3. NC. 2. Corb.
• 4 1.1238

  Rigaltius ait, Christianus sum. Tertullianus Apolog. ad t••••••nnum praesidem: Vociferatur homo, Christianus sum, quod est dicit: tu vis audi∣re quod non est. Purificationem confessionis dicit Cyprianus, quia martyrii baptismo, sive lavacro sanguinis pro Christo fusi omnia delicta purgantur. Vocem illustrem dicit, quemadmodum Cele∣rinus Epist. ad Lucianum, dicit, Floridam confessionem. Hoc est purpuream, sanguincam.
• r 1.1239

  Subactis, Foss. Corb.
• s 1.1240

  Domini bonitate, Pem. Lin. NC. 2. Voss. 2. Bod. 1. 3. Thu. Foss.
• a 1.1241

  Super petrae robustam molem, Bod. 3.
• 1 1.1242

  Rigaltius ait, Sic Epist. LV. Graves viros, & semel supra petram solida stabilitate fundatos.
• 1 1.1243

  Rigaltius ait, Ordinare, prae∣positos facere, Lampridio. Alexander Severus ubi aliquos vo∣luisset vel rectores provinciis dare, vel procuratores aut rationa∣les ordinare, nomina eorum proponebat, dicebatque grave esse, quum id Christiani facerent in praedicandis sacerdotibus qui or∣dinandi sunt, non fieri in provinciarum rectoribus.
• a 1.1244

  De ordinationibus, Bod. 1. ordinandis, Pem. Corb. ordinationibus clericorum, Bod. 3. NC. 2. Lin.
• * 1.1245

  Ad Pamelii numeros Ep. XXXIII. Ad Erasm. l. 2. Ep. 5. Certior fit Ecclesia Car∣thaginiensis de ordinatio∣ne Aurelii.
• * 1.1246

  Scripta in secessu.
• 2 1.1247

  Rigaltius ait, Supra. Quod jampridem communi consilio omnium nostrum coeperat, necessita∣te urgente promotum est.
• b 1.1248

  Probatus est, Voss. 2. & Deo suo, Voss. 2. Lam. Bod. 3. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• c 1.1249

  Vir∣tute, Lam. Ebor. Lin. Bod. 1.
• d 1.1250

  Vicit excursu, Corb.
• 3 1.1251

  Rigaltius ait, In MS. Corbeiensi legitur, Excursu, Excursum sive incursum di∣cit, tanquam prolusionem ad fortius certamen. Vegetius lib. 1. cap. 9. Ad cursum praecipue adsuefaciendi sunt juniores, ut ma∣jore ••mpetu in hostem procurrant.
• e 1.1252

  Fortior pugnavit, Bod. 1. Voss. 2. re∣pugnavit, Lam. Lin.
• f 1.1253

  Praelio passionis, Bod. 3. confessionis quotiens, NC. 1. 2. Ebor. Lin.
• g 1.1254

  Parum fuerat autem, Bod. 3.
• h 1.1255

  An quod honore, Lam.
• * 1.1256

  Optime me∣rentes, per gradus in Ecclesia pro∣movendi.
• i 1.1257

  Quam celebrantibus, Lam. NC. 1. 2. Lin.
• 4 1.1258

  Rigaltius ait, Quemadmodum Persius dixit, grandia verba morituri Cotonis. Verba sublimia, quae sublimiter Christum confessa sunt. Qualia sunt illa Romani Mar∣tyris apud Prudentium.
• 5 1.1259

  Rigaltius ait, Martyr ille Romanus: Audite cuncti, clamo longe, praedico, emitto vo∣cem de catasta celsior. Catasta, pegma plerumque ligneum, Vo∣cem Romanam esse ait Casaubonus, sed Graecae, vel potius Sicu∣lae originis, ad illud Persii ne sit praestantior alter, Cappadocas rigida pingues plausisse catasta. Martialis dixit, tabulata. Ca∣tastae ferreae martyres impositi, illic erant conspicui gentilium multitudini. Unde gloriosissimum fuit Aurelio, ab illa catasta, ubi Christum fortissime confessus erat, ad consimilem in Ecclesia machinam venisse, ut in conspectu fratrum divinas lectiones per∣sonaret. Lectores in Ecclesia sacras lectiones de pulpito recito∣bant, sive de ambone. Hinc etiam illa apud Scriptores Eccles. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Epistola seq. dicet, in loco altiori constitui gloriosos vultus. Confessorum scilicet, adhuc in ordine Lectorum.
• 6 1.1260

  Rigaltius ait, Quae dehinc sequuntur, depravatissima sunt in editione Pamelii. E∣mendavimus ex Veronensi & Corbeiensi: Et quoniam semper gaudium properat, nec potest moras ferre laetitia, Dominico legit interim nobis, id est, auspicatus est pacem, dum dedicat lectio∣nem. Haec vero mens Cypriani. Aurelius noster, ordinatus à nobis Lector, munus illud suum apud Ecclesiam auspicari debuis∣set. Verum cum huc adpulerit à Martyrio tam gloriose reversus, excipi sane debuit à nobu summa cum laetitia: Et quoniam sem∣per gaudium properat, nec potest moras ferre laetitia, interea dum sese vobis ille cum pace Deo favente sistet, dominicis die∣bus hic apud nos leget. Hoc est, aget apud nos quod apud Ec∣clesiam agendum illi fuerat si pace frueretur, nimirum sedatis persecutionum furoribus. Auspicatus est autem optatissimam Ec∣clesiae pacem apud nos, dum apud nos suum illud novitium le∣gendi munus Ecclesiae dedicavit.
• 1 1.1261

  Hinc quis conjiceret, lectiones ex sacra S. non in conventibus habitis stationum aut aliis hebdoma∣dae diebus; sed tantum dominicis celebratas, nisi supra di∣xisset. Vox Dominum confessa in his quae Dominus locutus est quotidie audiatur.
• a 1.1262

  Nobis, hoc die auspicatus est, dum, Ebor.
• 2 1.1263

  Rigaltius ait, Me scilicet Cyprianum Episcopum & sacerdotem vestrum. Modeste sacerdotem se tantum nuncupat. Ex Cypriani autem loquendi more, sacerdos est Episcopus.
• b 1.1264

  Carissimi semper, Pem. Voss. 2. Lam. Lin. NC. 1. 2. & nostri meminisse, Lam. NC. 1.
• * 1.1265

  Ad Pamelii ••umer. Epist. XXXIV. Ad Erasm. l. 4. Ep. 5. Certior fit Ecclesia Car∣thaginiensis de Celerino lectore or∣dinato.
• * 1.1266

  Scripta in secessu.
• 1 1.1267

  Rigaltius ait, Com∣meatum permanendi adhuc aliquantisper in seculo, ut supra ac∣cepto post gloriam commeatu in Ecclesiae laude florere. Ad hoc à Domino de media morte subtractos, ut infra, hac Epist.
• a 1.1268

  Sic, Lam. Pem. Voss. 2. Pamel. nobiscum literis, Rigalt.
• 2 1.1269

  Quo sensu referre ad senatum dici∣tur. Nimirum ut quod factum est, vestro suffragio ratum habeatur. Saltem quoad muneris sui utilius exercitium.
• 3 1.1270

  Rigaltius ait, Cyprianus exul ad Ecclesiae suae Presbyteros, Diaconos & plebem scribit, se una cum suis Collegis, qui tunc forte aderant, ordinasse Le∣ctorem Celerinum multis virtutibus clarum. Celerino pro mo∣destia ac pudore suo munus oblatum detrectanti, baesitantique, visam in somnis Ecclesiam, quae compelleret, ne diutius obsequi Cypriano suadenti cunctaretur. Ait igitur Cyprianus, suasu qui∣dem suo se Celerinum adoptasse in clerum, Ecclesiam vero, cu∣jus auctoritas major, compulisse & coegisse. Notanda hic etiam est industria Cypriani, visionum efficacia tam suaviter utentis.
• b 1.1271

  Sic, Ver. Lam. Pem. Bod. 3. Ebor. NC. 1. 2. est negaret, Rigalt.
• c 1.1272

  Cui plus licuit, &, NC. 1. 2. Ebor.
• d 1.1273

  Primus ingres∣sus, Lam. Ebor. Ben. NC. 1.
• e 1.1274

  Admanentibus, Corb.
• f 1.1275

  Vincentibus firmior victus, Ebor. NC. 1.
• 4 1.1276

  Priorius ait, Memini monuisse me ali∣quando Nervum esse tortorum instrumentum quo pedes Christia∣norum & crura alligabant, erat autem ligneum, & multis fo∣raminibus separatum, ut facilius membra torquerentur, tanta scilicet vi ut plerunque luxarentur. Plutarchus de Deo Socr. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 alligati pedes in nervo.
• g 1.1277

  Eminent etiam apparenter in nervis hominis ac membris, Lam. Bod. 2. 3.
• * 1.1278

  Jo. 10. 27.
• h 1.1279

  Glo∣ria cicatricum memoriam custodit. Lam. Ebor. NC. 1.
• a 1.1280

  Laurentius, Pem. Egnatins, Lat.
• b 1.1281

  Christi confessione, Pem. Voss. 2. Lam.
• c 1.1282

  Pal∣mas à Domino, Lam. Bod. 1. 3.
• 1 1.1283

  Rigaltius ait, Graeci panegyrica celebravere honori virorum fortium; qui tyrannum sustuler ant, aut alias pro patria feliciter pugnaverant, ut hoc exemplo suo∣rum animos ad praeclara facinor a erigerent. Christiani sacris anniversariis laudes Deo dicunt, commemoratis eorum nomini∣bus qui pro fide Christo dicta Martyrium fortiter obierunt. Vid. Notas ad Ep. 2. Forsitan huc spectant illa quae Tertullianus habet, de corona militis.
• 2 1.1284

  Priorius ait, Natalia vocat Tertul∣lianus, Diem nimirum intelligendo qua coelo nati sunt.
• d 1.1285

  Anniversarios, Pem.
• e 1.1286

  Majoris & laudis, Lam.
• f 1.1287

  Tam praeclara, Bod. 3.
• g 1.1288

  Currit & commeat, Lam.
• h 1.1289

  Dignitatis soboles, Lam. Ebor. NC. 1.
• i 1.1290

  Sic, Lam. Ebor. Lin. Bod. 1. 3. hinc ad nos, Imp.
• 3 1.1291

  Decium intellige. Supra ait, Cum ipso infestationis principe, & auctore congressus.
• k 1.1292

  Celebritate subuixus, Pem.
• l 1.1293

  Proficisci in Ecclesia, Bod. 3.
• m 1.1294

  Confessor fratribus possit, Pem. Voss. 2.
• * 1.1295

  Is manere Ecclesiastico inprimis ido∣••••us, qui non audiendus solum sed & imitandus.
• n 1.1296

  Virtutis & fidei, Lam. NC. 1. Ebor.
• 4 1.1297

  Rigaltius ait, Ab anteces∣sore sive praeceptore sectator & secta: à doctore discipulus & disciplina: à magistro minister & ministerium.
• 5 1.1298

  Rigaltius ait, Re∣viviscere videntur qui resurgunt, evigilantes à somno, vel re∣valescentes à morbo, praesertim difficili.
• o 1.1299

  Nihil in humilitate, Bod. 1.
• p 1.1300

  Hoc eosdem, Lam. NC. 1.
• q 1.1301

  Fraternitas sortita, Bod. 3.
• 6 1.1302

  Rigaltius ait, Supra dixit, ad pulpitum post catastam venire, Epist. praeced.
• 7 1.1303

  Rigaltius ait, Sic Epist. LXIX. In honore sportulantium fratrum. Videatur E∣pist. XXXIV. sub finem. Vid. notas in Epist. 1.
• r 1.1304

  Divisiones menstruas, Pem. Lam.
• 8 1.1305

  Rigaltius ait, De quantitate scili∣cet communi totius Ecclesiae Carthaginiensis erogationi contributa. Extra hanc communem erat alia de quantitate propria Cypriani. Epist. XXX.
• s 1.1306

  AEquales, Bod. 1. Ebor. NC. 1.
• 9 1.1307

  Minor natu, qui vicesimum quintum aetatis annum nondum attigerat, & proinde ex Ecclesiae mo∣ribus, sacris ordinibus immaturus. Sic sup. Ep. 38. Minor in aetatis suae indole. Et hac Epist. Nec minor poterat.
• a 1.1308

  Mandandum vobis, Lam. Ebor. Bod. 2.
• * 1.1309

  Ad Pamelii numeros Ep. XXXV. Ad Erasm. l. 4. Ep. 10. Certior sit Ecclesia Car∣thaginiensis de Numidico Presbytero ordinato.
• * 1.1310

  Scripta in secessu.
• 1 1.1311

  Rigaltius ait, Sic solet Cyprianus, quod absente clero per se ipse facere ordinando videbatur, ad Dei monitum referre. Itaque infra dicet, interim quod ostenditur fiat. Sic Epistola praecede••∣ti, divinae dignationis admonitu suscepisse dicit Celerinum lecto∣ris officium; Epistola quoque 32. praecessisse ordinationem Aurelii suffragia divina. Hinc collige non prophanas sed sacras jam olim habitas ordinationes clericorum, non modo Hypodiacono∣rum, Diaconorum, Presbyterorum, sed & Lectorum, usque adeo ut fere signa quaepiam divinitus ante ordinationem illorum contingerent.
• 2 1.1312

  Baronius ait, Numi∣dicum nullo modo à S. Cypriano ordinatum Presbyterum, sed cum jam alterius cujuspiam Ecclesiae Presbyter esset, tam prae∣claro exantlato Martyrio, eo honore dignum existimatum, ut in primaria totius Africae Ecclesia Carthaginiensi, Presbyterio fun∣geretur. Suadent enim id illa verba: Ut Numidicus Presbyter adscribatur Presbyterorum Carthaginiensium numero; at de no∣va ordinatione ipsius ne verbum quidem, ut de Lectoribus ordi∣••atis nuper pluribus fecisse vidimus: magnus quippe is censeba∣tur honos, ut cum Episcopo in Cathedrali Ecclesia inter Pres∣byteros sederet. Dicebantur istiusmodi sic allegandi, incardina∣ri; atque etiam adsciti, Cardinales. Sed id semper agit illu∣strissimus Annalista ut veteris Ecclesiae mores, ad praesentis seculi praxin accommodet. Sed non adeo promtum est cre∣dere; Ecclesiae Romanae Presbyteros, ita aliunde adscitos, ut exinde omnes Cardinales appellarentur.
• b 1.1313

  Confessionis muneri, NC. 2. confessionis & virtutis ac fidei honore, Ebor. Lin.
• c 1.1314

  Gloriosam Martyrum, Benev. Veron. Lam. Ebor. Lin. Bod. 1. 2.
• d 1.1315

  Ante praemisit, Benev.
• e 1.1316

  Igne trematam, NC. 2.
• f 1.1317

  Et pro mortuo propemo∣dum relictus. Denique cum postmodurn, Benev.
• g 1.1318

  Et retractus, & vix refocillatus, Veron. Manut.
• h 1.1319

  Refocillatus remansit invitus, Bod. 1.
• 3 1.1320

  E mortuorum acervo extractus, & fatali illo onere levatus.
• 4 1.1321

  Rigaltius ait, Indicto sibi adhuc à Do∣mino in carne commeatu.
• i 1.1322

  Presbyterorum nostram copiam, Lam. Ebor. Lin. Bod. 1. nostrorum, NC. 2.
• 5 1.1323

  Rigaltius ait, Ad lo∣cum summi sacerdotis, id est, Episcopi. Interum sedebit in ordi∣ne secundo, qui est Presbyteratus. Nam & in tertio sacerdotii gradu est Diaconatus, nempe & Diaconium, sicut Presbyte∣rium.
• 6 1.1324

  Rigaltius ait, Quod ostenditur divi∣na, ut supra dixit, dignatione.
• k 1.1325

  Quam plurima, Lam. Ebor. Bod. 1.
• 7 1.1326

  Rigaltius ait, Post flori∣dam scilicet confessionem.
• * 1.1327

  Ad Pamelii numer Epist. XXXVIII. In Erasm. Edit. deest. in Manut. l. 5. Ep. 7. Felicissimus ••na cum seditionis suae sociis absti∣••endus.
• * 1.1328

  Scripta in secessu.
• a 1.1329

  Fraudes suas, Bod. 1.
• 1 1.1330

  Rigaltius ait, Notum est illud, Dividere cum fratre nolito, quod est ad turpia & obscoena productum.
• b 1.1331

  A pastore oves separare, & filios à parente secernere, Bod. 1.
• * 1.1332

  An. 251.
• 1 1.1333

  Rigaltius ait, Et in iis quidem ipsum Rogatianum, quem supra nominavit. Epist. VII.
• 2 1.1334

  Rigaltius ait, Matricula necessitatum continebat nomina perso∣na••am egentium. Cujus ergo necessitas beneficentia fratrum sub∣levabatur, ejus & nomen expungebatur; sic beneficentia necessi∣tatem, & cum necessitate nomen egentis expungebat.
• 3 1.1335

  Rigaltius ait, Tractavit hanc de ar∣tibus quaestienem Tertullianus libro de Idololatria. Artes autem intellige Christiano minime indiguas; non scenicas, aut idolola∣triae faventes. Et quidem haec vera pauperum sublevando∣rum ratio; ut qui senectute & morbis prorsus confecti, pu∣blicis impensis omnino sustententur; ii vero qui licet ex la∣boribus quaedam vitae praesidia sibi comparare poterant, & tamen quae non familiae nutriendae suffecerint lucrari, addi∣tamento quantum satis esset juvarentur.
• 4 1.1336

  Ex istis enim qui in pauperum matricula erant; Ostiarii & mi∣norum gentium clerici eligebantur. Quae res ad oeconomiae Ecclesiasticae compendia spectabat.
• a 1.1337

  Sic, Bod. 1. illi intercesserit, Rig.
• b 1.1338

  Diligentiae vestrae, Bod. 1.
• 5 1.1339

  Rigaltius ait, Sic Tertul∣lianus dixerat, Adsunt esse testes. In aliquo exemplari legitur: qui primi expungi accersebantur.
• c 1.1340

  In morte, Vatic.
• 6 1.1341

  Rigaltius ait, Sic supra: quod secum in monte non communicarent. Et haec scri∣ptura est omnium editionum & exemplarium, exceptis duobus Vaticanis, in quibus utrobique legitur, in morte. Quasi Feli∣cissimus ille sit comminatus pacem nec in exitu mortalitatis datu∣rum se iis qui Cypriano obtemperarent, nec celebraturum se obla∣tiones & sacrificia ob commemorationes eorum. Nihilominus vul∣gatam lectionem veram esse arbitramur. Ut Felicissimus prori∣puerit se cum pl••rimis, & per factionem adversus Ecclesiam se∣cesserit in montem: proptereaque, ut perversae conspirationis au∣ctorem, Cyprianus contraria comminatione repercutiat. Sciat, inquit, se in Ecclesia nobiscum non communicaturum. Oppone••s Ecclesiam fidelium, monti factiosorum. Comminatus est vobis, dixitque, vos non communicaturos in monte cum ipso: Nos com∣minamur illi, ac dicimus non communicaturum in Ecclesia vo∣biscum. Et tamen baeret scrupulus, quod in Epistolis sequenti∣bus non faciat mentionem montis, etsi verba multa faciat de Fe∣licissimo, deque illius factione ac secessione. Montes semper ve∣nerationem habuere, tanquam loca coelo proxima: forte Felicissimus ideo ex cacozelia in monte docuit, & ad oran∣dum secessit quia id à Domino factum. Matth. 5. & Luc. 6. Certe Donatistae Novatianorum sequaces, hic in Africa, Montenses audiebant. Sed & urbs erat in vicinia Carthagi∣nis quae Montis appellationem sortiebatur. Revera ex analo∣gia, rectius montenses ab urbe dicerentur, quam à monti∣bus. Illorum accolae, montani & monticolae appellantur. At hic verisimillimum videtur, locum designari in ipsa urbe. Ita Romae dicitur aliquis in morte Palatino aut viminali; aut Corinthi, in Acrocorintho habitare. Arx Carthaginien∣sis quae Byrsa dicebatur à Strabone l. 17. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, perhibetur; & fortassis in illa urbis parte Felicissimus con∣ventus suos habuit.
• d 1.1342

  In morte, Vatic.
• 7 1.1343

  Judicium exercebo. Inquiram. Unde dictum, Si judicas cognosce, si rex es jube.
• e 1.1344

  Qui se, Bod. 1.
• 8 1.1345

  Ad Caldo∣nium in Dioecesi sua agentem, videntur literae primum trans∣missae. Nec non & Herculano, etiam Episcopo, pariter reddendae, antequam fratribus Carthaginiensibus traderen∣tur.
• 1 1.1346

  Rigaltius ait, Re∣cte quidem Pamelius hic pro Novatiano restituit Rogatianum Sed alias perversus est titulus, nec satis ostendit ad quos Epistola mittatur. Apertior erit inscriptio ex editione Manutii: Caldo∣nius, Herculanus & Victor, Collegis: Item Rogatiano cum Nu∣midico, Presbyteris. Goulartius reponendum suadet. Caldo∣nius cum Collegis, Herculano, Victori, Rogatiano, & Numi∣dico: compresbyteris, S. Sed simplicissima videtur lectio quam tuetur, MS. Bod. 1. & interposito Cypriani nomine damus, nam evidenter hac Epistola respondetur praecedenti quae à Cypriano dirigebatur Caldonio, Herculano, Rogatiano & Numidico. Notandum, quod & alibi observasse non piget, librarios in Epistolarum titulis designandis sibi passim indul∣sisse.
• * 1.1347

  Ad Pamelii numeros Ep. XXXIX. In Erasmi edit. deest. In Manut. 1. 5. Ep. 16. Felicissimus, & schisma tici fautores ejus com∣munione ar∣c••••tur.
• 2 1.1348

  Sententiam à Cypriano latam, executioni mandando.
• 3 1.1349

  Rigaltius ait, Qui scilicet, cum esset in Ecclesia, factus fuerat extorris propter nomen Christi. Irene Rutilorum, videtur florida confessione Christum pro∣fessa; Martyres enim floridi, rutilis & russati dicebantur.
• a 1.1350

  Extorrentibus, Manut. Bod. 1.
• * 1.1351

  Scripta in secessu.
• 4 1.1352

  Caldonii nimirum, qui unus Episto∣lam scripsit, licet alii illam subscriptionibus suis muni∣rent.
• 5 1.1353

  Cyprianus scilicet, qui forte honoris er∣go in plurali salutatur; scribendum crediderim, debuisti.
• 6 1.1354

  Rigaltius ait, Sic legenda videtur haec clausula: Item abstinuimus Sophronium, & ipsum de extorribus; Soliassum, & Budinarium, ut tres abstentos hic fuisse intelligamus. Sophronium, de extorribus; Soliassum; & Budinarium. Omnino legendum censeo Soliassum Burdona∣rium, sive mulionem. 4 Reg. 5. dicitur onns paris bardonum; forte à 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Hebraeo. Civitate Graeca vox donatur; scil. le∣gere est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉& 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in glossariis. Porro vox habetur D. l. 32. l. 49. In legato continentur mancipia puta lecticarii, qui solam matremfamilias portabant; vel lectica, vel sella, vel burdones. Nec mirum si post Paulam sarcinatri∣cem, etiam Soliassus burdonarius occurrat.
• * 1.1355

  Ad Pamelii numeros Ep. XL. In Erasm. Edit. l. 1. Ep. 8. Felicissimi factio quin∣que Presby∣terorum & Confessorum quorundam ••pe, id sa∣tagebat ne plebs cum Episcopo concordaret.
• a 1.1356

  Viritus, MR. Thu.
• 1 1.1357

  Britius, Rogatianus, & Numidicus, tres omnino Presbyteri in fide permanserunt; quando quin∣que ad Felicissimi partes desciverunt. Nimirum Fortuna∣tus, Jovinus, Maximus, Donatus & Gordius; de quibus vi∣deantur Annales. An. 251. Parag. 2. Et fortasse hic erat re∣rum novandarum praetextus, quod cum Presbyteri absente Episcopo aequo jure agerent, & tanquam senatus Ecclesiae negotia communibus suffragiis administrarent; cum major numerus apud schismaticos esset, illi qui partes adversas tue∣batar pro schismaticis habiti fuerant.
• * 1.1358

  Scripta in secessu.
• b 1.1359

  Administrationis, Mich. Vict.
• c 1.1360

  Ministeriis, Lam. Ebor. NC. 1. Thu. Mich.
• d 1.1361

  Sic, Lam. Ebor. NC. 1. Thu. Mich. Bod. 1. 2. perficit, Rigal. Vict. perfert, Bod. 3.
• 2 1.1362

  Rigaltius ait, Omnia tunc schismatici turbaverant in Ecclesia Carthagi∣niensi, auctoritatem sibi arrogantes pacis dandae lapsis, caussa nondum ad Ecclesiasticae disciplinae normam satis examinata. Id∣eoque Cyprianus reditum suum differendum sibi esse duxit, ne ad feriarum Pascbalium solennia, plebis conc••rsus; Episcopi redu∣cis invidiosa praesentia, novarum occasione•••• turbarum praeberent factiosis. Haec ipsa Cypriani verba pagina sequenti; satis in∣nuunt; dum per min•• & per insidias perfidorum cave••us ne advenientibus nobis tumultus illic major oriatur. Imo ex mo∣ra hoc lucri fecit Cyprianus, ut schismaticorum invidiae non solus esset expositus; sed Episcoporum, quibus solenne erat ut post pascha convenirent, suffragiis & auctoritate fulcire∣tur
• a 1.1363

  Denuo renovant, Pem. Bod. 1. 2. Voss. 2. Ebor. Lam. Thu. Foss. Vict.
• b 1.1364

  Ignorantibus, Pem.
• c 1.1365

  Ipsi se ejicerent, Bod. 1. Thu.
• d 1.1366

  Nunc apparebit, Lin.
• e 1.1367

  Felicissimi provectio, Vic. Fat. profectio, Thu.
• f 1.1368

  Et adversus dispositionem domini & sacerdotum, Lin. Thu. Vat. Foss. Vict. & sacerdotum, Pem. Lam. Ebor. Bod. 1. 2.
• * 1.1369

  Schismatico∣rum seditio, persecutio est ••••••.
• 1 1.1370

  Rigaltius ait, Quam exquisite omnia quae ad suam causam fa∣ciunt congerit, ut invidiam adversari•• faciat! Quinque Pres∣byteros, qui se Felicissimo sociaverant, ut calumniam & peri∣culum Cypriano crearent, à Deo sibi ostensos ac significatos esse ait per illos quinque primores qui magistratuum adversus Christia∣nos edicto subscripserant ac proinde quinque illos Presbyteros non minore dignas odio, quam illos quinque primores persecutionis fautores.
• g 1.1371

  Fidem nostram subruerent, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. NC. 1. Lin.
• h 1.1372

  Fragilia fratrum, Ver. Lin. Nic. Fab.
• i 1.1373

  Allectare, Bod. 1. Thu.
• k 1.1374

  Sacer∣dotes Domini, Thu.
• 2 1.1375

  Romanae Ecclesiae, quorum literas su∣pra hac de••re habemus.
• l 1.1376

  Ut omnis, Vat.
• m 1.1377

  Ministerium, Nic. Fab.
• n 1.1378

  Nos affectat, Lam. nos affecerat, Ebor. NC. 1.
• 3 1.1379

  Quod primum annum excedit sequenti accensetur.
• o 1.1380

  Biennio, Foss. Vict.
• p 1.1381

  Discrutiant, Thu.
• 4 1.1382

  Rigaltius ait, Ante diem Paschae, ut supra hac Epistola dixit.
• q 1.1383

  Materiam sedi∣tionis, Neap. magisterium, Thu.
• r 1.1384

  Nec aetas, Pem. Bod. 3. Voss. 2. Lam. Thu,. Foss. Vict.
• * 1.1385

  Dan. 13. 20.
• * 1.1386

  Jer. 23. 16.
• 5 1.1387

  LXX. habent. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Cyprianus legisse videtur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• s 1.1388

  In Ecclesia lapsos, Vict.
• t 1.1389

  Qui de Ecclesiae communione recesserunt, NC. 1.
• * 1.1390

  Mat. 16. 18.
• 1 1.1391

  Rigal∣tius ait, Sic legitur in vetustissimo codice Thuani, qui prius fuerat Nic. Fabri. Sic etiam in laudatissimo illo Veronensi. Neque ambigo sic à Cypriano fuisse hoc loco citata Domini ver∣ba; Nam & Cypriani mens hoc postulat. Et ipsa Christi ver∣ba, tu es Petrus & super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, Epistola XXVII. Petri personae magis quam professioni adscribuntur, etsi non dixerit Christus, super hanc petram aedi∣ficaturum se Ecclesiam suam, nisi postquam Simoni nomen fecit Petro, ob praeclaram illam rectae fidei professionem, tu es Chri∣stus filius Dei vivi, quae verae fidei professio petra est, & su∣per hanc petram Christus aedificavit Ecclesiam suam. Hiero∣nymus ad ea Domini verba, Matth. XVI. 18. Tu es Petrus, &c. Simoni qui credebat in petram Christum, Petri largitus est nomen: Ac secundum metaphoram petrae, recte dicitur ei, AEdificabo ecclesiam meam super te. Vid. quae dicta in l. de Unitate.
• a 1.1392

  Super Petram, Foss. Vict.
• b 1.1393

  Fundata est, Lam.
• * 1.1394

  Deus unus, & Christus unus, & una Ecclesia.
• * 1.1395

  Luc. 11. 18.
• c 1.1396

  Cancerem, Vict. cancrum, Lam. NC. 1. Ebor.
• * 1.1397

  2 Tim. 2. 17.
• d 1.1398

  Sic, lmp. Vet. intercedunt precibus quas. Ver. nostris, Rigalt.
• 2 1.1399

  Rigaltius ait, Oppositu & interventu suo impediunt preces vestras. De hoc vocis usu su∣pra actum. 1 pet. 3. 7. dicitur, bonis moribus convivendum, ne impediantur preces.
• * 1.1400

  Mat. 15. 14.
• * 1.1401

  Deut. 13. 5.
• e 1.1402

  Errare à Dominicis, Pem. Bod. 1.
• f 1.1403

  Qui olim secundum Dei, Foss. Vict.
• g 1.1404

  Nostra suffragia, Nic. Fab.
• * 1.1405

  Marc. 7. 9.
• h 1.1406

  Muneris salutatis, Lin.
• * 1.1407

  1 Tim. 6. 3.
• i 1.1408

  Tumore elatus, Erasm.
• k 1.1409

  Non sit quod decipiat vos inanibus verbis, non pravitatis eorum incipiatis esse participes, Nic. Fab.
• 3 1.1410

  In impressis libris, nec non & MSS. pas∣sim legitur propterea; sed Apostoli verba voces distinctae melius reddunt. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. unde vulgatus inter∣pres. Propter haec enim, &c.
• * 1.1411

  Eph. 5. 6.
• l 1.1412

  Revocare, Foss. Vict.
• * 1.1413

  Non confessio sed perseve∣rantia Deo commendat.
• m 1.1414

  Et qui circumveniente, Pem. Voss. 2. Lam. Bod. 1. 2.
• * 1.1415

  Deut. 17. 12.
• 4 1.1416

  Rigaltius ait, Sic ipse, Epist. XXXVII. sub finem, quae cito vobiscum Domino protegente celebrabimus.
• n 1.1417

  Ut representet me, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• o 1.1418

  Animi nostri, Lam. Ebor. NC. 1.
• 5 1.1419

  Rigaltius ait, A primordio sui Epis∣copatus, ut ipse testatur Epist. v. sub finem.
• a 1.1420

  In Felicissimi, Lam. Ebor. NC. 1.
• 1 1.1421

  Dicitur haec Epistola septima in plurimis MSS. Thu. Fossat. Corb. Mich. Vict. Ita proxima sexta dicitur; & quae inde proxima, quinta audit. Sed librariorum temeritatem in titulis designandis alibi notavi∣mus.
• * 1.1422

  Ad Pamelii num. XLI. Ad Erasm l 2. Ep. 11. Nuncii à Novatiano missi, qui il∣lius ordinatio∣nem Ecclesiae Carthaginien∣si significave∣rant à Cy∣priano reji∣ciuntur.
• * 1.1423

  Sequuntur epistolae scriptae per Cornelii Pontificatum & post redi∣tum.
• a 1.1424

  Nam ego, Thu. Corb. Foss. jam & ego, Bod. 1. Lin.
• b 1.1425

  Calidonii, Foss. Mich. Vict.
• c 1.1426

  In stationem, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1. 2.
• 2 1.1427

  Diei Mercurii ant Veneris, cum Ecclesia jejuniis vacaret & precibus.
• d 1.1428

  Ventilari, Bod. 1. 2. Thu. Foss. Corb. Vict. Mic.
• e 1.1429

  Ecclesiae corpus scindere, Pem. NC. 2.
• f 1.1430

  Sic, NC. 2. erroris sciffi sibi quaerant comites, Imp.
• 3 1.1431

  Rigaltius ait, Exemplaria & editiones Scissi, interponunt, sed prava interpunctio, quae sensum turbavit, restituenda est, & conjungenda obstinatio cum errore, ut jam ipsi à corpore Ecclesiae scissi, obstinationis & erroris quaer ant sibi comites. Ego crediderim vocem scissi à librariis interpola∣tam, & quia statim seditiosi isti, scissi corporis membra an∣diunt, hic alieno in loco scissi dicantur; unde ex MSS. suffragiis, vocem omisimus.
• g 1.1432

  Mandare desistemus, NC. 2. nunc dare, Bod. 3.
• h 1.1433

  Discessione, Bod. 3.
• i 1.1434

  In Dei judicio, Ver.
• k 1.1435

  Proinde pacifice sibi ac fideliter consuluisse, Bod. 1. 2. Lin. Ebor. NC. 1. 2. Voss. 2. Evangelii &, Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• 1 1.1436

  Rigaltius ait, Non solum in∣scriptio, sed tota Epistola fraterna, & ex aequo.
• 2 1.1437

  Rigaltius ait, Hoc est, legitimis: rite ac legitime ab Ecclesiae constitutis.
• 3 1.1438

  Rigaltius ait, Non factiosis & schismati∣cis
• * 1.1439

  Ad Pamelii num. XLII. Ad Erasm. l. 2. Ep. 10. Contumeliae de Cornelio à Novatianis sparsae, rej••∣ciuntur.
• * 1.1440

  Scripta post reditum.
• a 1.1441

  Calidonium, Foss. Vict. Mich.
• 4 1.1442

  Quae non stolonis ritu seorsim excrescit; sed trunco arboris sive matrici insistit. Nec illic tanquam insititium germen, & adulter atque alieni generis surculus, caput attollit.
• b 1.1443

  Recrudescente, Bod. 2. 3. NC. 1. Ebor. Gliscente im∣petu, & crudescente, NC. 2. divinae dispensationis, Corb.
• c 1.1444

  Alterum & contrarium, Lin.
• d 1.1445

  Haec omnia nobis, Ebor. Lin. NC. 1. 2. Voss. 2. Manut.
• e 1.1446

  Laetitia, Lam. Bod. 3. Foss. Mich. Ebor. Voss. 2. Manut.
• f 1.1447

  Asseverata, Thu. Foss. Manut. Mich.
• g 1.1448

  Probata quibus cogni∣tis secundum, Ver.
• 5 1.1449

  Africam, Numidiam, & utrasque Mauritanias, quae sedi Carthaginiensi subjectae.
• h 1.1450

  Redigendos, Bod. 3. Lin. Ebor. NC. 1. Foss. Vict. Mich.
• i 1.1451

  Manife∣stum, Bod. 3.
• k 1.1452

  Sanctitatis tuae, Ver.
• l 1.1453

  In librum missum, Bod. 1. 2. NC. 1. 2. Lin. Ebor. Thu. Foss. Mich.
• m 1.1454

  Quae discordiae foculo audientibus, Bod. 3. quae discordia sint & inobau∣dientibus scandalum moveant, Corb. quae discordioso stylo scandalum, Bod. 1. 2. NC. 1. 2. Lin. Ebor. Thu. Foss. Corb. Mich. Vict.
• * 1.1455

  Episcopis & dericis con∣ve••it crimi∣nationes men∣daces respue∣••e.
• * 1.1456

  Ps. 33. 13.
• n 1.1457

  Loquantur dolum insidiose, Lam. Ebor. NC. 1. Lin. Bod. 2.
• * 1.1458

  Ps. 49. 20.
• * 1.1459

  Eph. 4. 29.
• 6 1.1460

  Rigaltius ait, Hoc est, nullus sermo malus de ore vestro procedat. Ipse Cyprianus lib. 111. Testim. 113. Omnem viduam & orpha∣••on non vexabitis. Sic in Psal. CXLVII. 8. Non fecit tali∣ter omni nationi, hoc est, nulli nationi fecit taliter. Sic apud Juvenalem, sine omni labe, hoc est, sine ulla. Absque labe ulla. Sat. XIV.
• o 1.1461

  Vestro non exeat, Lin. NC. 2.
• p 1.1462

  Sed si quis bonus, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1.
• q 1.1463

  Talia adversum, Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2.
• a 1.1464

  Factis literis Episcopum, Lam. NC. 1. Ebor. Lin.
• 1 1.1465

  Literis nimirum communicatoriis, quas Episcopi omnes post Electionem suam vicinis Ecclesiis de more miserunt. Unde ludit ope∣ram Pamelius qui hinc praeeminentiam Romani Pontificis nobis commendat.
• b 1.1466

  Tot Episcoporum, Bod. 3.
• c 1.1467

  Concuteret, NC. 1. Bod. 1. 2. Ebor.
• d 1.1468

  Vitae tuae sine crimine, Lin.
• e 1.1469

  Libratas, Lam. Ver. Bod. 2. Ebor. NC. 1. 2. Lin. liberatas, Corb.
• 2 1.1470

  Episcopatum. Presbyter enim olim fuerat Cornelius.
• f 1.1471

  Frater carissime, Bod. 2.
• 3 1.1472

  Sententia haec à Cypria∣no fere perpetuo ingeritur, quod supra adnotavimus.
• g 1.1473

  Possumus pone∣re, Lin. NC. 2.
• h 1.1474

  Balabundas, Ver.
• 4 1.1475

  Rigaltius ait, Ecclesiastica sy∣naxi: nam qui aliter congregant, spargunt.
• i 1.1476

  Ad Presbyterorum, Ver. NC. 2. censuerunt, NC. 1.
• * 1.1477

  Certior reddi∣tur Cornelius de abstentione Felicissimi, & sociorum ejus.
• 5 1.1478

  Synodicas nimirum de ab∣stentione Felicissimi & presbyterorum qui ejus partes tueban∣tur, & se pro Ecclesiae Carthaginiensis presbyterio vendita∣bant; quos per contemtum Cyprianus Felicissimi presbyte∣rium appellat.
• k 1.1479

  De ordinatione & ratione, Bod. 1.
• 1 1.1480

  Rigaltius ait, Scribit ad Confessores Ro∣manos Episcopus Carth••ginis, ac de rebus eorum cur am gerit, consulit, hortatur.
• * 1.1481

  Ad Pamelii numeros Ep. XLIV. In Erasm Edit. l. 3. Ep. 2. Cyprianus hortatur Confessores Romanos qui Novatiano consenserant ut a•• Eccle∣siam redeant.
• * 1.1482

  Scripta post reditum.
• 2 1.1483

  Per regionum & marium divor∣tia; imo & lapsum in schisma, fraternitas usque connexa est. Fratris est orare à grege Christi alienos, ut ad fraterni∣tatem redire velint.
• 3 1.1484

  Rigaltius ait, Actum dicit, Confessionem ••ominis Christi. Supra dixerat, confessionis vestrae honorem.
• a 1.1485

  Percussi, Ver.
• b 1.1486

  Comperissem, contra Evangelicam legem, Ebor. Lin. NC. 1. 2. Thu. Vict. Mich. Ver. Vat.
• c 1.1487

  Catholicae veritatem, Lam. Bod. 2.
• 4 1.1488

  Mollissimis verbis, rem turpem & nefariam describit Cyprianus. Pacianus totum hoc negotium, Confessoribus imputat. Ait enim Nova∣tianum Episcopum factum per Epistolam eorum qui se Confesso∣res esse simularent. Et ceu Schismatis istius fundum Evari∣stum & Nicostratum passim sugillat, qui in schismate per∣manserunt, Cypriani scriptis, & Maximi aliorumque Con∣fessorum ad Ecclesiam reversorum poenitentia, minime per∣suasi.
• a 1.1489

  Nec potestis, Lam. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• 1 1.1490

  Schismaticis accedere. Ecclesiam unam esse debere satis in confesso est. Quando ergo non licet il∣lis qui in Ecclesia sunt, istinc egredi ut schismaticos conve∣niant; relinquitur ut illi qui extra sunt redeant, & ad fra∣ternitatem revertantur.
• b 1.1491

  Vestram, Benev. Neap. Lam. Lin. Ebor. NC. 1. 2.
• a 1.1492

  Sic, Bod. 3. Foss. Vict. Et Pem. Voss. 2. Et religiosum vobis & necessarium existimavi, Imp.
• * 1.1493

  Ad Pamelii numeros Ep. XLIII. In Erasmi Edit. deest. In Manut. I. 5. Ep. 9. Cyprianus ce••iorem reddit Cor∣nelium de li∣teris à se ad Confessores ••issis.
• * 1.1494

  Scripta post reditum.
• 1 1.1495

  Rigaltius ait, Ad Catholi∣cam unitatem. Epist. seq. & Epist. XLV. ut Ecclesiae Catholicae radicem & matricem agnoscant. Quaelibet Ecclesia non haeretic•• aut schismatica; Catholica dicitur.
• b 1.1496

  Ab Ethippo diacono, Mich. Foss. Ar. NC. 1. Lam. Bod. 2. 3. ita & eidem Ethippo, Corb.
• c 1.1497

  Credendas, Foss. Mich. Vict.
• * 1.1498

  Ad Pamelii num. Ep. XLV. Ad Erasm l 4. Epist. 8. Excusat Cy∣prianus mu∣tatam formu∣mulam divi∣gendi literas ad Adrume∣tinos.
• 1 1.1499

  De quo mentio habetur, Ep. 44.
• * 1.1500

  Scripta post reditum.
• 2 1.1501

  Notandum venit in usu olim fuisse, ut cum literae aliquae ab Ecclesia quacunque mitterentur, Episcopi, licet absens fuerit, nomen adscriberetur. Proinde licet Polycarpum abesse contigerit (forte in synodo Carthaginiensi) quo tempore ad Cornelii literas communicatorias ab Adrumetinis responsum daretur, tamen ejus nomen addebatur. Insuper ••otandum, si forte praeterito Episcopo, ad Presbyteros, Diaconos & plebem alicujus Ecclesiae, inscriberentur Epistolae; id indicio erat, nullum tunc temporis ibidem esse Episcopum. Hinc ortum duxit Cornelii querela, quod cum primae literae ab Adrume∣tinis missae ipsi inscriberentur; sequentes ad Presbyteros & Diaconos erant commendatae. Porro siquidem hoc eo fere tempore accidit quo Cyprianus ea in urbe diversaretur; mutatam scribendi formulam, & contumeliam ejusdem, Cypriano imputabat Cornelius. Respondet vero Cyprianus primo, non tam formulam dirigendi literas, quam scripto∣rem ipsum mutatum; & primam Epistolam quae Polycarpi nomen praeferebat, minime ab eo prodiisse. Secundo do∣cet literarum ad Clerum Romanum inscriptionem, non à singularis alicujus hominis, & proinde non ejus arbitrio; sed totius Africanae synodi decreto originem duxisse: quae statuerat ut omnia integra suspenderentur, donec Caldonius & Fortunatus Romam missi, ad rem totam diligenter ex∣quirendam, redirent. Ostendit porro, hoc in Cornelii fa∣vorem fuisse designatum; ut non literis communicatoriis paucorum Episcoporum; sed ab Africae, Numidiae, & u∣triusque Mauritaniae Ecclesiis omnibus, per synodicam ea∣rundem Epistolam, electio ejus agnosceretur; nec esse quod aut Cornelium aut Afros consilii istius poeniteret, siquidem divinitus evenit, & providenter profecit. Quin & de hac transigendi methodo olim convenisse constat, ex Epist. 44 & 45. Tertio demum in loco, Cornelium admonet Cypria∣nus, se perpetuo de illo & ejus rebus maxime fuisse sollici∣tum; adeo ut quando aliqui ex Africa Romam navigarent, sedulo eos moneret ne cum Novatiano sentirent; sed cum Cornelio communicarent: & Ecclesiae Catholicae radicem & matricem agnoscerent & tenerent.
• a 1.1502

  In praesenti venimus, Spir.
• * 1.1503

  Licet non∣null•• rumori∣bus malignis Cypriano in∣vidiam face∣rent: Nihil ab eo omis∣sum, quod Cornelu ele∣ctionem com∣probaret.
• b 1.1504

  Rationem reddidisse nos scimus & hortatos esse, Spir. Innom.
• 1 1.1505

  Rigaltius ait, Mox de communicatione Romana, dicet: Catholicae Ecclesiae unitatem. Sic Epist. XLV. radicis & matris sinum; & alibi ••athedram Petri Ecclesiam principalem. Haec fuere tunc Mo∣narchiae Christianae crepundia. Imo vero haec omnium ubi∣que Ecclesiarum ex aequo sunt ornamenta. Neque enim aliunde haereses obort••e sunt aut nata sunt schismata, quam inde quod sacerdoti Dei non obtemperatur, nec unu•• in Ecclesia ad tempus sacerdos, & ad tempus judex vice Christi cogitatur. Ut in propria causa loquitur Cyprianus Ep. 59. & Ep. 71. ait. Quos constat à nobis ad haereticos transisse; ad matricem redeant. Unde non opus erat ut in calce operis, Vir e••uditus in suas observationes animadverteret, & crepundiis Monarchiae Christianae, nescio quas phaleras, ex Avito & Ennodio subjiceret. Hoc loco id unum videtur dicere Cyprianus, spectandum in omni schismate quae pa••s radici & corpori Ecclesiae insistat, quae autem stolonis instar succrescat: quae cum Episcopo sentiat, quae autem altare adversus altare constituat. Priorius ait, Pari loquendi forma Tertullianus utitur cap. 21. de praescript. Constat proinde, inquit, omnem doctrin••m, quae cum illis Ecclesiis Apostolicis matricibus & Ori∣ginalibus fidei conspiret, veritati deputandam, id sine dubio te∣nendum, quod Ecclesia ab Apostolis, Apostoli à Christo, Chri∣stus à Deo suscepit. Sunt autem Matrices Ecclesiae ex quibus tanquam parentibus, Christi fides ad nos pervenit, ac per or∣bem universum diffusa. Ita stricte loquendo Ecclesia Hiero∣solymitana matrix omnium dici debet, quae etiam à Ter∣tull. adv. Marcion. I. 4. c. 35. Matrix religionis dicitur. Sic etiam appellatur in Epistola concilii Constantinopolitani ad Damasum.
• 2 1.1506

  Provincia Cypriani erat Africa proprie dicta, sive Zeugitana, ubi sita erat Carthago. Duarum Mauritaniarum mentio, fortassis ex margine irrepsit; & ve∣tus lectio quae habet, Numidiam & Mauritaniam, sincerior fuerit. Mauritania teste Plinio lib. 5. cap 1. in duas partes Caesariensem & Tingitanam, per C. Caesaris saevitiam divi∣sa. Accessit & tertia pars, Sitifensis nimirum.
• c 1.1507

  Numidiam & Mauritaniam sibi cohaerentes, Vet. Innom. Spir.
• d 1.1508

  Tua facta, Spir.
• e 1.1509

  Placuit per, Ver.
• f 1.1510

  Pectoribus excluso, Ver.
• g 1.1511

  Processisse gaudemus, Vet. Innom. Spir.
• h 1.1512

  Sic, Vet. Innom. Spir. Noscetur, Rig.
• i 1.1513

  Ceteris quoque Collegis, Vat.
• k 1.1514

  Ecclesiae con∣corditer unanimitatem, Vet. Innom. Spir.
• l 1.1515

  Gubernanter inspirans, Vet. Innom. Spir.
• 1 1.1516

  Rigaltius ait, Huic epistolae consimi∣lis illa videtur, quam ad Fab••anum à Cornelio scriptam fuisse refert Euseb. Hist. VII. cap. 33. ubi & fortissimis Confessoribus adnumerantur Urbanus, & Sia••nius, & Maximus.
• * 1.1517

  Ad Pamelii num. Epist. XLVI. Ad Erasm. l. 3. Ep. 11. Cornelius cer∣tiorem facit Cyprianum de Consessori∣bus ad p••cem rev••sis.
• * 1.1518

  Scripta post reditum.
• a 1.1519

  Tantum laetitia adepti sumus, Corb.
• b 1.1520

  Gratias agimus, Bod. 1.
• a 1.1521

  Fide tamen non idonea, haud facile nobis credere dabatur, illos repente esse mutatos, Ver. illos repente, Bod. 1.
• b 1.1522

  Sed quoniam multa processerunt ab esse disseminata, Ver. & quoniam, Bod. 1.
• c 1.1523

  Ingeterentur, Bod. 1.
• d 1.1524

  Tantummodo subscripsisse calliditate ejus circumducti, to∣tos se commisisse quoque schismaticis, Bod. 1. Vat. neque in istis inesset utrumne scisse, tantum∣modo circum ductos se, ut paterentur ei manum quasi in Episcopatum imponi, qui cum & ceteris haereticis fuissent, & ne exprobrarentur, ver. nec quidem in istis literis inesset scisse; tantummodo circumductos commisisse se quoque schismati, & haeresis auctores fuisse: ut paterentur ei manum quasi in Episcopatum imponi: qui cum haec & cetera fuissent exprobrata, ut abolerentur & de me∣dio tollerentur, deprecati sunt, Benev.
• 1 1.1525

  Presbyterorum Ecclesiae Carthaginiensis consessum. Rigaltius ait, Notandum, convo∣cato Presbyterio interfuisse episcop••s. Et Cyprianus passim non alium se dicit quam Presbyterum, quum alios appellat compres∣byteros suos. Hoc tamen distabat, quod inter Presbyteros emi∣net Episcopus, ut Presbyter in specula constitutus. Itaque alios Episcopos in-eodem officio speculandi constitutos appellat Collegas suos, sacerdotes Dei. Bona Rigaltii cum venia, minime se∣quitur Cyprianum non alium tuisse quam Presbyterum, si∣quidem alios appellat Compresbyteros suos. Quantum inter∣sit inter Episcopum & Presbyterum passim docet sanctissimus Martyr. Imo ex solenni ordinatione Episcoporum satis id patet. Pamelius ait, Singulorum Episcoporum & sacer dotum sententias subjecer at epistolae suae Cornelius, quae si extarent, no∣tior foret auctoritas Cleri Romani in dicendis sententiis una cum Episcopis. Itaque, fi Pamelio credimus, eae sententiae perie∣runt damno magis Cornelii, quam Cypriani. Porro cum probationes superstites desint, illae quae perierunt rem Pame∣lii, non minus feliciter conficiunt: & Cardinalitia potestas, hoc est Presbyterorum Ecclesiae Romanae serenitas illustrissi∣ma, & majestas plane regia, ex quinque Episcoporum sen∣tentiis deperditis belle potuerit exsculpi. Demum non memi∣nisse videtur Pamelius, esse Diaconos cardinales, non mi∣nus quam Presbyteros.
• * 1.1526

  Mat. 5. 8.
• * 1.1527

  Solennis re∣ditus Con∣fessorum ad Ecclesiam de∣scribitur.
• e 1.1528

  Habuisse, certamen nostrum, Bod. 1.
• f 1.1529

  Domi∣num nostrum, Bod. 1.
• 2 1.1530

  Rigal∣tius ait, Unus Episcopus dicitur, ut Ecclesia una. Quamvis Episcopatus in plures Episcopos & plures Ecclesias sit diffusus. Ejus enim à singulis in solidum pars tenetur. Et tamen plures Episcopi & plures Ecclesiae, quum uno spiritu, qui est Spiritus sanctus, regunt & reguntur; unus est Episcopus & una Eccle∣sia, quae per tot Petros petrae conjungitur uni. Versus est Ara∣toris po••tae Christiani, in Carm. de S. Stephano: Dum per tot lapides petrae conjungitur uni. Et sanc dicere poterat per tot pe∣tras petrae conjungitur uni. Verum ad saxa tantum alludebat, per quae Stephanus lapidatus in coelum ibat ad Petram, id est, Christum. Sed Pamelium non piguit dicere. Unum Episco∣pum, simpliciter pro Romano Episcopo accipi.
• g 1.1531

  Professione quis non moveretur, Bod. 1.
• 3 1.1532

  Qua ratione Maximus in in∣tegrum fuerit restitutus, infra ad Epistolam. LII. dicetur.
• h 1.1533

  Sic, Corb. ignoscere, Rig.
• i 1.1534

  Eadem hora, eodemque momento, ad te scripta transmisimus, & Nicephorum Acolu∣thum, descendere navigandi destinatione, ad vos statim dimisimus, Ver. descendere ad navigandum destinatione ad vos statim dimissi, Corb.
• a 1.1535

  De die evacuare, Corb. per dies, Ver.
• a 1.1536

  Mali quod, Bod. 1.
• * 1.1537

  Ad Pamelii numer. Ep. XLVIII. In Erasmi I. 3. Ep. 12. Cornelius Cypnano ra∣tionem reddit factionis No∣••atiani.
• * 1.1538

  Scripta post reditum.
• b 1.1539

  Zoticum, Bod. 1.
• 1 1.1540

  In Africam trajecisse, cum Roma depellerentur.
• 2 1.1541

  Rigaltius ait, Dei judicio reservatum. Nam Ecclesia poenitentiae tempus non dabit. Nec tam grave peccatum etiam is morte remittet: nisi restitutione satisfactum fuerit.
• c 1.1542

  Successorem, Manut. Veron. forte succussorem.
• d 1.1543

  Novatus vero ea hic designavit, Bod. 1.
• e 1.1544

  Inexplebili avaritia, qualia, Bod. 1.
• f 1.1545

  Sic, Bod. 1. suos, Imp.
• 3 1.1546

  Rigaltius ait, Hinc illa Cypriani Epist. seq. perniciosum latus fugiant.
• g 1.1547

  Habeat. Bene vale frater carissime, Ver. Bod. 1.
• * 1.1548

  Ad Pamelii numeros XLVII. Ad Erasm. I. 2. Ep. 12. Cyprianus gratulatur Cornelio de reditu Con∣fessorum.
• * 1.1549

  Scripta post reditum.
• a 1.1550

  Sic, Lam. NC. 1. Ebor. Bod. 2. Salutari, Imp.
• b 1.1551

  Non disjungatur, Bod. 1. Lin.
• c 1.1552

  Vio∣letur, Pem. Ben. Lam. Ebor. NC. 1.
• d 1.1553

  Nec tentarentur caritatis atque unitatis fide, Bod. 1. 2. Voss. 2. Lam. Ebor. Lin. NC. 1. Benev. Manut.
• * 1.1554

  Luc. 15. 7.
• a 1.1555

  Ibi, Pem.
• 1 1.1556

  Rigaltius ait, Non omnes Confessores semper adb••efisse videntur Ecclesiae. Nam & Confessores quidam improbi extitere; borum communicationem qui sequebantur, eos communicare cum Ecclesia negat Cyprianus.
• a 1.1557

  Et dilectione, Bod. 3.
• * 1.1558

  Ad Pamelii numeros Ep. XLIX. Ad Erasm. I. 2. Ep. 8. Cyprianus Cornelio No∣••ati scelera ••ecenset.
• * 1.1559

  Scripta post reditum.
• 1 1.1560

  Rigaltius ait, Ambo schismatici, mox & haeretici. Novatus Presbyter Cypriani, ob flagitia & scelera abstentus à Cypriano, Romam navigavit, ac sese comi∣tem addiait Novatiano Presbytero Romano, qui livore ac super∣bia percitus, adversus ordinationem Cornelii Episcopi Romani, turbas commovebat. Eoque subornato, conflavit haerefin quae dicta est Catharorum. Hi poenitentiam Lapsis dandam esse nega∣bant. Cu us dogmatis etsi uterque eodem tempore auctor & ar∣tifex fuerit, unum tamen Novatum haeresiarcham fuisse adserunt plerique veterum. Quasi Novatianus non jam ipse quoque au∣ctor, sed adsecla & discipulus Novati censeri debeat. Hoc aper∣tissime fecit Auctor libri de haeresibus, qui liber exstat tomo pri∣mo operum Augustini, ac verbis omnino iisdem quae leguntur in Primasii opusc••lo etiam de Haeresibus, eademque haeresi Catha∣rorum, sub numero XXXVIII. Poenitentiam denegant, inquit, Novatum sectantes haereticum: unde etiam Novatiani appellan∣tur. Addit Primasius: Contra hunc beatus Xystus Martyr & Episcopus, & vener abilis Cyprianus Christi Martyr, tunc Car∣thaginiensis Pontifex scribit contra Novatum librum De lapsis, quod pos••int per poenitentiam recuperare gratiam, quam labendo perdiderant: quod Novatus adserebat fieri omnino non posse. Quae postrema verba consentanea sunt illis Theodoreti de Novato, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sed & Theodoretus inter eos reperitur, qui Novatum Africanum minime distinxe∣runt à Novatiano Romano. Praeclare autem utrumque discrevit Eusebius ille Hieronymus, quem Scaliger edidit, posteriore li∣bro Chronicorum. Novatus Presbyter Cypriani Romam veniens, Novatianum & ceteros Confessores sibi sociat, eo quod Cornelius poenitentes apostatas recepisset. Sed & Indiculus haereticorum à Menardo sub ejusdem Hieronymi nomine editus, Novatianum dicit Romae Presbyterum fuisse, & adversus Cornelium, cathe∣dram sacerdotalem invadere voluisse; Novatianorum dogma in∣struxisse, apostatas suscipi noluisse, & baptizatos baptizasse: Hujus auctorem fuisse Novatum Cypriani Presbyterum. Inde est igitur quod Pacianus ait ad ••ympronianum, Novatianos de No∣v••to aut Novatiano vocari. Utriusque historiam idem Pacianus Epistola III. narrat elegantissime, & plurima Cypriani loca illustrat. Latini autem scriptores hac parte Graecis proculdubio sunt praeferendi. Hoc amplius, de Novat•• & Novatianis, in Photii Collectaneis reperiri, Philostorgium lib. VIII. Hist. Eccl. sic de Novatianorum haeresi censuisse, ut diceret fluxisse à Phry∣gibus, & ab ea quae vocitata est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. quales fuerunt etiam Pepuzeni: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. qui sese Catharos, puros, ac•• ceteris meliores esse jactabant. De quibus est apud Basilium in epist. ad Amphil. eos omnes e••ectos ab Ecclesia fuisse, & ex sententia quidem Cypriani & Firmiliani. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• b 1.1561

  Sic, Voss. 2. NC. 1. 2. Lam. Lin. Ebor. Vet. Erasm. Manut. novas perniciosas, Rig.
• 2 1.1562

  Rigaltius ait, Episcopo semel ab Episcopatu deposito, quamvis poenitenti, no•• reddebatur l••cus neque dignitas Episcopi. Poenitentia completa reddebatur ei communio Christiana, sed laica, ita ut laicus in Ecclesia maneret. At Evaristus de episcapatu depositus, in Ec∣clesia non remansit. Notandum, Ecclesiam aliquando de clero schismaticos, in integrum restituisse. Sic Novatianos restituerunt Nicaeni Patres. Porro ipsos Arianos à Patribus Alexandrinis salvis honoribus receptos fuisse res satis nota est. Haud igitur mirum, si Maximus ad Ecclesiam redux, locum suum agnoscere jussus sit: praesertim cum verisimile fue∣rit, ipsum & socios ejus, ob confessionis honorem, Eccle∣siae censuris, atque anathematis fulmini nondum fuisse sub∣jectos.
• c 1.1563

  Cogitare, Bod. 1.
• d 1.1564

  Nicostratum quoque, Lamb.
• e 1.1565

  Sic, Voss. 2. Lamb. Ebor. NC. 1. 2. Diacono, Rig.
• 3 1.1566

  Rigaltius ait, Hoc enim erat in Diaconio praecipuum, sancta administratio ••r∣cae Ecclesiasticae, qua scilicet habebantur viduarum & pupillorum deposita. Et inter Diaconium & Diaconatum, quod inter ma∣gisterium & magistratum.
• f 1.1567

  Admissum, Bod. 1. 3.
• 4 1.1568

  Priorius ait, Non uno crimine ••aereseos laborasse videtur hic Nicostra∣tus, qui mihi Archidiaconus fuisse videtur, cui etiam creditae erant opes & pecuniae Ecclesiae, verum metu judicii ob rapinam & socrilegium in Africam Novatum secutus est. Dispicien∣dum, utrum Nicostrati seculo, obtinuerit Archidiaconatus munus.
• a 1.1569

  Conscientiam, Bod. 3.
• * 1.1570

  Esse cum Christo non potest qui cum sponsa Christi non est.
• * 1.1571

  Eph. 5. 31.
• b 1.1572

  Sacramentum hoc, Bod. 3.
• c 1.1573

  Dico in Christo & in Ec∣clesia, Lam. Bod. 1. 2.
• 1 1.1574

  Reddit Graecas voces, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• d 1.1575

  Et Christum pariter, Ebor. NC. 1. Lin.
• e 1.1576

  Inexplebilis, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. 3. NC. 1. 2.
• f 1.1577

  Superbus, tumore inflatus, Bod. 3.
• g 1.1578

  Pyx & ignis, Pem. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• h 1.1579

  Qui hic, Bod. 2. 3. Ebor. Lin. NC. 1.
• 2 1.1580

  Factione quidem & ambitu, non potestate propria. Cave ne cum Illustriss. Annalista pu∣tes, hoc ab ipso Novato praestitum. Pariter ille Romae dicitur Episcopum fecisse; opera nimirum trium Episco∣porum qui ex obscuris Italiae angulis Romam erant ac∣citi.
• 3 1.1581

  Rigaltius ait, Propter potentiorem principalitatem, inquit Ire∣naeus lib. 111. cap. 3. & Concil. Chalced. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ipse Cyprianus Epist. LV. Petri cathedram dicit, atque Ecclesiam principalem.
• i 1.1582

  Fraude & furore, Bod. 3.
• 4 1.1583

  Rigaltius ait, Quae Dei filios & Christi coheredes alit & retinet in vitam ae∣ternam. Sic in Synodo Carthagin. Crescens Episcopus Citensis dixit, Scripturas deificat. Ipse Cyprianus lib. de Zelo & Li∣vore, deificam disciplinam quae divinam inducit nativitatem in mentes hominum. Et AElianus quidam Procos. Apud Optatum Milevitanum, lib. 1. Instrumenta deifica, & scripturas deifi∣cas.
• k 1.1584

  Conversationem, nec morum pacem, Bod. 1. 3.
• 5 1.1585

  Gravissima sceleris admissi poena, ad nova procedere.
• l 1.1586

  Perspicimus, NC. 2. Lin.
• 6 1.1587

  Pamelius ait, Assumebantur tunc temporis, ob aliorum paucitatem multi conjugati in Clerum: quare non mirum est, si uxoris Novati meminit, quum Presby∣ter esset. Imo ideo assumebantur, quia conjugium inter Chri∣stianos sanctum. Nec obfuit quo minus uxorati à Domino ipso in Apostolatum admitterentur.
• 7 1.1588

  Rigaltius ait, Novatus poenitentiam dari nolebat Christianis, qui in persecutione apprehensi sacrificave∣rant, adeoque damnabat eorum manus, cum ipse pedibus suis partum uxoris in utero necasset. Ait igitur Cyprianus ejusmodi paricidae pedes nocentiores fuisse, quam sacrificantium manus Itaque componit paricidium Novati cum idololatria; expensaque criminis utriusque gravitate, paricidium praeponderare arbitra∣tur. Hoc vero Cyprianus pro tempore, ac pro hypothesi, quod nos alibi, nec semel observavimus. Neque aliter censuit Opta∣tus in causa schismaticorum, lib. 1. Etenim committit trium criminum reos; sacrilegum, hoc est idololatram, paricidam & schismaticum. Deinde ait: Deus, cui displicet schisma, quod in sacrilegos & paricidam non fecerat, in schismaticos fecit. Sed viderit Optatus. Cujus sententiam nos aliquando, si Deus an∣nuat, examinabimus. Interim, si quid pro Cypriano dicimus; vix aliud habemus, quam Novatum ideo nocentiorem dici sacrificantibus, quod pedes habuerit, non tantum paricidas, verum etiam schismaticos. Qui pedibus iisdem, quibus uxo∣ris uterum percusserat, secessionem sive schisma postea fecerat, adversus Ecclesiam, adversus Sacerdotem Dei, adversus Episco∣pum.
• 8 1.1589

  Rigaltius ait, Eorum scilicet qui thura dederant idolis. Qui etiam dicebantur Sacrificati, hoc est, sacrificio polluti, qua forma & Libellati.
• 1 1.1590

  Rigaltius ait, Exturbari, ejici. Sic Tertul. lib. IV. ad Marcionem, de atroci quadam depugna∣tione, dixit, omnem dentem excitatura. Unde nec cum paucu∣lis dentibus evadere misero liceret.
• a 1.1591

  Excludi debebat, Bod. 1.
• 2 1.1592

  Veterator est servus nequam; qui plures lusit, & plures mutavit dominos: unde ab AEdilibus praece∣ptum, referente Ulpiano; ne veteranus pro novitio vaeniret. Hinc vox ad vafros quoscunque, & mali moris homines, translata.
• 3 1.1593

  Rigaltius ait, Tegit latus qui se comitem alicui praebet. Unde illud, Visne tegam spurcae Da∣mae latus. Fugit latus improbi, qui se comitem non addit impro∣bo. Qui societatem improbi vitat. Cornelius dixerat: Schisma∣ticos & haereticos lateri suo semper junctos habet.
• 4 1.1594

  Certissimum futuri judicii praerudicium, dixit Tertullianus. Innuere porro videtur Cyprianus, solos flagitiosos in schismate posse deti∣neri. Promisit Dominus noster, Joh. 7. 17. Eos qui vo∣luntatem ejus faciunt cognituros de doctrina. Interim Apo∣stolus refert. 2. Timoth. 3. 13. Malos homines & seductores proficere in pejus, decipientes & deceptos. Schisma scil. inter opera carnis perpetuo numeratum, superbiam, iram, avaritiam; aut consimile aliquod crimen, semper pro fun∣damento praestructum sibi habet.
• * 1.1595

  Mat. 15. 13.
• b 1.1596

  Non est praeceptis, Bod. 3. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• * 1.1597

  Ad Pamelii num. L. Ad Erasm. l. 3. Ep. 14. Maximus & Confessores Romani, Cy∣prianum cer∣tiorem red∣dunt, se ad Ecclesiam rediisse.
• * 1.1598

  Scripta post reditum.
• a 1.1599

  Quod nos, Lam. Ar. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1.
• 1 1.1600

  Quantum potuimus, maxime, ita comparativus gradus saepe pro superlativo ponitur.
• 2 1.1601

  Rigaltius ait, Ipse Cornelius supra, Epist. XLVI. Ut ea quae ante fuerant gesta in oblivionem cederent, invicem omnibus remissis. Nimirum pace facta, omni∣bus rebus judicio Dei servatis.
• b 1.1602

  Fecimus, Lam. Ar. &c.
• 1 1.1603

  Epistola haec ordinem ducit inter eas quae Anno Ch. 252. scribebantur, & videtur sub ipsum anni principium missa.
• a 1.1604

  Sic, Ar. Foss. Mich. Vict. in Imp. Sidonio, Macario.
• * 1.1605

  Ad Pamelii num. Epist. LI. Ad Erasm. l. 3. Ep 3. Gratulatur Cyprianus Confessoribus Romanis de eorum reditu in Ecclesiam; & literis eorum re∣spondei.
• * 1.1606

  Scripta post reditum.
• b 1.1607

  Coeleste & spirituale gaudium, Lin.
• c 1.1608

  Nam & hujus fidei, Ar. Lam. NC. 1. Ebor.
• 2 1.1609

  Hoc enim in fidei Symbolo pro∣fitemur dum dicimus; credo Ecclesiam Catholicam. Et ob hanc causam Nicaeni patres disertis verbis aiunt: Credo u∣nam Catholicam & Apostolicam Ecclesiam.
• d 1.1610

  Dominicam pacem tenuistis, Lam. Bod. 2. MR. Ar. NC. 1. Ebor. Mic.
• e 1.1611

  Evangelii ac, Benev. Bod. 1. Ver. Evangelica, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• f 1.1612

  Congratulari, Bod. 1.
• g 1.1613

  Pacifica ingressione, Ar.
• h 1.1614

  Post∣quam vos enim, Ver.
• 3 1.1615

  Rigaltius ait, Haec verba satis arguunt vanam esse Pamelii observationem, Cyprianum hic, & a•••• hu∣jusmodi locis, non esse intelligendum de schismaticis aut haereti∣cis, sed de aliis improbis hominibus. Et quae de libris Augu∣stini Pamelius adducit, hoc tantum probant, sanctissimum do∣ctorem, pro variis causarum figuris, diversa à Cypriano sen∣sisse de puniendis haereticis. Loci hujus meminit D. August. l. 2. contra Cresc. Grammar. c. 34. & 37. Et Epist. 255. ad Macrobium Donatistam. Adducitur etiam hic locus in Collat. Carthag.
• i 1.1616

  Recessisse vestri nominis, Ar. Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.1617

  Etsi sint in Ecclesia zi∣zania, non inde rece∣dendum est.
• k 1.1618

  Impediri debet semper, Bod. 1.
• * 1.1619

  Mat. 13. 25.
• l 1.1620

  Fratres carissimi laborandum, Ver.
• * 1.1621

  2 Tim. 2. 20.
• m 1.1622

  Vasa aurea aut argentea esse possi∣mus, Ver.
• 4 1.1623

  Rigaltius ait, Mox dicit: Nec quisquam sibi, quod soli filio pater tri∣buit, vindicare potest.
• * 1.1624

  Ps. 2. 9.
• * 1.1625

  Apoc. 2. 17.
• * 1.1626

  Jo. 13. 16.
• n 1.1627

  Purgandam paleam, ferre se ventilabrum, Codex Goulart.
• 5 1.1628

  Pala est instrumentum rusticum latum & aliquantulum cavum, de quo Plinius l. 18. c. 6. Junco∣sus ager verti pala debet, ac Saxosus bidentibus. Hoc instru∣mentum adhibitum, ad frumentum purgandum: ac errare videntur qui ventilabrum esse putant. Propheta Isaias cap. 30. Versu 24. in textu Hebraeo, palam à ventilabro distin∣guit, & utroque frumentum purgari docet: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pala & ventilabro ventilatum. D. Augustinus in Epistola sua ad Macrobium, locum sic legit. Ut se putat aut ad aream ventilandam & purgandam, palam & ventilabrum etiam ferre posse.
• o 1.1629

  Humano judicio separare, Ver. Aug.
• p 1.1630

  Furor pravus insipienter assumit, Ver.
• q 1.1631

  Et dum sibi amplius quid∣dam, Lin. NC. 2. & dum sibi semper quidam, Ver. Eenev. Aug.
• 1 1.1632

  Sa••ras Scripturas; & Dei in puniendis sceleribus longanimitatem prae oculis habentes.
• 2 1.1633

  De Lapsis, & de Unitate Ecclesiae.
• a 1.1634

  Ecclesiasticae caritatis ac pacis unitatem, Ar. Ebor.
• b 1.1635

  Remeastis, Bod. 1.
• * 1.1636

  Ad Pamelii num. Epist. LII. Ad Erasm. l. 4 Ep 2. Duabus An∣toniani literis, satis à se invicem dis∣crepantibus respondet Cyprianus.
• 1 1.1637

  Eadem mente qua dixit infra in hac Epist. & in lib. de Unit. Episcopatus unus est.
• * 1.1638

  Scripta post reditum.
• a 1.1639

  Accepi literas, Lam. Bod. 3. Ver. Corb.
• b 1.1640

  Compresbyterum nostrum, Bod. 3.
• c 1.1641

  Nam cum & id consilio & in consensu tuo, Lam. Ebor. NC. 1.
• d 1.1642

  Literis, rescribi tibi, Bod. 1. Lam. Ebor. NC. 1.
• e 1.1643

  Novatianus introducat, Bod. 2. NC. 1.
• 2 1.1644

  Admittebatur is quidem, sed tantum ad lai∣cam communionem: idque ex receptissimo Ecclesiae more, cum contingeret aliquos de Clero lapsos fuisse; his enim de∣positio erat pro excommunicatione.
• f 1.1645

  Sollicitudine fidei, rei dubiae ve∣ritatem, Lam. Ebor.
• g 1.1646

  Et semper super petram, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.1647

  Mat. 7. 24.
• h 1.1648

  Frater carissime, Bod. 2. Lam. Ebor.
• * 1.1649

  Respondetur primo ob∣jectioni de variata lege circa Lapsos & eorum restitutione.
• 3 1.1650

  Videantur quae de hac re dicta sunt in Notis ad lib. de Lapsis.
• i 1.1651

  Laxandam à me, Bod. 1.
• 4 1.1652

  Rigaltius ait, Mox dicet: A∣cies adhuc geritur.
• a 1.1653

  Confessionis ardorem, Lam.
• b 1.1654

  Nostris increpitationibus, Bod. 3.
• c 1.1655

  Epistola mea quae expediant, Lin.
• d 1.1656

  Quam quod postulant, Bod. 1. Neap. MR.
• 1 1.1657

  Rigaltius ait, Suprae: aedhuc praelium fervet. Epist. 19.
• e 1.1658

  Deliberato, Lam. Ben. Bod. 2. Ebor.
• f 1.1659

  Constitutam, Lam. Bod. 3.
• 2 1.1660

  Haec habentur Ep. 34.
• 3 1.1661

  Olim infeliciter divi∣sos. Ita Cornelius ad Fabium Antiochenum, Dionysium Alexandrinum; & reliquos orientalis Ecclesiae Episcopos scribit. vid. quae Euseb. l. 6. cap. 43. ex literis praedictis de∣cerpit.
• g 1.1662

  Potest nosci, Lam. Bod. 2.
• 4 1.1663

  Expectandam, ex graecismo auctori nostro solenni. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, est expectare non minus quam sustinere. Vid. Epist. 30. à Novatiano Cleri Romani nomine conscriptam. Cogitent qui Ecclesiae Romanae de∣cora ex Epistola illa venditant, quam egregio Praecone ni∣tantur.
• h 1.1664

  Diaconis, Sup. Epist. Novat. Diaconibus pariter, Lam. Bod. 2.
• 5 1.1665

  Rigaltius ait, Vacabat Sedes Romana, Fabiano Mart••rii gloria consummato. Itaque ex unitatis Ecclesiasticae disciplina, Cyprianus sollicitudi∣nem omnium Ecclesiarum ad se pertinere non ambigens, etiam Romam se dedisse literas ait ad Clerum. Eas vero literas per to∣tum mundum missas, hoc est, per Ecclesiam Catholicam, cuius Ecclesiae unus est Episcopatus. Atque hujusmodi Episcopatus à singulis Episcopis in solidum pars tenebatur.
• * 1.1666

  Sopita perse∣cutione syno∣dus Cartha∣gini coacta, in causa Lapsorum.
• i 1.1667

  Tutela servavit, Bod. 3.
• k 1.1668

  Scripturis divinis, Lam. Ebor. Ben. Bod. 2. NC. 1.
• l 1.1669

  Salubri ratione, Bod. 3.
• m 1.1670

  Nec potius desperatione defi∣cerent ex eo, Bod. 3.
• n 1.1671

  Cluderetur & seculo, Bod. 3.
• 6 1.1672

  De temporis spatio quod requirebatur, videantur quae dicta in lib. de Lapsis.
• 7 1.1673

  Libello de Lapsis.
• 8 1.1674

  Respicere videtur librum de Lapsis; licet Baronius An. 254. par. 88. nescio quos poenitentiales canones, & libellum à Synodo scriptum somniet. Si requiratur regula edocens quid in va∣riis lapsorum casibus sit agendum, adeantur Epistolae 18. & 19, quae etiam Romam transmissae, satis luculenter singula placitorum capita edocent.
• * 1.1675

  Quae in A∣frica decre∣ta, etiam Romanae Ec∣clesiae suffra∣gio munita.
• 9 1.1676

  De hoc conci∣lio vid. Euseb. lib. 6. cap. 43.
• 10 1.1677

  Morem gessisse. Vid. quae infra hac de re dicuntur.
• 11 1.1678

  Ri∣galtius ait, Tunc tempora ferebant istam conversationem Apo∣stolicam.
• * 1.1679

  Cornelii Elo∣gium.
• a 1.1680

  Ad personam Collegae nostri, Lam. Bod. 2.
• b 1.1681

  Sed Dei judicio, Bod. 2.
• 1 1.1682

  Ri∣galtius ait, Ut supra, Literae per totum mundum missae sunt.
• 2 1.1683

  Episcopatum.
• c 1.1684

  Ipsum nec voluit, Lam. Ebor. NC. 1.
• d 1.1685

  Sed quietus alias & modestus, Ver. Benev. Bod. 1. 2. Lam. Ebor. NC. 1. Lin.
• 3 1.1686

  Rigaltius ait, In∣fra dicet: Nulla illum libelli, ut quidam jactant, labe macula∣tum. Et de libellatis: Etsi manus eorum pura sit, conscientiam tamen eorum esse pollutam. Itaque hic virginalem conscientiam dicit, sanctam, integram, non libellatam, non turificatam, non alio hujusmodi crimine contaminatam. Sed Pamelius virginem fuisse Cornelium ex his Cypriani verbis colligit. Cui certe opi∣nioni favent exemplaria nonnulla, in quibus scribitur, virgi∣nalis continentiae. Et paulo post subjiciet Cyprianus de eodem Cornelio, ipsum vim passum esse, ut Episcopatum coactus acci∣peret.
• e 1.1687

  Virginalis continentiae, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1, 2, 3. Pem. MR.
• 4 1.1688

  Novatianus; à tribus temulentis & lucifugis in eam rem conductis Episcopis, noctu conse∣cratus.
• f 1.1689

  Vim fecit, Lam. Bod. 2.
• 5 1.1690

  Sexdecim Episcopis qui ejus ordinationi interfuerunt, inter quos ex Africa duo, Pom∣pejus & Stephanus.
• g 1.1691

  Urbe Romana, Bod. 1.
• 6 1.1692

  Illustrissimus Annalista divino aliquo signo designatum putat. Sed nostrum non est miracula cudere. Ille Dei judicio electus dicitur, qui talis est, qualem lex divina ad id munus obeundum expetit. Vid. 1 Tim. Cap. 3. vers. 2, 3, 4, 5, 6.
• h 1.1693

  Et cathedra, Ver.
• 7 1.1694

  Rigaltius ait, Conjiciet aliquis, manum Cypriani tantum scripsisse: Cum Fa∣biani locus & cathedra sacerdotalis vacaret. Nec sane aliud quicquam patitur sensus Auctoris.
• 8 1.1695

  Rigaltius ait, Post electum Cornelium, Novatianus per ambitum electus fuerat. Priorem illam Cornelii electionem, veram & legiti∣mam, Cyprianus primam vocat. Unde & primum in Episco∣patu fuisse ait Cornelium. Sic tamen, ut Novatianus postea ele∣ctus, haberi aut dici nequeat secundus, quia Cornelius solus esse debeat. Neque enim licere plures haberi eodem tempore singu∣laris Ecclesiae Episcopos. Cum igitur Novatianus secundus esse non possit, recte Cyprianus argumentatur, nullum esse. Hoc est, Episcopante Cornelio, praeter ipsum Cornelium esse Episcopum neminem. Hoc vero & ad omnes Ecclesias pertinet. Nam etsi Romana sit prima, tamen & ceterae omnes. Una est ab Aposto∣lis prima, ex qua omnes. Tertulliani verba sunt: Sic omnes prima, & Apostolicae omnes, dum una omnes probant unitatem: dum est illis communicatio pacis & appellatio fraternitatis.
• i 1.1696

  Ambitu vel extor∣tu, sed de Dei, Lam. Bod. 2. ex sorte, Fab.
• k 1.1697

  Quanta firmitas fidei, Bod. 3.
• l 1.1698

  Tempore quo tyrannus, Lam. Bod. 2.
• 9 1.1699

  Rigaltius ait, AEmu∣lum sacerdotem; edidit Pamelius, ex codice ut ipse ait Affligi∣nicnsi: & verissimam esse adfirmat hanc scripturam, quae pro∣culdubio falsa est. Nam & in antiquis exemplaribus optimo con∣sensu legitur: Quam constitui Romae Dei sacerdotem: & Cy∣priani mens aliam lectionem non patitur. Etenim Cornelium Episcopum propterea commendat, quod per omnes gradus Eccle∣siasticos promotus, tandem ex Dei & Christi judicio, clerico∣rum testimonio, plebis suffragio, de sacerdotum collegio factus fuerit Urbis Romae Episcopus. Eundem vero hoc etiam nomine praedicat, quod una cum Episcopatu tantum virtutis, tantum a∣nimi, tantum fidei susceperat, ut ab Officio suo non sit deter ritus saevitia Decii. Qui tamen odio tanto Christianos oderat, ut li∣bentius tulisset opponi sibi contrarium Caesarem, quam constitui Romae Dei sacerdotem. Atque hoc Cyprianus pro stili sui rheto∣rici facundia. Ceterum, quod adserit Pamelius Decium aequiore animo passurum fuisse aemulum adversus se principem, quam con∣stitui Romae Novatianum, aemulum Cornelii, valde est absur∣dum. Etenim Decius hostis Christiani nominis acerrimus, omnes uno ordine habebat Christianos, sive Catholicos sive s••hismaticos. Neque is erat qui sese vellct interponere sedandis illorum discor∣diis, & Novatiano aeque pro sacerdote agendum fuisset, atque Cornelio. Sed multo est absurdius quod in mentem venit cui∣dam, his Cypriani verbis editione illa Pameliana interpolatis observanti, adeo magnificam illo jam aevo Episcopi Romani po∣testatem, ut esset ipsis Caesaribus invidiosa. Quasi metuendum foret, ne Romanum imperium sacerdos Christianus invaderet. Longe aberant ab istiusmodi consiliis illo tempore Christiani, nec erat Romae ullus Dei sacerdos aemulus Caesareae majestatis.
• 1 1.1700

  Rigaltius ait, Ex more tunc temporis castrorum. Quem faciebant imperatorem, milites impositum scuto, aspiciendum exercitus sublevabant. Am∣mianus Marcellinus, de Juliano: Caesar adsentire coactus est, impositusque scuto pedestri, & sublatius eminens, nullo silente, Augustus renunciatus est. Ad eumque morem pertinet versus Claudiani citatus à P. Pitboeo Adversarior. 11. cap. 6. Sed mox cum solita miles te voce levasset. Sustinentium humeris vibratum, dixit Tacitus Hist. IV. Zonaras, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, de Hypatio adversus Justinianum levato. Pari verborum formula loquitur Lactantius de Mortibus perse∣cutorum.
• a 1.1701

  Sic, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. Spir. Vet. Innom. Eras. M••nut. Romae aemulum, Pam.
• b 1.1702

  Lacerarent, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• 2 1.1703

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Rigaltius ait, Quem nobis hic timorem praedicat Cyprianus in Cornelio suo, quem fortissimum & intrepidum, & ad omnia perpetienda paratissimum exhibuit! Dicamus igitur, timorem intelligi debere, quem Tertullianus ait esse fundamentum aeternae salutis. Nempe timorem in Deum vindicem & ultorem, qui dixit se negaturum negatores, fidei desertores. Hoc timore Chri∣stiana mens armata sic exhorrescit inveniri parum fidelis, ut sit in perpetuo timore, nec ubi pro Christi sui nomine videatur esse non fortis. Devotissima Christo, hoc unum timet, ne devotione excidat sua. Hoc vero sensu bene Cyprianus devotioni timorem adjunxit.
• c 1.1704

  Pati voluit, Benev.
• 3 1.1705

  Ausus Episcopatum Decio vivo suscipere. Quamdiu sedem vacuam nemo impleret, Ec∣clesia Romana à Tyranno triumphata videbatur. Rigal∣tius ait, sacerdotalibus armis, patientiae Christianae constantia vicisti.
• * 1.1706

  Quae de Cor∣nelio quasi libellatico, aut qui cum sacrificatis communi••a∣ret feruntur, prorsus falsa erant.
• 4 1.1707

  Rigaltius ait, Supra di∣xit, virginalem conscientiam, & mox subjiciet: nulla illum li∣belli, ut quidam jactant, labe maculatum.
• 5 1.1708

  Qui à Carthagine missi ut quae Romae agerentur perspicerent, & Synodo re∣nunciarent, de quibus supra.
• d 1.1709

  Nulla jam illum, Lam. Bod. 2.
• e 1.1710

  Communionem sacrilegam, Lam. Ebor. NC. 1.
• 6 1.1711

  Irrita esset pote∣stas clavium, si liceret alicui Episcopo, in alia Ecclesia ex∣communicarum, ad communionem suam admittere. Qui anathematis fulmine percellitur; non ab una aliqua particu∣lari Ecclesia, sed à Catholica exclusus est. Et merito quis∣quis tali admiscetur, causam ejus suam facit: alium temere admittendo seipsum excludit.
• 7 1.1712

  Rigaltius ait, Hoc est, ad vi∣tanda schismata.
• 8 1.1713

  Huic necessitati ipse D. Paulus cessisse videtur, dum 2 Cor. 10. 6. ait, se in promtu habere ulcisci omnem inobedientiam, sed non antequam impleta fue∣rit Corinthiorum obedientia.
• f 1.1714

  Sed & quam maximus, Bod. 3.
• 9 1.1715

  Rigaltius ait, Saeviente adversus Christianos persecutione, si quem forte in ordine constitutum Ec∣clesiastico, puta Episcopum, Presbyterum, Diaconum, exilii metus aut violentia tormentorem de fide Christo data dejecerat, is ad fidem reversus postquam impetrata peractaque poenitentia satisfecerat Ecclesiae, recipiebet quidem ecclesiasticam communio∣nem, hoc est, societatem & conversationem cum ceteris fide∣libus, ita ut fieret particeps Corporis Christi; sed non recipie∣bat locum quem in ordine prius tenuerat. Itaque de Episcopo, de Presbytero, de Diacono fiebat id quod erat privsquam fuis∣set ordinatus. Reddebatur illi locus in Ecclesia, non dignitas loci. Communicabat ut laicus sive plebeius. Utebatur jure ceterorum fidelium qui nondum erant promoti ad quemquam or∣dinem ecclesiasticum. Haec erat tunc temporis communio laica. Cujus adeo participes Eucharistica sacramenta, speciem inquam utramque panis & vini sumebant. Hodie communionem laicam diceremus, quae sub una tantum specie panis conceditur, etiam Episcopis & Sacerdotibus extra sacrificiorum officia communican∣tibus. Imo & communionis vocabulum vix audimus alio signi∣ficatu quam Eucharistiae celebrandae. Recte quidem dicit Ri∣galtius, bodie communionem laicam dicendam quae sub una tan∣tum specie conceditur: quia haec res priscis ecclesiae seculis inandita. Can. Apost. 15. de Clerico fugitivo dicit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ita Concil. Sardicens. can. 1. Ex Epistola ad Fidum quae sequitur constat Victori quondam Presbytero poenitentiam impositam.
• g 1.1716

  Cornelius tibi nunciatus est, Lam. Bod. 3. Ebor. NC. 1. Lin.
• h 1.1717

  Rece∣dunt à nobis, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• l 1.1718

  Nobis disp••••cent, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 3.
• * 1.1719

  Lapsis in exi∣tu subvenien∣dum; nec tamen par omnium con∣ditio.
• a 1.1720

  Offocari, Bod. 1. 2. Lam. Ebor. NC. 1. Lin.
• 1 1.1721

  Cyprianum puto scripsisse offocari; quae MSS. plurimorum lectio, & vox à Tertulliano agnita lib. de Idololat. c. 24. cumque fluctus ejus offocant, omnis vortex ejus ad inferos desorbet. Praxi Ecclesiae quae thurifica∣tis & sacrificatis, hoc est Idololatris, tantum in exitu pa∣cem dare prae se ferebat; objecisse videtur Antonianus, quod ex istis plurimi, à morbis convalescebant, & ita diu ante exitum ad communionem restituti fuerunt. Cui ob∣jectioni occurrit Cyprianus dicendo; primum, non licuit Episcopis aut Presbyteris, postquam decumbentibus viati∣cum dedissent, illos è medio tollere. Et secundo, resti∣tuta à Deo valetudo, indicio esse possit, clementissimum numen pacem ab Ecclesia datam, ratam habuisse. Nec quidem erat unde è morte elapsis multum invideatur, siqui∣dem ad Poenitentiam usque tenebantur. Pacianus dixit ac∣commode in hanc rem. Aliud est de periculo liberari, aliud ad periculum cogi: & fortasse paterer hoc credi si poenitentiae deliciae putarentur; cujus labor tantus imponitur, cui carnis interitus imperatur.
• b 1.1722

  Indicium, Lam. Lin. Bod. 1. Ver. Neap.
• c 1.1723

  Hi quoque, Neap.
• d 1.1724

  Pactione, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1. Ver. passione, Ben. Neap.
• e 1.1725

  Ille qui intimos, Bod. 1.
• f 1.1726

  Hospitatus cepit, Bod. 3.
• g 1.1727

  Multa solventes, Corb.
• * 1.1728

  Favorabilis inprimis libel∣laticorum causa.
• 2 1.1729

  Concionante.
• 3 1.1730

  Rigaltius ait, Ab avaro scilicet Praeside, vel fortean misericordi, ac de melioribus Eth∣nicis. Sed respuendam fuisse hanc occasionem docet Tertullianus in illo grandi & magnifico ad Fabium sermone, probatque exem∣plo Pauli: Cum Felix praeses pecunias acceptum se pro eo à dis∣cipulis sperasset, de quo & ipse in secreto tractaverat cum ipso, neque ipse pro se, neque discipuli pro eo numerarunt. Sed isti exemplo, opponitur factum Jasomis Act. 17. 9. Vid. quae dicta in lib. de Lapsis.
• h 1.1731

  Mihi omnino non, Vat.
• 4 1.1732

  Si in posterum similis tentatio acciderit, testarur se instructum & paratum omnia potius perpeti quam libelli labe conscientiam polluere.
• i 1.1733

  In haeresin ut in schisma, MR.
• * 1.1734

  Luc. 15. 4.
• 5 1.1735

  Veriorem puto lectionem, quam antithesis ad verba praecedentia videtur exigere, licuit enim Cypriano dixisse, Errantem & lapsam, si in animo esset candem vocem statim repetere.
• k 1.1736

  Lassos, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1. Ver.
• l 1.1737

  Lupis dabimus, Bod. 3.
• * 1.1738

  1 Cor. 9. 12.
• * 1.1739

  1 Cor. 11. 1.
• * 1.1740

  1 Cor. 9. 22.
• 1 1.1741

  Quaedam Graeca exem∣plaria habent 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.1742

  1 Cor. 12. 26.
• * 1.1743

  Stoicus olim Novatianus: sectae suae pla∣cita Ecclesiae invexit.
• * 1.1744

  Coloss. 2. 8.
• a 1.1745

  Vitanda sunt, Lam. Bod. 3. Ebor. Lin. NC. 1.
• * 1.1746

  Num. 12. 3.
• b 1.1747

  Lenissimus, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• 2 1.1748

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• c 1.1749

  Estote ergo misericordes, Bod. 3. quomodo & pater, Ver.
• d 1.1750

  Misericors est, Bod. 3.
• * 1.1751

  Luc. 6. 36.
• 3 1.1752

  Eodem modo locum hunc laudat Cyprianus in Epistola ad Stephanum de Marciano Arelatensi.
• * 1.1753

  Mat. 9. 11.
• e 1.1754

  Opem nostram & medelam vulneratis, Bod. 1.
• f 1.1755

  Saucios, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• g 1.1756

  Nunquam iidem, Bod. 3.
• h 1.1757

  Poenitentia frequenter, Lam. Ebor. Lin. NC. 1. Bod. 2.
• i 1.1758

  De poenitentiae robore, Ebor. NC. 1. Bod. 2. poenitentiae robur armatur, Vatic.
• 4 1.1759

  Eadem vocis notatione 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 supponit apud Hebraeos. Rigaltius ait, Scilicet Christi. Itaque tota clausula sic constituenda est. Si ab Ecclesia dure & crudeliter segregatus, ad gentiles se vias & secularia ope∣ra convertat; vel ad haereticos & schismaticos, rejectus ab Ecclesia, transeat, ubi etsi occisus propter nomen postmodum fuerit, extra Ecclesiam constitutus, &c. Martyrium ipsum schismaticis non prodesse, passim istis fere verbis pronun∣ciat Cyprianus.
• k 1.1760

  Nomen Christi, Bod. 2.
• 5 1.1761

  Poenitentiae remedia, ita mortuis sunt profutura; ut adhibita illis medicamenta prodessent.
• * 1.1762

  Psal. 6. 6.
• l 1.1763

  Si ergo praelium, Lam. Ebor. NC. 1.
• 6 1.1764

  Postquam esset constitutum ut in articulo mortis lapsi ad pacem admitterentur; conse∣quens erat ut id obtineret persecutionis tempore, quando par impenderet periculum.
• m 1.1765

  Invenietur & ar∣matus, Lam. Ebor. Lin. NC. 1.
• n 1.1766

  Infirmitas venerit, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 7 1.1767

  Nondum poenitentia in sacramentum accreverat; nec sententiam de∣cretoriam sibi arrogabat. Exors haec in peccatis remittendis potestas à Donatistis primum arrepta; quos Optatus 1. 5. sic coarguit. Concedite Deo praestare quae sua sunt. Non enim potesi munus ab homine dari, quod divinum est. Si sic puta∣tis, Prophetarum voces & Dei promissa inanire contenditis, quibus probatur, quia Deus lavat non homo. Idem haere∣ticum dogma Audianis imputatur à Theodorito haeret. fab. l. 4. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quid de clavium potestate sentiamus sup. lib. de Lapsis re••uli∣mus.
• * 1.1768

  Ecclesiae cen∣surae, Dei ju∣dicio non praejudicant. Porro in re ancipiti ad le••uorem par∣tem accedere oportebit.
• o 1.1769

  Fuerit statutum, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.1770

  Galat. 6. 7.
• * 1.1771

  1 Reg. 16. 7.
• 8 1.1772

  LXX. Legunt. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Noster videtur legisse 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.1773

  Prov. 18. 19.
• p 1.1774

  Onera vestra, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.1775

  Galat. 6. 2.
• q 1.1776

  Item superbos, Lam. ponit, Lam.
• * 1.1777

  1 Cor. 10. 12.
• * 1.1778

  Rom. 14. 4.
• r 1.1779

  Stabilire, Lam. Lin. Ebor. Bod. 1. 2. 3. NC. 1.
• * 1.1780

  1 Jo. 2. 1.
• s 1.1781

  Ipse est suffragator & deprecator, Bod. 3. ipse deprecator, Lam.
• * 1.1782

  Rom. 5. 8.
• a 1.1783

  Eliberabimur, Ver. Man.
• * 1.1784

  Rom. 12. 15.
• b 1.1785

  Sic, Bod. 1. 2. Lam. Ebor. Lin. NC. 1. & duri, Bod. 3.
• c 1.1786

  Sic, Bod. 1. 2. Lam. Ebor. MR. refundendam, Imp.
• d 1.1787

  Laxandum esse debemus, Lam. Ebor. Bod. 2.
• e 1.1788

  Pereat quod, Bod. 3.
• f 1.1789

  Cujus parte, Bod. 1. Neap.
• g 1.1790

  Diabolo facimns, Lam.
• h 1.1791

  Sacerdos, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2.
• * 1.1792

  Luc. 10. 31.
• i 1.1793

  Nunc curatum, Bod. 1. 3.
• 1 1.1794

  Rigaltius ait, Cura∣tum intellige, cura diligenter habita, salutaribus monitis & aliis Christianae caritatis officiis ad poenitentiam, deinde ad Ec∣clesiam, revocatum.
• k 1.1795

  Reser∣vamus, Bod. 1.
• * 1.1796

  Non metuen∣dum ne indul∣gentia erg•••• lopsos, animos Christiano∣rum à Mar∣tyrio avertat: arumnae co∣rum quiin poenitentia sunt positi, à martyrum praerogativis longi ssime ••bsunt.
• l 1.1797

  Corde solo in Deum, Bod. 1.
• m 1.1798

  Continentia, ac propositum, MR.
• 2 1.1799

  Rigaltius ait, Disputat Cyprianus de lapsis ad poenitentiam, hoc est ad veniam & Ecclesiam, recipiendis. Nam post impe∣tratam poenitentiam, ea rite peracta, poenitentibus venia datur, pax & Ecclesia sive communio redditur lapsis, puta libellatis & turificatis. Ac varias quidem intercedere ait circumstantias & figuras delictorum, pro quibus Episcoporum arbitrio temperari poenitentia debeat. Hoc tamen interesse, quod cum libellatis mi∣tius agi debere, multa suadeant. Contradi••ebant Episcopi nonnul∣li, ideo maxime negandam esse poenitentiam lapsis, quod laxata semel disciplinae regula, maximum sequeretur ecclesiae detrimen∣tum, & in summo periculo versaretur fidei Christianae tenor. N••m quis dei••ceps pro nomine Christi martyria non fugiat, aut vitam quacunque ratione suam non redimat, qui lapsis poeniten∣tiae tempus concedi debere intellexerit? Hoc vero non ita metuen∣dum esse Cyprianus ait. Etenim longe aliam esse conditionem la∣psorum, aliam confessorum sive martyrum. Hos statim paradiso recipi, de gloria, de mercede, de corona certos. Illos ad veniam store anxios & sollicitos quid statuat ac decernat Episcopus, & an poenitentiae tempus indicat tam longum, quam esse debitori solet carceris taedium, unde non exeant, donec solvant novissimum qua∣drantem. An forma poenitentiae futura sit tam atrox, pro qualitate s••ilicet criminis, ut per cineres & pulverem volutari, per jeju∣niorum tristitiam, perque ciliciorum asperitatem macerari, per gemitus & suspiria, cordis exaestuantis dolorem clare loquentia, velut metallum ignibus ardentissimis ex••oqui ac purgari debeant: & post haec omnia tandem, aut si qua infirmitas urserit, aegre recepti, in diem judicii, ad sententiam Domini pendeant reser∣vati. Cum sit igitur tanta poena proposita lapsis ut eventus in∣certi poenitentiam adipis••antur, tam ••erta vero tamque praesens martyri gloria, non esse cur ad fugienda martyria fideles invitari poenitentia videantur.
• * 1.1800

  Mat. 5. 26.
• n 1.1801

  Doloris cruciatu, Lam.
• o 1.1802

  Purgari divine, Bod. 2. 3. Lam. Ebor.
• 3 1.1803

  Quam parum haec faciunt ad Purgato∣rium Romanensium stabiliendum, contra quod Pamelius sensit, optime ostendit Rigaltius: & revera nihil aut in veteri aut novo instrumento usitatius; quam per ignes, fornacem, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉& flammas, quascunque afflictiones describere. Sed cum plures MSS. codices legant, non; diu igne, sed divine, suspicio subit, injecta literula, veram lectionem fuisse, diu∣tine: ut periodus sic concipiatur. Aliud pro peccatis longo do∣lore cruciatum emundari, & purgari diutine; aliud peccata om∣nia passione purgasse.
• 4 1.1804

  Rigaltius ait, Ad notam Pamelii, ubi dicitur lo••um esse intelligendum de die par∣ticularis judicii uniuscujusque, Nic. Faber notat: Imo potius de extremo judicio ex ea opinione quae fuit multorum & magno∣rum virorum tam Graecorum quam Latinorum in Ecclesia pri∣mitiva, qui solos martyras gloria divina perfrui ante illud ex∣tremum judicium, ceteros vero, in extremum judicium dif∣ferri voluerunt. Quae fuit etiam Tertulliani sententia. Sed illa non erat Cypriani nostri sententia: qui passim in libro de Mortalitate docet, ejus esse mortem timere qui ad Christum nolit ire. Et tunc esse servis Dei pa••em, tunc liberam, tunc tranquillam quietem, quoniom de istis mundi turbinibus extra∣cti, sedis & aeternae tranquillitatis portum petimus, quando ex∣puncta hac morte ad immortalitatem venimus. Tunc, ad refri∣gerium justi vocantur, ad supplicium rapiuntur injusti, datur veloc••••s tutela fidentibus, perfidis poena. Inde amplectamur diem qui assignat singulos domicilio suo, qui nos istic ereptos, & la∣quis secularibus exsolutos, paradiso restituit & regno. coelesti. In∣terim agnoscendum, veteres omnes sensisse diem judicii terrores, etiam sanctis formidandos, secum allaturum: unde forte preces etiam pro Martyribus conceptae. Sacrificia pro eis semper offerimus, inquit Cyprianus, Ep. 39. quoties martyrum passiones & dies anniversaria commenoratione cele∣bramus. Vid. quae dicta ad Ep. 2. & 12.
• 5 1.1805

  Satis inconsulte Albaspineus asserit Moechis veniam non factam ante Novatiani tempo∣ra, quando contrarium hic aperte doceat Cyprianus. Veri∣similior longe Morini sententia, qui statuit poenas poeniten∣tiales usque ad Novati tempora fuisse leviores: quod ex censura Apostolica 1 Cor. 5. & Joannis praxi quam ex Cle∣mente Alexand. refert Eusebius, Hist. l. 2. c. 17. & aliis veterum scriptis conficit. Certe ipse Tertullianus quando in Zepherinum tanquam impudicitiae patronum invehitur; a∣gnoscit Psychicos, hoc est, Catholicos, moechos olim ad poenitentiam admisisse. Erit igitur, inquit, & hic adversus Psychicos titulus, adversus meae quòque sententiae retro penes il∣los societatem, quo magis hoc mihi in notam levitatis objectent. Porro, Zepherino antiquior Dionysius Corinthiorum Epis∣copus, cujusvis flagitii compertos per poenitentiam suscipien∣dos decrevit. Ep. ad Amastrianos, apud Euseb. l. 4. c. 23. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Demum S. Ignatius E∣pist. ad Philadelphenses in universum pronunciat, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.1806

  Moechis olim poenitentiam Episcopi qui∣dam Africa∣ni denega∣bant, salva pace cum ali∣ter sen••••••ti∣••us.
• 1 1.1807

  Africa proprie dicta, quae in provin∣ciae formam victa Carthagine redigebatur, & Zeugitana dicitur.
• 2 1.1808

  Quamdiu nullum Ecclesiae decretum intervenit, quilibet Episcopus, omnia ad regimen plebis sibi commissae, ex animi sui sententia administrat; ita tamen ut cum aliter sentientibus fraternam caritatem re∣tineat. Hunc locum laudat D. August. Epist. 48. ad Vin∣cent. Rogatist. & l. 4. de Bapt. c. 12.
• * 1.1809

  Qui pacem lapsis dene∣gant, SS. Scripturis repugnant.
• * 1.1810

  Apoc. 2. 5.
• * 1.1811

  Tob. 4. 11.
• a 1.1812

  Non agentibus, Lam. Bod. 2. Ebor.
• * 1.1813

  Apoc. 2. 20.
• 3 1.1814

  Textus sacer habet 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Sensisse videtur Cyprianus, hanc pseudoprophetissam fuisse conjugem Episcopi Thyatirae. Cui interpretationi favent illa Graeca exemplaria quae legunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• b 1.1815

  Prophetissam, Bod. 3. Prophetin Vulg. Prophe∣ten, Bod. 1. 2.
• c 1.1816

  De sacrificio, Lam. Ebor. NC. 1. Manut.
• d 1.1817

  Poenitentiam••gesserint, Bod. 1. 2. 3. Lam Ebor. Lin. NC. 1.
• * 1.1818

  Luc. 15. 7.
• e 1.1819

  Scriptum sit, Dominus Deus, Lam.
• * 1.1820

  Sapi. 3. 13.
• f 1.1821

  Dominus Deus vester, Ebor. NC. 1. Dominus Deus, venite convertimini, Lin.
• * 1.1822

  Joel. 2. 12.
• g 1.1823

  Scindite, Bod. 2.
• h 1.1824

  Sententiam vertat, Benev.
• 4 1.1825

  Eodem modo laudatur tex∣tus iste, in lib. de Lapsis, sub finem.
• i 1.1826

  Malitiam irrogatam, Bod. 1. Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.1827

  Ps. 88. 32.
• * 1.1828

  Mat. 7. 9.
• k 1.1829

  Pos∣centibus eum, Man.
• l 1.1830

  Prioribus, Bod. 3.
• m 1.1831

  Ac poenitentiam, ac dolore correctum, Man.
• n 1.1832

  Ipse bonitas, Ben. Ver. Bod. 1. 2. Man. bonitatis & misericordiae & pietatis fons, Bod. 3.
• * 1.1833

  Mat. 5. 5.
• 5 1.1834

  Rigaltius ait, Intelligit deli∣cta, proprie sumto Delicti vocabulo. Quae scilicet commisisse qui dicitur, officium Christiani praetermisisse, fidem Christianam, hoc est Christum, dereliquisse ac deseruisse censetur. Hujusmodi vero sunt sacrificati, aut thurificati, & libellati.
• 1 1.1835

  Pamelius ait, Hic respondet ad alteram Antoniani quaesiionem, qua petebat do∣ceri, quam haeresim introduxisset Novatianus; primum au∣tem schismaticum, postea sub epistolae finem etiam haereticum fuisse docet. Nefaria Novatiani dogmata, à Dionysio A∣lexandrino vivis coloribus depinguntur, apud Euseb. l. 7. cap. 8.
• * 1.1836

  N••vatiani character.
• a 1.1837

  Jactet se licet & ferat quomodo vult. Lam. Ebor NC. 1. Bod. 2.
• b 1.1838

  Unitatem tenuit, Lam. Bod. 1. 2.
• c 1.1839

  A decem & septem, Bod. 3.
• 2 1.1840

  Non per visibilem in terris Ecclesiae Monarcham, sed Episcoporum multorum concordem nu∣merositatem.
• 3 1.1841

  Non Divinam, non Christianam, non Apostolicam. Christus Apostolis Ecclesiam pascendam commisit, illi eorum successoribus Episcopis jus suum demandabant; his data clavium pote∣stas; sacramenta conficiendi & administrandi facultas. Qui suo marte aut Episcopos constituit, aut sacra eorum munia attentat, humanam conatur Ecclesiam facere; nec Sacra∣menta plebi, sed sacrilegia ministrat. Sed etiam hac ex parte furiosissime sacrilegus erat Novarianus, qui in Eucha∣ristiae mysteriis, homines non Deo, sed sibi initiabat. Cu∣jus adjurationis formulam videre est apud Euseb. l. 6. Cap. 43. Porro in hac noxa versantur, quod humanam Eccle∣siam facere satagant, hujus seculi politici, qui omnia ad magistratum civilem pertrahunt, & penes ipsum esse sta∣tuunt, regimen Ecclesiae fingere & refingere.
• d 1.1842

  Ecclesiastici ordinis, Bod. 3.
• e 1.1843

  Con∣taminatione conscindere, Lam. Bod. 2.
• f 1.1844

  Unitate discederet, Lam.
• * 1.1845

  Eph. 4. 2••
• * 1.1846

  Domini no∣s••••ipraeroga∣tiva est, zi∣z••nia à fru∣mento discer∣nere.
• * 1.1847

  2 Tim. a••••. 20.
• * 1.1848

  Ps. 2. 9.
• * 1.1849

  Ex admissis ad poeniten∣tiam moechis sequitur, & Lapsos ad∣m••t••endos.
• * 1.1850

  Apoc. 2. 23.
• * 1.1851

  Jo. 5. 14.
• 4 1.1852

  Rigaltius ait, Hoc habet Cyprianus ab Tertulliano suo, qui pluribus hanc quaestio∣nem tractavit libro de Pudicitia: Quis magis negavit, qui Christum vexatus, an qui delectatus amisit? qui quum amitte∣ret doluit, an qui cum admitteret, lusit?
• g 1.1853

  Errore deceptus, ille, Lam. Ebor. NC. 1.
• h 1.1854

  Secundum Apostolum, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.1855

  1 Cor. 6. 18.
• i 1.1856

  Ex his qui an∣te, Lam.
• * 1.1857

  2 Cor. 12. 20.
• * 1.1858

  Eph. 5. 5.
• 1 1.1859

  Codices impessi legunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Sed MSS. nonnulli cum Cypriano habent 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 2 1.1860

  Frauda∣tor, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Revera isti fraudatores, ab Apostolo desi∣gnati, sunt libidinosi & salaces, qui dolis & blanditiis ad impudicitiae sordes illiciunt. Eph. 4. 19. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sic quae statim apud Cyprianum hic sequitur ex Coloss. 3. 5. cupiditatis mentio, in textu Graeco est, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Grae∣cus textus habet 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sed tamen aliqui codices eum Cypriano legunt, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• a 1.1861

  Et iterum dicit, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.1862

  Coloss. 3. 5.
• 3 1.1863

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. De notatione vocis istius apud Auctorem nostrum diximus ad lib. ad Donat. Redundat vero hic loci; & desumi videtur à versu 8. qui sequitur. Unde etiam Tertullianus locum hunc laudans, turpilo∣quium desumsit. lib. de Pudic. c. 17. & huic versui quinto attexuit.
• * 1.1864

  Ezech. 18. 20.
• * 1.1865

  4 Reg. 14. 6.
• 4 1.1866

  In speciem lenitatis & humanae indulgentiae dicebant Montanistae & Novatiani, se peccatorum, quae irremissibilia & inconcessibilia appellabant, reos Deo relinquere. Dicit Tertullianus de Pudic. l. 3. Ad Dominum remissa, & illi exinde prostrata, hoc ipso magis ope∣rabitur veniam, quod eam à solo Deo exorat, quod delicto suo humanam pacem sufficere non credit. Sic Novatianus in Epi∣stola ejus ad omnes ubique Ecclesias referente Socrate 1. 4. c. 28. admonebat Episcopos, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ita vero res Deo omnipotenti permis∣sa quemadmodum mortui resuscitatio. Objectioni enim quod Apostoli veniam indulserant; occurrit Tertullianus lib. de pudic. c. 21. dicendo, non ex disciplina sed potestate fecisse, nam & mortuos suscitaverunt.
• * 1.1867

  Qui ad poeni∣tentiam sua•• det, & poe∣nitentibus ve∣niam pacem∣que denegat, irridet non hortatur.
• b 1.1868

  Hortari ad satisfactionem, Bod. 3.
• c 1.1869

  Quae∣ris invenies, Lam. Ebor. NC. 1.
• d 1.1870

  Ipsa statim desperatione, Lam. Ebor. NC. 1.
• e 1.1871

  Sic, Lam. Ebor. Corb. NC. 1. Lin. Est, Imp. vel si ei cui usum, Benev. cui dum, Vatic.
• f 1.1872

  Fortem carinam, Bod. 1. 2.
• g 1.1873

  Abscidere, Ver. Benev.
• h 1.1874

  Fructus poenitentiae interdicitur, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 5 1.1875

  LXX. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Locum hunc saepissi∣me adducit.
• * 1.1876

  Ps. 6. 6.
• i 1.1877

  Ecclesiam suam, Lam. Bod. 3. Ebor. Lin.
• a 1.1878

  Ecclesiam jam dissipantes, Lam. Ebor.
• b 1.1879

  Pro nomine ejus, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• * 1.1880

  Poenitentibus non apostatis, qui post lap∣sum ethnico m••re vixe∣runt, pax concedend••.
• c 1.1881

  Apostolum dicentem, Lam. Ebor.
• * 1.1882

  1 Cor. 13. 3.
• d 1.1883

  Quando nec Christi, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• e 1.1884

  Magis nobis, Lam. NC. 1. Ebor. Bod. 2.
• * 1.1885

  Ad Pamelii num. Ep LIII. Ad E∣rasm. l. 3. Epist. 25. Sententiam suam exponit Cyprianus, quid fieri oporteret in causa eorum qui per tor∣menta supe∣rati.
• 1 1.1886

  Urbs est Byzacenae, de qua mentio in suffragio 69. Concilii Carthaginiensis. Hic thesauri Ju∣gurthae erant reconditi.
• * 1.1887

  Scripta post reditum.
• a 1.1888

  Superius collega, Ver.
• 2 1.1889

  Alibi observatum Decianam persecutionem primo motam à civitatum magistratu & po∣pulari tumultu; dein Proconsulem quaestionem graviorem exercuisse.
• b 1.1890

  Populi frequentis, Bod. 1.
• c 1.1891

  Septies tormentorum, Thu.
• d 1.1892

  Ad quem, Ver. & ad quam. NC. 2. quam pene, Lam. Bod. 2. NC. 1.
• e 1.1893

  Pervenerant, Ver.
• 3 1.1894

  Rigaltius ait, Necessitati imputat vim tormentorum, longam iterationem cruciatuum.
• f 1.1895

  Susceptos ad poenitentiam agendam, Thu. Mich.
• 4 1.1896

  Quod justum poenitentiae tempus proxime attingere videtur.
• g 1.1897

  Domini nomen, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. Lin. NC. 2. Thu. Foss. Mich.
• 5 1.1898

  Rigaltius ait, Hoc est, palam & liquido pronunciasse, Christiani sumus. Sic Epistola praeced. Occisi pro nomine, videlicet Christi: constanter vociferantes se esse Christianos.
• h 1.1899

  Obstinationem vicisse, Thu. Foss. Mich. Vict.
• i 1.1900

  Cru∣ciatibus repugnasse, Mich.
• k 1.1901

  In novissimo, infirmitate, Thu. Foss. Mich. Vict.
• l 1.1902

  Sic, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. Lin. NC. 1. 2. Thu. Foss. Vict. debere eis, Imp.
• 6 1.1903

  Rigaltius ait, Prius, hoc est, antequam carnem tormenta fatigassent.
• m 1.1904

  Carnem quae victa est, Lam. Ebor. NC. 1.
• n 1.1905

  Cum plurimi collegae, Ver. celebrata, Ebor. Bod. 2.
• o 1.1906

  Plenius, Ebor.
• p 1.1907

  Tractarem, Ebor. Lin. NC. 1.
• 1 1.1908

  Bis quotannis statae habebantur synodi; post Pascha, & tempore Autumni: quae ex data oc∣casione protractae, aut frequentius habitae.
• a 1.1909

  Junius. Haec & quae sequuntur addita ex, Pem. Voss. Corb. Lam. Ebor. Lin.
• * 1.1910

  Ad Pamelii num. Epist. LIV. Ad Erasm. l. 1. Ep. 2. Epistola sy∣nodica Ec∣clesiae Afri∣canae ad Ecclesiam Romanam, de pace lapsis maturius danda, ob persecutionem ingruentem.
• * 1.1911

  Scripta post reditum.
• 1 1.1912

  Non recipiendi ante tempus quod praescribebatur expletum, nisi sub ictu mor∣tis.
• b 1.1913

  Sub ictum, Corb.
• c 1.1914

  Veritas erat, Corb.
• d 1.1915

  Promiserit ipse & legem, Bod. 1. 2. NC. 1. 2. Ebor. Lin. Vict. Ver. Benev.
• e 1.1916

  Dederit, Bod. 1. 2. Ebor. Lin. NC. 1. 2. Ver.
• * 1.1917

  Mat. 16. 19.
• f 1.1918

  Sed cum, Foss. Vict.
• 2 1.1919

  Lapsis in persecutione De∣ciana, reditum in Ecclesiam importune urgentibus; Ep. XIX. respondit Cyprianus; tempus ipsum plus quam peterent largiri; quodque, qui differri non potest, potest coronari: quae multum videntur distare ab iis quae hic dicuntur de pace lapsis neces∣saria; frustra doceri & provocari in confessione nominis sangui∣nem fundere, si eis militaturis Christi sanguinem denegemus. Sed optime cohaerent utrobique dicta. Primo aliter se ha∣buit lapsorum status durante persecutione Deciana, & ipsa cessante. Nam qui in judicium vocatus mendacio se defen∣debat, erat fortasse obstrictus eo ipso in loco, coram iisdem judicibus, & circumstante populo crimen retractare, & pu∣blice verum profiteri: quod finita cognitione praestare mi∣nus tenebatur. Et ideo lapsus ad duras istas conditiones non erat etiamnum adigendus, ad quas dum praelium adhuc gerebatur cogi debebat. Secundo, in difficillimo lapsorum casu nihil erat ex privatis auspiciis innovandum; & ideo fas non fuit ex arbitrio singularis Episcopi lapsos admittere; sed postquam ex Concilii decreto pax iis erat concessa, nihil prohibebat temporis moram, interveniente utique Concilii auctoritate, ob causam etiam idoneam, expectatam scilic. persecutionem; aliquantum contrahi. Tertio, lapsi jam per idoneum temporis decursum in poenitentia positi, sui speci∣mina fecerunt, quod prius non fecissent. Porro notandum, quod lapsorum commoda cedere debebant utilitati Eccle∣siae; & utcunque optandum fuerit illis dominica saturitate perfrui, & ita ad passionem armari; haec in considerationem non veniebant donec disciplinae Ecclesiasticae, per poenas in delinquentes irrogatas, fuisset satisfactum. Imo lapsorum commodis tam crudo & importuno tempore non conduce∣ret ut mortiferos idolorum cibos adhuc pene ructantes, exhalan∣tibus etiam scelus suum faucibus, & funesta contagia redolenti∣bus, Domini corpus invaderent. Verba sunt Cypriani lib. de Lapsis. Sed expectandum, & ut 1 Corinth. 11. 28. ju∣bet Apostolus, homo se probet, & sic de pane edat & de cali∣ce bibat.
• 3 1.1920

  Rigaltius ait, Sub finem Epistolae: Hoc nobis divinitus frequenter ostendi∣tur. Idem commemorat Epistola ad Thibaritanos, quos etiam de persecutione gravissima admonet.
• g 1.1921

  Inducit, Bod. 3.
• h 1.1922

  Praeparamus, Bod. 1. Foss. Vict.
• i 1.1923

  Sic, Pem. Ben. Voss. 2. Lam. Ebor. Bod. 3. Lin. NC. 1. 2. Thu. Foss. Vict. Mich. Domini, Imp.
• k 1.1924

  Et poenitentiam, Thu.
• a 1.1925

  In periculum, Thu. Pastore oves in periculo, Bod. 2. Lam.
• 1 1.1926

  Ri∣galtius ait, In sequentibus dicet, Eucharistia recepta fideles eri∣gi & accendi. Jure id quidem. Nam à convivio Dominico, memores Dominici sanguinis, sumto sacramento, quemadmodum suprema illa nocte praeceperat Dominus, ut conjurati prodibant clacres, mortemque fortiter oppetebant quam Dominus pro ipso∣rum salute obierat.
• b 1.1927

  Nominis Christi, Lam. NC. 2.
• c 1.1928

  Adversarium volumus, Lam. Pem. Bod. 1. 2.
• 2 1.1929

  Credidit Cyprianus plebem Chri∣stianam, ad poculum Domini jure communicationis admitti, nec fine injuria posse depelli.
• * 1.1930

  Venia ad A∣postatas non extenditur; sed tantum ad poeniten∣tes.
• d 1.1931

  Sacrificia Deo, Corb.
• * 1.1932

  Occ••rritur objectioni, quod fieri po∣test lapsorum poenitentiam fictam esse.
• e 1.1933

  Pax donata, Bod. 3.
• * 1.1934

  Occurritur etiam & al∣teri objectio∣ni, quod martyribus pace non sit opus.
• 3 1.1935

  Sic Luc. 9. 23. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Rigaltius ait, Qui dignatione divina martyrium obtinet. Mar∣tyrium tollit, ut infra arma tollentes.
• 4 1.1936

  Rigaltius ait, Tota paradisi cla∣vis, sanguis tuus est, inquit Tertul. Vid. Epist. LVIII
• f 1.1937

  Quam non accepta, Lam.
• g 1.1938

  Erigit & accingit, Lin. NC. 2.
• * 1.1939

  Mat. 10. 19.
• h 1.1940

  No∣lite cogitare quomodo aut quid, Lam. Ebor. Bod. 2.
• 5 1.1941

  Rigal∣tius ait, Traditis, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Mattbaei X. 17. & 18. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & Marci XIII. 9. & 10.
• i 1.1942

  Confessione sui nominis, NC. 2.
• k 1.1943

  Communicatione discedit, Lam. decidit, Foss. Vict.
• * 1.1944

  Ezek. 34. 3••
• l 1.1945

  Sic, Ver. Quod contritum, Ben. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• 1 1.1946

  Librarii vocem hanc in vulgari tri∣bulationis sive aerumnae notatione intelligebant; & ideo con∣solationem melius respondere crediderunt; contra sacri tex∣tus mentem.
• 2 1.1947

  LXX. legunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Colliga∣stis Tertul.
• a 1.1948

  Consolati estis, Impr.
• b 1.1949

  Comestionibus, Lamb. in deprecatione••, Corb.
• * 1.1950

  Eze. 34. 10.
• c 1.1951

  Ut non pascam eas, & extraham oves, Lam.
• d 1.1952

  De manibus, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 3 1.1953

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Haec desumta sunt ex versu 16. Ipse Deus singulis ovibus, pascua sua designabit.
• 4 1.1954

  Videtur respicere Luc. 19. 22. De ore tuo te judico serve nequam. Porro alludit ad verba praecedentia. Extraham oves meas de ore eorum: ut reposcere oves, idem sit quod extrahere.
• 5 1.1955

  Rigaltius ait, Ipse Epist. LX. magis philosophiae secularis pravitate durus, quam Philosophiae Dominicae lenitate pacificus. Pacianus Epistol. 11. dixit, inobsecrabilem asperitatem, cui opponit gratuita Domini bona, & coelestis clementiae titulos.
• e 1.1956

  In∣humanae crudelitatis, Pem.
• f 1.1957

  Quam dulcedini divinae, NC. 2.
• g 1.1958

  Ut quia hostes, Lam. Ebor. Bod. 1, 2. Lin. NC. 1. 2.
• 6 1.1959

  Quanquam in Synodo con∣venerit lapsis ob ingruentem persecutionem pacem maturius dandam esse, tamen cum penes Episcopum erat judicare de lapsi poenitentia, res haec in ejus arbitrio usque permansit. Aut fortassis respicit Episcopos eos, ad quos Provinciae Afri∣cae synodi decreta non pertinebant.
• h 1.1960

  Et pugnam, Bod. 1. Voss. 2.
• 7 1.1961

  Certe Cypriano erat gravior; qui post exilii taedia, tandem hac persecutione capite plecteba∣tur. Sed Prophetae, visorum suorum non semper fidi in∣terpretes. Donum prophetias interpretandi, prorsus erat distinctum à prophetiae charismate. vid. 1 Cor. 1. 10.
• i 1.1962

  Hoc nobis scimus divinitus frequenter ostendi, Pem. Bod. 1. 2. NC. 1.
• k 1.1963

  Admoneri, Lin. Ebor. Lam. NC. 1. 2.
• 1 1.1964

  Videtur urbs Zeugitanae. Pa∣melius ait, Quum soleat ad majores civitates scribens tum clero tum plebi inscribere Epistolam, mirum est quod soli plebi hanc Epistolam scribat, praesertim quum inter Episcopos Africae Vin∣centii Thibaritani fiat mentio. Supra observatum ad Episto∣lam ad Cornelium de Polycarpo Adrumetino, omissum E∣piscopi nomen indicio esse Ecclesiam scriptionis tempore E∣piscopo carere. Hoc vero in loco, Episcopus & plebs si∣mul praeteriti ideo videntur, quod plebis Thibaritanae desi∣deriis prius ad Cyprianum, aut literis aut nuncio, saepius transmissis, responsum hic reddatur. Sed res nova non est, ut Cyprianus Plebi seorsim à Clero scriberet; id enim supra, Epist. XVII. factum.
• a 1.1965

  Fratres carissimi, Lin. NC. 2.
• * 1.1966

  Ad Pamelii num. Epist. LVI. Ad Erasm. l. 4. Ep. 6. Excusat se Cyprianus Thibaritanis quod illos non invisisset, & de persecutio∣ne imminente admonet.
• b 1.1967

  Idque in votis, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.1968

  Scripta post reditum.
• c 1.1969

  Si rerum ac temporis, Bod. 3.
• 2 1.1970

  Rigaltius ait, Sic Cyprianus etiam Domino serviens, non prohiberi se putat tem∣pori quoque prudenter servire, hoc est, ut servo Dei congruit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Rom. 12. 11.
• d 1.1971

  Praesentem, Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• e 1.1972

  Urgentibus hic, Bod. 3.
• f 1.1973

  Cum de Domini, Lam. Ebor. NC. 1.
• g 1.1974

  Saepius & admoneamur, Ver. Lam. Ebor. Lin. Bod. 1. 2. 3. NC. 1.
• 3 1.1975

  Rigal∣tius ait, Jam dixerat Paulus: Tempus esse in collecto, & ap∣propinquare extrema tempora. Ipse Cyprianus hac Epist. mox dicet, novissimis temporibus. Infra dicet, diem nequissimum. Hoc illud ipsum est quod Tertullianus vocat in Apologet. Cap. 32. Vim maximam universo orbi imminentem, ipsam∣que clausulam seculi acerbitates horrendas comminantem. Et de resurrect. carnis. cap. 27. Fines seculi, sub ultima ira. Deinde diserte ait. Post Antichristi eradicationem agitabitur resurrectio.
• h 1.1976

  Tempus appropinquare, Lam. Bod. 2.
• i 1.1977

  Quidquam aliud, Lam.
• k 1.1978

  Nec putemus, Bod. 1, 2, 3, 4.
• l 1.1979

  Qualia jam, Ebor. NC. 1.
• m 1.1980

  Iccirco nos, Bod. 3.
• n 1.1981

  Si id quod Christus, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• * 1.1982

  1 Joh. 2. 6.
• o 1.1983

  Fieri voluerit imitemur, Lam. Ebor.
• p 1.1984

  Sic, Lam. Bod. 1. 2. 3. Ebor. Lin. NC. 1. 2. Sic Ep. 6. Sumus filii, si, Imp.
• * 1.1985

  Rom. 8. 16.
• q 1.1986

  Sic, Bod. Lam. Ver. filii Dei, Imp.
• 4 1.1987

  Rigaltius ait, Supra dixit, oc∣casum seculi.
• * 1.1988

  Stimulos sub∣dit ad Mar∣tyrium al••∣••iter tole∣randum.
• * 1.1989

  Joh. 16. 2.
• r 1.1990

  Putet se officium, Lam. Bod. 1, 2, 3. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• s 1.1991

  Sed hoc faciunt, Bod. 1. 2.
• 5 1.1992

  Rigaltius ait, Paulus in 11. ad Cor. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Glossae veteres. Angit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Hic igitur angi, sive angu∣stiari, pl••s est quam pressuram pati, ut apud Paulum Esdrae IIII. Justi autem ferent angusta, sperantes spatiosa. Psal. IIII.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ipse Cyprianus Epist. LVIII. dicet, peccatis angentibus premebatur.
• * 1.1993

  1 Pet. 4. 12.
• 1 1.1994

  Rigaltius ait, Petri 1. 4.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Tertullianus in Scorp. Dilecti ne expavescatis ustionem quae agitur in vobis in tentatio∣nem, quasi novum accidat vobis. Ignium poena summa, Ter∣tulliano lib. ad Martyras: & Apostolus, ut ostendat summum fidei Christianae experimentum, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Adeoque damnationis aeternae tormenta significantur in gehenna ignis.
• a 1.1995

  Nec excidatis, Bod. 1. 3. Sic l. de Exhort. Mart.
• 2 1.1996

  Legisse videtur〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.1997

  Luc. 18. 29.
• * 1.1998

  Luc. 6. 22.
• b 1.1999

  Multa est, Bod. 2. 3. Lin. Ebor.
• c 1.2000

  Datur corona, Lam. Bod. 3.
• 3 1.2001

  Rigaltius ait, Alludit ad illud Stephani; video coelos apertos. Tertul. Tota paradisi cla∣vis sanguis tuus est. Ipse Cyprianus Epist. LIV. Qui martyrium tollit, sanguine suo baptizatur. Haec erat summa curarum E∣piscopis & Presbyteris, ut plebem facerent ad subeunda pro no∣mine Christi martyria fortem & constantem.
• d 1.2002

  Passionis hujus, Bod. 3.
• e 1.2003

  Qui prior hortatur, Bod. 1. 4.
• f 1.2004

  Si ante oculos, Lam. Bod. 1, 2, 3, 4. Rig.
• g 1.2005

  Futuram sententiam, Lam.
• * 1.2006

  Mat. 10. 32.
• h 1.2007

  Me∣rito mori, Bod. 1. 3.
• i 1.2008

  Divina dignatione, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• k 1.2009

  Ut fungamur, Lam.
• 4 1.2010

  Rigaltius ait, Fugam in persecutione non abborret, Ter∣tulliano mitior & facilior. Imo defendere debet; aliter seip∣sum condemnaturus.
• 5 1.2011

  Rigaltius ait, Hoc est, docentes, disserentes. Ipse Epist. ad Antonianum: Ego prius legeram, & Episcopo tractante cognoveram, non sacrificandum idolis. Pontius in vita Cypriani, O beatum Ecclesiae populum, qui Episcopo suo tractante semper audierat.
• 6 1.2012

  Rigaltius ait, Arma Christia∣norum preces & lacrymae, quandoque fuga: saepissime autem for∣tis patientiae constantia pro nomine Christi. Tertullianus in Apo∣log. Apud istam disciplinam magis occidi licet quam occidere. Christus exarmato Petro, omnem Christianum discinxit. Ita∣que Epistola sequenti Cyprianus ad Cornelium ait: milites Chri∣sti vigilare jam sobrios, & armatos ad praelium stare: vinci non posse: mori posse. Et hoc ipso invictos esse, quia mori non timent, nec repugnare contra impugnantes, cum occidere inno∣centibus nec nocentem liceat.
• l 1.2013

  Spiritu segregatus, Lin.
• m 1.2014

  A fugae illius horrore, Lam. NC. 1. Bod. 2. Ebor.
• * 1.2015

  1 Cor. 3. 16.
• * 1.2016

  Luc. 14. 14.
• n 1.2017

  Sic, Bod. 1, 2, 3, 4. Ebor. Lin. NC. 1. 2. Manut. in persecutione, Imp.
• o 1.2018

  Testimonium marty∣ris, Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1. 2.
• p 1.2019

  Sic, Bod. 2. Ebor. NC. 1. ille qui, Imp.
• * 1.2020

  Exempla proponuntur piorum à mundi initio qui Marty∣rium passi.
• q 1.2021

  Omni fide & devotione, NC. 2.
• * 1.2022

  Dan. 3. 16.
• a 1.2023

  Tuis liberabit, Lam. Bod. 1. 2.
• b 1.2024

  Secundum fidem suam, Ebor. NC. 2. Lam. Bod. 2.
• c 1.2025

  Liberare nos, Ebor. NC. 1. 2. Bod. 1. 2.
• d 1.2026

  Sed tamen, Lam. Bod. 2.
• e 1.2027

  Dominus edixit, Bod. 1. 2. dixit dicens, Lam. Bod. 3, 4.
• f 1.2028

  Vos tradiderint, Lam. Bod. 2.
• * 1.2029

  Mar. 13. 11.
• g 1.2030

  Loqui & quid, Bod. 2.
• h 1.2031

  Nobis & in illa hora divinitus offerri, Bod. 3.
• i 1.2032

  Asserendo Dei sui honore, Bod. 3.
• k 1.2033

  Plena fide & libertate, Bod. 1. 2. 3.
• 1 1.2034

  LXX. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sed Cyprianus non aliter legit in lib. de Exhort. Mart.
• l 1.2035

  Nisi unum Deum, Bod. 2.
• * 1.2036

  Dan. 14. 4.
• 2 1.2037

  Haec latissime prosequitur lib. de Exhort. Mart. Olim observavimus solenne esse Cypriano, easdem scripturas data occasione simul laudare; & arma ista divina tanquam ex armamentario depromere.
• m 1.2038

  Cum liberis suis, Lam. Lin. NC. 1. 2.
• n 1.2039

  Magna virtutis, Lam. Bod. 2.
• o 1.2040

  Nonne cum justi, Bod. 1. 2. 3. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• * 1.2041

  Matt. 2. 16.
• p 1.2042

  Quam vero, Bod. 1, 2, 3, 4. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• * 1.2043

  Omnia exempla su∣perat Do∣mini nostri passio.
• q 1.2044

  Quia me primo, Lam. Ebor. Bod. 1, 2, 3.
• r 1.2045

  Mundo, propterea odit vos mundus, Bod. 3.
• * 1.2046

  Joh. 15. 18.
• * 1.2047

  Afflictissimis Antichristi temporibus supervenit Domini ad∣••entus.
• s 1.2048

  Est qui nos possit, Ebor. NC. 1.
• * 1.2049

  Mat. 10. 28.
• * 1.2050

  Joh. 12. 25.
• * 1.2051

  Apoc. 14. 9.
• * 1.2052

  Siadii & Theatri ago∣nes fortiter & alacriter tolerati; in∣citamento esse possint, ad Martyrii passiones.
• a 1.2053

  Christus ejus, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• b 1.2054

  Praeside Deo, Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2. Ebor.
• c 1.2055

  Armemur ergo, Bod. 2.
• 1 1.2056

  Quod in nupero agone non lapsus est, nec de fide sua dejectus.
• d 1.2057

  Armari nos & parari beatus Apostolus docet, Lam. Bod. 1, 2, 3. Lin. Ebor. NC. 1.
• * 1.2058

  Eph. 6. 12.
• 2 1.2059

  Transpositis vocibus legisse videtur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• e 1.2060

  Adversus spiritus nequam, Ebor. NC. 1.
• f 1.2061

  Induentes loricam, Lam. Bod. 2.
• 3 1.2062

  Rigaltius ait, Scilicet, Antichristi. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 4 1.2063

  Inter baptismi solennia fronte impres∣sum.
• 5 1.2064

  Rigal∣tius ait, Ambrosius lib. iv. de Sacramentis, cap. 2. Dicit tibi sacerdos: Corpus Christi, & tu dicis: Amen, hoc est, Verum. Quod confitetur lingua, teneat affectus. Priorius ait, Loquitur hic secundum ritum quo eucharistia in manus laicorian porrige∣batur, non in os, unde Trullana synodus can. 28. de Presbytero 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Concilium Tolet. 1. cap. 14. Siquis autem acceptam à sacerdote eucharistiam non sumserit, velut sacrilegus propellatur. Et can. 3. Conc. Caesar-august. Ubi adverten∣dum, laicos manu accipere, ore autem sumere. Romana Ec∣clesia, quae morem hunc immutavit, credidisse videtur, ma∣nus laicorum ore ipsorum magis esse profanas.
• g 1.2065

  Accipit, Ver. Manut.
• h 1.2066

  Postmodum Dominum, Bod. 1. Vat.
• * 1.2067

  Consideratio futurae mer∣cedis, ad omniae mal•• toleranda animal & accendit.
• i 1.2068

  Quae autem erit, Lam. Ebor. Bod. 2.
• * 1.2069

  1 Cor. 2. 9.
• * 1.2070

  Rom. 8. 18.
• k 1.2071

  Sic, Lam. Lin. NC. 1. Bod. 1, 2, 3, 4. Ebor. Vet. innom. Spir. cordibus vestris, haec diurna, Rigalt.
• l 1.2072

  Habere, & cogitare, Lam. Bod. 2. 3.
• * 1.2073

  Ad Pamelii num. Epist. LV. Ad Erasm. l. 1. Ep. 3.
• 1 1.2074

  Forte idem ille qui Epistola 29. le∣ctor factus ut literas clericales transferret; de quo etiam mentio occurrit, Epist. 32. & 35.
• * 1.2075

  Scripta post reditum.
• a 1.2076

  Significasti te, Pem. Bod. 3.
• 2 1.2077

  Primo condemnatus jussu Cypriani in recessu, per Caldonium, Herculanum, Victorem & alios. Postea à patribus Africanis in prima post reditum synodo, & deinceps in proxima.
• * 1.2078

  Cyprianum certiorem fe∣cerat de Fe∣licissimi & Fortunati attentatis Romae.
• b 1.2079

  A te, & Bod. 1. 2. Lam. Ebor. NC. 1. rejectum & à se illic esse.
• c 1.2080

  Ab Ecclesia prohibitum, Ver.
• d 1.2081

  Pleno quod, Bod. 1.
• 3 1.2082

  Vid. 1 Cor. 5. 4.
• 4 1.2083

  Rigaltius ait, Ad quod sci∣licet accessit. Quod favore & auctoritate quantum in ipso fuit auxit atque promovit.
• * 1.2084

  Etiam secun∣dae ejusdem Cornelii Epi∣stolae respon∣detur.
• e 1.2085

  Ut pu∣blice, Bod. 3.
• f 1.2086

  Quia minantur, nec inde, Lin. NC. 2. aut inde, Lam. NC. 1. Ebor.
• g 1.2087

  In isto seculo, Bod. 1.
• 5 1.2088

  Respicit Mat. 7. 25.
• h 1.2089

  Dominum nostrum, Bod. 1.
• * 1.2090

  Marc. 3. 21.
• * 1.2091

  Mat. 26. 14.
• * 1.2092

  Gen. 4. 8.
• i 1.2093

  Joseph AEgyptum pervene∣rit, Lam. Bod. 2. 3. NC. 1. Ebor. Lin. Joseph venundatus sit à fratribus, Bod. 1.
• k 1.2094

  Legamus, praedictum, Lam. Lin. NC. 2.
• * 1.2095

  Gen. 27. 41.
• * 1.2096

  Gen. 37. 23.
• 6 1.2097

  Fraternitatis, aut Matrimonii jure. Vox sacramenti ad omnia fere significanda, quae sa∣crum aliquid designant adhibetur.
• * 1.2098

  Mat. 10. 30.
• l 1.2099

  Tradit, permittit & coronari, Benev. Ver. ut & coronari, Voss. 2. Bod. 1.
• m 1.2100

  Neque nobis, Lam. Ebor. NC. 1. 2. Lin.
• n 1.2101

  Fecit Judas, Ver. Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.2102

  Graviter perstringuntur superbi, & Episcopis immorigeri.
• a 1.2103

  Contumax est, viribus suis, Bod. 1. Lin. NC. 1.
• * 1.2104

  Abac. 2. 5.
• b 1.2105

  Tanquam inferi, Lam. Lin. Ebor. NC. 1.
• * 1.2106

  1 Maccab. 2. 62.
• c 1.2107

  Ut vermes hodie, Bod. 3.
• d 1.2108

  Cogitatio ejus peribit, Bod. 3.
• * 1.2109

  Psal. 36. 37.
• e 1.2110

  Quem ox∣probat, Bod. 3.
• * 1.2111

  Isai. 14. 3.
• 1 1.2112

  Rigaltius ait, Hoc est, in monte omnium altissimo quemadmodum Paulus, dixit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• f 1.2113

  Montes aquilonis. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• * 1.2114

  Isai. 2. 12.
• * 1.2115

  Ex verbis quisque pro∣ditur & de∣tegitur.
• * 1.2116

  Mat. 12. 34.
• g 1.2117

  Os loquirur, Lin.
• h 1.2118

  Thesauro cordis, Lin.
• 2 1.2119

  Rigaltius ait, Ter∣tullianus lib, de ldololatria. Sic & Lazarus apud inferos in sinu Abrahae refrigerium consecutus: contra dives in tormento ignis constitutus, alternas malorum & bonorum vices aemula retribu∣tione compensant.
• * 1.2120

  Luc. 16. 23.
• i 1.2121

  Ardoribus aduritur, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. adurebatur, Bod. 1.
• k 1.2122

  Dei possidebunt, NC. 2. Lin.
• * 1.2123

  1 Cor. 6. 10.
• 3 1.2124

  Qui contumeliae quod fra∣tri dixerit racha, alteram addiderit, & fatuum appellaverit, reus erit in Gehenna: Nam alteri tantum istarum vocum Dominus noster Gehennae poenam interminatus est.
• * 1.2125

  Mat. 5. 22.
• 4 1.2126

  Rigaltius ait, Hesyeb. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. vanus. Virg. Vane Ligur. Ligures autem Nigidio apud Servium insidiosi, fallaces, mendaces.
• l 1.2127

  Reus Gehennae, Voss. 2. Bod. 3.
• m 1.2128

  Do∣minicae ultionis, Bod. 3.
• 5 1.2129

  Rigaltius ait, Infra dicet, ad tempus sacerdos & ad tempus judex.
• * 1.2130

  Deut. 17. 12.
• * 1.2131

  1 Reg. 8. 7.
• * 1.2132

  Luc. 10. 16.
• n 1.2133

  Sic, Lam. Lin. Bod. 2. audit & eum qui me misit, Rigalt.
• * 1.2134

  Mat. 8. 4.
• o 1.2135

  Sic, Lam. Bod. 1. 2. 3. Ebor. Voss. 2. Pem. Lin. NC. 1. 2. MR. Spir. Vet. innom. & alii. eum qui me. Et cum postea tempore passionis, Rigalt.
• * 1.2136

  Joh. 18. 22.
• p 1.2137

  Testificare de malo, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 6 1.2138

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exproba, testificare.
• 7 1.2139

  Rigaltius ait, Faber, ex vet••∣stiss. codice: sic incilas sacerdotem? Actius apud Nonium qui me incilant probris. Hoc verbo utuntur etiam Plaictus & Lucre∣tius, De qua re alibi dictum.
• * 1.2140

  Act. 23. 4.
• 1 1.2141

  Sic Deus ipse ad Eli summum sacerdotem ait, 1 Sam. 2. 30. Qui contemnunt me erunt ignobiles. Character sacerdotalis admisso facinore non deletur. Vid. 1 Cor. 9. 27. Sed revera crucifixo Domino legalia omnia, & proinde Pontificatus cessabant.
• a 1.2142

  Nesciebam; fratres, Pem. NC. 1. 2. Voss. 2. Lam. Bod. 1. 2. Lin.
• b 1.2143

  Principem plebis, Lam. Ebor. Lin. Bod. 1. 2.
• * 1.2144

  Haereses hinc potissimum ortae, quod sacerdoti Dei non ob∣temperatur.
• c 1.2145

  Exortae, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• d 1.2146

  Quam quando, Lam. Ebor. NC. 1.
• 2 1.2147

  Rigaltius ait, Hoc est, qui pro tem∣pore ministrabit. Vid. Epist. XLII. Alludit enim ad ea quae de sacerdote & judice Deuteron. XVII. Potest autem illud Cypria∣ui, ad tempus sacerdos, sic etiam intelligi, usque dum sistat nos Christus Jesus Catholicus sacerdos coram Deo Patre. Nam in Epistola ad Hebraeos dicitur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Tertullianus di∣xit, Catholicum sacerdotem. Et, ad tempus judex, usque dum veniat idem Christus supremus ille judex vivorum & mortuo∣rum. Sic enim supra, hac Epistol. dixit: ad tempus hic judi∣canti. Cornelius Episcopus Romanus Epistola quae supra habe∣tur XLVI. ad Cyprianum scribens dixit, unum Episcopum in Catholica Ecclesia esse debere. Et Cyprianus ad Antonianum Epist. LII. ubi de ordinatione Cornelii adversus Novatianos a∣git: Quisquis, inquit, post unum qui solus esse debeat, factus est, non jam secundus ille, sed nullus est. Idem vero Cyprianus pro seipso ad eundem Cornelium scribens, eandem sibimetipsi uni••atem adserit, sic tamen ut non praejudicet primatui Roma∣no. Nam hoc tantum sibi vult, uniuscu••usque Ecclesiae, quae universalis illius portio est, unum esse debere Episcopum sacer∣dotem, qui sit Ecclesiae suae sacerdos ad tempus, & ad tempus judex vice Christi. Ecce autem Episcopos aevo jam Cypriani vicarios Christi. Epistola adversus Florentium dicet, praepositos qui Apostolis vicaria ordinatione succedunt. Primatum ordinis Petro tribuebat Cyprianus in paritate honoris & potestatis; nec alium primatum successoribus ejus tribuere censendus est.
• 3 1.2148

  Episcopos qui ordinationi assiste∣bant. Populi etiam suffragium in Episcopi designatione ad∣hibitum, ut etiam Dei onmipotentis, cujus opem Ecclesia solenni prece implorabat, saepius dictum.
• e 1.2149

  Populi sui, Lam. NC. 1. Ebor.
• 4 1.2150

  Rigaltius ait, His gradibus nititur Cyprianus, ut honoris quantum possit plurimum adstruat Episcopo. Ait Episcopum legitime in Ecclesia, concilio & con∣sensu collegarum seu coepiscoporum constitutum, jam non huma∣no, sed Dei judicio factum esse Dei sacerdotem; & jam esse vi∣carium Christi. Unde colligit, post divinum judicium, post populi suffragium, post coepiscoporum consensum, quod Episcopo sic administrante decretum, propositum, pronunciatumque est, si retractare, aut convellere aliquis audeat, hunc oportere esse sa∣crilegae temeritatis ac perditae mentis hominem, qui se judicem facere velit, ••am non Episcopi, sed Dei. Hoc ubique diligen∣tissime adserit Cyprianus, Episcopos fieri, non humano judicio, sed Dei. Praesertim vero Epistol. LXIX. ubi obtrectantem sibi Florentium, etsi jam martyrio clarum, eadem praescriptione sub∣movet, qua hic Novatianum oblatrantem Cornelio: Animad∣verto, inquit, post Deum judicem, qui sacerdotes facit, te vel∣le, non dicam de me, (quantus enim ego sum?) sed de Dei & Christi judicio, judicare. Hoc est in Deum non credere, rebel∣lem adversus Christum & adversus Evangelium ejus existere.
• f 1.2151

  Nisi ita, Lam. Ebor. NC. 1. Lin.
• * 1.2152

  Mat. 10. 29.
• g 1.2153

  Et unus ex illis non cadet, Lin. NC. 2.
• h 1.2154

  Patris vestri, Vir.
• i 1.2155

  Arbitrio ge∣ri, Bod. 1.
• k 1.2156

  Sed qui extra, Lam. Ebor. Lin. NC. 1.
• l 1.2157

  Sed qui contra, Pem. Bod. 1. 3. Lam. Ebor. NC. 1. Lin.
• 5 1.2158

  Scil. quos minores vocamus, & quorum scripta ab Hebraeis pro uno libro habentur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicto.
• m 1.2159

  Sibimetipsi, Lam. Ebor. NC. 1. 2.
• * 1.2160

  Ose. 8. 4.
• * 1.2161

  Ose. 9. 4.
• n 1.2162

  Consilium non, Bod. 1. 2. Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.2163

  Isai. 30. 1.
• 6 1.2164

  LXX. habent. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, In Tex∣tu Hebraeo est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 unde par est conjicere interpretes pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 finali 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 legisse.
• o 1.2165

  Ceterum dico, dico provocatus, Vir.
• * 1.2166

  Apologiam pro seipso instituit Cy∣prianus.
• 7 1.2167

  Rigaltius ait, Ecclesia ab sese & ab imperio tranquilla.
• 1 1.2168

  Rigaltius ait, Itaque biennio post dicet adversus Florentium: Ecce jam sex annis nec fraternitas habuerit Episcopum. Ex hac vero Epistola Chronologi colligunt anno Christi 248. Cyprianum, mortuo Donato, creatum fuisse Epis•• opum Carthaginiensem. Consulan∣tur Annales Cyprianici.
• 2 1.2169

  Rigaltius ait, Fortissimum telum in adversarios stringit, qui sibi de sua, jam quadrienni in Episcopatum ordi∣natione controversiam movebant. Nam & se sub hoc elogio, Cyprianum Christianorum Episcopum, fuisse proscriptum, & ad leonem petitum, in circo, in amphitheatro. Sic Dominicae di∣gnationis testimonio honoratum, ut jam de ordinationis suae jure ambigi nequeat. Hoc vero etiam commemorat Epist. LXIX. ubi aliquid etiam de formula ipsa proscriptionis recitat: unde disci∣mus, non Episcopatus sui nomen, puta Carthaginiensis, sed ipsius tituli Episcopatus honorem adplicitum & adjunctum fuisse proscriptionis formulae his verbis: Si quis tenet vel possidet de bonis Caecilii Cypriani Episcopi Christianorum. Ut jam nemo dubitare queat, Caecilium Cyprianum Episcopum fuisse Chri∣stianorum, quando id ipsum etiam Ethnici proscriberent.
• a 1.2170

  Christo adversarius, Bod. 1.
• b 1.2171

  Ob hoc Ecclesiae, Lam. NC. 1. Ebor. Bod. 2.
• c 1.2172

  Jam nunc futuros, Bod. 2.
• * 1.2173

  Jo. 16. 2.
• * 1.2174

  2 Tim. 3. 1.
• 3 1.2175

  Rigaltius ait, Non capientes verba Christi quae sunt apud Joannem cap. 6. Caro mea vere est cibus. Etenim accipiebant ca 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Itaque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Apostoli vero permanserunt, atque inter ••mnes Petrus, ostendit se non accepisse ea verba 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, sed 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & quemadmodum Christus dixerat, l erba quae ego locutus sum vobis, spiritus & vita sunt; ipse Petrus pro ceteris Apostolis dixit: Domine, ad quem ibimus? Verba vitae aeternae habes. Verba autem vitae aeternae, sunt verba quae fecit, & mandata quae dedit Christus in carne apud homines agens. Ad hoc enim caro factus erat, ut in hominis carne sive corpore, hominum salutem procuraret, ut homines ad vitam aeternam formaret. Itaque verba quae fecit Christus in carne, Evangelium Christi, Caro Christi est. Haec vero verbae, hanc carnem, hunc cibum, percipi, manducari, & ruminari ab hominibus voluit Christus, ut homines eo cibo nutriti in vitam aeternam profuerent. Hoc ita capiens & credens Petrus, respondit Christo: Verba vitae aeternae habes. Nondum tamen Christus instituerat corporis & sanguinis sui sacramentum, nondum dixerat, Corpus suum esse panem. Sed jam dixerat, Carnem suam vere esse cibum, & sanguinem suum vere esse potum. Porro hanc fidei professionem Petrus edidit, unus pro omnibus loquens, inquit Cyprianus, & Ecclesiae voce respondens. Ostenditque eos, qui à Christo rece∣dunt, qui Christi carnem non manducant, aut manducant in∣digne, culpa sua perire.
• d 1.2176

  Dereliquerint, Ver.
• e 1.2177

  Non increpavit, Voss. 2. Lam.
• f 1.2178

  Vultis abire, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• * 1.2179

  Jo. 6. 67.
• 4 1.2180

  Rigaltius ait, Contra hanc libertatem disputabant Praedestinati, edito sub nomine Augustini libello, atque ex his Apostoli quidem verbis ad Romanos: Re∣conciliati sumus Deo, non per voluntatem nostram, sed per mortem filii ejus. Unde sic inferebant: Per praevaricationem itaque primi hominis periit ab hominibus libertas arbitrii. Et haec etiam verba citant ex eodem Apostolo; non est volentis, ne∣que currentis, sed miserentis est Dei. Ubi est ergo, inquiunt, voluntas hominis? exclusa est. Quare? quia non omnis qui vult, ipse salvetur. Omnis enim homo salvari vult. Sed non omnis salvatur homo. Salvatur autem is quem voluerit Deus, exclusa hominis voluntate. Deinde: Per praevaricationem pri∣mi hominis periit ab hominibus libertas arbitrii. Adversus haec argumenta librum edidit Primasius, & in principio quidem sic agit: Recedant vana argumenta verborum, nihil habent omni∣no commune, praevaricatio delinquentis, & praedestinatio vin∣dicantis: quia peccatum in voluntate transgressoris est, praedesti∣natio autem in redemtoris est ordinata virtute, &c. Nemo inficias iverit, hominem sibi mortem appetere, cum ea de cau∣sa querelam saepius interponat clementissimus Deus. At sa∣lutem sibi appetere dicendi sunt illi homines, qui gratiae prae∣sidiis muni manu effusis non resistunt; siquidem omnia possu∣mus in eo qui nos confortat. Philip. 4. 14. Voluntas liberata certissime est libera.
• g 1.2181

  Ad quem imus, Lam. Ebor. Lin. NC. 1.
• * 1.2182

  Jo. 6. 68.
• h 1.2183

  Ab eo discedere, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.2184

  Mat. 15. 13.
• 5 1.2185

  Eadem fere dicuntur in libro de Unitate.
• * 1.2186

  1 Jo. 2. 19.
• i 1.2187

  De Ecclesia exeunt, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1.
• * 1.2188

  Rom. 3. 4.
• 1 1.2189

  Graecus textus per imperativum reddit〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.2190

  Sint licet ho∣mines perver∣si, danda est opera ne Episcoporum culpa aliqui de Ecclesia pereans.
• a 1.2191

  Conscentiae nostrae, Lam. NC. 1. Ebor. Bod. 3.
• b 1.2192

  Si hominibus, inquit, Lam. Ebor. NC. 1. placere vellem, Ver.
• * 1.2193

  Gal. 1. 10.
• * 1.2194

  Ordinationis Fortunati pseudo••episco∣pi, & litera∣••um serius missarum ra∣tio redditur.
• c 1.2195

  Sed & sententiis, Lam. Ebor. NC. 1.
• 2 1.2196

  Rigaltius ait, Prior annus hic eo sensu dici videtur, quo Publiii Syri versiculo: Discipulus prioris est posterior dies.
• 3 1.2197

  Pamelius ait, Latius hujus supra mentio facta est, vocatur autem tum vexilifer Pri∣vati, tum satelles Novati, è quibus appellationibus colligitur, fuisse eandem tum quinque presbyterorum tum Novati factionem, a••t saltem quum principio diversae essent, postea sibi invicem conjunctas. Porro repetit quo prius dixit, Felicissimum absten∣tum fuisse etiam à Cornelio. Nimirum ejus communione prohibitium
• d 1.2198

  Parem Novatiani, Ver.
• 4 1.2199

  Rigaltius ait, Supra, de Ecclesia Romana dixit, Ecclesiae Catholicae majesta∣tem: hic, de Ecclesiis Africanis, dicit simpliciter, Ecclesiam Catholicam. Etiamsi minime dissimulari debeat, hoc sensisse Cy∣prianum, Ecclesiam in Africa aeque ac Romae Catholicam: ut ex aliis passim Epistolis colligitur.
• e 1.2200

  Placuit tibi scribere, Bod. 1. 2. 3. Voss. 2.
• f 1.2201

  Sed dum iste, Ver.
• g 1.2202

  A vobis deti∣netur, Bod. 3.
• 5 1.2203

  Rigaltius ait, Dixit Cyprianus, multos fere annos qui jam transacto factoque decennio ibant in vicenaium. Primus terminus longi sive diuturni temporis, de∣cennio comprehenditur. Aristo respondit, à debitore fisci qui sol∣vendo non erat, manumissum, revocari in servitutem debere, nisi diu in libertate fuisset, no minus decennio. L. si quum. parag. Aristo. Qui & à quibus man. lib. non fiant.
• 6 1.2204

  Rigaltius ait, Ex hoc loco, non improbabili conjectura, Baronius Cyprianum in Episcopatu Cathaginiensi Donato successisse opinatur. Quia scilicet Cyprianus ad Cornelium Episcopum Romanum facta mentione nonaginta Episcoporum qui Privatum haereticum in Lambesitana colonia ante annos tredecim damnaverant, eun∣dem quoque Privatum severissime notatum fuisse significat literis Fabiani & Donati. Ut quemadmodum Cyprianus Fabianum Cornelii antecessorem nominat, sic etiam Donatum antecessorem suum nominaverit. Ideoque ad Cornelium scribens dixerit, an∣tecessorum nostrorum: Fabiani tui, & Donati mei. Ceterum hanc loquendi formam non semper ad decessores in eodem episco∣patu referri, docebit Epistola LXVII. Cyprianus antecessores suos nuncupat Cornelium & Lucium Episcopos Romanos, etsi nunquam praefuerint Ecclesiae Cathaginiensi, simpliciter ante∣cessores suos vocat quasi majores suos, quia scilicet annis aliquot ante se vixerant eodem Episcopali officio, sed aliis in provinciis fincti.
• h 1.2205

  Idibus Martiis, Ver.
• 1 1.2206

  Rigaltius ait, Perperam ipse constituerat, quia ipse in Ecclesia nom erat, sed extra Ec∣clesiam; nempe in haeresi.
• a 1.2207

  Repost••s Uturnicensis, Lam. Suturgensis, MR. Quaturnicensis, Corb.
• 2 1.2208

  In nomenclatura hujus urbis, de qua vix alibi mentio occurrit, cum codices dissentiant; pu∣taverim lectionem MS. Lambethani ad verum proxime ac∣cedere, & Utinunensis, legi debere: Hujus autem urbis men∣tio habetur cap. 123. Collationis Carthaginiensis, ubi Octa∣vius Episcopus plebis Utinunensis dicitur.
• b 1.2209

  Persecutione ipse defecit, Lin.
• 3 1.2210

  Rigaltius ait, Idolorum sacrificio pollutis: ac per hoc fidei Christianae desertoribus.
• 4 1.2211

  Rigaltius ait, Infra dicet, haereticis.
• c 1.2212

  In unum consentientibus, Lam. Ebor. Pem. Bod. 1. 2. 3. NC. 1. 2. Voss. 2. Foss. Vict.
• d 1.2213

  Quae contra nos illic, Bod. 3.
• 5 1.2214

  Rigaltius ait, Canon vigesimus octavus Cod. Eccles. Afric. Non provocent ad transmarina judicia, sed ad primates suarum pro∣vinciarum, aut ad universale concilium. Ad transmarina autem qui putaverit appellandum, à nullo intra Africam ad communio∣nem suscipiatur. Transmarina Graeci dixere 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉& 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Balsamo in can. CVIII. Syn. Cartha. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Zonaras in can. XXXI. Videatur etiam Epistola Concilii Africani ad Papam Coelestinum, Urbis Episcopum.
• e 1.2215

  Frater carissime, Bod. 3.
• f 1.2216

  Quamdiu non illucescat, Bod. 3.
• g 1.2217

  Pariter, Thu.
• 6 1.2218

  Haec schismaticorum impudentissi∣ma noxa; ab Ecclesia pulsi quia cum Lapsis communica∣rent, Ecclesiam sugillant quia cum lapsis communicat.
• * 1.2219

  Intercedunt ne poenitentia agatur, qui sine illa ad communio∣nem admit∣tunt.
• * 1.2220

  Exod. 22. 20.
• * 1.2221

  Matt. 10. 33.
• * 1.2222

  Isa. 57. 6.
• h 1.2223

  Malitia consummet, Bod. 1. 2. Vat.
• i 1.2224

  Nec vul∣neratos, Voss. 2. Bod. 1. 2. Lam. Ebor. NC. 2.
• k 1.2225

  Corrumpunt, Pem. Lam. Voss. 2. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• l 1.2226

  Ne satisfactionibus justis, Lam. Bod. 2. Lin. Ebor. NC. 1.
• a 1.2227

  Intercedente clauditur, Lam. Ebor. Lin. NC. 1.
• 1 1.2228

  Rigaltius ait, Hic locus satis in∣dicat honorem habitum in Ecclesia tunc temporis, virginitati & continentiae: etsi non voto solennibus verbis aut ritibus concepto, hujusce propositi sive status personas obligatas fuisse constet, neque sub ullius coenobii disciplina conclusas. Nam haec post aliquod tempus inventa sunt & instituta. Absit ut in Ecclesia Dei ulla sint tempora, ulli homines, à quibus castitati virginali ho∣nos non defertur. Sobrii & pii homines id saltem agunt, ne per vota temeraria laqueus injiciatur conscientiis; nec per∣fectionis statum somniantes, qui angelos in eo imitantur quod nec nubant, nec matrimonia contrahant, illos etiam imitentur quod per superbiam cadant.
• b 1.2229

  Illi magis patiuntur injuriam, Lam. Ebor. NC. 1.
• c 1.2230

  Perversa mens, Lam. NC. 1. Ebor. Bod. 2.
• d 1.2231

  Ne sequantur poenitentiam, Lin.
• 2 1.2232

  Rigaltius ait, Dixit Paulus ad Rom. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Isaias dixe∣rat, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Quod LXX. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 interpretantur, Aqui••a vertit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut signi∣ficaret eo poculo ebrio in stuporem dari, eoque stupore conso∣pitos nutare, sensibus oppressis, non pungi; & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, non 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. quod rectissime observavit Grotius Annotationibus in Epistolas Pauli.
• * 1.2233

  Isa. 29. 10
• * 1.2234

  2 Thes. 2. 10, 11, 12.
• e 1.2235

  Delectum, Lam. Ebor. Lin. Voss. 2.
• 3 1.2236

  Dilectionem, in Textu Graeco 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 4 1.2237

  Rigaltius ait,〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. ut sunt etiam diabolica miracula, prodigia, portenta. Pauli locus est Epist. 11. ad Thessal. Theophylactus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ibidem Paulus dix∣erat, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• f 1.2238

  Tertius delicta diluere, Vet. Innom.
• g 1.2239

  Et non subsit poenitentia, Veron. sumta sit, Benev.
• h 1.2240

  Populi Dei, Bod. 3.
• i 1.2241

  Major incurrit, Lin. NC. 2.
• * 1.2242

  Malac. 2. 1.
• k 1.2243

  Pax à non veris, Vir.
• l 1.2244

  Sic, Bod. 1. Thu. communicatio non communi∣cantibus, Imp.
• m 1.2245

  Removisse foris sibi extra Ecclesiam & contra Ecclesiam constituisse, Voss. 2. Lam. Ebor. NC. 1. 2. Bod. 1. 2. 3. MS.
• n 1.2246

  Confluere, Ver.
• * 1.2247

  In scelerum Fortunati, & satellitum
• 5 1.2248

  Rigaltius ait, Nullum non movet in schismaticos adversarios suos lapidem. Episcoporum Africae Concilio damnati provocaverant. ltaque laudat Ecclesiam Ro∣manam ad quam illi navigaverant cum libellio appellationis. Et Petri cathedram esse dicit, & Ecclesiam principalem, & sacerdotalis unitatis originem, Romanorum fidem, Pauli prae∣dicatione ac testimonio laudatam. Subinde autem schismaticis perfidiae crimen inurit, quo magis faciat invisos Romanis fide praestantibus. Nam & hunc sensum Paulinis verbis accommo∣dat. Ad eos vero perfidiam accessum habere ullum non debere, nec posse, ait. Subjicit, appellantes minime esse audiendos, cau∣sa semel cognita, dictaque sententia. Mox & auctoritatem Epis∣coporum in provincia sua tuetur. Statutum esse omnibus Epis∣copis; sed & aequum esse pariter & jus••um, ut causa non alibi disceptetur, quam ubi est crimen admissum. Singulis pastoribus Episcopis portionem gregis esse adscriptam, quam regat unus∣quisque, actus sui sive administrationis suae rationem vedditu∣rus, non Romae, sed in coelis: non Cornelio, sed Christo. Pul∣ere igitur & prudenter laudato Cornelio, de praedicata Ecclesiae principalis auctoritate, sive praerogativa, negat ullas ejus esse partes in causa Novatiani, peracta jam in Africa cognitione damnati. Locus iste unde mirifica exculpunt monarchiae papalis propugnatores, si contextus ratio & scopus rite per∣pendatur, longe alio spectare deprehendetur. Ait enim Cyprianus, factiosos istos homines Fortunatum & Felicis∣simum, licet ipsi inprimis schismatici essent, non in pari noxa Novatianum & illius sequaces adire; sed (pro sum∣ma sua impudentia) Cornelium legitimum Ecclesiae Roma∣nae Episcopum, & S. Petri successorem adoriri; & ab Ec∣clesia divisos, non pariter ab ejusdem communione extor∣res, sed principalem sive matricem Ecclesiam (ubi fide∣lium corpus versatur, & stolonibus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 perpetuo à Cypriano opponitur;) cum legitimo pastore unitam, & proinde illam unde unitas sacerdotalis exorta est, sollicita∣re: minime cogitantes Romanos, neutiquam ab illis dege∣neres, quorum fides Apostolo praedicante laudata est; ad quos, magnis experimentis, nimirum Novatiani & deinde Fortunati repulsa; constat; perfidiam schismaticam non habere posse accessum.
• 1 1.2249

  Matricem & Catholicam, hoc est, non schismaticam. Rigaltius ait, In urbe princi∣pali constitutam. Canone 28. Concil. Chalced. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Maxima & antiquissima, & omni∣bus cognita, à gloriosissimis duobus Apostolis Petro & Paulo Romae fundata & constituta Ecclesia. Ad hanc propter poten∣tiorem principalitatem necesse est omnem convenire Ecclesiam. Irenaei verba sunt lib. 3. adversus haer. cap. 3. Addit, hoc est, eos qui sunt undique fideles. Nimirum ad urbem im∣peratricem necesse habent negotiorum expediendorum cau∣sa confluere, qui sunt undique fideles. Romana Ec∣clesia ita à D. Petro & Paulo fundata dici debet, ut imperium Macedonicum ab Alexandro censetur; cujus revera initia Philippo patri debentur. Constat enim tem∣pore scriptae epistolae ad Romanos, quando in urbem re∣cepta erat Christiana fides, nondum illuc advenisse D. Pau∣lum: quod etiam de D. Petro similiter locum habere, ex Lactantii libello de mortibus persecutorum, liquido con∣stat.
• * 1.2250

  ejus cumu∣lum accedit, quod constitu∣to Pseudoe∣piscopo, ad transmarina judicia pro∣vocaverint.
• 2 1.2251

  Rigaltius ait, Hieronymus adversus Ruffinum, Scito Ro∣monam fidem, Apostolica voce laudatam, istiusmodi praestigias non recipere. Sic omnes fere Latini Patres Pauli ad Romanos verba acceperunt, quasi rectior & sincerior fuisset apud Roma∣nos fides: cum hoc tantum dicat Apostolus; Agere se gratias Deo, quod ubique passim fama sit, etiam Romanos, rerum Dominos, fidem Christianam suscepisse. Quod certe ob dignita∣tem Urbis, quae totius orbis erat caput & gentium Domina, valde ad fidei Christianae propagationem conducebat. Ceterum fidem Romanorum Paulo scribente non usquequaque fuisse proba∣bilem, ostendunt ipsa Pauli verba. Quod etiam observavit Ambrosius prooemio Commentarior. In Epistolam ad Rom. & in haec ipsa quidem Pauli quae citantur à Cypriano. Fidem Ro∣manorum ait non fuisse tunc secundum regulam traditae ab au∣ctoribus veritatis. Tamen quia, quod ab uno Deo erat, inter∣posito Christi nomine coeperant venerari, gratulatur illis Aposto∣lus, sciens illos posse proficere. Tum quia fama fidei illorum erat profectus multorum. Tum certe quia qui non crediderant, po∣terant credere horum exemplo. Facile enim, inquit, facit in∣ferior, quod fieri viderit à potiore. Denique ipse Hieronymus, prooemio libri secundi ad Galatas, non aliam habuisse ait Ro∣manos fidem, nisi hanc quam omnes Christi Ecclesiae, sed quod in eis major esset devotio, & simplicitas ad credendum. Ubi alibi tanto studio & frequentia ad Ecclesias & Martyrum sepul∣cra concurritur? Ubi sic ad similitudinem coelestis tonitrui Amen reboat, & vacua idolorem templa quatiuntur?
• * 1.2252

  Rom. 1. 8.
• a 1.2253

  Pseudoepiscoporum, Lam. Bod. 2.
• 3 1.2254

  Rigaltius ait, Vetustissi∣mo canone cavebatur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Hanc regulam Patres Nicaeni can. v. servari vo∣lunt illibatam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Epistola Con∣cilii Africani ad Coelestinum P. Presbyterorum quoque & se∣quentium clericorum improba refugia, sicut te dignum est, re∣pellat sanctitas tua: quia & nulla Patrum definitione hoc Ec∣clesiae derogatum est Africanae, & decreta Nicaena, sive infe∣rioris gradus clericos, sive ipsos Episcopos suis metropolitanis apertissime commiserunt. Prudentissime enim justissimeque vi∣derunt, quaecunque negotia in suis locis, ubi orta sunt, finien∣da: nec unicuique provinciae, gratiam sancti spiritus defutu∣ram.
• b 1.2255

  Statutum sit ab omnibus nobis, Voss. 2. Lin. Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1. 2.
• 4 1.2256

  Rigaltius ait, Cujus gregis à singulis Epis∣copis in solidum pars & portio tenetur, ut ipse ait libro de Uni∣tate Eccles.
• c 1.2257

  Gregis sit commissa, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 5 1.2258

  Illustrissimus Annalista dicit, Hoc quod citat Cyprianus in Ecclesia esse statutum, ut primae causae in propriis cognoscantur Ecclesiis, apud Fabiani Epistolam ad Hilarium scriptam legi in haec verba: Peregrina vero judicia, salva in omnibus apostolica auctoritate, generali sanctione pro∣hibemus. Sed Cyprianus diserte respicit ea quae non à Papa Romano, sed à Collegis suis in Africa erant statuta; ait enim, cum statutum sit ab omnibus nobis. Nec agnovit Pa∣pae exceptionem, cum ad ipsum ne se causis transmarinis immisceret scriberet. Certe minime in animo habuit, istas Fabiani literas, quae runc nullae erant; sed Isidori fuerant figmenta, diu postea à pessimo isto mercatore extrusa. Imo si vel tempore Synodi Carthaginiensis sub Aurelio istiusmo∣di superfuisset Epistola, Zosimo Papae non opus fuisset Sar∣dicensem Canonem pro Nicaeno ingessisse; nec necesse es∣set ut Patres Africani legatos in orientem dirigerent, qui consultis authenticis Ecclesiarum patriarchalium exemplari∣bus, fucum detegerent. Mitto dicere, Eruditissimo de Marca judice, nullam potestatem factam Pontifici Roma∣no per canonem Sardicensem judicia synodorum per appel∣lationem rescindendi; sed tantum eorundem revisionem procurandi, pluribus Episcopis prioribus additis, facultatem concessam. Ethnica Roma se in finitimarum gentium liti∣bus componendis immiscens, & parti ac causae infirmiori favens, potentiam sibi acquisivit; iisdem artibus Christiana Roma se mundi caput & dominam praestitit.
• d 1.2259

  Ut & ac∣cusatores, Lam. Ebor. Lin. Bod. 3. NC. 1. Mich.
• 6 1.2260

  Cypriani seculo non innotuit auctoritas Episcopi Romani super alios omnes Episcopos. Beato illo martyre judice, pro desperatis & per∣ditis habendi sunt; quibus minor videtur auctoritas Episcopo∣rum in Africa, quam vel Cornelii ipsius, in Petri cathedra Romae sedentis.
• * 1.2261

  Matt. 5. 37••
• a 1.2262

  Aut fratribus, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• 1 1.2263

  Qui cum scan∣dalo peccant ideo Ecclesia depulsi sunt; unde non mirum tales, in schisma lapsos, & Ecclesia extorres; non posse denuo, inemendati cum fuerint, in Ecclesiam recipi, prae∣sertim renitente plebe, quae scandalo illo laesa.
• b 1.2264

  Non possunt, nisi cum scandalo, Lam. Bod. 1. 2. 3. Ebor. NC. 1.
• c 1.2265

  Putramina, Ver. fragmina, Lam. Ben. Bod. 1. 2. 3. Lin. NC. 2.
• 2 1.2266

  Purgamenta; membra putida & putrescen∣tia, ense resecanda. Fortasse legi deberet, Putramina quae∣dam colliganda sunt, ut quae integra & sana sunt vulnerentur. Vulnera enim fasciis ligat Chirurgus, ut sanari possint. Sed infra dicit, voto colligendae fraternitatis.
• d 1.2267

  Non attendas numerum illorum. Melior est enim unus timens, quam mille filii impii, sicut locutus est Dominus per Prophetam dicens: Fili, ne jocunderis in filiis im∣piis, si multiplicentur tibi, cum non fuerit timor Dei in ipsis, Foss.
• * 1.2268

  Non sine as∣sensu Plebis, ab Ecclesia profugi den••o adm••tendi.
• e 1.2269

  Subversi, Benev.
• f 1.2270

  Obtendente, Bod. 3.
• g 1.2271

  Fuerunt, qui nec fidem, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• * 1.2272

  Felicissimi & satellitum ejus fraudes & flagitia describuntur.
• h 1.2273

  Te∣stis ejus peccatorum, Bod. 2.
• i 1.2274

  Episcopatus, Benev. Voss. 2. Bod. 3.
• 3 1.2275

  Facilis accessus ad Cypria∣num Episcopum patet.
• * 1.2276

  Precibus, non ••••nis, aditus ad Ecclesiam aperiendus.
• k 1.2277

  Virtutis acris Za∣charias, Bod. 3.
• a 1.2278

  Lapidationibus, Lam. NC. 1. Bod. 2. 3. Ebor.
• b 1.2279

  Sic, Bod. 1. 2. 3. Lam. Ebor. NC. 1. 2. dixit, Impr.
• c 1.2280

  Derelinquet, Lam. Ebor. Lin.
• * 1.2281

  2 Paral. 24. 21.
• d 1.2282

  Coelestes thesauros, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• e 1.2283

  Derelinquerunt, Bod. 3.
• f 1.2284

  Sic, Voss. 2. Lam. Ebor. NC. 1. 2. quam quod, Imp.
• 1 1.2285

  Rigaltius ait, Quam reveretur plebis integrae & inta••••matae sacerdotium sidelitor custoditum! baptis∣m•• ill••••s••m & ••••co••ruptum, non sacrificio aut libello pollu∣tum! Majestatis vocabulum, quod sibi proprium fecerat po∣pulus olim tontum Romanus, convenientissime Cyprianus, in reipublicae Christianae disciplina, transtulit ad plebem Roma∣nam Christianam.
• g 1.2286

  De Episcopo, Ver. constituti haeretici, Voss. 2.
• h 1.2287

  De altari Domini, Fab.
• i 1.2288

  Sic, Voss. 2. Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2. Thu. Mic. Vict. pace, Imp.
• k 1.2289

  Et qui verbis perfidis, Lam. Bod. 2.
• * 1.2290

  Stantes pro Lapsis orare oporte••, quamdiu spes aliquae super∣est de meliori fruge.
• l 1.2291

  Ad sanitatem mentes Ver.
• m 1.2292

  Pectora obsessa, Bod. 3. Lin. Benev. ut peccatorum & delictorum, Fab. ut pectora à delictorum tenebris soluta, Bod. 1.
• n 1.2293

  Domino protegente, Bod. 3. Voss. 2.
• o 1.2294

  Quando pereamus, Pam. Bod. 1.
• p 1.2295

  Sic, Lam. Bod. 1. Voss. 2. lamentan∣da conseniso, Lin. NC. 2. conditio, Thu. Corb. flenda potius & lamentanda, Benev.
• 2 1.2296

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Phil. 3. 2. Qui in hoc conspirant, ut Ecclesiam discerpant.
• q 1.2297

  Ha∣bemus, Ver.
• r 1.2298

  Tecum praesenti, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• s 1.2299

  Sincera dilectione Lam. Bod. 2.
• * 1.2300

  2 Tim. 2. 17.
• * 1.2301

  1 Cor. 15. 33.
• t 1.2302

  Hujusmodi, cum sciens peccat, NC. 2.
• u 1.2303

  Per semetipsum, Benev.
• * 1.2304

  Tit. 3. 10, 11.
• 3 1.2305

  LXX. legit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.2306

  Prov. 16. 27.
• x 1.2307

  In ore suo portat perversa, perditionis suae ignem condens, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1. Mic. Vict. in ore suo portat verbum perditionis suae, Fab.
• 1 1.2308

  LXX. habet 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sed aliqui codices in extrema versus parte cum Cypriani lectione consentiunt, & subjiciunt, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sed locus totus vulgatam sequitur.
• * 1.2309

  Eccles. 28. 28.
• a 1.2310

  Providentia munitam, Pem. Bod. 1. Voss. 2. NC. 2. Lin. Thu. Foss.
• * 1.2311

  Prov. 17. 4.
• b 1.2312

  Sunt isti ab Ec∣clesia profugi, Ver. Ben.
• c 1.2313

  Apostolus Paulus, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.2314

  Mat. 18. 17.
• * 1.2315

  2 Thes. 3. 6.
• d 1.2316

  Non est, adversarius Christi est, Lam. Ebor. Bod. 2. Lin. NC. 1.
• * 1.2317

  Ad Pamelii num. LVII. Ad Erasm. l. 1. Ep. 1. Epistola est gratulatoriae Cornelio, ••b exilium Christi no∣mine su∣sceptum.
• * 1.2318

  Scripta post reditum.
• a 1.2319

  Quis non in, Pem. Voss. 2.
• 1 1.2320

  Rigaltius ait, Hoc Cyprianus ad Cornelium: sacerdos Carthaginis ad sa∣cerdotem Romanum. Dicimusne, aemulam adhuc fuisse Romae Carthaginem? An Carthaginem hic agere ut alteram Romam? An ex disciplinae Christi, pro fraterna concordia, Carthaginis sacerdotem sive Episcopum, appellare consacerdotem suum Cor∣nelium Romae Episcopum?
• b 1.2321

  Et fratrum confessione crevisse, Lam. Bod. 2. consensione, Thu. Foss. Vict.
• 2 1.2322

  Rigaltius ait, Minime igitur vana est illa Cleri Romani exultatio. Ec∣clesia ista fortis in fide. Nam & hoc Cypriani testimonio confir∣matur.
• c 1.2323

  Claruit, frater carissime, Lam. Lin. NC. 1. 2.
• 3 1.2324

  Rigaltius ait, Jam observavimus Apostolum non praedicasse fi∣dem Romanorum, sed gratulatum esse Romanis, quod f••••a per totum orbem spargeretur, etiam Romae esse Christianos, supra Ep. xxx. & liv. Sic tamen••acceperunt plerique Patres anti∣qui, quasi dixerit Paulus, etiam fuisse jam aevo suo Romano∣rum fidem, ut ceteris gentibus praeiret exemplo. Quid igitur? inquit Chrysostomus; Omnis terra fidem exondiit Romanorum? Omnis exinde? Nec incredibile est quidem. Non enim ignobilis ea civitas, sed tanquam in vertice posita, ubique conspicua fuit. Et paulo post, duplicem esse ait Pauli la••dationem, & quod in Christum crediderunt Romani, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Hoc sibi volunt ista Cypriani, quae statim sequuentur: Hanc lau∣dem virtutis & roboris firmitatem jam tunc in spiritu praevide∣bat: Apostolus scilicet.
• a 1.2325

  Filios provocat, Vindel. Foss. Corb.
• b 1.2326

  Dum sic fortes, Foss. Mic. Vict.
• 1 1.2327

  Rigaltius ait, Quasi ••••anu facta; quod in eandem sententiam dixerat Tertullianus in Apolog. Coim••s ad Deum, quasi manu facta precationibus am∣biamus. Haec vis Deo grata est.
• c 1.2328

  Eodem turbatus & palsus, Bod. 3. Impetu repulsus, Lam. Ebor. Bod. 2.
• d 1.2329

  Et quasi minus para∣tos, Lam. Ebor. Bod. 2.
• e 1.2330

  Nam primo aggressu, Bod. 3.
• f 1.2331

  Superare tentaverat, Bod. 3.
• g 1.2332

  Innocenti, Lam. Bod. 2.
• h 1.2333

  Et ejus Ecclesiae gaudium summum, Corb. Bod. 3. Ebor. Lin. NC. 1. 2. Christi & Eccl••siae suae, Foss. Mic.
• i 1.2334

  Sic Foss. Corb. Mic. Vict. quando cucurrit, Bod. 3. occurrerit, Imp.
• 2 1.2335

  Ri∣galtius ait, Dolorem poenitentiae dicit, acerrinuem pudorem, quo soleba••t affici bo••i poenitentes, id se commisisse propter quod poe∣nitentia indigere••t, quo dolore, velut irritati, ad Martyria fe∣rebantur ariores. Sic Epistola praecedenti, L••psos dolor ad prae∣lium provocat.
• 3 1.2336

  Voce hac saepius utitur Cyprianus.
• 4 1.2337

  Videl. quae dicta in lib. de Lap.
• 5 1.2338

  Rigaltius ait, Insultat Nova∣tiano, quasi dicat, frustra illum calumnias spargere de tali vi∣ro, qui tam constanter Christum confessus sit. De hac re etiam agit in Epistola sequente. Illic ostenditur Novatianum im∣merito à suis pro martyre habitum.
• * 1.2339

  Novatianus Ort••odoxis persecutione vexatis, in∣tactus relin∣quitur.
• k 1.2340

  Latius adanctus, NC. 1. Bod. 2. Ebor.
• l 1.2341

  Magister durus, Lin.
• m 1.2342

  Sophiae dominicae, Ver. Benev. Manut.
• 6 1.2343

  Rigaltius ait, Oppo••it Cyprianus Sophiam dominicam Philosophiae seculari. Haec ta•• incerti falsique mater, quam illa fons & origo veri rectique. Haec suos etiam Sophos habuit: sed inter eos qui nobilissimus ex∣titit, invidiam vocabuli, professione contraria, damnavit. Ceteris adumbrata modestia Philosophiae nomen placuit, ve∣rum, nec istis unquam amica sua potiri contigit. Illa igitur Sophia, Christus, nominis sui cultores habuit Christianos, qui Domini sui praecepta summo studio servantes, veram Sophia••, hoc est, summae felicitatis & gloriae professionem, consequu••∣tur.
• n 1.2344

  Interceptor poeniten∣tiae, Lin.
• o 1.2345

  Proditor caritatis, Lin. perditor castitatis, NC. 1. Pem. Lam. Bod. 2.
• p 1.2346

  Agnoscis ne, Bod. 3.
• q 1.2347

  Quos abalienavit, Lam. Bod. 2.
• r 1.2348

  Victos, Thu. Foss. Vict.
• s 1.2349

  Con∣fessionis nomine, Lin. NC. 2.
• 1 1.2350

  Rigaltius ait, Noctes habet Cyprianus haud caecas. Saepissime videt in somnis ••onstr ••••••tem sibi Dominum, & ostendentem quae revelaret, quo∣ties occasio posceret.
• a 1.2351

  Appropinquante jam certaminis & agonis nostri, die Bod. 2. Ebor. Lin. NC. 1. Mic.
• 2 1.2352

  Rigaltius ait, Reci∣proca dilectione: mutna caritate.
• b 1.2353

  Et si quis, Pem. Ebor. Lam. Lin. NC. 1. 2. Bod. 1. 2. 3. si quis hinc, Foss.
• 3 1.2354

  Rigaltius ait, Patet, inquit Pamelius, ex hoc loco Cyprianum sensisse & cre∣didisse sanctos etiam defunctos pro vivis orare. Ego quidem hanc disciplinam Christiano dignissimam esse arbitror. Sed ambignum mihi videtur, an hoc sentiat Cyprianus: nisi dicamus haec illius verba, si quis istinc nostrum prior divinae dignationis celeritate praecesserit, non esse accipienda de eo qui per Martyrii coronam praecesserit, quis enim or andum esse dicet pro martyre, cujus sanguis tota paradisi clavis est? sed de eo qui communi mortali∣tatis exitu diem certaminis anteverterit. Pro eo certe perseveret apud Dominum dilectio nostra. At si vicissim oremus, ut per∣severet illi apud Dominum dilectio nostri, quae ratio rogandi hortandive beatum jam & felicem, ut in dilectione fratrum suorum perseveret? cum absque ista dilectione, absque illa scili∣cet caritate, aeterna vita plane esset indignus. Neque dici debeat sanctus, qui erga fratres suos caritatem amiserit. Profecto pins & fidelis est sermo, eorum qui jam exuti mortalitate facti sunt Christi cohaeredes, & eorum qui superstites adhuc in terris ejus∣dem Christi cohaeredes futuri sunt, unam esse Ecclesiam; uno Spiritu sancto 〈◊〉〈◊〉 probe junctam, ut nec 〈…〉〈…〉orte corporis divel∣latur. Orant illi Deum pro nobis, & nos Deum laudamus pro illis. Et sic utrobique pro nobis semper oramus. Sensus vide∣tur esse, Alterutro ex nobis obeunte, sive ego qui Cartha∣gini praesum, sive tu qui Romae praesides superstes fuerit; ejus, cui in vivis diutius esse contigerit, pro utraque Eccle∣sia perseveret & supersit apud Deum oratio. Interim mini∣me dubitamus, Animas coelo receptas precibus Deum opt. max. sollicitare ut in terris agentium misereatur: sed non inde conficitur, preces ad Sanctos fundi debere. Deos, qui rogat, ille facit.
• * 1.2355

  Ad Pamelii num. Epist. LVIII. Ad Erasm. l. 3. Ep. 3. Gratulatur Lucio Papae Romano, de confessione, & reditu ab exilio.
• * 1.2356

  Scripta post reditum, tem∣pore Lucii.
• a 1.2357

  Vos denuo fecit, Voss. 2.
• * 1.2358

  Dan. 3.
• * 1.2359

  Dan. 6.
• b 1.2360

  Gloriam. Confessoribus Christi, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.2361

  Dan. 3. 16.
• c 1.2362

  Promti omnes, Bod. 2.
• 1 1.2363

  Rigaltius ait, Persecutione. Ter∣tulliano in Apocal. c. 32. describente, hic status rerum di∣citur vis maxima universo orbi imminens, Clausula seculi quae acerbitates borrendas comminatur.
• d 1.2364

  Praelium milites Christi, Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• e 1.2365

  Non solo ser∣monis, Bod. 1.
• f 1.2366

  Et certa cordis, Pem.
• g 1.2367

  Repentina tempestas, NC. 2.
• 2 1.2368

  Sub Gallo & Volusiano, qui ut numinum iram lenirent, & pestem per imperium grassan∣tem averterent, siquidem superstitione nihil inconsultius, nihil crudelius; Christianos vexabant.
• h 1.2369

  Exorta fuit, Pem.
• i 1.2370

  Martyrem in quem omnis, NC. 2. reliquosque, omnis, Bod. 1.
• 3 1.2371

  Rigaltius ait, In unaquaque universalis Ecclesiae portione, hoc est in unoquoque Episcopatu, unus Episcopus.
• k 1.2372

  Qui cum E∣piscopis & Presbyteris, Lam. Bod. 1, 2. Ebor. Lin. NC. 1.
• l 1.2373

  Lacesseret qui contra, Bod. 1, 2. contra quibus, Pem. Voss. 2. Lam. Ebor. Lin. NC. 1, 2.
• 4 1.2374

  Decuisset Novatianum & ejus sequaces ad Martyria subeunda fuisse promtissimos, qui ab Ecclesiae communione eo nomine recesserunt, quia illa cum lapsis communicaret: & exinde Orthodoxos appellabant, Paciano teste, Apostaticos, Capitolinos, & Synedrios. Dicit quidem Socrates quod Novatianus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Hist. lib. 4. c. 28. & libellus circumferebatur cui titulus erat Martyrium Nova∣tiani, quem confutavit Eulogius Episcopus Alexandrinus, lib. sexto contra Novatianos; cujus excerpta habentur in Photii Bibliotheca. Narratio ista dicit Novatianum, Mar∣tyrem sive Confessorem fuisse, antequam ad Episcopatum promoveretur; quod quidem apertissime falsum. Certe Pa∣cianus disertissimis verbis ait, quod Novatianus nunquam Martyrium tulit. Addit porro, ideo ab Ecclesia recesserat, ne illum labor confessionis urgeret. Nec puduit illum, teste Cy∣priano, affirmare ingruente persecutione, quod ad phi∣losophiam redire vellet, potius quam capitis periculum adire.
• m 1.2375

  Semel suos factos, Pem. Ebor. Lam. Voss. 2. Lin. NC. 1, 2, Bod. 1, 2.
• a 1.2376

  Vobiscum regredientibus, Lin. NC. 2.
• b 1.2377

  Occursantium singulorum, Lam. Ebor. Lin. Bod. 1, 2.
• c 1.2378

  Sic Bod. 1 Oculis, Imp. NC. 2.
• 1 1.2379

  Post mentionem complexus, rectissime oscula memorantur; praesertim in congressu Chri∣stianorum. Porro ad lectionem hanc firmandam accedit, quod hic statim sequatur, oculos plebis vix posse vidend•• satiari.
• 2 1.2380

  Rigaltius ait, Christi scilicet, qui tanquam agonothetes praesidebit certamini M••rtyrum •••• adversus Antichristi exationes proxima persecutione. Tertul. ad Martyras: Bonum ago••e•• subituri estis, in quo agonothetes Deus vivus est: Xystarches Spiritus Sanctus: corona aeternitas.
• d 1.2381

  Et ego &, Bod. 2.
• e 1.2382

  Gaudium no∣strum, nostrae fidei, Lam.
• 3 1.2383

  Rigaltius ait, Quod praestitit ipse Cyprianus, ut in ejus passione Pontius de∣monstrat.
• * 1.2384

  An. 253.
• 1 1.2385

  Epistola haec, quam genuinam esse minime dubitamus, in exemplaribus M S S. rarissime occurrit; neque enim in omnibus istis quorum co∣pia mihi facta est, unicum vidi quod eam complecteretur. Alienissimam Pamelii conjecturam, qui Afros istos à Go∣this captos autumat, refutare non est opus. Nec certe A∣frica monstrorum feracissima, adeo exculta & pacata, ut nu••los barba••os aleret; sed in adverso mundi cardine es∣sent requirendi. Hac de re consulantur Annales Cypria∣nici.
• * 1.2386

  Ad Pamelii numeros Ep. LX. In E∣rasm•• Ed••. deest. In Ma∣nut. Edit. l. 5 Ep. 8. Episcopis Numidis re∣spondetur •• qui de capti∣vita••e fra∣trum apud barbaros ••um certiorem fe∣••••••••.
• * 1.2387

  Scripta post reditum••
• * 1.2388

  1 Cor. 12. 26.
• * 1.2389

  2 Cor. 11. 29.
• * 1.2390

  1 Cor. 3. 16.
• * 1.2391

  Galat. 3. ••7.
• 2 1.2392

  Rigaltius ait, Sic Epist. IV. dicit, Exuenda est de incendio sarcina.
• * 1.2393

  Virginum ex captivitate barboric•• periculum gravissimum, ne pud••ris j••cturam faciant. Subsidia nummaria Largiter con∣••ert Cypria∣nus, una cum fratribus.
• 3 1.2394

  Animi instituto ad pudicitiam composito. Non enim illae tunc temporis, claustris inclu∣sae. Pamelius ait, Similem de sanctis virginibus phrasin ha∣bes tum Epist. ad Pompo••. tum lib. de Discipl. & Hab. Vir∣ginum.
• * 1.2395

  Mat. 25. 36.
• 4 1.2396

  Redemtio captivorum semper in Ecclesia inter primaria caritatis officia fuit reputa∣ta. A Lactantio magnum & praeclarum justitiae munus dici∣tur. Ambrosius in hos usus vasa Ecclesiae etiam initiata con∣fregit. l. 2. Offic. c. 28. Augustinus, teste Possidio, idem praestitit: & Deo gratias, narrante Victore Vitensi. l. 1.
• 1 1.2397

  Rigal∣tius ait, Rectissime monuit Jo. Fredericus Gronovius lib. de Se∣stertiis, num. 18 frustra Pamelium addubitasse de vitio vulga∣tae istius scripturae. Etenim Latinam non esse, nec ullam sum∣mam Latine quidem significare. Itaque procul dubio scribendum, sestertium centum millia nummum. Quae scriptura summam con∣ficiet nostrarum hodie librarum 25000. Lombertus hanc Ri∣galtii aestimationem ad septem mille quingentas libras galli∣cas reducit. Capellus aliter supputat, ut sint novem mille, sex centum, triginta novem librae, septemdecem solidi, de∣cem denarii. Si ad Monetae Anglicanae rationes calculos ineamus, fortasse ad rei veritatem proxime accedet qui dixe∣rit, summam hic designatam conficere libras sterlingas sep∣tingentas, octoginta & unam, & solidos quînque. Mani∣festum librarii errorem ad linguae Latinae analogiam restitui∣mus; satis enim certum est Cyprianum congrue loquutum: nec nobis placet solennis criticorum methodus, qui in tex∣tu sphalmata relinquunt, ut in notis suis operose corrige∣rent.
• a 1.2398

  Sestertia, Imp,
• * 1.2399

  Nomina illo∣rum qui symbola sua contulerunt subdi••, ut in precum offi∣ciis recita∣rentur.
• 2 1.2400

  Rigaltius ait, Non frustra, nec supervacue. Nam in sacrificits or ationum offerebantur no∣mi••a eorum, qui ad hoc opus tam necessarium promte ac liben∣ter operati or ant. A privilegio hoc excludi, poenae gravissi∣mae loco habitum, supra ostendimus, ad Epist. 1.
• 1 1.2401

  Non hac Epist. Cyprianus Aquarios, sive Hydroparastatas, Ebionitarum germen, teste Epiphan. Haeres. 30. aut Encratitas, Tatiani sequaces, refellit; quo∣rum error in hoc maxime versabatur quod vinum quasi rem profanam & abominandam aversarentur, ut ait Epiphanius, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, fabulosa vanitate de Satana & terra ger∣minasse asserentes vites. Ex ignorantia aut simplicitate de∣liquisse istos dicit Auctor noster. Et quia Antelucanis horis Eucharistiam sumebant, quo tempore nulli vinum biberent, referente Apostolo Actor. 2. 15. credibile est eos Aquam tanquam honestius poti genus, & suspicionibus minus ob∣noxium substituisse; praesertim cum ex vini odore detegere potuerint Ethnici, eos qui vinum olebant esse Christianos; qua de re agitur in fine hujus Epistolae. Mentio autem so∣lennis Epistolae istius facta est à D. Augustino lib. 4. de Doctrin. Christiana, cap. 21. ubi quae statim à principio occurrunt, in exemplum adducuntur submissi dicendi gene∣ris.
• * 1.2402

  Ad Pamelii numeros Ep. LXIII. Ad Erasm. l. 2. Epist. 3. Docetur ca∣licem Domi∣nicum non a∣qua, sed vi∣no offeren∣dum.
• * 1.2403

  Scripta post reditum.
• a 1.2404

  Humanam & novellam institutionem, Bod. 3, 4.
• 2 1.2405

  Rigaltius ait, Sic paulo post dicet, Nostra & humana conscribere. Videantur quae supra observ••vimus de humana Ecclesia; deque humana crudelitate, & traditione humana ad Epist. LVII. & LX.
• 3 1.2406

  Ri∣galtius ait, Quid Fecerit, quid docuerit, Evangelia narrant. Nec aliud. Corint••iis suis tradidit Paulus. Quod in coena Chri∣stus instituit, Christiani dein sacrificium appellavere, & sacrae coenae ministros, sacerdotes.
• b 1.2407

  Duxi, de hoc, Lam. NC. 1. Bod. 1, 2, 3, 4. Ebor. Lin.
• c 1.2408

  Si qui in isto errore adhuc tenentur, Bod. 1. tenebratur, NC. 2. Vat.
• d 1.2409

  Nec hoc nos putes, Lam. Bod. 2. 4. Ebor. NC. 1. 2.
• e 1.2410

  Humana conscientia, Lam. Bod. 2.
• f 1.2411

  Inspirante, Lam. Bod. 1, 2. Lin. Ebor. NC. 1, 2.
• g 1.2412

  Vos sciatis, Aug.
• 4 1.2413

  Rigaltius ait, Hac eadem Epistola dicet: Quod si nec minima de mandatis Dominicis licet solvere, quanto ma∣gis tam magna, tam grandia, tam ad ipsius Dominicae possionis & nostrae redemtionis sacramentum pertinentia fas non est infrin∣gere, aut in aliud quam quod divinitus institutum sit, humana traditione mutare?
• h 1.2414

  In commemo∣rationem, Bod. 2, 3, 4.
• * 1.2415

  Joh. 15. 1••
• 5 1.2416

  Rigaltius ait, Sic Tertullianus lib. de Oratione, Corpus ejus in pane ce••setur. Et ipse Cyprianus mox, Calix quo Christi sanguis ostenditur. Ubi de aqua: quae sola Christi sanguinem non possit exprimere. Quando toties ingerit ut Calix sit mixtus; id potissimum a∣git, ne vinum desit calici. Quanquam enim ad conciliandos Aquariorum animos, & receptum in Ecclesia morem asse∣rendum, aquam in Eucharistia rite adhiberi agnoscat Cy∣prianus, qua plebs Christiana adumbratur•• & opinatus sit vino cibario & diluto Christum fuisse usum, omnia tamen ad dominicae institutionis normam prorsus exigenda conten∣dit, ut id scilicet fiat quod Jesus Christus Dominus & Deus noster, sacrificii auctor & doctor, non tantum fecit sed docuit. Quibus similia passim repetit, addens, imagines sacrificii Christi pane & vino constitui.
• i 1.2417

  Desit in calice, Bod. 3.
• k 1.2418

  Sic Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1. Ben. testimonio praedicetur.
• l 1.2419

  Sic Lam. Bod. 2, 3. Ebor. NC. 1. praedicetur, Imp.
• m 1.2420

  Sacramen∣tum Noe, Bod. 1. 2. Ebor. Lin. 1, 2. Corb. sacramentum circa, Corb.
• * 1.2421

  Gen. 9. 21••
• * 1.2422

  Scripturae ve∣teris Testa∣menti alle∣gantur.
• n 1.2423

  Recubans, Lam. Bod. 1, 2.
• o 1.2424

  Denotata esset, Bod. 1. denudata, Aug.
• 6 1.2425

  Rigaltius ait, Valde indulserunt ingenio suo Patres, ubi∣cunque in Scriptur is Panis & Vinum occurrit. Noachum re∣demtionis per Christum partae typum gessisse ex 1 Pet. 3. 21. liquido constat; & à cataclysmi aquis superstes, magis salu∣tares baptismi undas adumbrasse. Quid ergo mirum, si ad alterum etiam sacramentum Ecclesiae, gradus praestruatur? & siquidem vino epoto edormiverit, praefigurasse calicem Eucharisticum, & Dominicam mortem dicatur? Interim ut typi ratio consistat, necesse est vinum non minus Dominum quam Noachum bibisse.
• a 1.2426

  Sacramenti Dominici mysterinm praefiguratum; Aug.
• * 1.2427

  Gen. 14. 18.
• 1 1.2428

  Ri∣galtius ait, Septuaginta Interpret. Genes. XIV. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Editio Complut. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quomodo etiam citavit Ambrosius, lib. 1. de A∣brahamo. Et Melchisedech Rex Salem protulit ipsi Panes & Vinum. Tertullianus, autem apertissime dixerat adversus Jud. Melchisedech ipsi Abrahae revertenti de praelio Panem & Vinum obtulit. Josephus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & pro Pane & Vino 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Auctor Commentariorum in Gene∣sin, quae tribuuntur Eucherio, lib. 11. num. 17. Nec esse mi∣rum si Melchisedech victori Abraham processerit obvia••, & in refectione tam ipsius quam pugnatorum ejus Panem Vinumque protulerit. Quae autem is iisdem Commentariis hac de historia sequuntur, arguunt manum interpolatoris. Joannes Mercerus & Hugo Grotius fatentur non improbabilem esse sententiam existi∣mantium, factum hoc fuisse sacrificio praecedente.
• 2 1.2429

  Psalmum hunc non modo sibi asse∣rit Dominus noster, Matth. 22. 44. & alibi; sed Judaei id passim agnoscunt. Moses Haddarsan in Genes. 37. 12. Mi∣dras Tehillim in Psal. 2. R. Saad. Gaon in Daniel. 7. 13. Talm. tract. Beracoth. c. 5.
• * 1.2430

  Psal. 109. 4.
• b 1.2431

  Luciferum generavi, Bod. 1. 3.
• c 1.2432

  Sed qui magis, Bod. 1.
• d 1.2433

  Obtulit fide, Bod. 3.
• * 1.2434

  Gen. 15. 6.
• e 1.2435

  Reputatum, NC. 1. 2. Ebor.
• * 1.2436

  Galat. 3. 6.
• f 1.2437

  Scriptura haec, Bod. 4. hoc, Bod. 3.
• f 1.2438

  Scriptura haec, Bod. 4. hoc, Bod. 3.
• g 1.2439

  Benedicentur, Lin.
• * 1.2440

  Matt. 3. 9.
• * 1.2441

  Luc. 19. 9.
• h 1.2442

  Sacrificii in pane, Bod. 1, 2, 3. NC. 1. 2. Lin. Ebor.
• i 1.2443

  Dominici sacramenti, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• 3 1.2444

  Per servos qui missi di∣cuntur, intelligit Apostolos.
• * 1.2445

  Prov. 9. 1, 2, 3, 4, 5.
• 4 1.2446

  Videantur dicta ad l. 2. ad Quirin. c. 2. Dum dicit vinum miscuisse, Jansenio interprete, id solum intelligi debet, ministrasse & praeparasse.
• k 1.2447

  Idem esse gestum, Bod. 3.
• l 1.2448

  Recubans & dormiens in passione, & surgens, Lin.
• * 1.2449

  Gen. 49. 11.
• m 1.2450

  Dominici sanguis, Lam. Bod. 1. 2. NC. 1. Lin. 1.
• * 1.2451

  Isai. 63. 2.
• 5 1.2452

  LXX. habent, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Nimirum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quod Torcular significat, pro voce ejusdem fere formae, quae rerum copiam & ex fructibus ••∣bertatem significat, accepere. D. Hieron. ad Hebraei textus mentem legit. Torcular solus calcavi.
• n 1.2453

  Vinum itaque mixtum, Ebor. NC. 2.
• o 1.2454

  Domi∣ni sanguis vino intelligatur, Lam. Bod. 1, 2, 3, 4. Ebor. NC. 1.
• p 1.2455

  Praedicatur, Lin. Bod. 1. 2, Ebor. NC. 1. praedicetur, NC. 2.
• a 1.2456

  Possumus, Bod. 1.
• b 1.2457

  Ebibere, Lin. NC. 1.
• c 1.2458

  Calicem prius biberet, NC. 2.
• d 1.2459

  Quem credentibus, Bod. 3.
• * 1.2460

  Per aquam in scripturis non euchari∣stia, sed bap∣tismus desi∣gnatur.
• 1 1.2461

  Haec de baptismo si∣militer interpretatur l. 1. ad Quirin. c. 12.
• * 1.2462

  Isai. 43. 18.
• e 1.2463

  Cognoscetis ventatem, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• f 1.2464

  Loca inaquosa, Lam. Ebor. NC. 1.
• g 1.2465

  Redundarent quae, NC. 2.
• h 1.2466

  Ante praedicitur, Ebor. NC. 1. 2. Lin.
• * 1.2467

  Isai. 48. 21.
• i 1.2468

  Adducet illis, aquam, Bod. 1. 2. Ebor. Lin. NC. 1.
• k 1.2469

  Fluent aquae, Lam.
• l 1.2470

  Bibetis plebs Bod. 1.
• 2 1.2471

  Rigaltius ait, Super quam aedifi∣cavit Ecclesiam suam Christus. Et tamen plerisque locis Cy∣prianus quae de petra dicuntur transtulit ad Simonem, cui Chri∣stus ob rectum de Filio Dei effatum, nomen fecit Petro.
• * 1.2472

  Jo. 7. 37.
• m 1.2473

  Sicut scriptum est, Lam.
• n 1.2474

  Baptismo hic, NC. 2.
• * 1.2475

  Id. v. 39.
• * 1.2476

  Matt. 5. 6.
• o 1.2477

  Avide, Bod. 3.
• * 1.2478

  Jo. 4. 13, 14••
• p 1.2479

  Loquitur & dicit, Lam.
• q 1.2480

  Quo & in ipso, Bod. 1. 2. 3. 4. Ebor. NC. 1. 2.
• r 1.2481

  Significatum, Bod. 3.
• s 1.2482

  Intelligere debemus, NC. 2.
• 3 1.2483

  Dicit infra Cyprianus, non observari à no∣bis quod mandatum est, nisi eadem quae Dominus fecit, nos quo∣que faciamus, & calicem Domini pari ratione miscentes, à di∣vino magisterio non recedamus. Et hoc deinceps fortius vide∣tur urgere. Porro vetetis Ecclesiae scriptores plerique con∣sentiunt, Dominum in coena sua vinum aqua dilutum pro∣pinasse. Ita Justin. Apol. 2. Clemens Alex. l. 2. paedag. c. 2. Morem accersunt Patres Trullani à traditione, Can. 32. sed hujus rei certissima indicia ex Judaeorum ritibus sunt desu∣menda. Credere enim par est Dominum nostrum ad recep∣tos in Ecclesia mores hac ex parte se accommodasse. Ut enim lectio Paschalis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive annunciatio dicitur, ita ju∣bentur Apostoli Annunciare mortem Domini, donec venerit. Agnum Paschalem appellabant 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 corpus Pascha∣tis, ita Dominus de pane Eucharistico ait, hoc est corpus meum. Quemadmodum etiam Pater familias in Paschatis celebratione 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 absoluta benedi∣ctione frangit; pariter Dominus accepto pane, postquam gra∣tias egisset, fregit. De vino autem Hebraei Doctores dicunt, perinde fuisse si vinum adhibeatur aut merum, aut dilutum. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ut traditur in Tosephos. Unde recte Aquinas part. 3. quaest. 74 Art. 7. & quaest. 83. Art. 6. ad 4. & Bonaventura in 4. sentent. distinct. 11. part. 2. quaest. 3. dicunt admissionem aquae non esse de necessitate vel integritate sacramenti. Armenii quidem in ea erant hae∣resi aquam à vino in Eucharistia abesse omnino debere, qui à synodo quinisexta damnati. Ecclesia Romana quanquam decernere videatur calicem sanguinis Christi Domini non in pura aqua, nec in puro vino, seu sine aqua; sed in vino aqua mixto esse consecrandum: tamen si res attente spectetur, in solo vino consecrandum volunt; monent enim, ut aqua in valde exigua quantitate, Eugenii verbis, modicissima, apponatur; & mora aliqua intercedat inter mixtionem & consecrationem, ut aqua in vinum demum sit conversa. Videatur Catech. Rom. c. 4. Parag. 17. & Sacerdotale Rom. part. 1. Tract. 19. cap. 2. Et in hoc negotio adduci solet testimonium Aristotelis l. 1. de Generat. & Corrupt. cap. ult. Ubi dicit vinum in minima quantitate aquae inje∣ctum, in aquam transire. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ita Ecclesia Romana non unicam tantummodo transubstantiationem in Eucharistia, sed duplicem agnoscit. Porro observanda venit Ecclesiae Graecae praxis, de qua dicit Balsamo, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Et proinde; Aqua, ex eorum sententia, sacrum istud mysterium consequitur, non ingreditur.
• t 1.2484

  Sub diem, Lam.
• u 1.2485

  Hoc est enim, Fab.
• * 1.2486

  Matt. 26. 28, 29.
• x 1.2487

  Effunditur, Bod. 1.
• 4 1.2488

  Favet Cyprianus lectioni illorum codicu•• qui habent, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• y 1.2489

  De hac creatura, NC. 2.
• 5 1.2490

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Vocem ipsam retinuit versio vulgata. Non bibam à modo de hoc genimine vitis.
• a 1.2491

  Novum in Regno, Lam. Bod. 1. 2. 3. Ebor. NC. 1. 2. Lin.
• b 1.2492

  Sacrificium Dominum, Bod. 3. 4. Ebor. NC. 1. 2. Lin.
• c 1.2493

  Ponit & dicit, Lam. Bod. 1. 2.
• * 1.2494

  1 Cor. 11. 23. 24.
• d 1.2495

  Gratias egit &, Lam. Ebor. NC. 1. 2.
• e 1.2496

  Similiter, Lam.
• f 1.2497

  Hic est calix novi testamenti, Lam. Lin. Ebor.
• g 1.2498

  Praecipiatur, Bod. 3.
• h 1.2499

  Inveniemus, Bod. 1.
• i 1.2500

  Calicem pari, Bod. 1. 2. 3. Lam. Ebor. NC. 1. 2. Lin.
• k 1.2501

  Recedendum non est, Lam. Bod. 2.
• l 1.2502

  Beatus Paulus, Lin.
• * 1.2503

  Galat. 1. 6,
• m 1.2504

  Transferimini, NC. 2.
• 1 1.2505

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Ambrosius, Hieronymus & Augustimus similiter ea voce utuntur.
• * 1.2506

  Typis ex ve∣teri Testa∣mento sumtis, usus vi•••• in sacramento corporis Do∣minici illu∣stratur.
• * 1.2507

  Ps. 22. 7.
• 2 1.2508

  LXX. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Inebrians, tanquam vinum generosissimum. In He∣braeo est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉& Hieron. ad Suniam ad Fretellam dicit LXX. scripsisse 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• n 1.2509

  Perquam optimus, Lam. Bod. 1. 2. 3. 4.
• o 1.2510

  Mixtus sit oportet. Neque enim aqua sola, Lin.
• * 1.2511

  Gen. 9. 21.
• p 1.2512

  Ut & Noe, Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2.
• q 1.2513

  Qualis est ebrietas, Bod. 1. 2. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• r 1.2514

  Sapientiam reducat, Bod. 3.
• 3 1.2515

  Rigaltius ait, Saporem vini com∣munis & profani dicit esse saporem secularem, cui oppouit in∣tellectum divinum, ut jam non vinum sed sanguis Domini intelligatur.
• s 1.2516

  Sopore isto seculari, Bod. 1. 2. 3.
• 4 1.2517

  Rigaltius ait, Vinum commune dicit, quod nondum est sanctificatum sive consecratam in sanguinem Christi. Itaque mox vino isto communi opponet sanguinem Domini. Jam non vocat vinum, sed sanguinem.
• 5 1.2518

  Saepius admonnimus, expo••i idem esse apud Cyprianum, ac è medio tolli.
• t 1.2519

  Et potato, Lam. Ebor. & poto, Ver. Benev. potans, Lin. potus sanguinem, NC. 2.
• u 1.2520

  Ut poculo, NC. 2.
• 6 1.2521

  Rigaltius ait, Sic supra•• Epist. LVI. dixit: Pressuris angentibus frequenter urgeri.
• x 1.2522

  Dominica teneatur veritate, Bod. 1.
• * 1.2523

  Jo. 2. 9.
• * 1.2524

  Isai. 5. 7••
• a 1.2525

  Aquis namque populos significari, NC. 2.
• * 1.2526

  Aquae sym∣bolo populus intelligitur.
• * 1.2527

  Apoc. 17. 15.
• 1 1.2528

  Bertramus in libro de corpore & sanguine Domini, qui scriptus circa medium noni seculi, ex his verbis sic argumentatur. Considerandum quoque (inquit) quod in pane illo non solum corpus Christi, verum corpus etiam in eum credentis populi figuretur, unde multis frumenti granis conficitur; quia corpus populi credentis multis, per verbum Christi, fidelibus coagmentatur, qua de re sicut in mysterio panis ille Christi corpus accipitur, sic etiam in mysterio membra populi credentis intimantur; & sicut non cor∣poraliter, sed spiritualiter panis ille credentium corpus dicitur, sic quoque Christi corpus non corporaliter, sed spiritualiter ne∣cesse est intelligatur. Sic & in vino, qui sanguis Christi dicitur, aqua misceri jubetur, nec •••••••• sine altero permittitur offerri: quia nec populus sine Christo, nec Christus sine populo, sicut nec caput sine corpore, nec corpus sine capite valet existere. Aqua denique in sacramento, populi gestat imaginem: igitur si vinum illud sanctificatum per ministrorum officium, in Christi sangui∣nem corporaliter convertitur; aqua quoque quae pariter admixta est, in sanguinem populi credentis necesse est corporaliter conver∣tatur. Ubi namque una sanctificatio est, una consequenter opera∣tio; & ubi par ratio, par quoque consequitur mysterium. At videmus in aqua secundum corpus nihil esse conversum, conse∣quenter ergo & in vino nihil corporaliter ostensum. Accipitur spiritualiter, quicquid in aqua de populi corpore significatur; ac∣cipiatur ergo necesse est spiritualiter, quicquid in vino de Christi sanguine intimatur.
• 2 1.2529

  Rigaltius ait, Supra hac Epist. Vinum quo Christi sanguis ostenditur. Et hic paulo post, ubi de aqua: quo & ipso sacramento populus ostendi∣tur adunatus. Ostenditur, eo sensu quo dixit hoc ipso loco: Vi∣demus in aqua populum intelligi. Videatur Epist. LXIX.
• b 1.2530

  Sic, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2. Ostendit, Rig.
• c 1.2531

  Plebs sanguini ejus in quem credidit, copulatur & conjungitur, Ver.
• d 1.2532

  In∣dividua dilectione, Bod. 1.
• e 1.2533

  Sanctificando calicem, Lin. NC. 2.
• 3 1.2534

  Manente scil. recepto in Ecclesia usu. Sed adnotandum, non semper illud quod my∣sterium in se continere dicitur, perpetuo ratum sanctumque in Ecclesia permanet. Olim pan•• grandiusculo utebantur fi∣deles in Eucharistia, ut quotquot ejusdem participes fierent; unus panis ostenderentur esse, & fracti corporis Domini communione donati. Deinceps usu venit ut placentulae ad∣hiberentur, sed nondum periit mysterium; illae enim num∣mulos repraesentant, dominici corporis pretium. Ita hac ipsa in Epistola refert Auctor noster, Eucharistiam primo à Do∣mino noctu celebratam, sed nec hoc sine mysterio, ut hora ipsa sacrificii ostenderet vesperam mundi, sicut in Exodo scrip∣tum est: Et occident illum omne vulgus synagogae filiorum Israel ad vesperam. Subdit porro: Nos autem resurrectionem Domini ••ane celebramus: unde etiam patebit, quod in lumine Christi ambulare volumus. Porro, aqua decreto Eugenii Pontificis Rom. jubetur admisceri calici consecrando in modica qua••••••∣tate; ita per excessum vini supra quantitatem, aquae, excesius meritorum Christi Domini, & dignitatis ejus supra naturam humanam, & supra peccata generis humani significatur. Sed non minus feliciter, mero adhibito, nos solis Christi meritis & sanguine salvari ostenditur. Similiter etiam Graeci ferven∣tem aquam calici consecrato infundunt, ad significandum, interprete Balsamone, in Can. 32. Concil. Trullani, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Frigida utuntur Latini, ut testentur Christum verefuisse mortunm, & non nisi morte ejus nos salvari. Pariter in bap∣tismo accidit: olim trina immersio requirebatur, ut S. Tri∣nitatis ratio constaret: dein unica successit, ut Deum unum à nobis agnitum profiteremur. Immersio etiam necessaria vi∣debatur, ut baptismo sepulti cum Christo videremur; dein a∣qua aspergimur, ut sanguinis ejus aspersione purgati cognos∣camur. Simili modo, lactis & mellis concordia aquae baptis∣mali addebatur, quae ideo ad altare cum vino & spicis offe∣rebantur; quae tamen postea ex Canonum decretis in desue∣tudinem ivere, salvo interim sacramenti mysterio.
• f 1.2535

  Utrumque commis∣ceatur, Lam. Bod. 2.
• * 1.2536

  Consuetudo scriptur arum praesidio desti∣tuta, minime sequenda.
• 4 1.2537

  Rigaltius ait, in sacri∣ficio Christus semetipsum obtulit Patri: in sacrificii sui sacramento panem & vinum corpus suum fecit, deditque discipulis suis coe∣nantibus. Ratum enim illud quod dixit Dominus. Caro mea vere cibus, & sanguis meus vere potus. Nimirum siquidem di∣gne communicantes, per fidem participes fierent corporis & sanguinis ejus, & alterentur in vitam aeternam.
• g 1.2538

  Christus obtulit, Lin. Ebor. NC. 1. 2.
• 5 1.2539

  Rigaltius ait, Tutissima traditionum custodiendarum re∣gula, quam Cyprianus inculcat locis hac Epistola plerisque: Nam initio quidem sic ait: Neque aliud fiat à nobis quam quod pro nobis Dominus prior fecerit. Et hoc ipso loco: Nostrae re∣demtionis sacramentum fas non est infringere, aut in aliud quam quod divinitus institutum sit, humana traditione mutare. Et: Neque enim hominis consuetudinem sequi oportet; sed Dei veri∣tatem. Attamen idem ipse Cyprianus, hac ipsissima Epistola di∣cet: At enim non mane, sed post coenam mixtum calicem obtu∣lit Dominus: Nunquid ergo Dominicum post coenam celebrare debemus? Tertulliani de Corona liber adversus Psychicos & Gnosticos scriptus est. Horum illud erat etiam in traditionis ob∣tentu exigendam esse auctoritatem scriptam. Itaque adversus istos hoc tractare incipit, plurimas traditiones absque auctoritate scri∣pta, & circa Baptisma, & circa Eucharistiam, receptas fuis∣se, quibus deberi obsequium fatetur. Sic opinioni & causae suae quisque velificat.
• * 1.2540

  Joan. 15. 14, 15. Matt. 17. 5.
• a 1.2541

  Non dicam, Lam. Bod 1, 2. NC. 2. Ebor.
• b 1.2542

  Dilectus, Bod. 2 Ebor NC. 1, 2.
• c 1.2543

  Quid ali∣qui, Bod. 1.
• d 1.2544

  Ante nos temere, NC. 2.
• * 1.2545

  Isa 29. 13.
• * 1.2546

  Marc. 7. 13.
• * 1.2547

  Matt. 5. 19.
• e 1.2548

  Nam Jesus Christus, Bod. 1.
• f 1.2549

  Ipse summus, Bod. 1.
• g 1.2550

  Deo Patrise ipsum obtulit, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.2551

  Luc 22. 19.
• h 1.2552

  In sui commemoratione, Bod. 1, 2. Lin. Ebor. NC. 1, 2.
• i 1.2553

  Specialiter percipitur, & fideliter observatur, Vat.
• 1 1.2554

  Rigaltius ait, Tertullianus, etiam antelucanis coetibus. Horis antelucanis Eucharistiam celebra∣bant, qui•••• si distulissent in coe•••• tempus, plebs ad convivium convocari non potuisset. Hoc innuunt in Cypriano sequentia paulo post. Tertullianus autem cum ait etiam antelucanis coe∣tibus Eucharistiam celebrari, fatetur etiam in tempore victus celebratam fuisse.
• k 1.2555

  Hoc quis veretur, ne vinum offerat, ne per saporem vini odore fragrante, ab infideli conscientia odor vini horis matutinis fuerit agnitus; & cognoscatur esse Christianus, dum nos sanguinem Christi in vini oblatione comme∣moramus, Lam. Ebor. Bod. 2. Lin. Benev.
• * 1.2556

  Occurritur objectioni, quod si pri∣••co mane vinum su∣matur; in calice Domi∣nico, se Ethnicis prodent Christiani. Porro & al∣teri respon∣detur, quod vespere Eu∣ch••ristia instituta, id•••• non ••ane su∣••enda.
• 2 1.2557

  Tertullianus in lib. 2. ad Uxorem c. 5. rem totam exsequitur. Quanto curaveris ea occultare, tanto suspectiora feceris, & magis captanda gentili curiositati. Latebisne tu cum lectulum; cum corpusculum tuum signas, cum aliquid immundum flantis explodis, cum etiam per noctem ex∣surgis oratum? & non Magiae aliquid videberis operari? Non sciet maritus quid secreto ante omnem cibum gustes? & si sci∣verit panem, non illum credit esse qui dicitur? Revera matu∣tina jentacula fiebant ex Meri haustu, unde 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 apud Graecos est jentare, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 jentaculi sumtio; sed haec ad foeminas non spectabant, quibus instar sceleris capitalis erat vinum degustasse. Lectio in qua codices probatissimi, Lambethanus, Eboracensis, Bodleianus s••c••ndus, Lincol∣niensis, Benedictinus, & Londinensis, consentiunt, minime videtur contemnenda; praesertim cum ad Tertulliani mentem maxime respondeat. Quod illic infidelis conscientia dicitur, Septimius posuit, alterius conscientiam mariti. Sed nihil muto.
• l 1.2558

  Confusus me fuerit, coram hominibus confundet eum, Bod. 2. NC. 1. Ebor.
• * 1.2559

  Mar. 8. 38.
• * 1.2560

  Gal 1. 10.
• 3 1.2561

  Constat hinc Aquarios hosce non Manichaeorum, Tatiano∣rum, aut Helcasitarum errorem imbibisse, ut sentirent vi∣num, ceu diaboli sangui••nem, prorsus esse abominandum: haec enim in eorum persona dicuntur, qui primo tantum ma∣ne aqua sola offerebant. Constat etiam Eucharistiam licet horis antelucanis sum••am, vespere etiam distribui solitam; cujus rei locuples testis Tertullianus lib de Corona c. 3. Eucharistiae sacramentum tempore victus de Praesidentium manu sumimus. A Et alibi monet ut finitis stationibus sumatur. Consuetudo post coenam communicandi diu duravit in Ecclesia; Socrates enim ait 1. 5. c. 22. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 4 1.2562

  Rigaltius ait, Calicem mixtum & fraternitate omni praesente. Ut sic vere observemus omnia quae Christus tradidit, offerendo calicem mixtum, & in tem∣pore victus, & fraternitate omni praesente.
• 5 1.2563

  Rigaltius ait, Supra dixit, nesas esse ad ipsum Do∣minicae or dinationis sacramentum pertinentia infringere, aut in aliud quam quod divinitus institutum sit, humana traditione mutare. Hic vero causas & rationes ingeniose comminiscitur, cur Dominicum post ••oenam celebrare non debeamus, etsi post coe∣nam Dominus instituerit. Dicet aliquis, causas sive rationes quas Cyprianus adfert esse spiritales atque divinas; nempe, Chri∣stum memoriam passionis suae, quae ad vesper am die•• contigit, instituisse post vesperam: nos autem resurrectionem Domini ma∣tutino tempore abipso Domino patratam mane celebrare, ac proin∣de quod divinitus institutum fuit, non videri humana tradi∣tione sive praesumtione mutatum. AEvo jan Tertulliani muta∣••um aliq••id circa hoc sacramentum fuisse colligitur, & non so∣lum vespere, in tempore victus, sed etiam boris antelucanis, sacramentum corporis Christi celebratum fuisse arguunt haec ver∣bae, libide Corona: Eucharistiae sacramentum in tempore victus mandatum à Domino, etiam antelucanis boris sumimus. Non∣dum tamen Lumana praesumtio sic invaluerat, ut non etiam in tempore victus sumeretur. Sed paulo post omnino invaluisse ma∣nifestum est, ex his quae tradit hac Epistola Cyprianus. Imo pla∣cuisse Spiritui sancto ait Augustinus, nec propter eas quas Cy∣prianus attulit rationes, sed ut in honorem tanti sacramenti, in os Christiani prius Dominicum corpus intraret, quam ceteri cibi. Nam ideo, inquit, per universum orbem mos iste servatur. Et tamen idem observat, nonnullos probabilt quadam ratione de∣lectari, ut uno certo die per annum quo ipsam coenam Domi∣nus dedit, tanquam ad insigniorem commemorationem, post cibos offerri & accipi liceat corpus & sanguinem Domini-Deinde disputationem suam vir sanctissimus quasi dubius & incertus ita concludit: Quapropter neminem cogimus ante Do∣minicam illam coenam prandere, sed nulli etiam contradicere audemus. Habetur autem ea disputatio Epistola CXVIII. ubi hoc etiam observare est, eo die quo ipsam coenam Dominus dedit, prope omnes in plerisque locis lavasse. Itaque addit Augustinus, Et quia nonnulli etiam jejunium custodiunt, mane offertur propter prandentes, quia jejunia simul & lavacra toler are non possunt: ad vesperam vero, propter jejunantes.
• * 1.2564

  Exod. 12. 6.
• * 1.2565

  Psal. 14. 2.
• 1 1.2566

  Illius〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Luc. 22. 19. 1 Cor. 11. 24, 25.
• * 1.2567

  1 Cor. 11. 26.
• a 1.2568

  Vide etiam, Bod. 3.
• * 1.2569

  Non homi∣num exem∣plis, sed Domini magisteriis duci d••be∣mus.
• 2 1.2570

  Rigaltius ait, Sic infra, sub finem Epistolae dicet: Quod simpliciter erravimus.
• b 1.2571

  Ubicunque lex, Lam. Ebor. NC. 1, 2. Lin.
• * 1.2572

  Ps. 49. 16.
• c 1.2573

  Portionem, NC. 2. adulteris portionem, Bod. 3. partem, Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• * 1.2574

  Jer. 23. 28.
• d 1.2575

  De paleis, Lin.
• * 1.2576

  Jer. 3. 9.
• e 1.2577

  Ligno & lapide, NC. 2.
• * 1.2578

  Jo. 8. 12.
• f 1.2579

  Non ambulat, Ebor.
• * 1.2580

  Mat. 28. 18.
• g 1.2581

  Baptizantes, NC. 2.
• h 1.2582

  Mandavi vobis, NC. 2.
• 3 1.2583

  Rigaltius ait, Su∣pra dixit, Occasum seculi. Epist. LVIII.
• 4 1.2584

  Non per Montani & Hypophetarum ejus insomnia, quod dixisset Tertullianus; sed per Christi & Apostolorum monita studiose observata.
• i 1.2585

  Illu∣minet, Lam.
• k 1.2586

  Atque offerendo, Lam.
• 5 1.2587

  Rigaltius ait, Supra dixit, sacramenti veritatem. Id scil. ipsum quod Dominus docuit & fecit.
• l 1.2588

  Quod & ipse fecit, Lam. Bod. 2.
• a 1.2589

  Concilio nostro visum, Bod. 2. Ebor. NC. 2. Lin.
• 1 1.2590

  Pamelius ait, Fuisse hunc Episcopum Assurita∣num, verisimile est; quandoquidem autem in Synodo senten∣tiam dixit alius Assuritanus Episcopus, Victor nomine, defun∣ctus vedetur Epic••etus ante Synodum. Vid. suffrag. Concil. Carth. 68.
• a 1.2591

  Asturas, Lin. Thu. Foss. Corb.
• * 1.2592

  An Pamelii numeros Ep. LXIV. Ad Erasm. l. 1. Epist. 7. Lapsum pro integro age∣re, & Epi∣scopatum sibi vendica∣re omn••m ••cclesiae disciplinam pervertit.
• * 1.2593

  Scripta post reditum.
• 2 1.2594

  Pame∣lius ait, Fuerat quidem Fortunatianus illorum Episcopus, sed quod lapsus esset, jam Episcopatu privatus; fuisse autem eum & factionis Novatiani ex sequentibus constat. Dicitur pro in∣tegro agere velle; ac si lapsus post poenitentiam peractam com∣munioni Ecclesiae redditus; ita in integrum restitutas esset, aut ejusdem regimen, post••iminii quasi jure capessere lice∣ret. Sed videtur Fortunatiano poenitentiam non fuisse con∣cessam, mo non experitam; tantum aberat ut esset peracta.
• b 1.2595

  Fortunatum, Corb.
• * 1.2596

  Isai. 57. 6.
• c 1.2597

  Sic. Bod. 1, 2. Lam. NC. 1, 2. Lin. Ebor. Spir. Innom. Erasm. Thu. Foss. Mic. haec omnia, Rigalt.
• 3 1.2598

  LXX. legunt, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, omisso 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.2599

  Exod. 22. 20.
• * 1.2600

  Isai. 2. 8.
• 4 1.2601

  Rigaltius ait, Manebunt ligati, non re∣mittetur eis, non absolventur. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Textus hic sub eadem forma saepius laudatur.
• * 1.2602

  Apoc. 14. 9.
• d 1.2603

  Ad sacrificium & precem Domini, Corb.
• * 1.2604

  Lev. 21. 17.
• * 1.2605

  Exo. 19. 22.
• 5 1.2606

  LXX. legunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Aquila magis ad mentem sacri textus habet, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & Symma∣chus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Vocem hanc LXX. 1 Reg. 25. 10. per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 interpretantur; alibi passim per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉& verba his synonyma exponunt.
• * 1.2607

  Exo. 28. 43.
• e 1.2608

  Et qui accedunt ministrare, Bod. 1, 2. Lam. Ebor. NC. 1, 2. Lin.
• 6 1.2609

  LXX. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Editores huc usque Exod. 30. 20. designari putabant, qui error alios pepe∣rit.
• f 1.2610

  Sic Lam. Bod. 1. 2. Ebor. Lin. NC. 1. 2. Pam. Thu. Foss. Vict. Spir. Innom. altare sanctum, ••orb. ad sanctum, Rig.
• g 1.2611

  Gra∣via de••icta, Lam. Bod. 2.
• * 1.2612

  Jo. 9. 31.
• h 1.2613

  Quis Deum coluerit, Bod. 1. NC. 1. Lin. Thu. Foss. Corb. Vict.
• 7 1.2614

  Utcunque, licet, sic quorundam pectora te∣nebrarum ingruentium profunda caligo caecavit; nullum enim hic redditivum succedit.
• i 1.2615

  Te∣nebrarum irruentium, Lin. NC. 2.
• k 1.2616

  Abrupta. Bod. 1.
• 8 1.2617

  Rigaltius ait, Itaque jam Cypriani seculo mali sacerdotes quaestum sive captu∣ram ex oblationibus fidelium usurpaverant. August. lib. 1111. de baptismo, contra Donat. Hanc vero luem foedissimam posteros invasisse apertissime conquestus est Sulpitius Severus, Hist. l. 1. Sedentes, inquit, munera expectant, atque omne vitae decus mercede corruptum habent, dum quasi venalem praeferunt san∣ctiattem.
• * 1.2618

  Nefarii ho∣mines sa∣crum mini∣sterium. sti∣pis & obla∣tionum & lucri causa desiderant.
• a 1.2619

  Crapula nuper superstitem indies cruditatem, Bod. 2. Lam. NC. 1. superstitem indies cruditate, Bod 1. Lin. NC. 2.
• b 1.2620

  Non ante se, Lin. NC. 1. Ebor.
• * 1.2621

  Rom. 6. 1••.
• c 1.2622

  Altaris sanctificationem impia mente accedunt, Lam. Bod. 2. NC. 1. Ebor.
• * 1.2623

  ••iorum erit, contramale∣ficorum at∣tentata ex∣cubare, nec alienae de∣mintiae con∣sen••ire.
• d 1.2624

  Excubandum est & omni vigore renitendum, Lam. Bod. 1, 2. NC. 1, 2. Ebor. Lin. nitendum, Thu. Foss. Corb. Vict.
• e 1.2625

  Agere sacerdotem, Lin.
• f 1.2626

  Sic Corb. Lapsos laicos, Neap.
• 1 1.2627

  Laicorum lapsum. Sensus enim iste ad rem Cypriani magis facit.
• 2 1.2628

  Rigaltius ait, Sanctificatur oblatio, cum fit Corpus Christi, quod absolute Sanctum dicitur. Obser∣vavimus apud Tertul. lib. de Oratione. Ex ore quo Amen in San∣ctum protuleris: Et lib. de Praeser. hereticor. Ne sanctum cani∣bus jactaret. Postea vero invaluit pro sanctificatione dici conse∣crationem, vulgo sic existimante sacrandi vocabulo aliquid signi∣ficari sanctificatione praestantius. Quatenus Elementa in Eu∣charistia Christi corpus sint & dicantur, saepius diximus.
• 3 1.2629

  Rigaltius ait, Sententiae Cypriani Pamelius opponit sententiam Augustini sta∣tuentis, Sacramenta ab impiis & sceleratis Episcopis sive Pres∣byteris ministrata, imo & baptismata ab haereticis collata valere. Tract. V. in Joan. & lib. VI. & VII. contra Donatistas. Quae res indiget distinctione facti in cantroversiam deducti. Nam hoc loco Cyprianus agit de Fortunatiano quondam Assurarum Episcopo, qui per idollatriam exciderat fide, adeoque Episcopatu, sacerdotio, Ecclesia, nec jam Christianus, nedum Presbyter aut sacerdos, nedum Episcopus censebatur. Ac pro disciplina quae Cypriani tem∣pore vigebat, si pienitentiae tempus impetrasset; eo peracto, post satisfactionem legitimam, poterat quidem recipi ad communica∣tionem Christianam, minime autem ad Episcopatum, neque ad ullius in Ecclesia sacerdotii gradum. Reddebatur Ecclesia lapso, non locus, non gradus. Nam locum sive gradum perdiderat. Itaque ad plebem sive ad laicos sic retrahebatur, ut penes eum nullus remaneret sacerdotii character, neque potestas. In hujus∣cemodi autem idololatriae causa, Cyprianus Fortunatianum, ab idololatra schismaticum, qui non impetrata poenitentia gradum sibi Episcopalem vindicabat, ac plebeculam superbe & contumaciter collegerat, oblationes ullas sive orationes sive preces sanctificare negat potuisse. Quia scilicet extra Ecclesiam, sic erat, ut jam non pertineret ad Christum, quem id••lis sacrificando, negaverat, de∣raserat characterem Christi, superducti charactere sovis, anti∣christi. Ab eadem disciplina venit quod ab haereticis aut s••hisma∣ticis baptizatos idem Cyprianus baptisma Christi suscepisse negat. Ait enim tales s••rani••••torum ministros extra Ecclesiam mini∣strantes, nihil ministrare, hoc nimirum argumento, quod cum Ecclesa sit una, in illa una qui non sint in nulla sint, nec apti∣tudinem habeant ullam, qua possint ad illa una quid accipere, quod acceptum communicent aut conferant. Talia dogmata, aevo pote∣statum seculaerium vexationibus & ministrorum Ecclesiae factio∣nibus afflictissimo, stabilire ac sancire visum Cypriano, ceteris∣que per Africam, Numidiam ac Alauritaniam coepiscopis, pres∣byteris & diaconis, quo sibi populum facerent fidei Christianae ma∣gis tenacem, ministrosque haberent pacis & unitatis Ecclesiasti∣cae magis amantes. Hic ergo fuit scopus, inquem sanctissimi Pa∣tres omnia tunc Scripturarum ingenia contorsere. Proxima dein illis aetate, ut vel meliores ethnicos habuit, hoc est nomini Chri∣stiano minus infestos, vel ministros Ecclesiae sortita est meliores, laxari disciplina coepit, paulatimque argumentandi subtilitus acui studiosa nominis Catholici. Itaque sub Augustino placuit hu∣manior sententia, quae longe diversam ab idololatris causam con∣stituit haereticorum sive schismaticorum. Nam ab catholico sensu recedentes, ab Ecclesia quidem praecisi dicebantur sed in eo tamen statu, ut si facta pace ad catholicam redirent, quasi postliminii ju∣re, nunquam abscessisse fingerentur, & sic pristinum reciperent in Ecclesia locum: cujus Ecclesiae caput, nempe Christum non ne∣gaverant, quemadmodum idololatrae: proptereaque & baptisma∣ta, quae in schismate ministraverant, non fiebant irrita. Hinc igitur illa Augustini: Concedo sceleratos esse haereticos; sed haere∣tici baptisma Christi dederunt: Et: Sic ergo quos baptitavit ebrio∣sus, quos baptizavit homicida, quos baptizavit adulter si baptis∣mus Christi erat, Christus baptizavit. Et: Quod sacrametum tam sanctum est, ut nec homicida monstrante polluatur. Idem Au∣gustinus Epist. CLXVI. citat in hanc sentitiam suam verba Con∣stantini. Attendite, inquit, quid habeant verba Principis: Nam si in eis qui primo initiati sunt, idcirco religio judi∣catur infirma, quod ii à quibus accipitur, peccatores putentur; toties renovari necesse erit troditum sacramentum, quoties indig∣nus fuerit inventus collati baptismatis administrator, & fides no∣stra non ex nostrae voluntatis arbitrio, neque, ex divini muneris gratia, sed ex meritis sacerdotum & clericorum qualitate pen∣debit.
• g 1.2630

  Integre salutis, Thu. Foss. Corb. Spir. Innom. integrae, Erasm, salutis suae tenorem, Lam. Ebor. Bod. 1, 2. NC. 1. 2.
• h 1.2631

  A Domino consecrata, Ver.
• i 1.2632

  Qui se falsa, Bod. 1. NC. 2.
• k 1.2633

  Sedu∣ctione decipiunt, Lam. Bod. 1. 2. NC. 1. Ebor.
• * 1.2634

  Eph. 5. 6.
• l 1.2635

  Sibi imputabitur, Lam. NC. 1. Bod. 2. Ebor.
• * 1.2636

  An. 254.
• 1 1.2637

  Pamelius ait, Videtur mihi cum Cretensi voluisse Cretisare Cyprianus: & quum Floren∣tius nomen suum cum praenomine praefixisset, idipsum fecisset: Praenomen autem istud ipsum reperire est in actis passionis ejus. & apud. Pontium diaconum. Crediderim quidem Pupianum invidisse Cypriano Caecilii nomen, quod à bonae memoriae Presbytero, à quo ad fidem erat conversus, accepit; & per contemtum Thascii titulo salutasse, quo inter gentiles nosce∣batur.
• 2 1.2638

  Rigaltius ait, Florentium etsi jam schismaticum, nihilominus vocat fratrem, quemad••o dum Opitatus Donatistas, objurgans eos quod ipsi Catholicos nollent vo∣care Fratres: Nolunt, inquit, se dici fratres nostros: tamen nos recedere à timore Dei non possumus, quos hortatur Spiritus sanctus per Esaiam Prophetam dicens: Vos qui timetis nomen Domini, audite nomen Domini: Hi qui vos odio habent & exe∣crantur, & nolunt se dici Fratres nostros, vos tamen dicite eis, Fratres nostri estis. Sunt ••gitur sine dubio fratres, quamvis non boni. Nomen fraternitatis, nec interveniente peccato de∣ponitur.
• * 1.2639

  Ad Pamelii num. Ep. LXIX. Ad Erasm. l. 4. Ep 9 Pupiano in∣fanda & turpia de Cypriano credenti respondetur.
• * 1.2640

  Scripta post reditum.
• a 1.2641

  Eadem de nobis, Pem.
• 3 1.2642

  Rigaltius ait, Ante schisma com∣municabat Florentius cum Cypriano, & in persecutione quidem ad summam Martyrii sublimitatem provectus fuerat, inquit Cyprianus infra.
• b 1.2643

  Quantus enim ego? sed Spir. Innom. Erasm.
• * 1.2644

  Mat. 10. 29.
• c 1.2645

  Etiam moram non fieri, Bod. 1, 2.
• 4 1.2646

  Rigaltius ait, Haec verba satis indi∣cant qualia Florentius in Cyprianum opprobria fuderat, infanda & turpia, atque etiam gentilibus execranda.
• d 1.2647

  Quam contendere, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1, 2. Benev. Neap. concedere, Ver.
• e 1.2648

  Sibi placeat, Ver.
• f 1.2649

  Sincera sit si veritas, Lin.
• 5 1.2650

  Rigaltius ait, Cum de nobis aliquid ipsi praedicamus ac dicimus, alius sit praedicator, alius testis. Non idem sit praedicator & testis. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.2651

  Jo. 5. 31.
• 6 1.2652

  Rigaltius ait, Non est legitimum, neque justum. Horatius, Met••ri se quemque s•••• modulo ac pede verum est.
• 7 1.2653

  Legisse videtur〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• g 1.2654

  Dominus cum omnia, Lam. NC. 1. qui omnia, Pem. Bod. 1. judicaturus sit, Lam. Lin. Bod. 1, 2. Ebor NC. 1, 2.
• h 1.2655

  Conscientiam no∣stram Dei viribus, Bod. 1.
• * 1.2656

  Occurritur cri••••nationi quod super∣bus esses.
• i 1.2657

  Episcopum Episcopo. & judicem judici, Bod. 2. Lam. Ebor.
• * 1.2658

  Deut. 17. 12.
• * 1.2659

  1 Reg. 8. 7.
• k 1.2660

  Do∣cens sacerdotibus, Lin. NC. 2.
• * 1.2661

  Jo. 18. 23.
• 1 1.2662

  De hac S. textus perioche & vocis incilas notatione, saepius actum. Porro observavimus, solenne esse Cypriano Scripturarum testimonia, tanquam ex armamentatio, glomeratim depromere. Vid. quae dicta Ep. 111. & LIX.
• * 1.2663

  Act. 23. 4.
• a 1.2664

  Amisissent, Lin. NC. 2.
• b 1.2665

  Principem plebis, Bod. 1, 2. Lam. Lin. Ebor. NC. 1. 2.
• * 1.2666

  Act. 23. 5.
• c 1.2667

  Hor∣rore, Benev. honore, Ver. Bod. 2.
• 2 1.2668

  Rigaltius ait, Supra Epist. LIX. dixit, applicato & adjuncto Episcopatus sui nomine. Itaque proscriptus, quia Episcopus. Propter hoc tantum, non prop∣terea quod Episcopus Carthaginis; sed quia Christianorum Episcopus.
• d 1.2669

  Credebat Deo Episcopum constituenti, vel diabolo crede∣ret, Bod.1, 2. Lam. Ebor. Lin. NC. 1, 2.
• 3 1.2670

  Rigaltius ait, Epist. LIX. Dico enim provocatus, dico dolens, dico compulsus, &c.
• * 1.2671

  Episcopi A∣postolis vica∣ria ordina∣tione succe∣dunt, illis rejectis reji∣••tur Chri∣stus.
• * 1.2672

  Luc 10. 16.
• 4 1.2673

  Solennem & judicialem. Unde cognitores dicti.
• e 1.2674

  Et jam sex anuis, Bod. 1.
• 5 1.2675

  De tempore scriptionis hujus Epi∣stolae consulantur Annales.
• f 1.2676

  Spiritus sanctus an∣tistitem, Lin.
• g 1.2677

  Ne novus credentium, Bod. 1, 2. Lam. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• 6 1.2678

  Ethnici ad fidem conversi quibus baptismus non concedebatur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, referente Ignatio.
• h 1.2679

  Esse & baptismi, Lam. Ebor. NC. 1.
• i 1.2680

  Examinatione commissa, Lam. NC. 1. Bod. 2. Ebor.
• k 1.2681

  Cognitionis tuae vigore, Lam. Bod. 1. 2, Ebor. NC. 1.
• 7 1.2682

  Rigaltius ait, Idem lib. de Idololat. Rex unus est apibus, & dux unus in gregibus, & in armen∣tis rector unus. Tales argutiae tractari solent in scholis, & de ortygometra duce agminis cujusque coturnicum, & de gruibus. Nam & ducem eligunt quem sequantur, quique erecto collo provideat, & cetera hujusmodi. Ex quibus hoc colligitur, sin∣gulis alveis, singulis gregibus, singulis armentis, agminibus singulis regem, ducem, rectorem esse suum, oecumenicum nul∣lum.
• l 1.2683

  Ducem & fidem, Lam. Bod. 1, 2. Ebor. Pem. Regem & judicem, & ei fidem servant, Spir. Innom. Erasm.
• * 1.2684

  Si•••• praeposi∣t•• & du••e, ••••utorum greges & la∣tronum ca∣tervae ne∣qu••••nt con∣fistare. Fusilis excu∣satio ex ru∣moribus te∣mere creditis petitur.
• 8 1.2685

  Rigaltius ait, A quo sunt conducti ad facinus aliquod. Mancipem vocat factionis magistrum.
• m 1.2686

  Mancipia, Lam. Bod. 1, 2. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• n 1.2687

  Sed tua mente, & voluntate sacrilega, Spir. Innom. Erasm.
• * 1.2688

  Eccles. 28. 2••.
• * 1.2689

  Prov. 17. 4.
• 9 1.2690

  Ex martyrii praerogativa, de qua alibi dictum.
• 1 1.2691

  Rigaltius ait, Synodo soluta, post impasitam mihi manum recedentes, Sed siquidem pax in Ecclesia viguit quo tempore Cyprianus ad Episcopatum pro∣movebatur; potius haec intelligi debent de persecutione De∣ciana.
• a 1.2692

  Recesserunt, Bod. 1.
• 2 1.2693

  Rigaltius ait, A quaestione. Sic Lacianus Mart••r Epist. XXI. dixit, Paulum à quaestione. Observandum hic confessores dici primum quaestionatos, deinde tortos. Etenim cognitione data, habetur quaestio primum, dein tormenta adhibentur.
• b 1.2694

  Nisi omne, Lam. Ebor. Lin. Bod. 2. NC. 1, 2.
• * 1.2695

  Octurvitur objectioni, mu••••••s Ec∣clesia per Cyp••••••um e••••••os.
• * 1.2696

  Rom. 3. 3.
• * 1.2697

  Jo. 6. 68.
• c 1.2698

  Sic Lam, Bod. 1. 2. Ebor. NC. 1. 2. Benev. Spir. Innom. Erasm. imus, Rig.
• d 1.2699

  Verbum vitae, Ver. Lam. ••••od. 1, 2. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• 3 1.2700

  Rigaltius ait, Joannis cap. VII. Quid vero lequitur? Loquitur super quem aedificata fuerat Ecclesia, Christum scilicet, filium Dei vivi. Etenim Petrus jam ediderat praeclaram ill••m verae Fidei professionem, Chri∣stum esse filium Dei vivi, quam professionem Christus petram esse dixit, & super hanc petram aedificaturum se Ecclesiam s••am, M••tthaei XVI. 18. Hoc tamen loco & quibusdam aliis Cyprianus Ecclesiam super Petrum fundatam esse dicit. Quod •••• quidem potest, respicientibus, non jam ad Simonem; sed •••• Petrum à Petra, hoc est firmitate fidei pro••essae nuncupa∣tum, à Petra Christo.
• 4 1.2701

  Ad unitatem Ecclesiae omnino facit, ut Episcopus nec per haere∣sin nec idololatriam sit lapsus, aut ob aliam noxam com∣munionis jure exclusus? Et ut plebs pariter Episcopo suo adhaereat, siquidem qui cum Episcopo non est, utique in Ec∣clesia non est, nec cum Christo. Quae quidem ab Ignatio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, videntur desumta.
• * 1.2702

  Cyprianus ad paeniten∣t••am Pupta∣num horta∣tur.
• e 1.2703

  Ordinat Christi, Lam. Lin. Ebor. NC. 1. Bod. 1. Spir. Innom.
• 5 1.2704

  Rigaltius ait, Preces de corde sincero, de conscientia pura & casta.
• 6 1.2705

  Rigaltius ait, Hic etiam utitur ostensionibus & visionibus, telo ad conteren∣dos adversarios, in manu praesertim Cypriani, viri optimi at∣que divi••i, valentissimo: alias vano ac futili. Nam & calli∣dus rhetor, & sophista vafer, hujusmodi visa ad causam suam appositissima poterit comminisci, & fallere incautos & simpli∣ces. Sed siquidem rumoribus fidem adhibendam crediderat Pupianus, aequum est ut Cypriano somniis credenti non irasceretur.
• f 1.2706

  Quid sit servo, Pem. Lam. Bod. 1. 2.
• g 1.2707

  Sic Bod. 1, 2. crederet, Imp.
• h 1.2708

  Sic Lam. Bod. 1, 2. Lin. Ebor. NC. 1, 2. incipit, Rig.
• * 1.2709

  Gen. 37. ••9.
• 1 1.2710

  Respicit verba insultantium fra∣tram, tunc apparebit quid illi prosint somnia sua.
• 2 1.2711

  Ex Platonis sententia, magnus annus olim in terrarum orbe gesta restituet: sed revera dies Domini magnus & ma∣nifestus Act. 2. 20. omnium retro factorum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 reportabit, Act. 3. 21. Ideo ad examen tam districtum, mille annos requiri crediderunt pluruni viri eruditi. Sed utcunque de lectione literarum istarum res ceciderit, cer∣tissimum est utrarumque rationem reddendam; siquidem de omni verbo otioso, id dixerit Dominus, Matt. 12. 36.
• a 1.2712

  Utrumque recitabitur, Bod. 1.
• a 1.2713

  Sic Bod. 1, 2. Lam. Ebor. Ver, Thu. Foss. Mic. Vict. Vet. Imp. Desunt in Rig.
• 1 1.2714

  Urbs est Hispaniae Tarraconensis in finibus Asturum à Nerva Imperatore condita, qui & Asturicam in∣stauravit; unde ex vicinia non minus quam querela recte hic conjunguntur civitates istae ut & Emerita, urbs adjacens ab Augusto condita. Quibus additur Caesar-Augusta iisdem auspiciis structa, quibus pessimi exempli attentatum Mar∣tialis & Basilidis grave periculum induxerat.
• * 1.2715

  Ad Pamelii numeros Ep. LXVIII In Erasm. l. 1. Ep. 4. Responsum synodicum Ecclesiae A∣fricanae, ad fratres His∣panos cau∣sa Basilidis & Martia∣lis.
• * 1.2716

  Scripta post reditum.
• b 1.2717

  Carissimi, Ver.
• 2 1.2718

  Rigaltius ait, Non inconvenienter, neque absurde aliquis opinabitur, Clerum Hi∣spanum super istis Episcopis idololatris etiam ad Stephanum literas dedisse, ut ad Cyprianum. Sed cur ad Cyprianum, si potestas, infinita penes Romanum? Imo Romano, ut longe po∣sito, ac per negligentiam decepto, sive per ambitum aut gra∣tiam subornato, Basilides & Martialis injuste repositi in Epi∣scopatum, de quo juste depositi fuerant, cum usurpa••e locum pristinum conarentur, obstinere cleric•• Legionenses & Asturi∣censes una cum plebe, datisque ad Cyprianum literis appella∣vere Carthaginiensem adversus Romanum.
• * 1.2719

  Exod. 19. 22.
• * 1.2720

  Exod 30. 2••.
• * 1.2721

  Levit. 21. 17.
• c 1.2722

  Praedicta & mandata, Ver. vel mandata, Foss.
• 3 1.2723

  Rigaltius ait, Hic Esaiae locus fons & origo est omnium quas antebac observavimus dictionum hujusmodi Cyprianica∣rum quibus hominum commenta, divinis mandatis opposita, damnatur: Dixerat autem Esaias: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Christus apud Matth. Pharisaeos increpans dixit: Quare & vos transgredi∣mini mandatum Dei, per traditionem vestram. Quod Cypria∣nus interpretatur, Rejicitis mandatum Dei, ut traditionem vestram statuatis. Pro transgredimini, sive rejicitis, aut ir∣ritum fecistis, Graeca habent 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Cy∣prianus dixit, contemnitis. Itaque opponit humane indul∣gentiae, divinam praescriptionem; humanis doctrinis, divina praecepta; traditionibus humanis mandata divina. Ac semel statuit quod semper custodiri velit, humanam indulgentiam nihil concedere cuiquam posse, ubi Deus intercedit, hoc est, vetat. Videantur Observationes ad Epist. III. de Ecclesia humana.
• * 1.2724

  Esai 29. ••3.
• a 1.2725

  Sacrificant. Ver.
• b 1.2726

  Longe est à me, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• 1 1.2727

  Rigaltius ait, Sic reddidit Cy∣prianus, quae Septuaginta dixere, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sine causa, vane, perperam.
• * 1.2728

  Marc. 7. 13.
• * 1.2729

  Non nisi immaculati ordinandi, idque sub plebis con s••tentia.
• c 1.2730

  Peccatores, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.2731

  Jo. 9. 31.
• d 1.2732

  Plena diligentia Dei, & exploratione, Bod. 1. 2. Lin. Lam. Ebor. NC. 1.
• e 1.2733

  Contagione, Lam. Lin.
• * 1.2734

  Hos. 9. 4.
• f 1.2735

  Quique fuerint, Lam. Ebor. Lin. NC. 1, 2.
• * 1.2736

  Num, 16. 26.
• 2 1.2737

  Rigal∣tius ait, Sic infra, Epistola sequente de Marciano, quem Cy∣prianus dicit haereticae praesumtionis durissimam pravitatem te∣nere: hominum scilicet durissimorum, hoc est Novatianorum, qui negabant poenitentium lapsis. Locus est lib. Numer. XVI. 26. ubi legitur, hominum istorum impiorum. Interpr. LXX.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Cyprianus ver∣tit, durissimorum, apposite ad haeresim Novatianorum, quo∣rum rigorem Pacianus Epist. 1. inobsecrabilis asperitatis titu∣lo proscribit. Dionysius Alexandrinus Epist. ad Fabianum Antioch. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 esse ait 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. esse ait 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Ruf∣finus, inbumanam & nihil fraternae caritotis habentem. Idem, sententiae illius auctores crudeles fuisse dicit & tru••es. Euseb. Hist. lib. vi. cap. 32. & 33. Iterum Pacia••us Epist. 3. de Novatianis: Ergo & filii sanguinum vos eritis; non enim pacem fratrum, sed sanguinem concupiscitis. Fides falsa est vestra crudelitas: Et scite admodum Chrysostomus homilia quae nuper anctior edita est, De politia mora••••: Dominus, inquit, lapsis poenitentibus debitum dimisit, syngrapham dirupit, & Novatus improbo calumniatorum more, scidas illius syngra∣phae diruptas colligit, ut adglutinatas iterum reducat in judi∣cium. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• g 1.2738

  Quae sunt eis, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 2. Thu. Foss. Corb. Mit. Vict.
• h 1.2739

  Episcopus plebe praesente, Benev.
• 3 1.2740

  Rigal∣tius ait, Non proprio motu impulsa, sed admonita per ju∣stam ac necessariam sollicitudinem aliorum Praepositorum, per aliarum Ecclesiarum Episcopos, quorum consilia divinis prae∣ceptis respondent.
• * 1.2741

  Num, 20. 25.
• 4 1.2742

  Rigaltius ait, Hoc exemplo Christiano∣rum Alexander Severus dispositiones suas publicabat, ubi ali∣quos volebat vel rectores provinciis dare, vel praepositos facere, vel procuratores, id est rationales, ordinare: nomina eorum proponebat, dicebatque grave esse quam id Christiani & Jud••i facerent in ordinandis sacerdotibus, non fieri in provinciarum rectoribus, &c. quae apud Lampridium.
• i 1.2743

  Sic Bod. 2. Lam. Ebor. NC. 1. Episcopo, Rig.
• * 1.2744

  Act. 1. 15.
• 5 1.2745

  Regaltius ait, Act. 1. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Vulg. discipulorum.
• 6 1.2746

  Rigaltius ait,〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Ip∣se Cyprianus principio hujus Epist. Cum in unum convenisse∣mus. Psal. 121. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• k 1.2747

  Sed & in, Lin. NC. 2.
• l 1.2748

  Etiam Dia∣conorum, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• 1 1.2749

  Rigaltius ait, Act. VI. 2. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. & 6. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Pacianus Epistolae III. cujus partes in unum.
• * 1.2750

  Act. 6•• 2.
• 2 1.2751

  Rigaltius ait, Hic iterum Cyprianus, hu∣manam praesumtionem oppositam Dei voluntati damnat.
• * 1.2752

  Os. 8. 4.
• 3 1.2753

  Rigaltius ait,〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Os∣viii.
• * 1.2754

  Ut ordina∣tienes rite celebre••••ur, usur••••••p••um ut Episcopi ejusdem pro∣vinciae pro∣ximi conve•• ••ren••.
• a 1.2755

  Sic Lam. Bod. 1. 2. observandum, Imp.
• 4 1.2756

  Papa Romanus Felicem & Sabinum Episcopos factos deponere non potest, nec Mar∣tialem & Basilidem depositos restituere. Hac in re Stepha∣nus fuit minus excusandus quod contra canones propriae Ec∣clesiae tempore Cornelii stabilitos deliquerit; ubi sancitum, lapsos as poenitentiam agenda••a posse admitti, ab ordinatione autem cleri atque sacerdotali honore prohiberi. Quod etiam ab omnibus Episcopis in toto mundo constitutis Decretum. Ri∣galtius ait, Lib N. F. ad notam Pomelian. num. 17. ubi de canone illo Nicaeno quo agitur de appellationibus ad Sedem Rom. At ille canon, inquit, supposititius est; quod ex Con∣cilio 6. Carthag. & Synodicis epistolis ejus ad Caelestinum & Bonifacium constat. Supposititius, inquam, Nicaenae synado, nam est concilii Sardicensis.
• b 1.2757

  Et conscientiae etiam propiae confessione nu∣data, Bod.1. 2. Lam. Ebor. NC. 1, 2. Lin. Corb.
• 5 1.2758

  Rigaltius ait, Quo solebant contama∣ces, ut procul ab suis quibus erant noti, facilius fallerent, fucum & imposturam facerent.
• c 1.2759

  Ac veritatis, Bod. 1.
• 6 1.2760

  Ut ad communionem Romanae Ec∣clesiae admissus, ad suos redux; se illic pro Episcopo agni∣tum jactaret, nullosque jam sine sehismatis nota posse ejus communionem refugere, siquidem Unitas Ecclesiae id posce∣bat, ut alicujus Ecclesiae membrum ab omnibus agnosce∣••etur.
• d 1.2761

  Jure depositus; Lam Bod. 1, 2. Ebor. Lin. NC. 1. 2. Neap.
• * 1.2762

  Gal. 6. 7.
• 7 1.2763

  Rigaltius ait, Principio Epistolea dixit: Nefandorum facinorum conscientia vinctos. Mox dicet, gravibus delictis implicatos. E•• alibi, conscien∣tiam multis delictorum laqueis vinctam.
• * 1.2764

  Tit. 1. 7.
• e 1.2765

  Caesarea Augusta, Lam. Lin.
• f 1.2766

  Significant, Bod. 2. significavit, Lam. Ebor. Bod. 1. NC. 1.
• 8 1.2767

  Rigaltius ait, Non reposcebat locum quem obtinuerat inter Episcopos & sa∣cerdotes. Tantum rogabat ut conseretur inter fideles qui non Episcopi, nec Sacerdotes, nec Diaconi, neque Lectores Ete∣nim cum abstentus fuisset, de Episcopo jam nec laeicus remanse∣rat, ut loquitur Cyprianus Epist. LII. Hic igitur optabat, ut de Episcopo laicus in Ecclesiam reciperetur. Non jam Epis∣copus, neque sal••em diaconus, sed laicus. Sic Epist. VI. Ad∣dimus plane, cos quoque hac conditione suscipi cum revertun∣tur ut communicent laici, & satis habeant, quod admittun∣tur ad pacem, qui hostes pacis extiterint, nec debere eos re∣vertentes ea apud nos ordinationis & honoris arma retimere, quibus contra nos rebellaverint. Videantur quae ad Episto∣lam LV.
• g 1.2768

  Temulenta convivia, Lam. Ben. Ebor. Bod. 2. Lin. NC. 1.
• 9 1.2769

  Ubi de Idolothytis vesei oporte∣bat, nec sine libatione ad profana numina bibere licuit.
• h 1.2770

  In Collegio, MR.
• 10 1.2771

  Praeter Poutiticum, Fratrum arvalium, Potitiorum, Augurum, collegia, & alia id ge∣nus; quae Ethnicam idololatriam proxime spectabant; plu∣rima fuerunt quae ad reipub. administrationem, ad negotia∣tiones, & artificia pertinuere, quae quidem omnia sub tutela alicujus profani numinis collocabantur; & proinde fieri non potuit, ut quis illis interesset, quin cultus istius fieret particeps.
• 11 1.2772

  Rigaltius ait, In iis vero sepulcris erant plurima quae ad ritus ethnicos pertinebant, qui∣bus communicare & contaminari videbantur, quimortuos suos illic deponebant: & hoc solo participes idololatriae fuisse dice∣bantur. Sed & minime conveniebat Christianae charitati uni∣tatique Ecclestasticae, fratrum defunctorum corpora sepul∣cris inferre hostium nominis Christiani; quasi ipsi defuncti, tum maxime cum morerentur, extra Ecclesiam fuissent. Jure igitur Christiana fraternitas Ethnicorum collegia despuebat, ut pestifera; eorumque sepul••ra ut conditoria murtuorum. Ete∣nim fideles habuere sua 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. dormientium videlice••, in spem resurrectionis a•• beatitatis aeternae. Hujusce autem spei pignus illis fuit Christus, qui depositus in sepulchro re∣vixit surrexitque. Ac mulieribus Domin••m in sepulcro quae∣rentibus obviam factus angelus dixit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Non est hic. Qui sane titulus tanto magnificus & glortosus, quanto disper vulgatis illis tumulorum inscriptionibus, hic situs est, hic ••a∣ce••. Porro quemadmodum à pluribus observatum, quod omnis fere gentium religio, mortuorum fuit cultus, ita vix aliqua ex parte magis Ethnica superstitio se exerebat, quam in cura pro mortuis; hinc sacrificiis, iisque non taro huma∣nis Dii inferi solicitandi, & placandi Manes; hinc tonsi cr••••es, quaesita calvities, & incisa corpora mortuorum causa, de quibus agitur Deut 14. 1.
• 1 1.2773

  Rigaltius ait, Extra curas exercitus & negotia beili, circa Principem Romanum fuit mi••••••a duplex. Literata, quae scriniis operam dabat: a••••••sa, quae rebus agendis erat occupatissima. Himagistriani dicebantur, & ex cuorum schola Ducenarii & Centenarii, sive Sexagenarii, qui ••••scates pecunias exigebant, à numero pecu∣niarum quas in stependium accipiebant, nuncupati, Dio lib. LIII. ubi de procur. Caesar. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Capitolinus in Pertinace: Ad ••ucenum sestertiorum stipendium translatus in Daciam. Vetus inscriptio: Procurator Augusti provinciae Boeticae ad ducena accipienda. Apuleius, Milesia VII. Pro∣curator Principis ducenaria perfunctus. Natio valde infesta Christianis. Etenim per occasionem officii sui omnia minima maxima quae in provinciis agerentur renunciabant. Itaque ab iis saepe vexat•• Confessores Christiani nominis, nisi pactiont turpi vexationem redimerent, sicut ab isto Martia•••• factum innuit Cyprianus. Titulus est lib. x. Cod. De exactionibus tributorum, ubi Constantinus imp. vetat Ducenarios aliquem ex debitoribus convenire priusquam à tabulario civitatis no∣minatim breves accipiant debitorum, & l. seq. Nemo carce∣rem, inquit, plumbatarumque verbera, aut pondera, alioque ab insolentia judicum reperta supplicia in ••ebitorum solutioni∣bus expaveseat. Et apud Eusebium legitur Epistola Synodi Antio••henae ad Dionysium Romae, & Maximum Alexandriae Episcopus, qua patres Antiocheni tantam in Paulo Samosateno fuisse superbiam notunt, ut Ducenarius aliquis haberi debuerit mag••s, quam Episcopus, adeo prave & insolenter circa omnem fraternitatem satagebat. Verba Synodi, Historiae Ecclesiasticae libro VI. capite 24. sic habent, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉&c. Hocce igitur hominum genus valde molestum, adeoque odiosum passim & invisum plerisque, ut etiam Circitorum & Curiosorum, sed praesertim Christianis, qui saepissime talium officiorum crudelitate comprehensi ad potest••tes rapiebantur. Eulogius Archiepiscapus Alexandrinus libro de disciplina Ec∣clesiastica adversus Novatum, mentionem facit commentarii cujusdam Novatiani, cujus hanc fuisse hypothesis refert, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉&c. Videuntur quae de Beneficiariis & Curiosis ad Tertul∣lianum observavimus, & quae ad ultimam Cypriani Episto∣lam, de Frumentariis: sed inprimis quae ad Capitolini Per∣tinacem, Salmasius.
• 2 1.2774

  De libellis istis videantur quae dicta ad lib. de Lapsis.
• a 1.2775

  Implicati teneantur, Lam, Ebor NC. 1.
• b 1.2776

  Manifestius sit, Bod. 1, 2. Ebor. Lam Lin. NC. 1, 2.
• * 1.2777

  Lapserum perfidia si antibus ••••endiculo esse non de∣b••t siquidem p••••••cta e••••.
• c 1.2778

  Sic Foss. timor irreligiosus, Imp.
• * 1.2779

  Luc. 18. 8.
• * 1.2780

  2 Tim 3. 1.
• 3 1.2781

  Rigaltius ait, Nec mirandum nobis hodie quod etiam pejora videamus, An∣tichristo non jam appropinquante, sed longe lateque regnante atque triumphante. Haec novissimis temporibus futura prae∣dixit Christus, praedixerunt Apostoli. Et adhuc peraguntur illa novissima tempora, quae quidem, prae aeternitate momen∣tanea sunt & brevissima. Ceterum novissima dicuntur, post quae non alia venient, usque dum veniat iterum Christus, splendida facturus de Antichristo deque Antichristianis arbi∣tria.
• 4 1.2782

  Rigaltius ait, Sequentia vero secula Christum sibi fecerunt imperiis & bellis & ponti∣ficiis & gazis accommodatissimum.
• d 1.2783

  Christiana virtus, Lin NC. 2.
• e 1.2784

  Vigor languer, Ver, timor, Corb.
• * 1.2785

  1 Mace. 2. 19.
• f 1.2786

  Deficientibus ste••isse, Lam. Lin. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• * 1.2787

  3 Reg. 19. 10.
• g 1.2788

  Solitudine, Bod. 1, 2 Lam. NC. 1. Lin. Ebor.
• * 1.2789

  Dan 6. 20.
• h 1.2790

  Gloriose, Lam. Lin. Ebor. NC. 1, 2. Foss. Vict. Corb.
• * 1.2791

  Dan. 3. 12.
• i 1.2792

  Victores, Lin. NC. 2.
• * 1.2793

  Rom. 3•• 3.
• 5 1.2794

  Rigaltius ait, Rursus opponit huma∣nis erroribus praecepta Dominica, humanos errores dicit, & mendacia, quam supra dixit humanam praesumtionem, ••o∣minum commenta.
• a 1.2795

  Qua in re, Lam. Ebor. NC. 1.
• b 1.2796

  Extiterint, Lam. Ebor. Vict. Mic.
• * 1.2797

  Ps 49. 18.
• c 1.2798

  Si videris, Bod. 1.
• d 1.2799

  Adulteris partem, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1, 2. Thu.
• * 1.2800

  Rom. 1. 30.
• 1 1.2801

  Consentit Cyprianus lectioni illo∣rum codicum qui habent 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; & deinceps 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• e 1.2802

  Faciunt mala, sed & conseu∣tiunt eis, Lam. Ebor. Lin. Thu. Vict. Corb.
• 2 1.2803

  Rigaltius ait, Pacia∣nus Epist. 111. rejicere nocentes, attactus paccantium fugere.
• 1 1.2804

  Rigaltius ait, Haenc Episto∣lam non esse Cypriani, vir optimus & doctissimus Joannes Lau∣noius Theologus Parisiensis edito libello multis ratiombus con∣tendit. Una me ratio, ne quid dissimulem, commovebat, quod Stephano Romanam Ecclesiam regente, disputatio de baptizan∣dis haereticis incaluerat, tanto utrinque inter Carthaginienses & Romanos stuaio, ut abstentus fuerit ab Stephano Cyprianus. Quo rerum statu, vix credibile videretur, Faustinum ab Ste∣phano favoris aliquid sperasse per Cyprianum, aut Cyprianum Epistolam dedisse tam honorificam ad Stephanum, quem tum maxime scriptis atrocibus urgabat, Cujusmodi sane sunt Epi∣stole complures, & concilii Carthaginiensis praefatio. Verum hujus argumenti vis cum tota pendeat ex circumstantia tem∣poris que scripsit epistolam Cyprianus, Stephano per quadrien∣nium fere in Episcopatu sedente, satis esse potu••t spatii, quo ••ondum exaerserant animi. Nam & alia Cypriani ad eundem Stephanum extat epistola, quae hac editione habetur post sep∣tuagesiman prima, non minus civilis & honorifica, scripta scilicet ante illas ad Jubaianum & Pompeium, priusq••am signa cecinissent, & priusquam abstinuisset Cyprianum Stepha∣nus. Addimus, hanc epistolam non esse tam invidiosam Ste∣phano, nec tantum illi tribuere quantum Baronius existimat. Nam sunt aliae pussim Romanis Episcopis multo faventiores. Adeoque semel hic note••••mus quod ubique fere observabitur, Carthaginiensem pro Romano dicere quae ad propositum dicenti maxime faciant. Sic quandoque magis, quandoque minus in∣tendere: quandoque pa••••••••s, quandoque liberalius concedere, prout expedit oe••••••••iae Christianae propitium habere Romanum. Ceterum & •••••••••• & methodus epistolam Cypriano satis ad∣signant. In quibusd••m certe exemplaribus antiquis, ut in Vaticanis & ••eneventa••••, non reperitur, sed habetur in ve∣tustissimis Ver••••••ensi, & Corbeiensi, & Cambronensi, &. in impresso veteri. Nec ullus est harum Epistolarum codex anti∣quus, in quo non aliqua desi••••retur, in quo non sit etiam ordo diversus, De tempore sc••ip••ae Epistolae consulantur Anna∣les. Quod ad Epistolam ipsam attinet, fateor inter viginti circiter codices MSS. quos evolvi; me nondum in aliquem incidisse qui hanc contineret: sed hoc aliis etiam Epistolis nonnullis contigit, quarum fidem nemo in dubium vocavit. Porro cum D. Augustinus in lib. 5. de Bapt. cont. Donat. c. 15. Epistolae Cypriani ad Stephanum meminerit, quae prorsus ad quaestionem de baptismo non pertinet; & duae tan∣tum noscantur à Cypriano ad Stephanum scriptae; omnino hanc respexisse Augustinum dicendum est; siquidem altera, 72. nimi••um, causam illam expresse tractat.
• * 1.2805

  Ad Pamelii ••um Ep. LXVII. ad Erasm. l. 3. A Epist. 13. Faustini Lugdunensis literis sollici∣tatus Cypri ••nus, Ste∣phanum hor∣tatur ut Marciano A∣relate••si, Nevatiana∣r••m partium patreno, se opponat.
• * 1.2806

  Scripta post reditum,
• 2 1.2807

  Ri∣galtius ait, In hac Marciani Episcopi Aretatensis causae, si jus abstinendi sive excommunicandi competebat soli Episcopo Roma∣cur Faustinus Episcopus Lugdunensis Cypriano Episcopo Car∣thaginiensi longe dissito, semel etque interum significat ea de Mar∣ciano, quae jam utique ipse Faustinus & alii ejusdem provin∣ciae Episcopi nunciaverant Stephane, proximiori, & omniumn Episcoporum principi? Dicendum igitur factum id fuisse aut per negligentiam Stephani, aut quod magis videtur, per disci∣plinam quae tunc in Ecclesia vigebat, ut omnes quidem in cir∣cumpositis locis, sed praesertim urbium clarissim••rum Episcopi, in commune consulerent Ecclesiae, viderentque ne quid detri∣menti res Christiana Catholica caperet. Itaque super isto Mar∣ciani Arelatensis facinore, Lu dunensem Episcopum ad Roma∣num & Carthaginiensem dedisse literas, istum vero ut remotis∣simum, dedisse vicissim suas ad Romanum, ut fratrem & collegam, qui in propinquo facilius posset de negotio cognoscere & statuere.
• a 1.2808

  Quae etiam, Ver. Man.
• 3 1.2809

  Regaltius ait, Mul∣ta sunt in Epistolis Cypriani, quarum nulla fit ab aliis scriptori∣bus ecclesiasticis mentio: tum quia paucissima eorum scripta ad eos pervenerunt; tum quia variis tunc Ecclesia vexation••m op∣pressa, difficilis & imrequens erat provinciarum inter se••e com∣municatio. Non propterea: tamen suspecta nobis esse debet h•••••• de Marciano Epistola, quod istius Episcopi nemo veterum, qui hacte∣nus editi sunt auctorum, meminerit, quando nec Basilidis, nec Martralis, de quibus est prior Epistola, mentio ulla quoque nunc extat.
• 1 1.2810

  Rigaltius ait, Hic proprie stringit in Novatianos, qui lapsorum poeniten∣tiam respuebant. Quae secta, sive disciplina, solam duritiem continebat. Proptereaque homines istos Epistola proxime sequen∣te durissimos dicet. Haec vero forma loquendi clarissime testatur ejusdem esse auctoris utramque Epistolam. Sed & ista quae hic passim occurrunt, Marcianum pervicacem & superbum, frater∣n••c salutis inimicum, &, fratres nostros crudeliter despici, & Marcianus pi••tatis & misericordiae adversarius, ab Cypriani manu & genio proculdubio sunt. Ipse Epist. LVII. sub finem, Novatiam disciplinam ait esse duritiam humanae cru∣delitatis. Vide quae hac de re dicta in Epistola praeceden∣te, p. 288.
• a 1.2811

  Dolentibus Ecclesiam lacrymis, Ver. Man.
• 2 1.2812

  Rigaltius ait, Nostrum est, inquit Cyprianus ad Stephanum. Hoc est, tam mihi incum∣bit, quam tibi, nempe subvenire laborantibus, communi consilio.
• 3 1.2813

  In his potestas tota Episcoporum in Ecclesias vicinas vertitur; ut auctoritate adjuvent oppres∣sas, consilio dirigant errantes; haeretica pravitate imbutos, & lapsos, sive laicos, sive de Clero, evitent; & ab eorum communione se segregent. Quae omnia praesuli Carthagi∣niensi non minus competunt, quam Papae Romano. Statim enim subjungit, Marcianum à nobis, hoc est, utroque pari∣ter, abstentum. Quicquid ulterius faciendum manebat, à Concilio Arelati congregato effici debuit; & Papae literae ut & Cypriani tantum hortatoriae erant, ut plebs & Episcopi in ea consentirent quae ad Ecclesiae profectum maxime fa∣cerent.
• 4 1.2814

  Rigaltius ait, Haec igitur libra tenebatur à compluribus. Itaque mox dicet: Face∣re te oportet literas ad coepiscopos nostros, hoc est, tam tuos Ste∣phane, quam meos.
• 5 1.2815

  Non quae rerum capita summatim perstringunt, & breves dicuntur; sed quae quaestionis totius, de lapsis, statum accurate tractant. Ita in Honorii & Theod. lege de Naviculariis per Africam, opponuntur; per libellum aditio, & plenaria interpellatio.
• b 1.2816

  In Gallia, Ver.
• 6 1.2817

  Rigaltius ait, Hoc est, Coepiscoporum, quo & Stephanus includitur.
• 7 1.2818

  Rigaltius ait, Haec & sequentia, usque ad, & hostis Ecclesiae judicatus, non le∣guntur in Corbeiensi; apparent tamen in editione veteri. Un∣de colligitur editionem prodiisse ex alio MS. quo habetur haec etiam Epistola inter Epistolas Cypriani.
• c 1.2819

  Jactat & praedicat, ho∣stis, Corb.
• d 1.2820

  Se sancta, Ver.
• 8 1.2821

  De his Euseb. 1. 6. c. 43. agit; synodum sexaginta Episcoporum fuisse scri∣bens. Et ex Cornelii literis ad Fabium Antiochenum post∣quam meminit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, illis subjungit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 9 1.2822

  Ante triennium, quando mis∣si in Africam, ut Epistola XLI. dicitur, à Novatiano Maxi∣mus presbyter, & Augendus diaconus, & Macheus quidam & Longinus.
• 10 1.2823

  Rigaltius ait, Fautores Novatiani, se∣quaces, asseclas, qualis erat Marcianus.
• 11 1.2824

  Regionem Galliae Nar∣bonensis, ibique hortetis Arelatenses ut ad Episcopi electio∣nem procedant. Hinc Lynceus Annalista, liquido cer••it, tum à Cypriano, tum ab aliis Episcopis cognitan esse au∣ctoritatem Romani Pontificis. Et Panelius pariter perspi∣cax, conficit licuisse jam olim Pontificibus Romanis Epis∣copos justis de causis excommunicare, imo desti••uere, & no∣vos in eorum locum substituere. Felices sane Romanenses; qui illis se tuentur armis, quae eorum jugulum petunt. Eodem jure dixissent, ex mandato Cypriani literas istas fuisse scriptas; & proinde Romanensem Carthaginiensi sub∣jectum.
• 12 1.2825

  Rigaltius ait, quod tempus extendi potest etiam supra Episcopatum Stephani.
• 13 1.2826

  Saltem eorum ratio habita sit, qui nondum è vita excesserunt.
• e 1.2827

  Supersunt & diebus, Ver. Man.
• 14 1.2828

  Rigaltius ait, Dicit, no∣strae; tam suae quam Stephani.
• * 1.2829

  Id•••• Episco∣porum copio sum corpus ••st ut si quis haeresinexci∣tet, reliqui subveniant.
• 15 1.2830

  Rigaltius ait, Episco∣porum corpus in multas Ecclesias concordi numerositate diffu∣sum. Remedium contra haereses ex Cypriani sententia non Pastor universalis & monarcha in Ecclesia; sed corpus Epis∣coporum.
• a 1.2831

  Qua pastores utiles, Ver.
• 1 1.2832

  Rigaltius ait, Nota phrasis disci∣pulo Tertulliani.
• b 1.2833

  Navigantibus, Ver.
• * 1.2834

  Luc. 10.
• c 1.2835

  Major pastorum, Ver.
• * 1.2836

  Cura pasto∣••alis ad oves ubique dis∣posas, & male haben∣tes extendi tur.
• * 1.2837

  Ezec. 34. 4.
• 2 1.2838

  Rigaltius ait, Etenim com∣minatur Dominus nobis, non Stephano tantum.
• * 1.2839

  Matt. 9. 12.
• 3 1.2840

  Rigaltius ait, Cujus sa∣lutis cura non ad te tantum ô Stephane pertinet, verum etiam ad nos, qui tibi sumus coepiscopi. Unum gregem dicit, ut su∣pra, unitatis vinculo copulatum. Et lib. de Unitate Ecclesiae, Episcopatum dicit esse unum, cujus à singulis in solidum pars tenetur.
• * 1.2841

  Abac. 2. 5.
• * 1.2842

  Luc. 16•• 15.
• 4 1.2843

  Rigaltius ait, Cyprianus Afer Cornelium & Lucium, etsi non Carthaginis E∣piscopos, sed Rome, antecessores suos nuncupat, quasi successor eorum fuerit. Nimirum, propter unitatem Ecclesiae Catholicae, cujus Episcopatus unus est.
• d 1.2844

  Successor eis, Ver.
• 5 1.2845

  Rigal∣tius ait, In veteri catalogo Episcoporum Ecclesiae Romanae, quem penes Nic. Fabrum Pe••rcscium vidimus, haec de Cornelio & Lu∣cio leguntur. Cornelius ann. II M. III. D. X. à cons. Decio IV. & Decio II. usque Gallo & Volusiano. Sub Episcopatu ejus Novatus extra Ecclesiam ordinavit Novatianum, in Urbe Ro∣ma, & Nicostratum in Africa. Hoc facto Confessores, qui se separaverunt à Cornelio, cum Maximo Presbytero qui cum Moyse fuit, ad Ecclesiam sunt seversi. Post hoc Centumcelis expulsus ibi cum gloria dormitionem accepit. Lucius ann. III. M. VIII. D. X. fuit temporibus Galis & Volusiani usque Valeriano III. & Gallieno II. Hic exul fuit. Et postea nutu Dei incolumis ad Ecclesiam reversus est III. Non. Mar. Cos. SS. Quod hic de Novato dicitur, non aliter potest consistere, nisi quatenus ejus consilio hoc gestum. De reliquis parachronis∣mis consulantur Annales.
• e 1.2846

  Unus est Spiritus, Ver.
• 6 1.2847

  Rigaltius ait, Quam ex aequo tunc vivebat Carthaginiensis cum Romano! Nimirum, ut solet inter fratres & collegas. Literas commu∣nicatorias ad vicinos Episcopos statim post electionem suam ex more vetere, omnes Episcopi miserunt: unde ne ad lon∣ge positos Africanos aliquis per dolum subreperet, Cypria∣nus à Stephano viciniore petit; ut de electo à Catholicis, certior fieret.
• 1 1.2848

  De plebe Christiana laico; si de Clero suisset, fratrem vocasset Cyprianus; nisi forte ita filium vocet, ut Timotheum Paulus Apostolus, in fide filium.
• * 1.2849

  Al Pamelii nu••. Epist. LXXVI Ad Erasm. l. 1. Ep 6 & l. 4. Ep. 7. Respondetur Magno in quirenti an à Nevatiano v••nientes sint denuo baptizandi. Et primo, ex S. Scriptura∣rum testimo∣niis unitas fiabilitur.
• * 1.2850

  Scripta post reditum.
• 2 1.2851

  Respicit de∣cretum Ecclesiae Africanae pridem sub Agrippino sancitum. Quod forte Canone Apostolorum 47. exhibetur, nisi magis placeat ad Synodum Iconiensem aut Synadensem referre. A quacunque haeresi venientium baptisma ratum esse debere, solus fere mortalium Stephanus Papa docuit; unde non im∣merito dubitabat Magnus an à Novatianis venientes essent baptizandi, praesertim quando illi proselytas suos, ab Eccle∣sia Catholica transfugas, baptizabant.
• a 1.2852

  Omnes omnino qui secum non essent, Lam. Bod. 1, 2, 3. Lin. Ebor.
• * 1.2853

  Luc. 11. 23.
• 3 1.2854

  Observet lector, locum hunc fe∣re totum, ex lib. de Unitate Ecclesiae desumi: & jure me∣rito suis tanquam suis utitur Cyprianus.
• b 1.2855

  Separes, Bod. 1. Ben. Lin. NC. 2. separans, Bod. 2.
• * 1.2856

  1 Jo. 2. 18.
• c 1.2857

  Sic Bod. 1. 2. Lin. Lam. Ebor. NC. 1. 2. Domini anti∣christos, Rig
• d 1.2858

  Unitate Ecclesiae recessisse, Lam.
• * 1.2859

  Mat. 18. 17.
• 4 1.2860

  Nihil ad exaggerandum haereseos scelus, & ad conflandam adversus schisinaticos invidiam adeo solen∣niter à veteribus adhibitum, quam quod erigebant altare ad∣versus altare. Rei hujus ratio à Judaeorum cultu videtur ex∣petenda, siquidem Deus Opt. Max. qui ipse unus, ut Deu∣teron. 12. locum unum ad cultum suum elegisse dicitur; ita unum pro Holocaustis altare sibi statui jussit. Extra hoc quicquid erat, ad falsum cultum pertinebat; & id ipsum falsum fuerat; scil. ara non altare, imo altaris simulacrum & idolum. Hoseae 8. altaria ad peccatum multiplicari dicun∣tur; idque merito, siquidem à Deo vetita non poterant abs∣que scelere extrui. Unde cum in lib. Josuae c. 22. Renbe∣nitae & Gaditae & dimidia tribus Manassis ad transitum Jor∣danis altare extruxisse dicuntur; legimus quod reliquae tribus protinus bellum apparabant; non aliter placatae, quam per solennem professionem, molem illam, memoriae ergo con∣gestam, non ad sacrificia destinatam.
• 5 1.2861

  Pamelius ait, Alludit ad nomen quod sibi adrogabant Novatiani, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, hoc est, puros se nuncupantes, testibus Epiphanio haer. 59. & D. August. baer. 18. qui tractatu de agone Christi, c. 31. mundanos potius quam mundos appellandos dicit.
• * 1.2862

  Cant. 6. 9.
• * 1.2863

  Cant. 4. 12.
• 6 1.2864

  Haec in sacro textu frustra quae∣siveris: Videntur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quae sequuntur, & malogranata deno∣tant, ab interprete tanquam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vel 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, sive fluenta lecta fuisse.
• e 1.2865

  Reclusa, Lin.
• 7 1.2866

  A fontis signati mentione, ad consignationem eorum qui de sacro scnte suscipiuntur non incommode transitum facit Cyprianus. Multum quidem desudat Jo. Dallaeus in lib de Confirmatione p. 218. ut vo∣cem hanc ad Chrisinationem pertrahat, quod ex Hilario Sardo conficere nititur: & quidem crucis signo non tantum ritus fere omnes sacros peragi, sed vitae communis negotia olim expediri; satis in confesso est. Iuterim maxime solen∣nem in baptismi sacramento, crucis fuisse usum; nemo in dubium vocaverit.
• * 1.2867

  1 Pet. 3. 21.
• 8 1.2868

  Legisse videtur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• f 1.2869

  Quod & nos, Bod. 3.
• a 1.2870

  Probans scilicet, Lam. Bod. 2. Ebor. NC 1.
• b 1.2871

  Expiatus & putificatus, mundi baptismo, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• c 1.2872

  Clarius & manifestius, Lam. Bod. 2.
• * 1.2873

  Epb. 5. 25.
• d 1.2874

  Purgans lavacro, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• * 1.2875

  Legitima Episcoporum successione destitui, certissimum indicium schismatis.
• 1 1.2876

  Sic Tertull. de Praescript. c. 32. Edant ergo origines Ecclesiarum suarum: evolvant ordi∣nem Episcoporum suorum. Similia his habet Irenaeus l. 3. c. 3. Rem hanc serio pensitent, qui tantum absunt ut legitima•• Episcoporum successionem proferre possint; quod nullum omnino inter se habeant Episcopum.
• e 1.2877

  Nec Episcopis computari potest, Lin. Ebor.
• * 1.2878

  Exo. 12. 46.
• * 1.2879

  Jos. 2. 18.
• f 1.2880

  Cui id mandatur, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.2881

  Tit. 3. 10.
• g 1.2882

  Hic est enim qui reus sibi erit, non, Bod. 1, 2. Ebor. Lin. Lam.
• * 1.2883

  Jo. 10. 30.
• h 1.2884

  Et crunt unus grex, Bod. 2.
• * 1.2885

  Jo. 10. 16.
• i 1.2886

  Sed à seipso, Lam. NC. 1. Ebor. Bod. 2.
• * 1.2887

  Ps. 67. 6.
• k 1.2888

  Christianam firmam, Bod. 2. Lam. Ebor. NC. 1. 2. Lin.
• 2 1.2889

  Rigaltius ait, Sacrificia dicit sacra∣menta, panem Dominicum, & Christi poculum.
• 3 1.2890

  Rigaltius ait, Itaque mox etiam dicet: Sanguinem suum vinum appellat. Et observanda sunt haec verba, vocat, indicat, appellat, signifi∣cat. Videatur Epist. LXIII. Locus iste laudatur ab Augustino lib. 7. de Baptismo contra Donatistas cap. 50. Notetur ex Cy∣priani sententia, panem esse quod Dominus corpus suum vocat.
• 4 1.2891

  Cuju•• imaginem gessit. Sic Rahab supra dicitur typum partasse Ecclesiae. Scilicet Chri∣stus caput corporis, cujus fideles sunt membra.
• * 1.2892

  Unitalls sacramen∣t••, non tancum mo•• milis & exemplis; sed & paenis in del••n∣quentes irrogatis son••tum.
• l 1.2893

  Relicto rege suo, Lam. Bod. 3. Lin.
• * 1.2894

  4 Reg. 17. 19.
• m 1.2895

  In omni semine, Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. Ebor.
• n 1.2896

  Demolivit, Lin. NC. 2.
• a 1.2897

  Dominum dixit, Lam. Ebor. Lin. NC. 1, 2.
• 1 1.2898

  Seditio in Regno, schis∣ma in Ecclesia certissime apportat.
• b 1.2899

  Quotquot ab unitate, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• c 1.2900

  Sic Lam. Bened. Lin. Bod. 1, 2. Ebor. NC. 1, 2. adulterum, Rig.
• 2 1.2901

  Magis obviam lectionem retineo cui MSS codices maxime favent, licet illa Rigaltii Cypriani lo∣cutioni satis respondeat; supra dicit in praecedente Epistola adulteram cathedram.
• * 1.2902

  3 Reg. 13. 9••
• d 1.2903

  Regrediens morsu, Bod. 1.
• e 1.2904

  Satiat adhuc, Bod. 1, 2. Lam Ebor. NC. 1, 2. Lin.
• * 1.2905

  Matt. 5. 10.
• f 1.2906

  In viam gentium, Bod. 2. Lam. Ebor. NC. 1.
• g 1.2907

  Ad Judaeos primum, Lam. NC. 1. Ebor.
• 3 1.2908

  Videtur Cyprianus in ea fuisse sen∣tentia, Samaritanos tantum schismaticos fuisse.
• * 1.2909

  Schismatici li••et symboli voces agnos∣cant, fidem ipsam d••ne∣gant.
• 4 1.2910

  Haec perpetua fraus haeretico∣rum, ut fidem quam verbis tueri videbantur, reipsa everte∣rent: hinc Arriani novas quotidie fidei formulas, ad veri speciem subdole efformatas, seculo proxime sequente, pro∣cudebant.
• h 1.2911

  Videatur interrogatione à nobis, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• 5 1.2912

  Rigaltius ait, in baptis∣mo, sub antistitis manu.
• 6 1.2913

  De veteri symboli formula, alibi, scil. Epist. 70. agimus.
• * 1.2914

  Example Char & so∣ciorum ejus ostenditur quanto cum periculo Ec∣clesiae ••ax, licet fid••s intacta ma•• neat, viole∣tur.
• * 1.2915

  Num. 16. ••
• i 1.2916

  Lege & conditione, NC. 2.
• k 1.2917

  Pependerunt, Bod. 1, 2, 3. Lam. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• l 1.2918

  Exhiberentur, Bod. 3.
• * 1.2919

  Num. 1••. 40.
• 7 1.2920

  A tabernaculo non recesserunt: nam ad ejus ostium nefas perpetrabant. Nec novum altare erigebant, siquidem in hoc deliquerant, quod ad unicum iilud quod summi numinis auspiciis stetit, accesserant.
• m 1.2921

  Impudenter, Lam. Ebor. Bod. 1, 2. Lin. NC. 1, 2.
• 8 1.2922

  Rigaltius ait, Locum Episcopi, sa∣cerdotium Episcopale.
• n 1.2923

  Principatum, Corb.
• o 1.2924

  Quod sibi non licet, Lin. Bod. 2. non licet; Bod. 1.
• p 1.2925

  Haereticis vel, Lam. Ebor. NC. 1.
• q 1.2926

  Baptizantes, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• r 1.2927

  Licentiam & audaciam, Bod. 3.
• * 1.2928

  Num. 16. 26.
• 1 1.2929

  LXX. praeiverunt dicentes, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• a 1.2930

  Quisquis se, Lam. Lin. Ebor. NC. 1, 2.
• * 1.2931

  Ose. 9, 4.
• * 1.2932

  Frustra in eo se deme∣••••i Deum quis speret; in quo irri∣tat.
• b 1.2933

  Asserant necesse est, Lam. Bod. 1, 2. NC. 1, 2. Lin.
• c 1.2934

  Necesse est insolenter, Lam. Bod. 2.
• d 1.2935

  Illud autem mirandum, Bod. 2. Lam. Ebor. NC. 1.
• 2 1.2936

  Rigaltius ait, Reddit Cyprianus Stephano voces suas. Oblique antichristum vocat, à quo pseudo-christus facrat nuncupatus & pseudo-apostolus. Vt videre est sub finem Epist. Firmiliani.
• e 1.2937

  Intus in ipsa Ecclesia, Lam. Bod. 1, 2. Ebor. NC. 1. Lin.
• * 1.2938

  Ostendere conatur Cy∣prionus, il∣••os solum Sp. sanctum dare posse qui ipsi ha∣beus.
• 3 1.2939

  Qui foris sunt, ut statim dicitur, & iccirco secundum divinam dispositionem, atque Evangelicam veritatem, peccatorum remissionem conse∣qui & sanctificari, ae te••pla Dei fieri non possunt. Nec pu∣tandus est credidiste, sacramenta à sacerdote male sibi conscio, tamen intra Ecclesiam versante collata, esse irrita; licet eo in argumento multus sit, & multum triumphet D. Augustinus in libris de Baptismo.
• * 1.2940

  Jo. 20. 21.
• * 1.2941

  Luc. 1. 15.
• f 1.2942

  Ipsum Jesum Christum, Lam. NC. 1. Ebor.
• g 1.2943

  Quaesisti à me, Lam. Bod. 2. NC. 1.
• 4 1.2944

  Duplici nomine obnoxius videbatur Novatianus; primo quod in causa lapsorum schisma fecerit: secundo quod in lecto perfusus, non autem baptizatus fue∣rit. Ita haec quaestio priori; cohaeret.
• * 1.2945

  Respendet Cyprianus Magno in∣quirenti de Clinicorum tinctione.
• h 1.2946

  Frater, Eras. Spir. Vet. Innom.
• i 1.2947

  Ut & A∣phronitris, Bod. 1, 2. sapone & nitris, Erasm.
• 5 1.2948

  Smegmate, cujus basis fere nitrum. Je∣rem. 2. 22. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Aphronitrum idem valet acsi nitrum laudatissimum diceretur; nam quod Plinius ait. l. 31. c. 10. In nitro optimum quod tenuissimum, & ideo spuma me∣lior.
• 6 1.2949

  Alveo in quo descenderent lavaturi, describen∣te Celso. De nitro dicit Plinius loeo citato, Podagricis in bal∣neis uti solio nitri prodest.
• 7 1.2950

  Sic ca••ales sive lacus natatorios appellabant Romani. Plinius Jun. suum Laurentinum describens, ait: Co∣haeret calida piscina mirifice, ex qua natantes mare aspiciunt. Et alibi: Si natare latius aut tepidius velis, in area piscina est. Sic etiam Cicero: Latiorem piscinam voluissem, ubi ja∣ctata brachia non offenderentur.
• k 1.2951

  Mens hominis perfidi mundatur, Lin.
• 1 1.2952

  Rigaltius ait, Verbum enim consummans & brevians fecit Dominus super terram, & com∣pendio fidei per gratiam salvos facit credentes, non per innume∣rabiles observationes quibus Judaica multitudo serviliter onerata premebatur. Corde creditur ad justitiam: ore confessio sit adsa∣lutem. Qua consummatione atque brevitate latro justificalus est, statimque audire meruit: Hodie mecum eris in paradiso. Primasius Uticensis in Epist. Pauli ad Rom.
• * 1.2953

  Aspersionem ad immundi∣tias tollendas valere ex ri∣tibus Leviti∣cis ostendi∣tur.
• * 1.2954

  Ezec. 36. 25.
• * 1.2955

  Num. 19. 7. 19. 19.
• a 1.2956

  Die septimo mundus erit, Lam. Bod. 2. NC. 1. 2. Ebor.
• * 1.2957

  Num. 8. 7.
• * 1.2958

  Num. 19. 9.
• 2 1.2959

  Hippocratem Coum, nulli fere tacent scriptores. Soranus Ephesius eandem artem Ro∣mae exercuit sub Trajano & Adriano, quem respexisse vide∣tur Cyprianus. Fuerunt enim alii ejusdem nominis in re medica celebres.
• * 1.2960

  Jo. 5. 5••••
• b 1.2961

  Christianus judicetur, quisquis, Lam.
• c 1.2962

  Si ••inanes, Bod. 1. 2. Lam. Lin. Ebor. NC. 1.
• * 1.2963

  Exod. 16.
• 3 1.2964

  Rigaltius ait, Verbum vitae aeternae Joannis VI. Hoc vero verbum corpus est Christi: atque hoc sensu caro Christi vere est cibus. Nempe verbum Dei caro factum, Christus est; & corpus Christi verba Dei sunt quae habuit Christus in carne. Corpus autem Christi manducamus credentes in Christum & praecepta ejus fideliter observantes. Ait enim Christus: Caro mea vere est cibus, Joan. VI. 36. &, Cibus meus est facere voluntatem Patris, Joan. VI. 34. Quo igitur modo Christus faciens voluntatem, id est, fac••ens man∣data Patris, manducavit Patrem, sive voluntatem Patris; eo modo servantes mandata Christi, manducant Christum. Eadem figura, eodemque intellectu dicuntur Christiani manducare Chri∣stum, quo dicuntur induere Christum, qui secundum praecepta Christi sapiunt & vivant, Deum toto corde colunt, proximum sicut seipsos diligunt.
• d 1.2965

  Gomor singuli aequaliter colligebant, Lam. NC. 2. Lin.
• * 1.2966

  Gratia spiri∣talis aequali∣ter in Bap∣tismo data, actu nostro postmodum vel minuitur vel augetur.
• e 1.2967

  AEqualiter colligebatur, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.2968

  Matt. 13.
• * 1.2969

  Matt. 20.
• f 1.2970

  Baptizabantur, Lam. NC. 1. Ebor.
• g 1.2971

  Tentabantur, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. NC. 1.
• * 1.2972

  Exod. 14.
• * 1.2973

  1 Cor. 10 1.
• a 1.2974

  In Moysen, Lam. Lin. Ebor. NC. 1. 2.
• 1 1.2975

  Rigaltius ait, Abstu∣lit suam, hoc est divinam, Christus potestatem, posteaquam ho∣mines divinae potestati admiscuerunt humanam. Etenim dif∣fidit Deo, qui hominem vocat in partem operis, quod est solius Dei. Et est Deus zelotes. Vide quae diximus Notis in lib. ad Donatum.
• 2 1.2976

  Mali spiri∣tus, qui hic scorpiis & serpentibus assimilantur, in locis ficcis versari dicuntur, Mat. 12. 43. Istorum vero anima∣lium virus torpet non tantum ad aquae, sed etiam aeris bru∣malis frigora. De reliquis noxiis animalibus id minime ob∣tinet, quod in aquam praecipitata praevalere non possunt. In ••••be•• terrarum, teste Plinio, l. 28. c. 4. pulcherrimum an∣guium genus est, quod in aqua vivit, hydri vocantur, nullis serpentium inferiores veneno. De scorpionibus terrestribus ait idem Plin. l. 11. c. 25. venenum omnibus medio die, cum incanduere solis ardoribus, itemque cum sitiunt, inexplebiles potu.
• b 1.2977

  Non possunt, Bod. 1.
• c 1.2978

  Retinere nesciunt, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• d 1.2979

  An spiritus nequam, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• * 1.2980

  Luc. 10. 19.
• 3 1.2981

  Rigaltius ait, Jaceant an obambulent. Scaurus apud Senecam epist. 29. de Aristone Phi∣losopho, qui in gestatione disserebat; cum de ejus secta tunc quaereretur, ait: Utique Peripa••e••icus non est. Etea••m in ge∣statione sedebat aut jacebat, & sic erat Clinicus.
• 4 1.2982

  Hoc Episcoporum liberrimum jus & par consortium honoris & potestatis perpetuo ingerit Cy∣prianus.
• * 1.2983

  Rom. 14. 12.
• a 1.2984

  Sic Bod. 1. Ebor. Lin. NC. 1. 2. Benev. Vet. Imp. Erasm. Morel. Desunt in Rig.
• b 1.2985

  Jubaiano Ebor. Lin. NC. 1. Ben.
• 1 1.2986

  Graeculus interpres, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. E∣pistola haec in Codice Synodico Graecae Ecclesiae, concilio Carthaginiensi sub Cypriano habito praefigitur, & quasi illius canon perhibetur, quem Episcoporum suffragia, quae eum tanquam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut ait Zonaras, varie illustrarunt, sequebantur. Balsamo & Zonaras, literis istis Jubaiano responsum fuisse redditum asserunt, eo quod illius mentionem factam in Cypriani proloquio observassent; quanquam & Codices MSS. latini plurimi, suffragia hac in re perhibent. Sed perpetui hospites in occidentalium rebus fuerunt orientales, nec quidem rectius Epistolam ipsam in Graecum sermonem transtulere, quam de scripti occasione & origine senserunt. Interea vero dicendum, quod siquidem haec Epistola erat Synodica, & haereticorum baptisma dam∣nabat pariter cum illa Synodo quae sequebatur LXXXVII. Episcoporum, merito in pandectas conciliorum recipieba∣tur; & ita ad Orientales, qui diversarum Synodorum di∣versis temporibus habitarum decreta, pro ejusdem placitis accipiebant, errore non admodum damnoso, fuerat tran∣smissa. Porro notandum, omnes Synodos Africanas sub Cypriano, à Coucilio sexto Generali in Trullo fuisse con∣firmatas can. 2.
• * 1.2987

  Ad Pamelii num. Ep. LXX. Ad Erasm l. 1. Epist. 12. Respondetur Epistola. sy∣nodica, Epis∣copis Numi∣dis in quae∣stione de baptizandis Haereticis.
• * 1.2988

  Scripta post reditum.
• c 1.2989

  Quas fecistis, Bod. 1. Lam. Thu. Foss. Corb. Vict.
• d 1.2990

  Baptizati Bod. 1. E••••r. NC. 1, 2.
• 2 1.2991

  Graeca hic addunt, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• e 1.2992

  Pari confessione, Corb.
• 3 1.2993

  Non tantum eo nomine quod repeti non debet; sed quia ab Ecclesia proficiscitur quae nisi una su∣peresse non potest.
• * 1.2994

  Jerem. 1. ••3.
• f 1.2995

  Aquae vivae gratis, Bod. 1. Foss. Vict. Corb.
• 4 1.2996

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Rigaltius ait, Vulg. cisternas dissipatas, hoc est, rimarum plenas, hac illacque per∣stuentes. Pacianus Epist. 111. non consecrata sede contentus, detritum lacum adulterini fontis adamavit. Hieronymus ad∣versus Luciferianos: Conatus est & beatus Cyprianus contri∣tos lacus fugere, nec bibere de aqua aliena, & iccirco haeretico∣rum baptisma reprobans, ad Stephanum tunc Romanae urbis Episcopum, qui à beato Petro vigesimus sextus fuit, super hac re Africanam Synodum direxit: sed conatus ejus frustra fuit.
• 5 1.2997

  Rigaltius ait, Septua∣ginta dixerant: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Apud Balsam. & Zonaram legitur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Apud Tertul. foderunt sibi lacus contritos, qui non poterant aquam continere.
• * 1.2998

  Prov. 9. 19.
• 6 1.2999

  Haec frustra alibi quam in Graecis ex∣emplaribus quaeruntur.
• g 1.3000

  Fonte alie 10, Lam. Ebor. NC. 1.
• 7 1.3001

  Formulae illae liturgicae quibus Elementa sacramentorum ad usus di∣vinorum mysteriorum separantur; hinc & aliunde appa∣rent non tam nuperas esse, quam Novatores sibi & aliis per∣suadere satagunt.
• * 1.3002

  Ezec 36. ••5.
• h 1.3003

  Dabo in vobis, Bod. 1. Thu. Foss. Vict. Mich.
• * 1.3004

  Num. 19. ••••.
• 1 1.3005

  Rigaltius ait, Dum mergitamur, inquit Tertullianus, amplius aliquid respondentes quam Dominus in Evangelio determinavit, sub Antistitis manu contestamur.
• * 1.3006

  Ex interro∣gatione in baptismo, o∣stenditur re∣missionom peccatorum non posse ha∣beri nisi per sanctam Ec∣clesiam.
• 2 1.3007

  Apo∣stolorum Symbolum quanquam in omnibus Ecclesiis obti∣nuit, in singulis fere, quemadmodum à Ruffino olim ob∣servatum, aliquatenus variabat: Africanam Ecclesiam hoc modo articulos hosce concepisse, ex Cypriani verbis satis videtur constare; ipsa, inquit, interrogatio quae fit in baptis∣mo testis est veritatis. Nam cum dicimus: Credis in vitam aeternam, & remissionem &c. patet hanc fuisse interroga∣tionem quae fit in baptismo; & verba ipsa quibus sacerdos interrogando praeivit, & quae catechumenus respondens re∣petebat. Epistola ad Magnum eadem occurrunt verba, or∣dine aliquantum mutato. Credis remissionem peccatorum, & vitam aeternam per sanctam Ecclesiam? Certe articulus de communione sanctorum, in occidentali Ecclesia serius obtinuit. Neque enim in Aquileiana reperiebatur tempore Ruffini, nec agnoscit D. Augustinus in lib. de Fide & Sym∣bolo; nec in fidei formula comparet quam tradidit Maximus Taurinensis, aut quam exposuit Chrysologus; non etiam occurrit in vetere codice MS. Regis AEthelstani in Biblioth. Cottoniana, ubi ad Psalterii calcem symbolum Graece ha∣betur. Nec in codice Bodleiano Actorum Apostolicorum, ubi literis Saxonicis habetur symbolum Graece descriptum, quod constat mille abhinc annis fuisse exaratum. Imo non à Graecis agnoscebatur Eusebii tempore, nec Epiphanii, Cy∣rilli Hierosolymitani, aut Concilii Ephesini. Imo quidem articulus de vita aeterna desideratur in Exemplaribus nostris supra memoratis; sic enim extrema symboli se habent: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 3 1.3008

  Priorius ait, Renuntiatio quae fiebat in baptismo, non in baptisterio, quod 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 matrem adoptionis vocat S. Dionysius de Eccl. hier. cap. 2. sed in Ecclesia quae eidem est sacer lo∣cus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 celebrabatur, atque etiam admota antistitis manu baptizandi capiti; nam tunc jubebat antistes verba eju∣rationis profiteri 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 4 1.3009

  Rigaltius ait, Versio Graeca:〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.3010

  Hoc etiam ex aliis ritibus conficitur.
• 5 1.3011

  Rigaltius ait, Sua∣vitatem, quae unctione significatur. Christianus, inquit Sep∣timius, quantum interpretatio est, ab unctione deducitur. Sed & cum perperam Christianus pronuntiatur, de suavitate vel benignitate impositum est.
• 6 1.3012

  Rigaltius ait, Veram esse ar∣bitramur scripturam quam edidit Manutius. Porro autem Eucharistia est unde baptizati unguntur, oleum in altari san∣ctificatum. Sic persuadent exemplaria. Nam in Corbeiensi legitur, Porro autem Eucharistia est unde baptizati unguntur oleo in altari sanctificato: in Veronensi, & Thuanco, sicut in Manutiana editione. Perperam Graeci apud Zon. & Bals. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. At praeclare Cyprianus dixerut, eucharistiam esse oleum in altari sanctificatum. Oleum scilicet per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, hoc est interpellationem sive invocationem divini mominis, per laudes & gratias Deo fusas & nuncupatas bene∣dictum. Sic Matthaeus & Marcus & Joannes eucharistiam dixerunt eulogiam, nec tantum in coenae Dominicae institu∣tione, verum etiam in panum multiplicatione. Quod Evan∣gelistarum verbis accurate collatis facile deprehenditur. Porro observare operae pretium fuerit, quod Erasmus & Pamelius considerantes in hujus loci conclusione Cyprianum distincte loqui de oleo & Eucharistia, ut & Augustinum argumenta ejus solventem de bapt. cont. Donat. 1. 5. c. 20. nihilque debere esse in conclusione quod non erat in praemissis; post unguntur reposuerunt & pro est; & sanctificatur pro sanctifi∣catum. Non absurde id quidem, si id jus haberent editores ut quod ipsis non placebat, emendare licuisset; aut si in ar∣gumenti conclusione, oleum & Eucharistia disparate sint in∣telligenda. Verum Albaspinaeus de Eucharist. l. 1. c. 14. eos insimulat audaciae, ac contendit veterem lectionem re∣tinendam esse, in qua magnum mysterium sibi visus est de∣prehendisse, siquidem oleum quo baptizati ungebantur, co∣ram Eucharistia consecrari solitum. Sed nihil opus istis my∣steriis, vera ratio propter quam Cyprianus Eucharistiam apud haereticos fieri, & unctionem spiritalem conferii negat, ea est, quod censuerit in Eucharistia sicut & in oleo, & in bap∣tismo, nos ungi spiritualiter sanguine Christi, Eucharistiam∣que perficere & complere quod baptismus & oleum hoc re∣spectu inchoassent. Hoc autem sic intellecto, quis eum in unctionis spiritalis quaestione, Eucharistiae mysteriam addu∣cere mirabitur? Certe participationem sanguinis Christi in Eucharistia Veteres unctionem dicebant. Clem. Alex. in Paedag. l. 2. c. 2. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Nazianzen. Orat. 41. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Chry∣sost. in Epist. ad Heb. Rom. 17. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; Revera, quemadmodum Dominus testatur, Mat. 23. 19. altare sanctificat munus quod superimponitur, ita qui non habent altare aut Eucharistiam, nec unctionem spiritualem habere possunt Et quidem argumenti hujus vim admisisse videntur adversariarum partium patroni, siquidem apud haereticos baptizatos, per manuum impositionem reci∣piendos statuebant. Ad unctionem spiritualem haec omnino revocat D. Augustin. l. 15. de Trinit. c 26. Manifestius de illo, scil. Christo, scriptum est in Actibus Apostolorum 10. 38. Quoniam unxit eum Deus Spirita sancto. Non utique oleo visibili, sed dono gratiae, quod visibili significatur, un∣guento quo baptizatos ungit Ecclesia.
• a 1.3013

  Sic Bod. 1. Lam. Ebor. NC. 1, 2. Lin. Thu. Foss. Vict. Mich. Corb. Vet. Imp. Remb. Manut. Morel. & unde, Eras. Pam. Rig. sanctificatur, Eras. Pam. Rig.
• b 1.3014

  Admonuit, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.3015

  Ps. 140. ••.
• c 1.3016

  Haereticos Christi, Lam.
• 7 1.3017

  Gr. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• d 1.3018

  Pro baptizato, Lam. Ebor. NC. 1.
• e 1.3019

  Deum coluerit, Bod. 1.
• * 1.3020

  Jo. 9. 31.
• 8 1.3021

  Gr. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• f 1.3022

  Spiritalia gerere, Lam. Ebor. Lin. NC. 1.
• * 1.3023

  Nemo potest dare quod ipse non ha∣bet
• * 1.3024

  Levit. 19. 2.
• 9 1.3025

  Gr. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• g 1.3026

  In errore, Lam. NC. 1. 2. Lin.
• * 1.3027

  Aut prorsus ratum, aut irritum esse debet haere ticorum bap∣tisma.
• 1 1.3028

  Gr. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 2 1.3029

  Rigaltius ait, Versio Graeca tantum habet: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ipse Cyprianus lib. de Unitate Eccles. super unum aedificat Ecclesiam. Et paulo post: ut unitatem manifestaret, unitatis ejusdem originem ab uno incipientem sua auctoritate disposuit. Pacianus Epist. III. Ad Petrum locutus est Dominus: ad unum ideo, ut unitatem fun∣daret ex uno. Mox idipsum in commune praecipiens.
• a 1.3030

  Christo Domino nostro, Bod. 1. Lin. Ebor. NC. 1. 2. Thu. Foss. Vict. Corb.
• b 1.3031

  Super pe∣tram, Vict.
• c 1.3032

  Ex ratione, Bod. 1.
• * 1.3033

  Luc. 11. 23.
• * 1.3034

  1 Jo. 2. 18.
• d 1.3035

  Ponit, Lam. Ebor. Lin. NC. 1.
• e 1.3036

  Colligere debemus, Ver.
• 3 1.3037

  Graeca versio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 4 1.3038

  Non id vult ut nihil facerent orthodoxi quod haere∣tici faciunt. In Epistola enim ad Jubaian. cum objiceretur Novatianenses ad se venientes baptizare solitos, respondet, ad nos non pertinere quid hostes Ecclesiae faciant. Hoc ipsi proposirum est ut conficiat; nihil ratum esse, aut ex jure valere quod illi fecissent, qui extra Ecclesiam positi.
• f 1.3039

  Et profana habere, Lam. NC. 1. Ebor. Veron.
• g 1.3040

  Et si qui, Ver. Et si quidem errorem & pravi∣tatem rejicientes, Corb.
• 5 1.3041

  Non rantum per Confirmationis ritum, aut Eucharistiae administrationem, sed etiam Baptismi, qui ad Ecclesiam ipsam aditum facit.
• h 1.3042

  Et unitatis & fidei, Ver. Benev. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉,Graec.
• a 1.3043

  Quintino fratri, Erasm.
• 1 1.3044

  Rigaltius ait, Hunc & Collegam suum ••••cat, & in Mauritania constitutum fuisse testatur Epistola siquenti, ubi etiam meminit hujus Epistolae.
• * 1.3045

  Ad Pamelii numeros Ep. LXXI. in ERasm. edi∣tione extra ordinem po∣nitur. Respondetur Quinto in Mauritania Episcopo, consulenti de haereticis. baptizandis.
• * 1.3046

  Scripta post reditum.
• b 1.3047

  Quid nos sentiamus, Lam. Bod. 2.
• c 1.3048

  Et schismaticos, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• d 1.3049

  Quae Ecclesia quia una est, Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. Ebor. si est una, & esse, Corb. quod unum scilicet in Ecclesia una est, & esse baptisma praeter Ecclesiam non potest, MR. praeter Ecclesiam, Lam. Ebor. Lin. NC. 1. Bod. 1. 2.
• e 1.3050

  Hostis & adversarius Christi habere videatur, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1, 2. Lin.
• 2 1.3051

  Rigaltius ait, Atque inter Canones, qui dicuntur Apostolorum, disertis∣sime habetur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, can, 68.
• 1 1.3052

  Ri∣galtius ait, Saepenumero quidem noster Cyprianus & alii Pa∣tres, arrpiunt de Scripturis quidquid vel solo verborum sono facere ad propositum videtur, etsi longe alio sit audiendum sen∣su: cujusmodi aliqua notavimus in praecedentibus. Quod vero hic de tricesimo Ecclesiastici capite citatum plerique putant, omnino abludit ab Sapientia Siracidis. Rectissime autem Cy∣prianus ait, haereticos & schismaticos, qui extra Ecclesiam sunt, inter mortuos computari, nempe mortuos spiritaliter. At nihil tale sibi voluit Siracides, qui hoc tantum dixit: Eum qui á mortuo, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, hoc est, à contactu mortui lavit, & abluit quod immundi contraxerat ex contage cadaveris, si po∣stea revertatur ad cadaveris contactum, jam illam suam lava∣tionem perdidisse, quia novo mortui contactu sese contamina∣vit. Quae sententia nihil omnino facit ad mentem Cypriani, Ergo quisquis auctor fuit istius dicti, Qui à mortuo baptiza∣tur, quid proficit lavatio ejus (hoc enim primitus à Cypriano ••surpatum fuisse nunquam crediderim) appellatione mortui aliquem intellexit ex Diis gentium, qui homines quondam fue∣rant, & jam cum inter Deos censeri incipiebant, erant mor∣tui: aut, si non aliquem ex talibus Diis, saltem aliquem ex ejusmodi Deorum sacerdotibus sive cultoribus, qui etiam à Christianis inter mortuos seculi computabantur. Itaque auctor istius dicti, ut verba Siracidis ad suum de extra Ecclesiam bap∣tizatis sensum transferret, omisit quod apud Siracidem sequi∣tur, & iterum tangit eum; quo certe omisso, tota mens Sira∣cidis eliditur ex eoque quod à Siracide dictum fuerat, qui à mortuo baptizatur & iterum tangit eum, non proficit lavatio ejus, dictum prorsus aliud expressit: Qui baptizatur à mor∣tuo, non proficit lavatio ejus. Quod idiotis Christianorum, ob eam, quae fuit ipsis notissima, mortuorum appellationem, cum mire placuisset, neglecto jam Siracidis sensu, in proverbium abiit. Hoc igitur Cyprianum, non ex Siracide, seá ex vulgi proverbio sumsisse malim equidem arbitrari, quam dicore vi∣ram tantum non legisse, aut non intellexisse Siracid••m. Enim∣vero, sic etiam opinatum esse Augustinum, ex eo colligitur, quod in prolixa adversus Cresconium disputatione, qua Cy∣priani sententiam satis acriter refellit, haec ipsa verba à Cy∣priano prolata non ad Siracidis mentem retrahit, sed ex ore vulgi, uti tumferebantur, excepta sic interpretatur, ut de∣fiat baptismum à mortuo, hoc est haeretico sive schismatico, extra Ecclesiam datum, tunc incipere baptizato proficere, cum taliter baptizatus transit ad corpus Christi, quod est Ecclesia Dei vivi. Hoc ita citatur etiam à Quieto Ep. Buruchensi, in Concil. Carth. & ab Augustino lib. I. contra Petilianum. cap. 9. Item cum audierit, qui baptizatur à martuo, non ei prodest lavatio ejus, respondebit: Vivit Christus, &c. Bapti∣zantur autem a mor••••is qui baptizantur in idolorum templis. non enim & ipsi à saccrdotibus suis se accipere arbitrantur sanctificationem quam putant; sed à Diis, qui quoniam homi∣nes fuerunt & ita mor••ui sunt. Non vulgatum omnino pro∣verbium, sed textum scripturae, satlem apocryphae, hic lau∣datum constat ex verbis Cypriani dicentis, Scripium esse: qui baptizatur à mortuo, &c. Huic conjecturae firmandae acce∣dit observatio Josephi Scaligeri Elenet. c. 11. 8. Solere ho∣mines ••••tissimas sententias aimidiatas citare. Et pro instan∣tia affert illud Matt. 15. 5. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Si∣mile quid apud Suidam videmus in usu proverbii 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quod revera si totum e••••atur erit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Receptae huic loquendi formu∣lae fortasse D. Paulus videri potest allusisse. 1. Cor. 15. 29. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; Quid conficient, aut lucrabuntur baptizati seu loti pro mortuis? Quo sensu D. Lucas dixit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Mortui si posiint polluere, saltem aliquid possunt. Et vivi qui ab impuro contactu se lustrandos procurant, agnoseunt poenas manere inexpiatos, & proinde animam esse post fata superstitem. Ad diversissimos sensus eadem proverbialia dicta adhiberi res no∣tissima est.
• a 1.3053

  Lavatione, Bod. 1. Lin.
• * 1.3054

  Eccl. 34. 30.
• b 1.3055

  Ut illic essent, Lam. Bod. 2.
• * 1.3056

  Occuritur argumento à consuetudine ducto.
• c 1.3057

  Ubi baptizati, Lam. NC. 1. Bod. 2. Ebor.
• d 1.3058

  Ovis jam, Lam. Bod. 1. 2.
• e 1.3059

  Ovem abjectam, Lam. NC. 1. Bod. 1. 2. abi∣geatam, Ver. Thu.
• 2 1.3060

  Non jam de Chri∣sti, sed Novati grege. Licet verior videatur lectio quae habet abigeatam. Glossae veteres: Abigator, Abactor, Abigens,〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Et juris auctores dixere; crimen abigeatus.
• 3 1.3061

  Rigaltius ait, Et tamen post multas disceptationes consuetudo vicit. Hoc testatur Hieronymus apertissime adversus Lucifer. De∣nique illi ipsi Episcopi, inquit, qui rebaptizandos haereticos cum Cypriano statuerant, ad antiquam consuetudinem revo∣luti, novum emisere decretum. Quid facimus? ita & nobis majores nostri, & illis sui tradidere majores. Augustinus lib. III. cuntra Cresc. cap. 33. Haec consuctudo Ecclesiae fuit an∣te concilium Cypriani. Haec superari & auferri non potuit nec concilio Cypriani. Bonam istius consuetudinis rationem ex Augustino supra observavimus. Et generaliter hoc definiri posse videtur, in istis fidei Christianae mysteriis, ubi res ipsa constat, & fides in tuto est collocats, non esse cur ab alterutra parte ••nitatis Catholicae tranquillitas turbetur. Communem hunc locum de vi & effectu consuetudinis varie tractant Patres Ecclesiae, prout ad propositum conducit. Ipse Cyprianus adver∣sus consuetudinem dicit, non solum hic, sed etiam Epist. i. XIII. Neque enim hominis consuetudinen sequi aportet, sed Dei ve∣ritatem, Et Epist. lXXIV. Nec consuetudo, quae apud quos∣dam obrepserit, impedire debet quominus veritas praevaleat & vincat. Nam consuetudo sine veritate, vetustas erroris est. Pro consuetudine dixit Tertullianus, lib. de Corona: quam & ido∣neam tes••em esse ait probatae traditionis, ex perseverantia ob∣servationis. Idem adversus consuetudinem perorat, lib de Virg. velandis. Veritati, inquit, nemo praescribere potest. Non spa∣tium temporum, non patrocinia personoram, non privilegium regionem. Ex his enim fere consuetudo initium ab aliqua ig∣norantia vel simplicitate sortita, in usum per successionem cor∣roboratur, & ita adversus veritatem vindicatur. Sed Domi∣nus noster Christus Verit••tem se, non Consuetudinem cog••••••∣navit. Atque his consimilia passi•••• apud Hieronymum & Au∣gustinum.
• 4 1.3062

  Rigaltius ait, Petrus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. vocatus ante alius omnes Metthaeus, cap. x.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Princeps haud dubie collegii, inquit Gr••••••s à Christo d••••gnatus ad re••••••••••••dam corporis comp•• gem. Et Mat∣thaeus quiden dixit pr••••••, non supr••m••••: Et est princeps post quem alii denceps: ordine, non potestate. Hoc praeclare Cyprianus ostendit libro de Unitate ecclesiae, ad illa verba Christi, Tibi dabo claves. Super unum. inquit, aedificat Ecclesiam, & quamvis Apostolis omnibus post resurrectionem suam parem po∣testatem tribuat & dicat, Sicut misit me pater, & ego mitto vos, Accipite spiritum sanctum: Si cui remiseritis peccata, remittentur illi; & si cui tenueritis, tenebuntur: tamen ut unitatem manifestaret, unitatis ejusdem originem ab uno in∣cipientem sua auctoritate disposuit. Sic enim legitur in anti∣quis exemplaribus, ut suo loco monstrabimus. Optatus Mile∣vitanus lib. VII. Stant toti innocentes, & peccator accipit cla∣ves, ut unitatis negotium formaretur; provisum est ut pecca∣tor aperiret innocentibus; ne innocentes clauderent contra pec∣catores, & quae necessaria est unitas, esse non posset. Non tempore erat Petrus primus; Andraeam enim primo voca∣tum ex Jo. 1. 40. constat.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, non autem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: prioritatem, aut si libet primatum, at non princi∣patum habuit.
• 1 1.3063

  Rigaltius ait, Super petram, unde nomen inditum Petro: Qua de re diximus su∣pra. Hieronymus ad Domini verba, Matth. XVI. 18. Secun∣dum metaphoram petrae, recte dicitur Petro, AEdificabo Ec∣clesium meam super te.
• 2 1.3064

  Rigaltius ait, Ipse Cyprianus in Concilio Carthaginiensi, Ne∣que enim quisquam nostrum tyrannico terrore ad obsequendi necessitatem Collegas suos adigit. Zonaras & Balsamo, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• 3 1.3065

  Rigaltius ait, Hoc Cy∣priani telum Facundus Hermianensis Episcopus in adversa∣rios suos torsit pro defensione trium capitulorum Concilii Cal∣chedonensis, libro IX. Laudatur etiam Pauli minimi Aposto∣lorum sana ratio atque libertas, quod Petrum Apostolorum primum adductum in hypocrisin, & non recta via inceden∣tem ad veritatem Evangelii fidenter improbans, in faciem illi restitit. Et lib. x. Nam sic aliquando Petrus Apostolo∣rum primus, sicut jam diximus, cum non recte ambularet ad veritatem Evangelii, reprehensus à Paulo minimo Apo∣stolorum non indig••e tulit, nec pro sui primatus gloria, re∣sistentem sibi despexit Subjectos sibi habuit Cyprianus Afri∣cae Ze••gitanae, Numidiae, & Mauritaniae Episcopos; sed jure tantum Metropolitico, ut in Synodis praesideret, Ec∣clesiis praesule viduatis, in successoris ordinatione subveni∣ret; & alia id genus faceret, quae ad regimen Ecclesiae ex∣terius spectarent.
• 4 1.3066

  Rigaltius ait, Non imperium, non dominatum, non potentatum, sed primum locum. Hoc aper∣tissime significat Evangelium Matthaei cap. supra citato. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Epist. Pauli ad Galatas, ut vulgo legitur inter Jacobum & Joannem medium posuit Petrum. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Evangelium Marci. c. 16. facta universim mentione Aposto∣lorum, subdidit Petrum separatim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sed nec ordo ille medius, neque iste postremus, quicquam detrabunt de primatu. Etenim viri fide dignissimi testantur in antiquissimo Pauli exempl. nomen Cephae inter Jacobum & Joannem non apparere, quasi fuerit satis quod praecedens comma Cephae sive Petri nomen exhibeat; adeoqus veterum scriptorum in illam ad Galatas commentaria Petrum primo loco recenseant. Illa vero angeli apud Marcum verba, Dicite discipulis ejus, & Petro, Discipulos quidem collecti∣vo nomine commendant, sed praesertim & eximie Petrum nominatim designant, si non honoris, at singularis misericor∣diae divinae gratia, qua certe plus ceteris discipulis indigebat, quia ter Christum negaverat. Alias dici posset, angelum, comprehensis appellatione communi discipulis, separatim no∣minasse Petrum, qua forma dixit Homerus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & Juris auctores, titulum scripsere, de Servitutibus & aqua. Et Lucas in Act. 1. 14 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Denique utatur aliquis illa solutione Hieronymi ad Hedibiam, dicatque, non recipiendum hac in re testimonium Marci, quod in raris fertur Evangeliis, omnibus Graeciae libris pene hoc capitulum in fine non habentibus. Nam & hoc etiam se observasse refert Gregorius Nyssenus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Orat. 11 in Christi resurrectionem. Quam cer∣te solutionem viri prudentes & docti non esse admittendam merito censuerunt. In Concilio Hierosolymitano Act. 15. videre est, Praesidis locum non Petrum, sed Jacobum sup∣plevisse. Ruffinus exinde ait, Jacobum justum constitutum fuisse Apostolorum Episcopum.
• 5 1.3067

  Rigaltius ait, Primatui opponit novellitatem & posteritatem; Petro Apostolorum primo, Pau∣lum novellum & postremum. Nam se ipse dicit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Facundus appellat minimum Apostolorum, post omnes alios vocatum. Chrysost. in 1. ad Cor. 15. 8.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Totum hunc Cypriani locum transcripsit Augusti∣nus initio libri 11. contra Donatist. Subindeque ait: Ecce ubi commemorat Cyprianus, quod etiam nos in scripturis sanctis didicimus, Apostolum Petrum, in quo primatus Apostolorum tam excellenti gratia praeminet, aliter quam veritas postula∣bat de circumc••sione agere solitum, à posteriore Apostolo Pau∣lo esse correctum, &c.
• a 1.3068

  Ipsa potius amplectamur, Thu. ista potius, Foss.
• * 1.3069

  1 Cor. 14. 29.
• b 1.3070

  Si alii, Lam. Bod. 1.
• c 1.3071

  Ut sacer∣dotes, Bod. 1. 2. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• 6 1.3072

  Omittit Mauritaniae mentionem Cyprianus, quae etiam sedi Carthaginiensi subjecta, licet ad Mauritaniae Episcopum scribens: unde conjicere licet Agrippini synodum ex Africae provinciae & Numidiae Episco∣pis conflatam.
• d 1.3073

  Notitiam tuam tanquam, Bod. 2.
• * 1.3074

  An. 256.
• a 1.3075

  Et ex concilii, Bod. 1. ad concilii, Bod. 2. Lam. NC. 1. Ebor.
• * 1.3076

  Ad Pamelii num. LXXII Ad Erasm. l. 2. EP. 1. Cyprianus Stephanum certiorem facit, eorum quae gesta in concilio A∣fricano, in causa bapti∣••••atorum ab h••reticis.
• * 1.3077

  Scripta post reditum.
• b 1.3078

  Prolata atque tractata, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• 1 1.3079

  Ri∣galtius ait, Hunc ipsum Stephanum idem Cyprianus appella∣bit superbum, imperitum atque improvidum, ineptum, obsti∣natum. Epist. ad Pompeium. Tantum abest; ut, quod Pa∣melius somniat, haec confirment Papae Romani primatum, quod cum illo conferant decreta sua Patres concilii, quorum hae sunt literae. Gravitatam & sapientiam Stephani expecta∣blat Cyprianus, non cathedram infallibilem consuluit.
• c 1.3080

  Tua reverentia, Lam. Ebor.
• d 1.3081

  Plane sanctificari, Lin.
• * 1.3082

  Jo. 3. 5.
• e 1.3083

  Na∣tus fuerit, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.3084

  Act. 10. 48.
• f 1.3085

  Evangelii lege, Lam Ebor. NC. 1.
• g 1.3086

  Coepisc••pos in Nu∣midia, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1. 2. Lin.
• * 1.3087

  Baptizati in Ecclesiae ex∣to••res facti, cum fiunt reduces ma∣nuum impo∣sitione ad∣mittendi.
• h 1.3088

  Coufessione & conditione, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• 2 1.3089

  Rigaltius ait, Arma sunt instrumenta cujuslibet rei, inquit Servius ad 11. AEneid. Hic vero sunt insignia sive ornamenta. Quemadmodum & Ho∣merus dixit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. & in clypeis illustrium vi∣rorum descripti vultas expresso thorace. Arma lucis, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. ad Rom. XIII. 12. S••id. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.3090

  Levit. 21. 21.
• * 1.3091

  Exod. 19. 22.
• * 1.3092

  Exod. 28. 43.
• 3 1.3093

  Rigaltius ait, In Ecclesia Dei, quae est fidelium mater. Unde & domestici fidei. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ad Gal. VI. qui sunt de farmilia fidei.
• 1 1.3094

  Rigaltius ait, Ex his verbis Hieronymus ad Luciferianos observavit, beatum Cyprianum haec non cum anathemate eorum, qui se sequi noluerant, edidis∣se: siquidem in communione, inquit, eorum permansie, qui sententiae suae contraierant, sed hortatum potius fuisse, propter Novatum, & alias tunc haereses multas enascentes, ne quis∣quam ab eo, sine damnatione erroris sui, reciperetur.
• a 1.3095

  Religione tua, Lam. Ebor. Bod. 2.
• 2 1.3096

  Rigaltius ait, E∣pist. praeced. Debere unumquemque, non pro eo quod semel im∣biberat & tenebat, pertinaciter congredi; sed si quid melius & utilius extiterit, libenter amplecti.
• b 1.3097

  Qua in re non vim, Hieron.
• c 1.3098

  Quin habeat, Hie∣ron.
• d 1.3099

  Unusquisque tibi, Hieron.
• 1 1.3100

  Rigaltius ait, Hanc Episto∣lam à Cypriano scriptam fuisse addubitat Augustinus lib. 111 contra Cresconium, cap. 33. his verbis: Cum enim persuadere ••••naretur vel sanctus Cyprianus vel quicunque illam scripsit Epistolam, &c. Hieronymus ad Lucif. Cypriano tribuit, & •••• vocat. Sed in libris de Baptismo. & ad Vincent. Rogatist. Augustinus passim agnoscit. Nec mirum si, pro disceptantium jure, probationis onus in adversarium subinde rejiciat, non quod ipse contrarium sentiret, sed ut oppug∣nantis fastum retunderet. In praelaudatis ad Vincentium li∣teris, literarum fidem elevat Augustinus, ac si sub ejus no∣mine à praesumtoribus atque mendacibus fuissent confictae.
• * 1.3101

  Ad Pamelii num Epist. LXXIII. In Erasm. edit. extra ordinem po∣nitur sub fi∣nem operis. Respondetur Jubaiano de baptismo hae∣reticorum inquirenti.
• * 1.3102

  Scripta post reditum.
• a 1.3103

  Designari tibi, Bod. 2.
• b 1.3104

  Legitimum computare, Bod. 1. NC. 1. 2. Lin. Ebor.
• c 1.3105

  A no∣bis quicunque ab adultera & profana aqua venientes, Lam. Lin. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1. 2.
• * 1.3106

  Ocetarritur argumento à praxi Nova∣tianensium ducto.
• 2 1.3107

  Hoc etiam Arriani seculo sequente fecerunt. Sed impudenter haeresiarchae suum baptis∣ma aliis ingereba••t, qui ipsi tantum Ecclesiae baptismo ini∣tiati fuerant.
• d 1.3108

  Ra∣tionem, Lam. Ebor. NC. 1.
• e 1.3109

  Humana tamen, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2.
• f 1.3110

  Et baptisma quod unum est apud nos esse, Lam. Lin. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1. 2.
• g 1.3111

  Relinquat Ec∣clesiae, Lam. Bod. 1. 2. NC. 1. 2. Lin. Ebor.
• * 1.3112

  De bapti∣zandis hae∣reticis ab A∣g••ippini tem∣pore in Afri∣ca praescribi∣tur.
• 1 1.3113

  Rigaltius ait, Longam aetatem intercessisse ait Cyprian••s ex quo decessor suus Agrip∣pinus Carthaginis Episcopus celebrato concilio mutavit consue∣tudinem non baptiza••di venientes ad Ecclesiam ab haereticis baptizatos. Hanc vero longum aetatem Augustinus libro IV. contra Don. c. 6. in paucos annos contraxit: Consuetudinem, inquit, tam robustam antca Cyprianus invent, ut cum ejus mutandae auctoritatem quam sequeretur vir tanta scientia prae∣ditus qu••creret, non nisi in Africa sola factum paucis ante se annis Agrippini concilio reperiret. Addit, hoc concilium non suffecisse Cypriano adversus t••tius orbis morem, & rationes Cypriani verisimiles esse potius quam veras. At in septimo tamen Eusebianae historiae libro, ex Epistolis fere Dionysii Ale∣xandrini Episcopi composito, citantu•• magni illius viri Epi∣stolae de baptismo quinque, prima ad hunc Cypriani nostri Ste∣phanum, secunda ad Xystum Episcopatu Romano Stephani Lu∣ciique s••••••••rem, tertia & quarta ad Romae presbyteros Phi∣lemonem & Dionysium, quinta ad eundem Xystum. In illa vero ad Philemonem scribit: Hoc se etiam didicisse, non in Africa solum viguisse morem baptizandi venientes ab haereti∣cis; verum muito ente in Ecclesiis celeberrimis & conciliorum etiam decretis apud leonienses & Synnadenses, & apud gentes plerasque alias factitatum id fuisse. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, &c. Hoc amplius addit, Sustinere se, nec audere ad∣versus e••s sente••itiam ferre. Quae certe non mediocrem faciunt controversiam Vincentio Lirinensi, priore Com∣monit••io suo sic opinanti, Agrippinum istum omnium mor∣talium p••••c••••m, contra divinum canonem, contra uni∣versalis Ecclesiae regulam, contra sensum omnium consa∣cerdotam, ••••••norem atque instituta majorum, baptizan∣dos eos qui ••b haereticis ad Ecclesiam venirent, censuisse. Hu∣jus Agrippini ••••minit etiam Facundas Hermianensis lib. X. praedecessorem Cypriani fuisse ait. Deccssor autem dici potest etiam qui annis compiuribus praecessit. Conjicere licebit A∣grippinum saltem Cataphrygar••m haeresia, hoc est, annum Christi ducentesimum antevertisse; aliter enim minime omi∣sislet Augustinus, qui nullum non movit lapidem ut magno∣rum nominum invidiam de causa tolleret, morem haereticos baptizandi in Africa, à Montano aut Tertulliano, potius quam Agrippino catholicae Ecclesiae Episcopo, ejusque syno∣do non minus catholica, accersere.
• a 1.3114

  Conversorum, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• b 1.3115

  Ei, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• c 1.3116

  Ad hoc venit ut discat, ad hoc discat ut vivat, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1, 2.
• d 1.3117

  Nos non demus stuporem haereticis patrocinio consensus nostri, cum, Lam. Ebor. Bod. 1, 2. NC. 1. 2.
• * 1.3118

  Consideran∣dum impri∣m••s, an bap∣tismi forma constet.
• 2 1.3119

  Quae fuerint monstrosa dogmata istorum, & qui his subjiciuntur, haereti∣corum; ex veterum ••criptis abunde notum est. Quod ad rem praesentem spectat, nimirum qualiter baptismi sacramentum celebraverint, opportunum fuerit ab Irenaeo l. 1. cap. 18. didicisse. Quidam ex ipsis sponsale cubiculum quoddam adap∣tantes, & quasi mysticum conficiunt, cum quibusdam profanis dictionibus iis qui sacrantur, & spiritales nuptias dicu••t esse, td quod ab ipsis fit secundum similitudinem superarum conju∣gationum. Alii autem adducunt ad aquam & baptizantes ita dicunt: In nomine ignoti Patris omnium, in veritate matre omnium, & in nomine descendentis in Jesu, ad uni∣tionem & redemtionem & communionem virtutum. Alii au∣tem & Hebraica nomina superfantur, ut stupori sint, vel perterreant e••s qui sacrantur. Sic Basyma, Cacabasa, Ca∣naa, Irraurista, Dyarbada, Caeotaba, Fobor, Camelanthi. Haec vocum portenta aliter exhibet Epiphanius, & ab utris∣que aliter Nicetas. Ubi notandum venit, haec verborum ter∣riculamenta pro Marcionistarum baptizandi formula, ab Epiphanio exhiberi; quorum baptisma ratum voluit Stepha∣nus, siquidem expresse dicat, nec ab ipso venientes baptizari oportere.
• 3 1.3120

  Rigaltius ait. Epistola ad Pompeium men∣tionem facit Apelletis. Unde Apelletiani, apud Horatium credat sudaeus Apella. Apella, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Diximus ad Tertull. Sed quando apud Horatium Judaeus Apella dici∣tur, circumcisionis ritus videtur respici. Absque pelle, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• e 1.3121

  Gladii ac venena subvertendae veritatis, Lam. Ebor. Lin. NC. 1, 2. Bod. 1. 2. Fab.
• f 1.3122

  Singula∣rum, Ebor. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2.
• g 1.3123

  Instruit & docet, dicens, Lam. Ebor. NC. 1. 2. Bod. 1. 2. Lin.
• * 1.3124

  Mat. 28. 18.
• h 1.3125

  Gentes omnes tingentes, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1. 2.
• 4 1.3126

  Marcionis tria principia, Bonum, Justum, Malum, quae materiae, formae & privationis apud Peripateticos rationem subibant, opponit sacrae Christiano∣rum triadi Patri, Filio & Spiritui sancto.
• i 1.3127

  Nunquid eundem quem & nos novit, Lam. Bod. 1. 2. Ebor. Lin. NC. 1, 2.
• k 1.3128

  Eundem Deum filium, Bod. 2. Lin. NC. 1. 2. Ebor. eundem novit filium, Fab.
• 1 1.3129

  Priorius ait, Erro∣res Marcionis late describuntur, qui à Tertulliano confutantur lib. de Carne Christi, cap. 5. ubi interfector veritatis Marcion appellatur, & scelestissimus hominum. Idem adhuc lib. de Re∣surrectione carnis sub initium; sed & S. Ignatius ad Trallianos, B. Augustinus serm. 176. de tempore, & alii fanaticam illam opinionem de carne Christi phantastica refutarunt.
• a 1.3130

  Contentio vanitatis, Bod. 1.
• 2 1.3131

  Lectio haec LXX. interpretum vestigiis insistit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Diu est ex quo literali S. scripturarum sensui my∣sticus addebatur; qui in allegoricum, tropologicum, & ana∣gogicum se diffundebat: unde evenit ut ad dogmatis alicujus firmamentum raro probationes ex Sacris literis deesse possint. Prophetam per aquas populum infidelem denotare, suadet ex Apocalypsi D. Augustinus. Revera videtur Jeremias al∣ludere ad torrentes aquarum, qui hieme, cum minime opus, pleno gurgite fluunt, tument & strepunt; aestate vero, cum sitiunt omnia & undas desiderant, dilabuntur, nec ultra com∣parent. Confer Job. 6. 15.
• * 1.3132

  Jerem. 15. 18,
• b 1.3133

  Adumbratam simulatione, Bod. 2.
• * 1.3134

  Si necesse sit •••• ab haereti∣cis baptizati confirmen∣tur, eadem necessitas ut baptizentur.
• c 1.3135

  Foris consequi, Bod. 1. 2. Lam. Ebor. NC. 1. 2.
• 3 1.3136

  Rigaltius ait. Infra dicet, Super unum Domini voce fundatam Ecclesiam. Locum hunc re∣petit Firmilianus, cum pluribus aliis hujus Epistolae.
• * 1.3137

  Mat. 16. 19.
• * 1.3138

  Jo. 20. 21.
• d 1.3139

  Detinueritis, Bod. 1.
• 4 1.3140

  Et qui sub eorum au∣spiciis sacramentum illud administrandi jus habent, presby∣teris & diaconis, id licet. Minime feminis hoc concessum. Viderint illi, qui obstetricibus negotium hoc permittunt.
• 5 1.3141

  Rigaltius ait, Foris, hoc est, extra Ecclesiam. Ubi non est qui aut ligare pos∣sit aliquid aut solvere. Etenim qui extra Ecclesiam sunt, cla∣vem non habent. Clavis est verbum Dei, praecepta Christi, Spiritus sanctus. Quo Spiritu, quibus praeceptis, quo verbo data est potestas ligandi solvendique. Clavem non habent ne∣quc potestatem, qui utuntur clavibus adulterinis, humano spiritu, non divino: praeceptis suis non Christi.
• e 1.3142

  Ligare possit aut solvere, Lam. Bod. 1, 2. Ebor. Lin. NC 1. 2.
• f 1.3143

  Contra Ecclesiam, Episcopos, Lin.
• * 1.3144

  Num. 16.
• * 1.3145

  Levit. 10.
• g 1.3146

  Indignantis percussi, Lin.
• h 1.3147

  In baptismo offerunt, Ebor. NC. 1.
• 6 1.3148

  Pamelius ait, Fatetur etiam D. Augustinus cap. 19. lib. 3. de Bapt. exemplum hoc ex Actis Apostol. ad rem non pertinere: Nam uti recte adnotavit Cyprianus, locus ille de illa manuum impositione intelligitur quae in confirmationis sacramento fieri est solita, de qua latius Epistola praeced.
• * 1.3149

  Act. 8. 14.
• * 1.3150

  A Philippo baptizati ab Apostolis Pe∣tro & Jo∣anne, denuo confirmatio∣nis ritum suscep••runt.
• i 1.3151

  Locum istum, frater, Lam. Bod. 1. 2. Lin. NC. 1. 2.
• k 1.3152

  Gratia est baptismi data, Lam. NC. 1. Bod. 2.
• l 1.3153

  Oratione super eos, Lin.
• 1 1.3154

  Rigaltius ait, Abs∣que hoc fignaculo sive sacramento Cornelius Episcopus Roma∣nus in Epistola quadam ad Fabianum Antiochiae Episcopum scribit, minime esse putandum Novati clinici baptisma per∣fectum aut consummatum fuisse, aut Spiritum sanctum inter∣venisse. Hoc sua lingua sic narrat Eusebius Hist. VI. cap. 35.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ruffinus aliquid Cor∣neliani stili servasse videtur: Et quod jacens in lecto, pro ne∣cessitate perfusus sit: nec reliqua in eo, quae baptismum subse∣qui solent, sole••niter adimpleta sint, nec signaculo chrismatis consummatus sit. Unde nec Spiritum sanctum unquam potuit promereri.
• * 1.3155

  Deut. 4. 24.
• * 1.3156

  Num. 25.
• a 1.3157

  Et Domini pro merito indignantis iram, Lin. NC. 2.
• b 1.3158

  Quid adultera & aliena & divinae unitatis inimica in acceptum perferimus, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1. Thu.
• 2 1.3159

  Rigaltius ait, Instar dicitur absentis rei fi••ura, similitudo, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quod rem absentem sic exprimit, ut res ipsa instare, hoc est in animo sive in oculis nostris stare videatur. Unde & instaurare di∣cuntur, qui rem aliquam quae interciderat, sive abolita fue∣rat, restituunt, renovant, repraesentant. Sic artifices redem∣toribus alicujus operis s••lent proponere Instar, quod est, deli∣neatio & facies quaedam operis faciundi. Ecclesia exprimit instar paradisi, hoc est, figuram & similitudinem nobis exhi∣bet paradisi. Festus: Instaurari ab instar dictum est, cum ali∣quid ad pristinam similitudinem & comparationem reficitur. Beatus Augustinus in Gram. Instar est similitudo, & habet tres casus tantum, nominativum. accus. & voc. Et tamen Instar Instaris dixit in Catholicis Valerius Probus. Servius ad illud AEncid. VI. de Marcello quantum instar in ipso est, In∣star, inquit, similitudo: & est nomen quod non recipit praepo∣sitionem. Ad instar enim non dicimus: quod Probus declarat.
• * 1.3160

  Mat. 3. 10.
• * 1.3161

  Tit. 3. 10.
• * 1.3162

  Jo. 7. 38.
• 3 1.3163

  Rigaltius ait, Eccle∣siam nominat, deinde Petrum. Quemadmodum in Evange∣lio legimus, Dicite discipulis & Petro. Mox Ecclesiae tribuit omnem sponsi & Domini sui potestatem: In hac praesidemus, inquit, &c. Ac demum de cunctis pariter Episcopis, Nos custodimus terminos vitalium fontium.
• 4 1.3164

  Rigaltius ait, Dixit Dominus Petro: Dabo tibi claves regni coelorum Pro∣misit, & dedit quod promiserat: sed non prius dedit Petro, quam cum dedit & ceteris discipulis suis. Tunc videlicet, cum de discipulis fecit Apostolos. Postquam surrexit à mor∣tuis, intravit ad congregatos, stetit inter eos medius, dixit∣que: Sicut misit me Pater, ego mitto vos. Et insufflans in eos, Accipite, inquit, Spiritum sanctum: quorum remiseri∣tis peccata, remittuntur eis. Inde est quod Cyprianus lib. de Unitate Ecclesiae dixit: Hoc erant utique & ceteri Apostoli quod fuit Petrus, pari consortio praediti, & honoris & pote∣statis. Sed exordium ab unitate proficiscitur. Exordum di∣cit, promissum. Dabo tibi claves. Claves autem intellige, verbum Dei: Evangelium Christi. Matth. XVI. 17. & XVII. 18. Joannis XX. 22. Siquidem ea insedit Cypriani animo sententia, hoc fuisse ceteros Apostolos quod fuit Petrus, pari consortio praeditos & honoris & potestatis; relinquebatur ut quod primus Apostolorum Petrus diceretur, & sig••••••latim ipsi potestas clavium esset facta; ad adumbraudam Ecclesiae uni∣tatem solummodo spectarent. Ideoque telo hoc tanquam invictissimo perpetuo utitur, cum de ea re sermonem habet Martyr noster. Cui porro Firmilianus succen••uriatur. Re∣vera quandoquidem D. Paulus 1 Cor. 16. 9. 2 Cor. 2. 12. & Coloss. 4. 3. Evangelii praedicationem, ostium appellat apertum; utique hoc rectissime per claves significabitur; ita tamen ut censurae Ecclesiasticae; in quibus ligandi & solvendi potestas maxime versatur, non ipsae excludantur.
• 5 1.3165

  Rigaltius ait, Hoc ad unitatem Ecclesiae pertinct, quae cum una sit, unus est Episcopatus concordi numerositate diffusus in plures. Ut jam omnes ubicunque sint Ecclesiae, una sint Ecclesia, & unus Episcopus.
• c 1.3166

  Et pro honore. Bod 2.
• d 1.3167

  Fidei devote, Bod. 1. fideli devotione, Bod. 2. Lam. Ebor. Bened. Lin. NC. 1, 2. fidei devo∣tione, Thu. fideli virtute, Corb.
• e 1.3168

  Si ergo possessionis, Ebor. NC. 1.
• f 1.3169

  Unitatis extitimas, Lam. Lin. Ebor. NC. 1. Bod. 2. existimus, Bod. 1. Thu.
• g 1.3170

  Et sanctificatus est, si sanctificatus est, Bod 1. 2. Lin Ebor. NC. 1, 2.
• 6 1.3171

  Pamelius ait, Respondet Au∣gustinus admittere se non fieri templum Dei qui apud haereti∣cos baptizatur; tamen pro baptizato habetur avarus, qui ab avaritia non recesserit etiamsi templum Dei non fiat, ita & haereticum vere baptizari.
• * 1.3172

  1 Jo. 5. 7.
• 1 1.3173

  Rigaltius ait, His Cypriani verbis confirmantur ea quae ad Tertullianum notavimus, Visum fuisse Cypriano, venientes ab haeresi ad Ecclesiam iccirco bapti∣zandos, quia tunc haereses fere omnes alterutram de Trinitate personam oppugnabant, in qua cum res unum sint, totum Chri∣stum, ac per hoc totam Ecclesiam vexabant. Adeoque extra Ecclesiam, imo contra Ecclesiam, consistentibus nullum erat sacramenti Christiani commercium neque consortium.
• 2 1.3174

  Rigaltius ait, Hoc plane verum est, inquit bea∣tus Augustinus lib. IV. contra Don. quia ratio & veritas consue∣tudint praeponenda. Sed cum consuetudini veritas suffragetur, nihil oportet firmius retineri.
• * 1.3175

  Frustra qui ratione vin∣cuntur, con∣suetudmem opponunt,
• a 1.3176

  Beatus Apostolus, Lam. Bod. 1, 2. Ebor. NC. 1, 2.
• * 1.3177

  1 Tim. 1. 13.
• b 1.3178

  Jam non in venia, Lin.
• * 1.3179

  Apostolica tradi••o perper••m urgetur.
• c 1.3180

  Dicunt quod quasi, Ebor. NC. 1.
• 3 1.3181

  Rigaltius ait, Epist. ad Philip. cap. 1. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Observat Chrysostomus Paulum dixisse, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. annunciatur, jorma narrandi quod fieret, non forma statuendi, quod fieri veliet, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, annuncie∣tur. Tertullianus lib. v. ad Marcionem, Pauli verba sic reddi∣dit: Nihil mea, inquit, sive causatione, sive veritate Chri∣stus annuncietur. Deinde explicat: quia scilicet unus annun∣ciabatur, sive ex causatione, sive ex veritate fidei. Ad fidem enim praedicationis retulit mentionem veritatis, non ad regulae ipsius. Quia una quidem erat regula, sed fides praedicantium quorundam vera, id est simplex, quorundam nimis docta. Quod Septimius dicit, doctam, intelligo, cautam, versutam. Chry∣sost. ad mentem Cypriani addidit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.3182

  Philip. 1. 18.
• d 1.3183

  Invidiae dissensione, Lin.
• 4 1.3184

  Ri∣galtius ait, Ideoque in ea quam scripsit ad Romanos Epistola, gaudere se ait & gratias agere Deo, quod annunciatur in uni∣verso mundo, fidem Christianam Romae esse receptam.
• e 1.3185

  Patrocinatur, non id proferat, Lam. Bod. 1, 2. Ebor. NC. 1, 2. Thu.
• f 1.3186

  Ostendat, Lam. Bod. 1, 2. Ebor. NC. 1, 2. Thu.
• g 1.3187

  Putavit, aut si fidem & baptisma eorum probavit, Lam. Lin. Bod. 1, 2. Ebor. NC. 1, 2.
• h 1.3188

  Accipere contra Eccle∣siam, NC. 1. Lin.
• * 1.3189

  2 Tim 2. 17.
• i 1.3190

  Aut iniquitates, Bod. 1. Thu.
• * 1.3191

  2 Cor. 6. 14.
• k 1.3192

  Divina, qui, Lam. NC. 1. Bod. 1, 2. Ebor. Lin.
• l 1.3193

  •• Si relictis, Lam. Ebor. Lin. NC. 1. Bod. 1, 2.
• 5 1.3194

  Rigaltius ait, In∣fra, hac ipsa Epist. opponet humanae argumentationi, Evange∣licae praedicationis veritatem.
• m 1.3195

  Nominentur, Bod. 1, 2.
• 6 1.3196

  Priorius ait, Multis deducit Cyprianus, non esse verum baptisma quod in solo Christi nomine confertur, eo quod Christus baptizare ••usserit in plena & adunata Trinitate. Imo & eorum confirmat sententiam, qui neque ab Apostolis Act. 2. ita collatum baptismum volunt.
• * 1.3197

  Ad baptismi complemen∣tum non sufficit, quod fiat in Chri∣sti nomine.
• 1 1.3198

  Haec videntur esse Stephani verba; infra enim à Cypriano trad••cuntur.
• a 1.3199

  Ubicunque &, Lam. Bod. 1, 2.
• * 1.3200

  Matt. 7. 21.
• b 1.3201

  Introibit, Bod. 1, 2. Lin. Thu.
• c 1.3202

  Nec sibi, Lam. Bod. 1, 2.
• * 1.3203

  Matt. 24. 5••
• 2 1.3204

  Rigaltius ait, Ab Ecclesia quippe omnes haereses exierunt, qu••e vocabulo Christiano decipiunt. August. lib. v. de Bap. contra Don. cap. 15.
• * 1.3205

  Jo 14. 6.
• * 1.3206

  Jo. 17. 3.
• d 1.3207

  Erant baptizati, Bod. 1.
• * 1.3208

  Act. 2. 3••.
• e 1.3209

  Beatus Petrus, Lam.
• * 1.3210

  Mat. 28. 19.
• f 1.3211

  Baptizare jubentur, NC. 2.
• 3 1.3212

  Tertull. l. 2. c. 2. adv. Marc. ait, Duos Ponticus Deos affert tanquam duas Symplegadas nau∣fragi•• sui; quem negare non potuit, id est creatorem, & quem probare non potuit, id est, suum. Qui duos ponit Deos, nul∣lum statuit; & qui bonum esse negat Patrem Christi, & mun di creatorem; is & Deum fuisse inficiatur. Commentom hoc de duplici principio, à Persarum Magis erat derivatum, teste Aristotele. Po••ro obiter hic notetur Tertullianum non ••ine sat casmo Marcionem nauclerum Ponticum, symplega∣dum suarum nau••is infamium; & non lapsus, sed naufragii admonere.
• * 1.3213

  Ostenditur c••ntra Ste∣phani placi∣tum, Mar∣ci••nitarum baptisma validum esse non posse.
• g 1.3214

  San∣ctificamur, Bod. 1, 2. Lin. Ebor. NC. 1, 2.
• * 1.3215

  Jo. 14. 18.
• * 1.3216

  Jo. 17. 1.
• * 1.3217

  Jo. 6. 65.
• h 1.3218

  Testetur & dicat; Lam. Bod. 2.
• * 1.3219

  Mat. 15. 13.
• i 1.3220

  P••antaverit, Bod. 1, 2.
• i 1.3221

  P••antaverit, Bod. 1, 2.
• * 1.3222

  Luc. 16. 8••
• k 1.3223

  Discedere, de Christo, Lam. Ebor. Lin. Bod•• 3. NC. 1. ex Christo, Bod. 1.
• l 1.3224

  Contume∣liosus ad provocandum, Lin.
• a 1.3225

  Nisi si vocabulum patris, Bod. 1, 2. Lin Ebor. NC. 1, 2.
• * 1.3226

  Exo. 20. 12.
• * 1.3227

  Mat. 15. 4.
• b 1.3228

  Si eum qui blasphemaverit, NC. 1. Ebor.
• 1 1.3229

  Reum peccati aeterni, Rigaltius ait, Quod Ecclesia non di∣mittet, neque in hoc neque in futuro seculo, nec poenitentiam in morte.
• * 1.3230

  Luc. 12. 10.
• c 1.3231

  Sanctificare dicatur, Lin.
• * 1.3232

  Haeretici eo ipso quod ad Ecclesiam redeunt, ag∣nosc••nt se extra Eccle∣siam fuisse.
• d 1.3233

  Divinae dispositionis, Lam. Bod. 1, 2. Lin. Ebor. NC. 1, 2.
• e 1.3234

  Quam confessio & passio, Lam. Lin. Ebor. Bod. 2. NC. 1, 2. quam confessio quam passio, Bod. 1.
• f 1.3235

  Haeretico prodest, quamvis Christum confessus, & extra Ecclesiam fuerit occisus, Bod. 1, 2. Lin. Ebor. NC. 1, 2.
• * 1.3236

  1 Cor. 13. 3••
• g 1.3237

  Quamvis exustos dicit, Bod. 2. NC. 1. Ebor.
• h 1.3238

  Ecclesiam esse non potest, NC. 1. Ebor. Bod. 2.
• i 1.3239

  In tenebris, Bod. 1.
• 2 1.3240

  Rigaltius ait, Eccle∣sias omnes quae sunt extra Ecclesiae catholicae unitatem, latebras appellat & speluncas, quales sunt latronum factiones.
• k 1.3241

  Adultera ea, Bod. 1.
• 3 1.3242

  Vel hoc nomine Marcio∣••is baptismus jure damnandus, quod non unus, sed triplex fuit; ad ejus infamiam eluendam ex repetitis flagitiis accommoda∣tus, de qua re consulatur Epiph. Haeres. 42. c. 3.
• * 1.3243

  Jo. 3. 5.
• * 1.3244

  Occurrit ob∣jectioni, quod Eccle∣sia pro Mar∣tyribus ag∣noscat, in Catechume∣natu pass••s.
• l 1.3245

  Ecclesiae veritatem, Bod. 1, 2. Lin. Ebor. NC. 1, 2.
• 4 1.3246

  Rigaltius ait, Sanguinis scilicet fidei Christianae martyrio fusi. De quo a∣pud Tertul. Tota paradisi clavis sanguis tuus est.
• * 1.3247

  Luc. 12. 50.
• * 1.3248

  Luc. 23. 43.
• 5 1.3249

  Rigaltius ait, In la∣tronis istius passione duplex tempus consideratur, adeoque duplex homo, duplex sanguis. Sanguis scilicet ante fidem fusus, san∣guis fuit latronis: post fidem, sanguis Christiani. Sanguis la∣tronis, poena criminis fuit: at sanguis jam Christiani, in ipso fidei Christianae testimonio fusus; quo testimonio Christum latro vere Dei Filium esse professus est, sanguis fuit Confessoris. Hunc sanguinem Christus applicuit suo, deque latrone fecit sibi consan∣guinem & cohaeredem, ac de jam cohaeredis sui sanguine bap∣tisma. Hoc certe argumento pugnari adversus Cyprianum po∣test. Etenim baptisma datum quidem in haeresi, sed Christiano tamen ritu, quamdiu extra Ecclesiam perstat in haeresi, vanum & nihili esse recte dicimus; post expositam vero abjectamque hae∣resim, ad Ecclesiam veniens, jam Christiani ritus baptisma san∣ctificatur, & fit verae fidei sacrame••tum.
• m 1.3250

  Sed correptos. Lin. NC. 2.
• 1 1.3251

  Rigaltius ait, Au∣gustinus libro 11. contra Don. Hic certe quid fieri soleret, et••i non fieri vellet, satis Cyprianus ostendit. Et eo ipso quod con∣cilium Agrippini commemorat, aperte indicat fuisse aliam con∣suetudinem Ecclesiae. Hoc argumentum tractatur etiam Epistola. Firmiliani. Nullibi tamen felicius tractatur res haec, quam apud Euseb. Hist. l. 7. c. 9. Ubi Dionysius Alexandrinus qui Cypriani dogma de haereticis baptizandis pariter fovebat, de∣cisionis suae iu casu consimili, cujusdam in causa qui ab haere∣ticis baptizatus, diu coetus fidelium particeps fuerat; in Epi∣stola ad Xystum Episcopum Romanum rationem reddit. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. In casibus istiusmodi, ex usu Ecclesiae, per baptismum hypotheticum subvenitur.
• * 1.3252

  Occurritur objectioni al∣••eri, quod ••••qui ab haereticis ve mentes, lue•• non bapti∣zati, pro fidelebus agniti. Porro suadetur, haereticos non sine baptis∣mo recipere; ad eos con∣vincendos maxime uti∣le esse.
• 2 1.3253

  Rigaltius ait, Hoc est, per errorem, ex sententia Cypriani. Sed Augustinus, Ista nobis simplicitas, inquit, sufficit; cui testimonium perhibet ipse Cy∣prianus, tantum bonum intelligens esse unitatem corporis Christi, ut in eam simpliciter admissos, etiam illos quos esse sine baptismo arbitrabatur, de divina misericordia mereri indulgentiam, & ab Ecclesiae muneribus non separari, pia cogitatione praesume∣ret. Et paulo post: Haec simplicitas, magis quam duplicitas, Ecclesiae placuit universae toto terrarum orbe diffusae. Opus non erat hac exaggeratione Augustini; simpliciter admitti nihil aliud sonat, quam statim & nullas per ambages admitti.
• a 1.3254

  Et contra sacerdotes, Lam. Ebor. Bod. 1, 2. NC. 1.
• 3 1.3255

  In haeresi tinctis quasi obicis loco ad Ecclesiam redituris objicitur: siquidem non a∣liis conditionibus aditus in Ecclesiam patet. Rigaltius, penes quem sit fides, nihil enim istiusmodi à me deprehensum est; ait, Baptismata habent libri veteres. Absolute hic ponitur vocabu∣lum, baptismata, plurali numero, quem non admitt it catholica baptismi unitas & simplicitas. Itaque Cyprians sectatoribus poenitentes haereticos baptizantibus, opponebatur illa vox, Bap∣tismata. Quod jam in haeresi atque ab haereticis bapti••atos, re∣baptizarent. Ac per hoc uni homini conferrent baptismata, hoc est; duplex baptisma. Cyprianus co••tra pertendit, ab hae∣resi venientes baptizari quidem, minime autem rebaptizari; quia scilicet datum in haeresi baptisma, vanum & pro nihilo censeatur.
• b 1.3256

  Baptismata, Rig. Pam Manut.
• 4 1.3257

  Rigaltius ait, Mirum esse ait Augustinus, quomodo dicat Cy∣prianus separari & dividi omnino non posse baptismum & Ec∣clesiam. Si enim baptisma in baptizato inseparabiliter manet; quomodo baptizatus separari ab Ecclesia potest, & baptismus non potest? Idem: Potest haereticus & catholicus baptisma u∣num habere, & unam Ecclesiam non habere; sicut possunt in ca∣tholica innocens & homicida unum habere baptisma, & unum Spiritum non habere, quia sicut unum est baptisma, sic unus est Spiritus & una Ecclesia; ita fit ut hoc in quoque agnoscendum sit quod habet, hoc ei dandum quod non habet, &c. cap. 15. lib. v. contra Donatist.
• c 1.3258

  Ec∣clesiae veritatem, Bod. 1, 2. Lin. Ebor. NC. 1.
• * 1.3259

  Act. 19. 5.
• * 1.3260

  Demum oc∣curritur ob∣jectioni illo∣rum, qui baptisma haereticorum illicitum esse persuasi non renovandum putant ob re∣baptizationis metum.
• d 1.3261

  Baptisma asseritur, Lam. NC. 1. Lin.
• e 1.3262

  Bapti∣zari hostes Dei, Bod. I. Ebor.
• 5 1.3263

  Regula est juris, Melior occupantis cau∣sa. Rigaltius ait, Ut sunt in agrorum conditione, occupatorii, pro indiviso, & indefensi. Augustinus: Non praeoccupat baptis∣mum haereticus, cum eum ab Ecclesia sumserit. Nec potuit amittere eum recederet, quem jam non habere Ecclesiam dici∣mus, & tamen habere baptismum concedimus. Attamen Ter∣tullianus alicubi dixit, amitti baptisma, & perdere poeniten∣tiam.
• f 1.3264

  Acceperas amisisti, Lin. NC. 2
• 6 1.3265

  Rigaltius ait, Subtiliter Augustinus: Nec primatum quisquam sibi derogat & haeretico tribuit, quia cum dicit secum abstulisse, quod non legitime da∣ret, sed tamen legitimum daret; nec jam legitime haberet, sed legitimum haberet. Idem subjungit: Primatus autem non est, nisi in sancta conversatione & vita bonae.
• * 1.3266

  Gen. 25,
• g 1.3267

  Brevibus, Bod. 1. Lin. Ebor. NC. 1. brevius, Bod. 2.
• a 1.3268

  Putaverit, Bod. 1. Lin. NC. 1. August.
• 1 1.3269

  Rigaltius ait, Atque hinc etiam Augustinus adserit sibi contradicendi Cy∣priano libertatem. Etiam nobis, inquit, qualibuscunque lo∣cum dedit pacifice secum ista tractandi. Et quam vere Chri∣stiana sunt quae apponit•• Praesens est enim, inquit, non solum per literas suas, sed etiam per ipsam quae in illo maxime vi∣g••it, & mori nunquam potuit caritatem. Mox, etiam or a∣tionibus Cypriani adjuvari exoptat. Sed haec dissentiendi li∣bertas tantisper valet, dum quaestio manet indecisa, Scriptu∣rae silent, & ab Ecclesia nihil definitum. Supra observavimus, concilium Agrippini, ex Episcopis Provinciae Africae & Nu∣midiae conflatum, illas tantum regiones spectasse; non item Mauritaniam, Jam vero Jubaianus ex nomine Maurum se praefert. Quemadmodum etiam erat Quintus, ad quem Epist. 70. dirigebatur Certe se Jubaianus Africae Proconsularis, aut Numidiae fuisset Episcopus; minime esset opus ut Cyprianus ipsum de Synodo 71. Episcoporum Africae provinciae & Nu∣inidiae certiorem redderet. Porro dicendum; Cyprianum, eo fuisse candore & lenitate animi; ut non cum fratribus, si etiam in rebus ab Ecclesia defin••is, dissentire con••igerit, vio∣lenter & pro imperio agere vellet.
• * 1.3270

  1 Cor. 11. 18.
• b 1.3271

  Putat contentiosus, Lam. Bod. 2. putaverit,
• c 1.3272

  Le∣niter caritas, Lam. Lin. Bod. 1, 2. Ebor. NC. 1, 2. August. Hier.
• d 1.3273

  Libellum nunc, Lin. Ebor. NC. 1, 2. hunc, August.
• 1 1.3274

  Pompeianum aliqui, sed non recte, appellant. Rigaltius ait, Hujus Epistolae mentionem fecit Facundus Hermianensis, in haec verba: Nemo sapiens Ec∣clesiam credit haereticam, quia doctrinam beati Cypriani Car∣thaginiensis Episcopi & martyris laudat, cum ille non solum privatim, ut ei visu•• est, verametiam congregato concilio de∣finierit, ut omnis haereticus ad Ecclesiam rediens baptizetur, & propter hoc culpatus ab Stephano antistite Romano restiterit, suamque sententiam scriben•• ad Pompeium quanta potuit hu∣mana argumentatione defenderit, injuriose tractans eundem B. Stephanum, à quo fuerat ••ure culpatus, &c. lib. x Ad Epistolam hanc subinde respicit D. Augustinus, praecipuevero l. 5. de Baptismo contra Donat.
• 2 1.3275

  Episcopo Sabratensi. Vide suffragium penult. Concil. Carthagin.
• * 1.3276

  Scripta post reditum.
• a 1.3277

  Complexi simus, Lam. NC. 1. Bod. 2. Ebor.
• * 1.3278

  Ad Pamelii num Epist. LXXIV. In Erasmi edit. ultimis ex∣tra ordinem sub finem operis addi∣tur.
• b 1.3279

  Quid mihi, Lam. Lin. NC. 1, 2. Bod. 2.
• * 1.3280

  Epistola hac literis à Stephano Romano missis, res∣pondetur: in qua in∣primis à traditione humana, ad d••ctrinam Evangeli∣cam provo∣catur.
• c 1.3281

  Supervacua, Lam. Ben. Ebor. NC. 1.
• 3 1.3282

  Rigaltius ait, Haec in Stephanum irritatus effudit, inquit Augustinus, & quamvis commotior, sed tamen fraterne indignaretur; vicit tamen pax Christi in cordibus eorum, ut in disceptatione tali, nullum in∣ter eos malum schismatis oriretur. Ex Cypriani parte id ve∣rum; sed Stephanus omnia jura non pietatis modo, sed & humanitatis confudit; qui legatos ad se missos hospitio exclu∣sit; quasi non Romae, sed Tauricae Precopensis fuisset Epis∣copus. Tantum aberat ut sacrae synaxeos participaret, ut non ad mensam, imo non ad tectum admitteret, quam rem Firmilianus vividis coloribus depingit.
• d 1.3283

  Nihil aliud innovetur quam quod, Lam.
• 4 1.3284

  Rigaltius ait, Traditionibus aliquid in religione novari solet. Traditiones au∣tem longi temporis observatio & consuetudo corroborat Qua de re vulgatissimus est Tertulliani lib. de Corona locus. Nihil novi fiat circa baptismum. Novo baptismo non suspiciantur, nisi ut manus illis imponatur in poenitentiam. Hoc enim est quod traditum esse videtur, ac deesse quidem apud Vincentium Liri∣nensem.
• 5 1.3285

  Rigaltius ait, Hoc est cum ipsi qui proprie ob propriam aliquam haeresin dicuntur haeretici. Ob causas scilicet alias, quam ob sectam rebaptizantium. Ipsi, in∣quit, ex aliis causis haeretici non baptizant venientes ad se ex alia quavis haresi.
• 6 1.3286

  Rigaltius ait, Rectissima est haec scriptura. Hoc est, neque venientem à Marcione baptizat Montanus, neque venientem à Montano baptizat Marcion. Non rebaptizant alterutrum ad se venientes. In Veronensi legitur, Cum ipsi haeretici proprie alterutrum ad se venientes non bap∣tizentur, communicent tantum. Haereticos ad se ab Ecclesia catholica venientes baptizabant; ab alia vero haeresi transfu∣gas simpliciter admittebant. Ita consistent quae hic & infra dicun••ur in Epist. ad Jubaianum. Novatianenses rebaptizare eos quos à nobis sollicitant.
• e 1.3287

  Hic à quacunque, Bod. 2.
• a 1.3288

  Unum baptisma Ecclesiae indicat, Lam. Ebor. NC. 1.
• 1 1.3289

  Rigaltius ait, Augustinus lib. v. contra Don. cap. 23. Apostoli autem nihil quidem exinde prae∣ceperunt, sed consuetudo illa quae opponebatur Cypriano ab eo∣rum traditione exordium sumsisse credenda est: sicut sunt mul∣taquae universa tenet Ecclesia, & ob hoc ab Apostolis praecepta bene creduntur, quanquam scripta non reperiantur. Apertissi∣me dicit Augustinus Apostolos nihil de baptizandis aut non bap∣tizandis iis qui ab haeresi veniunt, tradidisse: nondum enim proruper ant haeretici, ut mox apponet Cyprianus: & consentiet Firmilianus, Epist. se••. Augustinus lib. adv. Petilianum c. 13. septuaginta decessores Cypriani memorat, qui hoc fecerunt & fieri praeceperunt. Quod si consistat, vix triennium cuilibet Episcopo assignabitur.
• b 1.3290

  Quae sibi scripta, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• c 1.3291

  Praemonet, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2. Thu.
• * 1.3292

  Jos. 1. 8.
• d 1.3293

  Et meditaberis, Lam. Ebor. NC. 1. 2. Thu.
• * 1.3294

  Matt. 28. 20.
• e 1.3295

  Si non potius vitandi, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• * 1.3296

  Tit. 3. 11.
• 2 1.3297

  Hoc peculiari ratione in Marcio∣ne obtinuit, qui ob inquietam curiositatem semel atque iterum ab Ecclesie ejectus. Qui quidem cum ducentis sestertiis quae Ec∣clesiae intulerat, novissime in perpetuum dissidium relegatus ve∣nena doctrinarum suarum disseminabat. Postmodum poeniten∣tiam confessas, cum conditioni datae occurreret, ita pacem re∣cepturus, si ceteros quos perditioni erudisset, Ecclesiae restitue∣ret, morte praeventus est. Tert. de Praescript. c. 30.
• f 1.3298

  De haereticis scripserint, NC. 1. Thu.
• g 1.3299

  Marcion Ponticus, Lam. Ebor. Lin. Bod. 1. 2. NC. 1.
• 3 1.3300

  Rigal∣tius ait, In Corbeicusi: cujus magister Cerdon sub Hygino Epis∣copo, qui in urbe nonus fuit. Haec de Cerdone & Marcione Cyprianus ab Irenaeo sumsisse videtur. Sic enim ille lib. 1. cap. 28. Cerdon autem quidam ob iis qui sunt erga Simonem occa∣sionem accipiens cum venisset Romam sub hoc Hygino, qui no∣num locum Episcopatus per successionem ab Apostolis habuit. Versus in Marcionem Pseudo-Tertulliani, libro III. sub fi∣nem. Constab••t pietate vigens Ecclesia Romae Composita à Petro, cujus successor & ipse; Jamque loco nono cathedram suscepit Hyginus. Epiphanius, H••re••i Cerdonianorum: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Haec testimonia satis adserunt locum Hygino in Romana sede nonum. Nam quis crederet summos viros, Irenaeum & Cyprianum, tam proxi∣mos Apostolicis temporibus, hujuscerei fuisse incertos? Et tamen valde dubiam faciunt ea quae tradidit Hieronymus in Catalogo Scriptor. Eccles. ubi de Clemente. Plerique Latinorum, inquit, secundum post Petrum Apostolum p••••ant fuisse Clementem. Ipse Hieronymus ibidem locum adsignat Clementi quartum: Irenaeus libro item supradicto, tertium. Utrumlibet sequamur, non ser∣vabitur locus Hygino nonus, imo nec sibimetipsi constat Irenaeus. Etenim qui lib. 1. cap. 28 nonum Hygino dederat per successio∣nem ab Apostolis, idem lib. 111. cap. 3. tribuit oct••vum. H••c itaque sunt ambigua, & incerta valde; etsi hoc etiam dispi∣ciamus, an series Episcoporum urbis Romae ita ducenda sit com∣putantibus, ut eximantur Apostoli de numero Episcoporum Hoc sibi velle videtur Irenaeus lib. 111. ubi secundum à Lino facit Anacletum, & tertium Clementem. Et sic octavo loco sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 censet Hyginum. Epiphanius autem ambobus Apostolis Pe∣tro & Paulo in Romanorum Episcoporum ser••e principem locum adsignat: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, inquit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Deinceps, secundo loco ponit etiam ambo simul Linum & Cletum: tertio Clementem: nono Hyginum. Sed hujusce catalogi fides vacillat. Interponit enim, quarto & octavo lo∣co, duos Evaristos & in ipsa disquisitione formulis ••titur ad dubitationem facientibus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉& 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Denique Optatus Milevitanus lib. 2. Sedisse ait priorem Petrum: deinde Linum: ac deinceps octavo loco ponit Hyginum. Illi videntur rationes felicissime subducere, qui Hygino nonum in pontificatu Romano cum veteribus locum assignant, & Petrum primo numerantes, secundum Lino tra∣dunt, tertium Anacleto, quartum Clementi, quintum Eva∣risto, sextum Alexandro, septimum Xy••••o, octavum Tele∣sphoro, nonum Hygino, qui ad annum Christi centes••inum vicesimum sextum sedisse creditur.
• h 1.3301

  Magister & doctor Cerdon, Ben. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• i 1.3302

  Hygino Episcopo, Lam. Bod. 1, 2. Thu. Corb.
• * 1.3303

  Is. 29. 2••.
• k 1.3304

  Cor vero ejus, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• * 1.3305

  Marc. 7. 13.
• 1 1.3306

  Rigaltius ait, 1 ad Timoth. cap. 6. num. 4. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Eadem verba citavit Epist. ••L. In cod. Th••. legitur, stupore inflatus est. Stuporem dicit, superbiam, arrogantiam. Tertull. Stuporatam gloriam, Stupores Atticos, & Stuporem mulierum, quod adjectant mulieres, ut spectantium oculos ad se rapiani, ita ut admirando stupescant.
• a 1.3307

  Elatus est &, Ebor. NC. 1.
• * 1.3308

  1 Tim. 6. 3••
• b 1.3309

  Discede ab hujusmodi, Ver. Lam. Bod. 1, 2. Thu.
• c 1.3310

  Praecla∣ra plane, Lam. Ebor. Lin. Bod. 1, 2. NC. 2. Thu. Foss.
• * 1.3311

  Stephana obj••••••tur quod haere∣t••corum ex••mpla s••ctetur: & traditionem suam defen∣dat.
• d 1.3312

  Coelestis disciplinae, Lam. Bod. 2. NC. 1.
• * 1.3313

  Ubi nec Ec∣clesia nec Sp. sanctus est, ibinec baptisma.
• e 1.3314

  Ex••rarios, Ver.
• f 1.3315

  Quia neque ab Ecclesia, neque à Spiritu sancto dividi potest, Lam. Bod. 2. NC. 1.
• * 1.3316

  Nomen Christi ad∣h••bitum non sufficit ad constituen∣dum B••p∣tisma.
• g 1.3317

  Nam si potest qui extra Ecclesiam natus est, Bod. 1. Lin.
• 2 1.3318

  Rigaltius ait, Etenim a∣quam adituri sub antistitis manu contestantur se renunciare diabolo & pompae seculari.
• h 1.3319

  Sic Ver. Lam. Bod. 1, 2. Ebor. NC. 1, 2. Lin. Thu. non est, Thu.
• * 1.3320

  Gal. 3. 27••
• 3 1.3321

  Rigaltius ait, August. lib. v. contra Don. cap. 24. Ind••unt homin••s Christum usque ad sacramenti perceptionem, aliquando & usque ad vitae sanctificationem. At∣que illud primum & bonis & malis potest esse commune: hoc autem alterum, proprium est ••onorum & piorum.
• i 1.3322

  Regenerationis renascimur, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• * 1.3323

  Tit. 3. 5••
• * 1.3324

  Eph. 5. 2••
• * 1.3325

  Gen. 1.
• a 1.3326

  Deum Patrem, Lam. Bod. 2.
• b 1.3327

  Dominum Jesum Christum, Lin.
• * 1.3328

  Haereticos fi∣••••••aptismo in Ecclesiam admittere sacerdoti pe∣riculosun••.
• c 1.3329

  Constare sacerdoti Dei ratio in die judicii possit, asserenti & probanti, Lam. Ebor. Lin. NC. 1. 2.
• d 1.3330

  Dominus Deus•• Lam.
• * 1.3331

  Malac. 2, 1••
• e 1.3332

  Qui è contrario haereticorum, Lin. Bod. 2. NC. 1. Ebor.
• f 1.3333

  Est amicus, Lam. Bod. 2. NC. 1. Ebor.
• g 1.3334

  Sacerdotes quoque, Lam. Bod. 2. Unitatem tenentes, Ver. Manut.
• h 1.3335

  Sic Thu. Lam. Ebor. Lin. Bod. 1. 2. NC. 1. 2. NC. 1. 2. sacrorum, Imp.
• i 1.3336

  Dedantur, Bened. Bod. 1, 2. Ebor. Lin. NC. 1, 2. Veron.
• k 1.3337

  Sic Lam. Bod. 1, 2. Manut. Cadat, Imp.
• l 1.3338

  Uberi••s ex∣crescant, Lam. Ebor. Bod. 1. 2. NC. 1.
• m 1.3339

  Sic Ver. Lam. Bod. 1, 2. Bened. Thu. criminibus, Imp.
• 1 1.3340

  Furiali apparatu, qui∣bus pro crinibus viperae suae grassantur haeretici. Altera lectio nimium quantum diluta videtur.
• n 1.3341

  Expromunt, Lin. Thu.
• o 1.3342

  Si amor fidei, Bened. Bod. 2. Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.3343

  L••c. 18. 8.
• p 1.3344

  Sic Lam. NC. 1. Bod. 2. qua fideles, Bod. 1 Thu. quia, Imp.
• * 1.3345

  Consu••tudo sine veritate vetustas er∣r•••••• est.
• 2 1.3346

  Rigaltius ••it, Firmilianus: Consuetudini Romanorum, consuetudinem, sed veritatis, opponimus. Ille vero epistolas ex Africa trans∣missas libenter repetit.
• * 1.3347

  1 Esd. ••. 38.
• q 1.3348

  Justa justus facit, Lam.
• r 1.3349

  Ejus forti∣tudo, Lam. Bod. 1. Ebor. NC. 1.
• s 1.3350

  Benedictus Dominus Deus, Bod. 2.
• * 1.3351

  Jo. 14. 6.
• * 1.3352

  Oportet Epis∣c••p••m non t••••tum do∣cere sed dis∣••••re.
• * 1.3353

  2 Tim 2. 24
• t 1.3354

  Non litigiosum nec contentiosum, Bod. 1, 2.
• u 1.3355

  Docilem esse debere, Docilis, Lam. Bod. 2. NC. 1. Ebor.
• * 1.3356

  1 Cor. 14. 30.
• * 1.3357

  Compendium •••• ••end•• ve∣ritatis scrip∣t••rarum scr••••i••ium.
• w 1.3358

  Dis∣cernere veritatem, Ver.
• 3 1.3359

  Rigaltius ait: Mox dicet•• ad originem Dominicam & Evan∣gelicam & Apostolicam tradition••m, cui traditioni Firmilia∣nus Epist. seq. & Cyprianus passim opponit traditionem huma∣nam. Haec v••r•• saepissime adver••atur divin••••.
• a 1.3360

  Ut si canalis aquam ducat qua, Lam. Bod. 1, 2. Thu. Ebor. NC 1. Lin.
• b 1.3361

  Perseveranter cònti∣nuo, Corb.
• 1 1.3362

  Rigaltius ait, Augustinus, Quod autem admonet ut ad fontem recurramus, id est ad Apostolicam traditionem, & inde canalem ad nostra tem∣pora dirigamus, optimum est, & sine dubitatione faciendum, lib v. contra Don. cap. 26.
• * 1.3363

  Ephes. 4. 5.
• c 1.3364

  Sit unus, Deus, Bod•• 1. Ebor•• Lin. NC. 1, 2.
• * 1.3365

  Cant. 4. 12.
• d 1.3366

  Indicans unitatem, Ver.
• e 1.3367

  Per u∣num solum baptisma un••••s Ecclesiae salvari non posse, Ver. Lam. ••od. 1, 2. Ebor. Lin. NC. 1, 2.
• * 1.3368

  1 Pet. 3. 20.
• f 1.3369

  Ani∣mae hominum, Lam Bod. 1, 2. Ebor. NC. 1, 2. Thu.
• 2 1.3370

  Rigaltius ait, Sensum beati Petri valde contraxit, & multo augustiorem reddidit. Ait Petrus: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, non lavatio carnis, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quae est apud Ter∣tullianum & Cyprianum, expositio sordium: quae expositio si corporearum tantum sit sordium: homo in aqua demissus, in∣quit Tertullianus, non multo, vel nihilo mundior resurgit. Per∣gi•• Aposto••us: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quod est, b••nae conscientiae stipulatio, qua sub manu antistitis interrogan∣tis conte••tamur nos credere in Deum per resurrectionem Christi. Hinc igitur orig•• interrogationum in baptismo.
• g 1.3371

  Quod brevi, Bod. 2. NC. 1. Ebor. Lin. Quo, Bod. 1
• 3 1.3372

  Rigaltius ait, Per baptismum hic intellige sub••••••s••••inem & abolitionem impiorum. Nam alias •••• ••••ven••e••e•• baptismus comparatur diluvio. Etenim di∣luvio perie••unt omnes fere mortales; at baptismo Christi, mor∣t•••••• •••• immorialitatem evadere datur. Aptissime autem Ecclesia comparatur Arcae, extra quam illo diluvi•• miraculo nul∣l•• suit animali salus, ita neque extra Ecclesiam ne••ini homi∣ni vita frui datur aeterna. Quod vero Cyprianus diluvium hic imitatione Tertulliani mundi baptismum fuisse dicit, hac sol•• ratione placeat, quod & illo Noae diluvio & Christi baptismo mersa est iniquitas mundi. Ac Tertullianus, malle se ait, prop∣terea comparari baptismum diluvio, quod à baptismo, sicut, à diluvio, mundus rursum deliquit. Itaque mundum igni de∣stinari, sicut & hominem qui post baptismum delicta resta••∣rat.
• 4 1.3373

  Rigaltius ait, Dixe∣rat Petrus Epist. 1. cap. 3. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quod à quibusdam Latine redditur, servatae sunt in aqua. Nem∣pe submersae fuissent in aquis, & per••issem per aquas, nisi arcae illius ope & beneficio vectae superassent aquas. Aqua igitur per se non servat, imo suffocat & nec••t Etenim litera occidit. Et caro sive corpus, in rebus divinis pro nihilo sol••t esse. Spi∣ritus autem vivificat. Itaque Domini Spiritus serebatur super aquas, & servavit in Arca Noam cum suis. Sic Arcae illius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 recte componitur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Ecclesia Christiana.
• h 1.3374

  Salva••us videri, Ebor. NC. 1, 2. Lin.
• i 1.3375

  Dominicae observationis unitate, Bod. 2. Ebor. NC. 1
• 5 1.3376

  Rigaltius ait, Con∣clusio Epistolae, simul & controversiae: Omnes qui ab haeresi ad Ecclesiam veniunt, etsi ab haereticis baptizati ••uisse dicantur, esse tamen Ecclesiae unico legitimo baptismo baptizandos.
• k 1.3377

  Unico & legitimo, Thu. Corb.
• 1 1.3378

  Rigaltius ait, Tantus amor veri Pamelio fuit, ut hanc epistolam, nisi, à Morellio jam edit•• fuisset, omitti ac tenebris d••mnari consultius esse censue∣rit. Cujusmodi certe consilio peccasse arbitror viros cetera prae∣stantes, qui vetustissimos codices inspexerunt, Veronensem & Beneventanum, & cum editionibus Manutii Pameliique con∣tulerunt, absque ulla mentione hujus Epistolae. Etenim omis∣sam illic fuisse, vix est credibile, ••um in plerisque, quos vi∣dit Pamelius, sit reperta: nimirum in Anglicano, Affliginensi, Blandino, March••ano, Dunensi, Ca••••chiano. Ea certe in Regio nostro extat, & per catalogum invenitur sub numero cccv. Porro in septem MSS. codd. quorum copia mihi facta est, reperitur. Manutianae omisionis culpam Latinus Latinius aperta fronte in se excipit, dicens. Ego Latinus omisi, non Manutius; cum majorum exempla secutus, tum hominis petulantiam detestatus. Latin. Biblioth. Sacr. p. 177. Ita cum Patres immorigeris Filis suis, qui detestari malunt quam obsequi, displicent; silentium illis imperatur. Idem qui jus hoc plusquam censorium in Firmilianum exercuerunt; non aliter in Cyprianum animad••••••tissent, modo spes subes∣set fra••dem latere potuisse; siquidem tota haec Epistola re∣cognitio quaedam & recapitulatio videtur, literarum à Cy∣priano missarum: unde Firmilianus ait se illa, quasi sua pro∣pria suscipere: & proinde, ead•••• retexere ad confirmand••m veritatem, & qu••d•••• addere ad c••••ulandam probationem. Progreditur Rig••lt. dicens, epistolam hanc, Graece à Firmi∣liano Caesar••ae C••ppadociae Episcopo conscriptam fuisse, atque etiam à Cypriano versam Latine saetis arguit stilus, etsi Fir∣miliani vocabulum Latinam prodat originem. Nec frustra Cyprianicis epistolis insertam, varia disciplinae veteris arma testantu••. Ipsum vero Firmilianum eximium Origenis disci∣pulum inter illustres clarissimarum urbium Episcopos recenset 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ille apud Eusebium, & Basilii Amphilochium, Dio∣n••sius Alex. Ejusdem elogium legitur apud Niceph. Eccl. hist. lib. VI.〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• a 1.3379

  Fratri S. MR. Mich. Goul.
• * 1.3380

  Scripta post reditum.
• * 1.3381

  A•• Pamilii num Ep. LXXV. In Erasen. Edit. deest A••••o rellio pri∣mum edit. Firmilianus Caesareae Cappadociae Episcopus respondes li∣teris Cypria∣ni•• in causa baptismi ••••∣reticorum.
• b 1.3382

  Deo maximas. Ar.
• c 1.3383

  Una atque eadem, Goul.
• * 1.3384

  Isai. 2. 2.
• * 1.3385

  Ps. 26. 7.
• d 1.3386

  In qua convenientes, Ar. Bod. 2.
• 2 1.3387

  Rigaltius ait, In exemplari Beneventano, nec non aliis, lib. III. ad Quirinum c. 136. idem locus ita citatur: Ut quid bonum & voinptabile est, ut habicent fratres in unum. Unde non mediocriter firmari conjectura possit, versionis E∣pistolae Firmilian••ae auctorem esse Cyprianum.
• * 1.3388

  Ps. 131. 1.
• 3 1.3389

  Rigaltius ait, Ut'concor∣des bene consentiant inter sese. Psal. 133. Ad quem locum Grotius appositissime citavit illud Menandri: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.3390

  Luc. 15. 10••
• 4 1.3391

  Rigaltius ait, Stephanus E∣pistola quadam significaverat nolle se cum Cypriano, neque cum Firmiliano ac ceteris ejusdem cum illis sententiae Episco∣pis communicare: quod est, nolle se cum iis quicquam habere commune, quia scilicet haereticos ad se venientes rebaptiza∣rent. Hoc vero inciviliter atque inhumaniter ab Stephano factum queritur Firmilianus, ea potissimum ratione, quod Cyprianus & alii secum eadem de baptizandis haereticis sen∣tientes, apertissime testarentur, nolle se propterea fraternitatis sive commununionis j••ra dissolvere, aut praejudicare quidquam adversus aliter sentientes: Itaque debuisse Stephanum fratres suos, etsi hac in re dissenti••ntes, mutua clementia sustinere. Et est Cypriani quidem benignitas praecedentibus Epistolis con∣signata passim, & publica concilii Africani praefatione pro∣mulgata. Nam & verba ipsa sunt nec semel ab Augustino transcripta studiosissime ac dilaudata. Sed & Firmiliani aequa∣nimitas eo praesertim ostenditur, quod in Pauli Samosaten•• causa, nihil temere dec••rnendum ratus cognitionem in aliud tempus distulerat; spera••s posse fieri, ut absque religionis no∣strae opprob••••o, sicu••i narrat Ru••••••nus, & absque dissens••onum nota res veniret in melius. Eus••bii verba sunt: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Henricus Valesius in Notis ad lib. 7. Euseb. Hist. Eccl. c. 5. ait dissidii causam inter Stepha••um & Cyprianum fuisse, quod Africana Synodus adversus receptam totius Ecclesiae consuetudi∣nem h••reticos rebaptizand••s esse st••tuisset, remque tanti pon∣deris & momenti, non consult•• prius Romanae urbis Episcopo decernere a••sa esset. Satis constat & apud ipsum Valesium est in confesso, sententiam illam per Africanas, ut & O∣rientis Ecclesias olim receptam. Sed interim non abnue∣rim Stephanum, pro typho illo Romano, quem veteres passim notant, irritatum; quod ipso inconsulto res gere∣retur.
• e 1.3392

  Sed non enim si, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2. Mich. Vict.
• a 1.3393

  Populos passione Domini liberaretur, Lam. Ebor. NC. 1. Ar. Bod. 3. Mich. Morel. Goul.
• b 1.3394

  Hoc de quo nunc sequitur, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. MR. Bod. 2.
• 1 1.3395

  Rigal∣tius ait, Sententiae Cypriani super haereticorum baptismo fave∣bant non solum per Africam, Numidiam & Mauritaniam Eccle∣si••e q••amplurimae, verumetiam omnes fere quae in Oriente ma∣gno numero Christianam pietatem profitebantur. In iis autem Episcopi nobilium civitatum celeber••imi, nominatim indicati Epistola ad Stephanum, quae prima est de septem illis Dionysii Alexandrini 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ab Eusebio memoratis. Et in ea quidem Epistola magnus ille Dionysius Stephanum certiorem fa∣ciebat, sedatos esse motus quos in Oriente Novatiani concitave∣rant, itaque omnes Ecclesias in eo consentire, ut lapsis poeni∣tentia daretur; verum adjecerat aliquid de poenitentibus, qui ab haereticis redirent, baptizandis, quod praetermisit Eusebius; unde Baronius occasionem sumsit affirmandi pro certo, sic omnes illas Ecclesias acquievisse Stephano, ut in ejus decretum, de non baptizandis haereticis, abdicata Cypriani sententia convenirent. Quod adeo non est ab Dionysio traditum, ut defuncto postmodum Stephano; idem ille Dionysius Xystum Stephani successorem per alteram Epistolam diligenter ac serio monuerit; Consideraret attentius quaestionis pondus & causae difficultatem: Stephanum quidem Heleno & Firmiliano, ceterisque per Ciliciam & Cap∣pad••ciam & finitimas Ecclesias Episcopis nunciasse per literas, minime communicaturum se cum iis, eo quod hae••eticos rebap∣tizarent: Veruntamen esse magni momenti negotium. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Pergit Dionysius, aitque, hoc se ab Antiochiae, Cae∣sareae, AEliae, Tyri, Laodiceae, Ta••si Episcopis rogatum scri∣bere Xysto: quin & compresbyteris suis Dionysio & Philemoni, qui fuerant ejusdem cum Stephano sententiae, scripsisse hac de re plenius & uberius. Unde opinari liceat Dionysium illum & Philemonem repudiato Stephani dogmate, concessisse in Alexan∣drini Dionys••i & ceterorum sententiam qui secundum Cypriani doctrinam consenserant Firmiliano.
• c 1.3396

  Veritatis unitatem, Lam. Ebor. Ar. NC. 1. MR.
• d 1.3397

  Propria suscepimus, Lam. Ebor. Ar. Mich. Vict.
• * 1.3398

  Ab unitate divina pen∣det Chri∣stianorum unitas.
• 2 1.3399

  Longe abest Cyp••ia∣nus ab ••orum sententia qui Jobum Solomonis, Isaiae, aut Ezechielis temporibus assignant: illis potius accedit qui Semi nepotem statuunt; aut, quod Hieronymo visum, Esavi po∣steris accensent; ita nimirum ut Israëlitarum ex AEgypto exi∣tum praeverteret.
• * 1.3400

  Ps. 18. 4.
• * 1.3401

  Ps. 72. 26.
• * 1.3402

  Jo. 17. 22.
• e 1.3403

  Mandamus, Mich. Vict. Goul.
• d 1.3404

  Propria suscepimus, Lam. Ebor. Ar. Mich. Vict.
• f 1.3405

  Ut multiplex & divina, Mich. Vict. Ar. Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.3406

  1 Cor. 14. 3••.
• 3 1.3407

  Post pascha praesertim, & etiam aliquando sub autumnum.
• 4 1.3408

  Rigaltius ait, Thurificatis aut Libellatis. Lapsis fide.
• 5 1.3409

  Rigaltius ait, Novatianus aliquis apud Paci••num, Epist. 1. Paciano dicenti, Nunquam Deus non poenitenti comminaretur, nisi ignosceret poenitenti: Solus hoc, inquit, Deus poterit. Respondet Pacianus: Verum est: sed & quod per sacerdotes suos facit, ipsius potestas est. Haud absimiliter ea quoque temperan∣da videbuntur, quae dixit Chrysostomus Homil. v. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Duriora enim sunt quae de Homiliis tanti Patris censet animad∣versio ad Epiphan. Haeresi Novat. ubi de historia Nectarii. De hac remissionis peccatorum consecutione egimus in lib. de Lapsis.
• * 1.3410

  Refellitur assertio Ste∣phani dice••∣tis, quod Apostoli ab haereticis venientes baptizare prohibuerint.
• 6 1.3411

  Rigaltius ait, Notare videtur ••irmilianus ea Stepha∣ni verba: Si quis ergo à quacunque haer••••i venerit, ad nos nihil innovetur, nisi quod traditum est, quasi traditio non bapti∣zandi eos qui ab haereticis veniunt, ab Apostolis descenderit. Quod opinari stultum esse ait Firmilianus, cum haec traditio de haereticis non baptizandis ab Apostolis fluxisse dici nequeat, quan∣doquidem haeretici de quibus hic quaestio est, post Apostolos, & post longam aetatem prodierint. Pro-Stephano tamen acriter Vin∣centius Lirinensis adversus Cyprianum & Firmilianum haec ver∣ba protulit: Stephanum reliquos omnes tantum fidei devotione vicisse, quantum loci auctoritate superabat. Intelligebat enim vir sanctus & p••udens, inquit, nihil aliud rationem pietatis admittere; nisi ut omnia, qua fide à patribus suscepta forent, eadem fide à filiis consignarentur, nosque religionem, non qua vellemus ducere, sed potius qua illa duceret, sequi oportere: idque esse proprium Christianae modestiae & gravitatis, non sua posteris tradere, sed à majoribus accepta servare. Quae sane sunt à Vincentio verissime ac prudentissime pronunciata, si non alia ••int à majoribus tradita quam quae majores ab Apostolis suscepe∣rant. Ceterum, sub nomine ac persona majorum per fatuos aut sophistas, asinina aut sophistica pro Apostolicis traderentur. Quam obvia & exposita omnibus res sit traditionis Apostolicae prae∣textus, ex hac ipsa baptismi haereticorum controversia satis apparet, quam utriusque partis patroni, Stephanus & Firmi∣lianus, pari fiducia sibi arrogabant.
• 1 1.3412

  Omnes centuria secunda; & plerique illa affecta orti.
• 2 1.3413

  Rigaltius ait, A Domino judica∣tus, à seipso quoque adjudicatur. Hic enim agnosco Cypriani stilum ab Tertulliano traditum. Haeretici autem jam •• Domino judicati, hoc est, damnati cum in haeresi perseverant, ipsi quo∣que se adjudicant sive addamnant.
• 3 1.3414

  Rigaltius ait, Observandum quod ait ••irmilianus, eos qui tunc erant Romae in plerisque frustra Apo∣stolorum auctoritatem praetendisse, quasi Hierosolymitae, Aposto∣lorum traditionibus magis institerint, quam Romani. Et qui∣dem expectandum, quod Firmilianus, utpote Asiaticus, mo∣rem pascha observandi à Joanne Apostolo Ephesi traditum, & Hierosolymis receptum, Romanae Ecclesiae praxi, omnino praeferendum censeret, ideoque eam criminaretur ceu traditio∣nis Apostolicae custodem minime fidelem. Par videtur ratio, jejunii feria sexta celebrati. Vid. Socrat. hist. 1. 5. c. 22.
• * 1.3415

  Ecclesia Ro∣mana tan∣quam custos trad••t••onum minus dili∣gens defer∣tur.
• 4 1.3416

  Rigaltius ait, Ad Cypria∣num scribit. Itaque his verbis Firmilianus aperte satis queritur, ruptam fuisse ab Stephano communionem cum Cypriano: Et ta∣men hoc fuisse unquam ab Stephano factum negat Baronius. Hic Firmilianus factum esse dicit ab Stephano, quod ab Stephani ante∣cessoribus factum non fuerat.
• a 1.3417

  Etiam infamat, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• * 1.3418

  Rom. 16. 17••
• 5 1.3419

  Rigaltius ait, Non de dominica & Evangelica auctoritate descendentem, non de Aposto∣lorum mandatis atque Epistolis venientem, Sic supra Cypria∣nus ad Pompeium.
• * 1.3420

  2 Pet. 3. 17.
• * 1.3421

  Ratio red∣ditur qua••e ••aeretici al∣teru••rum ad se venientes non bapti∣zans.
• b 1.3422

  Quod alterutrum, Epist. Cyp.
• c 1.3423

  Proba∣stisi rdiculum, Bod. 2.
• d 1.3424

  Quod utique consequens, Lam. Ebor. NC. 1.
• e 1.3425

  Eo quod non teneant. Lam. Ebor. NC. 1.
• f 1.3426

  Quod utique, Bod. 2.
• 6 1.3427

  Rigaltius ait, Hic manifestissime Firmilianus à Tertulliano dissenti••, & sub persona Firmiliani Cyprianus magistrum suum deserit. Imo quantum profanas istas 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 adversabatur B. Martyr, satis ex omni∣bus ejus scriptis apparet, siquidem perpetuo provocat à tradi∣tionibus quibuscunque, ad Domini nostri & Apostolorum ejus dictata. Porro unitatem Ecclesiae quam instantissime inculca••, non à Montano ejusque meretriculis, sed Episcopis accer••••t. Et quidem, utcunque Montanus & Maximilla dum in vivis sue∣rant, hominibus minime malis, aut prorsus imprudentibus potuerint fucum f••cere; certe postquam laqu••o gutture eliso, utrique sibi miseram vi••am clausissent; no•• erat metuendum ne sanctissimus juxta & consultissimus Cyprianus, partibus istis inho∣nestis, & divina ultione notatis, se addiceret. Vid. Euseb. l. 5. c. 16.
• g 1.3428

  Nec Filium; quibus, Ar. NC. 1. Ebor. Bod. 2. Mich. Vict.
• h 1.3429

  Sic Lam. Sanctum; quibus, Rig.
• 1 1.3430

  Rigaltius ait, Seniores & vere 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, qui & baptizandi, & manum imponendi & ordinandi possi••ent potestatem, ordine sic ab Ecclesia consti∣tato. Sed qua••e hic non sit mentio, offerendi? niji quod ta∣cite trium ••lorum potestate includitur. Ordine, non lege posi∣ti••a, Ecclesiae cons••ru••o; sed Domini ipsius lege qui Eccle∣siam constituit. Episcopi à Christo & ao Apostolis ejus po∣testate instructi; omnium quae in Eccle••ia geruntur auctores, & auspices; etiam eorum quae Pre••byteri & Diaconi admi∣nistrant. Hoc Cyprianus & Ignatius ••aepius inculcant.
• 2 1.3431

  Vid. E••scb. 1. 2. c. 7. Hic Dionysius ait, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• * 1.3432

  Stephanus co q••od agno•• cat ••aereti∣ea•• Sp San∣ctum d••re non p••sse, conv••ncitur eo••ne•• bap∣tizare in remissionem peccatorum.
• * 1.3433

  Act. 19.
• a 1.3434

  Post illic••tam; Ar. Lam.
• b 1.3435

  Episcopis, quibus, Ar. Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.3436

  Non satis videtur in no••••me ••a tr•• & F••ii & •• Sa••cti baptizare. si c••n••t••••∣bs illis v••bus a••••os quam q•••• in Evange••o praedic••n∣tur, desig nari.
• * 1.3437

  1 Cor. 2. 6.
• 3 1.3438

  Rigaltius ait, Hanc loquendi for∣mam Cyprianus habet à Tertulliano suo. Atque haec form a con∣j••cturam firmat, Graeca F••rmiliani ab Cypriano fuisse in Lati∣num translata.
• c 1.3439

  At qui est in Ecclesia perfectus & sapiens, hoc, Ar. Lam. Ebor. Mich. Vict.
• d 1.3440

  Sine Spiritu sancto, Lam. Ebor. Bod. 2.
• 4 1.3441

  Qualiscunque mens, utcunque per∣fida fides fuerit.
• e 1.3442

  Et per invocationem, Ar.
• * 1.3443

  Marc. 13. 6.
• f 1.3444

  Iste sacramento, Bod. 2.
• * 1.3445

  Historia mulieris Energume∣nae, sacra∣men••a admini∣strantis.
• g 1.3446

  Ut & per Cappadociam, Lam. Ebor. NC. 1.
• 5 1.3447

  Unde Antoni••us Pius re∣scripto ejus ad Commune Asiae, in gratiam Christianorum; admonet ilios; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• h 1.3448

  Christiani nominis, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• i 1.3449

  In∣opinato malo, Bod. 2.
• a 1.3450

  Relinquentibus, erat enim, Bod. 2.
• b 1.3451

  In extasin constituta, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• c 1.3452

  Daemonum, Ar. Lim. Ebor. NC. 1.
• d 1.3453

  Perficiens, terram se movere, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• e 1.3454

  Diceret quocunque, Bod. 2.
• 1 1.3455

  Peregrinatione religionis ergo; cujus rei fortassis haec prima auspicia, & quidem non laeti ominis.
• f 1.3456

  Sic Bod. 2. Morel. Rusticum, Rig.
• 2 1.3457

  Simplicem & fraudibus non minus quam li∣bidini obnoxium. Ita tres Episcopi ex Italiae angulo acciti qui Novatiani ordinationi praeerant,〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉desc••iben∣te Cornelio, Euseb. 1. 6. c. 43.
• g 1.3458

  Adversum, Ar. Lam.
• 3 1.3459

  Raro sine pudicitiae pro∣stratione, adulteratur fides.
• h 1.3460

  Sanctificare se pacem, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2. Mich. Vict.
• i 1.3461

  Domino sine, MS••. & Imp.
• 4 1.3462

  Hanc esse veram lectionem ex con∣textu satis est menifestum; subjungitur enim, ••aptizaret quo∣que multos usitata & legitima ver••a interrogationis usurpans, ut nil discrepare ab Ecclesiastica regula videretur. Et qui∣dem vis argumenti periret, si verba solennia, Eucharistiae administrationi praestituta, non fuissent ro••enta. Praedicatio solita videtur ista 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quam Dominus fieri mandabat, & de qua D. Paulus 1 Cor. 11. 26. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. De 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 paschali supra in Epist. ad Caecil∣dictum. Rem hanc exsequi videtur Justinus Martyr Apol. 2. ubi dicit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, &c. Rigaltius ait, Legendum videtur: sive sacramen∣tum solitae precationis offerret. Sacramentum precationis di∣cit, quemadmodum Tertullianus, sacramentum or ationis.
• 5 1.3463

  Rigaltius ait, Mox dicet interrogationem legi••mam & Ecclesiasticam. Haec autem verba, atque haec interrogatio sic habentur Epist. Sequ. Credis remissionem peccatorum & vitam aeternam per sanctam Ecclesiam?
• k 1.3464

  Viderentur, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• l 1.3465

  Haereticorum baptismata, Bod. 2. Vict.
• * 1.3466

  Gal. 3. 27••
• m 1.3467

  Spi∣ritum sanctum, Ar. NC. 1. Lam. Ebor.
• * 1.3468

  Haeretici qui ••dulterant fidem, filios Deo genera∣renon pos∣sunt.
• a 1.3469

  Non Haereticis, sed fidei computandi sunt, Lam. Ebor. NC. 1. Mich
• b 1.3470

  M••ltae sunt spon∣sae, Mich. Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• * 1.3471

  2 cor. 11. 2.
• * 1.3472

  Ps. 44. 10.
• * 1.3473

  Cant. 4. 8.
• c 1.3474

  Populum tuum, Ar Lam. Ebor. NC. Bod. 2.
• * 1.3475

  Cant. 5. 1.
• 1 1.3476

  LXX. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Aquilia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sic Vulgata, à capite Amana. Vo∣ces Hebreae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quae fidei vel veritatis, caput seu principium significant, versionum varietati locum fe∣cere. Mons Amanus qui à Syris Ciliciam separat, Geo∣graphis satis notus est. Targum Chaldaeum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 fl••vium Amana ponit: & revera flumen S••••re de quo mentio habetur 2 Reg. 5. 12. A Masoretis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 legitur. Et aliqui Graeci Codices pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, legunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• d 1.3477

  Contra me est, Ar.
• * 1.3478

  Luc. 11. 23.
• * 1.3479

  Ecclesia hor∣tus concl•••• sus; & Ar∣••aextra quam non est salus.
• * 1.3480

  Cant. 4. 12.
• e 1.3481

  Intus clausus, Ar. Lam. Ebor. NC. 1.
• f 1.3482

  Sic & nos similiter, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• * 1.3483

  1 pet. 3. 21.
• g 1.3484

  Quoniam quia, Lam. Ebor. NC. 1.
• h 1.3485

  Purgati & salvati, Ar Ebor. Lam. NC. 1.
• i 1.3486

  Conversi, Ar.
• * 1.3487

  Eccl••sia su∣per petram solidata•• in symbolum uni∣tatis Petro commendata.
• 2 1.3488

  Rigaltius ait, Recte hoc quidem Firmilianus, Ecclesiam semel esse solidatam à Christo supra petram. Quod autem ad∣jicit: Soli Petro Christum dixisse: Quaecunque ligaveris su∣per terram, erunt ligata & in coelis, referri debet ad pri∣mam pollicitationis partem, quae est apud Mattbaeum, Dabo ••ibi claves regni coelorum. Atque hoc est etiam verissimum; nam & ad unitatem Ecclesiae Pertinet, Christum in persona Petri promisisse Ecclesiae daturum se claves regni coelorum Dixit igitur petro: Dabo tibi claves: At non dixit: Dabo tibi soli. Quod pollicitus est se daturum, diximus supra quan∣do & quomodo dederit. Dedisse post resurrectionem suam, discimus ex Joanne: ac dedisse quidem Petro, non autem no∣minatim, sed cunctis Apostolis una congregatis. Verba vero Christi sunt: Sicut me mi••it Pater, ego mitto vos. Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis. Quod igitur promiserat Petro daturum se, dedit omnibus Apostolis, atque ita Petro. Atque hoc disertissimis verbis concludit Cyprianus, dicens; Potestas ergo peccatorum remittendorum Apostolis data est, & Ecclesiis, &c.
• * 1.3489

  Matt. 18. 18.
• k 1.3490

  Evangelio in solos, Ar. Lam.
• * 1.3491

  so. ••0.••••,
• l 1.3492

  Sa••ctum: cujus, Ar.
• 3 1.3493

  Hunc certe Firmi∣lianus minime opinatus est fuisse universalem Ecclesiae pa∣storem, & controversiarum infallibilem judicem; cujus per∣sonam & defini••ionem tam inciviliter tractavit.
• 1 1.3494

  Rigaltius ait, Multi alii esse possunt Petri, sed una esse debet Petra.
• a 1.3495

  Habere confite••ur, Ar. Lam. Ebor. NC. 1.
• b 1.3496

  Dicat eis, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• c 1.3497

  Quid aliud agit, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 2 1.3498

  Ex disciplina Ecclesiae cum haereticis orare prorsus illicitum. Vid. Can. Ap. 10. 45. & 46. Antioch. Can. 2. Loadic. 11. Chalced. can 14. Carthag. can 11. Sextae Synod. can. 72.
• d 1.3499

  Quicunque & ubicunque, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2
• e 1.3500

  Cetera quoque apud haereticos, justa, Ar. Lam. Ebor. NC. 1 Bod. 2.
• * 1.3501

  Veritas con s••etudini praeferenda.
• f 1.3502

  A∣postolis, Lam. NC. 1. Ebor.
• g 1.3503

  Filium & Sp. sanctum Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 2.
• 3 1.3504

  Non de novo aliquid statuen∣tes, sed prius, recepta confirmantes.
• * 1.3505

  Apostoliver∣••a phil 1. eluci••antur.
• * 1.3506

  Philip 1•• 18.
• 4 1.3507

  Codices om••es con∣sentiunt to hac lectione. Sensus videtur esse, Catechume∣nos ante baptismum morte interceptos, non irritis vocibus fidei Christianae beneficia enarrate; & profiteri solenniter di∣vinae gratiae emolumenta, quorum illi interim immunes fu∣turi sunt. Sed Dei Opt. Max. iudulgentiam, ipsis utcunque infelicibus, minime defuturam. Ecclesiae sacramenta sunt foederis cum humano genere ini••i sigilla; quibus fidem suam Deus, pacti conventi arbiter, oppignoravit: sed clementis∣simus ille, non tantum ad legem bonus est; & praemia licet ideo elargitur quia promisit; magis praestat quia voluit. In∣terim, qui in seculo perma••ent, nec ad sacrum lavacrum accedunt; sciant se praesumtionis insolentis poenas daturos. Qui laborantibus benigne subveni••, cessantes certius opprimet. Rigaltius ait, Reponendum hoc loco verbum, habent: quod non intellecta red••plicat••one praecedentis, excidit: ideoque scri∣bendum. In eorum numero, qui apud nos catechizati quidem sunt, sed priusquam baptizarentur obierunt, habentur. Ha∣bent, non modo discunt, emolumentum veritatis & fidei, ad quam relicto errore pervenerant, etsi consummationem gratiae consecuti non sint, morte praeventi. Sententia Firmil••ani est, eos qui qpud orthodoxos catechizati quidem sunt, sed prius quam baptizarentur obi••runt, non tantum didicisse, verum etiam hubuirsse, emolumentum veritatis & fidei, vitae scilicet aeternae; quamvis consummationem gratiae consecuti non sint. Consummationem gratiae vocat sacramentum baptismi, quo sig∣nificatur baptizatum adeptum esse consummationem & perfe∣ctionem gratiae Christianae apud Ecclesiam Christi: quod sa∣cramentum signum est visib: le gratiae invisibilis, jam à Chri∣sto collatae homini ad veritatem converso, esti nondum baptizato. Non indiget Deus signis sive sacramentis, cum sit ipse veritas, & apud ipsum veritas ipsa. Sed apud ••omines utitur sacramen∣tis & signis, ut hebetiores & tardiores intellectu homines, cor∣poris sensibus, signa corporea percipiant mirabilium quae Deus facit etiam invisibili sua potestate. Signa quidem sunt; sed eorum quae conferunt, & exhibendo rep••ae••entant.
• * 1.3508

  Baptisma temere ad∣missum, te∣merariam Eucharis••iae partic••patio∣nem post se tra••it.
• a 1.3509

  Ut non abluti, communicatione continguant, Ar. Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.3510

  1 Cor. 11. 27.
• b 1.3511

  Dominum Chri∣stum, Ar. NC. 1.
• c 1.3512

  Sic Ar. Lam. Ebor. NC. 1. MR. Qui ipsi, Rig.
• 1 1.3513

  Supra observavimus in Epist. ad Ja∣nuarium, & Su••••rag. 5. concil. Carth. textum hunc frustra alibi quam in versione Graeca requiri, nimirum abesse codi∣cibus Hebraeis & vulgato La••ino. Habetur tamen in Syriaca, Arabica & Armenica interpretatione. Porro non modo lau∣datur à Nemesiano in suf••ragio quinto concii Carthaginiensis, & Clemente Alexand••ino Poedag. l. 3. ••••d etiam hic à Fir∣miliano Caesariensi agnoscitur. unde conficere licebi••, ean∣d••m versionem Graecam, etiam illic ubi ab Hebraeo discedi∣tur, ubique terrarum invaluisse.
• * 1.3514

  Prov. 9. 19.
• * 1.3515

  Prov. 19. 5.
• * 1.3516

  Qui haereti∣••o••um bap∣tisma pro rato h••bet, illos a poeni∣tentia aver∣tit.
• * 1.3517

  Quod ratio∣num momen tis deest•• ira & ••urore so let suppleri.
• d 1.3518

  Qui adversus hottes Dei asserit, Lam.
• * 1.3519

  Prov. 29. 22.
• 2 1.3520

  Nullum anathematis fulmen irritum est: missum in delinquentes, certissimum est judicii extremi praejudicium. Si adversus innocentem vibretur, in auctorem redit; siquidem diris immerentem devovens, ipse eandem ex talionis lege, quam intentabat, poenam me∣retur. Si vero in privatum aliquem hominem sic injurius, tanto cum periculo peccet; quid de isto sentiendum, qui in totas gentes, & plurimas Ecclesias grassatur? Hac temeritate olim ••eliquit Victor in Paschatis negotio; sed viderint in eadem cathedra succes••ores, quo jure omnes ubique per ter∣rarum orbem Ecclesias, quae se in eorum obsequium non permisere, simul & semel anathemate perce••lunt; & inter missarum solennia, atque altari posito, per ipsum Christi sanguinem, felicioribus usibus destinatum, tanquam fe••ali carmine; prorsus immerentes, ae••er••••s inferorum flam••is addicunt. Vid. quae dicta lib. de Unit. Eccl.
• * 1.3521

  Ille maxime schismaticus qui alios im∣merito tan quam schis∣maticos ab∣stinet
• * 1.3522

  Eph. 4. 1.
• e 1.3523

  Qui est super omnia, Lam. Ebor.
• f 1.3524

  Salubria, Ar. Lam. Ebor. NC. 1.
• a 1.3525

  Abscindere se à caritatis veritate, Lam. Ebor. NC. 1.
• b 1.3526

  Exigamus, Ar. Lam. Ebor.
• c 1.3527

  Quam maxima, Ar. Lam.
• * 1.3528

  Occurritur objectioni; quod cum u∣num ubique sit baptisma, p••riter ubi∣que ratum esse debet.
• * 1.3529

  Eph. 4. 5.
• 1 1.3530

  Rigaltius ait, Hinc manifestum est Stephanum adeo infestum fuisse Cypriano, ut diceret Cypria∣num esse pseudo-christum, & pseudo-apostolum, & dolosum operarium. Quae tamen omnia, ex Firmiliam sententia, ipse ex merito andire deberet. Ita qui convitiis certant nunquam ab adversatio vincuntur. Utcunque ad maledicta de novo invenienda desit ingenium; praello semper erit ingella retor∣quere, & qui contumeliam ••epetit, pariter facit.
• * 1.3531

  Matt. 24. 24.
• d 1.3532

  Ei non imm••rito objici deberent, Ar. Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.3533

  2 Cor. 11. 13.
• 1 1.3534

  Horum om••ium Episcoporum Numida∣rum nomina, in synodo Carthaginiensi comparent. Neme∣sianus à Thubunis dicitur Suffrag. 5. Felix à Bagai habetur Suff. 12. Ab Amaccura Suff. 33. Alii quidem ibi sunt Feli∣ces, sed qui ad Byzacenam pe••••••ebent, qui non sunt hujus loci. Lucius memor••tur Suff. 7. nec non 31. utrique Nu∣midae, alii istius nominis ad Ze••gitanam p••rtinent. Litteus occurrit Suff. 82. Polianam habemus Suff. 13. qui à Mileo dicitur. Suff. 73. Victorem ab Octavo Numidam exhibet; alter à Gor non videtor hujus loci. Ja••er à Midila oc∣c••rrit Suff. ••5•• Dativus demum à Badis memoratur Suff. 15. De Nemesiano solo dubitari poterit num Nu∣mida fuerit, an Maurus; nisi quod Tubunia occurrat in Numidia non minus quam in Mauritania; ut ex collatione Carthaginiensi apparet, & No••itia Imp. & quidem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 P••olom. huc re••erenda videtur; licet aliter in notis ad Con∣cil. Carth. s••atuerim. Praedictos Episcopos ad tres fedin••s seorsim damnatos fuisse, ex triplici eorum responso apparet; licet quodnam sit Signe••••se Metallum Epist. 78. memora∣tum, non conveniat. Littei nomen in responsis desideratur; unde con••icere li••ebit, illum è medio excessisse.
• * 1.3535

  An. 257.
• * 1.3536

  Ad Pamelii ••••m. Epist. LXXVII. In Erasm. l. 3. Ep. 25. Cyprianus exilio deten∣tus excusat se quod Mar∣tyres non visitaverit.
• * 1.3537

  Scripta in Ex••••io. tem∣pore Xysti Pontificus Romani.
• a 1.3538

  Nominis Christi, Pem.
• 2 1.3539

  Rigaltius ait, Itaque Epistola IV. & LXXXI. excusat se ob loci conditionem; quem scilicet praefiniti termini coercebant.
• b 1.3540

  Corporeo gressu, NC. 2.
• a 1.3541

  Metallis demoretur, Lam. Ebor. Bod. 2 NC. 1.
• b 1.3542

  Ad Martyrii titulos, Pem. Voss. 2.
• c 1.3543

  Nu∣merant in poenis, Lam. Ebor.
• d 1.3544

  Custoditae fidei teno••e, Lam. Bod. 1, 2. Ebor. NC. 1, 2. Lin.
• * 1.3545

  Ad varias paen••rum sp••cies fu∣st••gationem, metalla, vin••••••••, &c. solatia sua accom¦••odantur.
• 1 1.3546

  Rigaltius ait, Adeo nobis execranda non est, ut pro salutis ••••••rnae sacramento accipi de∣••••at.
• 2 1.3547

  Rigaltius ait, Hic est, in Christo, quo pro pe••••atoribus pependit in ligno. Sic Paulus glor••••tur in cruce, hoc est, in Domino cruci••xo.
• 3 1.3548

  Rigaltius ait, Eo sensu omnia quae Christat gessit in ca••••e, sacramenta s••nt nostrae salutis.
• 4 1.3549

  Minime necesse est ut ad auri vel argenti fodmas damnati essent Confessores sufficit quod ex aliis terrae visceribus illa malorum irritamenta soleant effodi. Certe Plinius ait, l. 4. Numidiam nullius rei praeter marmoris Numidici, fe••••••••••mque preventu insignem.
• e 1.3550

  Ligetur & Christus, Lam. Ebor. Bod. 2. NC. 1.
• 5 1.3551

  Rigaltius ait, Transversaria dicit quae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cobibent atque impediunt Vitruvius lib. VIII. cap. 6. & ••. cap. 11. C••tenae, annulis ex quibus constant, ad morum omnem se accommodant; transversaria autem serrmenta compedibus interposita numellarum instar torquent.
• f 1.3552

  Lam, Bod. 1. NC. I. Ebor cur∣ritur, Pem
• * 1.3553

  Deut 8. 3.
• 6 1.3554

  Rigaltius ait, Desor∣mitate sua horrorem infert spectantibus. Epist. seq. semitonsis capitis capillaturam adaequasti. Horatius Curtatus in••quali tonsore capillos. Ita ad remos damna••i radun•• it si fuga ••labi quaerant, possint dignosci & retrahi.
• g 1.3555

  Tetra à gentilibus, Lam. Ebor. NC. 1.
• * 1.3556

  Phil. 3. ••1.
• * 1.3557

  Solatur martyres quod offe∣rendi facul∣tas ipsis sit erepta.
• 7 1.3558

  Martyribus in Deciana per∣secutione uteunque duriter habitis beneficium hoc non dene∣gatum. Vid Ep. 9.
• * 1.3559

  Ps. 50. ••8.
• * 1.3560

  Rom. 12. 1.
• h 1.3561

  Voluntas ejus, Lam.
• i 1.3562

  Bona & be∣neplacens, Lam. NC. 1. Ebor.
• a 1.3563

  Pro beneficiis, Lam. Ebor. Bod. 1, 2. NC. 2.
• * 1.3564

  Ps. 115. 3.
• b 1.3565

  Domino de omnibus, Voss. 2. Lam. Ebor. NC. 1.
• c 1.3566

  Mors sanctorum, Lam. Ebor. Bod 1.
• d 1.3567

  Libenter & propere, NC. 2.
• * 1.3568

  Dtus remu∣nera•• quod ipse praesti∣ti••.
• e 1.3569

  Bonitatis paternae, Lam. Bod. 2. Ebor. NC. 1.
• f 1.3570

  Remunerans in bonis, Lam. Bod. 2. NC. 1. Ebor.
• * 1.3571

  Mat. 10. 19.
• 1 1.3572

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 De hac versione alibi actum.
• * 1.3573

  Luc. 21. 14.
• g 1.3574

  Com∣pientes, Bod. 1. 2. Lam. Ebor. NC. 1, 2.
• * 1.3575

  Matt. 5. 19.
• * 1.3576

  Matt. 13. 8.
• 2 1.3577

  De centenario Martyrum, sexa∣genario virginum proventu, in lib. de habitu Virgin actum.
• h 1.3578

  Gloria gemina, Bol. 1, 2. Lam. Ebor. NC. 1, 2. Lin.
• * 1.3579

  Martyrum inter poenas & tormen∣ta ga••dia.
• 3 1.3580

  Huic statui opponitur in lib. de Lapsis. ad veniam st••re. Porro saepius observavi∣mus, ex veteris Ecclesiae sententia, martyres peculiari privi∣legio, non expectatio die Judicii consummari. Unde infra dicit, paratos omnes ad divinam & coelestem gloriam: Nimi∣rum ad martyrium.
• i 1.3581

  Corde regnantem scire, Lam. Bod. 2. Ebor.
• k 1.3582

  Et etiam, Voss. 2.
• 4 1.3583

  Quae fortassis sub dio & rutilante, sole; graviores iis, quas, metalla damnati, & intra terrae viscera defossi, sentiunt.
• * 1.3584

  Rom. 8. 15.
• 5 1.3585

  In causa baptismi haereti∣corum, cum Cypriano in Concil••o ••••etisse hos Numidas, su∣pra observatum est.
• * 1.3586

  Ad Pamelii num Ep. LXXVIII. In Erasm. Edit. deest. In Manut. l. 5. Ep. ••••. Martyres supradicti gratis ani∣mis Cypria num debitis laudibus prosequun∣tur.
• * 1.3587

  Scripta in Exilio.
• 1 1.3588

  Rigaltius ait, Sacrarum scripturarum arcana, mysteria, difficultates, sensus abditos: incerta & occulta sapientiae divinae.
• a 1.3589

  Fidem, Voss 2.
• 2 1.3590

  Rigaltius ait, Ad fidem Chri∣stianam.
• b 1.3591

  Etenim omnibus, NC. 2.
• c 1.3592

  Cadaveris ipsius publici hostis nervi succisi, Lin. NC. 2.
• d 1.3593

  Loco morari, Lin. NC. 2.
• e 1.3594

  Semitonsis capitibus, Lin.
• f 1.3595

  Naribus etiam fla∣grantibus, Voss. 2.
• g 1.3596

  Odorem fumi discussisti, Pem. NC. 2. Voss. 2.
• h 1.3597

  Per Felicem, Herenuia∣num hypodiaconos, Lin. NC. 2.
• i 1.3598

  Maximum & Augustalem; Lin. NC. 2.
• k 1.3599

  Distribuendum mandasti, Pem.
• 3 1.3600

  Rigaltius aid, Invicem alter al∣terutrum adjuvantes. Supra, Epist. LXIV. alterutrum ad se venientes.
• * 1.3601

  Ad Pam. ••••n. Ep. LXXIX. Erasm Edit. l. 3. Ep. 7. Martyres supradicti subsidium à Cypriano transmissum egnes••unt.
• a 1.3602

  In congressione, Ar. & ad congressionem, Lam. Bod. 2.
• * 1.3603

  Scripta in Exilio.
• b 1.3604

  Maximum, Amantium, Ar. Bod. 1. Voss. 2.
• c 1.3605

  Recepimus, Bod. 2. NC. 2. Voss. 2. Lam Eb••r. Lin.
• d 1.3606

  Esercitati, Ar. NC. 1.
• e 1.3607

  Tri∣buisti, Bod. 2. NC. 1. Ebor.
• f 1.3608

  Inde eandem nobis communicasti demonstrationem, scilicet indivi∣duae caritatis, Ar. Voss. 2. Lin. Bod. 1, 2, 3. demonstrasti scilicer individuam, Pem.
• * 1.3609

  Ephes. 4 3.
• g 1.3610

  Sic Lin. NC. 2. Tuarum, Imp.
• 1 1.3611

  Regaltius ait, Latitudinem pectoris dicit de pectore viri sancti, quod esse solet in Dei lau∣des & bonas operationes foecundum & magnisicum.
• h 1.3612

  Quas patimur, Lin. NC. 2.
• i 1.3613

  Ad prophetiam, Bod. 1, 2. Lam. Ebor. Lin. NC. 1.
• k 1.3614

  Hoc tamen, Ar-tantum, Bod. 2.
• 2 1.3615

  De quo mentio habetur in superiore Epistola, & fortasse in libris Quirino inseriptis.
• l 1.3616

  Ita nunc, Bod. 3.
• m 1.3617

  Sacrisicium vestrum, Lin, NC. 2.
• n 1.3618

  Respiciet & delectabitur, Ver.
• 3 1.3619

  Creatura seu animali mundo. Pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, legisie videtur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.3620

  Gen. 8 20.
• 4 1.3621

  Rigaltius ait, Epist. seq. Et eret in tempore respectus illerura.
• o 1.3622

  Reddens, Lin. NC. 2.
• p 1.3623

  Quas ad Cyrinum feci, Ver.
• q 1.3624

  Praecipias: vale, Ben. Voss. 2. Bod. 1.
• * 1.3625

  Ad Pamelii num. Ep. LXXX. In Erasm. Edit. deest. In Ma∣nut. l. 5. Ep. 11.
• a 1.3626

  Sic Lam. Bod. 1, 2. Ebor. Lin. NC. 1, 2. Victorium, Herennianum, Imp.
• * 1.3627

  Scripta in Exili••.
• 1 1.3628

  Rigaltius ait, Pecuniae summam quam de suo quisque contulerat: vel quam de propria sua quantitate Cyprianus submiserat. Observavimus ad praeced. Epistolas.
• b 1.3629

  Quas misisti, Lam. Lin. Ebor. NC. 1, 2.
• c 1.3630

  Dignatus es tuis, Lam. Bod. 1. 2. NC. 1. Ebor.
• d 1.3631

  Filios tuos, Lin. NC. 2.
• * 1.3632

  Martyres supradicti subsidium à Cypriano transmissum grati agnos∣cunt.
• e 1.3633

  Sic Pem. Valere. Iader subscripsi, Imp.
• 2 1.3634

  Haec lectio omnino admittenda videtur; nam ut Felix qui primus in Epistolae fronte comparet, om∣nino in ejusdem calce praetereatur, ab usu communi alienum est. Quinimo ut mentio reliquorum fieret, qui aut subscrip∣serant aut legerant: illo qui scripserat omisso, minime ac∣commodum videtur. Quis sit Eutychianus quem Polianus Episcopus Dominum appellet non promtum est conjicere. Salutationis formula satis usitata est ut quis Dominus frater dicatur. Vid. Ep. 77. & alibi.
• f 1.3635

  Dominum meum saluto, Lam. Ebor. NC. 1, 2. Lin. Bod. 2.
• * 1.3636

  Ad Pam. num. Ep. LXXXII. In Erasm. E. dit. deest. In Manut. l. 5. Ep. 97. De ingruen∣te persecu∣tione Succes∣sum admonet Cyprianus.
• * 1.3637

  Scripta post reditum ab exilio, S••de Rom. vacan∣te.
• 1 1.3638

  Rigaltius ait, Epistola sequenti dicet, Sub illo confessionis momento.
• 2 1.3639

  Mirabilis haec re∣rum mutatio non videtur silentio praetereunda. Hic est ille Valerianus Imp. de quo Trebellius Pollio refert, Nobilis ge∣nere, patre Valerio, Censor antea, & per dignitatum omnes gradus suis temporibus ad maximum in terris culmen ascen∣dens, cujus per annos 70. vita laudabilis in eam conscende∣rat gloriam, ut post omnes honores & magistratus insigniter gestos, imperator fieret: non ut solet tumultuario populi con∣cursu, non militum strepitu, sed jure meritorum, & quasi totius orbis una sententia. Denique si data esset omnibus po∣testas promendi arbitrii quem Imperatorem vellent, alter non esset electus. Et ut sciatur quanta vis in Valeriano meritorum fuerit publicorum, ponam senatusconsulta, quibus animad∣vertant omnes, quid de illo semper amplissimus ordo judica∣verit. Duobus Deciis Coss. VI. Cal. Novemb. die, cum ob imperatorias literas in ••de Castorum senatus haberetur, ire∣turque per sententias singulorum cui deberet censur a deferri, (nam id Decti posuerant in senatus amplissimi potestate) ubi primum Praetor edixit, quid vobis videtur P. C. de censore deligendo? atque eum qui erat princeps tunc senatus senten∣tiam rogasset, absente Valeriano: (nam ille in procinctu suo cum Decio agebat) omnes una voce dixerunt, interrupto more dicendae sententiae, Valeriani vita censura est. Ille de omni∣bus judicet qui est omnibus melior. Ille de senatu judicet qui nullum habet crimen. Ille de vita nostra sententiam ferat, cui nihil potest objici. Valerianus à prima pueritia Censor fuit. Valerianus in tota vita sua fuit Censor. Prudens Se∣nator, modestus Senator, gravis Senator. Amicus ••onorum, inimicus tyrannorum, hostis criminum, hostis vitiorum. Hunc censorem omnes accipimus, hunc imitari omnes volumus. Pri∣mus genere, nobilis sanguine, emendatus vita, doctrina cla∣rus, moribus singulaeris, exemplum antiquitatis. Quae cum essent saepius dicta, addiderunt, Omnes: atque ita discessum est. Accedit ad laudem vi••i hujus, quod Christianis impen∣se faveret, ita ut referente Dionysio Alexandrino, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sed post haec omnia, consiliis Macriani impii hominis & Magi in transversum actus, cum ad oppugnandam Ecclesiam se convertit; Persico bello impli∣catus, & ab illo ipso Macriano, consiliorum adversus Ec∣clesiam auctore, proditus; in barbari hostis potestatem venit, ibique miserrimam serviens servitutem, quamdiu vixit scabelli vicem gessit; ab impotente victore calcatus; cui incurva••o dorso, & in cervice ejus pede posito, is equum con∣scensurus se levabat: nec intercessio Regum qui Persae adsiste∣bant; nec metus populi Romani, & filiorum Valeriani qui in imperio succedebant, quidquam profuere; imo prorsus inultus periisset, nisi Odenatus Palmyrenus, collecto exerci∣tu ferocientis barbari impetum fregisset; & insuper familiae. Marciani miseras reliquias, qui ab Aurelio caesus, stirpitus delevisset.
• 1 1.3640

  Rigaltius ait, Aliquan∣do dies negandi, hoc est Christo renunciandi, praestituebatur; ut lib. de Lapsis, cum dies negantibus praestitutus excessit.
• 2 1.3641

  Lectio codicis Vero∣nensis quae habet; & scripti; manuducit ad magis probatam, adscripti. Satis notum est ex juris Caesaei scriptoribus qua∣lem servirent servitutem, adscriptitii glebae.
• a 1.3642

  Et scripti, Ver.
• 3 1.3643

  Rigaltius ait, Oratio∣nem hic vocat, quod supra rescripsisse Caesarem dixit. Ceterum Imperator oratione in senatu habita auctor erat Senatui censen∣di, quod tum è republica esse videbatur. Ejusmodi est illa An∣tonini de donationibus inter virum & uxorem oratio, quae ab Ulpiano refertur. Quaecunque cum oraculi praerogativa, in senatu olim ab Imperatoribus erant proposita, tanquam rei∣publicae in commodum cessura; Orationes dicebantur: inde omnes constitutiones inscriptae ad Senatum, Orationes pri∣cipum dicebantur Ita lege Theodosi•• & Valentis ad Sena∣tum dicitur. Hac or atione sancimus, ut pater etiam infantibus filiis successionem, sive ille matre ejus moriente, adeund••e haere∣ditatis; vel petendae bonorum possessionis fuerit executus offi∣cium, sive ista neglexerit, morienti filio infanti, in qualibe•• aetate fine ambiguitate succedat.
• 4 1.3644

  Area nimirum ubi cum plebe Christiana ad cultum Dei soleunem convenerat, Imperatore Valeriano nequicquam vetante; unde in terrorem majorem in cutien∣dum, ibidem in illum animadvertebatur. Martyrologium Rom. illum in coemeterio Callisti passum refert, ubi etiam Cor∣nelii martyrium memorabatur, nec non B. Cypriani; quod ideo sactum dicitur, ne sancti praesules qui temp••re Decianae persecutionis, vitae sanctimonia, animi robore, & frequentibus Epistolis inter se conjuncti, ac eodem die coronati fuerant, in loco etiam venerationis disjungerentur. Verba refero Francisci Mariae Florentinii, in notis ad Martyrolog. Rom.
• 5 1.3645

  Presbyter hic videtur, aut no∣minis alicujus, siqu••dem nullo cum additamento designatur. Quae de Felici, Agapeto, Donatiano, Faustino, Praetexta∣to, Laurentio, Epolito, Afra, & Mili••ibus 165. addi so∣lent, auctorem aliquem martyrologiis vulgatis fide digniorem desiderant.
• b 1.3646

  Quarto, Vat.
• 6 1.3647

  Praefecti urbis munus erat illicita col∣legia coercere; sed hoc nomine à Cypriano omnes alii magi∣stratus videntur intelligi.
• * 1.3648

  Ad Pamelii num Epist. LXXXIII. In Erasint Edit. deest. In Manut. l. 5. Ep. 1. Secessus sui∣rationem reddit Cy∣prianus.
• 1 1.3649

  In itinere ad Uticam Proconsul submisit Frumentarios suos qui apprehenderent Cyprianum: idem redux ad Carthaginem, Stratorum opera utebatur. Utrique ad fetalia mandata mi∣nistri opportuni. Unde, pace Rigaltii, satis consistunt, quae hic & in Actis leguntur. Rigaltius ait, vita Cypriani quae fer∣tur ab ejus diacono Pontio perscripta, rhetoricae dictionis gra∣tiam magis quam narrationis historicae diligentiam praeset. Adeo, de gestis sanctissimi vir, quae sunt ipsius Epistolis com∣prehensa, nihil attingit: ac ne istud quidem ad martyrium per∣tinens; quod cum rescisset se ab Frumentariis requiri, perdu∣cendumque Uticam; ••antisper latuerit, ne suis Carthaginiensi∣bus eriperetur, quorum in oculis martyrium facere exop∣••aret, ut quae pro Christi nomine perferenda sermonibus & scriptis docuerat, etiam exemplo suo moriens confirmaret. Latuit igitur in secessu abdito. Sic enim ait ipse hac Epistola. Sed ubi secessum habuerit, non dicit. Certe prudenter. Neque enim tutum illi tunc fuisset. At post obitum agonem, Pont••us Diaconus, qui etiam in exilio co••es & ••amiliaris illi ••uis; vitam Episcopi sui cum traderet posteris, quis hoc eum ••••et tam jejune tamque exiliter praestitisse, ut quem in locum de con∣silio carissimorum secesserit, non indicarit: imo totam hujusce secessus historiam praetermiserit? Nam quod exulasse Curubin, eo qui circumfertur Pontis tractatu legimus, nihil ad ist••m, de quo hic agitur, seces••••um per••••••t. Nec latnisse Frumen∣tarios di•••••••• est, qui eo, quo exulatum ire jussus est, mi∣gravit. Caeterum, si quis in eo de vita Cypriant opusculo scrip∣toris fidem out diligentiam desideret, e••dem ipsum desi••r••o t••ngi necesse est circa passionis acta quae Lazius & Morellius ediderunt. Hunc enim Cypriani de hortis suis secessum non exhibent: hoc tantum, ab exilio reversum in hortos, exinde accersitum per∣ductumque ad Proconsulem. Sed neque Augustinus Frumenta∣rierum meminit, Martyrologia quaedam Actis illis consimilia secutus. Nam inter duos apparitores ad passionem curru por∣tatum fuisse tradidit: Acta, venisse ad martyrem Principes duos, Stratorem officii & Equistratorem. Quae sane temporis il∣lius scriptorum ignorantiam sive negligentiam produnt. Longe aberravit à scopo, qui per metaphoram Frumentarios hic dici suspicatur, lictores ipsos qui Christianos ad supplicia raperent, quasi frumentariorum more frumenta Dominica in borreum Do∣minicum conderent. Quam conjecturam eo magis rideat quis∣piam, quando sit recta interpretatio, satis aperta & facilis: nec er••t magnae lucubrationis opera, pervidere, non alios hic à Cypriano frumentarios intelligi, quam id genus hominum qui militaribus officiis adnumerati, specie frumentorum per varias provincias conquirendorum, auscultabant explor abantque si quid adversus Caesaris aut populi Romani majestatem turbaretur, mo∣litionum turbarumque auctores, comprehendebant, & quo jussi erant perducebant, aut etiam illico necabant. Est autem apud Eusebium Hist. lib. VI. Dionysii Episcopi Alexandrini Epistola, scribentis ad Germanum quendam in haec verba: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, is fuit praefectus sub Decio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ac plerisque locis apud Spartianum, Lampridium & Capitolinum reperire est per frumentarios significari, speculatores, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Itaque A∣drianus Caes. sic erat curiosus, non solum domus suae, sed etiam amicorum: ita ut per frumentarios occulta omnia exploraret: nec adverterent amici, sciri ab Imperatore suam vitam, prius∣quam ipse hoc Imperator ostenderet. Clarum est illud Capito∣lini de Maximino: Scriptum est ad omnes provincias, missis Frumentariis, jussumque ut quicunque Maximinum juvisset, is hostium numero duceretur. Hieronymus in Abdiam cap. 1. Eos enim quos nunc agentes in rebus, vel veredarios appellant, veteres frumentarios nominabant. Videantur quae ad Tertullia∣num de Cur••sis Beneficiariis.
• * 1.3650

  Scripta post reditum ab exilio, in secessu p••ulo ante mor∣tem.
• 1 1.3651

  Honori erant Ecclesiis suis Martyres, pariter & ipsi ab iisdem honorandi. Sed pro hominum inge∣nio, quibus nihil mediocre placet, obsequium facile in cul∣tum transibat; adeo ut animae sub altari jacentes, altaribus pas∣sim admoverentur & Angeli Ecclesiarum martyrio coronati, civitatum suarum tutelares Angeli deinceps sint habiti. De Cypriano nostro Carthaginiensium suorum vindice, memora∣bilis habetur narratio apud Procop hist. Vandal. l. 2. c. 21. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. De hac Orthodoxorum ab Ecclesiis Cypriano dica∣tis expulsione, agit Victor Vitensis.
• 2 1.3652

  Omnibus A∣fricae Ecclesiis jure metropolitico praeerat: inquit enim Ep. 46. Latius diffusa est nostra Provincia, habet enim Numidiam & Mauritanias duas sibi cohaerentes: sed jus Episcopale arctiori quodam vinculo innodatum; Episcopi vocibus preces totius Ecclesiae Deo conceptae; ejus itidem verbis confessio solennis instituta, praecipue ergo confessio illa quae sanguine sancita, ab ipso repeti debet. Ita Epistola 60. ait, quod in Cornelio, Ecclesia omnis Romana confessa est.
• 3 1.3653

  Rigaltius ait, Hoc est in confessione nominis, nempe Christiani. Angustinus, con∣tra Epist. Gaud. His sacris literis eruditus B. Cyprianus in Confessione dixit: Disciplinam prohibere, ne quis se offerat.
• 4 1.3654

  Rigaltius ait, Apud vos, in oculis Ecclesiae cui sum praepositus à Deo.
• 5 1.3655

  Cir∣cumcelliones potius quam martyres dicendi sunt, qui persecu∣torum furores provocant, & mortem sibi accersunt. Et qui∣dem temeritas isla infeliciter ut plurimum cessit. Qui ad cer∣tamen ineundum nimis promti, pariter ad detrectandum prae∣cipites fucre; & festinatus iste cursus solum ad lapsum prae∣struebat gradum. Merito igitur Ecclesia gliscenti huic malo sufflamen opposuit; ne praefervidi & superbientes homines, cum privata clade publicam miscerent. Et recte quidem Theo∣logi statuunt, non debere homines absolute à Deo, vel in precibus petere ut sint Martyres; siquidem talis actus, sine exceptione beneplaciti Divini, videbitur fluere potius ex prae∣sumtione aut temeritate, quam ex vera spe, aut fide, aut ca∣ritate Christiana. Ipsi Patres Eliberitani, imaginibus minime propitii, decreverunt can. 60. Si quis idola fregerit, & ibi∣dem fuerit occisus; quatenus in Evangelio scriptum non est, neque invenitur sub Apostolis unquam factum, placuit in nu∣mero eum non recipi Martyrum. Rigaltius ait, Hoc Cypria∣num in confessione dixisse tradit Augustinus, loco jam citato. Et in veteribus Actis: Paterno Proconsuli exquirenti, Cypria∣nus dixit: Cum disciplina prohibeat, ne quis se altro offerat, & tuae quoque censurae hoc displiceat; ne offerre se ipsi possunt, sed à te exquisiti invenientur, scilicet in civitatibus suis. Ho∣rum itaque Actorum vetustas claro summi viri testimonio com∣probatur. Optandum quidem, ut quae antiqua fuisse novi∣mus; utique & sincera haberemus.
• 6 1.3656

  Rigaltius ait, Non abs re hoc tam sedulo inculcat: In commune. Praevidebat monarchiae vi∣tia, & abhorrebat maximi mali fomitem. Interim fortassis ille dici potest in commune consulere, qui utilitati publicae vel solus prospicit.
• a 1.3657

  Temere profiteri, Vat. 1.
• b 1.3658

  Proconsulis sententia feriat, Vat. 1.
• c 1.3659

  Domino, communius, Ver.