Sancti Cæcilii Cypriani Opera recognita & illustrata per Joannem Oxoniensem episcopum ; accedunt Annales Cyprianici, sive, Tredecim annorum ; quibus S. Cyprianus inter Christianos versatus est, brevis historia chronologice delineata per Joannem Cestriensem.

a 1.1 DE RESURRECTIONE CHRISTI.

QUAESITIS Aromatibus ad ungendum Dominum Jesum in monumento posi∣tum, sacrae mulieres communicato con∣silio convenerunt, & repertis ibi sine corpore sudariis, quem non invenere, putavere subla∣tum. Nam & lapis revolutus & vacuum mo∣numentum, simplicibus animis conjecturas hu∣jusmodi opponebant; quod corpus strictum linteis, nisi translatum esset, moveri loco non posset; nec lapis magni ponderis uisi vi huma∣na, ullatenus revolvi potuisset: unde & mane venientes quomodo posset ab ostio monumenti lapis gyrari, anxie causabantur. Sed Dominus qui inspiraverat ut venirent, praevenerat ve∣nientes; & egressus de sepulcro vacuum locum reliquerat, apertoque ostio ingredi volentibus liberum dederat aditum, & quasi monebat se alias quaeri, qui illis angustiis non poterat oc∣cultari. Flebant igitur sacrae foeminae, quae eum cui obsequi volebant, se perdidisse puta∣bant; & obriguerant moestitudine, eo quod devotio sua desiderato frustraretur effectu. Ha∣buerant siquidem eum sicut prophetam, non inferiores fide illis discipulis, qui dicebant, quod Jesus Nazarenus vir propheta fuerat, po∣tens in opere & sermone. Et licet de resurre∣ctione sua ipse tam Apostolos quam reliquos discipulos, in quorum societate istae esse me∣ruerant, magister providus instruxisset; incns∣serat tamen omnibus dubietatem & terrorem supplicium crucis & mortis atrocitas: nec ta∣men ab eorum cordibus avelli poterat dilectio b 1.2 qua adhaeserant, et recordatio signorum quae viderant, et admiratio doctrinae quam audie∣rant, et conversationis piae admirabilis sancti∣tudo qua fuerant informati. Nec dum firmo gressu ibant, sed lababat pes dubitantium, sed quaerebant quem amabant, nec maligne de∣sperabant: unde factum est, ut quaestum in∣ventionis dilectionis perseverantia mereretur. Illae itaque primae viderunt et cognoverunt quae ardentius dilexerunt, quae devotius quae∣sierunt: illae sermocinatae cum Christo, certifi∣catae quod ipse esset qui à mortuis resurrexisset, nunciant Petro et ceteris, quod Christus resur∣gens à mortuis jam non moritur. Evangeli∣zarunt viventem, qui mortuus putabatur: nec jam sepulturae ejus odoramentis corporalibus deserviunt; sed aromatibus firmae fidei, et cer∣tae spei, et caritatis sincerae regnanti Domino famulantur, et virtutum fragrantiam non ju∣dicato praesentant, sed judici.

Laetantur Apostoli, quos mundus quasi de∣hiscens terruerat, ¶ 1.3 et quasi dissolutione ele∣mentorum quassaretur, omnia praecipiti ruina sterneret, minas horribiles intentarat: solida∣tisque

& compactis coelestibus & terrenis, 〈◊〉〈◊〉 redemtione inventa, gratulabundi adorant quem reliquerant; credunt, nec in aliquo 〈◊〉〈◊〉 assistunt quantum possunt ei, à quo 〈◊〉〈◊〉 Quem non fragor ille mundi 〈◊〉〈◊〉 quando terra tremuit, sol expalluit, & 〈◊〉〈◊〉 lucis suae sol contenebratus abscondit? 〈◊〉〈◊〉 monumenta lapides sibi superpositos 〈◊〉〈◊〉 & indignata superior & inferior 〈◊〉〈◊〉 tenebris & motibus & scissuris, compassionis 〈◊〉〈◊〉 & vehementis angustiae indicaverunt 〈◊〉〈◊〉 nec sustinuit intueri mundus perfidiae 〈◊〉〈◊〉 scelus; & visa sunt insensata 〈◊〉〈◊〉 sensu uti abundantiore quam homines, qui∣bus secundum naturam ratio inerat: & 〈◊〉〈◊〉 extitere feris abutentes intellectu; in tan∣tum Christi sanguinem sitientes, ut se ipsos 〈◊〉〈◊〉 aeterna damnarent, & in parvulos 〈◊〉〈◊〉 anathematis illius reliquias immobili 〈◊〉〈◊〉 firmarent.

Sed ne in eorum scelere diutius immoremur, qui repulsi sunt & destructi in finem; quorum parricidalia vota servitium & exterminium me∣ruerant, quos cum Dathan & Abiron (quos ob dissensionis flagitium terra dehiscens vivos ab∣sorbuit) constat in tenebris inferi sigillatos: ne 〈◊〉〈◊〉 abominationum recordatio pascha∣lem serenitatem interpolet, circa solennitatis inclytae gaudia devotis & alacribus animis 〈◊〉〈◊〉 Neque enim fas est, ut à nobis aliqua his diebus tristia recitentur: sed sicut filiis Cho∣te datum est ut semper laeta canerent ¶ 1.4 & pro∣phetarent, & omnes psalmi eorum attitulati nominibus gaudia praedicant, nec aliqua 〈◊〉〈◊〉 adversa: ita nos ad Christum 〈◊〉〈◊〉 cujus sanguine conspersa creditur adam 〈◊〉〈◊〉 ¶ 1.5, qui sub loco quo crux Domini fixa est 〈◊〉〈◊〉 traditur ab antiquis; ejusdem 〈◊〉〈◊〉 sanctificati elapsu, laetemur & delectemur 〈◊〉〈◊〉 Domino: nec jam amatoribus crucis mors 〈◊〉〈◊〉 sit horrori, neque poena sit dolori, nec 〈◊〉〈◊〉 sit pudori; cum haec omnia vitae nostrae 〈◊〉〈◊〉 instrumenta: quia mors ejus pro peccatis 〈◊〉〈◊〉 sacrificium fuit, & a 1.6 poena crucis 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 dignis occurrit; labor ejus onera 〈◊〉〈◊〉 deposuit, dolor ejus nos sanavit, & 〈◊〉〈◊〉 indebita nos à damnatione aeterna ab∣solvit. Et si quid confusionis visa est in tem∣pore illo pati sancta ejus humilitas, rerum ho∣die manisestatur effectu quod Apostolus ait: 〈◊〉〈◊〉 hujuscemodi sapientius esse homini∣bus, & infirmum fortius omni fortitudine, per 〈◊〉〈◊〉 reprobata sapientia hujus mundi, & de sapientibus & potentibus b 1.7 in nomine crucifixi pauperes spiritu potentissime triumpharunt.

c 1.8 Cantemus igitur Domino, gloriose enim ho∣norificatus est. Liber populus egreditur de AE∣gypto, Moyse duce: mare fit pervium; co∣lumna flammea nocte coruscans Israeliticum antecedit exercitum; stat à dextera & laeva mare suspensum, desiccato luto profundi, inof∣fensum abyssus dat transitum: & egresso po∣pulo Dei, Pharaonem cum populo suo repenti∣na mole illapsum pelagus intercludit. Jam praecesserat agnus quem Israel in AEgypto im∣molarat, cujus sanguine limina rubricata per∣cussor angelus non est ausus attingere: nec ex∣terminatoris gladium populus formidabat, cui & de spiritalibus nequitiis parabat victoriam, illud sine macula sacrificium, & mare divisum, & totum AEgypti robur extinctum.

Primum illud antiquum pascha his miraculis coruscavit, & excluso fermento, praeceptum est ut horum dierum celebritas ageretur in azymis: nec solennitatis hujus gaudia servilibus operi∣bus d 1.9 fuscarentur, nec omnino aliqua tantae sin∣ceritatis gloriam malignitas inquinaret. Certa data est lex lege distinctio, quae esset paschalis oblatio, & tempus, & locus, & modus; quando, vel ubi, vel quomodo sacra deberet hostia im∣molari. Victima, agnus, locus, una per singulas familias domus; caro non elixa, sed assa, hora vespertina. Haec cum eo tempore fierent in figu∣ra, quod nos in veritate agimus, typice loque∣bantur: & dirupto in Christi morte templi ve∣lamine, verus agnus solus inter filios hominum sine macula Christus aetate ultima in qua mun∣di vesperascit conditio, ab una populi Christia∣ni familia in unitate Ecclesiae assus in cruce, projectis foras haereticorum fermentis, sincerae fidei solidata compagine, inconsumtibiliter edi∣tur, creditur, & tenetur.

* 1.10 Nova & vetera sub hoc nomine convene∣runt: egreditur Israel de servitute AEgypti; ex∣it populus Dei de regno diaboli: baptizantur in nube; & mari Hebraei & jam Spiritu sancto & san∣guine Christi mundatur à peccatis populus Dei: ex diversis familiis, una fit domus, una fit tri∣bus, unus est cibus, significantia & significata, res & signa, virtus invisibilis & visibilia sacramen∣ta ¶ 1.11 sic faciunt unum corpus, sicut caro & spi∣ritus, &, quod videtur, in nomine & virtute Chri∣sti corpus censetur. In hac rerum convenien∣tia honorificatus est Christus, & gloriosae laudis triumphos laetabunda hodie canit Ecclesia, in lapide angulari ¶ 1.12 consocians disjunctos olim parietes; quos in unum mirabilis artifex fuso sanguine glutinavit, & reprobato diu à malig∣nis fidei fundamento, caritatis suae nexibus di∣visas copulavit macerias, & redegit partes in

totum, & multa in unum; & facti sunt una do∣mus confoederati parietes, & stabile fundamen∣tum. Honorificatus est Christus resurgens à mortuis, victor mortis, spolians inferos, & cap∣tivos praemittens ad superos. Hucusque per hu∣militatis gradus ascendens, modo gloria & ho∣nore coronatus, nil mortale, nil passibile reti∣nens ¶ 1.13, impassibilitatis & immortalitatis do∣navit nos gloria, & resurgentes in beatitudine constituit sempiterna.

* 1.14 Resurrexerunt quidem ante Christum, sed in nomine & fide ejus, sub Helia vivente in corpo∣re, unus: & Helisaeo vivo & mortuo, duo qui obierant: sed ad mortem quam gustaverant, iterum redierunt. Resurrexit et Lazarus ¶ 1.15, et alii nonnulli ad imperium Christi: et aliquo tempore beneficio vitae usi, iterum ad funera rediere. Res quidem honorabilis et domina∣tio potestativa fuit, ad corpus exanime spiritum rcvocare: sed resurrectionis hujus cujus sunt in Christo primitiae; incomparabilis est dignitas; quam nec sequitur corruptela, nec dissolvit an∣tiquitas, nec aliqua mutabilitas labefactat. Mi∣rati sumus in transfiguratione quae facta est in monte praesentibus Apostolis Petro, et Jacobo, et Joanne, quando sicut sol resplenduit facies Sal∣vatoris, et vestimenta ejus candorem omnem ex∣uperantia Apostolorum hebetavere conspectum: sed momentaneus ille decor imaginem, non spe∣ciem; similitudinem, non substantiam; partem, non plenitudinem transformationis mirifice ex∣plicavit: sed neque eandem gloriam quam an∣te ostendit; sed quod videre consueverant, hoc viderunt; et dilata est claritatis illius quam no∣bis pollicitus est plenitudo, quae in se erat perfe∣cta et b 1.16 à nobis expectatur perficlenda, lucidior et sincerior quam aestimari possit ab aliquo, vel quam illa etiam claritas intimaverit, cujus pri∣mitias in Christo transformato accepimus.

c 1.17 Opus inclytum et nobile plasma primi homi∣nis conditio fuit, sed quasi seminarium refor∣mationis hujus. Illa prima formatio imaginem et similitudinem artificis ad veritatis essentiam pertrahebat, paulatimque consummata prodiit species, et apparuit candor quem occultabat im∣mortalitas, qua absorpta est eadem quidem et non alia humanitatis natura; sed sanato mor∣bo quo periculis tenebatur obnoxia, sana et in∣columis stabili felicitate, corpore et anima idem sapientibus, in nullo dissentientibus; praeceptis duplicibus stolis, conspectibus divinis assistit.

Agunt in coelestibus haec paschalia gaudia ipsi angelici spiritus, et resurgentis Domini gloriam admirantur, laetantur et delectan∣tur in eo, quod forma servi reversa sit in for∣mam Dei, et exianitio humilitatis ad deposi∣tae altitudinis redierit majestatem. Sed et in hoc multiplicata sunt gaudia, quod ab his pro quibus se humiliaverat, tantae excel. Ientiae beneficium dignatur esse commune ¶ 1.18 & partiri nobis suae abundantiam voluit cla∣ritatis: ut post resurrectionem corpas 〈◊〉〈◊〉 aggravet animam, sed sit caro sine mole & pondere, agilis & mobilis, nullis clausa 〈◊〉〈◊〉 visu & auditu penetrans omnia & attingens, quocunque voluerit sine impedimento dilcur∣rens. Inerit resuscitatis corporibus nulli vani∣tati subjecta libertas; & quae cogi non possit ad aliquid, in nullo laborans, jam a spe educta, re ipsa perfruens, nulla expectatione 〈◊〉〈◊〉 & in pace quietissima confirmata, omnisque er∣pers formidinis, in spiritalibus deliciis jugisilla mansio reflorebit.

Quam mirabilis est scientia tua Deus, confirmata est super nos, nec possumus ad eam attin∣gere. Haec sapientiae tuae altitudo, d 1.19 qua ¶ 1.20 mun∣dum non ex praecedente materia, sed solo ver∣bi tui condidisti imperio: creaturis vero corpo∣ralibus ex mundi essentia dedisti initium, 〈◊〉〈◊〉 incolis singula elementa adornans; hominem quem de mundo fecisti, cunctis in terra & a∣quis & aere viventibus praesiciens, ita ut suo praeposito singula in suo genere mimstrarent. Tu aliis vitam temporalem, aliis procurasti perpetuam; admirabili ordine quaedam mu∣tans & renovans: & praefinito tempore metam irrationabilibus omnibus praefixisti & terminum, quem transire non possit dissolutiom conditio destinata. Homo quia ex coelesti et terrena materia compactus est, vestitus extrinsecus pel∣le et carnibus, tempus accepit, quo te jabente, redderet terrae quod de terra assumserat, et ad immaterialem originem reverteretur spiritus, cujus natura difsolutionis non admittit injuri∣am. Corpus putredine, et caro vermibus con∣sumenda, secundum naturae suae rationem aeter∣nitatis non poterat privilegio perfrui ¶ 1.21 et quod sibi jure non competebat, à conditore nequibat exigere; neque ulla eorum interrogatio super hoc merebatur responsum. Sed tu, optime Domine, ultro gratiam volens dare spiritui, decrevisti clementius, ut ex societate et clien∣tela quam reddiderat animae caro, aliquid ei commodi proveniret: et quae 〈◊〉〈◊〉 vehiculum fu∣erat et particeps studiorum, in recompensati∣one ministerii, iterum dilecto accolae consoci∣ata, pudica et pacifica rediret, nullas secum re∣vehens contumelias, quibus deinceps quietis in∣ternae concuteret puritatem. Sed & hoc, Do∣mine. ad cumulum beneficii addidisti, ut inter legem carnis & spiritus nulla postmodum esset diversitas, sed una utriusque ex lege tua sancta firmetur, nec post initum foedus ulla iterum in∣ter eos recrudescat rebellio; sed per manum tuam reconciliatio ordinata stabilis in perpe∣tuum perseveret. Te igitur jubente, terra 〈◊〉〈◊〉

〈◊〉〈◊〉 & expulsa de domo iterum a 1.22 conjungatur viro, non jam ancilla, 〈◊〉〈◊〉 & habitant anius moris in domo mumurationibus conso∣pitis, quas olim compugnantes inter se concu∣piscentiae concitabant.

Quis, domine Deus, considerare haec opera qua sufficit? & quis lutum coagulare potest in carnem? quis formare potest in hominem, quis infundere animam, quis reddere vitam, quis 〈◊〉〈◊〉 aeternitatem, quis addere felicitatem? Ad hunc proventum humana b 1.23 laborat creatio ¶ 1.24, haec semper fidelium expectatio fuit. Hoc op∣cabat rex ille humilis qui se noverat 〈◊〉〈◊〉 ut adderes conditioni tuae quod deerat, & perficeres & solidares opus tuum, quod 〈◊〉〈◊〉 & mortalitas assidue convitiis 〈◊〉〈◊〉 solebant affligere, & variis opprobriis consue∣verant infestare. Tu morti imperas, & absorp∣ta eliditur: inanescit corruptio, ubi aeger te medente sanatur. Gustavisti mortem pro filiis hominum; ut qui tecum mortui erant, tecum viverent, & participes tribulationum, etiam consolatione gauderent. Resurrectio quidem communis est, & ante tribunal Christi necesse est in corpore justos stare & impios, Dei hoc di∣ctante justitia, ut pietas & impietas in operato∣ribus debitis stipendils donarentur; & qui fi∣nem habere contemserunt in malis, infinita clau∣derentur ultione in poenis; & qui gloriati sunt in cruce, cum crucifixo regnantes beatae fierent perennitatis participes. Non sunt participes hujus gaudii, quos damnat ambitio: non po∣test furtivos habens loculos, paschalibus solen∣niis interesse. Nihil proditor & venditor ma∣gistri, fermentator profanus commune habet cum azymis: omnis immundus in anima ad esum hujus agni prohibetur accedere. Nulla ad hanc laetitiam perfidia recipitur; omnis ma∣lignitas excluditur: 〈◊〉〈◊〉 pedibus ad evan∣gelizandum paratus ¶ 1.25 accinctus renibus & sancti∣moniae destinatus, habens baculum in manibus, & festinans ut AEgypti deserat idola, sequens Moysen, nec formidans viae discrimina, quis∣que purus & sincerus, sine fraude homo verus, ac∣cedat & edat: & securus quod resurgat, mor∣tem optet, ut attingat, ad aeterna gaudia, in quibus est vita nostra sursum manens, & nos tra∣hens ad bona coelestia. Qui vivit, & regnat Deus c 1.26 per omnia secula seculorum.

Notes

• a 1.1

  De tribus mulieribus quae ad unguendum dominum ad monumentum venerunt, O. A.
• b 1.2

  Qua ei, O. A.
• ¶ 1.3

  Pamelius ait, Manutius & Morelius quassarentur 〈◊〉〈◊〉 sed prius malo. Est tamen locus obscurus, praesertim in eo quod 〈◊〉〈◊〉
• ¶ 1.4

  Pamelius ait, Psalmos filiis Chore articulatos, videtur ipsis auctoribus adscri∣bere.
• ¶ 1.5

  Pamelius ait, Hieron. non satis quidem 〈◊〉〈◊〉 hanc sententiam in Matth. dicens sepultum Adam juxta 〈◊〉〈◊〉 & Arbeae, ficut in lib. Josue legitur. Praeter tamen 〈◊〉〈◊〉 contra Tatianum (ad cujus verba videtur alludere Hieron.) Origines tract. 35. in Matth. Athanas. de passione Domini. Am. 〈◊〉〈◊〉 epist. 19. Chrysost. in Joan. cum Theophylacto & Euthy∣mio, & August. serm. 71. de tempore, idem cum hoc auctore sentiunt.
• a 1.6

  Poena excessibus, O. A. Laud.
• b 1.7

  Sic O. A. Imp. & nomine.
• c 1.8

  Cantemus Domino, O. A. Bod,
• d 1.9

  〈◊〉〈◊〉 O. A.
• * 1.10

  e Quod non videtur, O. A.
• ¶ 1.11

  Pamelius ait, Ita pror∣sus lego cum Cauchio, pro, invisibilia sacramenta, vel ob id quod sequitur: quod videtur, & nomine & virtute Christi corpus 〈◊〉〈◊〉 Quae verba mire faciunt contra Calvinistas.
• ¶ 1.12

  Pamelius ait, Locus obscurus, cum Ec∣clesiae adscribatur, quod Christi peculiare est.
• ¶ 1.13

  Pamelius ait, Manutius vitio operarum habebat, nisi.
• * 1.14

  a Ostendit Apostolis, O. A. Bod.
• ¶ 1.15

  Pamelius ait, Manutius & Morelius, 〈◊〉〈◊〉: at prius placet.
• b 1.16

  In nobis, O. A.
• c 1.17

  Opus inclytum. Haec & sequentia ad paragraphi 〈◊〉〈◊〉 ex MSS. supplevimus.
• ¶ 1.18

  Pamelius ait, Depravato prius lectum: dignatus. significat asterisco suo Ma∣nut illud ergo cum Cauchio reponimus.
• d 1.19

  Qui, O. A. Laud. Bod.
• ¶ 1.20

  Pamelius ait, Hoc 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 go pro qui.
• ¶ 1.21

  Pamelius ait, Hoc 〈◊〉〈◊〉 pro, 〈◊〉〈◊〉 poterant, quia sequitur 〈◊〉〈◊〉 & rursum, 〈◊〉〈◊〉
• a 1.22

  Conjugatur, Laud.
• b 1.23

  Laborabat, Laud. Bod.
• ¶ 1.24

  Pamelius ait, Hoc 〈◊〉〈◊〉 ex Remboldo, pro, laborat, quia sequitur, fuit, & 〈◊〉〈◊〉
• ¶ 1.25

  Pamelius ait, Sic recte Gravius & Morelius, pro peractus.
• c 1.26

  per infinita secula, amen, Laud.