Sancti Cæcilii Cypriani Opera recognita & illustrata per Joannem Oxoniensem episcopum ; accedunt Annales Cyprianici, sive, Tredecim annorum ; quibus S. Cyprianus inter Christianos versatus est, brevis historia chronologice delineata per Joannem Cestriensem.

D. CAECILII CYPRIANI DE ZELO ET LIVORE ¶ 1.1.

ZElare quod a 1.2 bonum videas, & invidere melioribus, leve apud * 1.3 quosdam & modicum crimen videtur, fratres dilectissimi; * 1.4 dumque existimatur leve esse & modicum, non timetur; dum non timetur, contemnitur; dum contemnitur, non facile vitatur, & fit coeca & occulta pernicies: quae dum minus perspicitur ut caveri à b 1.5 providentibus possit, improvidas mentes latenter affligit. Porro * 1.6 autem Dominus prudentes esse nos jussit, & cauta sollicitudine vigi∣lare * 1.7 praecepit; ne adversarius vigilans c 1.8 semper, & semper insidians ubi in pectus d 1.9 obrepserit, de scintillis conflet incendia, de parvis maxima exaggeret; & dum remissis & incautis leniore aura & flatu molliore blanditur, procellis ac turbinibus excitatis, ruinas fidei & salutis, ac vitae naufragia moliatur. Excubandum est itaque, fratres dilectissimi, atque omnibus viribus elaborandum, ut inimico saevien∣ti, & jacula sua in omnes corporis e 1.10 partes, quibus percuti & vulne∣rari possumus dirigenti; sollicita, & plena vigilantia repugnemus, se∣cundum quod Petrus Apostolus in epistola sua praemonet & docet; dicens: Sobrii estote & vigilate, quia adversarius vester diabolus * 1.11 tanquam leo rugiens circuit, f 1.12 aliquem devorare quaerens ¶ 1.13. Circuit ille nos singulos, & tanquam hostis, clausos obsidens, muros explo∣rat, & tentat an sit pars aliqua membrorum minus stabilis, & minus fida, cujus aditu ad interiora penettetur. Offert oculis g 1.14 formas illices, & faciles h 1.15 voluptates, ut visu destruat castitatem. Aures i 1.16 per canoram musicam tentat, ut soni dulcioris auditu solvat & mol∣liat Christianum vigorem. Linguam convicio provocat, manum in∣juriis lacessentibus ad petulantiam caedis instigat: ut fraudatorem faciat, lucra opponit injusta: ut animam pecunia k 1.17 capiat, ingerit perniciosa compendia: honores terrenos promittit, ut coelestes adi∣mat: ostentat falsa, ut vera subripiat: & cum latenter non potest faliere, exerte l 1.18 atque aperte minatur: terrorem turbidae persecu∣tionis

intentans, ad debellandos Dei servos inquietus semper, & semper infestus: in pace subdolus, in persecutione violentus.

Quamobrem, fratres dilectissimi, contra omnes diaboli vel fallaces * 1.19 insidias, vel apertas minas stare debet instructus animus & armatus; a 1.20 tam paratus semper ad repugnandum, quam est ad impugnandum semper paratus inimicus. Et quoniam frequentiora sunt tela ejus, quae latenter obrepunt, magisque occulta & clandestina jaculatio; quo minus perspicitur, hoc & gravius & crebrius in vulnera nostra grassatur: ad haec quoque intelligenda & depellenda vigilemus; ex quibus est zeli & livoris malum. Quod si quis penitus inspiciat, in∣veniet nihil magis Christiano cavendum, nihil cautius providendum, quam ne quis invidia & livore capiatur; b 1.21 ne quis fallentis inimici caecis laqueis implicatus, dum zelo frater in fratris odia convertitur, gladio suo nescius ipse perimatur; quod ut colligere plenius & mani∣festius perspicere possimus, ad caput ejus atque originem recurramus.

* 1.22 Videamus unde zelus, & quando, & quo modo coeperit; facilius * 1.23 enim à nobis malum tam perniciosum vitabitur, si ejusdem mali & origo & magnitudo noscatur. Hinc Diabolus inter initia statim mundi & perit primus, & perdidit. c 1.24 Ille dudum angelica majesta∣te subnixus, ille Deo acceptus & carus, postquam hominem ad ima∣ginem Dei factum conspexit, in zelum malevolo livore prorupit, non prius alterum dejiciens instinctu zeli, quam ipse zelo ante dejectus ¶ 1.25; captivus antequam capiens; perditus, antequam perdens; d 1.26 dum stimulante livore homini gratiam datae immortalitatis e 1.27 eripit, ip∣se quoque id, quod prius fuerat, amisit. Quale malum est, fratres dilectissimi, quo Angelus cecidit; quo circumveniri & subverti alta illa & praeclara sublimitas potuit; quo deceptus est ipse qui decepit? Exinde invidia grassatur in terris, dum livore periturus, magistro perditionis obsequitur: dum diabolum, qui zelat imitatur. Sicut scriptum est: Invidia autem diaboli mors introivit in orbem terra∣rum. * 1.28 Imitantur ergo illum qui sunt ex parte ejus. Hinc denique novae fraternitatis prima odia, hinc parricidia nefanda coeperunt, dum Abel justum Cain zelat injustus, dum bonum malus invidia & * 1.29 livore persequitur. Tantum valuit ad consummationem facinoris aemulationis furor; ut nec caritas fratris, nec sceleris immanitas, nec timor Dei, nec poena delicti cogitaretur. Injuste oppressus est, qui justitiam primus ostenderat: odia perpessus est, qui odisse non no∣verat: occisus est impie, qui moriens non repugnabat. Et quod * 1.30 Esau fratri suo Jacob inimicus extitit, zelus fuit. Nam quia ille be∣nedictionem patris acceperat, hic in odium persecutionis facibus li∣voris exarsit. Et quod Joseph fratres sui vendiderunt, causa ven∣dendi * 1.31 de aemulatione descendit; postquam id quod sibi in visioni∣bus prosperum fuerat ostensum, simpliciter ut fratribus frater expo∣suit, in invidiam malevolus animus erupit. Saul quoque Rex ut * 1.32 David odisset, ut persecutionibus saepe repetitis innocentem, miseri∣cordem, miti lenitate patientem necare cuperet, quid aliud quam

zeli stimulus provocavit? quia Goliad interfecto, & ope ac dignati∣one divina tanto a 1.33 hoste deleto, populus admirans in laudes David b 1.34 praedicationis suffragio prosiliit; c 1.35 Saul simultatis atque insectatio∣nis furias de livore concepit. Et ne longum faciam singulos d 1.36 ac∣censendo, pereuntis e 1.37 semel populi attendamus interitum. Judaei * 1.38 nonne inde perierunt, dum Christo malunt invidere quam credere? Obtrectantes magnalibus quae ille faciebat, zelo excaecante decepti sunt, nec ad divina noscenda cordis oculos a perire potuerunt.

f 1.39 Quae nunc considerantes, fratres dilectissimi, contra tantam mali * 1.40 perniciem vigilanter & fortiter dicata Deo pectora muniamus. Ali∣orum mors proficiat ad nostram salutem; imprudentium poena pro∣videntibus conferat sanitatem. Non est autem quod aliquis existi∣met malum istud una specie contineri, aut brevibus terminis, & an∣gusto fine concludi. Late patet zeli multiplex & fecunda pernicies. g 1.41 Radix est malorum omnium, fons cladium, seminarium delictorum, materia culparum. Inde odium surgit, animositas inde procedit. Avaritiam zelus inflammat; dum quis suo non potest esse contentus, videns alterum ditiorem. Ambitionem zelus excitat, dum cer∣nit quis alium in honoribus h 1.42 auctiorem: zelo excaecante sensus no∣stros, atque in ditionem suam mentis arcana redigente, Dei timor spernitur, magisterium Christi negligitur, judicii dies non provide∣tur. Inflat superbia, exacerbat saevitia, perfidia praevaricatur, im∣patientia concutit, furit discordia, ira fervescit; nec se jam potest cohibere, vel regere, qui factus est potestatis alienae. Hinc Domi∣nicae pacis vinculum rumpitur, hinc caritas fraterna violatur, hinc adulteratur veritas, unitas scinditur, ad haereses atque ad schismata prosilitur; dum obtrectatur sacerdotibus, dum Episcopis invidetur, cum quis aut queritur non se i 1.43 potius ordinatum, aut dedignatur al∣terum ferre praepositum. Hinc recalcitrat, hinc rebellat de zelo su∣perbus, de aemulatione perversus; animositate & livore, non hominis, sed honoris inimicus.

k 1.44 Qualis vero animae tinea, quae cogitationum tabes, pectoris quan∣ta * 1.45 rubigo? zelare in altero vel virtutem ejus, vel felicitatem, id est, odisse in eo vel merita propria, vel beneficia divina; in malum pro∣prium bona aliena convertere, illustrium prosperitate torqueri, alio∣rum gloriam facere suam poenam; velut quosdam pectori suo admo∣vere carnifices, cogitationibus & sensibus suis adhibere tortores, qui se intestinis cruciatibus lacerent, qui cordis secreta malevolentiae ungulis pulsent: non cibus talibus laetus, non potus potest esse jucun∣dus; suspiratur semper, & ingemiscitur, & doletur: dumque ab in∣vidis nunquam livor exponitur ¶ 1.46, diebus ac noctibus pectus obsessum sine intermissione laniatur. Mala cetera habent l 1.47 terminum; & quodcunque delinquitur, delicti consummatione finitur. In adul∣tero cessat facinus perpetrato stupro; in latrone conquiescit scelus homicidio admisso; & m 1.48 praedoni rapacitatem statuit ¶ 1.49 praeda possessa;

& falsario modum ponit impleta fallacia; zelus terminum non ha∣bet, permanens jugiter malum & sine fine peccatum, quantoque ille cui invidetur successu meliore profecerit, tanto invidus in majus in∣cendium livoris ignibus inardescit. Hinc vultus minax, torvus a∣spectus, pallor in facie, in labiis tremor, stridor in dentibus, verla rabida, effrenata convicia, manus ad caedis violentiam promta; eti∣am si à gladio interim vacua, odio tamen a 1.50 furiatae mentis armata: & iccirco Spiritus sanctus dicit in Psalmis: b 1.51 Noli zelare bene ambu∣lantem * 1.52 in via sua. Et iterum: Observabit peccator justum, & c 1.53 stri∣debit ad eum d 1.54 dentibus suis. Deus autem irridebit eum; quoni∣am providet quia e 1.55 veniet dies ejus. Hos beatus Apostolus Paulus designat & denotat dicens: Venenum aspidum sub labiis eorum, & * 1.56 os eorum f 1.57 maledictione & amaritudine plenum est. g 1.58 Veloces ad effundendum sanguinem pedes eorum: h 1.59 contritio & calamitas in viis eorum, i 1.60 qui viam pacis non agnoverunt, nec est timor Dei ante oculos eorum. Multo malum levius, & periculum minus est, cam membra gladio vulnerantur. Facilis cura est, ubi plaga persp cua est; & cito ad sanitatem medela subveniente k 1.61 perducitur vulnus, quod videtur: zeli vulnera abstrusa sunt & occulta, nec remedium curae medentis admittunt, quae se intra conscientiae latebras caeco do∣lore clauserunt. Quicunque es invidus & malignus; videris quam sis ¶ 1.62 eis quos odisti insidiosus, perniciosus, infestus: nullius magis quam tuae salutis inimicus es. Quisquis ille est quem zelo perseque∣ris, subterfugere & vitare te poterit: tu te non l 1.63 potes fugere: ubi∣cunque fueris, adversarius tuus tecum est, hostis semper m 1.64 in pectore tuo est, pernicies intus inclusa est, ineluctabili catenarum nexu liga∣tus & vinctus es, zelo dominante captivus es, nec solatia tibi ulla subveniunt. Perseverans malum est, hominem persequi ad Dei gra∣tiam pertinentem: calamitas sine remedio est, odisse felicem.

Et iccirco, fratres dilectissimi, huic periculo consulens Dominus, * 1.65 ne quis zelo fratris in laqueum mortis incurreret; cum eum discipu∣li interrogarent n 1.66 quis inter illos major esset: Qui fuerit, inquit, mini∣mus * 1.67 in omnibus vobis, hic erit magnus. Amputavit omnem aemu∣lationem responso suo, omnem causam & materiam mordacis invidiae eruit & abscidit. o 1.68 Discipulo Christi zelare p 1.69 non licet, non licet invi∣dere. Exaltationis apud nos non potest esse contentio, de humili∣tate ad summa q 1.70 crescimus, didicimus unde placeamus. Denique & Apostolus Paulus instruens & monens, ut qui illuminati Christi lumine, tenebras nocturnae conversationis evasimus; in factis atque in * 1.71 operibus luminis ambulemus; scribit & dicit: Nox transivit, dies autem appropinquavit; abjiciamus ergo opera tenebrarum, & r 1.72 in∣duamus arma lucis, tanquam in die s 1.73 decenter ambulemus: non in comessationibus & ebrietatibus; non in concupiscentiis & impudi∣citiis; non in certaminibus & zelo. Si recesserunt de pectore tuo

tenebrae; si nox inde discussa est; si caligo detersa est; si illumina∣vit sensus tuos splendor diei; si homo lucis esse coepisti: quae sunt Christi gere; quia a 1.74 lux & dies Christus est. Quid in zeli tene∣bras ruis? quid te nubilo livoris involvis? quid invidiae caecitate, omne pacis & caritatis lumen extinguis? quid ad Diabolum, cui re∣nunciaveras, redis? quid Cain similis existis? Homicidii namque facinore constringi eum quisquis zelaverit, & odio habuerit fratrem suum, declarat Joannes Apostolus, in Epistola sua dicens: Qui fra∣trem * 1.75 suum odit, homicida est: & scitis quia omnis homicida non habet in se vitam manentem. Et iterum: Qui dicit se in luce esse, * 1.76 & fratrem suum odit, in tenebris est usque adhuc, & in tenebris am∣bulat, & non scit quo eat: quoniam tenebrae excaecaverunt oculos ejus. Qui odit, inquit, fratrem suum, in tenebris ambulat, & b 1.77 non scit quo eat: it enim nescius in gehennam, ignarus & caecus praecipi∣tatur in poenam; recedens scilicet à Christi lumine monentis & di∣centis: Ego sum lumen mundi: qui me secutus fuerit, non ambulabit * 1.78 in tenebris, sed habebit lumen vitae. Sequitur autem Christum, qui praeceptis ejus insistit, qui per magisterii ejus viam graditur, qui vesti∣gia ejus atque itinera sectatur, qui id quod Christus & fecit & docuit, imitatur: secundum quod c 1.79 Petrus quoque hortatur & monet dicens: Christus d 1.80 passus est ¶ 1.81 pro nobis, relinquens vobis exemplum ut se∣quamini * 1.82 vestigia ejus.

Meminisse debemus quo vocabulo plebem suam Christus appellet, * 1.83* 1.84 quo titulo gregem suum nuncupet: oves nominat, ut innocentia Christiana ovibus aequetur: agnos vocat, ut agnorum naturam sim∣plicem simplicitas mentis imitetur. Quid sub vestitu ovium lupus latitat? quid gregem Christi, qui se Christianum mentitur, infamat? Christi nomen induere, & non per Christi viam pergere; quid aliud quam praevaricatio est divini nominis, quam desertio itineris saluta∣ris? quando ipse doceat & dicat eum ad vitam venire, qui e 1.85 man∣data servaverit: & eum esse sapientem, qui verba ejus audierit & fe∣cerit: * 1.86 doctorem quoque eum maximum ¶ 1.87 in regno coelorum vocari, qui fecerit & sic docuerit: tunc praedicanti profuturum quod bene atque utiliter praedicatum fuerit, si id quod ore promitur, factis se∣quentibus impleatur. Quid vero insinuavit crebrius discipulis suis Dominus, quid inter salutaria monita & praecepta coelestia custodi∣endum magis servandumque mandavit; quam, ut eadem dilectione qua discipulos ipse dilexit, f 1.88 nos quoque invicem diligamus? Quo modo autem vel pacem Domini, vel caritatem tenet, qui interce∣dente zelo nec pacificum potest esse, nec carus ¶ 1.89? Ideo & Apostolus Paulus cum pacis & caritatis merita depromeret, cumque assevera∣ret firmiter & doceret nec fidem sibi, nec eleemosynas, nec passionem quoque ipsam g 1.90 confessionis & martyrii profuturam, nisi caritatis foedera integra atque inviolata servasset; adjecit & dixit: Caritas * 1.91 magnanima est, caritas benigna est, caritas non zelat. Docens sci∣licet & ostendens eum posse caritatem tenere, quisquis magnanimus fuerit ¶ 1.92

& benignus, & zeli ac livoris alienus. Item alio loco cum moneret, ut homo jam Sancto spiritu plenus, & nativitate coelesti Dei silius factus, non nisi spiritalia & divina sectetur, ponit & dicit: Et ego quidem, frarres, non potui vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus, quasi infantibus in Christo, a 1.93 Lac vobis potum de∣di, * 1.94 non cibum: nondum enim poteratis, sed neque nunc b 1.95 potestis, adhuc enim estis carnales: ubi c 1.96 enim in vobis zelus & contentio & dissensiones sunt, nonne carnales estis, & secundum hominem am∣bulatis?

Obterenda sunt, fratres dilectissimi, vitia & peccata carnalia, & * 1.97 terreni corporis infesta labes spiritali vigore calcanda: ne dum ite∣rum ad veteris hominis conversationem revolvimur, letalibus laqueis implicemur, Apostolo hoc idem d 1.98 providenter & salubriter praemo∣nente: Itaque, inquit, fratres, non secundum carnem vivamus, si * 1.99 enim secundum carnem e 1.100 vixeritis, incipietis mori ¶ 1.101; si autem spiri∣tu opera carnis f 1.102 mortificaveritis, vivetis: quotquot enim spiritu Dei aguntur, hi filii Dei sunt. Si filii Dei sumus, si templa ejus esse jam coepimus, si accepto Spiritu sancto, sancte & spiritaliter vivimus, si de terris oculos ad coelum sustulimus, si ad superna & divina ple∣num Deo & Christo pectus ereximus: non nisi quae sunt Deo & Christo digna faciamus: sicut & Apostolus excitat & hortatur: Si * 1.103g 1.104 consurrexistis, inquit, cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens: quae sursum sunt sapite, h 1.105 non quae super terram. Mortui enim estis, & vita vestra abscondita est cum Christo in Deo: cum autem Christus apparuerit vita vestra, tunc & vos apparebitis cum ipso in gloria. Qui ergo in baptismo secundum hominis antiqui peccata carnalia, i 1.106 & mortui & sepulti su∣mus, qui regeneratione coelesti Christo consurreximus; quae sunt Christi & cogitemus pariter & geramus: sicut idem Apostolus docet rursus & monet, dicens: Primus homo de terrae limo, secundus ho∣mo * 1.107 de coelo: qualis ille de limo, tales & qui de limo: & qualis coe∣lestis, tales & coelestes. Quomodo portavimus imaginem ejus qui de limo est, portemus & imaginem ¶ 1.108 ejus qui de coelo est. Imagi∣nem autem coelestem portare non possumus, nisi in eo quod esse nunc k 1.109 coepimus, Christi similitudinem praebeamus: hoc est enim mutasse quod fueras, & coepisse esse quod non eras, ut in te divina nativitas luceat, ut ad patrem Deum deifica disciplina respondeat, ut honore & laude vivendi Deus in homine clarescat; ipso exhortante & mo∣nente, & eis qui se clarificant, vicem mutuam pollicente: Eos, * 1.110 inquit, qui clarificant me, clarificabo; & qui spernit me, spernetur. Ad quam l 1.111 clarificationem formans nos ac praeparans Dominus, & filiis Dei similitudinem Dei patris infinuans, in Evangelio suo dicit: Audistis quia dictum est: Diliges m 1.112 proximum tibi, n 1.113 & odio ha∣bebis * 1.114 inimicum tibi. Ego autem dico vobis, diligite inimicos ve∣stros, & orate pro his qui vos persequuntur, ut sitis o 1.115 filii patris vestri

qui in coelis est, qui solem suum oriri facit super bonos & malos, & pluit super justos & injustos. Si hominibus laetum est & gloriosum, filios habere consimiles; & tunc magis generasse delectat, si ad pa∣trem lineamentis paribus soboles a 1.116 subsiciva ¶ 1.117 respondeat: quanto major in Deo patre laetitia est, cum quis sic spiritaliter nascitur, ut in actibus ejus & laudibus divina b 1.118 generositas praedicetur? Quae justitiae palma est, quae corona, c 1.119 esse te talem, de quo Deus non dicat: Filios * 1.120d 1.121 genui & exaltavi, ipsi autem spreverunt e 1.122 me; sed collaudet te po∣tius Christus, & invitet ad praemium dicens: Venite benedicti patris * 1.123 mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi?

His meditationibus corroborandus est animus, fratres dilectissi∣mi, * 1.124 ejusmodi exercitationibus contra omnia diaboli jacula firmandus. Sit ante oculos divina lectio, in manibus bona operatio, in sensibus Dominica cogitatio. Oratio jugis omnino non cesset. Salutaris operatio perseveret. Spiritalibus semper actibus occupemur, ut quotiescunque inimicus accesserit, quoties adire tentaverit, & clau∣sum adversum se pectus inveniat & armatum. Non enim Christiani hominis corona una est, quae tempore persecutionis accipitur. Ha∣bet & pax coronas suas, quibus de varia & multiplici congressione victores, prostrato & subacto adversario coronamur. Libidinem su∣begisse, continentiae palma est. Contra iram, contra injuriam re∣pugnasse, corona patientiae est. De avaritia triumphus est, pecuni∣am spernere. Laus est fidei, fiducia f 1.125 futurorum mundi adversa tolerare. Et qui superbus in prosperis non est, gloriam de humili∣tate consequitur. Et qui ad pauperum fovendorum misericordiam pronus est, retributionem thesauri coelestis adipiscitur. Et qui ze∣lare non novit, quique unanimis & mitis fratres suos diligit, dilecti∣onis & pacis praemio honoratur. In hoc virtutum stadio quotidie currimus, ad has justitiae palmas & coronas sine intermissione tem∣poris pervenimus. Ad quas ut pervenire tu etiam possis, qui fueras zelo & livore possessus; omnem illam malitiam, qua prius g 1.126 tenebaris abjice, ad viam vitae aeternae vestigiis salutaribus reformare. Evelle de pectore tuo spinas & tribulos, ut te Dominicum h 1.127 semen fertili fruge locupletet, ut divina & spiritalis seges in copiam foecundae mes∣sis exuberet. Venena fellis evome, discordiarum virus exclude: purgetur mens, quam serpentinus livor infecerat; amaritudo omnis quae intus insederat, Christi dulcedine leniatur. Si de sacramento crucis & cibum sumis & potum; lignum, quod i 1.128 apud Mara profecit in imagine ad saporis dulcedinem, tibi in veritate proficiat ad mul∣cendi pectoris lenitatem: nec ad medelam prosperandae valetudinis laborabis; unde vulneratus fueras, inde curare. Ama eos quos ante oderas, dilige illos quibus injustis obtrectationibus invidebas. Bonos imitare, si sectari potes: k 1.129 si autem eos sectari non potes, collaetare certe & l 1.130 gratulare melioribus: fac te illis adunata di∣lectione

participem, fac te consortio caritatis & fraternitatis vinculo cohaeredem. Dimittentur tibi debita, quando ipse dimiseris: ac∣cipientur sacrificia tua, cum pacificus ad Deum veneris. Sensus * 1.131 atque actus tui divinitus dirigentur, quando ea quae divina & justa fune cogitaveris, ficut scriptum est: Cor viri cogitet justa ¶ 1.132, ut à Deo * 1.133 dirigantur gressus ejus. Habes autem multa quae cogites. Paradi∣sum cogita; quo Cain non redit, qui zelo fratrem peremit. Cogita coeleste regnum, ad quod non a 1.134 nisi concordes atque unanimes Do∣minus admittit. Cogita quod filii Dei hi soli possint vocari, qui * 1.135 fint pacifici; qui b 1.136 nativitate coelesti & lege divina, ad similitudinem Dei patris & Christi respondeant adunati. Cogita sub oculis nos Dei stare, spectante ac judicante ipso conversationis ac vitae nostrae curricula decurrere: pervenire nos tunc demum posse, ut eum videre contingat; si ipsum nunc videntem delectemus actibus nostris; si nos dignos gratia ejus & indulgentia praebeamus; si placituri sem∣per in regno, in hoc mundo ante placeamus.

Notes

• ¶ 1.1

  Liber iste, ejusdem fere argumenti cum praecedente, ex eadem occasione etiam scriptus vi∣detur. Sed cum in epistola ad Jubaianum; tractatus de Patientia non autem hujus de zelo & livore meminerit Cyprianus; per est credere, tempore scriptionis istius Epistolae, alterum duorum tractatuum solummodo fuisse elacubratum Proinde Auctorem nostrum hunc non an∣te. annum proxime sequentem, nimirum 256. edidisle. 〈◊〉〈◊〉 autem illud opus minime dilatum, exinde fuadeur quod persecutio ingrueret, quae publica 〈◊〉〈◊〉 privatas simultates, quemadmodum ruinae lolent incendia extingueret: quaeque etiam Cyprianum ipsum perculit & Curubas amandavit. Libellum hunc Pontius evidenter designat, quando ait. Quis Livorem de venena∣ta invidiae malignitate venientem, dulcedine remedii salutaris inhiberet? Ejusdem meminit Hieron. in Comment. in Epist. ad Galat. c. 5. ubi appellat Librum de Zelo & Li∣vore valde optimum, (hoc addito elogio) quam qui legerit, non dubitabit annumerare operibus carnis invidiam. Pariter laudat Augustin. 1. 4. c. 8. 9. 11. De Baptism. cont. Do∣natistas. & etiam 1. 5. c. 14. Citat etiam Beda nostras in 1 Epist. D. Petri. c. ult.
• a 1.2

  Bonos, Lin.
• * 1.3

  An. 256.
• * 1.4

  Invidia hoc ipso gravius malum est, quod leve vi∣detur.
• b 1.5

  A praevidentibus, Voss. 1. Prudentibus, Pem. Voss. 2.
• * 1.6

  Mat. 10. 16.
• * 1.7

  Mat. 24. 42.
• c 1.8

  Semper ipse, Ben. Voss. 2.
• d 1.9

  Latenter obrepit, Pem. Voss. 2. obrepsit, Ar. Bod. 2. 4. Ver. Thu. Foss. obrepent, Vict.
• e 1.10

  Partes mittenti, Bod. 3.
• * 1.11

  1 Pet. 5. 8.
• f 1.12

  liquid devorare, Bod. 1. 2. Ver. Thu.
• ¶ 1.13

  In sacro textu est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 plurimi codices MSS. habent 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Ita Israe∣litae urbem Hierecuntem circumambulando destruebant. In libro Job, dicitur Diabolus orbem pererrare; hic nos singulos circuire perhibetur: ita intentus in uniuscujus∣que, ut in omnium perniciem.
• g 1.14

  Formas muli∣ebres, Bod. 3.
• h 1.15

  Voluntates, Lom. Ebor. Voss. 1. 2. NC. 1. Pem. Bod. 2. 4. Vict. Voss.
• i 1.16

  Canora musica, Ben. Thu. Foss.
• k 1.17

  Capiat, ostendit, Bod. 1.
• l 1.18

  Atque manifeste, Bod. 1.
• * 1.19

  Zelus & li∣vor, tanquam ipse Diabolus fugiends.
• a 1.20

  Sit tam paratus, Pem. Voss. 2.
• b 1.21

  Ne quis inimici, Pem. Voss. 1.
• * 1.22

  f Per spiritum, Ar.
• * 1.23

  Ad originem zeli recurri∣tur.
• c 1.24

  Ille angelica, Bod. 1, 2, 3, 4. Lam. Ebor. Lin. NC. 1. Voss. 1. 2. potestate subnixus, Bod. 3.
• ¶ 1.25

  Sunt qui superbiae potius quam invidiae, Angelorum lapsum imputant; sed adeo indivi∣duo nexu vitia ista cohaerent; ut scorsim consistere 〈◊〉〈◊〉 trum possit: imo alterum alteri parens simul sit & 〈◊〉〈◊〉
• d 1.26

  Et dum stimu∣lante, NC. 1. Lam. Ebor. Bod. 2.
• e 1.27

  Sic, Lam. Ebor. Lin. Voss. 1. Bod. 1, 2, 3, 4. eripit, qui quo∣que. Imp.
• * 1.28

  Sap. 2. 24.
• * 1.29

  Gen. 4. 8.
• * 1.30

  Gen. 27. 41.
• * 1.31

  Gen. 37. 18.
• * 1.32

  1 Reg. 18. 5.
• a 1.33

  Hoste dejecto, Pem. Voss. 2.
• b 1.34

  Praedicationis officio, Bod. 1.
• c 1.35

  Saul Rex, Pem. Voss. 2.
• d 1.36

  Recensendo, Lam. Ebor. Lin. NC. 1. Voss. 1. Bod. 1, 2, 3, 4.
• e 1.37

  Simul populi, Pem. Ebor.
• * 1.38

  Mat. 12. 24.
• f 1.39

  Quae nos considerantes, Thu. Foss. NC. 2.
• * 1.40

  Eorum ex∣emplis qui per zelum perierunt, oportet ut nos muni∣amus. Ne∣que enim u∣num sed mul∣tiplex malum est.
• g 1.41

  Radix est enim, Lin. Pem. Voss. 2. Bod. 3. 4.
• h 1.42

  Altiorem, Lam. NC. 1. Bod. 2. 3.
• i 1.43

  Potius honoratum, Bod. 3.
• k 1.44

  Qualis vero est, Lam. Ebor. Bod. 1, 2, 3, 4.
• * 1.45

  Nihil invido injustius, ni∣hil justius in∣viaia; quae certissimas paenas male∣volo reposcit.
• ¶ 1.46

  E medio tollitur, ex idiomate 〈◊〉〈◊〉 de quo supra monuimus in lib. ad Donat.
• l 1.47

  Terminum suum, Lam. Ebor. Bod. 2.
• m 1.48

  Praedonis rapacitatem Ar. Lam. Ebor. Lin. Bod. 1, 2, 3, 4. Thu. Vict satiat, Vat.
• ¶ 1.49

  Consistere facit; cohibet, ita 〈◊〉〈◊〉 siccitas dicitur flumina statuere.
• a 1.50

  Furiosae mentis, Pem. Voss. 2.
• b 1.51

  Noli te zelare, Bod. 4.
• * 1.52

  〈◊〉〈◊〉
• c 1.53

  Stridet, Lam. Bod. 1, 2, 3, 4. Thu. Ver.
• d 1.54

  Dentes, Bod. 1, 2, 3, 4. Ben.
• e 1.55

  Venient dies, Bod. 4. venit, Bod. 3.
• * 1.56

  〈◊〉〈◊〉
• f 1.57

  〈◊〉〈◊〉 dicto, Bod. 2. 4. Ver. Thu.
• g 1.58

  Et veloces, Bod. 3.
• h 1.59

  Contribulatio, Ar. NC. 1. Voss. 2. Bod. 1, 2, 3, 4. Ver. infelicitas, Bod. 3.
• i 1.60

  Quia viam, Bod. 1.
• k 1.61

  Perducitur quod videtur. 〈◊〉〈◊〉 Lam. Ebor. Thu. Foss. Lin. Bod. 1, 2, 3, 4.
• ¶ 1.62

  Consideres, reputes. De hac Cypri∣ani phrasi egimus in lib. ad Donat.
• l 1.63

  Potes vitare nec fugere, Ar. Voss. 2. fugere, ubicunque cunque fugeres, Foss.
• m 1.64

  In pectore est, Lam. Ebor. Thu. Bod. 1. 2.
• * 1.65

  Ut amulati∣onem omnem amputaret Dominus, il∣lum maxi∣muni sore spondet qui minimus est.
• n 1.66

  Quis eorum, 〈◊〉〈◊〉
• * 1.67

  Luc. 22. 24.
• o 1.68

  Discipulum Christi, Lam. Lin. Bod. 2.
• p 1.69

  Non decet, Bod. 2.
• q 1.70

  Crescimus unde place∣amus, Pem. Voss. 2.
• * 1.71

  Rom. 13. 12.
• r 1.72

  Induamur, Ver. Vet. innom.
• s 1.73

  Honeste, Lin.
• a 1.74

  Et lux & dies, Bod. 1.
• * 1.75

  〈◊〉〈◊〉.3.15.
• * 1.76

  〈◊〉〈◊〉 2.9.11.
• b 1.77

  Nescit quo eat Bod. 2.
• * 1.78

  〈◊〉〈◊〉 8.12.
• c 1.79

  Petrus Apostolus, Bod. 3.
• d 1.80

  Pas∣sus est pro vobis, Lam. Bod. 1. 2. Thu. Foss. vid. 1. 3. ad Quir. c. 39.
• ¶ 1.81

  Locus hic saepius Afsertur.
• * 1.82

  〈◊〉〈◊〉 2.21.
• * 1.83

  Non temere discipulos su∣os Oves ap∣pellabat De∣minus.
• * 1.84

  〈◊〉〈◊〉 21.17.
• e 1.85

  Mandata ejus, Ver. Bod. 2.
• * 1.86

  〈◊〉〈◊〉. 5. 19.
• ¶ 1.87

  Sacer textus 〈◊〉〈◊〉 habet 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Illi vero quibus coelestis 〈◊〉〈◊〉 politia magis quam domus sua nota videtur; 〈◊〉〈◊〉 Aureolam Doctoribus assignant, ita ut etiam in coelis doctoratus gradus sit capessendus. vid. Dan. 12. 3.
• f 1.88

  Nos invicem, Ar. Bod. 2. Thu. Foss.
• ¶ 1.89

  Caritatis cultor, benignus & amicus.
• g 1.90

  Confessoris aut martyris, Bod. 1, 2, 3, 4. Thu.
• * 1.91

  〈◊〉〈◊〉 Cor. 13. 4
• ¶ 1.92

  Longanimis. De hac phrasi Cy∣priani Vid. quae dicta 1. 3. ad Quir. c. 1.
• a 1.93

  Lacte vos potavi non cibo, Ar. Lam. Ebor. Lin. Bod. 1, 2, 3, 4. Thu. lacte vos cibavi, Bod. 1. elcam, l. 3. ad Quir. c. 3.
• * 1.94

  1 Cor. 3. 1.
• b 1.95

  Potestis cibum ferre, Voss. 1.
• c 1.96

  Etenim inter vos, NC. 1. Lam. Bod. 2.
• * 1.97

  Zelus & li∣ver, ceu cer∣tissima opera carnis, ob∣terendi & couculcandi.
• d 1.98

  Providente, Ar. Bod. 2.
• * 1.99

  Rom. 8. 〈◊〉〈◊〉
• e 1.100

  Vivitis, Bod. 3. 4. Voss. 1. Ver. Ben. moriemini, Bod. 3 Voss. 1.
• ¶ 1.101

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• f 1.102

  Mortificatis, Ver.
• * 1.103

  Coloss. 3. 1.
• g 1.104

  Consurrexistis inquit Christo, Ver. conresurrexi∣mus, Thu.
• h 1.105

  Non quae terrena, Ar. Bod. 1, 2, 3, 4. Ver. Ben.
• i 1.106

  Emortui, Ar.
• * 1.107

  1 Cor. 15. 47.
• ¶ 1.108

  De hac lectione saepius 〈◊〉〈◊〉
• k 1.109

  Coepi∣mus perseveremus, Voss. 1.
• * 1.110

  1 Reg. 2. 30.
• l 1.111

  Clarificationem conformans, Voss. 1.
• m 1.112

  Proximum tuum. Ar.
• n 1.113

  Et odies, 〈◊〉〈◊〉. Voss. 1. Bod. 1. 3.
• * 1.114

  Mat. 5. 43.
• o 1.115

  Similes patri, Ar. Lin. NC. 2. Bod. 1. 3. 4. patri vestro, Thu.
• a 1.116

  Succiisiva, Bod. 3. succidiva, Vict.
• ¶ 1.117

  Legendum suadet Rigaltius 〈◊〉〈◊〉 sed codicum suffragiis destitutus. Ego lectioni 〈◊〉〈◊〉 adhaerendum censeo; ut ex vulgari loquendi 〈◊〉〈◊〉 filii quasi ex parentum stirpe surculi abscissi 〈◊〉〈◊〉 qui arboris ingenio respondent. Sic. Rom 11. 〈◊〉〈◊〉 Judaeos bonae olivae germen, Gentes olea∣sti compellat Et Isaias pariter c. 5. Israelitas vitis gene∣rosae stoloni comparat, qui pro uvis fecerat labruscas. Epistola ad Euchratium de histrione, smili fere modo dicit Auctor noster. Non potest videri cessasse, qui vicarios subsitituit, & qui pro se uno plures succidaneos suggerit.
• b 1.118

  Generatio, Ar. Bod. 2.
• c 1.119

  Esse talem, Ar. Bod. 2.
• * 1.120

  〈◊〉〈◊〉 1.2.
• d 1.121

  Generavi, Bod. 1. 3. 4.
• e 1.122

  Me; collaudet te potius, Ar. Bod. 1, 2, 3, 4.
• * 1.123

  〈◊〉〈◊〉 25.34.
• * 1.124

  Officii sui er∣ga Patrem coelestem, & praemii repo∣siti memor Christianus, pacem & ca∣ritatem sette∣tur.
• f 1.125

  Futurorum bo∣norum, Bod. 1. 2. 3.
• g 1.126

  Tenebraris abige, Bod. 2.
• h 1.127

  Semen feraci, Bod. 1.
• i 1.128

  Apud Marram, Ver.
• k 1.129

  Si sectari non potes, Bod. 1, 2, 3, 4. Ver.
• l 1.130

  Sic Voss. 1. congratulare, Imp.
• * 1.131

  Mat. 5.24.
• ¶ 1.132

  Haec frustra quaesiveris in bibliis quae textum Hebraeum sequuntur; sed lectioni LXX. omnino respondent. Et quidem nihil perturbatius, quam liber hic proverbiorum in codicibus Graecis. Verba ipsa sunt, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Sed si attentius rem pensitemus, apparebit LXX. interpretes non longe hic à scopo aberrasse: 〈◊〉〈◊〉 runt scil. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quomodo legisse videtur 〈◊〉〈◊〉 daeus paraphrastes dum ait 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 saltem secreta viarum hominum, idem esse cum 〈◊〉〈◊〉 tu ejus duxerunt.
• * 1.133

  Prov. 16.1.
• a 1.134

  Nisi unanimes, Lin.
• * 1.135

  Mat. 5. 9.
• b 1.136

  Nativitate & lege, Ar. Lam. Ebor. NC. 1. Voss. 1. 2. Bod. 1, 2, 3, 4.