Sancti Cæcilii Cypriani Opera recognita & illustrata per Joannem Oxoniensem episcopum ; accedunt Annales Cyprianici, sive, Tredecim annorum ; quibus S. Cyprianus inter Christianos versatus est, brevis historia chronologice delineata per Joannem Cestriensem.

D. CAECILII CYPRIANI DE a 1.1 HABITU VIR GINUM ¶ 1.2

DIsciplina b 1.3 custos spei ¶ 1.4, retinaculum fidei ¶ 1.5, dux itineris salu∣taris, * 1.6* 1.7 fomes ac nutrimentum bonae indolis, magistra virtu∣tis, facit in Christo c 1.8 manere semper, ac d 1.9 jugiter Deo vive∣re, & ad promissa coelestia & divina praemia pervenire. Hanc & se∣ctari salubre est, & e 1.10 aversari ac negligere lethale. In Psalmis loqui∣tur * 1.11 Spiritus f 1.12 sanctus: continete disciplinam ¶ 1.13, ne forte irascatur Do∣minus; & g 1.14 pereatis à via recta, cum h 1.15 exarserit ¶ 1.16 cito ira ejus super vos. Et iterum: Peccatori autem i 1.17 dixit Deus: k 1.18 Ad quid expo∣nis * 1.19 justificationes meas, & assumis testamentum meum per os tuum? Tu autem odisti disciplinam, & l 1.20 abjecisti sermones meos m 1.21 retro. Et denuo legimus: n 1.22 Disciplinam qui abjicit, infelix est. Et de So∣lomone * 1.23

mandata sapientiae monentis accipimus: Fili ne neglexeris * 1.24 disciplinam Domini, a 1.25 nec defeceris ab eo correptus. Quem enim diligit Deus, b 1.26 corripit Si autem Deus quem diligit corripit; & ad hoc corripit, ut emendet; fratres quoque, & maxime sacerdotes, non oderunt, sed diligunt eos quos corripiunt ut emendent; quando & Deus per Hieremiam ante praedixerit, & tempora nostra significa∣verit, * 1.27 dicens: Et dabo vobis pastores secundum cor meum, & pa∣scent vos pascentes cum disciplina.

Quod si in Scripturis sanctis c 1.28 frequenter & ubique disciplina praecipitur, & fundamentum omne religionis ac fidei de observatione * 1.29 ac timore proficiscitur; quid cupidius appetere, quid magis velle ac tenere nos convenit, quam ut radicibus fortius fixis, & domiciliis nostris super petram robusta mole solidatis, inconcussi ad procellas & turbines seculi stemus, d 1.30 ut ad Christi munera per divina praecepta veniamus: considerantes pariter ac scientes, quod templa Dei sint membra nostra; ab omni faece contagionis antiquae, e 1.31 lavacri vitalis sanctificatione purgata; nec violari ea aut pollui fas sit, quando qui * 1.32 violat, & ipse violetur? Eorum nos templorum cultores & antistites sumus: serviamus illi, cujus esse jam coepimus. Paulus in Epistolis suis f 1.33 dicit, quibus nos ad curricula vivendi per divina magisteria formavit: Non estis vestri: g 1.34 emti enim estis pretio magno. h 1.35 Glo∣rificate * 1.36 & portate Deum in corpore vestro. Glorificemus & porte∣mus Deum puro & i 1.37 mundo corpore, & observatione meliore; & qui per sanguinem k 1.38 Christi Domini nostri redemti sumus, per omnia servitutis obsequia redemtoris imperio pareamus: demusque operam, ne quid immundum & profanum templo Dei inferatur, ne oftensus sedem quam inhabitat, derelinquat. l 1.39 Sospitantis Domini verba * 1.40 sunt & m 1.41 docentis, curantis pariter & monentis: Ecce, inquit, sanus factus es, jam noli peccare, ne quid tibi deterius fiat. Dat n 1.42 viven∣di o 1.43 timorem ¶ 1.44 dat innocentiae legem, postquam contulit sanitatem; nec habenis liberis & solutis vagari postmodum patitur, sed ipsis potius, quibus sanatus fuerat, mancipato, gravius comminatur; quod sit scilicet minor culpa deliquisse ante, cum necdum p 1.45 nôsses disci∣plinam Dei, q 1.46 nulla sit venia ¶ 1.47 ultra delinquere, r 1.48 postquam Deum nôsse coepisti: & quidem hoc tam viri quam mulieres, tam pueri quam puellae, sexus omnis atque omnis aetas observet, s 1.49 & curet pro religione & fide, quam Deo debet, ne quod sanctum & purum de Do∣mini dignatione percipitur, minus solicito timore teneatur, t 1.50 quia scriptum est: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. * 1.51

Nunc nobis ad virgines sermo est ¶ 1.52, quarum quo sublimior u 1.53 gloria * 1.54

est, major & cura est. a 1.55 Hae sunt Ecclesiastici germinis flores. decus atque ornamentum gratiae spiritalis, laeta indoles, laudis & honoris opus integrum atque incorruptum, Dei imago respondens ad sanctimoniam Domini, illustrior portio gregis Christi. Gaudet b 1.56 per illas, atque in illis largiter floret Ecclesiae matris gloriosa fecundi∣tas: quantoque plus copiosa virginitas numero suo c 1.57 addit, tanto plus gaudium matris augescit. Ad has loquimur, has adhortamur aftectione potius quam d 1.58 potestate ¶ 1.59: non quod extremi & minimi & humilitatis nostrae admodum e 1.60 conscii, aliquid ad censuram licen∣tiae vindicemus; f 1.61 sed g 1.62 quod ad sollicitudinem magis cauti, plus de diaboli infestatione timeamus h 1.63. Neque enim inanis haec cautio est, & vana formido, quae ad salutis viam consulit, quae Dominica & vita∣lia praecepta custodit, ut quae se Christo dicaverint ¶ 1.64, & à carnali concupiscentia recedentes tam carne quam mente se Deo voverint, consumment opus suum magno praemio destinatum; nec ornari jam aut placere cuiquam nisi Domino suo studeant, à quo & mercedem virginitatis expectant, dicente ipso: Non omnes capiunt i 1.65 verbum, sed illi quibus datum est. Sunt enim spadones qui ex utero k 1.66 ma∣tris * 1.67 sic nati sunt, & sunt spadones, qui coacti sunt ab hominibus, & sunt spadones qui seipsos castraverunt ¶ 1.68 propter regnum coelorum. Denuo quoque per hanc angeli vocem continentiae munus ostendi∣tur, & virginitas praedicatur: Hi l 1.69 sunt qui cum mulieribus se non co∣inquinaverunt, virgines enim permanserunt: hi sunt qui sequuntur * 1.70 agnum quocunque ierit. Neque enim tantum masculis m 1.71 continen∣tiae gratiam Dominus repromittit, & foeminas praeterit; sed quoni∣am foemina viri portio est, & ex eo sumta atque formata est, in scrip∣turis fere omnibus protoplastum Deus loquitur: quia sunt duo in carne una, & in masculo simul significatur & foemina.

Quod si Christum continentia sequitur, & regno Dei virginitas de∣stinatur, * 1.72 quid est illis cum terreno cultu & cum ornamentis; quibus dum hominibus placere gestiunt, Deum offendunt, non cogitantes esse praedictum: qui hominibus placent confusi sunt, quoniam Deus * 1.73 nihil fecit illos? n 1.74 Et Paulum quoque gloriose & sublimiter praedicas∣se. * 1.75 Si o 1.76 hominibus placere vellem, Christi servus non essem. Con∣tinentia vero & pudicitia non in sola carnis integritate consistit, sed etiam in cultus & ornatus honore pariter ac pudore, ut secundum Apostolum, quae innupta est, sancta sit & corpore, & spiritu. p 1.77 In∣struit * 1.78 Paulus q 1.79 & dicit: Coelebs cogitat ea quae sunt Domini, quo mo∣do

placeat Deo. Qui autem matrimonium contraxit, cogitat ea quae sunt mundi hujus, quo modo placeat uxori. Sic & virgo & mulier innupta ¶ 1.80 cogitat ea, quae Domini, ut sit sancta & corpore & spiritu. Virgo non esse tantum, sed & intelligi debet, & credi, ut nemo cum a 1.81 virginem videt, dubitet, an virgo sit. Parem se inte∣gritas in omnibus praestet, nec bonum corporis cultus infamet. Quid ornata, quid comta procedit, quasi maritum aut quaerat? Timeat potius placere, si virgo est, nec periculum sui appetat, quae ad meliora & divina se servat. Quae virum non habent, cui placere se simulent; b 1.82 integrae & purae non tantum corpore, sed etiam spiritu perseverent. Neque enim fas est virginem ad speciem formae suae comi ¶ 1.83, aut de carne, & de ejus pulcritudine gloriari; cum nulla sit illis magis quam adversus carnem colluctatio, & vincendi c 1.84 corpo∣ris ac domandi obstinata certatio. Paulus forti ac sublimi voce pro∣clamat: * 1.85 Mihi autem absit gloriari nisiin cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, & ego mundo: & vir∣go in Ecclesia de specie carnis ac de corporis pulcritudine gloria∣tur? Addit Paulus & dicit: Qui enim sunt Christi, carnem suam cru∣cifixerunt * 1.86 cum vitiis, & concupiscentiis: Et quae se concupiscertiis d 1.87 carnis & vitiis renuntiasse profitetur, in iisdem quibus renunciave∣rat; invenitur? Deprehenderis virgo, detegeris. Aliud esse te jactas, & affectas. Maculis te concupiscentiae carnalis aspergis, cum e 1.88 integritatis candidata sis, & pudoris. Clama, inquit Esaiae * 1.89 Dominus: Omnis caro foenum, & omnis claritas ejus ut flos foeni. Aruit foenum, & flos decidit: f 1.90 sermo autem Domini manet in aeter∣num. Neminem Christianum decet, & maxime virginem non de∣cet, g 1.91 claritatem ullam computare carnis & honorem, sed solum ap∣petere h 1.92 sermonem Dei, bona in aeternum mansura complecti. Aut si in carne sit gloriandum, tunc plane quando in i 1.93 nominis confessio∣ne cruciatur ¶ 1.94 quando fortior femina viris torquentibus invenitur; quando ignes, aut cruces, aut ferrum, vel bestias patitur, ut coro∣netur. Illa sunt carnis pretiosa monilia, illa corporis ornamenta meliora.

* 1.95 Sed sunt aliquae divites, & facultatum ubertate locupletes, quae * 1.96 opes suas praeferant, & se bonis suis uti debere contendant. Sciant primo illam divitem esse, k 1.97 quae in Deo dives est: illam esse locuple∣tem, quae locuples in Christo est: bona illa esse, quae sunt spiritalia, divina, coelestia, quae nos ad Deum ducant, quae nobiscum apud De∣um perpetua possessione permaneant. Caeterum quaecunque terrena sunt l 1.98 in seculo m 1.99 accepta, & hic cum seculo remansura ¶ 1.100, tam contemni debent, quam mundus ipse contemnitur, cujus pompis & deliciis jam tunc renunciavimus ¶ 1.101, cum meliore transgressu ad

Deum venimus. a 1.102 Joannes nos excitat & hortatur spiritali & coe∣lesti * 1.103b 1.104 voce contestans: Nolite, ait, diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt. Si quis c 1.105 dilexerit mundum, non est caritas Pa∣tris in illo: quoniam omne quod in mundo est, concupiscentia car∣nis est, & concupiscentia oculorum, & ambitio seculi, quae non est d 1.106 à Patre, sed ex concupiscentia seculi. Et mundus transibit & con∣cupiscentia ejus. Qui autem fecerit voluntatem e 1.107 Dei, manet in ae∣ternum, quo modo & Deus manet in aeternum. AEterna igitur & di∣vina * 1.108 sectanda sunt, & omnia de Dei voluntate facienda sunt, ut Domini nostri f 1.109 vestigia,, & magisteria sectemur, qui monuit & dixit: Non descendi de coelo ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui me misit. Quod si non est major Domino suo servus, & li∣beratori debet g 1.110 obsequium liberatus; qui esse cupimus Christiani, debemus quod Christus h 1.111 fecit, imitari. Scriptum est, & legitur, & auditur, & in exemplum nostri Ecclesiae ore celebratur: Qui dicit se in Christo manere, debet quo modo ille ambulavit & ipse ambulare: * 1.112 Ambulandum est igitur vestigiis paribus, aemula ingressione niten∣dum est. Tunc i 1.113 respondet ad fidem nominis, sectatio veritatis, & credenti praemium k 1.114 datur, si l 1.115 quod creditur, & geratur. Locu∣pletem te dicis & divitem, sed divitiis tuis Paulus occurrit, & ad cul∣tum atque ornatum tuum justo fine moderandum, sua voce praescri∣bit. Sint, inquit, mulieres cum verecundia & pudicitia componen∣tes se, non in tortis crinibus, neque auro, neque margaritis, aut veste * 1.116 pretiosa, sed ut decet mulieres promittentes castitatem per bonam conversationem. Item Petrus ad haec eadem praecepta, consentit, * 1.117 & dicit: Sit in muliere non exterior ornamenti, aut auri, aut vestis cultus, sed cultus cordis. Quod si illi mulieres quoque admonent m 1.118 coercendas, & ad ecclesiasticam disciplinam religiosa observatione moderandas, quae excusare cultus suos soleant per n 1.119 maritum: quan∣toid magis observare virginem fas est, cui nulla ornatus sui competat venia; nec derivari in alterum possit o 1.120 mendacium culpae, sed sola ipsa remaneat in crimine? Locupletem te dicis & divitem: sed non omne quod potest, debet & fieri; nec desideria prolixa, & de seculi ambitione nascentia, ultra honorem ac pudorem virginitatis extendi, cum scriptum sit: Omnia p 1.121 licent, sed non omnia expediunt. Om∣nia licent, sed non omnia aedificant.

* 1.122 Caeterum si tu te sumtuosius comas, & per publicum notabiliter * 1.123* 1.124 incedas, oculos in te juventutis illicias, suspiria adolescentium post te trahas, concupiscendi libidinem nutrias, q 1.125 suspirandi fomenta succendas, ut etsi ipsa non pereas, alios tamen perdas, & velut gla∣dium te & venenum videntibus praebeas; excusari non potes quasi mente casta sis & pudica. Redarguit te cultus improbus & impudi∣cus ornatus, nec computari jam potes inter puellas & virgines Chri∣sti,

quae sic vivis ut possis adamari ¶ 1.126. Locupletem te dicis & divitem; sed jactare divitias suas virginem non decet. Cum dicat scriptura divina: Quid nobis profuit superbia, aut quid divitiarum a 1.127 jactatio * 1.128 contulit nobis? transierunt omnia illa tanquam umbra. Et Aposto∣lus rursum moneat & dicat: Et qui emunt sic sint quasi non possi∣dentes, & qui hoc mundo utuntu quasi non b 1.129 utantur ¶ 1.130: praeterit * 1.131 enim figura hujus mundi. Petrus etiam ¶ 1.132, cui oves suas Dominus pascendas, tuendasque commendat, super quem posuit & fundavit c 1.133 Ecclesiam, aurum quidem sibi esse & argentum negat, sed esse se dicit Christi gratia divitem, esse side ejus & virtute locupletem * 1.134; quibus multa magnalia cum miraculo faceret, quibus ad gratiam gloriae d 1.135 bonis spiritalibus abundaret. Has opes, has divitias possi∣dere non potest, quae se divitem seculo mavult esse quam Christo. Locupletem te dicis & divitem; & utendum putas iis e 1.136, quae possi∣dere te Deus voluit. Utere, sed ad res f 1.137 salutares utere, sed ad bo∣nas artes, utere, sed ad illa quae Deus praecepit, quae Dominus osten∣dit. Divitem te sentiant pauperes, locupletem sentiant indigentes. g 1.138 Patrimonio tuo Deum foenera, Christum ciba; ut virginitatis per∣ferre gloriam liceat, ut ad Domini praemia venire contingat, multo∣rum precibus exora: Commenda illic thesauros tuos, ubi fur nul∣lus effodiat, quo nullus insidians grassator irrumpat. Possessio∣nes tibi, sed coelestes magis compara, ubi fructus tuos iuges ac peren∣nes, & ab omni contactu injuriae secularis h 1.139 immunes, nec rubigo atte∣rat, nec grando caedat, nec sol urat, nec pluvia corrumpat. Nam delinquis & hoc ipso in Deum, si ad hoc tibi ab illo divitias i 1.140 datas credis, ut illis non salubriter perfruaris. Nam & vocem k 1.141 Deus ho∣mini dedit, & tamen l 1.142 non sunt iccirco amatoria cantanda, nec tur∣pia: & ferrum esse ad culturam terrae Deus voluit, nec homicidia sunt iccirco facienda: aut quia thura & merum, & ignem Deus insti∣tuit, sacrificandum est inde idolis; vel quia abundant pecudum gre∣ges in agris tuis, victimas & hostias immolare debebis. Alioqui ten∣tatio est patrimonium grande, nisi ad usus bonos census operetur; m 1.143 ut patrimonio suo unusquisque locupletior, magis redimere debeat quam augere delicta.

Ornamentorum ac vestium insigna & lenocinia formarum non nisi * 1.144 prostitutis & impudicis foeminis congruunt, & nullarum fere pretio∣sior cultus est, quam quarum pudor vilis est. Sic in scripturis san∣ctis, quibus nos instrui Dominus voluit & moneri, describitur civi∣tas meretrix ¶ 1.145, comta pulcrius & ornata, & cum ornamentis su∣is, ac propter ipsa potius ornamenta, peritura: Et venit, inquit, unus ex septem angelis habentibus phialas septem, & aggressus est * 1.146 me, dicens: Veni ostendam tibi damnationem meretricis magnae

sedentis super aquas multas, cum qua fornicati sunt reges terrae. Et duxit me in spiritu: & vidi mulierem sedentem super bestiam, & mulier illa amicta erat a 1.147 pallio purpureo, & coccineo, & adornara erat auro & lapidibus pretiosis, & margaritis, tenens poculum aure∣um in manu sua plenum execrationum & b 1.148 immunditiae, & fornicati∣onis totius terrae. c 1.149 Fugiant castae virgines & pudicae incestarum cultus, habitus impudicarum, lupanarium insignia, ornamenta mere∣tricum. Clamat etiam spiritu sancto plenus Esaias, & filias Sion au∣ro * 1.150 & argento, ac veste corruptas increpat, & objurgat perniciosis opibus affluentes, d 1.151 & à Deo per e 1.152 seculi delicias recedentes: Ex∣altatae sunt, ait, filiae Sion, & f 1.153 ambulaverunt alto collo, & nutu oculo∣rum, & incessu pedum trahentes tunicas ¶ 1.154, & pedibus simul ludentes. Et humiliabit Deus principales filias Sion ¶ 1.155, & revelabit Dominus ha∣bitum earum, & auferet Dominus gloriam vestis illarum, & orna∣menta earum, & crines, & cincinnos, & lunulas, ¶ 1.156 & g 1.157 discriminalia ¶ 1.158; & armillas, & botronatum ¶ 1.159, & dextralia ¶ 1.160, & annulos, & inaures, & serica contexta cum auro & hyacintho. Et erit pro odore 〈◊〉〈◊〉 pulvis, & pro cingulo h 1.161 reste cingeris, & pro ornamento capitis au∣reo i 1.162 calvitium habebis. Hoc Deus culpat, hoc denotat: hinc corruptas esse virgines, hinc à cultu vero atque divino descivisse pro∣nunciat. j 1.163 Exaltatae ceciderunt: comtae turpitudinem foedita∣temque meruerunt: k 1.164 sericum & purpuram indutae, Christum indu∣ere non possunt: auro, & margaritis, & monilibus adornatae, orna∣menta cordis ac pectoris perdiderunt. Quis non id execretur & fugiat, quod l 1.165 alii fuerit exitio? Quis id appetat & assumat, quod ad necem alterius pro gladio fuerit, & telo? Si hausto poculo more∣retur ille qui biberat, venenum scires esse quod ille potavit. Si ac∣cepto cibo, qui acceperat, interiret; scires esse lethale quod accep∣tum potuit occidere, nec ederes inde, nec biberes, unde interisse alios ante conspiceres.

Nunc quanta m 1.166 ignorantia veri est, animi quanta dementia, id * 1.167 velle, quod & nocuerit semper & noceat: & putare quod inde ipsa non pereas, unde alios periisse cognoscas? Neque enim Deus coc∣cineas ¶ 1.168

aut purpureas oves fecit, aut herbarum succis, & conchi∣liis tingere & colorare lanas docuit. Nec distinctis auro lapillis & margaritis, contexta serie & numerosa compage digestis, monilia in∣stituit; quibus cervicem, quam fecit, a 1.169 absconderes; ut operiatur illud quod Deus in homine formavit, & conspiciatur id desuper, quod b 1.170 diabolus adinvenit. An vulnera inferri auribus Deus voluit, quibus innocens adhuc infantia, & mali secularis ignara crucietur; ut postea de aurium cicatricibus & cavernis, pretiosa grana depende∣ant, gravia etsi non suo c 1.171 pondere, mercium quantitate? Quae omnia d 1.172 peccatores & a postatae angeli ¶ 1.173 suis artibus prodiderunt, quando ad terrena contagia devoluti, à coelesti vigore e 1.174 recesserunt. Illi & oculos f 1.175 circumducto nigrore fucare, & genas mendacio ruboris inficere, & mutare g 1.176 adulterinis coloribus crinem, & expugnare omnem oris & capitis veritatem, h 1.177 corruptelae suae impugnatione docuerunt.

Et quidem isto in loco, pro timore, quem nobis fides suggerit; prodi∣lectione, * 1.178 quam fraternitas exigit, non virgines tantum, aut viduas, sed & nuptas puto, & omnes omnino faminas admonendas; quod opus Dei & i 1.179 factura ejus & plastica adulterari nullo modo debeat, adhi∣bito flavo colore, k 1.180 vel nigro pulvere, vel rubore, aut quolibet deni∣que lineamenta nativa corrumpente medicamine. l 1.181 Dicit Deus: Fa∣ciamus hominem ad imaginem & similitudinem nostram; & audet quisquam mutare & convertere quod Deus fecit? Manus Deo infe∣runt, * 1.182 quando id quod ille formavit, reformare & transsigurare conten∣dunt; nescientes quia opus Dei est omne quod nascitur; diaboli, m 1.183 quodcumque mutatur. Si quis pingendi artifex ¶ 1.184 vultum alicujus & speciem, & corporis qualitatem aemulo colore ¶ 1.185 signasset, & signato jam consummatoque simulacro, manus alius inferret, ut jam formata, jam picta quasi peritior reformaret; gravis prioris artisicis injuria & justa indignation videretur. Tu te existimas impune laturum tamim∣probae temeritatis audaciam, Dei artificis offensam? Ut enim impu∣dica n 1.186 circa homines, & incesta fucis lenocinatibus non sis; corru∣ptis violatisque quae Dei sunt, pejor adultera o 1.187 detineris. Quod ornari putas, quod putas comi, impugnatio est ista divini operis, p 1.188 praevari∣catio est veritatis. Monentis Apostoli vox est: Expurgate vetus fer∣mentum, ut sitis nova conspersio, sicut estis q 1.189 azymi; nam & pascha * 1.190 nostrum immolatus est Christus: r 1.191 itaque festa celebremus, non in fer∣mento vetere, neque in fermento malitiae & nequitiae, sed in azymis sinceritatis & veritatis. s 1.192 Num sinceritas perseverat & veritas, quando quae sincera sunt polluuntur s 1.193 colorum adulteriis, & t 1.194 me∣dicaminum fucis in mendacium vera mutantur? Dominus tuus di∣cit: u 1.195 Non potes facere capillum unum album aut nigrum: & * 1.196

tu ad vincendam Domini tui vocem ¶ 1.197 vis te esse potiorem? Audaci conatu & sacrilego contemtu crines tuos inficis, malo praesagio fu∣turorum, capillos jam tibi flammeos auspicaris ¶ 1.198; & peccas, a 1.199 pro ne∣fas, capite ¶ 1.200, id est, corporis parte b 1.201 meliore! Et cum scriptum sit de Domino: Caput autem ejus & capilli erant albi velut lana, aut nix; tu execraris canitiem, detestaris alborem, qui sit ad Domini * 1.202 caput similis! Non metuis oro quae talis es, ne cum resurrectionis dies venerit ¶ 1.203, artifex tuus te non recognoscat, & ad sua praemia & promissa venientem removeat & excludat? c 1.204 increpans vigore censo∣ris & judicis dicat: Opus hoc meum non est, nec imago haec nostra est; cutem falso medicamine polluisti, crinem adultero colore mu∣tasti, expugnata est mendacio facies, figura corrupta est, vultus alie∣nus est, Deum videre non poteris, quando oculi tibi non sunt quos Deus fecit, sed quos diabolus infecit. Illum tu sectata es, rutilos atque depictos oculos serpentis imitata es; de inimico tuo comta, cum illo pariter & arsura. Haec oro cogitanda non sunt Dei servis? non die semper ac d 1.205 nocte metuenda? Viderint quid sibi nuptae per placendi studium de conjugum solatio blandiantur; quos dum in excusationem suam proferunt, ad societatem criminosae confensionis adsciscunt. Virgines certe, quibus hic sermo nunc consulit, quae se ejusmodi artibus comserint, inter virgines non putem debere nu∣merari, sed, tamquam contactas oves & e 1.206 morbidas pecudes, à san∣cto & puro grege virginitatis arceri, ne contagio suo caeteras pollu∣ant, dum simul degunt; ne perdant alias quaecunque perierunt.

Et quoniam ¶ 1.207f 1.208 continentiae bonum quaerimus, perniciosa quaeque & * 1.209g 1.210 infesta vitamus: nec illa praetereo, quae, dum negligentia in usum ve∣niunt, contra pudicos & sobrios mores licentiam sibi de usurpatione fecerunt. Quasdam non pudet nubentibus interesse, h 1.211 & in illa la∣scivientium libertate sermonum colloquia incesta miscere, i 1.212 audire quod non decet, quod non licet dicere, observare; & esse praesentes in∣ter verba turpia ¶ 1.213, & temulenta convivia, quibus libidinum fomes ac∣cenditur, sponsa ad patientiam stupri, ad audaciam sponsus animatur. k 1.214 Quis illi in nuptiis locus est cui animus ad nuptias non est? aut l 1.215 vo∣luptaria illic, & laeta esse quae possunt, ubi & studia & vota diversa sunt? quid illic dicitur, quid videtur? m 1.216 quantum à proposito suo vir∣go deficit, quando pudica quae venerat, impudica discedit? corpore licet virgo ac mente permaneat; oculis, auribus, lingua minuit illa n 1.217 quae habebat. Quid vero quae promiscuas balneas adeunt, quae ocu∣lis

ad libidinem curiosis, pudori ac pudicitiae corpora dicata prosti∣tuunt, quae cum viros, atque à viris nudae, vident turpiter, ac viden∣tur, nonne ipsae illecebram vitiis praestant? nonne ad corruptelam & injuriam suam desideria praesentium solicitant & invitant? Viderit, inquis, qua illuc mente quis veniat: mihi tantum reficiendi corpu∣sculi cura est, & lavandi. Non te purgat a 1.218 ista defensio; nec lasci∣viae & petulantiae crimen excusat. Sordidat lavatio ista, non ablu∣it; nec emundat membra, sed maculat. Impudice tu neminem conspicis, sed ipsa conspiceris impudice: oculos tuos turpi oblecta∣tione non polluis, sed dum oblectas alios, ipsa pollueris. Specta∣culum de lavacro facis: b 1.219 theatro sunt foediora quo convenis; vere∣cundia illic omnis exuitur, simul cum amictu vestis honor corporis ac pudor ponitur, denotanda & contrectanda virginitas revelatur. Jam nunc considera an cum c 1.220 vestita es, verecunda sis inter viros, talis, d 1.221 cui ad inverecundiam proficit audacia nuditatis. Sic ergo frequenter Ecclesia virgines suas plangit, sic ad infames earum ac detestabiles fabulas ingemiscit, sic 〈◊〉〈◊〉 virginum extinguitur, honor continentiae ac pudor e 1.222 caeditur, gloria omnis ac dignitas profana∣tur. Sic se expugnator inimicus per artes suas inserit: sic insidiis per occulta fallentibus diabolus obrepit: sic dum ornari cultius, dum libers evagari f 1.223 virgines volunt, esse virgines desinunt, fur∣tivo dedecore corruptae, viduae antequam nuptae, g 1.224 non mariti sed Christi adulterae; quam suerant praemiis ingentibus h 1.225 virgines desti∣natae, tam magna supplicia pro amissa i 1.226 virginitate sensurae. Audi∣te itaque j 1.227 virgines ut parentem, audite, quaeso vos, k 1.228 docentem pa∣riter ac monentem, auditeutilitatibus & commodis vestris fideliter consulentem. Estote tales quales vos Deus artifex fecit: estote ta∣les quales vos manus patris instituit: maneat in vobis facies incor∣rupta, cervix pura, forma sincera. Non inferantur auribus vulne∣ra, nec brachia includat aut colla de armillis & monilibus catena pretiosa; sint à compedibus aureis pedes liberi, crines nullo colore fucati, oculi conspiciendo Deo digni. Celebrentur lavacra cum fe∣minis, l 1.229 quarum pudica lavatio est. Nuptiarum festa improba, & m 1.230 convivia lasciva vitentur, quorum periculosa contagio est.

Vince vestem, quae virgo es, quae Deo servis: n 1.231 vince aurum, quae * 1.232 carnem vincis & seculum. Non est o 1.233 ejusdem non posse à majori∣bus vinci, & imparem p 1.234 minoribus inveniri. Arcta & angusta est * 1.235 via, quae ducit ad vitam: q 1.236 durus & arduus est limes qui tendit ad gloriam. Per hunc viae limitem martyres pergunt, eunt virgines, r 1.237 justi quique gradiuntur. Lata & spatiosa itinera vitate: lethales il∣lic illecebrae & mortiferae voluptates: illic diabolus blanditur ut fal∣lat; arridet, ut noceat; illicit, ut occidat. s 1.238 Primus enim cente∣narius * 1.239¶ 1.240 martyrum fructus est, secundus sexagenarius vester est.

Ut apud a 1.241 Martyrem non est carnis & seculi b 1.242 cogitatio, nec parva & levis & delicata congressio: sic & in vobis, quarum c 1.243 ad gloriam merces secunda est, sit & virtus ad tolerantiam proxima. Non est ad magna facilis ascensus: quem sudorem per petimur, quem labo∣rem, cum conamur ascendere colles & vertices montium? quid ut as∣cendamus ad coelum? Si praemium pollicitationis attendas, minus est quod laboras; immortalitas d 1.244 perseveranti datur, perpetua vita promittitur, regnum dominus pollicetur. e 1.245 Servate virgines, serva∣te quod esse coepistis, servate quod eritis. Magna vos merces ma∣net, praemium grande virtutis, munus maximum castitatis.

Vultis scire quo malo careat, & quid boni teneat continentiae vir∣tus? * 1.246 Multiplicabo, inquit mulieri. Deus, tristitias tuas, & gemitus * 1.247 tuos; & f 1.248 in tristitia paries filios, & conversio tua ad virum tuum, & ipse tui dominabitur. Vos ab hac sententia liberae estis, vos mu∣lierum tristitias & gemitus non timetis: nullus vobis de partu circa filios metus est, nec maritus est dominus, sed g 1.249 dominus vester & ca∣put Christus est.

Ad instar & vicem masculi, sors vobis & conditio communis est. * 1.250 Domini vox est illa dicentis! Filii seculi hujus generant & gene∣rantur: * 1.251 qui autem habuerint dignationem seculi illius & resurrecti∣onis à mortuis, non nubunt, neque matrimonium faciunt ¶ 1.252: neque enim incipient mori, aequales enim sunt angelis Dei, cum sint filii re∣surrectionis. Quod futuri sumus, jam vos esse coepistis: vos resur∣rectionis gloriam in isto seculo jam tenetis: per seculum sine seculi contagione transitis. Cum castae perseveratis & virgines, angelis Dei estis aequales; tantum maneat & duret solida & illaesa virgini∣tas, &, ut coepit h 1.253 fortiter, jugiter perseveret. Nec monilium aut vestium quaerat ornamenta, sed morum. Deum spectet & coelum; neque oculos ad sublime porrectos, ad carnis & mundi concupiscen∣tiam deprimat, i 1.254 aut ad terrena deponat. Prima sententia crescere * 1.255 & k 1.256 generare praecepit: secunda continentiam suasit. Cum adhuc rudis mundus & inanis l 1.257 esset, copiam foecunditatis generantes pro∣pagamur, & crescimus ad humani generis augmentum. m 1.258 Cum jam refertus est orbis & mundus impletus, qui capere continentiam pos∣sunt, spadonum more viventes, castrantur ad regnum.

Nec hoc jubet Dominus, sed hortatur: nec jugum necessitatis * 1.259* 1.260 imponit, quando maneat voluntatis arbitrium liberum. Sed cum habitationes multas apud patrem n 1.261 suum dicat, melioris habitaculi hospitia demonstrat: habitacula ista meliora vos petitis, carnis desi∣deria castrantes, majoris gratiae praemium ¶ 1.262 in coelestibus obtinetis. Omnes quidem qui ad divinum munus & o 1.263 patrium baptismi sanctifi∣catione perveniunt, hominem illic veterem gratia lavacri salutaris exponunt, & innovati Spiritu sancto à sordibus contagionis antiquae iterata nativitate purgantur. Sed nativitatis iteratae vobis major

sanctitas & veritas competit, quibus desideria jam carnis & corporis nulla sunt. Sola in vobis, quae sunt a 1.264 virtutis & spiritus, ad glori∣am remanserunt. Apostoli vox est, quem Dominus vas electionis suae dixit, quem ad b 1.265 promenda mandata coelestia Deus misit: Primus homo, inquit, de terrae limo: c 1.266 secundus homo de coelo. Qualis il∣le de limo, tales & qui de limo: & qualis coelestis, tales & coelestes. * 1.267 Quo modo portavimus imaginem ejus qui de limo est, portemus & imaginem ¶ 1.268 ejus qui de coelo est. Hanc imaginem virginitas portat, portat integritas, sanctitas portat & veritas. Portant disciplinae Dei memores, iustitiam cum religione retinentes, stabiles in fide, humiles in timore, ad omnem tolerantiam fortes, ad sustinendam injuriam mites, ad faciendam misericordiam faciles, sraterna pace unanimes atque concordes. Quae vos singula ô bonae virgines ob∣servare, diligere, implere debetis; quae Deo & Christo vacantes ad Dominum, cui vos dicastis, & majore & meliore parte praeceditis. Provectae annis, junioribus facite magisterium: minores natu prae∣bete majoribus ministerium, comparibus incitamentum: hortamen∣tis vos mutuis excitate, aemulis de virtute documentis ad gloriam provocate. Durate fortiter, spiritaliter pergite, pervenite feliciter: tantum mementote tunc nostri, cum incipiet in vobis virginitas ho∣norari ¶ 1.269.

Notes

• a 1.1

  Sic Vet. innom. NC. 2. Voss. 1. Pem. Bod. 1. 4. Thu. Foss. & Corb. Impr. Dedisciplina & ha∣bitu virginum.
• ¶ 1.2

  Librum hunc Cypriano asterunt Pontius, Hieronymus, Augustinus, aeque ex veteribus alii: ita ut de scriptore nulla sit controversia. Scri∣ptionis vero tempus non pariter in confesso. Doctissimus Rigaltius post Episcopatum compositum censet, & Pame∣lio dicam impingit, quod putaret ab auctore conscriptum cum primum in ecclesia Christi, ex plebeio excessisset: remque sibi confectam extra controversiae aleam credit, ex Pontii verbis, qui ait, Finge nunc illum martyrii dignatione trans∣latum. Quis virgines ad congruentem pudicitiae disciplinam, & habitum sanctimonia dignum coerceret? quae verba, inquit, tam clare significant bunc de virginibus libellum, à Cypriano post persecutionem editum fuisse, quam inscriptum de Disciplina & habitu virginum. Nos vero, qui in principio o∣peris adnotavimus, verba illa Pontii, Quis emolu∣mentum gratiae per fidem proficientis ostenderit, librum illum ad Donatum de Gratia Dei respicere; non obstante apologia illa pro secessu ejus quae à scriptis ibi memoratis instituitur: & siquidem in confesso apud omnes, imo i∣psum Rigaltium, sit, librum ad Donatum, à Cypriano con∣scriptum, cum primum apud Ecclesiam nomen profite∣retur: affirmare minime dubitamue, ex praedictis Pontii verbis, de ordine scriptorum martyris nostri, nihil certi posse colligi. Eruditissimus Lombertus, Rigaltii sen∣tentiam alio argumento, ex Hieremiae verbis infra lauda∣tis, propugnare satagit; ubi dicit Propheta, Dabo vobis pastores secundum cor meum, & pascent vos pascentes cum di∣sciplina: ac si Liber de Habitu virginum conscriptus, di∣sciplinae ecclesiasticae istiusmodi esset pars, quae Episcopo soli competeret. Sed hoc nemo dixerit, quisquis memi∣nerit plures libros co argumento à Tertulliano presby∣tero elucubratos. Certe majoris videntur ponderis quae in causae suae praesidium attulit Pamelius, verba citans Auctoris nostri, quando dicit, virgines se alloqui, virgines adbortari, affcctione potius quam potestate: non quod extre∣mus & minimus, & humilitatis suae admodum conscius, aliquid ad censuram licentiae vindicaret, &c. Parum omnino iis notus Cyprianus, quibus post Episcopatum, ita locutus, ceu schemate rherorico, videtur. Demum si quis dif∣fluentes feminarum mores, promiscuum balneorum usum, & splendidum vestium apparatum, hoc in opere notatos observaverit; haud facile sibi in animum induxerit, per∣secutionis Decianae tempora describi. 〈◊〉〈◊〉 tracta∣tum hunc ad An. CCXLVIII. & adi'la quae, teste 〈◊〉〈◊〉 Presbyter fecerat Cyprianus, referendum. 〈◊〉〈◊〉 hujus titulum, quem editio Spirensis, Vetus 〈◊〉〈◊〉 Remboldi, Erasmi, Manutii, Gravii; & 〈◊〉〈◊〉 MSS. codices tuentur; quique simplicissimus 〈◊〉〈◊〉 & operis contenta commodissime exhibet, nec non 〈◊〉〈◊〉 nomenclaturae proxime accedit, retinendum 〈◊〉〈◊〉 Tertullianus, lib. de cultu fem. docet. 〈◊〉〈◊〉 duplicem speciem circumferre, cultum & ornatum 〈◊〉〈◊〉 Septimius seorsim egerat in libris de Cultu 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Virginibus velandis. Cum vero rem totam unico 〈◊〉〈◊〉 absolvere statuisset Cyprianus, nihil instituto 〈◊〉〈◊〉 accomodatius esse potuit, quam ut in fronte operis 〈◊〉〈◊〉 bitum, vocem latissimae significationis adhiberet. 〈◊〉〈◊〉 S. Martyris libros describere potius quam 〈◊〉〈◊〉 est manifesta; unde licet ille de congrucnte 〈◊〉〈◊〉 disciplina, & babitu sanctimonia digno, mentionem faciat; non proinde titulum libri extendendum 〈◊〉〈◊〉 Non magis quam quia S. Hieron. librum hunc 〈◊〉〈◊〉 de Virginitate appellat, Epist. ad Eustoch. fic 〈◊〉〈◊〉 censemus.
• b 1.3

  Disciplina est, Voss. 1.
• ¶ 1.4

  Utramque fere Tertulliani 〈◊〉〈◊〉 implet disciplinae vox; & apud eum omne 〈◊〉〈◊〉 officium hoc elogio censetur. Patientiae, fidei, 〈◊〉〈◊〉 sanctitatis, monogamiae, pudicitiae disciplinam 〈◊〉〈◊〉 commendat. Et tractatum huic supparem de 〈◊〉〈◊〉 velandis, disciplinae mentione saepius repetita 〈◊〉〈◊〉 que ibidem Paracleto suo hanc institutionis 〈◊〉〈◊〉 vam tribuit. Cyprianus vero, magistrum ad 〈◊〉〈◊〉 felicissimis auspiciis, ita imitatus sempet, ut 〈◊〉〈◊〉 atque ut is sit quem alii tuto imitentur. 〈◊〉〈◊〉 congeruntur S. Scripturae testimonia; reperire est 〈◊〉〈◊〉 (ad Pamelii numeros 62.) de Virginibus Et quidem 〈◊〉〈◊〉 nostro solenne est, pari in causa, iisdem 〈◊〉〈◊〉 literis productis pugnare.
• ¶ 1.5

  Cui, ecu funi nautico, fidei 〈◊〉〈◊〉 alligatur. Sed contrario prorsus sensu 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Cultu fem. 2. vocat mundum muliebrem, 〈◊〉〈◊〉 nostrae. scil. quae spem non sustinent; sed 〈◊〉〈◊〉
• * 1.6

  An. 248.
• * 1.7

  Disciplinae Christianae laudes.
• c 1.8

  Manere semper, & ad promissa, Ar. NC. 1. Bod. 2. Ebor. Lam. Vat. 3. MR. 2.
• d 1.9

  Jugiter in Deo, Foss.
• e 1.10

  Adversari, Thu. Foss.
• * 1.11

  Ps. 2. 〈◊〉〈◊〉
• f 1.12

  Sanctus, dicens, Ver.
• ¶ 1.13

  De his & sequentibus, 〈◊〉〈◊〉 dicta sunt 1. 3. ad Quirin. cap. 66. cap. 63. cap. 25.
• g 1.14

  Pereatis de via, Bod. 1. viajusta, Lam. Ebor. NC. 2. Corb. Thu. Voss. 3.
• h 1.15

  Exarserit in bre∣vi, Vat. 2.
• ¶ 1.16

  Hanc distinctionem 〈◊〉〈◊〉 LXX.
• i 1.17

  Dicit Deus, Ar. NC. 1. Voss. 3.
• k 1.18

  Ut quid, Vet. innom. Voss. 1. Bod. 1. Thu. Foss.
• * 1.19

  〈◊〉〈◊〉
• l 1.20

  Projecisti, Voss. 3.
• m 1.21

  Retrorsum, Pem. Bod. 4. post se, NC. 2.
• n 1.22

  Disciplinam Dei, NC. 1.
• * 1.23

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.24

  Prov. 3. 11.
• a 1.25

  Et ne defeceris, Foss. Voss. 3,
• b 1.26

  Sic corripit, Foss.
• * 1.27

  Jerem. 3. 15.
• c 1.28

  Sic Ar. NC. 1. 2. Bod. 1. 4. Lam. Lin. Ebor. Voss. 1. 2. 3. Ver. Thu. Foss. Corb. & Goul. Impressa addidêre, tam veteribus, quam etiam no∣vis praedicatur.
• * 1.29

  Insignis usus istius disci∣plinae, quae in tuenda casti∣tate versa∣tur.
• d 1.30

  Ut ad munera, Ver. & ad Dei munera, Ar. Lin. Eb. Lam. Bod. 1. 2. 4. NC. 1. Voss. 1. 2. Pem. Thu. Corb.
• e 1.31

  Lavacri salutaris, Ar. NC. 1. Ebor. Lam. sic ad Donat, MR.
• * 1.32

  1 Cor. 3. 17.
• f 1.33

  Ponit & dicit, Foss. Quibus nos successibus, Voss. 3.
• g 1.34

  Emti estis magno, Bod. 2. 4. NC. 1. Pem. Lam. Ebor. Ver. MR.
• h 1.35

  Clarificate, Voss. 1. 2. Ver. Thu. Corb. Lam. NC. 1. Lam. Lin. Ver.
• * 1.36

  1 Cor. 6. 19.
• i 1.37

  Mundo corde & corpore, Foss.
• k 1.38

  Christi redemti, Thu. Foss. Voss. 3.
• l 1.39

  Hospitantis domini, Bod. 4. Suscitantis, Voss. 3.
• * 1.40

  Jo. 5. 14.
• m 1.41

  Docentis pariter, Thu.
• n 1.42

  Vi∣venti, Ar. Lam. Lin. Bod. 1. 2. 4. Ebor. Voss. 1.
• o 1.43

  Sic Lam. Lin. Ebor. Voss. 1. 2 Vat. & Ver. Pam. morem.
• ¶ 1.44

  Dixerat supra, Fundamentum omne 〈◊〉〈◊〉 ac fidei, de observatione ac timore proficiscitur. 〈◊〉〈◊〉 statim. Ne quod sanctum & purum de Domini dignatione 〈◊〉〈◊〉 minus solicito timore teneatur.
• p 1.45

  Nôsset, Foss. Vat. 4.
• q 1.46

  Nullaque, Pem. non facilis venia, Voss. 3.
• ¶ 1.47

  Vid. quae dicta ad c. 28. 1. 3. ad Quir.
• r 1.48

  Postquam dominum, Foss.
• s 1.49

  Atque procuret, Foss.
• t 1.50

  Quia scriptum est, &c. Haec desunt in Lam. Lin. NC. 1. 2. Bod. 1. 2. 4. Ebor. Voss. 1. Thu. Foss. Corb. Remb. & Mor.
• * 1.51

  Mat. 10. 22.
• ¶ 1.52

  Locum hunc affert D. Augustinus de Doctrina Christiana 1. 4. c. 21. in exem∣plum temperatae dictionis. Porro observat, quod in li∣bello hoc Martyr Cyprianus de habitu virginum, non de sus∣cipiendo virginitatis proposito scripsit.
• u 1.53

  Gloria, major, Thu. Foss.
• * 1.54

  Cura haec, virgines pe∣culiari rati∣tione tangit.
• a 1.55

  Sic, NC. 1. Lam. Ebor. MR. & Impressa habent; Flos est ille: pariter Augustinus de Doct. Christ. 1. 4. c. 21.
• b 1.56

  Et per illos, Pem.
• c 1.57

  Addit, gaudium matris, Thu. Corb. Foss.
• d 1.58

  Potestates, extremi & minimi, Ar.
• ¶ 1.59

  〈◊〉〈◊〉 de cultu, fem. 1. 2. Ancillae Dei vivi, 〈◊〉〈◊〉 & sorores 〈◊〉〈◊〉 quo jure deputer vobiscum postremissimus. 〈◊〉〈◊〉 Utinam miserrimus ego in illa die Christianae 〈◊〉〈◊〉 vel insra calcanea vestra caput elevem.
• e 1.60

  Conscii, tale quid, Bod. 2. Lam. Ebor. Ben. NC. 1.
• f 1.61

  Nec quod. Voss. 1. Bod. 1. 2. 4. Thu. Corb. nec quo, MR.
• g 1.62

  Quod, Thu. Corb. Foss. ex ultra nati, Lin. Pem. solicitudinem pertinet, Ver.
• h 1.63

  Neque inanis, Thu. Foss. Corb.
• ¶ 1.64

  Votorum religionem qui 〈◊〉〈◊〉 ut is pietatem omnem abneget periclitari 〈◊〉〈◊〉 Sed illi partibus nimium quantum addicti, qui 〈◊〉〈◊〉 seculi mores, primitivae Ecclesiae imputant: & 〈◊〉〈◊〉 initia non à Paulo Eremita, sed Paulo Apo∣stolo arcessunt. Qui Iphigeniam non ab 〈◊〉〈◊〉 sed D. Matthaeo consecratam somniant. Qui 〈◊〉〈◊〉 coni filias, sanctimoniales fuisse pronunciant. 〈◊〉〈◊〉 gines, quas velandas matronarum more contendit 〈◊〉〈◊〉 ex hodierno ritu perpetuae 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 perhibent. Hac quidem ex parte, hypothesi 〈◊〉〈◊〉 addictum vehementer cuperem Pamelium.
• i 1.65

  Verbum hoc, Vat. 2. Domini, Ver.
• k 1.66

  Matris nati, Man.
• * 1.67

  Mat. 19. 11.
• ¶ 1.68

  Tertul. dixit, 〈◊〉〈◊〉 Spadonatui obsignant propter regnum Dei.
• l 1.69

  Sunt, inquit, qui, Ver.
• * 1.70

  Apoc. 144.
• m 1.71

  Continentiam Dominus, MR.
• * 1.72

  Continentiae 〈◊〉〈◊〉 corporis 〈◊〉〈◊〉 non 〈◊〉〈◊〉
• * 1.73

  Ps. 52. 7.
• n 1.74

  Et Paulo quoque gloriose & sublimiter praedicante, Bod. 4. Ver. & Paulus quoque prae∣dicat, Voss. 3.
• * 1.75

  Galat. 1. 12.
• o 1.76

  Hominibus placerem, Lam. NC. 1. Voss. 1. Corb.
• p 1.77

  Instruit nos, Foss.
• * 1.78

  1. Cor. 7. 32.
• q 1.79

  Et docet dicens, Lin.
• ¶ 1.80

  Sic 1. 3. ad Quir. c. 32.
• a 1.81

  Virginem videret, Lin. Voss. 1. Lam. Ebor.
• b 1.82

  Integrae & pudicae, Voss. 1. Ver. MR.
• ¶ 1.83

  〈◊〉〈◊〉 se interpretatur, dum ait. Omnia licent, sed non 〈◊〉〈◊〉 expediunt.
• c 1.84

  Corporaliter, Vat.
• * 1.85

  Gal. 6. 14.
• * 1.86

  Gal. 5. 24.
• d 1.87

  Carnis aspergis, Bod. 4.
• e 1.88

  Integritate candida sis & pudore, NC. 2. Foss.
• * 1.89

  Es. 40. 6.
• f 1.90

  Verbum autem, Bod. 4. Man.
• g 1.91

  Claritatem ullam proponere, Ar. Lam. NC. 1. Ebor. Bod. 2. Ben.
• h 1.92

  Verbum, Bod. 4. Foss.
• i 1.93

  Nominis Christi, NC. 1. Lam. Bod. 2. Ben.
• ¶ 1.94

  Tertull. prius 〈◊〉〈◊〉 Cum propter Christum lacerata duraverit.
• * 1.95

  Quomodo & Deus manet.] Additamentum hoc in Grae∣cis non comparet.
• * 1.96

  A divitiis frustra excu∣satio petitur.
• k 1.97

  Quae Deo dives, Lam. Lin. NC. 1. Ebor. Bod. 1. 2. 4.
• l 1.98

  In seculo, & seculo remansura, Bod. 1.
• m 1.99

  Et accepta, Lam. Ebor.
• ¶ 1.100

  Quae morituri relinque∣re coguntur.
• ¶ 1.101

  Tertull. de spectac. c. 4. Cum aquam ingressi Christianam fidem in le∣gis suae verba prositemur, 〈◊〉〈◊〉 nos Diabolo, & pompae & Angelis ejus, ore nostro contestamur.
• a 1.102

  Hinc Joannes, Foss.
• * 1.103

  1 〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉.
• b 1.104

  Voce corroborans, Foss.
• c 1.105

  Dilexerit mundum, aut ea quae in mundo sunt, Pem. Voss. 2.
• d 1.106

  De Patre, Bod. 2.
• e 1.107

  Dei manebit, Thu.
• * 1.108

  Jo. 6. 38.
• f 1.109

  Vestigia & magisteria divina, Imp. sed Ver. Lam. Ebor. Lin. Voss. 2. & Man. rectius omittunt. vestigia sectamur, Ar. Lam. Lin. Bod. 1. 2.
• g 1.110

  Officium liberatus, Bod. 1. 2. 4.
• h 1.111

  Fecit & docuit, Voss. 1. dixit, Thu. Foss. Corb.
• * 1.112

  1 Jo. 2. 6.
• i 1.113

  Respondebit, Ar. Bod. 1. 2. 4. MR.
• k 1.114

  Dabitur, Ben. MR.
• l 1.115

  Quod legitur, Voss.
• * 1.116

  1 Tim. 2. 10.
• * 1.117

  1 Pet. 3. 3.
• m 1.118

  Et coercendas. Bod. 1.
• n 1.119

  Maritos, Voss. 1.
• o 1.120

  Mendacii culpa, Bod. 1.
• p 1.121

  Mihi licent, Bod. 2.
• * 1.122

  Et velut gladium te.] Sic Tertul. Facta tu es 〈◊〉〈◊〉 illi.
• * 1.123

  Clades quae∣cunque acci∣dunt, illis quae iisdem occasionem dedere, impu∣tandae.
• * 1.124

  1 Cor. 6. 12.
• q 1.125

  Peccandi 〈◊〉〈◊〉 Foss. sperandi fomenta, Bod. 1. 2. 4. Ver. Man.
• ¶ 1.126

  Tertul. lib. de virg. vel. 〈◊〉〈◊〉 explicat. Arabiae feminae ethnica, quae non caput sed 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ita totam tegunt; ut uno oculo liberato, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 dimidiam frui lucem, quam totam faciem prostituere. 〈◊〉〈◊〉 propterea infelicissimas ait Romana quadam regina; 〈◊〉〈◊〉 adamare magis, quam adamari possint.
• a 1.127

  Jactantia, Thu.
• * 1.128

  〈◊〉〈◊〉. 5. 8.
• b 1.129

  Utantur eo, Ar. Lam. NC. 1. Ebor.
• ¶ 1.130

  Vid. 1. 3. Test. ad Quir. c. 11.
• * 1.131

  Cor. 7. 30.
• ¶ 1.132

  Si in tanta dignatione Apostolus, ulti∣mam paupertatem subibat; frustra sibi placent feminae Christianae, in divitiarum affluentia.
• c 1.133

  Ecclesiam suam, Bod. 4.
• * 1.134

  〈◊〉〈◊〉. 3. 6.
• d 1.135

  Donis, Bod. 4.
• e 1.136

  Putas his, Lam. Lin. Corb.
• f 1.137

  Salutares, & ad bonas artes, Lam. Lin. Foss.
• g 1.138

  Sic. Lin. NC. 2. Voss. 2. Bod. 1. 2. 4. Thu. Corb. Ver. Man. Patrimonium tuum Deo. Impr.
• h 1.139

  Immunes, nec judex ambiat, nec quaesitor inquirat, Vat.
• i 1.140

  Datas esse, Bod. 4.
• k 1.141

  Deus hominibus, Lin.
• l 1.142

  Non sunt amatoria, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2.
• m 1.143

  Et patrimonio, Thu.
• * 1.144

  Ornamento∣rum insignia, & lenocinia formarum, solum impu∣dicis congru∣unt.
• ¶ 1.145

  Locum hunc pariter lau∣dat Tertullianus 1. 2. de cultu c. 12. Illa civitas valida, quae super montes septem. & plurimas aquas prasidet, &c. Vid. lib, 3. testim. ad Quir. c. 36.
• * 1.146

  〈◊〉〈◊〉
• a 1.147

  Pallium purpureum, Lin. NC. 1. Pem. Ver. Neap. Thu. Corb.
• b 1.148

  Omnis immunditiae, Ver.
• c 1.149

  Fugiant, fugiant, Ver.
• * 1.150

  〈◊〉〈◊〉
• d 1.151

  Et à Domino, Voss. 3.
• e 1.152

  Seculi divitias, Bod. 4.
• f 1.153

  Pro∣cesserunt alta cervice, Neap. Foss. Incesterunt alta cervice, Benev.
• ¶ 1.154

  Has una voce Home∣rus appellat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• ¶ 1.155

  Vulgatus ad hebraeam verita∣tem accommodatius reddit. Decalvabit Dominus verti∣cem siliarum Sion. Quod postea exinde dicitur, revelabit Dominus habitum, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quaedam exemplaria felicius egunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• ¶ 1.156

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sunt ex Symmachi sententia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & Hesychii 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Revera LXX. conjungunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 autem interpre∣te codem Hesychio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. scil. monile col∣lo circumdatum, appensa gemma solet ornari. Respectu cujus Hieronymus vertit lunulas, bullas dependentes ad luna similitudinem.
• g 1.157

  Specula, Man. Foss. redimicula, Neap. Discrimen, Ver. Corb. Voss. 1. Pem. NC. 1. Lin. Lam. Bod. 1. 2. 4.
• ¶ 1.158

  Acus discriminalis, apud latinos scrip∣tores res satis nota. Hac Fulvia mortui Ciceronis lin∣guam transfixit.
• ¶ 1.159

  Quicquid ex adverso senserint Rhena∣nus & Pamelius, videtur botronatus, aurium ornamcu∣tum. Hesychius dicit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈◊〉〈◊〉 tronatuum meminit Tertul. 1. 2. de Cultu.
• ¶ 1.160

  Quae fuerint 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 haec, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 telligitur, quam ex Tarpeiae virginis pacto, qua, 〈◊〉〈◊〉 te Plutarcho, prodidisse dicitur arcem 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Vid. Exod. 〈◊〉〈◊〉 Num. 31. 50. 2. Reg. 〈◊〉〈◊〉 10. Aquila 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vertit. Sed in istis omnibus, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉, Larina ab utrisque, & Auctorem nostrum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 sis plurimum discedere nemo mirabitur; qui 〈◊〉〈◊〉 num, praesertim muliebrium, in qualibet gente, & 〈◊〉〈◊〉 seculo, infinitam varietatem considerat.
• h 1.161

  〈◊〉〈◊〉 praecingeris, Voss. 1.
• i 1.162

  Calvitium habebunt, Pem. Voss. 1.
• j 1.163

  Exaltatae, inquit, ceciderunt, Veron.
• k 1.164

  Serico & purpura, Vat. 3. Foss.
• l 1.165

  Aliis fuerit, Foss. exitium, Voss. 1.
• m 1.166

  igno∣rantia tui, Foss.
• * 1.167

  Cultus iste Deiopus per∣vertit.
• ¶ 1.168

  Tert. de 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 c. 10. Nimirum enim Deus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 & concharum salivis, incoquere lanas; 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 universa nasci juberet, purpureas & 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 dare. Hieron. in vita Marcellae codem modo 〈◊〉〈◊〉 catur.
• a 1.169

  Abscondere, Ar. Bod. 1. 2. 4. absconderet, Veron. Vat. 1.
• b 1.170

  Diabolus invenit, Foss.
• c 1.171

  Pondere, tamen, Neap. Bod. 2.
• d 1.172

  Praevaricatores & apostatae, NC. 2.
• ¶ 1.173

  Tert. l. 1. de Cultu fem. 〈◊〉〈◊〉 Illis scil. angeli qui ad filias hominum de coelo ruerunt, 〈◊〉〈◊〉 Hac etiam in sententia versabantur Lactant. 1. 2. 〈◊〉〈◊〉 Euseb. de. Praep. 1. 5. August. de Civit. Deil. 15. c. 23.
• e 1.174

  Cesserunt, Ver.
• f 1.175

  Circumducto nigro refucare, Ar.
• g 1.176

  Adulteris coloribus, Ver. Corb.
• h 1.177

  Corruptela suae impugnationis, Bod. 2.
• * 1.178

  Adiram De∣um provocat.
• i 1.179

  Facturam ejus & plasma, adulterare nullo modo debeant, Ar. Lam. NC. 1. Voss. 1.
• k 1.180

  Vel nigro pulvere, aut quolibet, MR.
• l 1.181

  Cum dicat Deus, Lin.
• * 1.182

  Gen. 1. 26.
• m 1.183

  Quod additur & mutatur, Ar. Neap. Bod. 4.
• ¶ 1.184

  Haec D. Augustinus late exe∣quitur, tanquam exemplum grandis dictionis, loco prae∣laudato, De doct. Christ.
• ¶ 1.185

  Cujus pulcritudinem omnes aemulentur.
• n 1.186

  Circa homines non sis, incesta, Bod. 2.
• o 1.187

  Teneris, Voss. 1.
• p 1.188

  Impugnatio veritatis, NC. 1. Pem.
• q 1.189

  Azyma, Ver. Neap.
• * 1.190

  Cor. 5. 7.
• r 1.191

  Itaque epulemus, Voss. 1.
• s 1.192

  Numquid sinceritas, Ar.
• s 1.193

  Coloribus adulteris, Bod. 2.
• t 1.194

  Medi∣caminum succis, Lam. Bod. 1.
• u 1.195

  Non potest homo, Bod. 1.
• * 1.196

  Mat. 5. 36.
• ¶ 1.197

  Ita Tertul. De Cul∣tu 1. 2. c. 6. Sed enim Dominus ait, quis vestrum potest capil∣lum atrum ex albo facere, aut album ex atro; itaque revin∣cuut Deum. Et paulo post. Mirum quod non contra domi∣nica pracepta contenditur, ad mensuram neminem sibi adji∣cere posse pronunciatum est, vos vero adjicitis ad pondus collu∣ras quasdam, &c.
• ¶ 1.198

  Tert. ibid. Pessime tibi auspicentur flammeo capite.
• a 1.199

  Pro nefas, in caput, Bod. 1.
• ¶ 1.200

  Respicere videtur, non, quod vult Ri∣galtius, diminutionem capitis ex jure Romano; sed ver∣ba Apostoli 1 Cor. 11. 10. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈◊〉〈◊〉 meminisse verborum Magistri putarem, dicentis. 〈◊〉〈◊〉 quia totum caput mulier est, limites & sines ejus eo usque 〈◊〉〈◊〉 unde incipit vestis.
• b 1.201

  Meliore! cum scriptum, Lam. Eb. Bod. 1. 2. 4.
• * 1.202

  〈◊〉〈◊〉
• ¶ 1.203

  Idem, ubi supra. 〈◊〉〈◊〉 bo an cum cerussa, & purpurisso, & croco, & illo ambitu 〈◊〉〈◊〉 resurgatis.
• c 1.204

  Et in∣crepans, Ver.
• d 1.205

  Nocte meditanda, Voss. 1.
• e 1.206

  Morbidas, à sancto, NC. 2.
• ¶ 1.207

  Sensus verborum non aliter 〈◊〉〈◊〉 poste videtur, nisi cum sequentibus cohaereant.
• f 1.208

  Continentiae donum, Voss. 1.
• * 1.209

  Inanis excu∣satio, quae pe∣titur à seculi moribus: nuptiis & balneis absti∣nere debent virgines Christiana.
• g 1.210

  Incesta, Lam. infesta vitamus, sic Lam. Ebor. Lin. Voss. 1. vitemus, Impr.
• h 1.211

  Et inter illam, &c. Foss. & in illa lascivitate convivantium, Ben. inter illas lascivientium libertates, Voss. 1. Bod. 2.
• i 1.212

  Audire quod non licet, quod non decet dicere, observare, Voss. 1.
• ¶ 1.213

  Fescennini versus, prorsus obseoeni; qui, ut ait Festus, canebantur in nuptiis.
• k 1.214

  Quis illis in nuptiis locus est quibus, Lin. Bod. 4.
• l 1.215

  Voluntaria illic, Thu.
• m 1.216

  Tantum à proposito suo virgo deficit, quantum impudicitior, quae venerat pudica, Lam. Ebor. NC. 2. Thu. Foss. Corb. Ver. MR. pudicitior, Bod. 1. 4. Lin.
• n 1.217

  Quod.
• a 1.218

  Sordida ista, Pem. Voss. 2.
• b 1.219

  Theatra sunt, Voss. 1. à Vet. innom
• c 1.220

  Vestita est, vere∣cunda sit, Ar. Lam. Voss. 1. Bod. 1. 2. 4. NC. 1. MR. Thu. Foss.
• d 1.221

  Quae ad inverecundiam, Lam. Lin. NC. 1.
• e 1.222

  Pudor laeditur, Neap. Pudor ponitur, Vat. 1. 2. 3. Foss.
• f 1.223

  Virgines destinant, Foss.
• g 1.224

  Non maritis, sed Christo, Ar.
• h 1.225

  Praemiis ingentibus destinatae, MR.
• i 1.226

  Virginitate erunt, Bod. 2.
• j 1.227

  Me virgines, Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1. 2. Ben.
• k 1.228

  Timen∣tem, Bod. 1. 4. Voss. 1.
• l 1.229

  Quarum pudica, Sic Veron. & Man, Quarum in vos pudica, Foss. 1. 2. I am. Ebor. & omnes fere impressi.
• m 1.230

  Temulentaconvivia vitentur, Ver.
• n 1.231

  Virgo es, vince, Lam.
• * 1.232

  Virginitas ad Martyri∣um gradus proximus.
• o 1.233

  Ejasdem virtutis & animi, Voss. 1.
• p 1.234

  Minoribus inveniri. Parem se in∣tegritas praestat in omnibus, nec bonum virginitatis cultus infamet, Lin.
• * 1.235

  Mat. 7. 14.
• q 1.236

  Durus & ar∣ctus, Bod. 2.
• r 1.237

  Justique, Voss. 1.
• s 1.238

  Primus cum centeno, Bod. 1. 4. Thu. Foss. Corb. centi∣simo, Lam. Ebor. MR. Ver.
• * 1.239

  Mat. 13. 8.
• ¶ 1.240

  Aliter rationes hasce subducit D. Hieron. contr. Jovin.
• a 1.241

  Martyres, Ar. Bod. 1. 2. 4. Voss 1. Martyras, Thu. Corb.
• b 1.242

  Seculi luctatio, Lin. collucta∣tio, Ver.
• c 1.243

  Ad gratiam merces, Bod. 1. 2. Thu. Foss. Corb. MR.
• d 1.244

  Perseverantibus, Bod. 1.
• e 1.245

  Servate quod debetis, Foss.
• * 1.246

  Virgines E∣ve maledi∣ctumevitant.
• * 1.247

  Gen. 〈◊〉〈◊〉
• f 1.248

  Cum tristitia, Ver.
• g 1.249

  Dominus, dominus vester, Bod. 1. 2. 4.
• * 1.250

  Maribus, imo Angelis aequantur.
• * 1.251

  〈◊〉〈◊〉
• ¶ 1.252

  Vid. quae di∣cta l. 3. ad Quirin. c. 32.
• h 1.253

  Fortiter &, Lam.
• i 1.254

  Nec ad terrena, Bod. 2.
• * 1.255

  Gen. 1. 28.
• k 1.256

  Generare Deus, Bod. 4.
• l 1.257

  Es∣set, sic omnes MSS. est, Imp. copiosa, Ar. copia foecunditatis, Bod. 1. 2. Ver. Voss. 1.
• m 1.258

  At cum refertus, Ver.
• * 1.259

  Instituto bu∣ic non neces∣sitas imponi∣tur: sed ma∣net volunta∣tis liberum arbitrium.
• * 1.260

  Mat. 19. 12.
• n 1.261

  Suum esse, Vat. 3.
• ¶ 1.262

  Ultra modulum gratiae ba∣ptismalis, annis juxta & pietate adultis, uberiora Des concedit dona: sed vix ulla magis expetenda, 〈◊〉〈◊〉 carnis defideriis domandis vires suppeditant.
• o 1.263

  Patrimonium, Foss.
• a 1.264

  Virtutis & spiritus remanserunt, Ar. MR.
• b 1.265

  Proponenda mandata, Bod. 1. prome∣renda, MR.
• c 1.266

  Secundus de coelo, Thu. Foss. Corb.
• * 1.267

  1Cor. 15. 47.
• ¶ 1.268

  Vid. quae dicta 1. 3. ad Quir. c. 11.
• ¶ 1.269

  Ad martvrium praeparat disci∣plina continentiae. Quo ver in loco priscis temporibus martyrum preces habitae erant, ex venia lapsis indulta per earun, suftragia, abunde notum est. Imitatur 〈◊〉〈◊〉 sub finem libri de baptismo; qui recens baptizatos, 〈◊〉〈◊〉 criminum praeteritorum labe purgatos alloquitur. Tantum oro, ut cum petitis, etiam Tertulliani peccatoris 〈◊〉〈◊〉. Nimirum cum de sanctissimo lavacro novi natalis 〈◊〉〈◊〉 & primas manus cum fratribus aperirent, istis orationum 〈◊〉〈◊〉 eum Deo commendarent. Et recte quemadmodum Magister tractatum de baptismo claudit allocutione ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ut eorum precibus juvaretur; pari formula Cyprianus librum de Virginum habitu 〈◊〉〈◊〉 siquidem illic comparationem inter utrosque 〈◊〉〈◊〉 Omnes quidem qui ad divinum munus & patri∣um, baptismi sanctificatione perveniunt, hominem illic veterem gratia lavacri salutaris exponunt, & innovati spiritu sancto, à sordibus contagionis antiquae, iterata nativitate purgantur. Sed nativitatis iteratae vobis major sanctitas & veritas compe∣tit, &c. Unde frustra agit Pamelius qui dicit, facere hunc locum pro invocatione sanctorum post hanc vitam. Et frustra Goulartius, qui excusationes supervacuas nectit. Tunc certe quis vere dixerit Virginitatem in∣cepisse honorari, cum primum Confessionis decore in terris aucta; non autem cum gloria coelesti cumulata fuerit, & cum post martyrii coronam, venturi demum regni diadema induerit. Sed demus sanctorum preces in coelis, nobis viatoribus prodesse hic in terris: non statim sequetur, licite preces ad ipios dirigendas. Multo minus sequetur; quia Virginum in vivis agentium pre∣ces expetebat Cyprianus, defunctas pariter invocan∣das.