Sancti Cæcilii Cypriani Opera recognita & illustrata per Joannem Oxoniensem episcopum ; accedunt Annales Cyprianici, sive, Tredecim annorum ; quibus S. Cyprianus inter Christianos versatus est, brevis historia chronologice delineata per Joannem Cestriensem.

D. CAECILII CYPRIANI Testimoniorum ad Quirinum ADVERSUS JUDAEOS LIBER PRIMUS. CAPUT PRIMUM.

IN Exodo populus ad Aaron: Exsurge b 1.1, & fac nobis deos qui * 1.2* 1.3 nos praecedant; quia Moyses vir c 1.4 hic qui nos ¶ 1.5 ejecit de AEgypto, quid ei acciderit, non scimus. Item illic Moyses ad Dominum: * 1.6 Precor, ait, Domine d 1.7, deliquit populus hic delictum grande e 1.8: fecerunt sibi deos aureos & argenteos, & nunc si dimittis ei deli∣ctum, dimitte: sin autem, dele me de libro quem scripsisti. Et dixit Dominus ad Moysen: Si quis deliquit ante me, deleam 〈◊〉〈◊〉 am de libro meo. Item in Deuteronomio: Sacrificaverunt 〈◊〉〈◊〉 & non deo. Item libro Judicum: & fecerunt filii Israel malig∣num f 1.9* 1.10 coram Domino Deo patrum suorum, qui ejecit eos de terra * 1.11 AEgypti, & secuti sunt Deos gentium g 1.12, quae circa illos sunt h 1.13; & offenderunt Dominum i 1.14, & reliquerunt Deum & servierunt Baal. Item illic: Et adjecerunt filii Israel iterum facere k 1.15 malignum coram * 1.16 Domino, & servierunt Baal & Diis alienigenarum, & reliquerunt Do∣minum, & non servlerunt illi. Item apud Malachiam l 1.17¶ 1.18 Dere∣lictus est Juda, & abominatio facta est in Israel & in Hierusalem; quo∣niam * 1.19 profanavit Judas fancta Domini in quibus dilexit, & affectavit Deos alienos. Exterminabit Dominus hominem qui facit haec, & humilis efficietur in tabernaculis Jacob.

II. Apud Hieremiam Dominus dicit. Misi ad vos servos meos * 1.20* 1.21 prophetas, ante lucem mittebam (& non audiebatis m 1.22 me, neque * 1.23 intendebatis auribus. vestris) dicens: Convertatur unusque à via sua mala, & à nequissimis affectationibus n 1.24 vestris; & habitabitis in terra ista, quam dedi vobis & patribus vestris à seculo & usque in secula. Item illic: Nolite ambulare post Deos alienos ut serviatis eis, & ne adoraveritis eos o 1.25, & ne incitetis me in operibus manuum vestrarum ad p 1.26 disperdendos vos; & non audistis me. Item in Basileion ¶ 1.27q 1.28 libro tertio, Helias ad Dominum: r 1.29 AEmulando aemulatus

sum Domino Deo omnipotenti; quia dereliquerunt te filii Israel, altaria tua demolierunt & prophetas tuos interfecerunt gladio, & * 1.30 remansi a 1.31 ego solitarius, & quaerunt b 1.32 animam meam auferre eam c 1.33. I∣tem in Hesdra: Desciverunt d 1.34 à te, & abjecerunt legem tuam post dorsum e 1.35 suum; & prophetas tuos interfecerunt, qui obtestabantur * 1.36 eos ut reverterentur ad te.

III. Apud Esaiam: Audi coelum, & percipe auribus f 1.37 terra, quo∣niam * 1.38 Dominus locutus est: Filios generavi & exaltavi, ipsi autem me reprobaverunt g 1.39. Agnovit bos possessorem suum, & asinus prae∣sepe h 1.40* 1.41 Domini sui; Israel autem me non cognovit, & populus me i 1.42 non intellexit. Vae genti peccatrici k 1.43, populo l 1.44 pleno peccatis. Se∣men nequam m 1.45, filii scelesti, reliquistis Dominum, & in indignatio∣nem misistis n 1.46 illum sanctum Israel. Item apud eundem Dominus dicit: Vade & dic populo isti o 1.47: Aure audietis, & non intelligetis: & videntes videbitis, & non videbitis p 1.48. Incrassavit q 1.49 enim cor po∣puli hujus; & auribus graviter audierunt, & oculos suos concluse∣runt, * 1.50 ne forte videant oculis, & auribus audiant, & corde intelligant, * 1.51 & revertantur r 1.52, & curem illos. Item apud Hieremiam Dominus dicit: Me dereliquerunt fontem aquae vivae, & effoderunt sibi lacus detritos, qui non poterunt s 1.53 aquam portare. Item apud eundem: Ecce sermo Domini factus est eis in maledictum t 1.54, & non volunt illum. * 1.55 Item apud eundem Dominus dicit. u 1.56 Cognovit tempus suum turtur * 1.57 & hirundo w 1.58, ruris ¶ 1.59 passeres custodierunt tempora introitus sui: Po∣pulus autem meus non cognovit judicium Domini. Quo modo * 1.60 dicetis, sapientes sumus, & lex Domini nobiscum est? Incassum facta est metatura ¶ 1.61 falsa x 1.62, scribae confusi sunt, sapientes trepidave∣runt, & capti sunt, quia verbum domini reprobaverunt. Item apud Salomonem: Quaerunt y 1.63 me mali, & non invenient: odio enim ha∣buerunt sapientiam; sermonem autem Domini non receperunt. Item in Psalmo 27. Redde eis retributionem eorum, quoniam non * 1.64 intellexerunt in operibus Domini. Item in Psalmo 81. Non cogno∣verunt * 1.65 neque intellexerunt, in umbra deambulabunt. Item in * 1.66 Evangelio cata Joannem: In sua propria venit: & sui eum non re∣cepetunt. * 1.67 Quotquot eum receperunt, dedit illis potestatem ut filii Dei fierent, qui credunt in nomine ejus.

IV. Apud Esaiam. Et erunt vobis hi omnes sermones sicut ser∣mones * 1.68* 1.69

mones libri qui signatus est: quem si dederis homini scienti literas ad legendum, dicet: Non possum legere, signatus est enim. Sed in illa die audient surdi sermones libri, a 1.70 & qui in tenebris & qui in ne∣bula sunt: oculi caecorum videbunt. Item apud Heremiam: In no∣vissimo b 1.71* 1.72 dierum cognoscetis ea. Item apud Danielem: Muni ser∣mones, c 1.73* 1.74 & signa librum, usque ad tempus consummationis, quoad discant multi, & impleatur agnitio d 1.75; quoniam cum fiet dispersio, cognoscent omnia haec. In Epistola Pauli ad Corinthios 〈◊〉〈◊〉 * 1.76 Nolo enim vos ignorare fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt. Item in Epistola ad Corinthios secunda: Obtusi sunt sen∣sus * 1.77 eorum usque in hunc diem, hoc eodem velamento in lectione ve∣teris testamenti manente, quod non revelatur, quia in Christo evacu∣atur: & usque in hodiernum e 1.78, si quando legitur Moyses, velamen∣tum est super cor eorum. Mox autem ut conversi fuerint f 1.79 ad Domi∣num g 1.80 auferetur velamentum. In Evangelio Dominus post resur∣rectionem * 1.81 dicit: Isti sunt sermones, quos locutus sum ad vos, cum adhuc essem vobiscum: quia oportet adimpleri omnia scripta g 1.82 in lege Moysi, & Prophetis, & Psalmis de me. Tunc adaperuit illis sensum, ut intelligerent scripturas, & dixit illis: Quia sic scriptum est h 1.83, & sic oportebat Christum pati, & resurgere à mortuis tert a die, & praedicari in nomine ejus poenitentiam & remissam peccato∣rum usque in omnes gentes.

V. Apud Esaiam: Et, si non credideritis, neque intelligetis. * 1.84* 1.85 Unde Dominus in Evangelio. Si enim non credideritis, quia ego * 1.86 sum, moriemini in peccatis vestris. Fide autem stare justitiam, & illic esse vitam, praedictum est apud Abacuc: Justus ¶ 1.87 autem ex fide i 1.88* 1.89 mea vivet. Inde Abraham pater gentium credidit. In Genesi: cre∣didit Abraham Deo, & deputatum est ei ad Justitiam. Item Paulus * 1.90 ad Galatas: Abraham credidit Deo, & k 1.91 deputatum est ei ad justi∣tiam. * 1.92 Cognoscitis ergo quia qui ex fide sunt, hi sunt filii Abrahae. * 1.93 Providens autem scriptura quia ex side justificat gentes Deus, prae∣nuntiavit Abrahae, quia benedicentur in illo omnes gentes. Igitur qui ex fide sunt, benedicti sunt cum fideli Abraham.

VI. Apud Esaiam: Terra vestra deserta, civitates vestrae igni ex∣ustae; * 1.94 regionem vestram in conspectu vestro, alieni m 1.95 comedent eam; & deserta & subversa à populis alienis derelinquetur filia Sion, si∣cut casa in vinea, & sicut custodiarium in cucumerario, quasi civitas quae expugnatur. Et nisi dominus Sabaoth reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus, & quasi Gomorra similaremur n 1.96. Item in Evangelio Dominus dicit: Hierusalem Hierusalem, quae occidis o 1.97 pro∣phetas, * 1.98 & lapidas missos ad te: quoties volui colligere p 1.99 filios tuos sicut gallina q 1.100 pullos sub alas suas, & noluisti? Ecce relinquetur r 1.101 vo∣bis s 1.102 domus vestra deserta.

VII. Apud Esaiam: Venite ambulemus in lumine Domini: di∣misit enim populum suum domum Israel. Item in Evangelio cata * 1.103* 1.104 Joannem: a 1.105 Fuit lumen verum quod illuminat omnem hominem ve∣nientem * 1.106 in hunc mundum b 1.107. In hoc mundo fuit, & mundus per ip∣sum factus est, & mundus eum non cognovit. Item illic: Qui non crediderit, jam judicatus est: quia non credidit in nomine unici fi∣lii * 1.108 Dei. Hoc autem est judicium, quoniam lux venit in seculum, & magis dilexerunt c 1.109 tenebras quam lucem.

VIII. Apud Hieremiam; Haec dicit dominus viris Juda d 1.110, & qui * 1.111* 1.112 inhabitant Hierusalem: Renovate ¶ 1.113 inter vos novitatem, & ne semi∣naveritis in spinis: circumcidite vos Deo vestro, & circumcidite prae∣putium cordis vestri; ne exeat sicut ignis ira mea, & exurat, & non sit qui extinguat. Item Moyses dicit: In novissimis diebus circum∣cidet * 1.114 Deus cor tuum & cor seminis tui, ad Dominum Deum aman∣dum. Item apud Jesum Nave: Et dixit Dominus ad Jesum: Fac tibi cultellos petrinos nimis acutos, & assidens circumcide e 1.115 secundo * 1.116 filios Israel. Item Paulus ad Colossenses: Circumcisi estis circum∣cisione, * 1.117 non manufacta in expoliatione carnis, sed in circumcisione * 1.118 Christi. Item quod Adam primus à Deo factus incircumcisus, & * 1.119 Abel justus, & Enoch qui Deo placuit & translatus est. Et Noe, qui * 1.120 terris hominibusque ob delicta f 1.121 pereuntibus, solus in quo humanum * 1.122* 1.123 genus servaretur electus est: & Melchisedech sacerdos, secundam * 1.124 cujus ordinem Christus repromissus est. Tum quod illud signaculum * 1.125 feminis non proficit, signo autem Domini omnes signantur. * 1.126

IX. Apud Esaiam: tunc manifesti erunt qui signant legem, ne ¶ 1.127* 1.128* 1.129 discant. g 1.130 Et dicet h 1.131: Expecto Deum qui avertit faciem suam à domo Jacob & fidens ero in illum. Item in Evangelio: Omnes prophetae & lex, usque ad Joannem prophetaverunt.

X. Apud Micheam: Quoniam lex de Sion proficiscetur, & sermo Do∣mini * 1.132* 1.133 de Hierusalem. i 1.134 Et judicabit inter plurimos populos, & revincet * 1.135 & deteget validas nationes. Item apud Esaiam: De Syon enim pro∣cedet * 1.136 lex, & verbum Domini de Hierusalem, & judicabit inter gen∣tes. Item in Evangelio cata Matthaeum: Et ecce vox de nube dicens: Hic est filius meus dilectissimus, in quo bene sensi, ipsum audite. * 1.137

XI. Apud Hieremiam: Ecce Dies veniunt, dicit dominus, & con∣summabo * 1.138 domui k 1.139 Israel, & domui Juda testamentum novum. Non secundum testamentum quod disposui patribus eorum in die qua ap∣prehendi * 1.140 manus eorum, ut educerem eos de terra AEgypti l 1.141; quia non permanserunt ¶ 1.142 in testamento meo, & ego neglexi eos, dicit do∣minus. * 1.143 Quia hoc testamentum quod disponam domui Israel post

dies illos, dicit Dominus: Dans leges meas, in sensum illorum scri∣bam illas, & ero illis in Deum, & ipsi erunt mihi ¶ 1.144 in plebem; & non docebunt unusquisque fratrem suum, dicentes: Dinosce Dominum, quia omnes scient me à minimo usque ad maximum eorum, quia pro∣pitius ero iniquitatibus eorum, & peccatorum eorum non ero memor amplius.

XII. Apud Esaiam: Nolite ergo priora a 1.145 meminisse, & antiqua * 1.146* 1.147 nolite reputare. Ecce facio nova quae nunc orientur, & cognoscetis; & faciam in deserto viam, & flumina in loco inaquoso, adaquare genus meum b 1.148 electum, plebem meam, quam acquisivi c 1.149 ut virtutes meas * 1.150 exponeret. Item apud eundem: Si sitierint, per deserta adducet illos d 1.151, aquam de petra producet illis: findetur petra, & fluet aqua, & bibet e 1.152 plebs mea. Item in Evangelio cata Matthaeum Joannes di∣cit: * 1.153 Ego quidem vos Baptizo in aqua in poenitentiam; qui venit autem post me, fortior f 1.154 me est, cujus non sum idoneus g 1.155 calceamen∣ta portare. Ipse vos Baptizat h 1.156 in Spiritu Sancto & igni. Item cata Joannem: Nisi quis natus fuerit ex aqua & spiritu, non potest * 1.157 introire in Regnum Dei. Quod enim natum est, de carne, caro est; & quod natum est de spiritu, spiritus est.

XIII. In Psalmo secundo: Ad quid tumultuatae i 1.158 sunt gentes, & * 1.159* 1.160 populi meditati sunt inania? Astiterunt k 1.161 reges terrae & principes collecti l 1.162 sunt in unum, adversus Dominum, & adversus Christum ejus. Disrumpamus vincula eorum, & abjiciamus m 1.163 à nobis jugum eorum. Item in Evangelio cata Matthaeum Dominus dicit: Venite ad me om∣nes qui laboratis, & onerati estis, & ego vos requiescere n 1.164 faciam. * 1.165 Tollite jugum meum super vos, & discite o 1.166 à me, quia mitis sum & hu∣milis corde, & invenietis requiem animabus vestris: Jugum enim meum bonum p 1.167 est, & sarcine levis. Apud Hieremiam q 1.168. In illa die contribulabo jugum à cervice illorum, & vincula illorum disrum∣pam; * 1.169 & non operabuntur aliis, sed operabuntur Domino Deo, & David Regem suscitabo ipsis.

XIV. Apud Ezechielem: Propterea haec dicit dominus: Ecce * 1.170* 1.171 ego super pastores, & inquiram oves meas de manibus eorum, & a∣vertam eos ut non pascant oves meas, & jam non pascent eas, & ex∣traham oves meas de ore eorum, & pascam eas cum judicio. Apud Hieremiam r 1.172 Dominus dicit: Et dabo vobis pastores secundum oor * 1.173 meum, & pascent vos pascentes cum disciplina. Item apud Hie∣remiam. * 1.174 Audite verbum Domini gentes, & nunciate Insulis quae longe sunt, dicite: qui dispergit Israel congregabit illum, & custodiet sicut pastor gregem suum, quia eruit Dominus Jacob, & eruit de ma∣nu * 1.175 fortioris illius.

XV. Basileion secundo. Et fuit verbum Domini ad Natham di∣cens * 1.176;

Vade & dic servo meo David: Haec dicit Dominus: non tu aedificabis mihi domum ad inhabitandum: sed erit, cum impleti fu∣erint * 1.177 dies tui, & dormieris cum patribus tuis, suscitabo semen tuum post te, qui erit de utero tuo; & parabo regnum ejus; hic aedificabit mihi domum ¶ 1.178a 1.179 in nomine meo, & erigam thronum ejus in secula, & ego ero ei in patrem, & ipse erit mihi in filium; & fidem consequetur * 1.180 domus ejus, & regnum ejus usque in secula in conspectu meo. Item in Evangelio Dominus dicit: Non relinquetur in templo lapis super * 1.181 lapidem qui non dissolvatur b 1.182. Et, post triduum aliud excitabitur sine * 1.183 manibus. * 1.184

XVI. Apud Esaiam: c 1.185 Quo mihi d 1.186 multitudinem sacrificiorum * 1.187 vestrorum dicit Dominus? Plenus sum; ¶ 1.188 holocaustomata arietum, & * 1.189 pinguamina agnorum, & sanguinem taurorum & hircorum nolo. Quis enim exquisivit ista de manibus vestris? Item in Psalmo qua∣dragesimo nono: Non edam carnes taurorum, aut sanguinem hirco∣rum * 1.190 bibam. Sacrifica Deo sacrificium laudis, & redde altissimo vota tua: Invoca me in die e 1.191 pressurae, & eruam f 1.192 te, & clarificabis g 1.193 me. Item in Psalmo eodem: Sacrificium laudis clarificabit me, il∣lic * 1.194 via est in qua ostendam illi salutare Dei h 1.195. Item Psalmo quar∣to i 1.196* 1.197: Sacrificate sacrificium justitiae, & sperate in Dominum. Item * 1.198 apud Malachiam: ¶ 1.199 Non est mihi voluntas k 1.200 circa vos, dicit Dominus, & sacrificium acceptum l 1.201 non habebo ex manibus vestris. Quoniam à solis ortu & usque in occasum clarificatum est nomen meum apud

gentes, & in omni loco od ores incensi offeruntur a 1.202 nomini meo, & sacrificium mundum; quoniam magnum est nomen meum apud gen∣tes, dicit Dominus.

XVII. In Psalmo 109. ¶ 1.203 Ante luciferum b 1.204 genui te. Juravit * 1.205* 1.206 Dominus & non poenitebit eum, tu es sacerdos in aeternum secun∣dum ordinem Melchisedech. Item in Basileion primo Deus ad He∣li * 1.207 sacerdotem: Et suscitabo mihi sacerdotem fidum c 1.208, qui omnia quae sunt in corde meo faciet; & aedificabo ei d 1.209 domum fidelem, & transibit in conspectu Christorum meorum omnibus diebus; & erit, qui remanserit in domo tua, veniet adorare in obolo pecuniae & in pane uno.

XVIII. In Deuteron. Deus ad Moysen: & dixit Dominus ad * 1.210* 1.211* 1.212 me: Prophetam excitabo eis de fratribus eorum sicut te; Et dabo verbum meum in ore ejus, & loquetur ad eos ea quae praecepero ei. Et quisquis non audierit quaecunque loquutus e 1.213 fuerit propheta ille in nomine meo, ego vindicabo. De quo & Christus in Evangelio * 1.214 cata Joannem f 1.215: Scrutamini scripturas, in quibus putatis vos vitam aeternam habere; haec g 1.216 sunt quae testimonium perhibent de me, & non vultis venire ad me, ut vitam habeatis. Nolite putare quia ego vos * 1.217 accuso apud patrem; est qui vos accuset Moyses, in quem h 1.218 vos spe∣ratis. Si enim credidissetis Moysi, crederetis & mihi; de me enim ille scripsit: Si autem illius scripturis non creditis, quo modo verbis meis credetis?

XIX. In Genesi: Et dixit dominus i 1.219 Rebeccae: Duae gentes in ute∣ro * 1.220* 1.221 tuo sunt, & duo populi de ventre k 1.222 tuo dividentur; & populus populum superabit, & major serviet minori. Item apud Osee: Vo∣cabo * 1.223 non populum meum, populum meum; & non dilectam, dile∣ctam. * 1.224 Erit enim quo loco dicetur non populus meus, illo loco vo∣cabuntur filii Dei vivi.

XX. Apud Esaiam: Jucundare sterilis quae non paris: erumpe, & * 1.225* 1.226 exclama quae non parturis; quia multi filii desertae magis quam ejus quae habet virum. Dixit enim Dominus: Dilata locum taberna∣culi tui, & auleorum tuorum, & fige m 1.227. Noli parcere, longas fac mensuras tuas, & palos n 1.228 tuos confirma. Adhuc in dexteram tuam & in sinistram extende, & semen tuum gentes possidebit o 1.229, & civita∣tes desertas inhabitabit. Noli timere quia revinces; neque reve∣rearis, quia maledicta es; quoniam confusionem aeternam oblivisce∣ris. Sic & Abrahae cum de ancilla natus esset prior filius, Sarra * 1.230 sterilis diu mansit, & sero in senecta de pollicitatione peperit filium Isaac, qui fuit typus Christi. Sic & Jacob accepit uxores duas: ma∣jorem * 1.231 Liam, oculis infirmioribus, in p 1.232 typum synagogae; minorem spe∣ciosam * 1.233 Rachel in typum Ecclesiae, quae & sterilis diu mansit, & po∣stea peperit filium q 1.234 Joseph, qui & ipse fuit typus Christi. Et in * 1.235

Basileion primo legitur, Helcana a 1.236 habuisse uxores duas; Phenennam * 1.237 cum filiis, & Annam sterilem, ex qua nascitur Samuel, non secun∣dum ordinem generandi, sed secundum Dei miserationem & promis∣sionem, cum illa orasset in templo, & natus Samuel typus fuit Christi. Item in Basileion primo: Sterilis septem peperit, & quae plurimos * 1.238 habebat filios infirmata est. Filii autem b 1.239 sunt ecclesiae septem. Unde & Paulus septem ecclesiis scripsit; & Apocalypsis ecclesias septem ponit, ut servetur septenarius numerus: ut dies septem, * 1.240 quibus Deus mundum fecit: ¶ 1.241 ut Angeli septem qui assistunt & con∣versantur ante faciem Dei, sicut Raphael angelus in Tobia dicit: & * 1.242* 1.243 lucernae c 1.244 septiformes in Tabernaculo d 1.245 martyrii: & oculi domini * 1.246 septem, qui mundum speculantur: & lapis cum oculis septem, ut Za∣charias * 1.247 dicit: & spiritus septem, & candelabra in Apocalypsi sep∣tem: * 1.248 & columnae septem super quas aedificavit domum sapientia apud Salomonem * 1.249

* 1.250 XXI. In Genesi: Et dixit dominus deus ad Abraham: Exi de * 1.251 terra tua, & de cognatione tua, & de domo patris tui, & vade in illam * 1.252 terram quam tibi ostendero; & faciam te in gentem magnam, * 1.253 & benedicam te, & magnificabo nomen tuum & eris benedictus; & benedicam qui te benedixerit, & maledicam qui te maledixerit e 1.254; & benedicentur in te omnes tribus f 1.255 terrae. De hoc ipso in Genesi; & * 1.256 benedixit Isaac Jacob. g 1.257 Ecce odor filii mei sicut odor agri pleni, quem benedixit dominus: Et det tibi deus de h 1.258 rore coeli, & à fertilitate terrae multitudinem frumenti, & vini & olei; & servient tibi gentes, & adorabunt te principes, & eris Dominus fratris i 1.259 tui & adorabunt te filii patris tui; & qui te maledixerit erit maledictus, & qui te be∣nedixerit k 1.260 benedictus. De hoc ipso in Genesi: l 1.261 ut videt autem Jo∣seph, quoniam superposuit m 1.262 pater suus manum dexteram super caput * 1.263 Ephraim, grave illi visum est; & apprehendit Joseph manum patris sui n 1.264, auferre eam à capite Ephraim ad caput Manasse. Dixit au∣tem Joseph ad patrem suum, Non sic pater, hic est primitivus o 1.265 me∣us, superpone dexteram tuam super caput ejus: Ille autem noluit, & dixit, Scio fili, scio; & hic erit in populum, & hic exaltabi∣tur, sed frater ejus junior major illo p 1.266 erit; & semen ejus erit in 〈◊〉〈◊〉 gentium. Item in Genesi: Juda, te laudabunt q 1.267 fratres tui, * 1.268 manus super r 1.269 dor sum inimicorum tuorum. Adorabunt filii patris

tui, catulus leonis Juda, de frutice sili mi ascendisti, recubans obdor∣misti velut leo, & velut catulus leonis. Quis excitabit illum? Nondeficiet princeps de Juda, & dux de femoribus ejus, quoad usque veniant a 1.270 deposita illi; & ipse est b 1.271 spes gentium. Deligans c 1.272 ad vi∣tem pullum suum, & ad helicem d 1.273 pullum asinae suae: Lavabit in vi∣no stolam e 1.274 suam, & in sanguine uvae amictum suum. Formosi ¶ 1.275f 1.276 oc∣culi ejus à vino, & candidi dentes ejus g 1.277 magis quam lac. Inde in Numeris de populo nostro scriptum est: Ecce populus quasi populus * 1.278 leoninus exsurget. In Deuteronomio: eritis gentes in caput, incre∣dulus * 1.279 autem populus in caudam. Item apud Hieremiam: Audite vocem tubae; & dixerunt, Non audiemus: propter hoc audient gen∣tes, * 1.280 & qui pascent pecora h 1.281 in eis. In Psalmo 17: Constitues me in * 1.282 caput gentium. Populus quem non cognovi, servivit i 1.283 mihi, in auditu auris obedivit mihi. De k 1.284 hoc ipso apud Hieremiam Domi∣nus dicit: priusquam te formarem in utero, novite; & priusquam * 1.285 exires de vulva, sanctificavi te, & prophetam in gentibus l 1.286 posui te. Item apud Esaiam: Ecce m 1.287 testem illum nationibus manifestavi, prin∣cipem * 1.288 & imperantem gentibus. Item apud eundem: Gentes quae * 1.289 non noverunt te; invocabunt te: & populi qui ignorabant te, ad te confugient. Item n 1.290 apud eundem: Et erit in illa die redix Jesse, qui * 1.291 surget imperare o 1.292 omnibus gentibus; in illum gentes sperabunt, & erit requies ejus honor. Item p 1.293 apud eundem: Terra Zabulon & terra * 1.294 Neptalim via maris, & q 1.295 caeteri qui maritima inhabitatis, & trans Jor∣danem * 1.296 Galilaea r 1.297 gentium; populus ambulans in tenebris, videte s 1.298 lumen magnum: qui habitatis in regione umbrae mortis, lumen lucebit su∣per vos. Item t 1.299 apud eundem: Sic dicit dominus deus Christo ¶ 1.300 meo * 1.301 Domino cujus tenui dexteram, ut exaudiant eum gentes; & forti∣rudinem regum disrumpam v 1.302; aperiam ante ipsum portas, & civita∣tes non claudentur. Item apud eundem: Venio colligere omnes * 1.303 gentes & linguas, & venient & videbunt claritatem meam; & dimit∣tam super eos signum, & mittam ex eis conservatos in gentes quae lon∣ge sunt, quae non audierunt nomen meum, neque viderunt gloriam meam; & nunciabunt claritatem meam in gentes. Item apud eun∣dem: Et in omnibus his non sunt conversi; igitur extollet signum * 1.304 in gentes quae sunt longe, & attrahet illos w 1.305 à summo terrae. Item apud * 1.306 eundem: Quibus non est nunciatum de eo, videbunt; & qui non au∣dierunt, * 1.307 intelligent. Item apud eundem: Manifestus x 1.308 factus sum * 1.309 eis, qui me non quaerunt y 1.310; inventus sum ab eis, qui me non interro∣gabant * 1.311

Dixi, ecce a 1.312 sum, genti, quae non invocavit b 1.313 nomen meum. De hoc ipso in Actibus Apostolorum Paulus: Vobis primum oportu∣erat indicari verbum Dei: Sed quia expulistis illud, nec vos dignos * 1.314 vitae aeternae judicastis; ecce convertimus nos ad gentes. Sic enim dixit per scripturas Dominus: Ecce lucem posui te inter gentes, ita ut sis in salvationem c 1.315 usque ad fines terrae.

XXII. Apud Esaiam sic dicit Dominus: Ecce qui serviunt mihi, * 1.316 manducabunt; vos autem esurietis: ecce d 1.317 qui mihi serviunt, jucun∣dabuntur; * 1.318 vos autem confundemini. Vos interficiet Dominus: Eis autem qui serviunt mihi, nomen nominabitur e 1.319 novum, quod bene∣dicetur in terra. Item illic: Igitur extollet signum f 1.320 in gentes quae sunt * 1.321 longe, & attrahet illos g 1.322 à summoterrae. Et ecce cito leviter h 1.323 veni∣ent; non esurient, neque sitient. Item illic: Ecce itaque domina∣tor Dominus Sabaoth auferet à Juda, & ab Hierusalem, valentem & * 1.324 validum, valentiam i 1.325 panis, & valentiam aquae. Item in Psalmo tricesimo tertio: Gustate & videte quoniam dulcis k 1.326 est Dominus: felix est vir qui sperat in eum. Timete Dominum Deum omnes * 1.327 sancti ejus; quoniam non est inopia eis qui eum metuunt Di∣viteseguerunt & esurierunt: qui autem inquirunt Dominum, non indigebunt omni bono. Item in Evangelio cata Joannem domi∣nus dicit: Ego sum panis vitae: qui venit ad me, non esuriet; & qui in me crediderit, non sitiet unquam. Item illic ipse: Si quis si∣tit, * 1.328 veniat & bibat. Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, slumi∣na * 1.329 de ventre ejus sluent aquae vivae. Item illic ipse: Nisi ederitis carnem filii hominis, & biberitis ejus sanguinem, non habebitis vi∣tam * 1.330 in vobis.

XXIII. In Evangelio Dominus dicit: Multi venient ab oriente * 1.331* 1.332 & occidente, & recumbent cum Abraham & Isaac & Jacob in regno coelorum. Filii autem regni exibunt in tenebras exteriores: illic erit ploratio & stridor dentium.

XXIV. Apud Esaiam Dominus dicit: Jam non laxabo l 1.333 peccata * 1.334* 1.335 vestra. Cum extenderitis manus m 1.336, avertam faciem meam n 1.337 à vobis: & si multiplicaveritis preces, non exaudiam vos: manus enim vestrae sanguine plenae sunt. Lavamini, mundi estote, auferte nequitias ab animis vestris, à conspectu oculorum meorum; cessate à nequitiis vestris, descite bonum facere, exquirite judicium, conservate eum qui injuriam patitur, judicate pupillo, & justisicate viduam. Et ve∣nite desputemus, dicit Dominus; & si fuerint peccata vestra ut ¶ 1.338 phoeniceum o 1.339, ut nivem exalbabo; & si fuerint quasi coccinum p 1.340, ut lanam inalbabo. Et si volueritis, & audieritis q 1.341 me, bona terrae edetis. Si autem nolueritis, & non audieritis me, gladius vos con∣sumet r 1.342. Os enim domini locutum est ista s 1.343.

Notes

• b 1.1

  Exsurge, Fac, Bod. 2.
• * 1.2

  Judoeos in of∣fensam Dei graviter de∣liguisse, quod Dominum derelique∣rint, & idola secuti sint.
• ¶ 1.2.1

  Fastus Judaeorum validissimum op∣posuit obicem quo minus in obsequium fidei venirent. Rectissime ergo hinc exordium sumitur: quemadmo∣dum olim a Sancto Stephano factum; & ab Apostolis in Actis, atque Epistolis videmus praestitum.
• a 1.2.2

  Reliquerint, Thu. Foss. Corb.
• * 1.3

  〈◊〉〈◊〉
• c 1.4

  Vir qui, Corb.
• ¶ 1.5

  Lectio Cypriano, nec non Tertul∣liano fere perpetua; nata videtur ex homonymia vocis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quae 〈◊〉〈◊〉 non ascensum modo, sed mutationem sta∣tus aut loci fere omnem denotat. Quod in graeco 〈◊〉〈◊〉 latino tollo, nec non & vernaculis nostris linguis passim obtinet.
• * 1.6

  〈◊〉〈◊〉
• d 1.7

  Precor Do∣mine, Thu. Foss. Corb.
• e 1.8

  Populus hic grande, Foss.
• f 1.9

  Quod malignum, Thu. NC. 2. Bod. 1. 4. contra dominum, Voss. 3. malum coram, Voss. 4.
• * 1.10

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.11

  〈◊〉〈◊〉
• g 1.12

  Deos à gentibus, NC. 1. Lin. Lamb. Thu. Corb. Benev. Ver.
• h 1.13

  Circa illos, &, Thu.
• i 1.14

  Contra dominum, Ar. Lam. NC. 1. Lin. Thu. Foss. Corb. Bod. 1, 2, 3, 4. sic infra.
• k 1.15

  Et iterum fecerunt malum, Voss. 4.
• * 1.16

  〈◊〉〈◊〉
• l 1.17

  Derelictus est Juda. Tota haec periodus ad Apud Hierem. deest in Ar. Lam. NC. 1. 2. Bod. 1. 2. 3, 4. Thu. Corb. Voss. 3.
• ¶ 1.18

  Licet in MSS. plerisque 〈◊〉〈◊〉 quae sequuntur ad finem hujus capitis; 〈◊〉〈◊〉 cum in Spirensi, reliquisque impressis 〈◊〉〈◊〉 & etiam vulgatam versionem non sequantur; pro 〈◊〉〈◊〉 astumento minime ducimus.
• * 1.19

  Malach. 2. 11.
• * 1.20

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.21

  Item quod propbetis non cre∣diderint, & eos interfe∣cerint.
• m 1.22

  Obaudiebatis, Foss.
• * 1.23

  Jer. 25. 4.
• n 1.24

  Affectionibus vestris, à seculo, Spir. Rem. Er. Lin. NC. Lam. Bod. 1, 2, 3, 4. Foss. Corb.
• o 1.25

  Adoraveritis, & ne, Spir. Rem. Er. NC. 1, 2. Bod. 1, 2, 3, 4. Thu. Foss. Corb.
• p 1.26

  Dispergendos, NC. 1.
• ¶ 1.27

  Regnorum, Puta Judae, & 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 sive Israelis. Sero admodum ex 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 hauserunt Christiani; unde etiamnum Graeca 〈◊〉〈◊〉 clatura plerorumque S. Codicis librorum ad 〈◊〉〈◊〉 las nostras linguas pervenit. Inde Genesin. 〈◊〉〈◊〉 viticum, Deuteronomium, &c. appellamus. Codices aliqui MSS. Latinis verbis haec efferunt, sed pauci prae reliquis qui Graecam nomenclaturam agnoscunt; pro∣inde nihil mutandum censemus. Idem de formula lau∣dandi Evangelia cata Matthaeum, cata Joannem, &c. di∣cendum.
• q 1.28

  Item in Regum, Libro Bod. 2. NC. 2.
• r 1.29

  AEmu∣latus sum Dominum Deum omnipotentem, Foss.
• * 1.30

  3 Reg. 19. 10.
• a 1.31

  Ego solus, Lam. NC. 1. Bod. 2. 4. Lin.
• b 1.32

  Quaerunt auferre animam, Foss. Voss. 3.
• c 1.33

  Eam à me, Bod. 2. 4. Voss. 3. 4.
• d 1.34

  Discesserunt à te, Bod. 1, 2, 3. Voss. 4.
• e 1.35

  Post cor∣pus, Bod. 1. 4. Voss. 3.
• * 1.36

  Nehem. sive 2 Esd. 9. 26.
• f 1.37

  Praebe aures, Ar. Bod. 1. 2. 4. Lam. Thu. Corb. Vess. 4.
• * 1.38

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 quod Dominum neque cogni∣turi, neque intellecturi. neque recep∣turi essent.
• g 1.39

  Mespreverunt, NC. 1. Bod. 2. Lin. Foss. Voss. 3. sic Tertul. & Iren.
• h 1.40

  Praesepium Domini, Bod. 2. 4. Thu. Foss. Corb. Voss. 4. Praelepem, Ver.
• * 1.41

  Isai 1. 2.
• i 1.42

  non agnovit, Bod. 3. 4. Populus non, Foss.
• k 1.43

  Vae gens peccatrix.
• l 1.44

  Populus, Lin. Bod. 1. sic Tertul.
• m 1.45

  Semen pessimum, Bod. 1. 3. Voss. 4.
• n 1.46

  Ad iracundiam provocastis, Ar. Lam. Lin. NC. 1. Bod. 1. 2. ad iracun∣diam & indignationem misistis illum, provocastis illum sanctum, Voss. 2.
• o 1.47

  Populo huic, Bod. 2. Voss, 4.
• p 1.48

  Non aspicietis, Ar. NC. 1. Bod. 2.
• q 1.49

  Incrassavi enim, Foss.
• * 1.50

  Isai. 6. 9.
• * 1.51

  Rom. 11. 8.
• r 1.52

  Et convertantur, Corb. sic Tertul. Ut curem, Voss. 3.
• s 1.53

  Non potuerunt, Corb.
• t 1.54

  Maledictum, non Thu. Foss.
• * 1.55

  Jet. 2. 13.
• u 1.56

  Milvus cognovit, Bod. 3.
• * 1.57

  Jer. 6. 10.
• w 1.58

  Hirundo, passeres, Corb.
• ¶ 1.59

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 avis sive Passer. In Textu 〈◊〉〈◊〉 est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quam vocem retinuerunt Aquila & Symmachus, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 scripsere; unde utrisque vocibus retentis; lectio, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in Graecis exemplaribus obtinuit.
• * 1.60

  Jer. 8. 7.
• ¶ 1.61

  In Heb. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sed cum arundine non modo scriberent veteres, sed & meti∣rentur; pro Stylo scribae, metatura substituebatur. Ex contortis arundinibus funiculus mensorum, Zach. 2. 1. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellatur.
• x 1.62

  Moecatura Afflig. Metatura Vestra, Bod. 1, 2, 3. Lam. Lin. Thu. Corb. Voss. 3. 4.
• y 1.63

  Quaerent me mali, Thu. 1. Voss. 4.
• * 1.64

  Prov. 1. 28.
• * 1.65

  Ps. 27. 6.
• * 1.66

  Ps. 81. 5.
• * 1.67

  Johan. 1. 11.
• * 1.68

  Quod scrip∣turas sanctas intellecturi Judaei non es∣sent: intelligi autem ha∣berent in no∣vissimis tem∣poribus. po∣steaquam Christ us ve∣nisset.
• * 1.69

  Isai. 29. 11. & 18.
• a 1.70

  Libri hujus, Voss. 4.
• b 1.71

  In novissimis dierum, Voss. 4.
• * 1.72

  〈◊〉〈◊〉
• c 1.73

  Muni librum, Ver.
• * 1.74

  〈◊〉〈◊〉
• d 1.75

  Imple∣antur agnitione omnes, Lin.
• * 1.76

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.77

  〈◊〉〈◊〉
• e 1.78

  Hodiernum diem, NC. 1. Lam. Bod. 2.
• f 1.79

  Conversus est ad Dominum, Ar. NC. 1. Lin. Lam. Bod. 2. Voss.
• g 1.80

  Omnia quae scripta, Bod. 1. Voss. 3.
• * 1.81

  〈◊〉〈◊〉
• g 1.82

  Omnia quae scripta, Bod. 1. Voss. 3.
• h 1.83

  Quia scriptum est, & oportet, Bod. 1, 2, 3, 4. Lam. NC. 1. Voss 3.
• * 1.84

  Nihil posse Judaos intel∣ligere de scripturis, nisi prius crediderint in Christum.
• * 1.85

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.86

  〈◊〉〈◊〉
• ¶ 1.87

  in Graeco textu habetur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 alia exemplaria, & fortasse antiquiora, transpo∣sitis vocibus legesunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quam lectionem se∣quuntur exemplaria nonnulla Novi 〈◊〉〈◊〉 Heb. 10. 38. Vid. 1. 3. hujus. scripti c. 42.
• i 1.88

  Fide vivet, NC. 1. Bod. 1. 4. Tert.
• * 1.89

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.90

  〈◊〉〈◊〉
• k 1.91

  Reputatum, Bod. 1. 2.
• * 1.92

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.93

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.94

  Quod Je∣rusalem per∣dituri essent. & terram quam acce∣perant reli∣cturs.
• l 1.94.3

  Judaei, Lam.
• m 1.95

  Alienigenae comedent. Ben. Ar. Lin. NC. 1. 2. Bod. 1, 2, 3, 4. Voss. 3, 4. Mor.
• n 1.96

  Similes essemus, Ar. NC. 2. Simi∣laremus, Thu. Foss. Corb.
• o 1.97

  Interficis, Thu. Bod. 1. 3. 4. Corb. Voss. 3. 4.
• * 1.98

  〈◊〉〈◊〉
• p 1.99

  Congregare silios, Ar. Lam. NC. 1. 2. congregare te & filios, Voss. 4.
• q 1.100

  Aquila pullos suos, Bod. 3.
• r 1.101

  Ecce mittetur vobis, Bod. 1, 2, 3, 4, remittetur, Voss. 3.
• s 1.102

  Domu, vestra, Ar. Ben. Er. Ver. Man. Voss. 4.
• * 1.103

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.104

  Quod a essens amissuti lu∣men Domi∣ni.
• a 1.105

  Essent Judaei amissuri, Lam.
• * 1.106

  Joh. 1. 9.
• b 1.107

  Veniens in hunc mundum. Ver. Benev.
• * 1.108

  Joh. 3. 18.
• c 1.109

  Dilexerunt homines, Lam. NC. 1. Voss. 3. 4.
• d 1.110

  Viri Juda, Corb.
• * 1.111

  Quod cir∣cumcisio pri∣ma carnalis exacuata sit, & secunda spiritalis re∣promissa sit.
• * 1.112

  Jer. 4. 3.
• ¶ 1.113

  Novate vobis novale, inquit Interpres Vulg. fed prior lectio est Tertulliani, qui aliquando novitatem, aliquando etiam novamen red∣dit.
• * 1.114

  Dcut. 30. 6.
• e 1.115

  Abscide, Foss. Adscide, Thu orb. Asside, NC. 1. Lam. & abscide & circumscide, Voss. 3.
• * 1.116

  Jos. 5. 2.
• * 1.117

  Coloss. 2. 11.
• * 1.118

  Gen. 1. 27.
• * 1.119

  Gen. 4. 2.
• * 1.120

  Gen. 5. 22.
• f 1.121

  Qui in terris omnibus ob delicta, NC. 1. 2. Lin. Lamb. Bod. 1, 2, 3, 4. Benev. Ver. Man. Voss. 3. & sede, Voss. 4.
• * 1.122

  Gen. 6. 8.
• * 1.123

  Gen. 14. 18.
• * 1.124

  Gen. 17. 10.
• * 1.125

  Apoc. 7. 9.
• * 1.126

  Gal. 3. 28.
• ¶ 1.127

  70 Interpretes habent, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈◊〉〈◊〉 hanc agnoscit Paraphrastes Chaldaeus, qui reddit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nec non & Arabs 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈◊〉〈◊〉 mentem Auctoris nostri sic locum explicat proco∣plus. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• * 1.128

  Quod lex prior quae per Moysen da∣ta est, cessa∣tura esset.
• * 1.129

  Isai. 8. 16. 17.
• g 1.130

  Ne discedant, Bod. 4.
• h 1.131

  Et dices expecto, Lin. NC. Lam. Bod. 1. 2. 4. Voss. 4.
• * 1.132

  Quod lex no∣va dari ha∣beret.
• * 1.133

  Mat. 11. 13.
• i 1.134

  Ab Hierosol. Lin. NC. 〈◊〉〈◊〉 Lam. Bod. 1. 2. 4. Voss. 3. 4.
• * 1.135

  Mich. 4. 2.
• * 1.136

  Isai. 2. 3.
• * 1.137

  Mat. 3. 17.
• * 1.138

  Quod dispo∣sitio alia & testamentum novum dari haberet.
• k 1.139

  Consummabo domum Israel & Domum Juda, NC. 1. & restamen∣tum, NC. 1. Lin. Lam. Corb. Bod. 2, 3, 4. Voss. 4.
• * 1.140

  Jer. 31. 31.
• l 1.141

  De terra AEgypti, reliqua ad fincm capitis desunt in Ar. Thu. Lam. Foss. NC. 1. 2. Bod. 2, 3, 4. Voss. 3. 4.
• ¶ 1.142

  Haec licet MSS. suffragio de∣stituantur; tamen ex versione à vulgata aliena & Cy∣priani consona; auctoramentum sibi 〈◊〉〈◊〉 Quod de sequentibus, pariter in exemplaribus desideratis dieen∣dum.
• * 1.143

  Heb. 8. 8.
• ¶ 1.144

  Hellenistae, ut gentem Israeliticam ab eth∣nicis distinguant, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellare amant; quam vocem studiose vertit Noster: cui solenne est fideles, Plebem, & Plebem stantem dicere. Minus accurate Tertullianus, populum dicit; quemadmodum vulgatus interpres & 〈◊〉〈◊〉 passim veteres.
• a 1.145

  Nolite priora, Ar.
• * 1.146

  Quod Bap∣tisnia vetus cessaret, & novum inci∣peret.
• * 1.147

  Isai 43.••••.
• b 1.148

  Genus humanum, Foss.
• c 1.149

  Quam elegi, Corb.
• * 1.150

  Isai 48.21.
• d 1.151

  Adducet illis aquam de petra, findetur, Bod. 1. 2. 4. Lin. Benev. Voss. 3. 4.
• e 1.152

  Vivet plebs mea. Ar.
• * 1.153

  Mat. 3. 11.
• f 1.154

  Venit for∣tior Thu. Foss. Corb.
• g 1.155

  Dignus calceamenta portare, Lam. Lin. NC. 1. 2. Bod. 2, 3, 4.
• h 1.156

  Bap∣tizabit, Foss. Ar. Lam. Lin. Bod. 1. 2. Spiritu Sancto, Bod. 2. Foss.
• * 1.157

  Joh. 3. 5.
• i 1.158

  Quare fremue∣runt, Lin. Lam. NC. 1. Corb. Voss. 3. 4.
• * 1.159

  Quod jugum vetus evacu∣arctur, & jugum no∣vum dare∣tur.
• * 1.160

  Ps. 2. 1.
• k 1.161

  Convenerunt in unum, Ar. Corb. NC. 1. 2. Lam. Lin. Bod 1, 2, 3. Voss. 3.
• l 1.162

  Congregati, Voss. 4.
• m 1.163

  Projiciamus à nobis, Lam. Thu. Bod. 2. 4. NC. 1, 2. Corb. Lin. Voss. 4.
• n 1.164

  Vos requiescam, Thu. Lin. Bod. 1, 2, 3, 4. Voss. 3.
• * 1.165

  Math. 11. 28.
• o 1.166

  Scitore à me, Thu.
• p 1.167

  Jugum meum suave, Lin. Thu. Bod. 1, 2, 3, 4.
• q 1.168

  Apud Hierem. in illa, desunt apud, Ar. Lam. NC. 1. 2. Lin. Voss, 3. 4.
• * 1.169

  Jer. 30. 8.
• * 1.170

  Quod pasto∣res veteres cessaturi es∣sent, & novi inciperent.
• * 1.171

  Ezech. 34. 10.
• r 1.172

  Apud Hierem. dominus dicit, & dabo, desunt apud, Ar. Lin. Lam. NC. 1. 2. Bod. 1, 2, 3, 4. Thu. Corb. Voss. 3.
• * 1.173

  Jer. 3. 15.
• * 1.174

  Jer. 31. 12.
• * 1.175

  Paralip. 17. 3. ibid. v. 11.
• * 1.176

  Quod domus & templum Dei Christus futurus esset, & cessasset templum ve∣tus & novum coepisset.
• * 1.177

  2 Reg. 7. 11.
• ¶ 1.178

  Ubi Deus revera inter homines ha∣bitabat; & propitiatorium pro totius mundi peccatis exhibuit. Hanc vero corporis sui in templo Hierosoly∣mitano praefigurationem Dominus noster in Evangelio passim declarat.
• a 1.179

  Domum nomine, Bod. 1. 2. Thu. Foss.
• * 1.180

  ver. 16.
• * 1.181

  Mat. 24. 2.
• b 1.182

  Qui non destruetur, Ar. Bod. è Lam. NC. 1.
• * 1.183

  Jo. 2. 19.
• * 1.184

  Mar. 14. 58.
• c 1.185

  Esaiam dicit, Bod. 1.
• d 1.186

  Quid mihi, Bod. 3. 4.
• * 1.187

  Quod sacri∣ficium vitus evacuaretur, & novum celebrare∣tur.
• ¶ 1.188

  Voce hac utuntur Irenaeus & Tertullianus, & vetera vulgatae versionis exemplaria.
• * 1.189

  Isai. 1. 11.
• * 1.190

  Ps. 49. 14.
• e 1.191

  Diem pressurae. Thu.
• f 1.192

  Eximam te, Ver. Cam. Lin. NC. 1. 2. Thu. Corb. Ar. Bod. 1, 2. 4.
• g 1.193

  Magnificabit, Lin. honorificabit, Ar. Corb.
• * 1.194

  〈◊〉〈◊〉
• h 1.195

  Salutare meum, Ar. Cam. NC. 1. Bod. 2.
• i 1.196

  Et illic, Thu. Foss. Corb.
• * 1.197

  Is. 4. 6.
• * 1.198

  Mal. 1. 10.
• ¶ 1.199

  Locus à nemine fere antiquo∣rum patrum praeteritus, quando de sacrificio novi foede∣ris sermo occurrit. Late cum explicat Irenaeus adv. He∣res. l. 4. c. 30. Dominus noster suis discipulis dans consili∣um primitias Deo offerre ex suis creaturis, non quasi indigen∣ti, sed ut ipsi nec infructuosi nec ingrati sint; eum qui ex crea∣turapanis est accepit, & gratias egit dicens, Hoc est corpus 〈◊〉〈◊〉 & calicem similiter, qui est ex creatura quae est secun∣dum nos, suum sanguinem confessus est. Et novi Testamenti novam docuit oblationem, quam Ecclesia ab apostolis accipi∣ens, in universo mundo offert Deo, ei qui alimenta nobis prae∣stat, primitias suorum munerum in novo Testamento, de quo in duodecim prophetis Malachias sic praesignificavit; Non est mihi volunt as in vobis dicit Dominus omnipotens, & sacrisi∣cium non accipiam de manibus vestris; Quoniam ab ortu solis ad occasum, nomen meum glorificatur inter gentes, & in om∣ni loco incensum offertur nomini meo & sacrificium purum, quoniam magnum est nomen meum in gentibus, dicit dominus omnipotens. Manifestissime significans per haec, quoniam prior quidem populus cessavit offerre Deo: omni autem loco sacrisici∣cum offertur Deo, & hoc purum; nomen autem ejus glorifica∣tur in gentibus. Et cap. 33. addit. Quoniam nomen filii pro∣prium patris est, & in Deo omnipotente per Iesum Christum offert Ecclesia; bene ait secundum utraque, & in omni loco in∣censum offertur nomini meo, & sacrificium purum. Incensa au∣tem loannes, in Apocalypsi, orationes ait esse Sanctorum. Et cap. 34. Offerimns ei quae sunt ejus, congruenter communi∣cationem & unitatem praedicantes carnis & spiritus. Quem∣admodum enim qui est à terra panis percipiens invocationem Dei, jam non communis panis est, sed Eucharistia, ex duabus rebus constans, terrena & coelesti; sic & opera nostra percipi∣entia Eucharistiam, jam non sunt corruptibilia, spem resurrecti∣onis habentia. Justinus Martyr in Dial. Cum Tryph. p. 344. D. Edit. Paris, 1636. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Tertul. adv. Marc. l 3. c. 21. Vt pariter concurreret & Malachiae prophetia; non est voluntas mea, dicit dominus, & Sacrificia vestra non accipiam; quoniam ab ortu solis usque in occasum nomen meum glorificatum est in nationibus, & in omni loco sacrificium nomini meo offertur, & sacrificium mundum; gloriae scilicet relatio. & benedictio, & laus, & bymni. Lib. 4. c. 1. Sacrificium mundum interpretatur quod sit simplex oratio de conscientia pura. Loco ergo victimarum, & ex caesis animalibus viscerationum, sola apud Christianos superest rationale & incruentum sacri∣ficium, quod Malachiae verbis, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 mincha puro, hoc est, oblatione farrea cum suo libamine, pane sci∣licet & vino; vero illo semperque duraturo sacrificio Eucharistico; & precum piarum thymiamate constat.
• k 1.200

  Vo∣luptas circa, Voss. Bod. 3. 4. in vobis, Ver.
• l 1.201

  Non accepto habeo, Veron.
• a 1.202

  Incensi offerentur, Bod. 1.
• ¶ 1.203

  Tertullianus Adv. Marc. l. 5. c. 9. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉, qui nocturnam Hezechiae nativitatem verbis istis designatam satagebant, dominique 〈◊〉〈◊〉 natalibus prophetiam adserit.
• b 1.204

  Generavi te, Benev. Veron. Thu. Foss.
• * 1.205

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.206

  Quod sacer∣dotium vctus cessarit, & norus sacer∣dos veniret, qui in aeter∣num suturus esset.
• * 1.207

  〈◊〉〈◊〉
• c 1.208

  Sacerdotem fidelem, ci Lam.
• d 1.209

  Thronum meliorem, Lin. Domum fidelem omnibus diebus, Lin. NC. 2. Bod. 1, 2, 3, 4.
• * 1.210

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.211

  Act. 3. 22. & 〈◊〉〈◊〉
• * 1.212

  Quod pro∣pheta alius, sicut Moyses, promissus sit; 〈◊〉〈◊〉 qui testamentum novum da∣ret, & qui magis audiri debcret.
• e 1.213

  Quaecunque loquitur, Bod. 1. 4. Loquetur, Bod. 2. Lamb. Thu. Foss. Corb. Quae loquetur Lam.
• * 1.214

  Joh. 5. 39.
• f 1.215

  Joannem dicit, Bod. 4.
• g 1.216

  Haec sunt, Thu. Foss. Corb. Haec sunt quae testimonio sunt, Benev. Ver. Lin. Bod. 2, 3, 4. Thu.
• * 1.217

  ver. 45.
• h 1.218

  In quo vos speratis. Bod. 1. 2.
• i 1.219

  Dominus ad Rebeccam, Bod. 2.
• * 1.220

  Gen. 25. 〈◊〉〈◊〉.
• * 1.221

  Quod duo populi prae∣dicti sint ma∣jor & minor, id est, vetus ludaeorum, & novus qui es∣set ex nobis futurus.
• k 1.222

  De utero tuo dividentur, Foss. Corb.
• * 1.223

  Os 2. 24.
• * 1.224

  Os. 〈◊〉〈◊〉
• * 1.225

  Isai. 54. 1.
• * 1.226

  Quod Eccle∣sia quae prius sterilrs fue∣rat, plures filios habitu∣ra esset ex gentibus, quam quot synagoga an∣te habuis∣set.
• l 1.226.4

  Synagoga habuisset, Ver.
• m 1.227

  Et fige funiculos, Bod. 1. Mor. Fige & noli, Lam.
• n 1.228

  Et paxillos tuos, Corb.
• o 1.229

  Possidebunt, inhabitabiles. Thu. Corb. Bod. 1. 4.
• * 1.230

  Gen. 16. 10.
• * 1.231

  〈◊〉〈◊〉
• p 1.232

  Infirmioribus typum, Bod. 1. 4. 3.
• * 1.233

  Gen. 29. 23.
• q 1.234

  Peperit Joseph, Foss. Corb. Bod. 1. 2. 4.
• * 1.235

  〈◊〉〈◊〉
• a 1.236

  Primo Helcana, Bod. 1, 2, 3, 4. Helcana habuit, Ar. Lam. NC. 1, 2, 3, 4. Corb. Thu.
• * 1.237

  1 Reg. 1. 2.
• * 1.238

  1 Reg. 2. 5.
• b 1.239

  Filii autem septem, Bod. 1, 2, 3, 4.
• * 1.240

  Apoc. 1. 4.
• ¶ 1.241

  Ad eum morem in Aula Persica sep tem primarii satrapae privilegio gaudebant, ut assisterent & conversarentur ante faciem Regis. Ex laudato hic loci, necnon alibi, scriptore hoc; satis importune con∣sectum it Pamelius, Tobiae librum esse canonicum. Minime dubitandum libros veteris testamenti qui Apo∣cryphi dicuntur, & in Hebraeis fontibus minime com∣parent, in libris Graecis quibus Hellenistae utebantur, passim reperiri; & proinde jure merito Christiani, qui ab Hellenistis Judaeis Biblia sacra mutuabantur, indiscri∣minatim testimonia exinde, praesertim adversus Helle∣nistas desumserant. Postquam XXII. sacri codicis vo∣lumina recensuisset Josephus cont. Apion. l. 1. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, &c. Si quis vero ex Rabbinorum nuperorum placitis, qui juratissimi Christiani nominis hostes, à versione Graeca librisque ab Hellenistis verna∣culo idiomate conscriptis maxime abhorrent, de veteri Judaeorum indole sententiam ferat, eorumque instituta exinde metiatur; is certe à vero, toto (quod aiunt) coelo aberrabit. Illi namque nihil antiquius habuere quam ut sacram gentis suae Philosophiam & res gestas literis consignarent, aliorumque ea in palaestra studiis impen∣sissime faverent. Quod non tantum ex scriptis Siracidis, Tobiae, Esdrae, Baruchi, Philonis; Aristobuli, Demetrii, Eupolemi, & Josephi dignoscitur sed ex Sibyllinis car∣minibus, Phocylide, aliisqueJudaeorum personatis lucu∣brationibus manifestum est.
• * 1.242

  Gen. 2. 2.
• * 1.243

  Tob. 12. 15.
• c 1.244

  Lucerna septiformis, Thu. Foss. Corb.
• d 1.245

  Tabernaculo Testimonii, Foss.
• * 1.246

  Ex. 25. 31.
• * 1.247

  Zac. 3. 9.
• * 1.248

  Apoc. 1. 21.
• * 1.249

  Prov. 9.1.
• * 1.250

  u Sic Spir. Remb. 〈◊〉〈◊〉 Man. Tert. Lam. Lin. NC. 1. Voss. 3. 4. Nuperi impr. legunt, cujus teneo.
• * 1.251

  Quod gentes magis in Christum crediturae es∣sent.
• * 1.252

  Gen. 12. 1.
• * 1.253

  Act. 7. 3.
• e 1.254

  Maledixerint, Bod. 1.
• f 1.255

  Omnes gente, Bod. 1.
• * 1.256

  Gen. 27. 27.
• g 1.257

  Ja∣cob & dixit, Lin. Lam. NC. 2.
• h 1.258

  A rore coeli, Lam. NC. 1. 2. Bod. 1. 2. 4. Thu. Foss.
• i 1.259

  Domi∣nus fratribus tuis, Lam. Bod. 2. NC. 1.
• k 1.260

  Benedixerit erit, Thu. Corb.
• l 1.261

  Ubi vidit, Thu. Corb.
• m 1.262

  Quoniam posuit, Thu. Corb.
• * 1.263

  Gen. 48. 17.
• n 1.264

  Patris sui à capite, Foss.
• o 1.265

  Primogenitus, Ar.
• p 1.266

  Ma∣jor illi erit; Foss.
• q 1.267

  Laudant, Bod. 4. Thu.
• * 1.268

  Gen. 49. 8.
• r 1.269

  Manus tuae super, Bod. 1, 2, 3, 4. Thu. Foss.
• a 1.270

  Veniant quae reposita sunt, Lamb. Lin. Bod. 1, 2, 3, 4. NC. 1.
• b 1.271

  Ipse erit spes, Corb.
• c 1.272

  Religans ad vitem, Lam. NC. 1. Bod. 1, 2, 3. Thu.
• d 1.273

  Ad cilium, Thu. Foss. Ben. Bod. 1, 2, 3. 4.
• e 1.274

  Anabolium, Bod. 1.
• ¶ 1.275

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 terribiles, Vera videtur lectio Formidolosi in sensupassivo. Ita Sallustius ait Regibus bo∣ur quam mali suspectiores sunt. semperque his ahena virtus fornudolosa est. Pariter Cicero. Conservatio stabilis judicii 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 quae formidolose videntur.
• f 1.276

  Formidolosi, Bod. 1, 2, 3, 4.
• g 1.277

  Dentes ejus lacte, Ar.
• * 1.278

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• * 1.279

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• * 1.280

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• h 1.281

  Pecora ejus, Thu. Foss. Corb.
• * 1.282

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• i 1.283

  Serviet mihi, Corb.
• k 1.284

  Servivit mihi. De hoc ipso, NC. 1. 2. Lam. Lan. Thu. Corb. Bod. 1, 2, 3. 4.
• * 1.285

  〈◊〉〈◊〉 1. 5.
• l 1.286

  Prophetam in gentes, Thu.
• m 1.287

  Ecce posui illum testem nationibus, manifestavi principem & imperatorem, Thu.
• * 1.288

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• * 1.289

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• n 1.290

  Itemillic apud eundem, Bod. 1.
• * 1.291

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• o 1.292

  Surgens imperabit, Thu.
• p 1.293

  Illic apud eundem, Bod. 1.
• * 1.294

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• q 1.295

  Et qui maritima, Foss.
• * 1.296

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• r 1.297

  Sic NC. 2. Bod. 1. 3. 4. & LXX. impressi & MSS. plerique legerunt trans Jordanem gentium po∣pulus.
• s 1.298

  Vidit lumen magnum, Ar. Corb.
• t 1.299

  Illic apud eundem, Bod. 1.
• ¶ 1.300

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Librarii, quibus so∣lenne est mutare quod non intelligunt, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Quae lectio apud omnes fere veteres obtinuit. 〈◊〉〈◊〉 dem cum Cyrus, liberator populi Dei, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 unctus dicatur, & Domini nostri Typum 〈◊〉〈◊〉; 〈◊〉〈◊〉 haec rectissime domino nostro tribuuntur.
• * 1.301

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• v 1.302

  Disrumper, Bod. 1. 3. 4. Fortitudinem suam disrumpent, & in illum gentes sperabunt, & civitates concludentur, Thu. Foss. non claudentur illi, Tert.
• * 1.303

  〈◊〉〈◊〉 66. 〈◊〉〈◊〉
• * 1.304

  〈◊〉〈◊〉 5. 25
• w 1.305

  Attrahet illas, Corb. Attrahent Bod. 3.
• * 1.306

  Isai. 52. 15.
• * 1.307

  Isai. 65. 1.
• x 1.308

  Manifestus sum, Foss.
• * 1.309

  Rom. 9. 〈◊〉〈◊〉 & 〈◊〉〈◊〉
• y 1.310

  Quaerebant, Ar. Lam. NC. 1. Bod. 2.
• * 1.311

  Eph. 12. 〈◊〉〈◊〉
• a 1.312

  Ecce adsum genti, quoniam non. Corb.
• b 1.313

  Vocavit nomen. Thu.
• * 1.314

  Act. 13. 46.
• c 1.315

  Ut sint salvati, Lam. NC. 1. Bod. 2,
• * 1.316

  Quod panem & 〈◊〉〈◊〉 chisti, & omnem gra∣tiam ejus, a∣missuri esseut Iudai, nos vero accep∣turr; & quod Christiano∣rum novum nomen beue∣diceretur in terris.
• d 1.317

  Ecce qui serviunt mihi, bibent; vos autem sitietis, Lam, NC. 1. Bod. 1, 2, 3, 4.
• * 1.318

  Isai. 65. 13.
• e 1.319

  Nominabitur magnum, Lam. NC. 1. Bod. 2. Ar.
• f 1.320

  Ignem in gentes, Bod. 1. Rigal. lig∣num, contra fidem MSS. & excus. I am. Lin. NC. 1. 2. Bod. 2, 3, 4. Thu. Foss. Corb.
• * 1.321

  Isai. 5. 26.
• g 1.322

  Attrahet illas, Foss.
• h 1.323

  Cito venient, Lam. NC. 1. Lan. Bod. 2.
• * 1.324

  Isai. 3. 1.
• i 1.325

  Virtutem panis & virtutem aquae. Bod. 1.
• k 1.326

  Quoniam suavis, Ar. Lam. NC. 1. Bod. 1, 2, 3.
• * 1.327

  Ps. 33. 8.
• * 1.328

  Joh. 7. 35.
• * 1.329

  Joh. 7. 37.
• * 1.330

  Joh. 6. 54.
• * 1.331

  Quod ad regnum cae∣lorum magis gentes quam Iudaei perve∣mant.
• * 1.332

  Mat. 8. 11.
• l 1.333

  Relaxabo, Bod. 2. 3. 4. Spir. Rem. Eras.
• * 1.334

  Quod solo hoc Iudaei ac∣cipere veni∣am possint delictorum suorum, si sanguinem Christi occisi baptismo ejus abluerint; & in Eccle∣siam ejus transeuntes, praeceptis e∣jus obtempe∣raverint.
• * 1.335

  Isai. 1. 15.
• m 1.336

  Manus vestras, Bod. 3. 4.
• n 1.337

  Sic Bod. 1. 4. Tert. Spir. Remb. Eras. Morell. Deest in impress nupers Meam,
• ¶ 1.338

  Lectionem hanc non facile mutamus, 〈◊〉〈◊〉 cum codicum suffragio abunde muniatur. In∣terim dicendum, prorsus verisimile videri, auctorem 〈◊〉〈◊〉 quasi russeum, quae codicis Veronensis est lectio, & cujus vestigia remanent in iis libris in quibus scribitur 〈◊〉〈◊〉 roseum. 〈◊〉〈◊〉 locis Tertulliani dicendum Adv. Marc. 1. 4. c. 10. & etiam in Scorpiaco. Rubrum colorem russeum dici, omnibus notum.
• o 1.339

  Quasi Russeum, Ver. quasi roseum. Tert. Benev. Veron. Manut.
• p 1.340

  Quasi coccum, Thu. Foss. Benev. Ver. Man.
• q 1.341

  Obaudieritis me, Bod. 4. non obaudieritis, Bod. 4
• r 1.342

  Vos comedet. Lin.
• s 1.343

  Locutum est haec, Bod. 1.