Sancti Cæcilii Cypriani Opera recognita & illustrata per Joannem Oxoniensem episcopum ; accedunt Annales Cyprianici, sive, Tredecim annorum ; quibus S. Cyprianus inter Christianos versatus est, brevis historia chronologice delineata per Joannem Cestriensem.

D. CAECILII CYPRIANI ¶ 1.1a 1.2 De Idolorum Vanitate Liber.

DEOS non esse, quos colit vulgus, hinc notum est. ¶ 1.3 Reges * 1.4* 1.5 olim fuerunt, qui ob regalem memoriam coli apud suos postmodum etiam in morte coeperunt. Inde illis instituta templa: inde ad defunctorum vultus per imaginem detinendos ex∣pressa * 1.6 simulacra; quibus b 1.7 & immolabant hostias, & dies festos dando honores c 1.8 celebrabant: inde posteris facta sunt sacra, quae pri∣mis fuerant assumta solatia. Et videamus an stet haec apud singulos veritas. Melicertes & Leucothea praecipitantur in maria, & fiunt postmodum maris numina. ¶ 1.9 Castor & Pollux d 1.10 alternis moriuntur, ut * 1.11 vivant. AEsculapius ut in Deum surgat, fulminatur. ¶ 1.12 Hercules ut ho∣minem exuat, Oeteis e 1.13 ignibus concrematur. Apollo Admeti pecus pavit. Laomedonti muros Neptunus instituit, nec mercedem operis infelix structor accepit. ¶ 1.14 Antrum Jovis in Creta visitur f 1.15, & sepul∣crum ejus ostenditur: & ab eo Saturnum fugatum esse g 1.16 manifestum est; inde Latium de latebra h 1.17 ejus nomen accepit. Hic literas im∣primere, hic ¶ 1.18 signare nummos in Italia primus instituit, unde i 1.19 aerari∣um

Saturni vocatur: a 1.20 & ¶ 1.21 rusticitatis hic cultor fuit, inde falcem fe∣rens * 1.22 senex pingitur b 1.23. Hunc fugatum hospitio Janus exceperat c 1.24, de cujus nomine Janiculum dictum est; & mensis Januarius institutus est. Ipse Bifrons exprimitur, quod in medio constitutus annum in∣cipientem pariter & recedentem spectare videatur. ¶ 1.25 Mauri vero ma∣nifeste Reges colunt, nec ullo velamento hoc nomen obtexunt.

Inde per gentes & provincias singulas varia deorum religio muta∣tur, * 1.26 dum non unus ab omnibus Deus colitur, sed propria cuique ma∣jorum suorum ¶ 1.27 cultura servatur. ¶ 1.28 Hoc ita esse Alexander magnus insigni volumine ad matrem suam scribit: d 1.29 metu suae potestatis pro∣ditum sibi de diis hominibus à sacerdote secretum; quod majorum & regum memoria servata sit; inde colendi, & sacrificandi ritus e 1.30 ino∣leverit. Si autem aliquando dii nati sunt, ¶ 1.31 cur non hodieque nas∣cuntur? nisi si forte Jupiter senuit, aut partus in Junone defecit. Cur vero deos putas pro Romanis posse, quos videas nihil pro suis adversus eorum arma valuisse? Romanorum enim vernaculos deos novimus. Est Romulus pejerante Proculo Deus factus, & Picus, & Tiberinus, & Pilumnus: & Consus, quem Deum fraudis, velut con∣siliorum Deum, coli Romulus voluit; postquam in raptum Sabinarum perfidia ¶ 1.32 provenit f 1.33. ¶ 1.34 Deam quoque Cloacinam Tatius & invenit g 1.35 & coluit: ¶ 1.36 Pavorem Hostilius atque Pallorem: mox, à nescio quo, Febris dedicata, & Acca, & h 1.37 Flora meretrices. In tantum vero deo∣rum vocabula apud Romanos finguntur, ut sit apud illos & Viduus Deus qui anima corpus viduet, qui quasi feralis & funebris intra muros

non habetur, sed foris collocatur; & nihilominus, quia extorris factus, damnatur potius Romana religione quam colitur. Est & Scansus ab ascensibus dictus, & Forculus à foribus, & à liminibus Limentinus, & Cardea à cardinibus, & ¶ 1.38 ab orbitatibus Orbona a 1.39. Hi dii Ro∣mani. ¶ 1.40 Caeterum Mars Thracius, & Jupiter Creticus, & Juno, vel Ar∣giva, vel Samia, vel Poena, & Diana Taurica, & Deum Mater Idaea, & AEgyptia portenta, non numina: quae utique si quid potestatis habu∣issent, sua ac suorum regna servassent. Plane sunt apud Romanos & victi penates b 1.41, quos AEneas profugus advexit. ¶ 1.42 Est & Venus Calva, multo hic turpius calva, quam apud Homerum vulnerata.

Regna autem non merito accidunt, sed sorte variantur. Caeterum * 1.43 imperium ante tenuerunt & Assyrii, c 1.44 & Medi, & Persae: & Graecos & AEgyptios regnasse cognovimus. Ita vicibus potestatum, Romanis quoque, ut & caeteris, imperandi tempus obvenit. Caeterum si ad ori∣ginem redeas, erubescas. Populus de sceleratis & nocentibus con∣gregatur, & Asylo constituto facit numerum impunitas criminum. Ut Rex ipse principatum habeat ad crimina, fit Romulus parricida: atque ut Matrimonium faciat, rem d 1.45 concordiae per discordias auspi∣catur. Rapiunt, ferociunt, fallunt. Ad copiam civitatis augendam, nuptiae sunt illis rupta hospitii foedera, & cum soceris bella crudelia. Est & gradus summus in Romanis honoribus consulatus: sic consula∣tum coepisse videmus ut Regnum; filios interficit Brutus, ut cre∣scat de suffragio sceleris commendatio dignitatis. Non ergo de reli∣gionibus sanctis, nec de auspiciis, aut auguriis Romana regna creve∣runt, sed acceptum tempus certo fine custodiunt. Caeterum & ¶ 1.46 Re∣gulus auspicia servavit, & captus est: & ¶ 1.47 Mancinus religionem tenuit, & sub jugum missus est: & ¶ 1.48 pullos edaces Paulus habuit, & apud Cannas tamen caesus est. ¶ 1.49 C. Caesar, ne ante brumam in A∣fricam navigia transmitteret auguriis & auspiciis retinentibus, spre∣vit; & eo facilius navigavit & vicit. Horum 〈◊〉〈◊〉 omnium ratio est illa, quae fallit & decipit, & praestigiis caecantibus veritatem stultum & prodigum vulgus inducit. e 1.50 Spiritus f 1.51 insinceri & vagi, qui postea quam terrenis vitiis immersi sunt, & à vigore coelesti, terreno conta∣gio recesserunt, non desinunt perditi perdere, & depravati errorem pravitatis infundere.

Hos ¶ 1.52 & poetae daemonas norunt: & Socrates instrui se & regi * 1.53

arbitriuni daemonis praedicabat: & Magis inde est ad perniciosa vel ludicra potentatus; quorum tamen ¶ 1.54 praecipuus, Hostanes, & formam veri Dei negat conspici posse, & Angelos veros a 1.55 sedi ejus dicit assistere. In quo b 1.56 & ¶ 1.57 Plato pari ratione consentit; & unum Deum servans, caeteros Angelos, vel daemonas dicit. Hermes quo∣que Trismegistus unum Deum loquitur, eumque incomprehensibilem atque inaestimabilem confitetur. Hi ergo spiritus sub statuis atque imaginibus consecratis c 1.58 delitescunt. Hi afflatu suo vatum pecto∣ra inspirant, extorum fibras animant, avium volatus gubernant, sor∣tes regunt, oracula efficiunt, falsa veris semper involvunt. Nam & falluntur, & fallunt: vitam turbant, ¶ 1.59 somnos inquietant. Irrepentes etiam in corporibus occulte mentes terrent, membra distorquent, valetudinem d 1.60 frangunt, morbos lacessunt: ut ad cultum sui cogant; ut nidore altarium, & rogis pecorum saginati, remissis quae constrin∣xerant, curasse videantur. Haec est de illis medela, cum illorum ces∣sat injuria. Nec aliud illis studium est, quam à Deo homines avo∣care, & ad superstitionem sui ab intellectu verae religionis avertere e 1.61; cum sunt ipsi poenales, quaerere f 1.62 sibiad poenam comites, quos ad crimen suum fecerint errore participes. Hitamen adjurati per De∣um verum à nobis, statim cedunt, & fatentur, & de obsessis corpori∣bus exire coguntur. Videas illos, nostra voce & operatione g 1.63 maje∣statis occultae, flagris caedi, igne torreri; incremento poenae propa∣gantis extendi, ejulare, gemere, deprecari; unde veniant, & quando discedant, ipsis etiam qui se colunt audientibus confiteri: & vel ex∣iliunt statim, vel evanescunt gradatim, proutsides patientis adjuvat, aut gratia curantis aspirat. Hinc vulgus in odium nostri nominis cogunt; ut nos odisse incipiant homines antequam nosse; ne cogni∣tos aut imitari possint, aut damnare non possint.

Unus igitur omnium Dominus est Deus. Neque enim illa sublimi∣tas * 1.64 potest habere conscrtem, cum sola omnem teneat potestatem. Ad divinum imperium etiam de terris mutuemur exemplum. Quan∣do unquam Regni societas aut cum fide coepit, aut sine cruore desiit? Sic Thebanorum h 1.65 germanitas rupta, & permanens rogis dissidenti∣bus ctiam in morte discordia: & Romanos geminos unum non capit regnum, quos unum uteri cepit hospitium. Pompeius & Caesar af∣fines fuerunt, nec tamen necessitudinis foedus in aemula potestate tenuerunt. Nec hoc tantum de i 1.66 homine mireris, cum in hoc omnis natura consentiat. Rex unus est apibus, & dux unus in gregibus, & in armentis rector unus: multo magis mundi unus est rector, qui universa, quaecumque sunt, verbo jubet, ratione dispensat, virtute consummat. Hic nec videri potest, visu clarior est: nec compre∣hendi, tactu purior est: nec aestimari, sensu major est; & ideo sic eum digne aestimamus, dum inaestimabilem dicimus k 1.67. ¶ 1.68 Quod l 1.69 vero

templum habere possit Deus, cujus templum totus est mundus? & cum homo latius maneat, intra unam aediculam vim tantae majesta∣tis includam? In nostra dedicandus est mente, in nostro consecran∣dus est pectore. ¶ 1.70 Nec nomen Dei a 1.71 quaeras. Deus nomen est illi. Illic vocabulis opus est, ubi propriis appellationum insignibus mul∣titudo dirimenda est: Deo, qui solus est, Deus b 1.72 vocabulum totum est. Ergo unus est, & ubique totus c 1.73 diffusus est. Namque d 1.74 & ¶ 1.75 vul∣gus in multis Deum naturaliter confitetur, cum mens & anima sui auctoris & principis admonetur. Dici frequenter audimus, ô Deus; & Deus e 1.76 videt; & Deo commendo; & Deus mihi reddet; & quod vult Deus; & si Deus dederit. Atque f 1.77 haec est summa de∣licti, nolle agnoscere quem ignorare non possis.

Quod vero Christus sit, & quo modo per ipsum nobis salus venerit, * 1.78 sic est ordo, sic ratio. Judaeis g 1.79 primum erat apud Deum gratia. Sic olim justi erant, sic majores eorum religionibus obediebant. Inde illis & Regni sublimitas floruit, & generis magnitudo provenit h 1.80. Sed illi negligentes, indisciplinati i 1.81 & superbi postmodum facti, & fiducia patrum inflati; dum divina praecepta contemnunt, datam sibi gra∣tiam perdiderunt. Quam vero fuerit illis profana vita, quae con∣tracta sit violatae religionis offensa, ipsi quoque testantur; qui etsi vo∣ce tacent, exitu confitentur: dispersi & palabundi vagantur, soli & coeli sui profugi, per hospitia aliena jactantur. Nee non k 1.82 Deus ante praedixerat fore, ut vergente seculo, & mundi sine jam proximo, ex omnigente l 1.83, & populo & loco, cultores sibi allegeret Deus multo fide∣liores * 1.84m 1.85, & melioris obsequii; qui indulgentiam de divinis muneribus * 1.86 haurirent n 1.87, quamacceptam Judaei contemtis religionibus perdidis∣sent. * 1.88 Hujus igitur indulgentiae, gratiae disciplinaeque arbiter & magister, sermo & filius Dei mittitur, qui per prophetas omnes re∣tro, * 1.89 illuminator & doctor o 1.90 humani generis praedicabatur p 1.91. * 1.92 Hic est virtus Dei, hic ratio, hic sapientia ejus, & gloria. Hic in virginem * 1.93 illabitur q 1.94; carnem, Spiritu r 1.95 sancto cooperante, induitur. Deus cum homine miscetur. Hic Deus noster, hic Christus est, qui mediator du∣orum, hominem induit, quem perducat ad Patrem. Quod homo * 1.96 est, esse Christus voluit, ut & homo possit esse quod Christus est. * 1.97 Sciebant & Judaei Christum esse venturum. Nam hic s 1.98 illis semper * 1.99 prophetis admonentibus t 1.100 adnunciabatur. Sed significato duplici ejus adventu; uno qui exercitio & exemplo hominis fungeretur, altero qui Deum fateretur: non intelligendo primum adventum, qui passi∣one praecessit occultus; unum tantum credunt, qui erit in potestate

manifestus. Quod autem hoc Judaeorum populus intelligere non potuit, delictorum meritum fuit. Sic erant sapientiae & intelligen∣tiae caecitate multati, ut qui vita indigni essent, haberent vitam ante * 1.101 oculos, nec viderent.

Itaque cum Christus Jesus, secundum à prophetis ante praedicta, * 1.102 verbo & vocis imperio daemonia de hominibus excuteret, paralyti∣cos restringeret, leprosos purgaret, illuminaret caecos, claudis gres∣sum daret, mortuos rursus animaret, cogeret sibi elementa famulari, * 1.103 servire ventos, maria obedire, inferos cedere: Judaei qui illum cre∣diderant hominem 〈◊〉〈◊〉 de humilitate carnis & corporis; existi∣mabant magum, de licentia potestatis. Hunc magistri eorum at∣que primores, hoc est, quos & doctrina ille, & sapientia revincebat, accensi a 1.104 ira & indignatione provocati, postremo detentum, Pontio Pilato, qui tunc ex parte Romana Syriam procurabat, tradiderunt; * 1.105 crucem ejus & mortem, suffragiis b 1.106 violentis ac pertinacibus flagitan∣tes. * 1.107 Hoc eos facturos & ipse praedixerat, & prophetarum omnium testimonium sic ante praecesserat; oportere illum pati, non ut sentiret * 1.108* 1.109 tantum mortem c 1.110, sed ut vinceret; & cum passus esset, ad superos de∣nuo * 1.111 regredi, ut vim divinae majestatis ostenderet. Fidem itaque * 1.112* 1.113 rerum cursus implevit. Nam & crucisixus, praevento carnificis of∣ficio * 1.114 spiritum sponte dimisit, & die tertio rursus à mortuis sponte surrexit. Apparuit discipulis suis talis ut fuerat, agnoscendum se videntibus praebuit; simul junctus, & substantiae corporalis fir mitate conspicuus, ad dies quadraginta remoratus est, ut de eo ad praecep∣ta * 1.115 vitalia instrui possent, & discerent quae docerent. Tunc in coe∣lum circumfusa nube sublatus est: ut hominem quem dilexit, quem induit, quem à morte protexit, ad patrem victor imponeret, jam venturus è coelo ad poenam diaboli, & ad censuram generis humani, ultoris vigore, & judicis potestate; per orbem vero discipuli magi∣stro * 1.116d 1.117 & Deo monente diffusi, praecepta Dei in salutem darent e 1.118, ab er∣rore tenebrarum ad viam lucis adducerent e 1.119, caecos & ignaros ¶ 1.120 ad ag∣nitionem veritatis ocularent e 1.121. Ac ne esset probatio minus solida, & de Christo delicata confessio; per tormenta, per cruces, per multa poenalum genera tentantur. Dolor qui veritatis testis est, admove∣tur; ut Christus Dei filius, qui hominibus ad vitam datus creditur, non tantum praeconio vocis, sed & passionis testimonio praedica∣retur f 1.122. Hunc igitur comitamur, hunc sequimur, hunc habemus iti∣neris ducem, lucis principem, salutis auctorem, coelum pariter & pa∣trem, quaerentibus & credentibus pollicentem. ¶ 1.123 Quod est Christus, erimus Christiani, si Christum fuerimus g 1.124 imitati.

Notes

• ¶ 1.1

  Quae in impressis olim Tituli lo∣co praefigebantur, revera Argumentum sive summa con∣tentorum sequentis operis dici deberent. Nos illa 〈◊〉〈◊〉 retinemus, quae ad scripti designationem viden∣tur maxime accommoda. Notandum porro, illas ip∣sas rationes quae libellum ad Donatum à Cypriano sta∣tim post acceptam fidem conscriptum fuisse suadent, pa∣riter tractatus hujus prorsus Apologetici natales desig∣nare. Proinde cum alter vindemialibus feriis, ad finem anni 246. deputetur; hic initio sequentis, hoc est 247. non immerito assignabitur. Tractatum hunc S. Hieronymus Ep. 84. ad Magnum, luculento ornat elo∣gio. Cyprianus quod Idola dii non sint qua brevitate, qua historiarum omnium scientia, quorum verborum & sensuum splendore perstrinxit? Interim non est dissimulandum, haud pauca à Tertulliano, plurima à Minutio ad verbum 〈◊〉〈◊〉 traducta: sed primis Christianis cor erat unum & anima una, & nemo eorum quae possidebat, aliquid suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia. quemadmodum dicitur Act. 4. 32. adeo nulla de plagio actio esse potu∣it. Quare iisdem pariter armis Athenagoras; Justinus, Clemens, Tatianus, Arnobius, Augustinus, & quot quot adversus Gentilium cultum scripserunt Patres, pugna∣vere. Imo, quod quis minus expectaverit, iisdem prius usi suerant, ut Graecos praeteream, Varro, Cicero & Plinius, nec non & alii passim Ethnici Scriptores. Unde de hac re verba faciens D. August. l. de Baptis. cont. Petil. non temere refert. Cyprianus de uno vero Deo, adversus multo∣rum Deorum cultores disputans multa prosert testimonia de libris eorum, quos praeclaros Auctores habent. Quid enim ac∣commodatius ad amoliendam invidiam Gentilium qui Christianos atheismi insimulabant, eo nomine quod nu∣mina ipsorum contemnerent; quam productis in medi∣um eruditissimorum apud Ethnicos suffragiis, palam fa∣cere, illos eadem cum Christianis de Diis sensisse? Por∣to Pontius, libellum hunc indiciis satis manifestis desig∣nans, ait. Per quem Gentiles Blasphemi repercussis in se iis quae nobis ingerunt vincerentur? Quo vero jure scripti hu∣jus, una cum aliis nonnullis quae Cypriani secessum prae∣cesserant, in loco prorsus alieno meminerit Auctor ille, superius diximus.
• a 1.2

  Quod Idola dii non sint, & quod unus Deus sit, & quod credentibus salus data sit, Lam. Ebor. Quod Idola dii non sint, contra paganos, Vict. & alii. Quod credentibus datum sit Deos non esse, &c. Voss. 4. Lin. Spir. Ratum, Dun. De Idolis Gentium, Goul.
• ¶ 1.3

  Aut saltem proles regia. Sic Ino ceu Leucothoe, Cadmi regis Thebarum filia. Tyn∣daridae, filii Regis Oebaliae. Hercules Jovis, &c. Deus est mortali, inquit Plinius 1. 2. c. 7. juvare mortalem, & haec ad aeternam gloriam via. Hac proceres iere Romani. Hac nunc coelesti passu cum liberis suis vadit maximus omnis aevi rector Vespasianus Augustus, sessis rebus subveniens. Hic est vetustissimus referendi gratiam be nemerentibus mos, ut nu∣minibus adscribantur. Ita & Cicero 1. 2. de nat. Deorum. Suscipit vita hominum, & consuetudo communis, ut beneficiis excellentes viros in Caelum sama & voluntate tollerent. Hinc Hercules, hinc Castor & Pollux, hinc AEsculapius, hinc Li∣ber etiam, hinc Romulus, &c. Similia habet lib. etiam 3. Hos ergo recte appellat Cyprianus, Deos, non quos sapi∣entes, sed, quos vulgus colit.
• * 1.4

  Scriptus Ann. 247.
• * 1.5

  Ad Pamelii numeros Tractatus VI.
• * 1.6

  Ad Erasmi, tractatus IV.
• b 1.7

  Nam & immolabant, Foss. Corb. Simulacra: & immolabant, Lin. Ben. Ver.
• c 1.8

  Hono∣rem, Lin. Lam. Honore, Pem. Mic. Vict. Thu. Foss. Corb. Tanto honore, Voss. 4.
• ¶ 1.9

  Si tanti esset rem levis momenti mu∣tare, reponere hic oportetet Castores; ita enim Minu∣tius, unde haec desumta videntur, scribit; & MSS. plu∣rimi suffragantur.
• d 1.10

  Castores, Pem. Voss. 2. 3. Ver. 4. Lin. Lam. Thu. Mic. Vict.
• * 1.11

  Dii gentium Reges vita desuncti.
• ¶ 1.12

  Non video, inquit idem Cicero, quo pacto ille, cui in monte Oetaeo illatae Lampa∣des fuerunt, ut ait Accius, in domum aeternam patris ex illo ardore pervenerit.
• e 1.13

  Oetae ignibus concrematur, Lin. Thu.
• ¶ 1.14

  Tres, inquit Cicero ubi sup. Joves numerantur, ex quibus primus & secundus natt in Ar∣cadia; tertius 〈◊〉〈◊〉 Saturni filius, cujus in illa insula sepulerum ostenditur.
• f 1.15

  Videtur, Thu. Foss. Dicitur, Pem. Voss. 2. Visitatur, Voss. 4.
• g 1.16

  Fugatum manifestum, Pem. Voss. 2. Thu. Mich. Vict.
• h 1.17

  Latebris, Pem. Voss. 2.
• ¶ 1.18

  Tert. Apol. c. 〈◊〉〈◊〉 Ab ipso primum ta∣bulae, & imagine signatus nummus, & inde aerario 〈◊〉〈◊〉. Primus tamen Romae nummos percussit Servius Tullus, si Plinio fides.
• i 1.19

  Inde, Lam. Thu. Foss. Mich.
• a 1.20

  Nam & rusticitatis, Mich. Vict.
• ¶ 1.21

  Ruris, quamquam Papias distinguat. Rusticitas est morum; Rustication est operis; cultura terrae.
• * 1.22

  An. 247.
• b 1.23

  Ferens pingitur, Lam. Bod. 3. Voss. 2. Spir. Rem. Er. Man.
• c 1.24

  Excepit, Foss. Mich. Vict.
• ¶ 1.25

  Tertul. in Apol. Vnicuique provinciae & civitati suus Densest; ut Syriae Astartes, ut Arabiae Disares, ut Noricis Belenus, ut Africa Coelestis, ut Mauritaniae reguli sui.
• * 1.26

  Cultms iste per gentes varius & subinde niu∣tatus: porro absurdus & cultoribus inutilis.
• ¶ 1.27

  Sic Tertul de Idol. Idololatriam, in homines esse culturam.
• ¶ 1.28

  Rigaltius contendit, haec re∣vera ad alterum Alexandrum, nimirum Polyhistorem pertinere: quae conjectura in tantum ipsi placuit, ut ter ingesterit. Nimirum hic loci, in notis ad Tertullianum, & etiam ad Minutium. Decepti erant nimirum Cypria∣nus, Athenagoras, Minutius, Augustinus, imo proba∣tissimi etiam apud Ethnicos scriptores, qui omnes, literas ab Alexandro magno, matri Olympiadi scriptas refe∣runt, in quibus arcanum hoc de numinum natalibus, me∣tu ipsius potentiae extortum perhibetur. Unus vero Tertullianus remipsam, si Rigaltio fides, dicitur assecu∣tus; qui Cornelii Lentuli poedagogo tribuenda demon∣strat, dum ait. Quod AEgyptii narrant, & Alexander dige∣rit, & mater legit. Ubi voces illae Alexander digerit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vult respicere; & quae sequuntur, mater legit, scripta nescio quae matri ejus dicata, air liquido denota∣re. Mihi quidem non dum constat AEgyptios sacerdotes potentiam servuli Graeculi adeo timuisse, nec dum matri pauperculae à Polyhistore librum fuisse in scriptum didici. Unum hoc seio, vocem digereve apud scriptores nostros nihil amplius innuere, quam rei alicujus qualemcunque enarrationem. Ita Tertul. lib. de Patientia ait. Si de aliquo bono scrmo est, res postulat contrarium quoque boni re∣ceuscre: quid enim 〈◊〉〈◊〉 sit magis illuminabis, si quod vi∣tandum sit, proinde digesseris, &c. Sic & Pontius. Vt 〈◊〉〈◊〉 in 〈◊〉〈◊〉 as digeratur. Porro quis credet Cypri∣anum errare potuisse in volumine laudando, quod pro insigni habuit? Aut Athenagoram qui diserte ait collo∣quia haec cum sacerdotibus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 contigisse? aut Augustinum hallucinatum, qui ter in Libris de Civitate Dei Epistolam hanc cirat; di∣citque à Leone sacerdote haec Alexandro prodita; mu∣netque Lectores ut Epistolam ipsam adeant, & 〈◊〉〈◊〉 quae legerunt? Sed Litem dirimat Plutarchus, in Alexan∣dri rebus si quis alius versatissimus, & in historia testis locuples. Is in Alexandri vita ait 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 &c.
• d 1.29

  Scripsit, Voss. 2.
• e 1.30

  Colendi ritus, Ver. Thu. Foss. Corb. Mich. Vin.
• ¶ 1.31

  Plin. 1. 2. c. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 quidem inter deos credi, tantoque aevoex his 〈◊〉〈◊〉 nasci, & alios esse grandavos semperque canos, alios 〈◊〉〈◊〉 atque pueros, atricolores, aligeres, claudos, ovo editos, & al∣ternis diebus viventes morientesque, puerilium prope 〈◊〉〈◊〉 est.
• ¶ 1.32

  Feliciter successit. Sic infra. 〈◊〉〈◊〉 magnitudo provenit. Vid. Tertul de spectac. & Adv. Marc. 1. 1.
• f 1.33

  Hodie quoque pervenit, Bod. 3. M. R.
• ¶ 1.34

  Cloacinae simulacrum in 〈◊〉〈◊〉 maxima repertum Tatius consecravit; & quia cujus esset essigies ignorabat, ex loco illi nomen imposuit. Arnob. l. 1.
• g 1.35

  Tatius invenit, Lam.
• ¶ 1.36

  Pariter apud Ciceron. 〈◊〉〈◊〉 1. 3. de nat. Deor. Amor, dolus, metus, labor, 〈◊〉〈◊〉, fatum, senectus, mors, tenebrae, miseriae, querela. 〈◊〉〈◊〉 frans, pertinaciae, parca, besperides, somnia: quos 〈◊〉〈◊〉 erebo & nocte natos ferunt. Aut igitur haec monstra 〈◊〉〈◊〉 sunt, aut prima tollenda.
• h 1.37

  Flora meretrices. Hi dii, Bod. 3. Pem. Voss. 2. 3. Lam. Thu. Foss. Corb. Mich. Vinc. Linc. M. R.
• ¶ 1.38

  Haec omnia in MSS. proba∣tissinus 〈◊〉〈◊〉 & sensum perturbant; tamen quia in Beneventano, Veronensi, Corbeiensi, & uno saltem è quatuor Vossianis compatent, retinemus. De Orbona apud Plinium 1. 2. & Cicer. 1. 3. de nat. Deor. occurrit mentio. Orbati liberis parentes in tutela sunt Orbonae, in∣quit Arnobius. Quod forte Suburbanae, quae erat lectio recepta, locum fecit. Aut pro orbitatibus Orbona, in∣versis ultimis literis factum, ab Orbitate suburbana.
• a 1.39

  Suburbana, MSS. & impressi passim.
• ¶ 1.40

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Lycophron vocat.
• b 1.41

  Vecti, Grav. Vincti. Camb.
• ¶ 1.42

  Lactant. 1. 1. c. 20. Vrbe à Gallis capta; 〈◊〉〈◊〉 in Capitolio Romani, cum ex mulierum capil∣lis tormenta fecissent, aedem Veneri Calvae consecrarunt.
• * 1.43

  Regna mini∣me numinum istorum be∣nesicio con∣cessa, aut re∣tenta.
• c 1.44

  Syri & Persae, Lin. Ebor. Lam. Bod. 3. Thu. Foss. Mich. & Tyrii, Ver. Voss. 4.
• d 1.45

  Facit rem, impressa Exemp. sed sequimur Lam. Veron. Voss. 4. Lin. Ebor.
• ¶ 1.46

  Valerius Max. 1. 1. cap. de servata Religione ait. In his quae ad custodiam Religi∣onis attinent nescio an omnes M. Attilius Regulus praecesse∣rit. Dein paucis interpositis subjungit. Potuerunt prosecto 〈◊〉〈◊〉 esseratam mitigare saevitiam; caeterum quo 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Carthaginenses moribus suis uti passi 〈◊〉〈◊〉
• ¶ 1.47

  Eatenus scil. quod post∣quam Lanuvii in Hispaniam ituro prodigia acciderant, territus, converso itinere, Genuam petut: qui ibi scapham ingressus, alio prodigio, quod tamen sprevit, terreba∣tur. Vid. Val. Max. 1. 1. cap. de prodig.
• ¶ 1.48

  Cic. 1. 2. de Divinat. Flaminius non paruit auspiciis: itaque perut cum exercitu. At anuo post Paulus paruit: num minus cecidit in Canneusi pugna cum exercitu?
• ¶ 1.49

  Cicero de Divin. 1. 2. Quid ipse Casar? cnm à summo aruspice moneretur, ne ante brumam in A∣fricam transmitteret, nonne transmisit? quod ni fecisset. unum in locum omnes adversariorum 〈◊〉〈◊〉 convenissent. It a Sue∣ton. in Jul. c. 95.
• e 1.50

  Dejicit, Lam. Ebor. Veron.
• f 1.51

  Sunt, Lam. Ebor.
• ¶ 1.52

  Notandum vocem pri∣dem fuisse 〈◊〉〈◊〉 imo laudatae, significationis: neque melius intelligentiae quam à scientia cognomentum ac∣cepere. Unde in sacris literis quinquies tantum mali spi∣ritus daemones vocantur, sed passim daemonia audiunt. Postquam vero Valentiniani aliique Gnostici 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive AEones suos tanquam mundi conditores & rerum ar∣bittos depraedicabant; malos genios Ecclesiae patres dae∣monas appellabant: bonos vero, Angelos semper dixere.
• * 1.53

  A plerisque pro 〈◊〉〈◊〉 agnita.
• ¶ 1.54

  Plin. 1. 30. c. 1. Primus extat (ut quidem invenio) commentatus de ea Ostanes, Xerxem regem Persarum bello, quod is Graciae intulit, comitatus; ac velut 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 portentosa sparsit, 〈◊〉〈◊〉 infecto, quacunque com∣meaverat, mundo. Hic maxime Ostanes ad rabiem, non 〈◊〉〈◊〉 modo scientiae ejus, Gracorum populos egit.
• a 1.55

  Nostros, Voss. 3.
• b 1.56

  Quod, Foss. Mich. Vict.
• ¶ 1.57

  Alter in Timeo, alter in Poemandro.
• c 1.58

  Congregati, Lam.
• ¶ 1.59

  Quo spectant fortassis illa 〈◊〉〈◊〉 A∣postoli. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• d 1.60

  Valetudines, Lam.
• e 1.61

  Avertere, & cum, Foss. Mich. Vict. Spir.
• f 1.62

  Quaerunt, Lam.
• g 1.63

  Voce & oratione, Bod. 3. Lam. Thu. Foss. Mich. Vin. Corb. Lin. Spir. Non nostra voce, sed operatione, Ver.
• * 1.64

  Deus anus est.
• h 1.65

  Thebanorum fratrum, Ver.
• i 1.66

  Hoc de homine, Pem. Mich. Nec tu de, Lam. Spir.
• k 1.67

  Credimus, Lin.
• ¶ 1.68

  Tertul. de spectac. c. 10. habet. Nec minus templa quam busta despuimus. Minut. Fel. 〈◊〉〈◊〉 ut busta despiciunt. Pariter Arnob. 1. 1. & Clem. Alex. in protrept. aliique ex patribus adversus illa defunctorum sepulcra, & claustra numinum invehuntur. Interim Ecclesias, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Areas, & loca Dei omnipotentis cultui sacra, semper admisere. Simile ob∣servare est in voce Arae sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, à qua abhorruere per∣petuo Christiani: altaris vero sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nomen, ul∣tro amplexabantur.
• l 1.69

  Quale, Lam. Ebor.
• ¶ 1.70

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 &c. Justin. Apol. 2. Ita quodlibet Dei nomen 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Minut. Nec nomen Deo quaras, Deus nomen est illi.
• a 1.71

  Deo, Veron.
• b 1.72

  Dei, Thu. Foss. Mich. Vict.
• c 1.73

  Ubique ipse diffusus, Pem. Thu. Foss. Ver. Bod. 3.
• d 1.74

  Ipsum namque, Pem.
• ¶ 1.75

  Haec 〈◊〉〈◊〉 peculiari commentario Tertulliani argumentum fecit, nimirum, de Testimonio animae.
• e 1.76

  Et Deus scit, Pem.
• f 1.77

  At quae est, Spir. Foss. Mich. Vict.
• * 1.78

  Verae Religi∣onis origo & derivatio.
• g 1.79

  Judaeis erat, Spir. Thu. Foss. Vict. Pem. Lam.
• h 1.80

  Obediebant: sed, Cam.
• i 1.81

  Negligentes di∣sciplinarum, Voss. 4.
• k 1.82

  Haec Deus, Lam.
• l 1.83

  Ex omni genere, Man. & Mon.
• * 1.84

  Amos. 9. 11.
• m 1.85

  Fi∣dei fortioris, Grav.
• * 1.86

  Hos. 2. 22.
• n 1.87

  Haurirent, hujus Thu. Mich. Vict.
• * 1.88

  El. 42. 1.
• * 1.89

  1 Cor. 1. 24.
• o 1.90

  Illuminator & deductor, Lam. Thu. Ver. Vict. Mich.
• p 1.91

  Praedicatur, Thu. Vict Mich.
• * 1.92

  Jo. 1. 1. 14.
• * 1.93

  Luc. 2. 32.
• q 1.94

  Delabitur, Pem. Lam. Ver.
• r 1.95

  Carne Spiritus, Ver. Carne Spiritu sancto induitur, Lam. Eb. Carnem Spiritus induitur, Voss. 4.
• * 1.96

  Heb. 2. 17.
• * 1.97

  Mat. 2. 1.
• s 1.98

  Nam hoc illis, Pem. Vir.
• * 1.99

  Mic. 5. 2.
• t 1.100

  Prophetis monentibus, Lam. Thu. Mich. Vict.
• * 1.101

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.102

  Christi mira∣cula, passio, resurrectio, ascensio, e∣vangelium.
• * 1.103

  〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉.
• a 1.104

  Accensa ira, & indignatione provocata, Thu. Foss. Vict. Mich.
• * 1.105

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• b 1.106

  Suffragiis pertinaci∣bus, Rem. Thu. Foss. Mich. Vict. Corb. Flagitarent, Lam. Vict.
• * 1.107

  Act. 3. 18
• * 1.108

  Luc. 23. 25
• * 1.109

  Luc. 11. 22.
• c 1.110

  Sentiret mortem, Thu. Foss. Vict. Corb. Mich. Lam. Voss. 3. Spir. Rem. Er. Man.
• * 1.111

  〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉.
• * 1.112

  〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉.
• * 1.113

  〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉.
• * 1.114

  〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉.
• * 1.115

  Act. 1. 9.
• * 1.116

  Marc. 16. 15.
• d 1.117

  Non Magistro, sed Deo, Ver.
• e 1.118

  Dare adducere, oculare, Voss. 3.
• e 1.119

  Dare adducere, oculare, Voss. 3.
• ¶ 1.120

  Locutio à Tertullia∣on mutuata. Hirundo si excaecaverit pullos, novit illos oculare 〈◊〉〈◊〉 de sua cbehdonia. Qua voce similiter utitur in lib. de pudicitia.
• e 1.121

  Dare adducere, oculare, Voss. 3.
• f 1.122

  Probaretur. Voss. 3.
• ¶ 1.123

  Jam mystici corporis membra, de∣inceps gloriae ejus participes.
• g 1.124

  Secuti, Pem. Lam. Thu. Vict. Foss. Mich.