Sancti Cæcilii Cypriani Opera recognita & illustrata per Joannem Oxoniensem episcopum ; accedunt Annales Cyprianici, sive, Tredecim annorum ; quibus S. Cyprianus inter Christianos versatus est, brevis historia chronologice delineata per Joannem Cestriensem.

Valeriano II. & Gallieno. COSS.

A. D. CCLIV.

Period. Jul. 〈◊〉〈◊〉

VAlerianus anno priore imperium adep∣tus, & consul suffectus, hunc annum ex more aperuit, & Fastos reseravit factus Consul ordinarius cum Collega filio suo Gallie∣no. Nota iterati à Valeriano Consulatus apud Cassiodorum desideratur; sed in aliis Fastis longe accuratioribus exprimitur. Baronius au∣tem hic observat manifestum esse, anno hoc, quo Gallienus primum Consul fuit, numerari coeptum tertium imperii; probatque nummis duobus a∣pud Adolphum: quorum primus est, Imp. Gallienus P. F. Aug. G. M. P. M. TR. P. III. Cos. & quidem male expressus, aut adulte rinus, quod potius reor. Ipse enim Adolphus eum noluit ad primum Gallieni Consulatum adducere, cum quo stare nullo modo potuit; ad secundum au∣tem produxit, sub quo cum iterati Consulatus nota admitti posset. Posteriori enim secundi Consulatus parte Gallienus annum imperii ter∣tium inchoavit. Sine qua nota si recipiatur, re∣liqui ejus omnes nummi protenus rejiciendi sunt. Inscriptio Graeca extat apud Goltzium, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & Latina. Imp. C. P. Lic. Gallienus Aug. P. TR. P. Cos. Utraque autem clare significat pri∣mum Tribunitiae potestatis annum aliquam 〈◊〉〈◊〉 Consulatus Gallieni partem occupasse. Rur∣sus Graece, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 TO B. & Latine, Imp. C. P. Lic. Gallie∣nus P. Aug. TR. P. II. Cos. II. Unde constat se∣cundum Trib. pot. annum aliquam secundi Con∣sulatus partem attigisse. Jam vero cum primus Tribunitiae potestatis annis primi Consulatus, & 〈◊〉〈◊〉 secundi partem necessario occupasse dicendus sit; tertius Tribunitiae potestatis annus à primo Consulatu Gallieni prorsus excluditur. Idem demonstratur ex Inscriptionibus Valeria∣ni; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 TO B. & TR. P. Cos. II. Haec enim vera esse non possunt admisso illo Baronii num∣mo; nisi statuamus Gallienum filium vel bien∣nio, vel uno saltem anno, ante patrem Valeria∣num imperium tenuisse. Iisdem argumentis ex summo unmismatum consensu ductis, secundus ille nummus pro quarto Trib. pot. anno cum se∣cundo Gallieni Consulatu à Baronio laudatus refutatur. Hic igitur annus non est Valeriani aut Gallieni imperii tertius, sed partim primus, partim secundus.

II. Ipso hujus anni initio Florentius Pupianus, I piscopus, ut videtur, Africanus, qui sub perse∣cutione Decii praeclaram confessionem fecerat, & postea parti Novatiani adhaeserat, multaque 〈◊〉〈◊〉 atque turpia Cypriano, Novatianis ac Felicissimi factioni nimis credulus, objecerat; ad Cyprianum literas dat, quibus signisicat se ve∣terem suam de eo tanquam Episeopatu indigno opinionem adhuc retinere. Arrogantiam at∣que superbiam, ei exprobrat, dum Sacerdote humiles esse debere monet. Scrupulum sibi tol∣lendum de animo dixit, quo credidit omnes cum eo communicantes polluto ejus ore pollu∣tos esse; denique asserit Ecclesiam propter Cy∣prianum portionem sui in disperso habere, ac si 〈◊〉〈◊〉 unica schismatis cansa fuisset. His literis 〈◊〉〈◊〉 Cyprianus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 fexta, ae pro 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 puritate 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Pupianum acriter & veaementer corripit; innocentiam suam ordinationemque copiose defendit; 〈◊〉〈◊〉 autem 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 E∣piscopi, & judicem judies ad tempus a Deo da∣ti 〈◊〉〈◊〉 ostendit. Ante hunc annum Re∣sponsum hoc ad Pupiani literas non seriptum esse satis certo colligitur, tum quod longum tem∣pus intercessisse significat ex quo pupianus tam turpie de Cypriano concepisset; tum quod se quo die advenientes singulos cum voto & gau∣dio 〈◊〉〈◊〉 dicat; tum denique quod sexto E∣piscopatus sui anno haec se scripsisse profitea∣tur.

III. Interim Basilides in Hispania jure ac me∣rito depositus, cum videret in sedem suam Sa∣binum 〈◊〉〈◊〉 Romam contendit, & Ste∣phanum 〈◊〉〈◊〉 adit, ut cum eo communi∣cans 〈◊〉〈◊〉 suo restitui posset. Unde pro more suo Illust. Cardinalis. Videas, inquit, hoc exemplo antiquissimum usum Ecclesiae ex remotissi∣mis Orbis partibus 〈◊〉〈◊〉 qui aliquid injusti a Collegis passos esse praetexerent, provocare solere ad Romanum Pontisicem, tanquam primarium Fccle∣siae universalis Antissitem. Quasi vero Hispania inter partes Orbis ab urbe Roma remotisfimas numerari debear; aut antiquitas usus 〈◊〉〈◊〉 hinc demonstrari posset, quem ne quidem post annos septuaginta obtinuisse ex quinto Canone Niceni 〈◊〉〈◊〉 intelligitur, quemque in causa Fortunati paulo ante Cyprianus tam acriter ex∣agitaverat atque reprobaverat. Basilides qui∣dem per fallaciam, obreptionem, & circumven∣tionem à Stephano nimis incauto atque negli∣gente obtinuerat, 〈◊〉〈◊〉 Episcopo adhuc habe∣retur. Unde aliqui Episcopi Hispani deificam disciplinam negligendam putantes, cum Basi∣lide & Martiale communicabant. Quamobrem Felix presbyter cum plebibus consistentibus ad Legionem & Asturicae, & Laelius Diaconus cum plebeEmeritae consistente ad Cyprianum & Syno∣dum post Pascha pro more congregatam Car∣thagine, literas, dant, mittuntque per Felicem & Sabinum, Episcopos loco Basilidis & Martia∣lis nuper constitutos: 〈◊〉〈◊〉 suas literas ad∣junxit Felix de Caesaraugusta Episcopus. Horum literis in Synodo lectis, Cyprianus & Episcopi Africani statuunt abini ordinatiouem legiti∣mam fuisse, & ratam esse debere, Basilidem in Episcopatum injuste impositum esse, neminem se cum Basilide & Martiale profanis & maculatis Sacerdotibus communicatione sacrilega misce∣re debere.

IV. Circa hoc tempus Cyprianus seripsisse vi∣detur Tractatum de Opere & Eleemosynis, quem Pontius post illum de Mortalitate, ante alterum de Patientia recenset. In quo quamvis generalibus tantum argumentis utatur, quae cuivis tempori apte conveniunt; attamen cir∣ca sinem ea attexit quae post duas persecutiones, & in pace secundo reddita Ecclesiae scriptuni esse indicare videntur. Nam misericordiam, quam tantopere praedicat, vocat coronam pacis, sine periculo persecutionis, cum pacem priorem re∣pentina persecutio secuta sit, & hanc etiam alia sequi posser. Quo sensu optime explicari vide∣tur elegans illa totius operis conclusio, Si expe∣ditos, si celeres, si in hoc operis agone currentes dies nos vel reditionis vel persecutionis invenerit; nus∣quam Dominus 〈◊〉〈◊〉 nostris ad praemium deerit: in pace vincentibus coronam candidam pro operi∣bus dabit, in persecutione purpuream pro passione geminabit.

V. Cum Episcopi Gallicani, ac praecipue Faustinus Lugdunensis Episcopus, literis suis ad Stephanum datis in causa Martiani nihil obti∣nuissent; Faustinus iterum ad Cyprianum scri∣bit, ut ipse Catholicis Episcopis suppetias face∣ret, & Stephanum etiam officii sui moneret. Quare Cyprianus statim ad Stephanum literas dat cura pastorali & majestate ac dignitate Ec∣clesiae plenas. Hoc autem eum fecisse ait Illust. Cardinalis, quod nosset deponere Metropolitanum Episcopum juris esse principis omnium Episcoporum Romani Pontisicis. Sed Cyprianus de Metropo∣litano Episcopo aut de depositione in hisce lite∣ris nihil habet; de principe omnium Episcopo∣rum neque hic neque alibi quicquam dixit; sed contrariam & hic & ubi{que} sententiam explicat & tuetur. Nihil aliud à Stephano in causa Marciani petit vel potius requirit, quam ut decretum à Cornelio & Cypriano factum, à Lucio confirma∣tum, & ab omnibus ubique susceptum confirma∣ret atque defenderet; & cum Marcianus in au∣ctore schismatis Novatiano, semper retuso & re∣futato, ac per totum orbem à sacordotibus Dei abstento, satis condemnatus esset, ideoque nova condemnatione non egeret, ipse ad Episcopos Gallicanos seriberet Marcianum à se abstentum esse. Quod ideo necessarium esse videbatur, quia Marcianus iple contra Episcopos Gallica∣nos asserebat, se à Stephano & Cypriano non abstentum esse, dum ipse se jactaret ab eorum communione segregasse. Nihil denique à Ste∣phano postulabant Episcopi Gallicani, quod non à Cypriano pariter petebant; nihil à Ste∣phano postulabar Cyprianus, quod ipse praestare paratus non erat. Nostrum est, inquit, consulere & jubvenire, qui gubernandae Ecclesiae libram tene∣mus: utrumque sibi non minus quam Stephano tribuit. Quapropter sacere te oportet ad 〈◊〉〈◊〉 plenissimas literas; quod ipse sine dubio fecit, quia causam hujus rei communem allegat, quod necdum a nobis videatur abstentus, & finem etiam ad eos seribendi eundem praefert, ne Collegio no∣stro insultare patiantur. Imo cum haec verba addit, Dirigantur in provinciam & ad plebem Are∣late consistentem a te litera, quibus abstento Marciano alius in locum ejus substituatur, & grex Chri∣sti qui in hodiernum ab illo discipatus & 〈◊〉〈◊〉 tus contemnitur, colligatur, (quibus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 putat Illust. Cardinalis auctoritatemillam Ro∣mani Pontificis tanquam omnium 〈◊〉〈◊〉 principis cognitam esse) clare ostendit Cyprianus nihil aliud se à Stephano postulare, 〈◊〉〈◊〉 ut illis subveniatur, qui solatium nostrae, 〈◊〉〈◊〉 opitulationis exposcunt: hac ratione 〈◊〉〈◊〉 subjuncta, quae sententiae Illust. Cardinalis 〈◊〉〈◊〉 petit. Iccirco enim, frater carissime, (non Princeps, aut Pontifex maxime) 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 est Sacerdotum concordiae mutuae glutino atque 〈◊〉〈◊〉 vinculo copulatum, ut si quis ex collegio 〈◊〉〈◊〉 baeresim facere, & gregem Christi lacerare 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 tentaverit, subveniant caeteri, & quasi 〈◊〉〈◊〉 utiles & misericordes oves dominicas in gregem 〈◊〉〈◊〉 ligant. Haec doctrinae, quam ubique inculeat Cy∣prianus, adeo consona sunt, & ex omni parte con∣sentientia, & sententiis at{que} verbis slyloq, & me∣thodo, zelo{que} & vigore ipsum referentia utde auctore hujus Epistolae dubitare nos non sinant. Quamobrem etiamsi vir doctissimus 〈◊〉〈◊〉 plurima argumenta congesserit, quibus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 eam sublestae fidei, & diu post aetatem Cy∣priani scriptam; esse censuit: mihi tamen 〈◊〉〈◊〉 modo persuadet; ideoque ea quae à 〈◊〉〈◊〉 temporum deducit argumenta ad examen 〈◊〉〈◊〉 erit ab Annalium nostrorum instituto alienum.

VI. Primo, si Cypriani ea sit Epistola, oportet eam scriptam esse antequam inter eum & Ste∣phanum orta est dissentio. Nam postquam eo∣rum animi exarserant, nec Faustinus ad Cypri∣anum tanquam favorabilem in Urbe patronum literas dedisset, neque Cyprianus eo modo in causa Marciani Stephanum compellasset. Hanc argumenti partem omnes admittunt, neque eam rejicere ulla cum rationis probabilitate quisquam potest. Quamobrem ulterius 〈◊〉〈◊〉 ante eam dissensionem hanc Fpistolam scribi non potuisse, quia istud jurgium secundo statim Stephani anno ortum est; ea autem, 〈◊〉〈◊〉 in his literis continentur, clare ostendunt 〈◊〉〈◊〉 ejus Pontificatus anno persici ista non 〈◊〉〈◊〉 quae Cyprianum ad scribendum 〈◊〉〈◊〉 Nam Episcopi in Provincia constituti ad Ste∣phanum de Marciano Novatiano 〈◊〉〈◊〉 ad eundem etiam scripserat Faustinus 〈◊〉〈◊〉 Lugdunensis, nec ab eo quicquam obtinere po∣tuerant: de eadem igitur re ad Cyprianum scribit Faustinus, semel atque iterum. 〈◊〉〈◊〉 primum Stephani annum nemo putabit 〈◊〉〈◊〉 omnia contigisse: praesertim si simul 〈◊〉〈◊〉 sub initio Pontisicatus Stephani pacem 〈◊〉〈◊〉 nondum redditam fuisse. Quis enim 〈◊〉〈◊〉 bit Episcopos Gallicanos sub ipsa 〈◊〉〈◊〉 contra Marcianum communi 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 molitos esse; aut Stephanum, post recen 〈◊〉〈◊〉 martyrium, in eadem conditione 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 citare voluisse; aut de his rebus 〈◊〉〈◊〉 tum cogitasse, cum Valerianus in 〈◊〉〈◊〉 Celticis legionibus versaretur, ut cum 〈◊〉〈◊〉 no confligeret? Sine dubio pax plena a 〈◊〉〈◊〉 Ecclesiae reddita & consirmata 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Episcopi Gallicani de rejiciendo 〈◊〉〈◊〉 superbo & contumace haeretico 〈◊〉〈◊〉

commune inierunt. Praeterea alia sunt de Mar∣ciano ipso dicta, quae ostendunt Epistolam hanc sub initio Pontisicatus Stephani scribi non potu∣isse. Ut cum de eo Cyprianus dieit, Jampridem jadat & pradicat quod Novatiano sludens a com∣municatione se nostra segregaverit. Hoc enim tempus aliquod haud exiguum postulat; quod quam longum fuerat aliis verbis satis diserte in∣dicatur. Sufficiat multos illic ex fratribus nostris, annis istis superioribus, excessisse sine pace. Anni igitur aliquot intercesserant, ex quo Marcia∣nus Novatiano studens pacem fratribus dene∣gaverat. At sub initio Pontisicatus Stephani nondum biennium elapsum erat, ex quo Marcia∣nus Novatiano adhaerere potuit, si ab iplo isti∣us Schismatis exordio in illius partes transusset. Nam ante mensem Junium anni CCLI. non∣dum exortum est Novatiani Schisma; mense Maio anni CCLIII. Pontificatum iniit Stepha∣nus. Superiores igitur anni, quibus tot fratres sine pace sub Marciano mortui sunt, longius pro∣fecto temporis intervallum postulant. Et revera qui secundo statim Stephani anno Marcianum 〈◊〉〈◊〉 esse concedunt, huic argumento sa∣tisfacere non potuerunt. Ego largior hanc Epi∣stolam non esse scriptam ante secundum Ponti∣ficatus Stephani annum jam adultum: sed si∣mul assero jurgium inter Stephanum & Cypria∣num minime ortum esse ante tertium Stephani annum, & quidem jam affectum. Nulla igitur hujus argumenti vis est, quod in errore commu∣ni sed manifesto fundatur.

VII. Secundum argumentum quod à viola∣tione temporum ducitur, multo majoris est mo∣menti, ac propter celebrem hac aetate contro∣versiam solutione indiget solida & accurata. Volunt enim Trophimum presbyterum, à Ro∣mano Episcopo Episcopum factum, & Decio & Grato Coss. Arelate missum, primum ejus Sedis Antistitem fuisse; & Trophimum hunc Are∣late consistentem, ac in summa sanctitate viven∣tem, non quidem sub Decio passum esse, sed cum quatuor aliis Episcopis qui cum eo simul in Gal∣liam missi sunt, post acquisitos Ecclesiae populos, ac fidem Christi per omnia dilatatam, felici con∣fessione migrasse. Quamobrem quis ferre potest Epistolam S. Cypria no attribui, quae tradit Mar∣cianum quendam, cujus nomen in historia alibi inauditum est, Decio im perante, Arelate Anti∣stitem sedisse, Novatiano Antipapae adhaeren∣tem; multos ab eo Christianos ad Novatiani Schisma adductos esse: multos etiam Catholi∣cos ei minime consensisse: haud paucos etiam Episcopos in eadem provincia de abstentione e∣jus cum Episcopo Romano atque Carthaginien∣si sollicite egisse? Certe si ea vera sint quae de Trophimo traduntur, de sinceritate hujus Epi∣stolae actum est. Sed alia extat de Trophimo tra∣ditio, quae eum Apostolorum aetate missum esse, & quidem Roma Arelatum testatur. Quae licet vera minime videatur; inde tamen non inepte colligitur, traditionem alteram de adventu ejus Decio & Gra to Coss. haud esse satis 〈◊〉〈◊〉 praesertim cum unica Gregorii Turonensis au∣ctoritate nitatur, quae nullo modo sussicit ad probandum, aut Trophimum tunc primum in Galliam venisse, aut nullum alium ante Decii & Grati consulatum Arelatensi Ecclesiae prae∣fuisse.

VIII. Duo quidem afferuntur pro tuenda Gregorii auctoritate testimonia, primum Sul∣pitii Severi, secundum Auctoris Passionis Satur∣nini: sed neutrum id quod volunt praestar. Sulpitii testimonium his verbis continetur; Sub Aurelio Antonini silio persecutio quint a agitata; ac tum primum intra Gallias martyria visa, serius trans Alpes Dei religione suscepta. Et haec ego vera esse puto, cum scripta sint à viro docto & rerum Gallicarum perito, & qui professus est se habuisse Martyrum passiones, quae extabant. Credo nullas Martyrum in Gallia passiones lite∣tis consignatas & evulgatas fuisse ante illam Lugdunensium, & Viennensium stragem. Puto etiam sero religionem in Gallia Christianam sulceptam esse; tempore Pothini praeter ipsum nullum, imo tempore Victoris, durante contro∣versia de Paschate, praeter Irenaeum, nullum ibi Episcopum fuisse. Sed haec Marcia no nostro sub Decio & Gallo & Valeriano Episcopo Arela∣te consistenti non officiunt; neque testimonio Gregorii Turonensis ullo modo favent. Nam post illam Lugdunensium cladem adeo nobilem; sub extremo Marci Antonini imperio, sub toto Commodi erga Christianos clementis, sub initio Severi, plurimi in Gallia Christiani facti sunt; adeo ut plures nationes eam religionem am∣plexas esse tempore Severi Tertullianus testetur. Sub Caracalla, Alexandro, Gordiano, & Philip∣pis quibus imperantibus alta pace fruebatur Ec∣clesia, quis plurimos Episcopos per plures Gal∣liae nationes constitutos esse negabit? Nullum igitur Arelate, tam nobili civitate, Lugdunen∣sibus & Viennensibus tam propinqua, Episco∣pum constitutum esse per haec tempora incredi∣bile est. Trophimum nescio quem sub Decio primum sedem Episcopalem ibi fixisse nullo mo∣do verisimile est: cujus vel ipsum nomen ea aeta∣te de primo cujusvis civitatis Episcopo usurpa∣tum fabulam olet. Testimonium igitur Sulpitii Severi, quamvis verissimum esse videatur, sen∣tentiae Gregorii Turonensis de primo Episcopo sub imperio Decii Arelate constituto, sive ille Trophimus, sive quis alius fuerit, minime suflra∣gatur.

IX. Secundo Auctor Passionis Saturnini, quisquis fuit, non satis firmiter probat Trophi∣mum primum Arelatensem Episcopum fuisse, aut Decio & Grato Coss. illuc primo pervenisse. Nam Gregorius ipse, qui tam secure docet Six∣tum Episcopum Romanae Ecclesiae, & Lauren∣tium Archidiaconum & Hippolytum sub Decio passos esse, & Valentinianum & Novatianum sub eodein haereticorum principes extitisse; sa∣tis etiam confuse reliqua pertexit. Hujus tem∣pore septem presbyteri Episcopi ordinati in Gallias missi sunt, sicut historia passionis sancti martyris Sa∣turnim denarrat. Ait enim, sub Decio & Grato Con∣sulibus, sicut fideli recordatione retinetur, primum ac summum Tholosana civitas S. Saturninum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Ht ergo missi sunt, Turoni∣cis Gratianus Episcopus, Arelatensibus Trophimus Episcopus, Narbonae Paulus Episcopus, Tholosae Sa∣turninus

Episcopus Parisianis Dionysius Episcopus, Arvernis Astremonius Episcopus, Lemovicinis Martialis est destinatus Episcopus. Septem qui∣dem Episcopos sub Decio in Galliam missos tra∣dit hic Gregorius, & citat historiam passionis S. Saturnini. Sed verba quae citat ad Saturni∣num solum pertinent, quae adhuc etiam in ejus Passione reperiuntur. Reliqua vero, Hi ergo missi sunt, & quae sequuntur, non sunt verba Passionis, sed ipsius Gregorii; qui hanc Epo∣cham Saturnini inde nactus, reliquorum sex E∣piscoporum tempora, quorum certa initia ig∣noravit, ad eam referenda esse duxit. Neque si Auctor Passionis reliqua etiam addidisset, satis firma esset ejus auctoritas de primis tot Sedium Episcopalium initiis, qui quae habet de suo Sa∣turnino ita tantum narrat, Sicut fideli recorda∣tione retinebatur. Quamobrem sive Gregorius Turonensis ad Epocham Saturnini reliquorum sex Episcoporum tempora retulerit, quod ma∣xime probabile est; sive Auctor 〈◊〉〈◊〉 & 〈◊〉〈◊〉 & temporis incerti vir, ipse ad 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 historiam obiter adjunxerit, neuter 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 probandum tot Sedium Gallicarum primos An∣tistites uno anno missos & receptos esse; 〈◊〉〈◊〉 cum per se sit minus credibile, tum vero ex 〈◊〉〈◊〉 quo ordinati esse dicuntur, & loco a 〈◊〉〈◊〉 missi esse putantur, omnem fidem amittere 〈◊〉〈◊〉 Cum enim Decius ipse persecutiom ex∣ercendae severissime Romae incumberet, cum Romanae urbis Pontifex Fabianus statim 〈◊〉〈◊〉 sit, cum presbyteri sedem Romanam per anm spatium & amplius supplere per novi Episcopi electionem ausi non sint, ut eo ipso tempore septem Presbyteri ordinationem Epiicopalem Romae acciperent, & in Gallias fervente 〈◊〉〈◊〉 mitterentur, & nulla tam praeclarae actionis vel à presbyteris Romanis, vel ab 〈◊〉〈◊〉 mentio fieret, quis credet?