Sancti Cæcilii Cypriani Opera recognita & illustrata per Joannem Oxoniensem episcopum ; accedunt Annales Cyprianici, sive, Tredecim annorum ; quibus S. Cyprianus inter Christianos versatus est, brevis historia chronologice delineata per Joannem Cestriensem.

Dissertatio 〈◊〉〈◊〉 XI. Ad EPISTOLAM XXXIV. De Martyrum commemoratione, eaque occasione, de Martyrum paucitate in primae∣vis Christianorum persecutionibus, deque fide Actorum atque Martyrologiorum. (Book 11)

Martyrum 〈◊〉〈◊〉 annua 〈◊〉〈◊〉 distincta erat, & perpetua. §. I. Ea cum ita se haberet, fieri 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ut 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 nomina perierint, si tam multi quam putantur, unquam extitissent. §. II. Ut in 〈◊〉〈◊〉 Ecclesiis 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 vix 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ex Ecclesia universa. §. III. Martvrum gloria quam 〈◊〉〈◊〉 fuerit apud exteras 〈◊〉〈◊〉 Ecclesias. §. IV. Nec insigniorum duntaxat martyrum illa, sed plebeiorum 〈◊〉〈◊〉 ne tales à martyrologiorum collectoribus praetermissos adversarii existiment. §. V. Ne antiquioribus quidem 〈◊〉〈◊〉 collectoribus, fuisse 〈◊〉〈◊〉 eam quae putatur, monumentorum copiam. §. VI. Paucos admodum, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 martyres agnovit Origenes. §. 〈◊〉〈◊〉 Paucos ex Imperatoribus fuisse persecutores. §. VIII. 〈◊〉〈◊〉 principum in 〈◊〉〈◊〉 Christianorum impediebant quo minus frequentes esse possent, sive plebium 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Praefectorum provincialium furores. §. IX. Imperatores nonnulli Christianorum amici atque patroni. §. X. Alii, 〈◊〉〈◊〉 amici non fuerint, à saevitia tamen erant alieni. §. XI. Felicitatem temporum suorum in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Imperatores. §. XII. Persecutio Neronis ingentem quidem sustulit multitudinem, 〈◊〉〈◊〉 nec alibi quam Romae, nec ullis, ut videtur, tabulis Ecclesiasticis consignatam. In illius persecutionis marty∣ribus dies translationis 〈◊〉〈◊〉 veris natalitiis habebantur. §. XIII. Exemplum insigne in die SS. Apostolorum 〈◊〉〈◊〉 & Pauli. §. 〈◊〉〈◊〉 Commemoratio illa martyrum annua, ut Apostolorum temporibus non fuerit, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 certe illis proxima. §. XV. Domitiani persecutio & brevis suit, & minime cruenta. §. 〈◊〉〈◊〉 Trajani persecutio nulla per edicta. §. XVII. Trajani persecutio Antiochena & paucorum fuit, & brevi quievit. §. XVIII. 〈◊〉〈◊〉 qua sub Trajano contigerant, persecutionum autores erant Judaei. §. XIX. Persecutionis tempus quo 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Simeon Cleophae. §. XX, XXI. Ea non aliorum fuisse videtur quam familiae Davidicae. §. XXII. 〈◊〉〈◊〉 & epistola Tiberiani ad Trajanum omnino supposititiae. §. XXIII, XXIV. Persecutio Plinii nec Trajanum 〈◊〉〈◊〉 autorem. XXV. Nec multos martyrio coronavit. §. XXVI. Persecutio Arrii Antonini proconsulis in Asia. §. 〈◊〉〈◊〉 Hadriani nulla 〈◊〉〈◊〉 per edicta. §. XXVIII. Fabulae de Oedipodeis Christianorum incestibus & infanti∣cidiis 〈◊〉〈◊〉 sub Hadriano 〈◊〉〈◊〉 Carpocratianorum haereticorum. §. XXIX. Necdum creditae. Magica Ha∣driani studia 〈◊〉〈◊〉 siqua fuisset, occasio esse potuerunt. §. XXX. Nec è Christianorum apologiis, nec è Serenii Granniani relatione constat Christianorum aliquam fuisse sub Hadriano persecutionem. §. XXXI. Nec è Templo Veneris quod in Domini N. sepulcro condidisse dicitur Hadrianus. §. XXXII. Sub Antonino Pio 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 persecutiones 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. §. XXXIII. Calumnia majestatis temporumque infelicium. §. XXXIV. Cur 〈◊〉〈◊〉 de Gallorum Christianorum supplicio rescripserit. §. XXXV. De hujus persecutionis tempore. §. XXXVI. 〈◊〉〈◊〉 tempore 〈◊〉〈◊〉 legationem obiit, pro Christianis, Athenagoras. §. XXXVII. Persecutiones, quarum 〈◊〉〈◊〉 Athenagoras, magistratuum erant urbicorum qui jure gladii carebant. §. XXXVIII. Eorundem magistratuum 〈◊〉〈◊〉 & Asiae 〈◊〉〈◊〉 quarum occasione apologias scripserunt Melito & Apollinaris. §. XXXIX. Com∣modi 〈◊〉〈◊〉 nulla. §. XL. Severi nulla ante A. D. CCII. desiit anno seculari CCIV. §. XLI. Occasio 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 à Judaeorum defectione. §. XLII. Universalis erat, sed saevissima Alexandriae. §. XLIII. Nulla 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 praterquam Alexandriae, 〈◊〉〈◊〉 erant persecutionis edicta. §. XLIV. Invicus persecutus est Severus, inviti etiam 〈◊〉〈◊〉 praesides. XLV. Haec persecutio non aliorum fuit quam proselytarum. §. XLVI. A Severo ad Maximinum 〈◊〉〈◊〉 Christianis satis propitia. §. 〈◊〉〈◊〉 Persecutio Maximini solorum fuit cleri∣corum, & paucarum 〈◊〉〈◊〉 Nulla in Africa. §. XLVIII. Romae etiam brevissima. §. XLIX, L. 〈◊〉〈◊〉 persecutiones in Oriente locales erant & à nullo Maximini edicto. §. 〈◊〉〈◊〉 Decii mite & minime cruentum 〈◊〉〈◊〉 §. LII. Vix ante An. 〈◊〉〈◊〉 CCL. ad coedes progressus est, eodemque desiit cruenta esse Decii 〈◊〉〈◊〉 §. LIII. Persecutionis 〈◊〉〈◊〉 gradus in Africa. §. LIV. Exempla virorum insignium in hac persecutione fugien∣tium 〈◊〉〈◊〉 quo 〈◊〉〈◊〉 multi potuerint esse martyres. §. LV. Primus annus persecutionis Alexandrinae 〈◊〉〈◊〉 martyres 〈◊〉〈◊〉 § LVI. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 non admodum multos. 〈◊〉〈◊〉 pax. §. LVII. Galli 〈◊〉〈◊〉 brevissima. §. LVIII. 〈◊〉〈◊〉 Valeriani annus primus sine martyriis. §. LIX. Anno 2^o quo martyria 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 remisit. §. LX. Multi, in ea persecutione, martyres esse non potuerunt; ab initio Valeriani 〈◊〉〈◊〉 ad An. Dom. CCLVIII. nulli. §. LXI. Resp. 〈◊〉〈◊〉 Cypriani de martyribus innumerabilibus. §. LXII. 〈◊〉〈◊〉 edicta revocavit Gallienus. §. LXIII. Aureliani persecutio intentata tantummodo, non item executio∣ni 〈◊〉〈◊〉 §. LXIV. 〈◊〉〈◊〉 Diocletiani. §. LXV. Primis XVIII. Diocletiani annis nulla persecutio. §. LXVI, LVII. Prima persecutio 〈◊〉〈◊〉 militum. §. LXVIII. Nec alibi quam in Orientis dioecesi. Martyres paucissimi. §. LIX. 〈◊〉〈◊〉 Galerius An. Dom. CCCII. superavit. §. LXX. Primum edictum de persecutione nondum sanguinarium. §. LXXI. Secundum edictum sanguinarium, sed in solos clericos, mense Julio. §. LXXII. Primus annus 〈◊〉〈◊〉 secundum 〈◊〉〈◊〉 Eusebii, est revera secundus. §. LXXIII. Novum edictum sanguinarium, in omnes, etiam laicos Galerii, ut videtur, & quidem post depositam à Diocletiano purpuram. §. LXXIV. In Constantii imperio 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 persecutio 〈◊〉〈◊〉 martyres fecerit. LXXV. Persecutio in Africa, de synaxibus, & de tradendis sacris co∣dicibus, desiit 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 purpuram deposuit Maximianus Herculius. §. LXXVI. Desiit eodem tempore in 〈◊〉〈◊〉 & in Occidentali 〈◊〉〈◊〉 universo. §. LXXVII. Restaurata in Oriente à Maximino. §. LXXVIII 〈◊〉〈◊〉 edicta in Christianos urbium etiam magistratibus directa. LXXIX. Mutatio persecutionis à mortibus ad mu∣tilationes. §. LXXX. Anno persecutionis 7^o ultimus martyr Caesareae. §. LXXXI. Concessa à Galerio pax 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 à Maximino 〈◊〉〈◊〉 §. LXXXII. Deterritus à Constantino Maximinus antequam edicta sanguinaria 〈◊〉〈◊〉 §. LXXXIII. Mutilationes jussit, coedes vetuit. §. LXXXIV. De primi Augusti titulo Constanti∣ni 〈◊〉〈◊〉 historia. §. LXXXV, LXXXVI. Maximini primum edictum pro pace. §. LXXXVI. Pauci erant 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Maximini persecutionis martyres. §. LXXXVII. Pauci omnino, pro moribus Romanorum, 〈◊〉〈◊〉 dies 〈◊〉〈◊〉 assignandi. §. LXXXVIII. Quos illi locos atque dies suppliciis plerunque 〈◊〉〈◊〉 § LXXXIX. 〈◊〉〈◊〉 illi numeros 〈◊〉〈◊〉 suppliciorum diebus pro magnis habuerint. §. XC. Persecutiones Licinii & 〈◊〉〈◊〉 §. XCI. 〈◊〉〈◊〉 martyrum nihil detrabit primorum Christianorum 〈◊〉〈◊〉 §. XCII. Ecclesiastici honores ab 〈◊〉〈◊〉 Romanorum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 accepti. §. XCIII. Inde natalitia martyrum. §. XCIV. Et 〈◊〉〈◊〉 Episcoporum. §. XCV.

§. I. Sacrificia pro 〈◊〉〈◊〉 semper, ut meministi, offerimus, quoties martyrum passiones & dies anniversaria commemoratione celebramus.] De martyrum 〈◊〉〈◊〉 Eucharistica a 1.1 scripsi quidem nonnulla su∣perius, quibus & ulia si hoc in loco addidero, ope∣ram utique lectori pio antiquitatisque Ecclesiasticae studioso non ingratam fore censui. Ali rum itaque 〈◊〉〈◊〉 cum unica, ut videtur, anniversaria solen∣nitate determinaretur, in eo eminere diximus marty∣tum illam quod in omne aevum duratura, redeunte ce∣lebritate, permuneret; nec uno eodemque tempore omni∣um, ut in Romanis februis quae superioris anni defun∣ctorum omnium communis erat, sed vero alia erat sin∣gulerum 〈◊〉〈◊〉 & ab invicem diversa commemo∣ratio, & quidern ipso illo quo fuissent coronati die. Id voluerunt proculdubio Smyrnenses cum martyrii 〈◊〉〈◊〉 diem tam accurate notandum ducerent, eun∣dem nempe illum diem quem antea 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appel∣laffent, à se 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Idem Cyprianus noster: b 1.2 〈◊〉〈◊〉 & dies eorum quibus excedunt annotate, ut 〈◊〉〈◊〉 eorum inter memorias martyrum celebrare 〈◊〉〈◊〉 Quanquam Tertullus fidelissimus & devotissimus frater 〈◊〉〈◊〉 pro cetera solicitudine & cura sua quam 〈◊〉〈◊〉 in 〈◊〉〈◊〉 obsequio operationis impertit, (qui nec 〈◊〉〈◊〉 cirea curam corporum deest) scripserit & scribat, ac 〈◊〉〈◊〉 mihi dies quibus in carcere beati fratres nostri ad 〈◊〉〈◊〉 gloriasa mortis exitu transeunt, & celebren∣tur hic à nobis oblationes & sacrificia ob commemoratio∣nem 〈◊〉〈◊〉 qua cito robiscum Domino protegente celebra∣timus. Nec aliud, opinor, in mente habuit c 1.3 cum 〈◊〉〈◊〉 Romani diem quo passus est clero suo significan∣dum censuit, quem & aliis collegis suis innotescere vo∣lnit; nisi ut eodem illo die omnes Xysti memoriam celebrarent. Non est itaque opus ut 〈◊〉〈◊〉 fidem, in hac causa, è pseudo Damasi pontificali, aliis∣ve 〈◊〉〈◊〉 stramineis monumentis astruamus.

§. II. Ut autem martyrologiorum fidem certam hic putamus, ita eadem de causa fluxam alibi incertum∣que credimus. Cum enim martyrum aliquot millia 〈◊〉〈◊〉 nobis procudat d 1.4 Hieronymus, quique alia nobis 〈◊〉〈◊〉 martyrologia eum secuti collegerunt, & qui∣dem primorum illos utique seculorum, primarumque persecutionum; extant tamen in antiquissimis istiusmo∣di collectionibus nomina paucissima, & quo quaeque est 〈◊〉〈◊〉 antiquior, eo pauciora. Extant praeterea eo∣rundem martyrum natales in diversis martyrologiis atque 〈◊〉〈◊〉 alii omnino atque alii. Quid igitur? 〈◊〉〈◊〉 credemus in fastos Ecclefiasticos irrepere potuisse discropantiam, cum à proxima usque martyrum me∣morin dies martyrum natalitios notandos curarint lo∣corum temporumque, in quibus passi narrantur, 〈◊〉〈◊〉 Tantamne martyrum à primis collectoribus 〈◊〉〈◊〉 credemus praetermissam si, quam creduntur, 〈◊〉〈◊〉 extitisient? Unde id nimirum? deditane opera certoque consilio? at qui nobis id genus collectiones consecerunt, eo gratiorem operam suam crediderunt 〈◊〉〈◊〉 collocatam, quo fuissent utique copiosio∣res. Ignorantiae igitur illam tribuemus negligentiam? atqui nulla est historia, sive Ecclesiasticae, sive etiam 〈◊〉〈◊〉 pars, quae meliora habuerit subsidia quo minus poster intercidere. Extabant inprimis acta Romanorum 〈◊〉〈◊〉 à notariis publicis excepta fide omni dignissima, 〈◊〉〈◊〉 & ipsa à Christianis fuisse consulta constat è formu antiquissimis ad Romanarum legum nor 〈◊〉〈◊〉 propius, quam ad Christianorum mores, acceden 〈◊〉〈◊〉 Extabant eorundem acta à Christianis fratribus, qui rebus gestis ipsi interfuissent, concinnata; ea 〈◊〉〈◊〉 fide dignissima, quippe quae Episcoporum clericorum∣ve 〈◊〉〈◊〉 atque fide niterentur, ut jam vidimus ex ipso Cypriano. Accedebat praeterea festa illa 〈◊〉〈◊〉 solennitas, cum annis seculisque redeuntibus, ipsa quoque rediens. Accedebant Homilia atque 〈◊〉〈◊〉 maxima omnium Ecclesiae ordinum frequen∣tia celeberrimi. Haec si perpendantur, fieri vix po∣tuit ut in singulis martyrum Ecclesiis propriorum 〈◊〉〈◊〉 martyrum memoria desicere potuerit.

§. III. Sed vero, praeter singularum Ecclesiarum si∣dem, erant praeterea, in 〈◊〉〈◊〉 catholicae commercio, tam fida etiam adminicula, ut ne ita quidem eorum memoria ex Ecclesia catholica deficere potuerit, si vel maxime eam è singulis defecisse fingamus. Florente enim imperio Romano, ita inter se communicabant Ro∣mani orbis Ecclesiae, ut si quid esset in una aliqua Ec∣clesia quod omnium interesset, id necessario ad alias omnes debuerit permanare. Jam vero martyrum quo∣rumcunque ea erat, pro illorum seculorum moribus, fama ut longe illa lateque per Romanum orbem volita∣ret. Eorum nomina in aliarum quoque Ecclesiarum diptycha recepta, natalia celebrata, praesertim Ecclesi∣arum sinitimarum. Ita in Romano illo veteri Kalendario Bucheriano Africanorum quoque martyrum nomina habe∣mus. De aliorum quoque celebriorum martyrum trium∣phis epistolae encyclica extabant ipsis martyribus coaevae, qualis illa erat Smyrnensium, de Polycarpo, ad Philomeli∣enses, Lugdunensium quoque atque Viennensium ad Eleu∣therum Pontificem Romanum atque Asianos, pro forma Judaicarum epistolarum quas habemus in e 1.5 Maccabaicis de gentis suae in quacunque orbis parte versaretur, an∣gustiis ut in aliis quoque quamplurimis more Christia∣norum à Judicis permanasse certissimum est. Et qui∣dem adeo sedulos fuisse in martyrum gestis memoriae tradendis veteres, ut nihil illos sere fugerit, discimus ex disertissimo Pontii testimonio: f 1.6 Majores (inquit) nostri plebeiis & catechumenis martyrium consecutis, tantum hono∣ris pro martyrii ipsius veneratione dederunt, ut de passioni∣bus corum multa, aut, prope dixetim pene cuncta conseri∣pserint, ut ad nostram quoque notitiam, qui nondum 〈◊〉〈◊〉 fuimus, pervenirent. Fieri itaque vix potuit ut obli∣vioni traderentur, nisi in Diocletiani fortasse persecu∣tione quae scripta Ecclesiastica exhausit, illa monumen∣ta perierint.

§. IV. Tum & illae quoque martyrum, de pace lapsis concedenda, epistolae communicatoriae ad universi orbis Episcopos, quam late, ipsae literae Episcoporum formatae, erant dirigendae pro lapsorum itineribus. Tum si qua gravior ingruebat Ecclesiae communionem violatura con∣troversia, magnum erat, etiam apud exteros, marty∣rum nomen, maximique impellebant mo∣menti. Et si quam communionem fuissent martyres am∣plexi, in maximam cessit communionis commendationem. jam vidimus alibi eo argumento usos Cypriani nostri SCHISMATICOS, recentioresque Cypriano Do∣natistas. Usus est, è contra, ipse etiam Cyprianus, com∣missis inter se Romanis martyribus atque Africanis. Usus patriter adversus Novatianum est Cornelius in sua ad Fa∣bium Antiochenum epistola. Ipse etiam pro se Nova∣tianus. antequam rediissent ad unitatem martyres qui ei favebant. Nicostrati etiam nomine deinceps usum esse, verisimile est, quem nunquam c nstat ad unitatem rediisse. Sed & ante Cyprianum, eodem argumento, à martyrum auctoritate, usi sunt antiquiores Haeretici. Montanistas de Themisone g 1.7 atque Alexandro gloriatos esse constat. Idem de aliis etiam haereticis observavit A∣sterius Urbanus: h 1.8 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Metrodorum potro Marcionistam, nostro Cypri∣ano coaevum, sub Decio passum existimat i 1.9 Mit∣to recentiorum Cypriane monumentorum testimonia, quia ipsum Cyprianum illiusque seculi mores suscepi explicandos.

§. V. Fieri itaque non potuit quin, si 〈◊〉〈◊〉 olim su∣istent, quot putantur martyres, superessent hodieque è probatis illorum seculorum monumentis 〈◊〉〈◊〉 sal∣tem nomina. Nec enim 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 eorum∣que qui insignia in Ecclesia munera obiissent, hono∣rem

illum proprium voluerunt; sed laicorum quoque, si qui insignia fortitudinis specimina edidissent; sed foeminarum quoque atque servorum, etiam puerorum. Lai∣corum tot habemus exempla, ut frustra simus si alia proferamus. Foeminas habemus in hac eadem Ec∣clesia Africana Perpetuam atque Felicitatem, in hac ea∣dem epistola aviam Celerini Celerinam, alias etiam in Ep. Luciani ad Celerinum, Bibliadem praeterea & Blan∣dinae dominam in k 1.10 Ep. Lugdunensium & Viennensium, ipsamque Blandinam, servam licet, egregiis tamen prae∣coniis hac in causa ornatam. Puerum etiam habemus apud Prudentium in l 1.11 martyrio Romani. De plebeiis e∣tiam & catechumenis ipsum Pontium testem modo au∣divimus. Pauca nos exempla selegimus, sed ex opti∣mae fidei monumentis. Aliena enim erat à Christiano∣rum primaevorum moribus illa 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (à S. Jaco∣bo acriter reprehensa cap. II. 1. &c.) qua personarum meritis ex loci dignitate pretium vel contemtus ac∣cederet. Ita alius etiam Apostolus: Non est servus ne∣que liber, non est masculus neque soemina; omnes enim in Christo Jesu unum sumus, Gal. III. 28. Quod certe de privilegiis spiritualibus omnino verum est, nullam esse loci dignitatem qua quis audeat se aliis anteferre. Quo modo sententiam suam exponit ipse Jacobus Apostolus V. 5. In eo eadem spiritualium privilegiorum censu ne∣mo dubitet includendum esse martyrium. Non est ita∣que quod existimemus insigniores duntaxat loco of∣ficioque martyras ab Ecclesia esse delectos quorum no∣mina atque memoriam in suis monumentis conservarit.

§. VI. Quod ergo paucorum martyrum memoriam ha∣bemus in primaevis indubiae fidei monumentis, signum fuisse puto, ne multos fuisse quidem qui persecutioni∣bus illis primaevis absumerentur. Tantum enim ab∣est ut monumentorum copia ad nos usque permana∣rit, ut ne antiquioribus quidem seculis qui id genus monumenta scrutati sunt, eorum habuisse videantur. Eusebius duas martyrum collectiones, de antiquioribus a∣liam, aliam de sui temporis martyribus Palastinis. Po∣steriorem habemus hodie integram. Prior periit qui∣dem ipsa, sed ex iis quae de ea historiae suae Ec∣clesiasticae aliquoties inseruit, facile colligimus non fu∣isse magnam, quanquam ex actis instrumentisque ori∣ginalibus maxima, ut videtur, ex parte conflatam. Singulis enim persecutionibus quae suo tempore exta∣bant etiamnum monumenta in historia monet, om∣nia, ut opinor, illa, vel maximam certe eorum partem quae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 suae inseruerat, quae tamen pauca admo∣dum erant, nec recentiorum magnificae jactationi re∣spondentia. Et tamen ibi non unius duntaxat (ut in posteriori) provinciae martyria collegerat, sed orbis, ut videtur, Romani universa, 〈◊〉〈◊〉 Orientis fortasse omnia, Oc∣cidentis etiam quae Grace saltem extabant, qualia erant illa Lugdunensium atque Viennensium. Quarto tandem seculo orationes habemus atque homilias Panegyricas de tempore, quarum si supposititias à genuinis distingua∣mus, pauci supererunt martyres quorum festa eo secu∣lo celebrarentur. Ejusdem seculi Kalendarium habe∣mus Bucherianum illud, sub Liberii, ut videtur, pon∣tificatu concinnatum, ex aliis tamen antiquioribus Li∣berio monumentis. Est quidem Latinorum illud Oc∣cidentaliumque duntaxat martyrum, ut proinde Eusebia∣nam collectionem supplere possit, ut qui Occidentalium martyrum apud Eusebium desiderantur, eos in Bucheria∣na hac collectione expectare possimus. Est enim Lati∣norum, non Italia duntaxat, sed aliarum quoque pro∣vinciarum, quos tamen omnes paucissimos recenset. Sub hujus seculi finem scripsit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Prudentius, in Latinos etiam martyras, praecipue Hispanos, sed & illos etiam pancissimos.

§. VII. Successerunt paulo postea martyrologia, in∣primis 〈◊〉〈◊〉 illud, tum & alia in singulis Ec∣clesiis, tam Gracis quam Latinis, ad illius imitatio∣nem concinnata, in quibus omnibus, id verum expe∣rimur quod diximus, quanto 〈◊〉〈◊〉 sunt, tanto e∣tiam esse simpliciora. Sed de 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 martyrum disertissimum habemus Origenis 〈◊〉〈◊〉 quod miror hactenus à nemine, quod sciam, esse ani∣madversum. m 1.12 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (inquit) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈◊〉〈◊〉 nullam neque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, neque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 per∣secutionem neque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Et 〈◊〉〈◊〉 millenos aliquot in singulos anni dies confinxit 〈◊〉〈◊〉 Pseudo. Hieronymus & multos Imperatorum annos per∣secutionibus tribuunt martyrologiorum 〈◊〉〈◊〉 consarcinatores. Sciunt nempe illi de primaevis 〈◊〉〈◊〉 persecutionibus quae certe ignoravit Origenes.

§. VIII. Neque enim illud verum est, quod illi pu∣tant, tam multos Imperatorum fuisse persecutores. Qui scripsit sub Constantino, n 1.13 Lactantius paucos ante 〈◊〉〈◊〉 in eo persecutorum albo recensuit, 〈◊〉〈◊〉 duntaxat Domitianum, Decium, Valerianum, atque 〈◊〉〈◊〉 Convenitque, pro aetate sua, cum 〈◊〉〈◊〉 o 1.14 Tertullianus, nec enim alios ille ante se quam quos Lactantius persecutores imperatores agnoscit, 〈◊〉〈◊〉 atque Domitianum. De reliquis ita: quas (leges 〈◊〉〈◊〉 adversus Christianos à Domitiano, ut videtur, & Nerone editas) Trajanus ex parte frustratus est 〈◊〉〈◊〉 inquiri Christianos (Ep. nimirum illa ad Plimum janio∣rem celeberrima) quas nullus Hadrianus, quanquam cu∣riositatum omnium explorator; nullus 〈◊〉〈◊〉 quan∣quam Judaeorum debellator, nullus Pius, nullus 〈◊〉〈◊〉 Et tamen otiosi Monachi quot illi nobis Ve∣spasiani, Trajani, Hadriani, & Severi de persecutione edicta confinxerunt? Convenit cum Tertulliano qui Marcio imperante scripsit p 1.15 Melito Sardensis. Solos ille Neronem atque Domitianum ex Imperatoribus sua aetate antiquioribus persecutores agnoscit. 〈◊〉〈◊〉 (inquit) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quan∣quam haec non ita intelligo, quasi nemo Christianorum, sub his etiam Imperatoribus, martyrium obiissent, ip∣so etiam autore Imperatore. Ignatium sustulit 〈◊〉〈◊〉. Id unum nego edictis illos in Christianos 〈◊〉〈◊〉 ut proinde multi esse nequeant qui horum Impera∣torum autoritate perierint. Restat igitur ut qui 〈◊〉〈◊〉 temporibus martyrium passi sunt, vel Praefectorum provincialium edictis, aut plebium in theatro clamo∣ribus passi intelligantur. Neutros autem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 didicimus ex Origene.

* 1.16 §. IX. Quid quod etiam rescripta principum in 〈◊〉〈◊〉 Christianorum edita provinciarum licet 〈◊〉〈◊〉 data, non tamen in illis duntaxat provinciis, sed per universum imperium, pro Romanorum moribus, legum vi∣cem obtinebant; nec illis duntaxat, quibus edita sunt, temporibus, sed donec futurorum principum revoci∣rentur edictis contrariis. Est enim ea forma perpetua rescriptorum in codicibus & Pandectis quae tamen nemo dubitat fuisse perpetua, & quidem Romani 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 lis autem rescriptis provincialium 〈◊〉〈◊〉 po∣testas plebiumque est infra angustiores coercita limites; ut deinceps quaecunque istiusmodi rescriptis vetaren∣tur, ea ne auderent quidem provinciales praesides aut munerum theatricorum editores, si aliter fecissent, gra∣vioribus suppliciis reprimendi. Tiberii quidem 〈◊〉〈◊〉 in rescriptum emanasse, ne is ipse quidem, qui earum meminit, autor est Tertullianus. Et post illum Chri∣stianorum accusatores impune tulisse constat. 〈◊〉〈◊〉 tamen rescriptum cujus meminit q 1.17 Tertullianus, habemus hodieque apud Plimum. In eo negat conquirendos qui∣dem esse Christianos, nulla tamen poena 〈◊〉〈◊〉 constituta. Eum supplevit defectum Hadrianus in suo rescripto ad Minutium Fundanum Asie proconsulem, quod nobis servarit Latine r 1.18 S. Justinus, Graece 〈◊〉〈◊〉 Eusebius. In eo poenae etiam calumniantibus consti∣tuuntur. Vetat praeterea ne quid durius in 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 constituatur. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 illae

erant, ut videtur, accusantium; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 clamores po∣puli in theatro, Christianos ad leones, &c. De 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 etiam disertis verbis cautum est in hoc rescripto, ut proinde in 〈◊〉〈◊〉 non licuerit, sive praefectis 〈◊〉〈◊〉 sive populis, Christianos ita tractare. Multa porro in Christianorum favorem rescripta edidisse Pium, autorem habemus t 1.19 Melitonem Sardensem, ad Larissaeos viz. ad Thessalonicenses, ad universos denique Graecos. His edictis id tandem effectum est ut longa illa pax, cujus meminit cum u 1.20 Origene noster quoque x 1.21 Cyprianus, ad Decii usque tempora, repressis ab initio populi 〈◊〉〈◊〉 inviolata permanserit, repressa etiam praesidum saevientium ferocia. Quare fieri vix potuit quin huc∣usque verum fuerit quod scripsisse diximus Origenem. Non negamus interim erupisse nonnunquam populi 〈◊〉〈◊〉 furorem, accessisse etiam excitatis consul∣torum Imperatorum rescripta, quale illud fuit Marci in causa Lugdunensium atque Viennensium. Sed, quia 〈◊〉〈◊〉 opera nunquam eo incubuerint Imperatores, nec su∣periorum principum revocata essent edicta; nec 〈◊〉〈◊〉 erant provinciarum, nec in iis ipsis provinciis in quibus accensus iste furor esset, potuit tamen esse 〈◊〉〈◊〉 Mitto jam recentiora Gallieni atque ultimae persecutionis Imperatorum rescripta. Quae enim 〈◊〉〈◊〉 Christianis dabant, ea contrariis persecutorum re∣scriptis revocata esse nemo dubitat. Quae modum dun∣taxat persecutioni ponebant, ea & in ipsa persecutione non∣nunquam valuisse probabile est.

§. X. Erant etiam, in eodem intervallo nonnulli prin∣cipes Christianorum amici atque patroni. Talis fuisse creditur à nonnullis Hadrianus. Talis Caracalla, Ela∣gabalus, atque Alexander Severus. Tales Philippi, ta∣lis initio Valerianus, & perpetuo Gallienus. Talis e∣tiam initio Aurelianus, & in ultima quoque illa Dio∣cletiani persecutione Constantius Chlorus. Horum tem∣poribus ne populi quidem tumultus, nec praefectorum provincialium impressiones, frequentes fuisse verisimi∣le est, cum principum demerendorum praetextus frequen∣tissimam praebuerit tumultuariis istiusmodi 〈◊〉〈◊〉 ansam. Nec enim id in gratiam principum admissuri erant quod, si fieret, videretur iisdem dis∣pliciturum. Scio illum ipsum nonnullorum princi∣pum 〈◊〉〈◊〉 invidiae causam praebuisse aemulis 〈◊〉〈◊〉 In odium Philipporum persecutus est Decius, in odium Alexandri Maximinus. At certo superstitibus id genus principibus Christianorum patronis, id saltem 〈◊〉〈◊〉 populus ut principum cultum cum Dei ho∣nore conciliarent, ut, eo saltem nomine minus futuri essent, etiam in posterum, infensi.

§. XI. Erat Imperatorum & alia classis, ut 〈◊〉〈◊〉 forte minime faventium, mitis tamen illa, & san∣guinis humani parum avida. Tales fuisse constat Ti∣tum, Nervam, Trajanum, utrumque Antoninum, 〈◊〉〈◊〉 Horum indoles placidissima tam fuit à cru∣delitate omni aliena, ut, nisi superstitiosi admodum ii∣dem fuerint, fieri certe vix potuerit ut vel numinis violati praetextu sanguinem innocuorum hauriri pate∣rentur, nedum ut progressus aliquos in saevitia fece∣rint, si vel aliorum impulsi consilio durius quippiam ab initio statuissent. At ab ea quoque superstitione cavendum sibi duxit y 1.22 Marcus. Nec est sane quod su∣spicemur, sub clementissimis principibus multum sibi in crudelitate indulgere potuisse sive plebes in theatris, sive 〈◊〉〈◊〉 etiam provinciales.

* 1.23* 1.24 §. XII. Quid quod ab Antoninis orta secutos etiam principes generosa quaedam de clementiae laude incesse∣rit 〈◊〉〈◊〉 quae vel nocentium sanguinem hauriri ae∣gre pateretur, nedum ut lanienis cruciatibusque in∣nocentium tantopere studuerint quam sibi aliisque per∣suaserunt fabulatores. De felicitate temporum suorum admodum omnes fuisse solicitos è nummis inscriptio∣nibusque atque imperialibus edictis abunde manife∣stum est. Id autem in suorum temporum laude pone∣bant si quam paucissimi quocunque demum praetextu interficerentur, quocunque tandem delicto suo mor∣tem meruissent. Pius z 1.25 prorsus sine civili sanguine & ho∣stili, quantum ad seipsum pertinet, vixit. Verba sunt Julii Capitolini. Eam laudem Marcus aemulatus, in capitolio juravit, nullum senatorem se sciente occisum, quum etiam rebelles dixerit se servaturum fuisse, si scisset. Id quod in Avidii Cassii defectione fecit sane manife∣stum. Cum enim illum de primis Cassii conatibus opprimendis monuisset Lucius frater, ita rescripsit Mar∣cus: * 1.26 Epistolam tuam legi (inquit) & solicitam potius quam imperatoriam, & non nostri temporis. Et postea, oppresso Cassio, de ejus studiosis, in oratione ad Se∣natum: * 1.27 Vivant igitur securi, scientes sub Marco se vivere. Et rursus: Ego vero à vobis peto ut conscios se∣natorii ordinis & equestris à caede, à proscriptione, à ti∣more, ab infamia, ab invidia, & postremo ab omni vindi∣cetis injuria: detisque hoc meis temporibus, &c. Idem apud Dionem Pertinax in causa Falconis consulis de lae∣sa majestate à Senatu puniendi: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Et de b 1.28 A∣lexandro Severo Lampridius: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 imperium ejus [] 〈◊〉〈◊〉 vocatum est quod senatorum nullum occiderit. Te∣stemque advocat Herodianum, cujus haec sunt verba: c 1.29 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Et alibi: d 1.30 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ex quibus locis intelligimus non in se∣natores solos, sed in omnes talem se praebuisse Alex∣andrum. Ab Imperatoribus deinde ad provinciales eti∣am praefectos utilem hanc emanasse ambitionem, testem habemus S. Ambrosium: e 1.31 Scio (inquit) plerosque gen∣tilium gloriari solitos, quod incruentam de administratione provinciali securim revexerint. Parum itaque credibile est quod principes praefectosque, praeterquam quod per∣secutores essent, ceteroqui bonos, adeo tamen inbuma∣nos, adeo sanguinis innocentium sitientes repraesenta∣rint fabulatores. Si minus Christianorum causa, at su∣orum certe temporum, samaeque apud posteros, non erant eousque saevituri.

§. XIII. Age itaque breviter percurramus has, quas ita existimant, persecutiones. Ita intellige∣mus non tot martyrum, quot putant, nomina perierint. Prima Neronis erat, cujus ita meminit Tacitus ut pla∣ne innuat plurimos fuisse qui in ea paterentur. f 1.32 Igi∣tur primo (inquit) correpti qui fatebantur, deinde indicio eorum multitudo ingens haud perinde in crimine incen∣dii, quam odio humani generis, convicti sunt. Eam ingen∣tem multitudinem etiam paenae fuisse subjectam innuunt sequentia, in quibus poenam eorum per noctes pari∣ter atque dies durasse legimus. Quid quod repressam dicat ea persecutione in praesens exitiabilem, quam ap∣pellat, Christianorum superstitionem, quod certe, nisi ingenti aliqua multitudine sublata, fieri non potuit. At non aliorum certe Christianorum illa potuit esse persecutio, quam eorum qui Romae versarentur. Ut∣cunque iniquos persecutores existimemus, qui Romae tamen aberant in illos nulla erat vel specie tenus ve∣risimilis ratio cur intentaretur urbis incendium. Aliam itaque persecutionem comminiscantur necesse est, quam illam cujus meminit Tecitus, siquos alios prae∣terquam Romae Christianos in ea pasos comminiscun∣tur. At quo illam tandem idoneo testimonio fuisse confirmabunt? Redeamus interim ad Tacitum nostrum. Ultro itaque ingentem multitudinem hac persecutione passam agnosco, nec proinde tamen eorum nomina ex Ecclesiae archivis periisse existimo. Id, rogabis forte. fieri qui potuerit? Ego duorum alterum omnino as∣serendum

puto, vel dedita opera pratermissam esse fortassis 〈◊〉〈◊〉 illam multitudinem, quod non tam 〈◊〉〈◊〉 quam 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 praetextu, licet falso, passi tamen crederentur; vel, quod est fortasse 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 erat illo seculo martyrum haec annua 〈◊〉〈◊〉 Est enim id observatione dignum Apo∣stolorum apostolicique seculi martyrum nomina in 〈◊〉〈◊〉 Kalendariis primum comparere. Quarto nimirum quintoque seculo, cum reliquiarum cultus in Ecclesiam irreperet, tum primum 〈◊〉〈◊〉 in eorum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 tum & urbium insignium tutissima 〈◊〉〈◊〉 haberi coeperunt. Inde revelationes à monachis nescio quibus confictae de reperiendis martyrum cor∣poribus, magnam illarum urbium locorumque gratiam inituris quibus illa fuissent ab Imperatoribus concessa. 〈◊〉〈◊〉 vero in conquirendis undequaque reliquiis superstitiosi erant 〈◊〉〈◊〉 urbisque illius Imperatores. Ita factum ut quorum nulla unquam extitisset in 〈◊〉〈◊〉 Ecclesiae 〈◊〉〈◊〉 memoria, hi∣storiam tamen eorundem ex fictitiis istiusmodi som∣niis revelationibusque comminiscerentur. Et cum dies eorum vere natalitii, mortis nimirum aut depositionis, i. e. sepulturae, laterent; dies translationis repertorum ita corporum cum solenni pompa in insigniorem a∣liquam urbem aut basilicam, verorum natalitiorum locum supplebant. In illis annui conventus, in illis commemorationes orationesque panegyricae haberi so∣litae, ut proinde tandem factum sit ut, temporis pro∣gressu, veri tandem natalitii crederentur. Illo demum, quo dixi, tempore Timothei g 1.33 reliquias Kal. Jun. 〈◊〉〈◊〉 allatas esse memorat Idatius ad An. Dom. CCCLVI. 〈◊〉〈◊〉 & Lucae V. Non. Mart. An. CCCLVII. S. Stephani protomartyris fer. VI. III. Non. Decemb. An. CCCCXV. ne ad alia istiusmodi exempla digre∣diar quae sunt sane frequentissima.

§. XIV. Nec se aliter res habuit in festo SS. A∣postolorum Petri & Pauli cujus diem exploratissimam censuit 〈◊〉〈◊〉 III. Kal. Jul. Nullam hic sententi∣arum diversitatem observavit in id genus monumen∣torum consarcinatoribus. Quin & Caii & Zephyrini Pontificis Romani, & 〈◊〉〈◊〉 Corinthii testimonia huc relata à 〈◊〉〈◊〉 Calista. Egregia proculdubio omni∣que fide digna, si quod eorum nomine commendat 〈◊〉〈◊〉 idem ipsi tradidissent. Sed si Eusebium consulamus, à quo hausit ista Nicephorus, alia longe apparebit eorum sententia quam fuit illa Nicephori. h 1.34 Caius eorum 〈◊〉〈◊〉 suo quoque tempore 〈◊〉〈◊〉 dixit ostendi. 〈◊〉〈◊〉 non testem produxit Eusebius, sed, pro more illius seculi, atatem Caii Zephyrini mentio∣ne designat. 〈◊〉〈◊〉 eodem tempore passos dicit, eadem nempe Neronis persecutione, sed ne 〈◊〉〈◊〉 qui∣dem nedum diem sibi exploratum innuit. Et tamen in die consentit Kalendarium Liberii Bucherianum, & quotquot illum exceperunt, omnes. Unde (inquies) illi? Nempe ex eodem, quam diximus, errorum fonte quod diem translationis, quae comperta esset, cum vero natali, qui incompertus esset, omnino confuderint. Ita intelligemus cur 〈◊〉〈◊〉 & Bassi Coss. meminerit in Apostolorum martyrio designando Kalendarium, quod non intellexit ipse 〈◊〉〈◊〉 E 〈◊〉〈◊〉 scilicet & via Ostiensi ubi sigillatim sepultae essent, aetate Caii, horum Apostolorum reliquiae, translatae postea sunt in 〈◊〉〈◊〉 inde rursus à. Cornelio, ut volunt, ro∣gatu Lucinae ad loca ubi fuerant antea depositae. 〈◊〉〈◊〉 translationis recentior erat memoria, ejusque certum diem, sive vera illa fuerit, sive ipsa quoque pariter commentitia, 〈◊〉〈◊〉 tamen eorum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ea occasione, 〈◊〉〈◊〉 assignarunt. Extat ea de re commentitia Cornelii i 1.35 Epistola inter merces 〈◊〉〈◊〉 Nec in Pseudo-Damasiana modo 〈◊〉〈◊〉 vita, sed in antiquiori quoque illo simpliciori∣que Liberii indiculo occurrit hujus rei mentio. Nec sane aliter, quam de hac recentiori 〈◊〉〈◊〉, 〈◊〉〈◊〉 possunt, quae de hujus diei celebritate 〈◊〉〈◊〉 Hanc ipsam fuisse hujus translationis diem 〈◊〉〈◊〉 omnes, cum nemo tamen hac translatione anti∣quior certam aliquam huic martyrio diem 〈◊〉〈◊〉 * 1.36 Lucinam hujus translationis autorem volunt, unde a∣liam quoque Lucinam commenti sunt qui 〈◊〉〈◊〉 hanc historiam commiscuerunt. Quod vero 〈◊〉〈◊〉 & Bassi Coss. meminit in eo martyrii tempore indicu∣lus Bucherii, ut certe de alia translatione intelligi 〈◊〉〈◊〉 praeterquam illa Cornelii, ita prodit 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Cornelianis temporibus recentiorem. Certum enim est ad illos Coss. non vixisse Cornelium. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Valeriani quoque martyres Decio etiam tribuant 〈◊〉〈◊〉 (in quo etiam versatur errore 〈◊〉〈◊〉) & 〈◊〉〈◊〉 fastos illorum temporum pro arbitrio transpone∣rent scriptores Cyclorum paschalium, & insignium mar∣tyrum Cypriani & Xysli memoria celeberrimus ille esset consulatus; facile omnino fuit ut recentior aliquis Cornelio fabulator, qui 〈◊〉〈◊〉 illis Aposto∣lorum annuis commemorationibus primus ansam dedit, quod gestum esse à Cornelio finxisset, id illis etiam consulibus assignaret. Quod si fastos aliquos ab 〈◊〉〈◊〉 usque temporibus deduxisset Ecclesia, fieri certe 〈◊〉〈◊〉 potuit ut per omnes illius seculi martyres, 〈◊〉〈◊〉 dies pro veris eorundem natalitiis observarentur.

* 1.37 §. XV. Ut vero Apostolicis temporibus recentiorem illam putemus commemorationis consuetudinem, ita certe non multo recentiorem fuisse verisimile est. 〈◊〉〈◊〉 eam traditionibus non scriptis accensuit: k 1.38 Ob 〈◊〉〈◊〉 pro defunctis, pro natalitiis annua 〈◊〉〈◊〉 facimus. Plane natalitia haec, quae à vulgarium defunctorum 〈◊〉〈◊〉 distinguuntur, non alia arbitror fuisse quam 〈◊〉〈◊〉 Ergo quando scripsit illa 〈◊〉〈◊〉 a∣deo jam antiqua erat haec consuetudo ut de prima 〈◊〉〈◊〉 origine non constaret. Nec recentes erant aetate Ter∣tulliani l 1.39 census illi & sasti quibus Episcoporum depo∣sitiones martyrumque natales in archivis Ecclesiae sig∣narentur, quousque martyrologiorum recentiorum primos fontes existimant fuisse eruditi. Quanquam in Ecclesia Africana (quae colonia fuisse videtur Romanorum sub secundi seculi initium deducta) quod antiquum fuerat id fateor ab Apostolorum memoria esse potuisse aliquan∣to remotius. Sepulerorum tamen observatio, quae in hanc tandem commemorationem desiisse videtur, a 〈◊〉〈◊〉 post Apostolos intervallo repetita est. n 1.40 SS. Pauli & Petri trophaea Caii Zephyrinique aetate extitisse & nota omnibus fuisse, jam observavimus. Johannum etiam duorum sepulcra apud Ephesum, o 1.41 non Eusebii 〈◊〉〈◊〉 modo, sed etiam p 1.42 Dionysii Eusebio antiquioris monstra∣bantur. Et quod ita metuerent Gentiles ne 〈◊〉〈◊〉 reliquias suffurarentur Christiani, Christoque ipso reli∣cto Christi vice colerent; indicio est 〈◊〉〈◊〉 quas appellabant, martyrum ea etiam aetate 〈◊〉〈◊〉 fuisse frequentatas, quod in illis fortasse locis synaxes illae annuae, quibus fieret eorum commemoratio, haberentur. Eas illi synaxes, cum Deo, martyrum nomine, gratias referrent, in martyrum ipsorum cultum fuisse conver∣sas Gentiles existimabant. Ab hoc ergo tempore quo inceperint hi fasti atque solennis commemoratio, 〈◊〉〈◊〉 nomina in recentioribus Kalendariis appareant quorum vetustiorum nullus meminerit, ea omnia suspecta esse & pro commentitiis haberi debebunt. Sed redeat eo, un∣de digressa est, oratio.

§. XVI. Proximus post Neronem Christianos 〈◊〉〈◊〉 est Domitianus. Quo tempore, sive 〈◊〉〈◊〉 haec 〈◊〉〈◊〉, sive fuerit potius recentior, at sane 〈◊〉〈◊〉 esse non poterant qui in ea coronati sunt. Erat e∣nim ea persecutio brevissima ut vix unum annum 〈◊〉〈◊〉 potuerit. Statim extinctum innuit 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Tutus (inquit) regnavit donec impias manus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Postquam vero ad 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉

populum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 incitatus est, tunc traeditus in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Sed quid agimus 〈◊〉〈◊〉 cum 〈◊〉〈◊〉 ipsum certissimis habeamus chara∣cteribus consignatum? Ethnicum scriptorem protulit 〈◊〉〈◊〉 (quem Brutium appellat in Chronico, eundem forte qui consulatum gesserit sub 〈◊〉〈◊〉) qui ita scripserit, r 1.43 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Consulatus ille 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 incidit in annum AErae Christianae vulga∣ris XCV. Tribunitiam potestatem XV. à Septembris XIII. iniit 〈◊〉〈◊〉 Sub finem igitur anni persecu∣tionem illam contigisse necesse est. Atqui sub finem 〈◊〉〈◊〉 anni sequentis, die nimirum ejus XVIII. oc∣cisus est. His itaque terminis concludi illam perse∣cutionem necesse est, ut vix annum impleri potuerit. Sed ne illis quidem limitibus cruenta esse potuit. Si 〈◊〉〈◊〉 credimus, ne ad cruciatus quidem progres∣sns est, nedum ad coedem. Ita enim ille: s 1.44 Tentaverat & 〈◊〉〈◊〉 portio Neronis de crudelitate, sed qua & 〈◊〉〈◊〉 facile coeptum repreffit, restitutis etiam quos relega∣verat. 〈◊〉〈◊〉 itaque duntaxat, non item Caesariano, quod fecit Nero, gladio ferociit. Relegavit etiam con∣fessos, non capitali etiam, sed nec membrorum supplicio, affecit. Nec alios sub eo quam exules habemus in probis Ecclesiae monumentis, Flaviam illam Domitillam, & S. Joannem Apostolum. Antipas in Asia populi furore passus est. Nisi forte Glabrionem, quem Juda∣ismi & Flavium cos. quem Atheismi nomine interfe∣ctos testis est Die, Christianismi nomine interfectos intelligamus. Repressit etiam coeptum, & quos relegae∣verat ipse restituit. Non itaque, ut hactenus creditum est, exules de causa Christianitatis, à Narva primum revocati sunt. Rediisse sub Nerva facile concessero & ab eodem fuisse revocatos. Ita enim fuisse auctores habemus Dionem Xiphilini, & Clementem Alexandrinum in Tractatu de divite salvando. Sed non pugnat, ut existimat Baluzius, à Domitiano etiam fuisse revoca∣tos, si tamen mors tyranni impedierit quo minus re∣vocationis beneficio potiri possent exules Christiani. Sed nec per totum illud, quod dixi, tempus duravit persecutio, si suum ipse coeptum represserit. Consen∣tit cum Tertulliano, de hac Domitiani mutatione, 〈◊〉〈◊〉 Cum enim in Davidicam familiam ille in∣quisivisset, & pro locupletibus metuendisque paupe∣res illos spernendosque reperisset; illum hujus inqui∣sitionis eventum ita describit Hegesippus, Domitianum t 1.45 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Scio equidem, eodem aucto∣re Tertulliano, Joannem Apostolum Domitiano in oleum igneum esse conjectum, tum stupendo miraculo salvum, in insulam deinde esse relegatum, verum eo miraculo ita deterritus est fortasse tyrannus ut ne auderet qui∣dem deinde in innocentes pro ingenio suo savire. Haec si vera sunt, suspecta erunt deinde recentiorum monumenta omnia quaecunque martyres Domitiano tri∣buendos esse censuerint.

* 1.46 §. XVII. Jam, si Lactantium audimus, à Domitiano ad Decium usque nulla erat omnino persecutio. Ita enim ille: x 1.47 Reseissis igitur actis tyranni, non modo in 〈◊〉〈◊〉 pristinum Ecclesia restituta est, sed etiam multo clari∣us ac floridtus enituit; secutisque temporibus, quibus multi ac 〈◊〉〈◊〉 principes Romani imperii claevum regimenque tenuerunt, 〈◊〉〈◊〉 inimicorum impetus passa, manus suas in orientem 〈◊〉〈◊〉 porrexit, &c. Sed enim postea longa pax ru∣pta est. Extitit enim, post annos plurimos, execrabile 〈◊〉〈◊〉 Decius, qui vexaret Ecclestam. Ex quibus con∣terranei sui verbis intelligimus longa Cypriani pax qui∣bus sit limitibus includenda. Sed quia Lactantio cau∣sam suam permittere non poterunt, siqui erunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; age videamus quid sit de iis, quos persecu∣tores appellant, Imperatoribus sentiendum. Primum, in hoc intervallo, Trajano locum tribuunt, quem 〈◊〉〈◊〉 ipso saeviorem, si audimus fabulatores, fuisse neces∣se est. Nec cogitant interim quam ille ingenio miti esset placidoque & gloriae praeterea avidissimo, ut, si Christianos vel maxime odisset, sui tamen causa non esset, suorum temporum felicitatem tanta illa, quam vo∣lunt, crudelitate maculaturus. Sed edictis tantum ab∣est ut in Christianos saevierit, ut Nerouis & 〈◊〉〈◊〉 quae etiamnum extabant edicta ex parte frustratum di∣cat Tertullianus. Et quidem illum purgant ipsa Eu∣sebii verba si accurate perpendantur. y 1.48 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Populum itaque, non 〈◊〉〈◊〉 facit illius persecutionis autorem, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, non 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut ejus po∣tius tempore quam jussu extitisse significet. Nec vero 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 fore probabile erat si rescriptis illam sanxisset impe∣rator per orbem Romanum universum, ut dixi, valituris.

§. XVIII. Videamus itaque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 illae persecutiones quousque fuerint progressae. Et quidem quae impera∣torem spectat sola illa fuit Antiochena in qua passus dicitur Ignatius. Ejus certum tempus habemus in actis Jgnatii consulatum Syriae [Surae potius] & Senecionis, annum Domini CVII. sed paucos admodum absum∣sit ea persecutio. Ignatio comites in martyrio Zosi∣mum duntaxat & Rufum adjunxit Polycarpus qui statim ab eorum martyrio scripsit celeberrimam illam ad Philippenses quae extat hodie epistolam, sub initium anni CVIII. alia proculdubio additurus accendendis ad martyrium Philippensium animis, siquae alia è provincia Syriae habuisset exempla. Nec est verisimile postea alios fuisse interfectos. In ipso enim itinere nondum Tro∣ade egressus pacem suis redditam ipse acceperat z 1.49 ig∣natius. Nec est sane probabile, eo quidem tempore ultra hoc ipsum saeviisse Trajanum. Jam enim in pro∣cinctu erat expeditionis, quam adornabat adversus Persas, cum ipsum damnaret Ihnatium, ut proinde postquam Antiochia discessisset, nec edicta adversus Christianos emisisset, statim Antiochena illa quieverit Ecclesia. Quae de aliis Trajani persecutionibus attu∣lit Baronius, ea omnia è recentioribus hausta sunt, & su∣spectae fidei monumentis.

§. XIX. Sed nec 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 illae provinciarum persecutio∣nes tam erant cruentae quam existimantur. Erant equi∣dem Judaei Christianorum hostes infensissimi in hoc uno toti occupati ut quibuscunque demum artibus Gen∣tilium animos ad Christianorum cruciatus coedemque accenderent. In Apostolorum historia quam illi seduli in his maleficiis fuerint, omnibus arbitror esse com∣pertissimum. Sed nec ita extinctis Apostolis rabies ista desaeviit. De sui quoque temporis Judaeis ita Ju∣stinus martyr: a 1.50 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Atheismi accusatio ut Apostolorum temporibus recentior est, ita secunde tandem seculo & deinceps Christianis fuisse intentatam constat è Christianorum apologiis; constat etiam è Polycarpi marty∣rio, qui cum jussus esset à Praeside de Atheis tollendis votum suum publice testari, de Christianis utique tol∣lendis proculdubio praeses erat intelligendus; constat & è Luciani Alexandro Psendo-manti qui in numero co∣rum quos à mysteriis suis arcuit, Atheos, Epicuraeos Christianosque recensuit. Idem & in alio ejusdem dia∣logi loco idem martyr, ubi cum alia in illam, ut di∣xi, sententiam retulisset, & illa quoque subjunxit: b 1.51 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ut ne dubitari quidem possit de re∣centioribus etiam Judais esse illa intelligenda. Sed & exemplis idem aliunde constat. Simeonem Cleopa ab 〈◊〉〈◊〉 accusatum esse observavit c 1.52 Hegesippus. De 〈◊〉〈◊〉 VII. (quas alibi L. IV. c. 22. recensuit idem

Hegesippus) haeresibus intellexit illum rectissime Valesius. Addidit enim eodem in loco Hegesippus, virginem eo∣usque permansiste Ecclesiam quod Christianorum hare∣ses ne natae quidem viderentur, nedum ut tanta illa auctoritate, qua usos hosce videmus haereticos, invalue∣rit. Et in Polycarpi martyrio Judaeos etiam Polycarpo infensos memorat Ecclesia Smyrnensis. Neque porro aliis in locis hanc persecutionem saeviisse constat quam ubi magnae essent Judaeorum coloniae. Quod si Judaeo∣rum, potius quam Gentilium, furore excitata illa fue∣rit sub Trajano persecutio, jam populorum potius, prae∣fectorumque fuisse videbitur quam imperatorum quorum neminem legimus ita 〈◊〉〈◊〉 fuiste propitium; jam nec adeo dura esse potuit, cum nec adeo gratum esset Gentilibus concivibus Judaeorum nomen, magnaeque in∣ter utrosque simultates intercesterint.

§. XX. Sed percurramus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 illas provinciarum sin∣gularum persecutiones quas quidem constat è proba∣tae fidei monumentis contigiste sub Trajano. Alia ita∣que erat in eadem Syriae provincia sub eodem equi∣dem imperio, diversa tamen ab ea quam excitasset ipse d 1.53 imperator. Passum enim legimus in eadem illa pro∣vincia, eundem, quem diximus, Simeonem Cleopa, e 1.54 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Verba sunt Hegesip∣pi. Qui Trajani edicto hanc tribuunt persecutionem omnes hasce 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 persecutiones in unam commiscent, quam & duobus hisce temporis characteribus desig∣natam existimant: Anno Trajani X. quo passum le∣gimus Ignatium, & hujus Attici consulatu, quem & in hujus anni X. fastos intrudunt. Frustra nimirum illi. Nec enim uni cuidam certoque anno assignanda sunt quae per diversas provincias populi furore gesta sunt; nec est quod ex hoc Attici consulatu, si vel maxime constaret, certum aliquid de persecutionis tempore colligamus. Praeterquam enim quod suffectus. fuisse videatur, non ordinarius, nec tamen huic anno Trajani X. quo esset in provincia Atticus, proculdubio collocan∣dus; nec id tamen dicit, quod existimant, Hegesippus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 fuisse, sed duntaxat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Id nempe voluit, cum legati Caesaris alii consulares, alii essent praetorii in Syria tamen fuisse consularem, non ut illius anni consul fue∣rit, sed ut olim consulatu 〈◊〉〈◊〉 quod satis erat ad provinciam consularem administrandam. Nec certo ali∣quo intervallo à consulatu in provincias missi sunt. Scio equidem in libera repub. annuum plerumque illud fu∣isse intervallum, quinquennale ex Augusti decreto apud Dionem. Et quidem in populi provinciis obtineri hoc fortasse potuit. Sed in provinciis Caesareis quae per le∣gatos Casarum administrarentur, omnia gesta pro so∣lorum imperatorum arbitrio.

§. XXI. Quod vero ad hunc motum attinet in quo passum diximus Simeonem, ego si in re incerta divi∣nari liceat, sub finem imperii statuendum esse existi∣marim. Cum enim Judaei Cyrenenses & Cyprii jam re∣bellassent, & ad res novas moliandas spectarent ipsi etiam Syriae Judaei qui & ipsi postea defecerint, & vero Messiae expectatio causa esset praecipua quae Judaeis novarum rerum studium excitaret, quem & ipsum crediderint è Davide oriundum; proinde consen∣taneum erat ita praefectos Syriae paci esse publicae con∣sulturos si stirpem omnem Davidis sustulissent. Eo itaque nomine odiosum Romanis metuendumque Simeo∣nem repraesentarunt Judaei quod ea esset familia Davi∣dis oriundus. Herodis nimirum exemplum secutus fue∣rit in eo consilio Atticus. Aliter certe cum nulli imminerent 〈◊〉〈◊〉 de familia Davidis verisimile est parum admodum solicitos fuisse Romanos. Ita fiet ut medio aliquo tempore hoc Simeonis martyrium contigerit, inter motus Judaeorum Cyrenensium AEgyptio∣rum Cypriorumque & Mesopotamenorum in Syria quos debellarit 〈◊〉〈◊〉 Quietus. Eodem autem anno con∣jungit Dio hos Judaeorum in aliis provinciis motus cum terrae motu Antiocheno in quo periit Pedo consul, anno nimirum Trajani XVII. vel XVIII. 〈◊〉〈◊〉 Domini CXV. Illo enim anno consulem 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 probatissimi, fasti quos 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Cuspiniani, & Idatius. Debellatos autem 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Quieto Judaeos Mesopotamenos ultimo Trajani anno po∣suit in Chronico Eusebius, Domini nimirum CXVII. Medio itaque anno Domini CXVI. passum esse 〈◊〉〈◊〉 est sane verisimillimum. Ita fuerit Domino 〈◊〉〈◊〉 quem aera vulgari quadriennio seniorem 〈◊〉〈◊〉 consentiunt eruditi, utpote qui ipse tunc annum ege∣rit CXX. Nec sane seniorem fuisse probabile est ex historia Evangelica, quae certe Simeone seniores 〈◊〉〈◊〉 ipsum & Mariam Cleopae Domino 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 sed nec ex historia Ecclesiastica quae S. Jacobum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 in sede Hierosolymitana. Jam enim 〈◊〉〈◊〉 Do∣mini conjunctam fuisse hanc successionem, nos alibi observavimus. Erat autem ea successionis lex ut 〈◊〉〈◊〉 natu haereditatem adire debuerit. Ita 〈◊〉〈◊〉 intelligimus cur Simeonis non meminerit 〈◊〉〈◊〉 non utique praetermissurus si in eadem persecutione 〈◊〉〈◊〉 Syriae provincia passus esset Simon quae 〈◊〉〈◊〉 sustulisset. Ita intelligimus cur ad 〈◊〉〈◊〉 nec ultra, perstitisse Domini consanguineos dicat 〈◊〉〈◊〉 Extinctam enim hac occasione a 〈◊〉〈◊〉 Davidis fuisse familiam, extinctamque eadem 〈◊〉〈◊〉 familiam Domini universam, quae ad familiam illam attinebat, omnino verisimile est; ita deinde alienis a stirpe Domini locum esse factum in sedem 〈◊〉〈◊〉 succedendi. Ita denique intelligimus cur nisi accusatus non puniretur à praefecto Simeon, quod nimirum ita jam antea cautum esset ab ipso impera∣tore in suo illo ad Plinium rescripto.

§. XXII. Est etiam id observatione dignum 〈◊〉〈◊〉 accusatores in ea accusatione causae suae praesidium po∣suisse quod ex Davidica stirpe oriundus esset 〈◊〉〈◊〉 quam in eo quod esset Christianus. Si enim 〈◊〉〈◊〉 causam fatis ipsam per se ad ejus poenam va∣lituram existimassent, ab illa certe stirpis 〈◊〉〈◊〉 mentione vel suicausa, si minus Simeonis, abssinuissent, ipsi sibi ejusdem criminis conscii, tandemque depre∣hensi. Quod itaque illam praeterea addiderint, signum est ea spe fecisse, fore ut plus valitura esset apud Romanos causa illa majestatis quam illa religionis. Pau∣corum autem erat ea, & ut ad stirpem penitus delen∣dam suffecerit, ad alios certe Christianos non specta∣bat qui de stirpe illa gloriari ipsi non poterant.

* 1.55 §. XXIII. In hac eadem Syriae provincia Tiberianum habent adversarii Palaestinae primae praefectum testem, ut existimant, de sui temporis martyrum multitudine 〈◊〉〈◊〉 Ita enim legimus in illius ad Trajanum imperato∣rem Epistola, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 &c. Sed multa sunt quae hanc Epistolam suspectam faci∣unt, ab illius seculi historia & moribus admodum aliena. Vel eo nomine suspecta est imprimis quod eam à Joanne Malela Antiocheno ediderit 〈◊〉〈◊〉 Usserius, auctore fabulosissimo, nec alium in omni antiquitate repererit qui ejus meminit praeter Suidam queni ex eodem Joanne habuisse verisimile est. At certe Palaestini praefecti Epistolam Eusebium, ipsum quoque Palaestinum, vix est ut dicamus effugisse, vix est ut in ejus historia Ecclesiastica illam hodic deside∣raremus si in illam incidisset. Palaestinae quoque illum distributionem in primam & secundam nemo est vete∣rum qui meminerit Trajano coaevus. Reliquit Au∣gustus senatui imperii Breviarium, quod quale fuerit ex f 1.56 Strabone & Tacito & Plinio intelligimus nec ul∣lus memoratur Imperatorum qui eam provinciarum distributionem innovarit usque ad Hadrianum. Muta∣ta equidem nonnulla ab Hadriano discimusex 〈◊〉〈◊〉 Sed quamcunque tandem ille provinciarum di∣stributionem reliquit posteris, ea rursus 〈◊〉〈◊〉 videtur usque ad Diocletianum. Novam enim ille cum

〈◊〉〈◊〉 Caesaribus provinciarum partitionem fecit. Pro∣vincias, co imperante, in frusta concisas tradit in aure∣olo de persecutorum mortibus libello Lactantius. 〈◊〉〈◊〉 magnum rursus eo nomine sugillat h 1.57 Zosimus quod in imperii administratione nonnulla mutare au∣sus sit. Nulla tamen hucusque apparet Palaestinae in primaem secundaemque partitio. Postea quae divisio obtinuerit, intelligimus ex legibus, ex Conciliorum subscriptionibus, ex Ammiano, & Rufi Festi Breviario ad Vaelentiniaenum I. Nec ulla tamen hactenus 〈◊〉〈◊〉 primae. Primam distributae Palaestinae in tres pro∣vincias mentionem observavit 〈◊〉〈◊〉 in i 1.58 codice 〈◊〉〈◊〉, anno CCCCIX. Inde ad impostoris nostri tempora videtur emanasse.

§. XXIV. Sed & tituli quibus Trajanum ornavit 〈◊〉〈◊〉, alieni etiam sunt ab aetate Trajani. Quod 〈◊〉〈◊〉 appellet, quod, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (victorem scilicet & 〈◊〉〈◊〉 pro forma scriptorum Latinorum) quod 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, recentiorem fictoris aetatem plane sapiunt, omnia Constaentinopolit anorum Imperatorum stylum re∣ferentia. k 1.59 Victorem, triumphatorem, circa Constantini tempora inventa esse dicit Onuphrius. Victoris equi∣dem titulo usum Constantinum fateor, sed 〈◊〉〈◊〉 illi atque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 longe adhuc Constantino recentio∣res sunt. Constat id quod dico è nummis, 〈◊〉〈◊〉 legibus, aliisque id genus publicis monumentis. Aliud est quod Antoninum Pium 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellet in edicto * 1.60 Marcus. De Divo Imperatore consecrato recte ille & pro Romanorum moribus. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 enim Graeci, quem Latini Divum nuncupabant. Nos vero Impera∣torum etiamnum superstitum titulis alienum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ti∣tulum aetate Trajani fuisse contendimus. Et vero ma∣li 〈◊〉〈◊〉 in loco, pro illius seculi superstitione, fu∣ister, si quis Divum Imperatorem mortuorum titulis compellasset, ne dubitemus vel imprudenti Tiberiano excidere potuisse. Maledictum est (inquit Tertullianus) ante apotheosin Deum Caesarem nuncupari. Quod etiam 〈◊〉〈◊〉 numero est usus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, prodit auctorem Heraclio fortasse 〈◊〉〈◊〉 qui filios habuit imperii socios, ut proinde 〈◊〉〈◊〉 Imperatorum nominibus monumenta publica es∣sent concipienda. Sed & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 illa mentio ipsa quoque suspecta est. Cum enim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 obsequio tantam ille multitudinem sustulisset, fieri certe vix potest ut de aliis possint quam de generalibus edictis intelligi. Talia autem à Trajano nunquam fuisse edi∣ta jam probavimus.

§. XXV. In Bithynia grassata eadem est Trajani per∣secutio, sub Plinii junioris, ut dixi, proconsulatu. Post 〈◊〉〈◊〉 Plinii eam contigisse certum est, sed 〈◊〉〈◊〉 ut probabile est, annorum intervallo, ut proinde non sit longe ab initio Trajani removenda. Sed nec illa, quandocunque fuerit, Imperatorem tamen habuit auctorem, nec, quam existimant, multos martyrio co∣ronavit. Unum equidem memorat Imperatoris, quod Christianos spectarit, edictum, nempe de Hetaeriis. Sed & illud Agapas duntaxat spectavit, non item synaxes Ecclesiasticas quae quidem Eucharistiae percipiendae gra∣tia celebrarentur; nec inobsequentes habuit ipsos 〈◊〉〈◊〉 ut praetextum inde quaerere potuerit in illos saeviendi. Ait enim ipsos l 1.61 se sacramento non in sce∣lus aliquod obftrinxisse, sed ne furta, ne latrocinia, ne 〈◊〉〈◊〉 committerent, ne fidem fallerent, ne depositum 〈◊〉〈◊〉 abnegarent, [omnino de Eucharistia haec viden∣tur intelligenda] quibus peractis morem sibi discedendi 〈◊〉〈◊〉 [haec populi dimissio est finita synaxi, pronuncia∣tis à diacono verbis solennibus, ite in pace, quae & 〈◊〉〈◊〉 postea est, pro styli Africani genio, dicta] rur∣susque cocundi ad capiendum cibum, promiscuum tamen & 〈◊〉〈◊〉 quod ipsum facere desiisse post edictum (inquit) 〈◊〉〈◊〉 quo secundum mandata tua Hetaerias esse 〈◊〉〈◊〉 Novus hic coetus ad captendum cibum post di∣missam synaxem Eucharisticam vix est ut de alio coetu quam Agaparum illo intelligamus. Hoc itaque Tra∣jani edictum de Hetaeriis nullos fecit martyres, quia ab eousque tempore quo propositum erat, ipsi Christi∣ani ab illis abstinuerunt. Aliud autem nullum memo∣rat eo in loco Plinius. Quod itaque nonnulli passi fue∣rint, non est Trajano, sed vel praecedentium Imperato rum edictis, vel provinciarum consuetudinibus vim legum tandem progressu temporis obtinentibus, tribuendum.

§. XXVI. Utcunque tamen plurimos in magistratu suo Christianos à Plinio esse interfectos memorat Eusebius. Unde vero ipse hoc rescivit m 1.62 Eusebius? Certe Plinius perseverantes à se duci jussos dicit. Plurimi autem fu∣erint, an pauci, non dicit. n 1.63 Plinium Tertullianus de quibusdam duntaxat damnatis, quibusdam gradu pulsis in∣tellexit. Nec sane fuisse admodum multos ex illis Pli∣nii verbis colligimus: Visa est enim mihi res digna con∣sultatione, maxime propter periclitantium numerum. Non passorum (inquit) sed periclitantium. Nondum itaque multos interfecerat cum Trajanum de iis propter ipsam eorum multitudinem consulendum esse duxit. Suspica∣tur tamen Scaliger errasse ab Eusebii mente interpretem Hieronymum. In Graecis enim Eusebii Syncellianis, vo∣ci plurimos respondet 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Ego Eusebium ipsum po∣tius hallucinatum puto, & fidelius in Eusebii inter∣pretatione versatum esse Hieronymum quam Syncellum, in verbis ipsius recitandis. Eundem enim errorem er∣ravit in Historia etiam Ecclesiastica. Ait enim Plini∣um o 1.64 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Nempe marty∣ras appellat quorum tantam dixerat fuisse multitudinem, & cum voce 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 usus est potius quam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, plane innuit de passorum potius quam de periclitan∣tium multitudine intellectum ab eo esse Plinium. Per∣peram autem intellectum esse jam probavimus.

§. XXVII. Eodem ni fallor tempore quo persecu∣tus est in Bithynia Plinius, persecutus etiam est in A∣sia proconsulari Arrius Antoninus avus maternus An∣tonini Pii, ad quem scripsit etiam nonnullas epistolas ipse p 1.65 Plinius. De hujus persecutione ita Tertullianus: q 1.66 Arrius Antoninus in Asia cum persequeretur instanter, omnes illius civitatis Christiani ante tribunalia ejus se ma∣nu facta obtulerunt: cum ille paucis du i ju§is, reliquis ait, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Paucos hic duci jussos ait ipse Tertullianus. Et hic se∣se offerentium multitudine, ut Plinius multitudine pe∣riclitantium, impeditus est quo minus pro libitu suo saeviret. Hortatur Philippenses suos ad martyrium ita Polycarpus, r 1.67 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ita hodierna Polycarpi exemplaria & Eusebii. Sed 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in Eusebii codice D. Savilii & Nicephoro & apographo Salmasii legi, notavit calamo in libri sui ora Usserius. Probabile est de sui temporis persecutio∣ne intelligendum esse Polycarpum, quanquam hic Apo∣stolos etiam ipsos in exemplorum numero recensuerit. Ita illum si intelligamus, vel de suae Smyrnensis Eccle∣siae martyribus Loquitur, vel de illius ad quam scri∣bit Philippensis. Si de suae, non aliam fuisse credide∣rim quam hanc Arrii, ut dixi, Antonini. Si de alia Ecclesiae Philippensis, illa quoque fuerit Ignatii marty∣rio coaeva, circiter annum Domini, quem dixi CVII. Ut proinde Plinii & Arrii Antonini persecutiones non longe ab hoc esse tempore removendas sit sane veri∣simillimum. Ceterum multos fuisse probabile non est quos ita paucis, tam frigide censuit esse annume∣randos.

§. XXVIII. Quartam Haedriano persecutionem tri∣buunt recentiores, auctore, ut existimo, Sulpitio Severo. Neminem certe reperi eo antiquiorem qui ita sense∣rit. s 1.68 Eusebius quartam Marco Antonino assignat. Eu∣sebium

secuti veterum plerique t 1.69 Hieronymus, u 1.70 Augu∣stinus, x 1.71 Orosius. Idem senserunt Eusebio antiquiores, 〈◊〉〈◊〉 Tertullianus, Melito Sardensis. Antonino Pio, ut pacem Christianu impetraret, Hadriani nomine usus est qui vixit sub Hadriane y 1.72 S. Justinus Martyr, qua fronte usurus si & ipse fuisset persecutus? Nec etiam alia mente unquam innuit fuisse Hadrianum. Cura vit Hadrianus templa in omnibus civitatibus sine si∣mulacris construenda. Fama erat Christo ea fore dican∣da, ut testis est gentilis ipse z 1.73 Lampridius. Ejus men∣tem si recte assecuti fuerint qui ita essent suspicati, longe sane abfuisse necesse est ut ejus discipulos perse∣queretur quem pro Deo ipse habuerit. Sed scio ali∣ter sentire Casaubonum, nec ita fuerit necne mihi im∣praesentiarum disputandum existimo. Certiora jam de∣dimus argumenta quibus constat nunquam persecuto∣rem fuisse Hadrianum. Omnium loco id unum esse potuit cum rescriptorum in favorem Christianorum edi∣torum meminerint scriptores Christiani ab Hadriani ae∣tate proximi; heminem tamen habeamus qui edicto∣rum meminerit persecutionem decernentium. Et sane rescriptum Hadriani ad Minucium Fundanum, provinci∣alium duntaxat clamores quam iniqui essent, ostendit, sua edicta nullus meminit, memoraturus omnino & revocaturus siqua, ea de causa edidisset. Accedebat praeterea quod hoc Hadriani tempore Judaei Christiano∣rum hostes infensissimi (quos illius aevi persecutionum auctores praecipuos fuisle diximus) ipsi domesticis ca∣lamitatibus oppressi Christianis vexandis vacare non possent; quod cum bellis tumultibusque Romaeno eti∣am imperio molestiam maximam crearint, gratiam pro∣culdubio omnem sive Imperatoris, sive praefectorum etiam Romanorum provincialium, amiserint, quam in perni∣ciem Christianorum ante converterant; quod in sua Palaestinae provincia Christianos gravissimis cruciatibus puniret defectionis dux Barcochebas, in Christum nega∣re vellent atque blasphemare (de quo testem habe∣mus coaevum a 1.74 Justinum Martyrem) quin eo etiam ipso nomine quod nollent sibi adversum Romanum militem ferre subsidium, si b 1.75 Eusebio credimus, vel saltem Hiero∣nymo, & secuto illum c 1.76 Orosio, aliisque. Haec proculdu∣bio, ut Judais odium, ita gratiam Christianis favorem∣que conciliabant. ut nec ipsi possent Christianis esse molesti, neque vellent, ut antea solebant, eorum sua∣su impulsuque Romani. Id quod etiam capta urbe Hierosolymitana tandem apparuit. Pulsis enim Judaeis loci incolis & nova deducta in AEliam colonia, Chri∣stiaenis tamen permislam testatur Orosius. Et vero ma∣ximum Christianorum numerum eo confluxisse exinde constat quod d 1.77 Episcopum gentilem habuerint novi co∣loni. Ita nempe reprimendam existimarit Hadrianus 〈◊〉〈◊〉 ferociam si Christianos illis ingratissimos in eorum locum introduxislet. Neque vero ab hujus imperii 〈◊〉〈◊〉 duntaxat molestissimos se praebuerant Judai, sed à fine Trajani, ipsiusque Hadriani etiam initio, ut nunquam animo in 〈◊〉〈◊〉 benevolo, nunquam malevolo in Christianos, verisimile sit fuisse Hadria∣num.

§. XXIX. Edicto itaque in Christianos Hadrianum coucedit temperasle e 1.78 〈◊〉〈◊〉 Alia tamen arte usum esse contendit, g 1.79 ut fidem martyrologiorum suorum quavis tandem arte tueatur. Scripsisse nimirum ad civitates illos sibi non quorum vellet, 〈◊〉〈◊〉 satiandum, sine sanguinis tamen invidia. At∣qui probet primum necesse est 〈◊〉〈◊〉 Hadriani à Chri∣stionis 〈◊〉〈◊〉 Tum & in privatos dolus iste singu∣losque fortasse processerit; at in sectam universam, in multos uno impetu delendos, nedum si diuturnam 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 crudelitatem, sine modo, sine sine, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 omnino sperate potuit fore ut lateret. Negare tamen interim non possumus, ut à 〈◊〉〈◊〉 metuendum non fuerit, ab 〈◊〉〈◊〉 tamen qui sub Hadriano catervatim eruperint, 〈◊〉〈◊〉 esse nomi∣ni Christiano odium gravissimum atque invidiam. 〈◊〉〈◊〉 enim f 1.80 Carpocratiani obscaenis suis 〈◊〉〈◊〉 mysteriis fabulis illis de Oedipodaeis incestibus & 〈◊〉〈◊〉 occasionem dederunt, quae quantum 〈◊〉〈◊〉 ad gentilium animos in Christianos accendendos, 〈◊〉〈◊〉 constat ex scriptoribus apologeticorum. Quanquam enim illis cum Orthodoxis nullum intercesserit 〈◊〉〈◊〉 fugit tamen id gentilium curiosissimos. 〈◊〉〈◊〉 ipse, cum de sua diligentia gloriatus esset, nihil tamen est quod legerit apud scriptores haereticos quin 〈◊〉〈◊〉 etiam Orthodoxisque attribuerit. Utcunque fuerit, 〈◊〉〈◊〉 tamen est spurcitias illas haereticorum in contumeliam Orthodoxorum, ab eo usque tempore, esse 〈◊〉〈◊〉 Observavit id ante nos h 1.81 Eusebius, & Eusebio 〈◊〉〈◊〉 i 1.82 Irenaeus quos consulat Lector qui de eo 〈◊〉〈◊〉 esse censuerit. Nec enim vacat ut eorum verba 〈◊〉〈◊〉 cribamus

* 1.83 §. XXX. His itaque initiis ortus novus deinde exci∣tatus est Christianos persequendi ardor, tanto 〈◊〉〈◊〉 perniciosior quo colorem habuit praetextumque plan∣sibiliorem, ut cum superstitiosis duntaxat 〈◊〉〈◊〉 jam bonis omnibus humanique generis studiosis odio 〈◊〉〈◊〉 viderentur. Minus tamen nocuit ea calumnia 〈◊〉〈◊〉 Hadriano Christianis, quod aliena viderentur a Chri∣stianorum moribus, & fortasse quod notos 〈◊〉〈◊〉 hostes Judaeos illarum calumniarum auctores 〈◊〉〈◊〉 fuisse compererant, qui jam omni fide indigni habe∣bantur. Nec enim cessasse illos in hac quoque ca∣lumnia Christianis inurenda è verbis k 1.84 〈◊〉〈◊〉 supra re∣citatis suspicamur. Id ipsum etiam 〈◊〉〈◊〉 verbis testatur l 1.85 Origenes. Ab initio certe fidem non obti∣nuerunt. De illis ipsis calumniis, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, inquit apud 〈◊〉〈◊〉 m 1.86 Trypho. Nec aliter alii quorum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Cum autem nondum crederentur hae calumniae, 〈◊〉〈◊〉 certe non potuit ut vel populi, vel saltem 〈◊〉〈◊〉 furores saepe multumve excitarint. Quod 〈◊〉〈◊〉 no∣tat Origenes sua etiam aetate repertos esse nonnullos qui has fabulas veras crediderint, innuit certe apud graviores plurimosque Orientalium serius visas esse credibiles, ne dubitemus in initio, quod appellat, Christianitatis, nondum eam fidem obtinere potuisse ut gentiles possent ad caedem innocentium 〈◊〉〈◊〉 accendere. Accedebat fortasse & alia ratio quae, ut∣cunque in se levis, apud Hadrianum tamen principem superstitiosissimum gravissima esse poterat, quod 〈◊〉〈◊〉 magicis operationibus Christiani adversissimi haberentur. Ideo o 1.87 Alexander pseudomantis Christianos à suis my∣steriis summovendos curavit. Ideo 〈◊〉〈◊〉 p 1.88 Magus ad persecutionem adegit. Ideo 〈◊〉〈◊〉 suus quoque, quem appellat q 1.89 Lactantius Tages. Ideo r 1.90 Julianus Babylam Martyrem è Daphne tollendum cu∣ravit, quod Christianos invisos Diis suis censuerint ut proinde nulla sua sacra possent, nisi sublatis 〈◊〉〈◊〉 rite procedere. Docent itaque in apologiis suis Chri∣stiani malos esse genios illos qui Christianis essent in∣fensi, nec tam odio Christianorum, quam motu, illos cessisse Christianis.

§. XXXI. Sed scriptas à Quadrato atque 〈◊〉〈◊〉 logias magnas ab Hadriano in Christianos concitate per∣secutionis indices existimat 〈◊〉〈◊〉 At ne 〈◊〉〈◊〉 equidem fuisse facile compererat si ipsam 〈◊〉〈◊〉 set Historiam. Eusebrus conatus duntaxat memorat malevolorum hominum qui illis dederint occasionem scribendi, nondum vero ortam aliquam 〈◊〉〈◊〉 eorum interpellatione sedandam s 1.91 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (inquit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quare ante apologias illas

nulla adhuc persecutio orta erat, sed eo tantum propendit fortassis Hadrianus ut eam aliquando con∣citaret. Postea vero his ipsis apologiis sedatam esse, & testem habemus a 1.92 S. Hieronymum, & concedit ipse 〈◊〉〈◊〉 Nullos itaque in ea martyres factos esse verisimile est. Sed & relationem illam Serenii Granniani ad Hadrianum persecutionis argumentum existimant adversarii. Imminentis equidem fuisse argumentum facile concessero, ardentis fuisse nihil est quod conce∣damus. Serenii ipsius alienum à persecutione animum arguit ipsa relatio. Quorsum enim illa ipsa consulen∣di mora, quorsum argumenta quibus ostenderat quam 〈◊〉〈◊〉 essent provincialium clamores, si provincialium sententiam probasset? Plane innuunt illa non sponte sua libentemque Christianis nociturum, sed invitum 〈◊〉〈◊〉 à rescripto Imperatoris. Aliter foret ut rem ipsam ne Imperatoris quidem arbitrio permi∣sisset, ni usque ad responsum manum à caede 〈◊〉〈◊〉 Sed nullum ipse responsum tulit; ante enim è provincia decessit quam appellaret, & adversum persecutioni rescriptum accepit successor Minucius 〈◊〉〈◊〉 quem nec ipsum persecutum esse verisi∣mile est cum rescriptum Imperatoris quotidie expe∣ctaretur. Quod vero ait in rescripto ita agi posse in Christianos siquid deprehenderentur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & si provinciales vellent 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 suas 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, plane ostendit verum esse quod diximus, non jam de religione, sed vero de infanticidiis incestibusque aliisque id genus criminibus adversus leges Christianos deinde fore postulandos.

§. XXXII. Est & aliud Hadriani factum quod in argumentum convertunt adversarii, templum nempe 〈◊〉〈◊〉 ab eo in loco quo passus esset Dominus ex∣tructum, de quo ita Sulpicius Severus: b 1.93 Qua tempest a∣te Adrianus, existimans se Christianam fidem loci 〈◊〉〈◊〉 peremturum, & in templo, ac loco Dominicae passionis, 〈◊〉〈◊〉 simulacra constituit. Nempe quo in loco cru∣cem Domini reperisse dicitur lmperatrix Helena, c 1.94`in eo templum Veneri dicatum una reperit. Hoc Christiani dedira opera factum interpretabantur, in Christianae religionis contumeliam. Et quia novam illam colo∣niam AEliam ab AElio Hadriano constitutam noverant, maxima etiam ex parte de novo constructum; ideo tem∣plum quoque illud Hadriano tribuendum censuerunt auctores Christiani Eusebio recentiores quarti seculi & deinceps omnes. Ipse Eusebius inventae cruci coae∣vus de Hadriano ne meminit quidem. Inde colligunt malignum Hadriani in Christianos animum. Verum id immerito. Nec enim constabat ab Hadriano templum illud fuisse constructum, nec rescivisse eum de sepul∣cro Christi eo in loco constituto, nec conservatam esse à Christianis ad ejus usque aetatem sepulcri Do∣minici memoriam, nedum ut id rescire posset Ethnicus Imperator. Nimium conjecturis suis tribuebant hac in causa Christiani nulla Historicorum monumentorum fi∣de nitentibus. Cum enim AEliam suam sub imperii fi∣nem conderet Hadrianus, jam certe longe illum ab omni persecutionis consilio abfuisse probabile est. Jam enim Judaorum turbae toties repetitae Judaeis illum alieniorem, quam antea reddiderant, magis item vice∣versa, quam antea, propitium Christianis. Et cum 〈◊〉〈◊〉 tam profano illo suis spectaculo à patria sua arcere voluerit, non est sane verisimile passurum ut novis suis coloniis Christianis tam foedum illud blas∣phemumque in memoriam Domini spectaculum ob ocu∣los obversaretur. Nulla itaque fuisse videtur, sub imperio Hadriani, in Christianos quorumcunque per∣secutio. Ne unum quidem habemus apud Eusebium 〈◊〉〈◊〉 qui in ea perierit, sed nec in aliis quibus∣cunque probatae fidei monumentis. Unus forte ex∣cipiendus erit Telesphorus, quem martyrem fuisse tra∣dit 〈◊〉〈◊〉 III. 3. Si tamen Hadriani temporibus 〈◊〉〈◊〉 sit (quod fateor mihi videri verisimilli∣mum) quanquam quo Imperatore passus fuerit, non constat ex Irenaeo aut coaevo Irenaei aliquo auctore. Quin & eorum, quos sub Barcocheba passos esse certum est, tantis tamen illorum temporum tumultibus, ipsa quoque nomina extincta sunt omnisque memoria. Nocuit omnino Hadriano sama illa nativae crudelita∣tis quam illi tribuunt historici, ut deinde saeva quae∣que de eo facillime crederentur.

§. XXXIII. Qui ita de temporibus imperatorum ab eorundem moribus judicandum censent, longe pacatiora Christianis existimant tempora Antonini quam fuerint illa Hadriani. At si rem ipsam remotis praejudiciis partiumque studio perpendamus, aliud omnino sentic∣mus. Jam dixi nullius martyris in probis monumen∣tis extare memoriam qui passus fuerit sub Hadriano, cum tamen multae fuerint persecutiones 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sub Antonino Pio. Statim ab initio imperii obtulit ei Ju∣stinus apologiam priorem quae 2 a 1.95 tamen est in distri∣butione hodierna, in qua, cum queratur de solo no∣mine conflari Christianis invidiam, idque unum agat ut crimina siqua Christianis intentarentur, probari ta∣men velit, provocatque ad rescriptum Hadriani; in∣nuit sane jam neglectam fuisse contemtamque apud provinciales illam legem. Et cum in d 1.96 Dialogo cum Tryphone dicit praesentissimum sibi apud conterraneos suos periculum de ea apologia esse conflatum, facile intelligimus jam in ipso persecutionis protinctu saltem fuisse Samaritanos. Idem in 2 sua apologia, quae ho∣die prima est, plures habet martyres ab ipso urbis Romanae praefecto paulo antea sublatos Ptolemaeum, Lu∣cium, & forte illam, cujus meminit, foeminam. Jam ergo & in ipsa urbe Romana orta erat persecutio, ne dubitemus ad eam excitandam provincias fuisse propensissimas. Nec tamen plures quam quos me∣morat passos fuisse constat. Probabile est enim ea ipsa apologia, ubi ad Imperatorem senatumque per∣venerat, extinctam eam esse persecutionem. Recruduit tamen postea. Ipsum enim Justinum sub Antonino Pio passum esse necesse est, si tam juvenis periit quam vult Epiphanius. In Asia sub eodem passus videcur Poly∣carpus, si nimirum calculos sequamur eruditissimi pa∣tris Cestriensis qui illum anno Dom. CXLVII. extin∣ctum existimat. Polycarpo additi socii XI. è Philadel∣phensibus, nec plures ea persecutio videtur absumsis∣se. Nisi forte illis martyres Pergamenos jungimus, quos sub Decio passos existimat Valesius. Sub eodem Pii imperio & illa quoque orta videtur in Syria per∣secutio de qua mentio in vita Peregrini, non tamen eodem quo passus est Polycarpus tempore. Missam enim ait Lucianus à Communi Asiae ad Peregrinum legationem gratulatoriam, quae certe mitti non potuit si & ipsi similiter laborassent. Sed nec ea quoque videtur fu∣isse sanguinolenta. Dimissus enim est à praeside viro philosophico ipse Peregrinus, quem Christianorum prae∣cipuum habitum tradit idem auctor. ut proinde veri∣simile non sit eundem in gregarios Christianos saeviisse. Sed & in variis Graeciae urbibus motus fuisse in Chri∣stianos, innuunt varia illa Pii ad easdem rescripta, qui tamen fortasse nullos, vel admodum paucos mar∣tyres fecerunt, subveniente Christianis opportune, per rescripta sua, ipso Imperatore.

* 1.97 §. XXXIV. Novis hisce persecutionibus causae erant novae in Christianos calumniae, hoc primum tempore, ut videtur, excogitatae. Prima erat majestatis illa quod per genium Caesaris jurare nollent, nec statuas ejus ado∣rare, sed nec eum Dominum saltem agnoscere. Pri∣mum legimus Polycarpum qui his artibus fuerat ten∣tatus. e 1.98 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (inquiunt Herodes ad eum & Nicetes) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; & postea procon∣sul: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Inde postea expressi∣us de hoc crimine agunt Christianorum apologetici, Theophilus Antiochenus, & praesertim g 1.99 Tertullianus. Nec enim ita disertam facit hujus accusationis mentionem

qui scripsit Polycarpi martyrium a 1.100 S. Justinus, quam∣vis eam in animo habere ipse etiam potuerit. Alia erat qua calamitates publicas omnes Christianie impu∣tabant. Inciderunt enim in hujus Antonini, ut in Marci etiam, tempora gravissimi in Asia terraemotus urbium aliquot excidio insignes. Hos Christianorum hostes A∣siiani in odium Christianorum convertebant, quasi vero Christianorum causa Dii Romano imperio irascerentur, Christianorum proinde quasi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sanguine satiandi. Id ita fuisse è rescripto illo colligimus ad commune Asiae quod nobis conservavit Eusebius, & quicunque illud 2^m Justini apologiae subjunxit. Utrique Anto∣nino illud tribuunt codices, Marco Eusebiani, Pio autem illi Justini. Et sane utriusvis esse poruit. Marco Im∣peratore, terraemotus contigisse facile consentinnt om∣nes, & quidem in Asia, ad cujus incolas dedit illud Imperator. Testis est illius aevi atque loci omni ex∣ceptione major Aristides. Similiter in Pii imperio fu∣isse terraemotum & quidem in Asia auctor est b 1.101 Capi∣tolinus, qui inter adversa illorum temporum recenset 〈◊〉〈◊〉 que Rhodiorum & Asiae oppidae conciderunt, quae omniae mirifice instauravit. Illos terramotus partim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 partim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 recenset eo ipso tempore quo rescriptum suum edidit Imperator, ex quo tempus certo constaret, modo de auctore rescripti liquido constaret. Si Marci tribunitiam potestatem XV: cum consulatu componamus cum c 1.102 Eusebio, rescripserit il∣lud in ipso suo III^o consulatu Marcus A. D. CLXI. Sin Pii potestatem similiter tribunitiam XV. cum con∣sulatu ejus IV. ut habent codices Justini, ita editum fuerit A. D. CLIII. Sed mihi fateor suspectum esse hoc edictum, magisque ad mentem Christianorum esse conceptum quam illud concepturus fuerit gentilis Im∣perator.

§. XXXV. Quintam persecutionem Marci tempori∣bus assignat d 1.103 Sulpicius quam quartam reliqui numerant, ut dixi, veterum Eusebii sequaces. Sed nec illa Im∣peratorem auctorem habuit, nec tam multos corona∣vit quam putant, martyras, ut ex recensione consta∣bit. Diximus jam antea excogitatam fuisse illam in Christianos calumniam de infanticidiis & Oedipodaeis incestibus Ea jam apud nonnullos eam fidem obtinue∣rat ut Christianos pro genere hominum flagitiosissimo haberent. Non est itaque quod miremur eorum ra∣biem ultra modum increvisse, & in rudi creduloque vulgo magis indies magisque esse propagatam. Quid porro vulgus de re aliqua censuisset, in ludis panegyri∣cisque conventibus praecipue eluxisse constat ex illo∣rum temporum e 1.104 historia. Haec occasio erat persecu∣tionis illius quae Lugdunenses Viennensesque martyres exercuit, Cum enim ludi quinquennales à Druse in∣stituti, totius Galliae conventu in Lugduno celebrandi essent, ea occasione non est quod dubitemus maximos fuisse totius gentis frequentissimosque concursus, ma∣ximam ut plerunque fit, populi ita convenientis licen∣tiam. Et quanquam solis populi clamoribus nihil esset per superiorum Imperatorum rescripta permissum; ut tamen lege agerent cum Christianis, si quid utique pro∣bandum suscepissent, ita nunquam vetitum erat ut contra esset ipso Hadriam rescripto disertissimis verbis permissum. Capiunt itaque Christianos, multis pro∣culdubio, in tanto populi impetu, quod jusserat Tra∣janm, promtissimo animo accusantibus. Captos, ni cives essent Romani, ipsos, in id genus causis parum ex∣ploratis, quastionibus subjiciunt, ut subjecturus erat f 1.105 Apostolum praeses, subjecerunt g 1.106 Philippenses, cum non∣dum comperissent illum virum esse Romanum. Nemi∣nem autem horum martyrum civem Romanum legimus praeter unum Attalum. Praecipue autem in eorum, siqui essent, serves, pro moribus Romanorum, quaestio∣nem instituunt. Horum nonnullos ethnicos fuisse tra∣dunt 〈◊〉〈◊〉 & Viennenses qui metu cruciatuum, militibus praeterea ad hoc ipsum eos incitantibus, con∣fessi sunt coen is illas Thyesteas atque 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉. Jamque omnium sententia convidi corum 〈◊〉〈◊〉 erant Christiani, de quibus antea nihil 〈◊〉〈◊〉 explorati. Inde non est quod miremur 〈◊〉〈◊〉 esse à clementissimo alioqui mitissimoque 〈◊〉〈◊〉 de puniendis Christianis. Id tamen ea aequitate 〈◊〉〈◊〉 ravit ut ne in aliorum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 praeterquam Lugdunensium atque Viennensium, 〈◊〉〈◊〉 servorum testimonio convictos eorum criminum constrictosque teneret, ut proinde non tam 〈◊〉〈◊〉 nominis hostis quam infanticidiorum 〈◊〉〈◊〉 ho∣stis fuerit habendus.

* 1.107§. XXXVI. In hujus persecutionis tempore statuen. do diversus à se est Eusebius. In Historia annum Marii XVII. ei assignat, in Chronico VII. duntaxat. Hinc diversae à se invicem Doctorum sententiae. Ego Chro∣nico potius accedo, non quod bellum Parthicum cum ea conjungit Orosius quo usus est testimonio 〈◊〉〈◊〉 Fecit enim hoc Orosius ex conjectura sua, nulla pror∣sus historiae fide; nulla enim belli Parthici mentio in epistola Lugdunensium & Vicnnensium. Ego ex ipsa potius epistola repetendum censeo. Ludos instituit Drusus Lugduni in honorem Julii An. U. C. DCCXLIII. ut è Dione collegit & Livil epitomatore 〈◊〉〈◊〉 pater Episcopus Asaphensis, Kalendis ut videtur, 〈◊〉〈◊〉 illos dedicaturus. Sed repentino Germanorum 〈◊〉〈◊〉 impeditus est ne illo anno dedicare poslet. Proximo itaque anno venit in Galliam ipse 〈◊〉〈◊〉 Inde ludi instaurati, non in Julii (ut antea constitutum erat) honorem sunt, sed ipsius Augusti ipsis Kalend, mense viz. Augusto sacro. Meminit h 1.108 Suetonius, meminit etiam sub Hadriano i 1.109 Juvenalis, & sub Alexandro Severo 〈◊〉〈◊〉 Instituti iunt Julo Antonio, Fabio Asricano Cost. An. U. C. Varroniano DCCXLIV. Pentaetericos fuisse probabile est, i. e. quarto quoque anno absoluto, quinto ineunte rediisse, ut pentaetericos explicat 〈◊〉〈◊〉. In hes ludos incidisse hanc persecutionem ex ipsa constar Lugdunensium epistola. Annus itaque urbis DCCCCXX. agonalis fuerit necesse est, Christi nimirum, pro aera vulgari CLXVII. Mors Pii in Aprilis initium incidit, ut proinde Aprilis initio Marcus VI. imperii annum absolverit, Kalend. Augusti VII. jam per aliquot men∣ses inchoarit. Convenit praeterea quod unum dicant à praefecto Galliarum Imperatorem fuiise consultum. Is nempe Marcus fuit, necdum reverso à bello Par∣thico fratre Lucio. Quod si annus fuisset XVII. jam Com∣modus etiam tribunitiam potestatem acceperat, ut proin∣de rescriptum fuerit illius etiam nomine inscribendum. Illud fateor omnium esse difficillimum, quod ad Pon∣tificem Romanum Eleutherum scripserint martyres Gal∣lici per Irenaeum. Sed incertissima profecto sunt quae de horum Pontificum temporibus tradunt sive Euse∣bius, sive Indiculus Bucherianus, sive pseudo-Dama∣sus, &c. Ut nihil sit ex illis de indubitatae fidei mo∣numentis statuendum. Id unum certum quandocun∣que contigerit haec persecutio, coaevum tamen illi, &, qui in ea passus est, Pothino fuisse Eleutherum, Nec enim omnino credibile est, quod existimat Rlon∣dellus, martyrum legationem, tot ab eorum obita elapsis annis, obiisse Irenaeum. Proinde ex eo quod VII. hujus imperii anno haec contigerit persecutio, conclu∣dendum potius hallucinatos esse alios omnes qui tot annis recentiorem faciunt Eleutheri Pontificatum, & Irenaeum tot annos jam Pontificem. Et quidem eo minus credibilia sunt illa monumenta contraria, quod nec ipsa inter se consentiant. Vidit nihilominus Eu∣sebius quod non vidit Blondellus, coaevum illi fuisse persecutioni Eleutherum, ut proinde quo in loco 〈◊〉〈◊〉 XVII. Antonini assignat, eodem etiam Persecu∣tionem collocandam esse censuerit. Sed longe pro∣fecto melius in horum Pontificum temporibus conve∣niunt cum historia monumenta ea quibus usus est Eutychius quae sub initium Antonini successisse tradunt

Elentherum. In alta Ecclesiae pace, & ante illam, ut videtur, persecutionem scripsit adversus haereses 〈◊〉〈◊〉 Vix aliter fuisset otium. Quid quod cum de martyribus a 1.110 disserit ita loquitur tamen, ut, cum illa scriberet, nullos innuat fuisse martyres. Et tamen jam Pontifex erat Eleutherus. Sed longe accuratiora de illorum temporum Pontisicibus à viro longe erudi∣tissimo maximoque Cestriensi expectamus.

§. XXXVII. Haec prima erat, ni fallor, quae sub 〈◊〉〈◊〉 contigit, persecutio, in qua qui passi essent è Lugdanensium Viennensiumque epistola intelligeremus, si eam integram haberemus qualis extitit aetate Eusebii. Nec enim verisimile erat adornatam eam fuisse lega∣tionem qua illae ad Eleutherum & Asianos datae essent epistoloe, nisi postquam intermissa paulatim desaeviret illa persecutio. Reverso sub anni sequentis initium ad triumphum Romae celebrandum Lucio, legatum egit pro Christinis, ni fallor, Athenagoras, ut proinde ejus apologia non sit alteri quam huic Galliae persecutioni aptanda. Fateor equidem Lucium Aurelium conmodum (cui legationem suam inscripsit Athenagoras) tam fra∣trem Marci quam filium intelligi posse. Quod vero Armeniaci titulum cum Sarmatico conjungit, codicum omnino vitio tribuendum. Nec enim Lucius frater unquam Sarmaticus appellatus est qui diu antea defun∣ctus est quam bellum Sarmaticum oriretur. Nec Lu∣cium filium unquam Armentacum appellatum legimus. Quod autem de b 1.111 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 gratulatur At he∣nagoras, de alio certe quam fratre Lucio intelligi non potest. Nec enim absolvit Marcus Marcomannicum bellum in quo filio socio est usus. Pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 itaque omnino 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 reponendum. Eum enim ti∣tulum Marcus, cum primum repudiasset, at profligato bello utrumque Parthicum appellatum esse scribit in Marci vita c 1.112 Capitolinus. Marci Trib. Pot. XIX. (quae cum Veri V. concurrit, annoque Domini CLXV.) Par∣thici titulus in utriusque, tam Marci quam Veri num∣mis primum apparte, Inde etiam in sequentium an∣norum nummis occurrit, ut certum sit utroque titulo tam Parthici quam Armeniaci titulo utrumque esse usum, quanquam fateor in Marci nummis Armeniaci quam Parthici titulum frequentiorem esse. Convenit & quod addit in titu'o legationis suae Athenagoras, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Hunc enim titulum cum Marco Lucium Verum habuisse communem, constat è 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 apo∣logia Justini. Quod eum usurparit Commodus, nemo est qui asserat. Ita etiam loquitur de Proteo, sive 〈◊〉〈◊〉 acsi ea ipsa qua hace scriberet, Olympiade is se in ignem conjecisset. d 1.113 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Rectissime. Concremavit se iste Proteus ipsa Olympiade CCXXXVI. Marci an∣no V. triennio antequam Roman redierit Lucius. Nec vero tempus opportunius esse potuit legationi obeun∣dae quam cum Augustis de vicrotia Parthica, & trium∣pho brevi secuturo esset gratulandum. Jam enim in∣dulgentia Augustorum pro more expectanda erat. Quo vero tempore redierit ab Oriente Lucius, è nummis utriusque facile colligimus. Marci nummos habemus hac epigraphe insignitos: M. ANT. AUG. ARM. PARTH. MAX. TR. P. XXII. IMP. V. COS. III. FORT. RED. Similis eodem anno concurrit nummus Lucii ita inscriptus: L. AUR. ANTONINUS. AUG. ARM. TR. P. VIII. IMP. V. COS. III. FORT. RED. Horum unum exhibent Cimelia illu∣strissimi Domini Edvardi comitis Clarendoniae, harum literarum Patroni studiosissimi. Utriusque scilicet Imperatoris nomine vota fortunae reduci soluta sunt, quod post quinquennalem absentiam salvus tandem rediisset Lucius. Utraeque tribunitiae potestates A. D. CLXVIII. designant, sed eum ipsum jam provectum; sunt enim & alii utriusque nummi iis tribunitiis pote∣statibus consignati, in quibus IMP. IV. duntaxat le∣gimus. Unde sequitur eodem anno gesta aliqua in bello Parthico intercessisse, quorum felici successu u∣terque Imp. V. pro more, ab 〈◊〉〈◊〉 acclamatus est, ante hunc, quem dixi, Lucii reditum. Hoc itaque tempore legationem obiit Athenagoras, viz. An. CLXVIII. statim à reditu Lucii. Si enim eam diutius distulisset, 〈◊〉〈◊〉 bellum Marcomannicum quo minus posset pacem illam, quam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellat, imperatoribus re∣vera gratulari. Neque porro obstat quod dicit, ne∣minem Christianum ullius criminis fuisse convictum. Nec enim necesse est ut eum ita intelligamus quasi alieno testimonio non fuissent convicti; sed (quod ait e 1.114 Tertullianus ) cum tot Christianorum conventicula di∣sturbassent, neminem tamen persecutores in flagitio deprehendissent, neminem ethiam fide dignorum homi∣num testimonio convicissent.

§. XXXVIII. Ad eandem itaque persecutionem om∣nino pertinuisse videtur haec Athenagorae apologia, aliis tamen in locis excitatam, Hellade nimirum, si Atheniensis ipse fuerit Athenagoras. Nec enim est quod dubitemus quin, cum de convictis operarum testimo∣nio Christianis fama emanasset, odiosum deinde & Diis hominibusque invisum hominum genus ubique haberentur; exarsisse deinde plebium clamores, fanati∣corum zelum, facjiosorum avaritiam, ut quantum cui∣que per leges liceret, tantum omnes, pro suo quisque modulo, in Christianos saevierit. Tum interpellatos probabile est provinciarum plebiumque legationibus Imperatores, fatigatos circi clamoribus praefectos provin∣ciales. Cum vero nullum haberent Imperatorum re∣scriptum, & vero praefectorum provincialium potestas tot fuisset priorum Imperatorum in favorem Christia∣norum editis edictis coercita ut nihil illi, nisi admo∣dum superstitiosi fuissent, novare tamen, nisi praeeun∣tibus Imperatoribus, auderent; probabile est paucos omnino praefectorum Romanorum fuisse repertos qui Chri∣stianos persequerentu. Ea itaque spe dejecti ad ma∣gistratos urbicos confugerunt, quorum animi jam erant à Christianis alieniores, & quibus proprias plerunque leges atque consuetudines Romani etiam indulserant. Facile itaque illi in Christianorum persecutionem con∣versi sunt. Dum tamen Romanorum praefectorum con∣sensum non habebant, aliis equidem incommodis Chri∣stianos afficere poterant, non item illos martyrio coro∣nare. jure enim gladii carebant, per Romanas leges, magistratus urbici. Hanc ipsam fuisse eorum Christia∣norum causam quorum nomine legationem susceperat Athenagoras, illa ejus verba innuunt: f 1.115 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Non dicit ipsos persecutionum auctores fuisse Imperatores, sed aliorum saevitia oppressis Christianis non utique subvenisse, pla∣ne ad mentem Tertulliani atque Lactantii, ut supra vi∣dimus. Quos vero persecutores intelligat, ex ipsa poenarum mentione facile colligimus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Nempe proscriptionem illa & exilium deno∣tant, non autem mortes, sed ne cruciatus quidem. Non est itaque quod hic martyres aliquos fuisse colliga∣mus. Male igitur adversarii, quoties apologias à Christianis oblatas Imperatoribus legunt, toties Rom∣norum persecutiones fuisse conculdunt. Male rursus, quoties essent persecutiones, toties Christianorum lanienas fuisse atque martyria.

§. XXXIX. Ab Hellade deinde ad Asiam minorem tran∣siit tragoediarum Gallicarum fama, & cum fama rabies in Christianos. Ibi nova orta persecutio occasionem dedisse videtur aplogiis Melitonu Sardensis & Apollinaris Hierapolitani. Uno enim eodemque tempore fuisse seri∣ptas verisimile est ut uni certum est oblatas esse ei∣demque Imperatori. Erat tamen haec persecutio ali∣quot fortasse annis Gallicana recentior, & Grace illa in qua scripsit Athenagoras. Post mortem certe Lucii Veri seriptam illam verisimile est oblatamque utram∣que apologiam. Aliter certe Lucio illam pariter ac

Maerco obtulislent, praesertim cum in ea agerent Impe∣rii parte quae ad 〈◊〉〈◊〉 potius, cum abesset à fratre, ditionem attinebant. Post 〈◊〉〈◊〉 itaque Marci IX. Do∣mini, pro aera vulgari, CLXX. 〈◊〉〈◊〉 scripserint 〈◊〉〈◊〉 est. Rursus ante An. Dom. CLXXV. Tunc enim 〈◊〉〈◊〉 potestatem accepisse Commodum constat è nummis inscriptiomibusque. Quod si, cum illi scri∣berent, jam consors impexii factus esset Commodus, ut certe 〈◊〉〈◊〉 erat cum 〈◊〉〈◊〉 mentione 〈◊〉〈◊〉 ita certe nec in libalo supplici erat nomen ejus praetermittendum. Quid quod ominatus Commo∣di 〈◊〉〈◊〉 a 1.116 〈◊〉〈◊〉 quo ipse innuit nondum ipsum fnisse Imperatorem. Medio itaque tempore contige∣rit ea persecutio. X. imperii anno tribuunt tam 〈◊〉〈◊〉 in Chronico quam Chronicon Alexandrinum. Ita fiet ut apologiam obtulerit Melito post prima saltem vicennalia Mars. XVII. A. D. CLXX. Aptissime ex ipsius Cl. Pagi rationibus, ut primis decenualibus vo∣tis 〈◊〉〈◊〉 pro principis 〈◊〉〈◊〉 supplicaretur. Et magis, ni fallo, ad mentem auctoris Chronici Alexan∣drini, qui Eusebium, ut probabile est, secutus aucto∣rem, cum 〈◊〉〈◊〉 potius Imperatoris, quam cum Coss. il∣lam Melitonu conjunxit apologiam. Ita turbas illas, quarum occasione apologiam scripsit Atbenagoras pro∣xime exceperit, ut ab eodem impetu transierit ille furor ab Hellade in Asiam, quo antea à Galliis in Hel∣ladem transierat. Atqui folarum illa quoque fuit ur∣bium, plane ad exemplum prioris in 〈◊〉〈◊〉 non Im∣peratorum, sed ne 〈◊〉〈◊〉 quidem 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (inquit) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Plane 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pro usu illarum Rerumpub. non alia erant quam 〈◊〉〈◊〉 decreta quae in eam forman concipi so∣lebant, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 non autem rescripta Imperatorum, sed nec edictae 〈◊〉〈◊〉 provincialium. Id 〈◊〉〈◊〉 esse dicit, & quod nunquam aentca sit sactum. At 〈◊〉〈◊〉 non fuit ut praefecti provinciarum Christia∣nos persequerentur etiam in Asia. Novum non fuit, si praesertim adversarii audiendi sint ut persequeren∣tur etiam Imperatores. Quod porro ait in Asiae hoc fuisse novum, plane innuit alibi ne hoc quidem ipsum exemplis caruisse. Nempe idem à 〈◊〉〈◊〉 datas aliquas ad urbes memorat epistolas, ne quid novi in Christia∣norum causa molirentur. Et nuperrimo exemplo idem à 〈◊〉〈◊〉 civitatibus factum, de quo diximus egisse A∣thenagoram. Unde etiam constat de urbium 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 haec esse intelligenda. Constat porro obiter edictum illud quod sub nomine Antonini Pii Jastini apologiae II. subjunxere Librarii, Pii certe esse non potuisse. Quod enim ad 〈◊〉〈◊〉 Asia datum illud esse edictum, plane sig∣nificat omnes 〈◊〉〈◊〉 urbes quae in communi Asiae Concilio repraesentabantur, spectasse Pium, ut in hoc ipso Me∣litonis exemplo edicto dato ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 E 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cautum est ne quid in aliqua Helladis civitate tumultuatetur. At si hoc sub 〈◊〉〈◊〉 olim in ipsa Asia contigisset, jam certe fieri non potuit ut novum illud nec unquam an∣tea factum diceret qui sub 〈◊〉〈◊〉 scripsit Melito. Du∣bitat praeterea 〈◊〉〈◊〉 num haec persecutio ab 〈◊〉〈◊〉 emanarit, de 〈◊〉〈◊〉 proculdubio literis intelligen∣dus. Dubitare enim non potuit, si per edicta illam jussisset Imperator. 〈◊〉〈◊〉 enim aut Ephesi aut in ali∣qua alia primaria saltem Asiae civitate propositum fu∣islet antequam illud proconsul exequeretur. Sed de diverticulo in viam, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 quod diximus 〈◊〉〈◊〉 cujus meminit 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 illa certe, non 〈◊〉〈◊〉 Ita enim scribit Melito: b 1.117 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 [male 〈◊〉〈◊〉 edicta 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vertit Valesius] 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Poenae itaque capitalis nulla in hac Asia persecntione mentio, sed nec ullius 〈◊〉〈◊〉 quae 〈◊〉〈◊〉 poflet, pro arbitrio suo, irrogare.

* 1.118 §. XL. Sub Commodo pacem Ecclesiae 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 stis est illorum temporum scriptor 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 quam pacem cunctas orbis Ecclesias 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 scribit * 1.119 Eusebius. Nempe Marciam 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Patronam ait, Dione suo fortasse auctore, 〈◊〉〈◊〉 Passum equidem legimus hoc 〈◊〉〈◊〉 tempore 〈◊〉〈◊〉 cum praefectus praetorio adhuc esset 〈◊〉〈◊〉 l. e. 〈◊〉〈◊〉 A. D. 〈◊〉〈◊〉 Verum ita passum ut 〈◊〉〈◊〉 Hadriani accuratissime Perennis observaret. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 libellos accusationis 〈◊〉〈◊〉 nisi edito 〈◊〉〈◊〉 nomine, ut jusserat Trajanus; & accusatorem 〈◊〉〈◊〉 tremo supplicio affecit è rescripto Hadriam. Qua ipsa severitate probabile est deterritos accusatores 〈◊〉〈◊〉 multos postea esse repertos.

* 1.120 §. XLI. Quintam deinde persecutionem 〈◊〉〈◊〉 tri. buunt Eusebius & qui illum excribunt alii, quam 〈◊〉〈◊〉 numerat Sulpicius Severus. Nec tamen illam ipsam inchoatam putant ante X. ejus annum. Nec 〈◊〉〈◊〉 erat antea sive ipsi Imperatori, sive provinciarum 〈◊〉〈◊〉 nec ipsis urbium plebibus magistratibusve quos externa saltem ab hostibus pax in eam saeviendi 〈◊〉〈◊〉 plerunque convertit. Domestcis 〈◊〉〈◊〉 inquieta erant omnia, nec de Imperatore 〈◊〉〈◊〉 quis pro legitimo esset habendus, usque ad 〈◊〉〈◊〉 Albini. Nec erat A. D. CXCVII. Nec 〈◊〉〈◊〉 saltem occasio aliqua quae Imperatoris iram in 〈◊〉〈◊〉 excitaret, cum nec Nigriani fuissent illi nec 〈◊〉〈◊〉 ut ait e 1.121 Tertullianus. lnde bella à Romani imperii 〈◊〉〈◊〉 externa ingruebant. V. Severi anno 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 & Samariticum assignat Eusebius, & vero cer∣tum est Romanis finibus molestos fuisse Parthos cum in bello adversus Albinum Severus esset occupatus. Ab∣soluto hoc Albini bello, statim in illos movit 〈◊〉〈◊〉 & de re adversus illos bene gesta tribunitia porestate VI. Imperator XI. appellatus est. 〈◊〉〈◊〉. tandem anno Parthicum Adiabenicum & Arabicum nuncupatum anno∣tavit in Chronico Eusebius. Id nempe, ut opinor. à militibus . Vix enim illum Parthici titulum in 〈◊〉〈◊〉 legimus ante Trib. P. VIII. ut proinde illo tandem VIII. ejus anno titulum illum a senatu 〈◊〉〈◊〉 acceptumque à Severo sit omnino verisimilli∣mum. IX. autem anno persecutionem assignat auctor chronici Alexandrini, sed manifestissimo unius anni er∣rore. Tempus enim notavit accuratissime in Severi vita Spartianus. De Caracallae enim consulatu I. in quo patrem III. collegam habuit, ista subjungit: f 1.122 Sta∣tim in Syria consulatum inierunt. Post hoc, duto 〈◊〉〈◊〉 cumulatiore militibus, Alexandriam petut. in 〈◊〉〈◊〉 Palaestinis plurima jura fundavit. Judaeos sieri sub gravi poena vetuit. Idem etiam de Christianis sauxit. Incidit ille consulatus in annum AErae vu'garis CCII. X. eti∣am Severi anno hanc persecutionem tam in 〈◊〉〈◊〉 quam etiam in Historia tribuit g 1.123 Eusebius, & quidem auctore, ut videtur, coaevo Juda, aliisque fortasse Ori∣genis ea occasione scriptis epistolis. Ergo post VIII. 〈◊〉〈◊〉. April. orta illa est persecutio. Ab eo enim natali suo pot. tribunitiam suam X. iniit Severus. Forte an∣ctor chronici Alexandrini in hoc primo persecutioris anno statuendo secutus fuerit Olympiadum aliquem col∣lectorem. Annus autem Olympiacus à Solstitio anni D. 〈◊〉〈◊〉 ad Solstitium anni CCII. extenditur. Ita si mentem ejus recte capimus, initium hujus persecutio∣nis inter VIII. Id. April. & Solstitium, medio aliquo tempore erit statuendum. Durasse autem constat duo∣bus annis, anno viz. h 1.124 Origenis XVII. & XVIII. 〈◊〉〈◊〉 AEgypti duobus, Lato & Aquila. Huc itaque re∣fero quod observavit sive Eusebius, sive 〈◊〉〈◊〉 de∣duodecimo Severi anno: i 1.125 In hoc anno 〈◊〉〈◊〉 a 〈◊〉〈◊〉 invenimus observatum, i. e. duodecimo anno Severi, & CCLII. Antiochenae urbis. Non convenire hunc an∣num numeris aliorum Jobelaeorum observavit ipse 〈◊〉〈◊〉 verum incidisse in annum secularem U. C.

DCCCCLVII. qui Cosl. habuit Chilouem & Libonem, ut no∣tat sacriptor accuratissimus a 1.126 Consorinus. Incidisse autem in XII. Severi annum constat ex inscriptiouibus quibus XII. Severo VII. Autonino Trib. Pot. assignatur cum 〈◊〉〈◊〉 seculares facerent. Inde constat obiter quantum errarit hactenus vulgus chronologorum qui Severo 〈◊〉〈◊〉 tribuunt 〈◊〉〈◊〉 recentiorem. Nempe oc∣casione anni secularis, ne tanta celebritas cruore ma∣cularetur, pacem Ecclesiae concessit Imperator. Inde 〈◊〉〈◊〉 cum urbis Romanae, earumque superstitio∣num, nomine quibus illum Gentiles celebrarent, festum habere non possent, at pacis suae religionisque causa habebant. Cum vero è Scriptura 〈◊〉〈◊〉 exem∣plum, nullum certe occurrebat accommodatius quam illud Jobelai. Jam enim licebat omuibus, ut in illo 〈◊〉〈◊〉 Jobelaeo, ad suam cujusque haereditatem in pace redire. Inde fortasse & alios duos ante Diocle∣tiani persecutionem celebrarunt Jobelaeos Meminit certe, eadem etiam forma Hieronymus, quanquam uno alterove anno à vero situ remotos. Sed XLIX. forte, non L. annorum illi fuerunt Jobelaei. Tertii itaque an∣ni praefectum probabile est nihil in mandatis habuisse de persecutione Christianorum.

§. XLII. Prima itaque hujus persecutionis occasio ex illa Judaorum defectione nata videtur. Profligato enim illo Judaorum bello, & oblato à Senatu trium∣pho Judaico; cavendum erat ne qui deinde ab iisdem tumultus orirentur. Proinde Judaeos fieri vetuit sub gravi poeisa, non tamen Judaeis, sed Prose'ytis, sive solis sive praecipue, inferenda. Et cum triumphi Judaici occasione & consulatus Augustorum in ntiochia 〈◊〉〈◊〉 & ludorum munerumque ea causa editorum ma∣gni fuissent in Antiochia populi concursus, credibile est fatigatum theatri circique clamoribus Severum ut 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 adjungeret. Certe illorum temporum 〈◊〉〈◊〉 non ita magnum videbatur Judaeorum 〈◊〉〈◊〉 discrimen, ut proinde quae de Judaeis legunt in illorum seculorum historiis, ea de Christianis intel∣ligant viri eruditi. Ita b 1.127 Suetonium interpretantur de 〈◊〉〈◊〉 Chresto impulsore assidue tumultuantibus & à 〈◊〉〈◊〉 urbe pulsis. Ita Judaeum c 1.128 Epicteti 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. d 1.129 Ita Judaicam religionem ob quam collusorem suum puerum gravius verberatum flebit septennis Caracalla. Inde his ipsis temporibus vel paulo etiam fortasse recentius, nova illa quam appellat e 1.130 Tertullianus, Christianorum Dei editio, cum ejusmodi inscriptione, Deus Christianorum 〈◊〉〈◊〉 auribus asininis, altero pede ungulati, li∣brum gestanti, & togati. Judaeorum enim Deo ean∣dem ipsam formam tribuerat f 1.131 Tacitus, & qui Antio 〈◊〉〈◊〉 Epiphanem in templum comitati sunt, apud g 1.132 〈◊〉〈◊〉 Inde etiam Judaeorum illa Christianorumque apud recentiores conjunctio quasi idem sentientium. 〈◊〉〈◊〉 Samaritanos & Christianos conjunxit h 1.133 〈◊〉〈◊〉 & Elagabalo antiquior i 1.134 Hadrianus; Christianos & Judaeos recentior k 1.135 Alexander Severus. Sed vero in hac ipsa causa quae Judaeos Romano imperio suspectos faciebat, erant & alia quae ne Christianos quidem, a∣pud Gentiles rerum Christianarum nescios, ab eadem illa suspicione videbantur liberare. Christiani etiam expectabant Messiam, & quidem talem illum plerique qui terrenus foret princeps, erant enim Millenarii. Et quanquam nullam unquam experti essent 〈◊〉〈◊〉 in tot Judaeorum defectionibus perfidiam, quoni∣am tamen ante Messiae sui adventum Christiani crede∣bant fore ut Romanum imperium è medio tolleretur, & proinde auditis Romanorum infortuniis laetarentur, non quod Romanis male vellent, sed quod brevi ven∣turum Messiam quotidie expectarent, maelevols tamen ab adversariis & Romanae majestati infensi 〈◊〉〈◊〉 ut constat è dialogo quem Philopatridem appel∣laut sub nomine 〈◊〉〈◊〉 His itaque, ni fallor, gra∣dibus mota haec est Antiochiae in Christianos persecutio, ne mirum sit cur prae aliis praecipue eam Autiocheni suae urbis epocha signarint, cur 〈◊〉〈◊〉 illi ad imitationem anni Romani secularis in ejus memoriam celebrarint. Pacem enim quae 〈◊〉〈◊〉 persecutio∣nem secuta est multis 〈◊〉〈◊〉 & solennibus concen∣tibus celebratam scribit l 1.136 Eusebius. Inde obvium erat ut Palaestinae scriptores (quales erant tam 〈◊〉〈◊〉 quam ipse etiam Hieronymus) memoriam ejus è metropolis suae archivis conservarint.

§. XLIII. Undecunque tamen eam ortam credamus, longe ea lateque per Romanas provincias grassata est. In AEgypto qualis fuerit descripsit Euscbius L. VI. Hist. Eccles. c. 2, 3, 4, 5. In Africa, praeter Perpetuani & Felicitatem, huic proculdubio persecutioni assignandi sunt quorum meminit hac ipsa epistola noster martyr, Avia Celerini & patruus & 〈◊〉〈◊〉 Nec aliam Ter∣tulliano ansam datam existimo scribendi ad 〈◊〉〈◊〉 Sed & omnibus in locis, omnibusque Ecclesiis, tradit Eusebius tunc fuisse martyria, m 1.137 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Et alibi, n 1.138 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quod certe verum esse non potuit, nisi candide intelligatur. Alexandriae enim maximam fuisse copiam idem confessus est, o 1.139 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (inquit) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, propterea fortasse quod ibi in persecutionis initio versaretur ipse Severus. In itine∣re enim ab Antiochia Alexandriam versus decretam fuisse superius audivimus. Inde igitur judicare licet de reliquis. At Alexandriae his ipsis temporibus age∣bat Origenes qui 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 fuisse tradit qui ibi coronati fuerint. Nec sane tantam fuisse, quan∣tam innuit Eusebius, martyrum multitudinem, ex ipsa Eusebii historia facile colligimus. Nec enim multos ille recensuit, nec vero admodum multos signigicat à se esse praetermissos.

§. XLIV. Sed & alia de causa credibile est Alex∣andriae magis quam in aliis (Occidentis praesertim im∣perii partibus esse saevitum, propterea quod maximae ibi fuissent Judaeorum coloniae, & quod ab illis praecipue partibus maxime immineret metus si qui novi tumul∣tus in Judaea orirentur. Propterea fortasse ibi pro∣posita sunt persecutionis edicta, cum in reliquis ta∣men provinciis non nisi ad clamores 〈◊〉〈◊〉 in circo & theatro plebis, & quod rem aliunde lm∣peratori sensissent non fore utique ingratam, nullis certe propositis edictis, praefecti persequerentur. Ita certe rem fuisse multa suadent, quod Severum in persecutorum catalogo praetermiserit Lactantius, nec Lactantius modo, sed Severo coaevus etiam Tertullia∣nus. Nec praetermisit solum, sed disertis verbis ex∣clusit. p 1.140 Solos inquit impios, injustos, turpes, truces, va∣nos, dementes, leges illas persecutionis adversus Chri∣stianos exercuisse, & Neronem rursus solum atque Do∣mitianum illis notis designavit, non omnino Severum, quem infra inter laudatae memoriae principes recensu∣it. Leges illas easdem, nullum dicit Pium, nullum Se∣verum impressisse. Ita editio Junii. Quid dici potuit clarius, nisi forte pro Severo Verum cum Rhenano & Rigaltio, legamus (quem errorem in veterum scriptis frequentem observavit Scaliger) & de Marco Lucioque Veris intelligamus. Sed ne ita quidem adversariis sa∣tisfaciet, qui & Marcum numerant inter persecuiores: nec suo etiam instituto, satisfaciet ipse Tertullianus, qui eo ipso nomine persecutioni invidiam conflat quod nulli eam boni principes exercuisse legerentur. Porro in actis nostri martyris frequentissima occurrit men∣tio rescriptorum imperialium: Sacratissimi Imperatores (inquit Paternus proconsul) Valerianus & Gallienus literas ad me daere dignati sunt, quibus praeceperunt eos qui Romanam religionem non colunt, debere Romanas ce∣remonias recognoscere. Rursus: Poteris ergo secundum praeceptum Valeriani & Gallieni exul ad urbem Curubi∣tanam proficisci? Iterum: Non solum de Episcopis, verum∣etam

〈◊〉〈◊〉 de Presbyteris mihi scribere dignati sunt. Postea: 〈◊〉〈◊〉 etiam ne in aliquibus locis conciliabula fiant, nec 〈◊〉〈◊〉 ingrediantur. Ad eandem formam se∣quentis etiam anni proconsul Galerius Maximus. At nullum memorant sive praecptum sive edictum Impera∣toris acta Perpetuae & 〈◊〉〈◊〉 quae habemus hodie∣sincera.

§. XLV. Quod si edictum aliquod in has etiam, Oc∣cidentis, partes emissum concedamus, at sane ab Im∣peratore extortum potius videtur, quam emissum à volente. Id satis innuunt illa Tertulliani ad Scapu∣lam: a 1.141 Sed & clarissimas 〈◊〉〈◊〉 & clarissimos viros Se∣verus sciens hujus sectae esse, non modo non aesit, verum & testimonio exornavit, & populo furenti in os palam resti∣tit. Populi itaque potius quam Severi furore nata haec videtur persecutio, & quanquam cessit populo in emittendo persecutionis decreto, restitit tamen eidem in os Christianos amicos ad supplicium poscenti. Pla∣ne haec resragantis ab initio & nolentis indicia sunt. Sed & praesides provinciarum Africanarum Christianos inviti persecuti sunt. Ita idem Tertullianus: b 1.142 Quan∣ti autem praesides & constantiores & crudeliores dissimu∣laverunt ab hujusmodi 〈◊〉〈◊〉? Ut Cincius Severus, qui Thistrae ipse dedit remedium quomodo responderent Chri∣stiani ut dimitti possent: ut Vespronius Candidus, qui Christianum quasi tumultuosum civibus suis satisfacere di∣misit: ut Asper qui modice vexatum hominem, & statim dejectum, nec sacrisicium compulii facere, ante professus in∣ter aedvooatos & assessores, dolere se incidisse in hanc cau∣sam. Pudens etiam missum ad se Christianum, in elogio, concussione ejus intellecta, dimisit, scisso eodem elogio, sine accusatore negans se auditurum hominem, secundum man∣datum, Trajani scilicet in rescripto ad Plinium. Ne∣queunt haec exempla de aliqua alia persecutione ita commode intelligi ac illa, de qua agimus, Severi. Cin∣cius Severus idem est, ni fallor, quem Cingium Seve∣rum appellat in Commodo c 1.143 Lampridius, Cincium Seve∣rum d 1.144 Spartianus in Severo, quem etiam memorat à Se∣vero Augusto accusatum quod se veneno appetisset, atque ita interfectum, eo ut videtur tempore quo Romae moratus est Severus à fine An. Dom. CCII. ad CVIII. quo expeditionem Britannicam adornavit. Ve∣spronius Candidus, quem & veterem consularem appel∣lat, legationem obiit à Didio Juliano ad exercitum Severi, teste Spartiano. Pro vetus consularis, Verus legendum esse contendit Casaubonus, nec alium quam hunc Vespronium Candidum Verum collegam Commodi Augusti agnoscit 〈◊〉〈◊〉 An. U. C. DCCCCXXXII. Christi CLXXIX. Duo Aspri Coss. erant A. D. CCCXII. ut proinde si eorum alter Asricae proconsul fuerit, in Caracalla imperium incurrere debuerit ejus proconsu∣latus, nisi jam iterum Cos. eum fuisse supponamus. Pu∣dens aliquis Marco imperante bis Cos. fuit A. D. CLXV, CLXVI. Ita etiam sub Marco proconsul esle potuit. Si itaque de persecutione aliqua ab Imperatore concitata intelligendus sit Tertullianus, in nullam certe propius quam in Severi persecutionem convenient. Fateor tamen & in alia quam Severi tempora convenire potuisse, vel Marci vel Commodi, vel etiam fortasse 〈◊〉〈◊〉; fateor etiam populi potius clamoribus quam Imperatorum edictis potuisse concitari; fateor denique non potuisse om∣nes in Africae proconsulatu biennio illo persecutionis succedere. ld unum ergo colligo quam remissi fu∣turi erant illius temporis proconsules in majori, quam qua usum esse diximus Severum, diligentia Imperato∣ris in Christianorum persecutioneincitarentur.

* 1.145 §. XLVI. Est etiam id observatione dignum, Chri∣stianos fieri duntaxat vetuisse Severum, nihil autem esle quo jam factos poslet colligi ejus jussu puniendos. Ita nulli martyres coronandi erant nisi qui gentiles olim fuistent, & Christo nomen dedissent postquam propositum illud fuistet persecutionis edictum, & qui∣dem intra illud persecutionis 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 libentes supplicio obtulissent, quod facturus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Origenes (hos enim nulla superiorum 〈◊〉〈◊〉 edicta à poena eximebant) vel 〈◊〉〈◊〉 denique 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Christianam religionem convertissent, quo 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 legimus tantum sibi odium gentilium factum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 lebriorem eundem concitaste Origenem. Non 〈◊〉〈◊〉 certe Origenis discipulos martyres recenset 〈◊〉〈◊〉 quam proselytas. Nec alia de causa fugientem 〈◊〉〈◊〉 Origenem tradit Eusebius, ouam 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 dinem eorum qui ab eo quotidie 〈◊〉〈◊〉, Hac una de causa summo illum studio 2^o 〈◊〉〈◊〉 per∣secutionis anno quaesitum esse constat, cum jam tem∣pus pateretur ut multi poslent post 〈◊〉〈◊〉 a gen∣tilium superstitione se ad Christianam 〈◊〉〈◊〉 con∣ferre. Ita f 1.146 Eusebius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Longe certe diligentius quaesitum constat quam 〈◊〉〈◊〉 Episcopum Demetrium. Cur ita, nisi quia 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 fuislet in proselytarum conversione longe 〈◊〉〈◊〉 nisi quia odiosius esset, ex edicti forma, 〈◊〉〈◊〉 nomen quam Christiani, quam etiam Episcopi? Quos∣cunque igitur huic persecutioni assignant 〈◊〉〈◊〉 compaginatores, si parentibus nati essent 〈◊〉〈◊〉 & in Ecclesia ab Origine baptizati atque enutriti, nec se tamen obtulissent, nec alios ad fidem 〈◊〉〈◊〉 sed nec aliis accusantibus ad judices delati, ii omnes suspectorum numero sunt omnino accensendi.

§. XLVII. Jam Caracallae tempora, ut aliis fuerint cruentissima, at Christianis certe prorsus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈◊〉〈◊〉 verisimillimum est. Lacte Christiano educatum ait g 1.147 Tertullianus. Septennis puer h 1.148 collusorem suum 〈◊〉〈◊〉 ob Judaicam religionem gravius verberatum doluit. quo ipso Judaicae religionis nomine Christianam vulgo in∣telligant eruditi. Sub eo etiam Asprum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 proconsulem, qui quantum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Ter∣tulliano jam didicimus, id proculdubio non ausus, nedum ut id coram advocatis suis & 〈◊〉〈◊〉 pron∣teri auderet si sub imperio vixisset 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 nomici infenso, praesertim cum in eos quos pro 〈◊〉〈◊〉 ha∣beret, tam saevo esset alioqui ingenio Caracalla. Ma∣crino nec tempus fuit, nec animus memoratur à 〈◊〉〈◊〉 alienus. Alagabalus cetera immanissimus, ita tamen Christianos non oderat ut pro suis etiam habue∣rit. i 1.149 Dicebat (inquit Lampridius) Judaeorum & Sama∣ritanorum religiones, & Christianam devotionem 〈◊〉〈◊〉 transferendam, ut omnium culturarum secretum 〈◊〉〈◊〉 sacerdotium teneret. Locum Psalm. 〈◊〉〈◊〉 5. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 legebant, quotquot interpre∣tatione LXXII. usi sunt Judaei & Christiani, & de 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dictum intelligebant. Idem senserint 〈◊〉〈◊〉 Sa∣maritani, siquid aliis à Pentateucho Scripturis tribuen∣dum esse censuerint, vel idem fortasle ex aliquo Pen∣tateuchi loco collegerint. Hoc ille ita intelligebat acsi solem ipsum pro Deo habuislent, nec enim alium k 1.150 Heliogabalum suum quam solem existimavit. Ita ita∣que non erat persecuturus quos pro suis habuit ut, si vellent alii, ester etiam impediturus. Quam vero amicum Christianis fuerit Alexandri imperium, abunde manifestum est. l 1.151 Christianis ille publicum locum oc∣cupantibus in Ecclesiae usum concessit. m 1.152 Idem 〈◊〉〈◊〉 in munerum publicorum dispositione sibi in exemplum proposuit. n 1.153 Idem Christum in Larario ma∣jore sanctioreque habuit, quod nullos tamen 〈◊〉〈◊〉 drvos optimosque & consecratos complecteretur. Idem 〈◊〉〈◊〉 facere voluit, eumque inter deos recipere Idem per praecones illam Christi sententiam celebrabat,

quod 〈◊〉〈◊〉 fieri non vis, alteri ne feceris. Sed & a 1.154 〈◊〉〈◊〉 mater (cui nimium in reipub. administratione 〈◊〉〈◊〉 esse queruntur, qui hujus praestantissimi prin∣cipis memoriam carpserunt) ipsa quoque Christiana fuit, & Origenem accersivit ut ab eo in doctrina Chri∣si erudiretur. Ea cum ita se haberent, non erat quod 〈◊〉〈◊〉 metuerent, sive à plebium tumultibus, sive 〈◊〉〈◊〉 à 〈◊〉〈◊〉 provinciarum. Sed & metum illum 〈◊〉〈◊〉 sustulit, ni fallor, Alexander. Ita enim de eo b 1.155 〈◊〉〈◊〉 Judaeis privilegia servavit. Christianos esse 〈◊〉〈◊〉 est. Cum Judaeos Christianis hac in causa 〈◊〉〈◊〉 plane innuit revocatum de utrisque ab 〈◊〉〈◊〉 quod fuerat antea de utrisque à Septimio Severo constitutum, & quidem per edicta, si quidem per edicta fancitum estet à Severo. Si enim leges adversus 〈◊〉〈◊〉 à suis decessoribus latas solum non impressisset, non tanti id erat ut de solo Alexandro notaretur, cum noc alius quispiam à Severo Imperator illas im∣pressisser. Id fuit ergo in Alexandro singulare, quod quas Caracalla leges adversus Christianos, & Macrinus, & 〈◊〉〈◊〉 non impressissent, eas ipse etiam 〈◊〉〈◊〉 ut jam deinde populis praefectisque non liceret Chri∣stianos persequi nisi nova à novis principibus emitte∣reatur edicta.

§. XLVIII. Successit deinde Alexandro Maximinus 〈◊〉〈◊〉 VI. persecutionem tribuunt Eusebius, Hieronymus, 〈◊〉〈◊〉 & 〈◊〉〈◊〉 V. tamen duntaxat ex ordine Salpicii Severi. Hunc in Ecclesiarum sacerdotes factum à Maximino ait c 1.156 Eusebius, in chronico Hieronymi Latino, in Ecclesiarum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 idem in 〈◊〉〈◊〉 Sed 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nomine gregarios etiam sacerdotes includi ex eo ipso colligunt, quod Protocteto Ecclesiae Caesariensis 〈◊〉〈◊〉 librum suum de martyrib dicarit Origenes hac occasione conscriptum, quem una cum Ambrosio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Recte itaque 〈◊〉〈◊〉 intellexisse d 1.157 Orisius qui persecutionem hanc in sacerdotes & clericos, i. e. doctores, motam esse tra∣dit, si tamen clericorum nomen non infra presbyteros extendamus, qui soli doctores esse poterant, praeser∣tim 〈◊〉〈◊〉 Orosii. Essetque res extra dubium si de il∣lins veritate constaret quod statim addit Orosius, 〈◊〉〈◊〉 propter Origenem presbyterum persecutionem hanc à Maximino esse concitatam. Sed ut verum esse hoc fortaste poterat propter Mammaeae, illud cum 〈◊〉〈◊〉 commercium, quam oderat Maximinus, ita 〈◊〉〈◊〉 habuisse nullo habemus coaevi auctoris testimo∣nio consignatum. Ita non ad multos pertinebat illa persecutio. Sed levior adhuc erat edicto edicti 〈◊〉〈◊〉 Addit praeterea e 1.158 Sulpicius nonnullarum duntaxat Ecclesiarum clericos ab eo esse vexatos. Cui etiam con∣sentit f 1.159 Firmilianus, quod persecutio illa non per totum 〈◊〉〈◊〉 sed localis fuisset, si tamen de eadem prese∣catione sit intelligendus. In Asrica certe non vide∣tur fuisse cum illam ignorarit Lactantius. Nec 〈◊〉〈◊〉 aliter tam longa illa fuisset pax de qua 〈◊〉〈◊〉 in libro de lapsis Cyprianus, si memoria tam recenti illam interrupisset Maximinus. Sed nec illud verum csse potuit quod dicit de Cypriano Pontius, sacerdotales 〈◊〉〈◊〉 in Africa primum imbuisse si in Africam transiisset illa persecutio quae in sacerdotes praecipue saeviebat. Et ne alibi quidem tantam fuisse ejus, quantam pu∣tant saevitiam, ex illo quo duravit tempore, ex illis quibus est grassata locis, facile colligimus.

§. XLIX. Quos itaque limites habuerit illa 〈◊〉〈◊〉 persecutio, ex Episcoporum Romanorum successio∣ne optime colligimus. Ut enim in Romanis Episcopis & ditione praesertim suburbicaria exemplum edidit provincialibus praefectis, quo quid sibi gratum esset intelligerent; ita non est quod suspicemur quin 〈◊〉〈◊〉 omnia pro ejus mente gesta fuerint, cum tantum haberet tamque infamem ibi saevitiae ministrum 〈◊〉〈◊〉 Quo ergo tempore Romanus Episcopus oc∣cisus est, eo tandem tempore constabat Epis opos fuisse è Maximini mandato occidendos: quo etiam tempore tuti erant Romani Episcopi ab omni persecutionis in∣commodo, eo recte colligimus remissam esse a Maxi∣mino persecutionem. Ita illam si aestimemus, neces∣se erat hanc pcrsecutionem omnino fuisse 〈◊〉〈◊〉 Primus Maximinum sibi infensum sensit Pontianus, quem tamen primum exilio, tandem morte affecit sub sinem anni CCXXXV. Discinctum tradit Sept. XXVIII. Indiculus Bucherii; desunctum pseudo Damasus Novem. XIX. ita ut in ambiguo resinquat, ipsisne exilii incom∣modis occubuerit, an jussu Maximini. Hunc in mar∣tyrii die sequuntur martyrologia. Recentiorem marty∣rii Epocham verisimile est fuisse veriorem. Novembris enim XXI. suffectum fuisse in ejus locum Anterotem testis est Bucherii indiculus. Nec longe abit quod defunctum Anterotem III. Januarii mensem unum dicant & X. sedisse diebus. Successit Anteroti 〈◊〉〈◊〉 cui neminem deinceps ad Decii usque persecutionem mo∣lestum fuisse legimus. ita fiet ut intra sinem Novem∣bris & initium Januarii tota haec sit concludenda persecutio. Hippolytum Portuensem regionis suburbica∣riae Episcopum 〈◊〉〈◊〉 tradunt martyrologia. Id si verum sit, vel superiori anno CCXXV. vel hoc CCXXXVI. contigerit necesse est. Ita depositio ejus, quam cum Pontiani depositione conjungit Kalendarium Bucherianum, non fuerit ante annum CCXXXVII. XIII. enim Augusti illam assignat Kalendarium. Nec vero est quod dubitemus, quin Augusto exeunte anni CCXXXVII. pax fuerit Christianis restituta.

* 1.160 §. L. Ego citius restitutam suspicor, ut omnino verus vix potuerit esse, quem assignant, Hippolytinatalis. Augusti sinem anni CCXXXV. Legem habe∣mus Alexandri Imperatoris in g 1.161 codice Justimani. Ex quo obiter constat quantum aberrarit à scopo vulgus chronologorum qui ante illum mensem constituunt natalem Maximini. Ita fiet ut, cum tanto intervallo abfuerit à Roma Maximinus, vix potuerit occidi eo anno Hippolytus Romae, si Augusti XXII. passum credamus. Sed etiam Augusto anni insequentis, nulla erat fortasse Romae 〈◊〉〈◊〉 Maximini. Unicam ha∣bemus in h 1.162 codice illis Coss. Maximini legem, sed Ja∣nuarii IX. editam. Nec plura quam unins anni gesta commemorat Herodianus. Contulerat se in hiberna Maximinus, proximo vere in hostem moturus. Mina∣tus enim est se excisurum subacturumque oceano tenus omnes Germaniae barbaras nationes. Id quod etiam rae∣stiturum credit i 1.163 Herodianus, ni domesticis fuisset turbis impeditus. Proximo itaque anno ineunte Im∣peratores facti sunt in 〈◊〉〈◊〉 duo Gordiani. Literas Gordiani patris è Carthagine datas ad Senatum recita∣vit junius Syllanus Cos. suffectus Maii XXVII. ut le∣gimus in hodierno k 1.164 Capitolino, vel Junii XXVI. ut emendat ex veteri editione Salmasins. Ita mense Au∣gusto nihil potuit Romae Maximinus. Nuncium de Gor∣dianis interemtis accepit senatus VII. Kal. Junii, ip is Ap llinaribus ludis, si l 1.165 Capitolinum audimus. Liber Puteani quo usus est Casaubonus, 〈◊〉〈◊〉. Id. Jun. alius VI. I. Id. Jun. reponendum omnino VII. vel VIII. Id. sed Jul. In illos enim dies incidunt Ludi Apollinares in veteri Augusti Kalendario. Sed brevius est inter∣vallum quam ut eodem anno utrosque hosce nuncios acceperit senatus, nec suffic ebat rebus à Gordiano ge∣stis. Sequente itaque anno CCXXXVII. mensi sulio tribuendum Gordianorum interitum est sane verisimil∣limum. Aliter mitti non potuerunt à Maximino adsenatum legati, cum nuncium jam de imperio Gor∣dianorum accepisset in Pannonia ipse Maximinus, quos tamen missos rejectosque à senatu auctore constat Capi∣tolino. Et quidem annum anum menses VI. Gordia∣nis tribuit n 1.166 Capitolinus. Ut in mensibus errarit for∣tasse, at certe in anno non erraste constat ex illis,

quos dixi, nunciis, quorum dies ex actis senatus pro∣culdubio descripserat. Tandem audita a 1.167 Maximi & & Balbini 〈◊〉〈◊〉 renunciatione movet in senatum Maxi∣minus, appetente hyeme: Rem enim illam totam hye∣me gestam testis est Herodianus. Et sub finem hujus anni occisi sunt, vel sequentis initium, III. enim Trib. potestatem inchoasse Maximinum seniorem constat è nummis. b 1.168 Ita annum absolvere poterant Maximus & Balbinus, quem tribuit illis c 1.169 Capitolinus. Quod enim alibi biennium illis assignat, numeravit annum d 1.170 Gordia∣norum. Eo enim tempore eminebant e 1.171 Maximus & Bal∣binus inter XX. viros quibus Reipub. tutela commissa est à senatu, distributis inter illos Italia regionibus. Occisi igitur sunt à militibus A. D. CCXXXVIII. Agon. 〈◊〉〈◊〉 sed ante mensem Junium. Junii enim XXII. & deinceps leges habemus f 1.172 Gordiani Augusti, qui post eorum coedem factus est Augustus. Et quod unam habeamus Kal. Januarii g 1.173 signatam, omnino probabile est excidisse numerum Kalendarum, ut anni potius sine quam initio eam condiderit Gordianus. Ita fortasse horum imperiorum tempora recte explicuerimus, qui∣bus nescio quidpiamne sit in Romana bistoria pertur∣batius. Quae si vera esse concedantur, jam intellige∣mus quam brevis illa necessario fuerit Maximini per∣secutio. Intelligemus praeterea cur nulla fuerit in Africa, quia defecerunt ibi Gordiani.

§. LI. Nec etiam praeterquam ad Vitalianum, ad ali∣um aliquem provinciarum praefectum datum illud vide∣tur Maximini de peresecutione rescriptum. Quas cer∣te alibi in partibus imperii Orientalibus, legimus per∣secutiones, eorum ut occasio aliqua fortasse fuerit, at causam certe nullum verisimile est fuisse Imperatoris edictum. Maximini persecutio Episcoporum erat solorum, vel forte etiam presbyterorum. At fidelium omnium communis erat illa cujus meminit Firmilianus. Id in∣nuunt illa ejus verba — h 1.174 ad turbandum populum no∣strum terribilior effecta est. Et, in hac autem perturbatio∣ne constitutu fidelibus, &c. Sed nec ulla propria sa∣cerdotii mentio in Origenis exhortatione ad martyrium Ambrosio dicata, sed eo potius omnia referuntur ut Christianitatis potius quam sacerdotii illud videatur fu∣isse periculum. Sed & alias fuisse causas manifestum est. Per suam Cappadociae & Ponti provinciam terraemo∣tus plurimos frequentesque ait fuisse Firmilianus, qui urbes aliquot integras absorpserint, quos sane con∣stat in tota illa Asia minori fuisse frequentissimos. Ex hoc persecutionem gravem christiani nominis factam dicit. Constat enim omnia reipublicae incommoda eo esse re∣lata à gentilibus, ut diis ob Christianum nomen infen∣sis tribuenda viderentur. Idem tradit de sui etiam temporis persecutione i 1.175 Origenes, si tamen de eadem persecutione loquatur, quam alibi k 1.176 Maximini imperio ipse consignavit, ut illum vulgo intelligunt eruditi. Ita fiet ut Maximini edictum inter solas fortasse sub∣urbicanas regiones nocuerit christianis: quae alibi na∣scerentur persecutiones, è certis locorum incommodis, certis plebium praesidumque odiis in christianos, quam Im∣perators potius tribuenda erant. Sed nec illae admo∣dum 〈◊〉〈◊〉 esse poterant, cum pateret christianis su∣ga, ut ait patuisse Firmilianus. Incepit persecutio illa (〈◊〉〈◊〉 meminit Firmilianus) A. D. CCXXXV. accura∣tissime. Ad illum enim annum anni XXII. ab eo quo scripsit Firmilianus anno retro supputati pertingunt. Medio aliquo tempore inter Severi persecutiones at∣que Maximini, orta ea videtur in Africa persecutio quae Tertulliano occasionem dedit scribendi apologeti∣cum, & libros ad nationes & ad Scapulam. Sed & ea videtur, non Imperatorum fuisse, sed prafectorum pro∣vincialium, nec ita 〈◊〉〈◊〉 fecisse martyres. Non vacat tamen eam impraesentiarum accurate exequi.

§. LII. Venio itaque tandem ad nostri Cypriani tempora, in quibus prima occurrit persecutio Decii quam septimam numerat Eusebius. Ab illa Severi XXXVIII. annorum intervallum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Recte nimirum ille, pro communi 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 decadem, quae intercidit, reponas. Ab anno 〈◊〉〈◊〉 Domini CCII. Severi X. quo incepisse illam 〈◊〉〈◊〉 persecutionem ad A. D. CCL. in quem 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 pars primi anni imperii Deciani, numerantur 〈◊〉〈◊〉 XL VIII. accuratissime. Hanc persecutionem 〈◊〉〈◊〉 fabulatores, excepta ultima Diocletiam, 〈◊〉〈◊〉 om∣nino saevissimam, martyrumque copia 〈◊〉〈◊〉 Et quo id videantur meliori jure facere, 〈◊〉〈◊〉 Ec∣clesiasticos perturbant, consules transponunt, 〈◊〉〈◊〉 no∣bis Decium redivivum sub Valeriano 〈◊〉〈◊〉 quem & ipsi cum Decio Imperatore imperite consun∣dunt, ut ostendit in suis annalibus pater maximus ac∣curatissimusque noster Cestriensis. Ita factum ut 〈◊〉〈◊〉 nostro martyri coaevae persecutiones 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 nomen ferant, & Galli Valerianique martyres in 〈◊〉〈◊〉 censum referantur. 〈◊〉〈◊〉 quidem illi, ut 〈◊〉〈◊〉 alium nobis Decium repraesentent quam 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ingenio. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 l 1.177 appellat Zosimus. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 cunctis 〈◊〉〈◊〉 instructum, placidum & communem 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Victor. Et quod Trajani 〈◊〉〈◊〉 principis titulis 〈◊〉〈◊〉 à senatu fuerit ornatus, mortuusque ab 〈◊〉〈◊〉 in 〈◊〉〈◊〉 relatus; plane innuunt, praeterquam in Christia∣nos, non tam fuisse, quam putatur, 〈◊〉〈◊〉 Decii imperium. Quod si saevus sua fuisset 〈◊〉〈◊〉 eundem & in a ios futurum verisimile erat. Si 〈◊〉〈◊〉 placidusque, cur alius omnino fuit in Christianos? De∣mus aliquid superstitioni. At cum ita crederet pro bono reipublicae in Christianos esse saeviendum; 〈◊〉〈◊〉 tamen aliquem justis alioqui 〈◊〉〈◊〉 quas exi∣stimabat, poenis imposuisset ipsa illa 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ipsa illa quam bonos illorum temporum principes in∣cessisse diximus, ambitio de temporum suorum judici∣tate. Neque vero probis Ecclesiae monumentis sub∣innuitur tantam fuisse sub Decio, quam putant, mat∣tyrum multitudinem.

* 1.178 §. LIII. Statim equidem à suscepto imperio 〈◊〉〈◊〉 constat ab eo persecutionem. Quasi hujus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 provectus esset ad illud principale fastigium, surere 〈◊〉〈◊〉 contra Deum coepit ut protinus caderet, n 1.179 inquit La∣ctantius. Et ad Alexandrinos unus idemque nuncius retulit & successisse in imperio Decium, & edidisse persecutionis edicta, ut è Dionysii 〈◊〉〈◊〉 epistola constat ad Fabium Antiochenum. Antiochenum. Nempe 〈◊〉〈◊〉 fuit ipse sub finem A. D. CCXLIX. Primi omnium 〈◊〉〈◊〉 sunt cum sociis Moyses & Maximus & Celerinus, ipso adhuc Romae versante Decio. Sed cruciatibus duntaxat & tormentis adhuc gesta res est, nondum poena capitis in quenquam constituta. Dimissus etiam videtur post aliquot dierum probationem Celerinus, ut ex hac ipsa epistola colligimus. Unde illud si tam 〈◊〉〈◊〉 fuisset, 〈◊〉〈◊〉 volunt in Christianorum persecutione, Decius? 〈◊〉〈◊〉 legimus martyrem Fabianum sub finem 〈◊〉〈◊〉 si tamen recte tempus consignatum à vitarum Pontificalium concinnatoribus, sub discessum fortasse Decii, nec enim diu ille Romae est moratus. Postea paulo plus quam annuum intercessit intervallum ante∣quam in Fabiani locum sufficeretur Cornelius. Inde colligimus ea usum esse arte in Ecclesiae persecutione Decium qua usus antea fuerat Maximinus, ut in Eccle∣siae sacerdotes praecipue persecutionem intentaret, subla∣to ita pastore, rem fore facilem ratus, & minimo sangui∣ne praestandam, ut ovile dissiparetur. Inde certe re∣missius cum Christianis agi coeptum. Capti jam de∣prehensique Confessores in custodia detinebantur usque ad finem persecutionis. Nec alios deinde captos le∣gimus, sed nec eos ipsos novis deinde, post 〈◊〉〈◊〉 di∣scessum, cruciatibus quaestionibusque subjectos. Qui enim in carcere obiit Moyses, carceris potius incom∣modis quam nova aliqua judicis saevitia videtur oc∣cisus. Nec est sane omnino verisimile alios fore 〈◊〉〈◊〉

ficiendos, cum quos adhuc in custodia haberent, eo∣rum tamen sanguini vitaeque pepercerint. Sed nec unquam meminerunt cleri Romani, sede vacante, con∣scriptae epistolae, novum aliquem post Fabianum mar∣tyrio coronatum, sed ne captum equidem cruciatumque eo Christiani nomine à judice. Et vero totum oppri∣mendae Christianitatis praesidium in eo esse positum à 〈◊〉〈◊〉 si sedem Romae vacuam servasset, ex illis no∣stri martyris verbis colligimus quae scripsit ad Anto∣nianum. a 1.180 Multo (inquit) patientius & toler abilius audisse Decium levari adversus se aemulum principem quam constitui Romae aemulum sacerdotem. Quorsum illud, ni gravius ali∣quod momentum in ea situm credidisset Romanae sedis va∣catione? Aliter certe tam tolerabilis erat Christianis uni∣as, licet fortissimi, militis jactura quam ipsi fuit b 1.181 Decio cum filium fortissime dimicantem ab hostibus interfe∣ctum accepisset. Omnino haec Christianos tractandi ratio, ut quam paucissimo sanguine constaret ipsius Christianita excidium, miti illi, quod in eo principe celebratur, placidoque optime conveniebat ingenio.

§. LIV. Talis fuit Romae Decii persecutio, ubi pro principis arbitrio res singulas gestas esse verisimillimum est. Verum ad provincias emanavit principis edictum, & in illis pro diverso praefectorum provincialium∣que genio, erat & ipsa quoque persecutio diversis∣sima, ita tamen ut omnibus exemplo proculdubio fuerint quae Romae ipsius Imperatoris jussu gesta au∣divissent. Carthagini, ut è Cypriani nostri constat epistolis, primus impetus populi erat furentis in Epi∣scopum, plane ad exemplum Decii qui Romanum Epi∣scopum primo loco tollendum censuit. c 1.182 Orto itaque turbationis impetu primo Cyprianum ad leonem populus flagitavit. Inde illi secessus occasio, propter quietem fratrum publicam, quod se unum prae aliis expeti, & sui unius invidiosa praesentia populi clamitantis fu∣rorem intellexisset accendi. Eo fugato duo erant omnino persecutionis gradus, prior magistratuum urbi∣corum usque ad adventum novi, ut videtur, procon∣sulis, anno sequenti AErae vulgaris CCL. 〈◊〉〈◊〉 ini∣turi; tum ipsius, ubi appulisset, proconsulis. Magi∣strarus illi, cum pro Romanis, ut dixi, legibus, jus gladii non haberent; consentaneum proinde erat ut pro eo intervallo nulli prorsus omnino fierent marty∣res. Solis itaque proscriptionibus & carceribus rem ge∣stam hactenus fuisse manifestum est. Proscriptus ipse est Cyprianus. Confessores reliqui in custodiam dati. Eo enim usque concessum erat magistratibus ut suo proprio jure procederent. Et tamen hujus incruentae persecutionis metu lapsa est tanta illa fidelium multi∣tudo, quam toties luget ipse d 1.183 Cyprianus, quo ipso no∣mine sceleris gravitatem extollit. Tandem appulit 〈◊〉〈◊〉 atque inde martyria facta esse legimus. De illis agit Ep. IX. Cyprianus. Eam statim ab adventu 〈◊〉〈◊〉 datam, verba ejus illa innuunt: Et nuper quidem, cum, confessione perstante suscepta poena est, quae 〈◊〉〈◊〉 Christi fecit extorres. Prima itaque 〈◊〉〈◊〉 persecutio erat per exilia, inde ad caedes facta est gradatio. Ita enim sequitur: Confessio tamen prae∣seus, 〈◊〉〈◊〉 in passione fortior, tanto clarior & major in 〈◊〉〈◊〉 est. Crevit pugna, crevit & pugnantium gloria. Nec 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ab acie tormentorum metu, sed ipsis 〈◊〉〈◊〉 magis estis ad aciem provocati; sortes & stabiles ad maximi 〈◊〉〈◊〉 praelium promta devotione 〈◊〉〈◊〉 Gemina sunt & illa quae habet alibi de Aurelio con∣foslore: e 1.184 Gemino hic agone certavit; bis confessus, & bis 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 victoriae gloriosus; & quando vicit in 〈◊〉〈◊〉 factus 〈◊〉〈◊〉 & cum denuo certamine fortiore 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 & victor in praelio passionis. Quotiens provecare servos Dei voluit, totiens promtissimus miles 〈◊〉〈◊〉 & vicit. Parum suerit sub oculis ante 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 fiebat, congressum fuisse; meruit & in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 clariore virtute, ut post magistratus etiam 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 & post exilium tormenta superaret. Non erant itaque ante proconsulis adventum expectan∣da martyria. Sed nec postea antequam compererat pro∣consul prima sua exilii methodo nullos se in 〈◊〉〈◊〉 Christianitate fecisse progressus. Id quando contige∣rit ita colligimus. Ab hac proconsulis posteriori persecu∣tione, quae capitis erat, ad prima Paschae solennia tri∣ennium numerat Cyprianus, ad f 1.185 Pascham viz. A. D. CCLIII. Verisimillimum est aetate Cypriani ea me∣thodo usos esse Afros quae in eo tractatu traditur quem Cypriano suo subjunxerit è MSS. Dominus Oxoni∣ensis. In eo autem tractatu A. D. CCXLIII. qui Ar∣riano & Papo Cost. notatur, est annus Cycli CXII. an∣norum tertius. Ergo annus CCLIII. quo illud trien∣nium absolvitur, est ejusdem Cycli XIII. Is Cycli an∣nus XIV. primi mensis lunaris habet V. Kal. April. (i. e. Martii XXVIII.) fer. II. Ergo Dominica Pascha∣lis erit April. III. Scripsit vero illam LIII. Cyprianus circa prima paschae solennia. Ea, ni fallor, erant 〈◊〉〈◊〉 Paschale, ut proinde secunda 〈◊〉〈◊〉 habenda sint quam laetitiam Paschae appellat Celerinus Ep. XXI. heb∣domada Dominicam Paschalem excipiente. Id jejuni∣um, apud Afros, illos praecipue dies complectebatur, quibus ablatus est sponsus, teste g 1.186 Tertulliano, i. e. quibus jacuit in sepulcro corpus Domini, viz. intervallum à fe∣ria Passionis ad Dominicam Paschalem. Ita fiet ut initio Aprilis A. D. CCL. ad martyria progressus fuerit pro∣consul, si tempus accurate designarit Cyprianus. Erant autem, ut in violentis plerunque fit, illius quoque persecutionis initia longe saeviora. Quosdam jam co∣ronatos ait cum Ep. IX. scriberet Cyprianus, 〈◊〉〈◊〉 vero ad coronam victoriae proximos. Nulla tamen in u∣trovis genere magnae alicujus multitudinis significatio. Postea, cum nihil istiusmodi initiis se comperisset pro∣fecisse proconsul, ad alia Reip. negotia conversus re∣missiorem se in persecutione praebuit. Cum enim postea accidissent illae de martyrum pace lapsis concedenda controversiae, magnus jam lapsorum erat ad martyras concursus, multa de eorum nomine disputatio, eo∣rumque auctoritas hinc inde ventilata. Nullos tamen novos martyres captos legimus, nullos jam captorum novos cruciatus, sed ne prolatos quidem coram pro∣consule, solius carceris incommodis oppressos qui dein∣de perierint, quae sane magna fuisse discimus ex epi∣stola Luciani ad h 1.187 Celerinum. Ita fiet ut quae in Africa pe∣rierit martyrum multitudo, magna sane esse non 〈◊〉〈◊〉

§. LV. Sed & ad alias imperii provincias Decii illud de persecutione proculdubio emanavit edictum. Quid ge∣stum esset in Asia, è vita Gregorii 〈◊〉〈◊〉 per Nysse∣num conscripta facile intelligeremus, siquid tamen esset in ea vita fide dignum quodmerito posset coaevis mo∣numentis immisceri. Sed evoluto seculo & amplius scripsit illa Nyssenus, nec ullo usus illius aevi teste, ex orali duntaxat traditione fabularum matre foecundissi∣ma. Magnum ille tormentorum apparatum describit superandae Christianorum patientiae, gravissimas etiam principis minas in praefectos provinciarum si negligen∣tiores in eo persecutionis officio deprehendisset, alie∣nas illas a moribus Romani imperii, a moribus 〈◊〉〈◊〉 Decii, a coaevorum scriptorum fide commemorat. Mar∣tyres etiam in ea factos dicit, sed vero multi illi fue∣rint an pauci, omnino non dicit. Sed non adeo mul∣tos fuisse admodum probabile est, quod fuga dedisset exemplum ipse Thaumaturgus, Deo nempe ita juben∣te. Quod ideo certe verisimilius est quod aliis eti∣am maximae auctoritatis viris idem Deus in eadem per∣secutione praeceperit, Cypriano & Dionysio Alexandrino. Sed in Asia magis fuit id quam aliis in locis neces∣sarium, non modo infirmiorum causa, ut illis subvenire∣tur, quam causam memorat 〈◊〉〈◊〉 sed propter Montanistas etiam qui ea ipsa causa à Catholicis dam∣nati essent quod negassent in persecutione esse fugien∣dum. Et in priori illa, cujus meminisse diximus Fir∣milianum, persecutione Maximini, idem etiam auctor

fugisse Catholicos, ut proinde non sit quod mire∣mur si in hac etiam persecutione similiter fugerint. Sed & in palastina passi sunt a 1.188 Decio imperante Baby∣las Antiocbenus, Alexander Hierosolymitanus, & 〈◊〉〈◊〉 certe praclarissimam edidit Origenes. Unde eti∣am conftat, pro Decii & Maximini exemplo factum quod in sacerdotes sit praecipue saevitum, & quod expe∣titus fuerit prae aliis Origenes. Sed, praeter illos illustres viros, alios etiam esse passos, nihil est quod colligamus. Romanum exemplum proposuerit forte sibi Palaestinae praefectus, plebem scilicet, uno alterove insigniori edi∣to exemplo, ita fore crediderit ut facile coerceret.

§. LVI. Omnium vero durissima erat illa quae Alexandrinis incubuit persecutio. Anno enim integro per∣secutionis edictum antevertisse auctor est coaevus b 1.189 Dio∣nyfius. Praefectus erat illius anni Sabinus. Inflammavit in Christianos plebem Alexandrinam praestigiator aliquis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, qui scilicet malorum quae civitati ominatus esset, idem ipse auctor fuerit, tan∣tam illam bonorum civium innocentiumque homi∣num caedem excitando. Semper enim Christianos id ge∣nus impostoribus odio fuisse diximus. Et facile illis fuit omnium 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 invidiam, apud imperitum vul∣gus, in Christianorum capita convertere. Involant illico illi in Christianos, & quos obvios habent, diris inhu∣manisque modis interficiunt. Tum in domos Christia∣norum irrumpunt, sed jam avaritia superstitionem vin∣cente, dum bonis inhiant, hominibus fugam facilem con∣cedunt. Paucos itaque hactenus martyres fuisse ve∣risimile est, praesertim nullo adhuc accedente Imper a∣toris edicto, nullo adhuc praejecti militari auxilio. Quin illa potius omnia habuerunt adversa, tam publicae pa∣cis conservandae causa, quam ne seditiones illae tan∣dem in defectionem erumperent, quam etiam tuendi in∣nocentes, cum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 illam Philippi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicat Chri∣stianis fuisse Dionysius. Haec itaque impediebant quo minus pro libitu saevirent in Christianos. Interim tu∣tum non fuit Christianis in publicum procedere ne no∣vi in eos tumultus orirentur, & nequid durius in ip∣sos ederetur qui ita processissent, tanta erat populi jam concitati rabies. Hoc est quod 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 significat Dionysius. Nec vero credibile est multos Christianorum ita aliorum exemplo monitos, tam sui quam publica Ecclesiae causa, illud incurrisse pericu∣lum. Tandem mutuis Gentilium seditionibus & bellis civi∣libus, quae qualia fuerint explicavit Cl. Cestriensis, factum est ut ad finem hujus anni Christiani pace fruerentur.

§. LVII. Successit annus persecutionis Alexandrinae secundus, Christi, ex maxima parte, CCL. pro AEra vulgari, Decii primus absolutus, secundus inchoatus, cum jam appulisset Alexandriam persecutionis edictum. In eo quinam passi fuerint, in urbe Alexandrina, mar∣tyres, accurate scripsit 〈◊〉〈◊〉 epistola ad Fabium An∣tiochenum. Nec vero innuit saltem alios multos à se fuisse praetermissos. Ait equidem c 1.190 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 alios 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 fuisse à gentilibus discerpotos. Sed nihil vetat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 fuisse omnes collectim, cum tamen in sin∣gulis urbibus vicisque 〈◊〉〈◊〉 admodum fuissent. Nec alioqui multos fuisse ex ipso Alexandriae exemplo col∣ligere possumus. Habebat enim ea civitas plebem tu multuosissimam novarumque rerum avidissimam, ut constat ex Hadriani epistola ad Servianum. Non est itaque probabile modum Alexandrinorum exemplum∣que superasse minores illas urbeculas. Tertio perse∣cutionis anno remisisse persecutionem in ipso anni initio è Dionyfio colligimus. Reversus enim Alexandri∣am Paschalem ibi festivitatem celebravit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut ait d 1.191 Eusebius. Nec enim intelligi potest de Paschate anni CCL. Tunc enim nulla erat Christianis pax. Sed neque de sequente Paschate an∣ni CCLII. Is enim annus fuit Galli primus peste il∣la quae Hostilianum absumsit, per Romanum orbem ce leberrimus. Pestem autem illam Pascha antevertisse proximo capite testatur ^e Eusebius. Ita 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Medium itaque Pascha intelligi 〈◊〉〈◊〉 est. Convenitque cum alia ejusdem 〈◊〉〈◊〉 hi∣storia. Nec enim Alexandriae duntaxat, sed & in 〈◊〉〈◊〉 imperii Romani provinciis remisit eodem tempore. ipso ut videtur Decio connivente. Ni ita fuisset, non est quod putemus ausuros Romanos Cornelium sibi, super∣stite etiamnum Decio & gravissime laturo, Episeopum adsciscere; non est quod putemus ausurum 〈◊〉〈◊〉 Cyprianum, & tam securum exercuisie cum 〈◊〉〈◊〉 na∣per in Episcopatum evecto, de ejus & 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 commercium; non est quod putemus tot lega∣tiones hoc ipso anno CCLI. ultro citroque a 〈◊〉〈◊〉 à Cornelio, & rursus ad eosdem ab ipso 〈◊〉〈◊〉 & concilio Africano universo esse transmissas. Haec plane innuunt maximam fuisse 〈◊〉〈◊〉 eo 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 pacisque permansurae fiduciam. Et tamen ad 〈◊〉〈◊〉 usque illius anni superstitem fuisse 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 argumentis evicit Cl. Cestriensis.

§. LVIII. Successit Decio Gallus, quem, 〈◊〉〈◊〉 è coaevis Galli, Cypriano & f 1.192 Dionysio, constaret, 〈◊〉〈◊〉 esset ut nesciremus eum in persecutorum esse catalogo censendum. Praetermittunt eum in Chronico 〈◊〉〈◊〉 Hieronymus, Augustinus, Orosius, & Sulpicius Seve∣us, ipse etiam Lactanitus. Et tamen eam longe gra∣viorem fore persecutione Deciana praedixit ex revela∣tione Divina Cyprianus. Ita scribit illie ad Corneli∣um: g 1.193 Diem certaminis appropinquasse; hostcm 〈◊〉〈◊〉 cito contra nos exurgere; pugnam, non talem qualis suit, sed graviorem multo & acriorem venire. Nec dubitan∣dum quin eventus responderit, ex quo intelligimus quanto levior fuerit illa Decii persecutio quam fece∣rint illam commentis suis fabulatores. Sed nec illa, quae tam brevis fuit, admodum multos martyres coro∣nare potuit. Nec enim ultra A. D. CCLIII. 〈◊〉〈◊〉 si∣mul atque AEmiliani tempora extendi posse ostendit Cestriensis. Ab illo certe anno tribunitias suas 〈◊〉〈◊〉 numeravit Valerianus. Et tamen non 〈◊〉〈◊〉 sta∣tim imperii initiis, sed cum imperium ejus jam pro∣spero esset in statu, cunctaque ex animi sententia 〈◊〉〈◊〉 persecutionem Gallus inchoavit. Verba Dio∣nysii sunt: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Aliquan∣tum certe temporis elapsum innuit quo probandum fuit rectene & pro voto prima illa imperia initia procederent. Occasionem persecutionis a lue 〈◊〉〈◊〉 existimo, & quod plerunque fieri solebat, primo eam à populi clamoribius, tum ab Imperatere & praefectis esse excitatam. Constat jam elapsas esse Idus Maias illius anni quo I. V. ad Cornelium dedit 〈◊〉〈◊〉 Constat & secundam jam à reditu ab 〈◊〉〈◊〉 synodum habuisse Cyprianum, & superiori anno 〈◊〉〈◊〉 primam. Quae certe notae annum saltem CCI. I. ac∣curate designant. In ea prima edicti mentio quo po∣pulas celebrare sacrificia jubebatur. Inde ad 〈◊〉〈◊〉 ipse clamore popularium in circo postulatus est. Sed 〈◊〉〈◊〉 ni fallor, nondum Imperatoris, illud fuerit 〈◊〉〈◊〉 Romae enim, posteaquam passus esset Cornelius, & re∣versus esset ab exilio Lucius, nuper tamen h 1.194 scribit ex∣ortam esse persecutionem repentinam, & contra 〈◊〉〈◊〉 Christi & Episcopum Cornelium beatum martyrem Roma∣nosque omnes secularem potestatem subito prorupisse. 〈◊〉〈◊〉 itaque fuit intervallum ab exilio Cornelii ad redi∣tum Lucii. Nec ante illud Cornelii exilium proru∣perat Romae potestas secularis, sive 〈◊〉〈◊〉 ea 〈◊〉〈◊〉 sive ipsorum etiam Impcratorum. At cum 〈◊〉〈◊〉 redierunt Lucii comites in exilio, redierunt cum 〈◊〉〈◊〉 sratrum gratulanitium gaudio. Quae plane 〈◊〉〈◊〉 ita rediisse Lucium, ut nullus superesset novi 〈◊〉〈◊〉 me∣tus. Nec constat unquam inde 〈◊〉〈◊〉 illam fuisse persecutionem. Bella, ut opino;, undequaque 〈◊〉〈◊〉

gruentia, ut intelligimus ex libro nostri martyris ad∣versus Demetrianum, alio Imperatores diverterant ne 〈◊〉〈◊〉 persecutioni vacare possent; vel forte il∣los 〈◊〉〈◊〉 panituit cum ita non viderent placari Christianorum caede adversa numina, ut res indies in 〈◊〉〈◊〉 statum laberentur; ita non expiari 〈◊〉〈◊〉 ut nova praeterea reipublicae infortunia quotidie succrescerent. Brevissimis itaque limitibus tota illa 〈◊〉〈◊〉 est conclusa persecutio. Et tamen cum tot es∣sent tantillo spatio exules, non est certe verisimile in∣sigui aliqua feritate usos esse persecutores, nec adeo multos fecisse martyres. Nec etiam constat extra 〈◊〉〈◊〉 ullum emanasse Imperatoris edictum.

* 1.195 §. LIX. Valerianum, quamvis brevi tempore, multum justi sanguinis fudisse tradit Lactantius. Tenemus ita∣que de temporis brevitate confessum. Aliter tamen co∣aevum Dionysium vulgo intelligunt eruditi, qui ubi S. 〈◊〉〈◊〉 Apostoli de Antichristo verba recitasset, a 1.196 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 statim addit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Sed qui putant toto eo tem∣pore martyres esse coronatos, nec recte capiunt men∣tem 〈◊〉〈◊〉, nec cum eo Lactantium conciliare pote∣runt. Cum enim VII. tribunitias potestates duntaxat ex 〈◊〉〈◊〉 legamus complevisse Valerianum ab An. Dom. CCLIII. exeunte numerandas; & legamus An. Dom. CCLXI. Gallieno & Volusiano Coss. de novo Im∣peratore deligendo consulatasse inter se b 1.197 Macrianum & Balistam, ex quo sequitur sub finem anni CCLX. ca∣ptum esse Valerianum; constat menses illos XLII. se∣ptennii illius medium omnino spatium occupare opor∣tere. Proinde incidet initium illius persecutionis in mensem Julium anni CCLVII. Fieri certe vix po∣test ut citius inceperit, potest tamen ut aliquanto for∣tasse tardius. A Roma enim ad Africam brevissima est trajectio. Primus in Africa exulavit ipse Cyprianus. Ita enim scribunt ad eum reliqui confessores (quos ha∣buit in exilio comitis, licet non in exilii loco) ipsum prio∣tem sibi ducatum ad consessionem 〈◊〉〈◊〉 Christi praebuisse. At primo exilii Curubitani die oblatam illi dicit * 1.198 Pon∣tius illam fuisse visionem qua significatum esset eo∣dem illum sequentis anni die fore coronandum. Di∣es ille XIV. erat Septembris. Fieri itaque vix potuit ut antea quam diximus Romae illud emissum fuerit edi∣ctum, ni maximas intercessisse moras supponamus. At primo hoc persecutionis anno nulli erant martyres. Exulabant duntaxat omnes etiam alii Cypriani in con∣sessione socii. Exulabant etiam cum d 1.199 Dionysio Ale∣xandrino ejus etiam comites, in consessione, Ale∣xandrini. Nec enim gravioris in eo edicto supplicii mentio fuisse videtur quam exilii.

§. LX. Prodiit itaque secundo tandem persecutio∣nis anno ferale illud edictum quo poena capitis Chri∣stiani essent puniendi, exeunte, ut videtur, mense Ju∣lio, vel etiam Augusto fortasse ineunte. Nuncios e∣nim miserat ad urbem, ea ipsa de causa, e 1.200 Cyprianus, ut 〈◊〉〈◊〉 de Christianis rescriptum fuisset, 〈◊〉〈◊〉 sibi veritatem ad se referrent. Unde verisimi∣le est prima quaque data opportunitate redituros, ne∣quam 〈◊〉〈◊〉 intercessisse suspicemur. Ex his didicit quid 〈◊〉〈◊〉 ad senaum ad senatum de poena Christianorum ca∣pitali Valerianus, & Xistum Pontificem Romanum VIII. Id. August. i. e. Augusti VI. fuisse animadversum, an∣ni nimirum AEr. vulg. CCLVIII. Non est quod pute∣mus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 aliquam fuisse inter edictum & poenam Xi∣sti, quod paslum Xistum audiissent ante reditum suum nuncii; nec rursus inter reditum nunciorum & edicti 〈◊〉〈◊〉 in Africam moram aliquam interpositam esse constat ex eo quod Cyprianus ipse passus fuerit 〈◊〉〈◊〉. XIV. ejusdem anni, qui prior (inquit Pontius) in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 primitias dedicavit. Serius deinde transiit ad alias provincias Africa remotiores, ut pro∣inde vix 〈◊〉〈◊〉 superarit ea persecutio quae marty∣res fecit, usque ad captivitatem Valeriani. Et tamen aegre vel unum annum vigori persecutionis assignave∣ris, tanti eam secuti sunt reipublicae tumultus qui vel saevissimorum persecutorum impotus solerent in∣terrumpere. Iisdem illis Coss. expeditionem Persicam suscepit Valerianus, eumque usque ad 〈◊〉〈◊〉 co∣mitatus est ipse Cos. Memmius Fuscus, f 1.201 Vopisco teste in Aureliano. Purpuram etiam sumsit in Pannonia iis∣dem Coss. g 1.202 Ingenuus, post discessum tamen Valeriani, quia adversus illum Gallienus ipse profectus est, ex quo intelligimus quanta 〈◊〉〈◊〉 post edictum, dis∣cesserit Roma Valerianus. Ab eo tempore ita belli cu∣ris implicitus est Valerianus ut vacare ipse persecu∣tioni non potuerit, ut proinde in provinciarum prae∣fectis situm fuerit ut persecutionem, pro suo quisque ingenio atque arbitrio urgerent remitterentve. Nec enim de persecutione urgenda videtur unquam so∣licitus fuisse Gallienus. Ita intelligimus quam recte scripserit Lactantius brevi 〈◊〉〈◊〉 sanguinem fudisse Valerianum.

§. LXI. Videamus jam rectene illud praeterea adje∣cerit, multum justi sanguinis brevi illo tem ore ab eo esse fusum. Ad quos illud periculum pertinuerit, è rescripti Imperatoris summa, quam nobis conservavit h 1.203 Cyprianus, intelligimus. Rescripsit ille ad senatum ut Episcopi & presbyteri & diacones incontinenti animadver∣tantur; senateres vero & viri egregii & equites Roma∣ni, dignitate amissa, etiam bonis 〈◊〉〈◊〉 & si, 〈◊〉〈◊〉 facultatibus, Christiani esse perseveraverint, capite quoque multentur; 〈◊〉〈◊〉 ademtis bonis in exilium 〈◊〉〈◊〉; Caesariani quicunque vel prius 〈◊〉〈◊〉 suerant, vel 〈◊〉〈◊〉 confessi fuerint, consiscentur, & vincti in 〈◊〉〈◊〉 pos∣sessiones descripti mittantur. Ita Cyprianus. Non ita∣que ad alios pertinebat hujus edicti periculum quam ad eos qui in horum ordinum aliquo censerentur. In∣de intelligimus quam ultra edicti modum faevus fuerit in i 1.204 AEgypto AEmilianus qui viros & mulieres; juvenes ac senes; puellas & anus; milites ac paganes, ex omni ho. minum genere atque atate aliquos martyrio coronavit. Non est itaque quod ex iis quae AEgypto gesta narrat Dionysius de reliquis praefectis 〈◊〉〈◊〉 flatua∣mus. Sed nec omnibus etiam in edicto comprehensis poena tamen statuitur capitalis, non 〈◊〉〈◊〉 non Cae∣sarianis, 〈◊〉〈◊〉 nimirum Caesareis qui jam essent manu∣missi. Non est itaque quod in reliquis provinciis, quibus non praeessent praesides ingenio suo saevi & in Christianos infensi, tales aliquos martyres suisse suspice∣mur. Erant & illa 〈◊〉〈◊〉 & 〈◊〉〈◊〉 & 〈◊〉〈◊〉 ordinis vi∣rorum caedes quantumvis noxiorum 〈◊〉〈◊〉 tamen inti∣viaeque plenissima, & temporum felicitati, ut dixi, ad∣versissima, si ingenti aliquo 〈◊〉〈◊〉 fuislent interfecti, & quam principes, alioqui savissimi, aversarentur. Ha∣drianus quod quatuor uno tempore consulares nec jussu tamen suo, sed senatus & quidem majestatis nomine postulatos, occidi passus esset, de amolienda à se tristis∣sima illius facti k 1.205 opinione admodum solicitus suit. Nec multerum nomina habemus nobilium quos occiderat l 1.206 Hadrianus, & tamen tanta fuit de illis ipsis lenatus indignatio ut aegre admodum, nec nisi magna m 1.207 Anto∣mini Pii importunitate, eum in 〈◊〉〈◊〉 numerum re∣tulerit. n 1.208 Severus etiam eo ipso nomine male audiit quod tot nobiles viros occiderit consulares nonnullos, & aliquos 〈◊〉〈◊〉 Et tamen totius imperii annis XVIII. vix ad numerum quadragenarium consurgunt. Horum itaque pauci pro multis 〈◊〉〈◊〉 Soli ita∣que supersunt clerici, & quidem li superiorum ordi∣num, Episcopi duntaxat, presbyteri & Diaconi, qui ipsi licet pro cleri paucitate 〈◊〉〈◊〉 esse possent, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 etiam esse poterant respectu fidelium. Cum itaque 〈◊〉〈◊〉

〈◊〉〈◊〉 Cyprianum in martyrio secutos dicit a 1.209 Pontius, mul∣tos omnino uni Cypriano opposuit, non de magna ali∣qua multitudine intelligendos. Et cum multum justi san∣guinis brevi tempore fusum tradio Lactantius, multum viz. pro temporis brevitate, multum pro passorum qualitate intellexit. Quod vero aliquot millia in hac persecutio∣ne excruciata tradit b 1.210 〈◊〉〈◊〉 recentior est ipse quam ut fidem de rebus eo seculo gestis mereatur; & scripto∣rum antiquiorum imperitior quam ut monumentorum coaevorum fidem secutum suspicemur; eodemque in loco habendum cum eo quod dicit, mox ut arripuit imperium Valerianus, adegisse per tormenta Christianos ad idololatriam, quem tamen primis imperii annis Christia∣nis amicissimum fuisse testetur coaevus c 1.211 Dionysius. Tam fuisse Christianis amicum ait quam fuerint 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (Alexandrum, ni fallor, intelli∣git atque Philippos) quin & illos benevolentia supe∣rasse; familiam praeterea totam Christianis abundasse, ut Ecclesia Dei esse videretur. Id si verum, jam neque praesidum quispiam, neque plebes urbicae, illis molesti esse ausi fuissent quos tam caros Imperatori gratos∣que accepissent. Inde non Orosius modo, sed & alii quicunque fabulatores refellentur, si quos martyres primis illis Valeriani annis fuerint commenti.

§. LXII. Sed Cyprianum ipsum de sui temporis mar∣tyrum multitudine testem profert d 1.212 Aringhus, qui ita martyres Veteris T. cum N. T. martyribus confert ut illos numerabiles, hos dicat innumerabiles. e 1.213 Per eadem (inquit) documenta paenarum, per eadem passionum martyria pergamus, hoc ampliorem gloriam computantes temporis nostri, quod cum vetera exempla numerentur, exu∣berante postmodum copia virtutis & fidei, numerari non possunt martyres Christiani, testante Apocalypsi & dicente, Post haec vidi turbam magnam, quam dinumerare nemo po∣terat, &c. Sed si conferantur N. T. martyres cum martyribus quorum fit mentio in libris Maccabaicis, Eleazaro & matre cum VII. filiis, (quod facit eo in loco Cyprianus) non necesse est ut magnus fuerit nume∣rus qui cum longo intervallo superarit, ut illius re∣spectu dici posset innumerabilis. Sed non loquitur pro∣fecto sanctissimus martyr de illorum, qui jam facti es∣sent martyres, numero, sed potius eorum qui Evan∣gelii totius temporibus futuri essent, ut legis veteris temporibus opponuntur. Idem itaque valent apud illum nostri temporis martyres ac martyres Christiani, qui scilicet non legis Mosaicae, sed Christianae, nomine fa∣cti essent martyres. Nec alios probare potuit. innu∣merabiles ex illo quem profert Apocalypseos loco. Nec enim ibi de certo aliquo temporis Evangelici interval∣lo egit Apostolus, sed de omnibus qui futuri essent us∣que ad seculi consummationem. Inde recte colligit ne∣mini esse de martyrii honore desperandum. Nemo (in∣quit) difficile vel arduum putet esse martyrem fieri, quan∣do videat martyrum populum non posse numerari. Non prateritorum sed futurorum martyrum multitudo huc inserviebat, ne quis sibi difficile putaret, futurum om∣nino, martyrium. Nondum certe fuisse martyres in∣numerabiles ex eo ipso constat quod de eorum passio∣nibus pene cuncta ad suam usque memoriam conser∣vata esse tradat Pontius.

* 1.214 §. LXIII. Capto Valeriano revocavit ejus edicta Gal∣lienus, restitutis ubique locis sacris. Extat hodieque e∣jus rescriptum apud f 1.215 Eusebium quod quidem ad AEgy∣ptum pertinebat, cui simile aliud aetate sua extitisse tra∣didit, ne proprium illud AEgyptiorum fuisse indul∣tum existimemus. Quod aliud AEgyptiis Episcopis re∣scriptum proprium emiserit Gallienus, quam quod an∣tea in reliquorum Episcoporum gratiam emiserat, ea erat, ni fallor, ratio, quod cum pacem Christianis pri∣mo indulgeret, nondum Gallienum principem agnosce∣rent AEgyptii. Cum enim captus esset Valerianus, pur∣puram sumsit acerbissimus iste Christianorum persecu∣tor AEmilianus, ut è Trebellio Pollione constat in duo∣bus Gallienis & triginta tyrannis. Captus est 〈◊〉〈◊〉 mistusque ad Gallienum à Theodoto. Sed post 〈◊〉〈◊〉 ut è Dionysio colligimus. 〈◊〉〈◊〉 enim iile de im∣perio Gallieni: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Annus omissus ad AEmilianum omnino spectare videtur qui Macriani, ut videtur, exemplo, purpuram in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 sumserat. Ita edictum indulgentiae emiserit 〈◊〉〈◊〉 AEgyptiis A. D. CCLXII. accuratissime, instante 〈◊〉〈◊〉 Paschali, paulo antequam illa scriberet 〈◊〉〈◊〉 Hortatur enim Christianos suos 〈◊〉〈◊〉 ut 〈◊〉〈◊〉 suam, pro concessa indulgentia, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 celebrarent. Nec enim de 〈◊〉〈◊〉 solo hic sermonem esse Dionysio, sed etiam de aliis 〈◊〉〈◊〉 si∣milibus tyrannis qualis fuit 〈◊〉〈◊〉 in 〈◊〉〈◊〉 constat ex forma plurali qua usus est 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.

§. LXIV. Inde nemo est de persecutione suspectus usque ad Aurelianum. Eum tamen ipsum 〈◊〉〈◊〉 Sulpicius Severus, vir alioqui 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Et merito quidem ille. Intentata enim duntaxat erat ab Aureliano, non item executioni mandata. Id 〈◊〉〈◊〉 manifeste indicant scriptores illis temporibus provimi, h 1.216 Lactantius & Eusebius. Ecquid illis 〈◊〉〈◊〉 verbis clarius? Verum illi ne perficere quidem quae 〈◊〉〈◊〉 licuit, sed protinus inter initia sui suroris 〈◊〉〈◊〉 est. Nondum ad provincias ulteriores cruenta ejus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 & jam Caenofrurio, qui locus est 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ipse humi jacebat. Si 〈◊〉〈◊〉 quae cogitaverat non licuit, nullos itaque ejus decreto factos 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 necesse est. Similiter i 1.217 Eusebius de eodem 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Impulsus itaque e∣rat duntaxat Aurelianus ut persecutionem adversus Christianos commoveret, & de ea rumor solum, quasi de re nondum ad exitum perducta, ferebatur. 〈◊〉〈◊〉 etiam dixit, & edictis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, à Deo esse occupatum. Nondum igitur persecutionem ex∣citaverat, vixdum etiam subscripserat edictis cum a Deo punitus est. Constricto cubito Deus conatum ejus 〈◊〉〈◊〉 Nondum igitur res erat ultra conatum peraucta, nondum etiam plagam inflixerat quam fuerat elevato cubito minatus. Ostendit etiam hoc exemplo Deus nihil unquam hujus mundi principibus adversus Chri∣sti Ecclesias licere, nisi quibus ipsi visum est tempari∣bus id fieri permiserit. Ergo Aurelianum Deus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 quidem. Convenitque ad amussim cum eo quod alibi de Diocletiani persecutione tradit idem 〈◊〉〈◊〉 primum tanquam ex alto sopore excitatum fu∣isse diabolum post illud intervallum quod persecutio∣nem Decii ac Valeriani subsecutum est. L. V. 11. c. 4. Nullo itaque in loco habuit persecutionem 〈◊〉〈◊〉 Ita sunt haec omnia perspicua, ut de 〈◊〉〈◊〉 mente 〈◊〉〈◊〉 habuerit cur dubitaret ipse Baronius. Rogat tantum, hoc si verum est, unde tot martyres in persecutione 〈◊〉〈◊〉 passi inveniuntur? Videat id cum suis 〈◊〉〈◊〉 eruditissimus Cardinalis. Sed necesse erit ut 〈◊〉〈◊〉 fidem coaevo testimonio impugnet, non 〈◊〉〈◊〉 qui Eusebii errores novis suis plerunque 〈◊〉〈◊〉 ri∣bus cumularunt, quibus aberrarunt à mente 〈◊〉〈◊〉 Eusebii. Sed Eusebio opposuit quae scripserat in 〈◊〉〈◊〉 idem Eusebius ad annum Abrahami 〈◊〉〈◊〉 Aurelianus quum adversum nos persecutionem 〈◊〉〈◊〉 fulmen juxta eum comitesque ejus ruit: ac non 〈◊〉〈◊〉 post inter Constantinopolin & Heracleam in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 veteris occiditur. Ita Chronicon, priorem partem ex

Eusebio, posteriorem ex Eutropio, ut solet Hieronymus. Sed profecto male mentem Eusebii quaesivit potius in 〈◊〉〈◊〉 quam in Historia, in primis Eusebii quam in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 cogitationibus: in Interprete quam in Graco ejus originali; in opere interpolato quam in pu∣ro nullisque interpolationibus ab auctoris mente im∣mutato. Saepe Eusebium male interpretatus est Hiero∣nymus, quod & in hoc ipso loco fecisse constabit, si tamen Graca ejus qua par erit, fide è suo Syncelli MS. repraesentarit Scaliger. Ita enim Graece scripsit Eusebi∣us: a 1.218 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Alio omnino sensu, quo innuitur antequam emissum fuisset persecutionis edictum, deterritum fuis∣se ab ejus subscriptione lapsu fulminis Aurclianum, eodemque tempore quo subscripserit structas illi fu∣isse illas, quibus perierit, insidias. Plane omnia ad mentem ejus in historia, iisdemque pene verbis con∣cepta, ut nihil sit quod de fide Scaligeri hoc saltem in loco dubitemus. Nec tamen id, quod vult Baro∣uius, ipse tradit interpres Hieronymus. Quod ait mo∣tam ab Aureliano persecutionem, id verum erat ex sententia Lactantii. Emisso enim persecutionis edicto 〈◊〉〈◊〉 fuisse necesse est. Quod vero contra testatur Lactantius impeditum esse Imperatorem quo minus pos∣set id quod cogitaverat perficere, nihil innuit in contra∣rium Hieronymus. Nescio tamen an integrioribus Hie∣ronymi codicibus usus fuerit Orosius, propius certe accessit ad mentem Eusebii. Ita enim ille: b 1.219 Novissime cum persecutionem adversus Christianos agi, nonus à 〈◊〉〈◊〉 decerneret, fulmen ante eum magno pavore eircumst an∣tium ruit, ac non multo post in itinere occisus est. Et rursus alibi clarius: c 1.220 Nona correptio fuit, cum 〈◊〉〈◊〉 persecutionem decernenti diris turbinibus terribile ac triste sulmen sub ipsis pedibus ruit. Plane innuit cum moveretur ab Aureliano persecutio, lapsum illud esse fulmen, non cum illud movisset, & unum duntaxat in∣tervallum constituit à decreto Aureliani ad ejusdem caedem, non duo ut 〈◊〉〈◊〉 à decreto ad sulmen a∣liud, aliud à fulmine ad necem Aureliani. Omnino ex sententia Graecorum quae jam Scaligero retulimus. Hodiernam tamen Hieronymi lectionem secutus est d 1.221 Prosper Aquitanus, paulo tamen Orosio recentior. At Russinus Eusebium ita intellexit acsi persecutionis edi∣cto ne subscripsisset quidem Aurelianus. Eum forte se∣cutus Orosius, nec enim Graecum Eusebium ab eo con∣sulcum arbitror. Recte itaque Eusebium & Orosium intellexit e 1.222 Baronius, & immerito illum hoc nomine rejecit vir sane maximus & de literatura chronologi∣ca meritissimus f 1.223 Antonius de Pagi. Sed errare profecto necesse est qui de veteribus Ecclesiae monumentis ma∣lunt è commentitiis recentioribusque Monachorum fabellis statuere, quam vicissim has ad illorum fidem exigere.

§. LXV. Ab Aureliano deinde ad Diocletianum nemi∣nem habent Imperatorum de persecutione suspectum. Sed nec populorum in theatris adversus Christianos cla∣mantium, nec praefectorum in eosdem decernentium ul∣la habemus in bonae fidei monumentis vel minima ve∣stigia. Sed vero haec ut omnium longissima erat, ita etiam forte saevissima, certe martyrum proventu erat copiosissima. Inde factum ut AEram Diocletiani re∣centiores Graci AEram martyrum appellent. Ut ta∣men fieri solet, qui multorum criminum revera rei sunt, ut multis praeterea commentitiis criminibus one∣rentur; ita veram hujus persecutionis saevitiam longe tamen, quam fuit, saeviorem repraesentant fabulatores. Quod quidem eo faciunt securius, quod paucissima extent etiamnum illius persecutionis sincera monu∣menta quibus revincantur. Qui historiam ejus ple∣nissime executus unum habuimus Eusebium (excribunt enim illum recentiores alii) qui tamen ipse paucissi∣ma habet de martyribus qui alibi passi essent praeter∣quam in imperio Diocletiani. Magnam fecit huic hi∣storiae accessionem editus nuper à doctissimo Baluzio Lactantius de mortibus persecutorum. Et quidem gra∣tulandum rei literariae Ecclesiasticae, gratulandum Ec∣clesiae catholicae, gratulandum ipsi Lactantio, quod eum nactus fuerit editorem, virum ita candidum, ita veri∣tatis amantem, ita alienum à Partium studiis atque praejudiciis. Aliter foret ut lucem fortasse nunquam expertus aeternum latitasset, in ipso partu vel sup∣pressus vel etiam forte penitus extinctus. Infelicio∣rem certe fuisse ferunt S. Chrysostomi epistolam ad Cae∣sarium. Jam cum habemus alium quem cum Eusebio contendamus auctorem coaevum, nihil erit sane in recentiorum martyrologiis atque menologiis quod his tan∣tis consentientium suffragiis conferendum putent viri paulo cordatiores atque peritiores.

§. LXVI. Quod itaque per totum hujus imperium persecutionem fuisse putent, longe abest ut verum fue∣rit. g 1.224

'Multa erant è contra prolixisimae imperato∣rum in Christianos benevoleuitae indicia. Regendas Christianis provincias crediderunt, omni sacrificandi metu, qui praefectis provinciarum ex officio immine∣bat, illos liberabant. Quin & in ipsis 〈◊〉〈◊〉 palatiis, liberi versati sunt. Ipsae eorum uxores & liberi & servi erant Christiani. (Tales fuisse con∣stat h 1.225 Diocletani uxorem Priscam, & filiam ejusdem Valeriani, Maximiani autem Galerii uxorem.) * 1.226 His ea quae religionis suae erant, tam verbis quam factis libere exequendi coram semetipsis potestatem dede∣runt; ipsis ob hanc fidei suae libertatem gloriari ac se ostentare quodammodo permittentes; eosque prae ceteris omnibus ninistris praecipuo quodam amore complectebantur. Id genus exempla aliqua profert Eusebius. Quin & singulis Ecclesiarum antistitibus summus honor, cultus ac benevolentia ab omnibus tam privatis quam provinciarum rectoribus desatus est. Innumerabilem praeterea hominum quotidie ad fidem Christi confugientium fuisse turbam, immen∣sum Ecclesiarum in singulis urbibus numerum, illu∣stres populorum in sacris aedibus concursus, quo fa∣ctum esset ut priscis aedificiis jam non contenti in singulis urbibus spatiosas ab ipsis fundamentis extrue∣rent Ecclesias, tradit Eusebius. Quin & haec progressu temporis increscentia, & quotidie in majus ac me∣lius proficientia, nec livor ullus atterere, nec mali∣gnitas daemonis fascinare, nec hominum (inquit) insi∣diae prohibere unquam potuerunt, quamdiu omnipo∣tentis Dei dextera populum suum, utpote tali diguum praesidio, texit atque custodiit.

Videant fabulato∣res qui prioribus illis 〈◊〉〈◊〉 annis martyres passos volunt, videant, inquam, quomodo haec possint cum suis commentis conciliare.

* 1.227 §. LXVII. Confessum hic tenemus Baronium. Quan∣tum (inquit) haec adversentur actis sanctorum martyrum, quae certis desiuita temporibus sunt suis locis superius reci∣tata, nemo non videt. Opponit tamen Eusebio testimo∣nium Constantini, Eusebio proculdubio anteserendum si pro Baronio sententiam tulisset. k 1.228 Ait ille sete 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 interfuisse cum consultaret de Apollinis oraculo Diocletianus quo fuerit deinde in Christianorum perse∣cutionem concitatus. Quod se admodum puerum Con∣st antinus appellet, cum huic interestet consultationi, col∣ligit Baronius circa initia Diocletiani, annum autem Constantini IX. circiter illam contigisse. Sed non ne∣cesse est ut admodum soliciti simus de hoc Baronii ar∣gumento cum tempus ipsum hujus consultationis ac∣curate consignatum habeamus ab ipso Lactantio, ut sta∣tim videbimus. Nec enim de alio Apollinis oraculo quam illo quod decennalem persecutionem immedia∣te praecessit, Constantins verba intellexit CI. Baluzius.

Quod vero 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 IX. circiter Constantini annum necesserio designare existimarit 〈◊〉〈◊〉 non observa∣vit profecto illius seculi, in hominum aetatibus desi∣gnandis, morem licentissimum. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ad tricesimum usque aetatis annum extendi observavit non uno in loco doctissimus 〈◊〉〈◊〉 Gordianum XIII. ad mi∣nimum annos natum infantem appellat a 1.229 Capitolinus. Verisimilius tamen est XV. tunc egisse annum si 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ut periisse auctor est b 1.230 Junius Cerdus apud Ca∣pitolinum. Si infans fuerit ea aetate Gordianus, non erit quod miremur anno CCCII. puerum fuisse 〈◊〉〈◊〉 Sed de ipso Constantino non sunt istiusmo∣di loquendi formae sine exemplo. Anno CCCVI. ju∣venem appellat c 1.231 Lactantins. Anno CCCVII. cum Fau∣stam uxorem duceret filiam Maximiani Herculii ita de eo auctor d 1.232 Panegyrici Epithalamii: O divinum tuum, Maximiane, judicium qui hunc tibi jure adeptionis nepe∣tem, majestatis ordine 〈◊〉〈◊〉 etiam generum esse voluisti, Divi, inquam, Constantii 〈◊〉〈◊〉 in quem septima (leg. proculdubio se prima) 〈◊〉〈◊〉 juventa transsudit, &c. Idem tradit primam suam uxorem, Crispi matrem, ab ipso sine 〈◊〉〈◊〉 duxisse Constantinum, ut prime ingressu 〈◊〉〈◊〉 formaret animum maritalem, & fuisse novum jam tum miraculum 〈◊〉〈◊〉 uxorium. Ita itaque sibi in∣vicem connectuntur finis pueritiae, ingressus adoloscentiae & juventus, ut in annos maritales omnes conveniant. Qui autem prima fuit juventa anno CCCVII. quid mi∣remur si puer idem fuerit anno CCCII? Donandum certe aliquod vehementiae illi quae tam in illa Con∣stantini lege, quam in oratione ejusdem ad sanctorum coe∣tum, variis exemplis elucet.

§. LXVIII. Primum persecutionis gradum in mili∣tes fuisse tradit e 1.233 Eusebius in historia, ex Chronico om∣nino intelligendus. Ad annum Diocletiani XVII. num. Abrahami MMCCXVII. Veturius (inquit) magister mi∣litiae 〈◊〉〈◊〉 milites persequitur, paulatim ex illo jam tempore persecutione adversum nos incipiente. Biennio anteriorem ponit editio Pontaci, triennio Prosper A∣quitanus & acta Marcelli centurionis, si tamen since∣ri sint illius anni in actis Coss. Faustus & Gallus, quod negat Antonius de Pagi. Sed recte omnino constituit editio Scaligerana. Convenit enim f 1.234 Lactantius qui om∣nia ordine temporis accuratissimo disposuit. Occasio∣nem ait captasse hujus persecutionis Diocletianum è quibusdam ejus 〈◊〉〈◊〉 quibus ventura quaerebat. Cum enim cruce se signassent qui aderant Christiani, sacra turbata sunt, 〈◊〉〈◊〉 aruspices, nec solitas in extis notas videbant, &, quasi non litassent, sapius immolabant. Tandem respondit magister Aruspicum, idcirco non respon∣dere sacra quod rebus divinis profani homines interessent. Inde Diocletiani furor in Christianos accensus est. Tem∣pus notat Lactantius, cum ageret in partibus Orientis, & cum esset pro timore scrutator rerum futurarum. Is timor quisnam fuerit, è superioribus facile colligimus. Cum enim Galerium 〈◊〉〈◊〉 Narseum per Armeniam misisset, ipsum dixerat g 1.235 Lactantius in Oriente substitisse aucupantem exitus rerum. Omnino haec sibi invicem conveniunt accuratissime. Idem enim valet aucupare exitus rerum in priori loco, quod in posteriori, 〈◊〉〈◊〉 res 〈◊〉〈◊〉 & venturae quarere. Nec sunt alio ea sa∣crificia referenda. Omnino maximo erat in metu Dio∣cletianus, cum jam duobus praeliis superatus fuistet à 〈◊〉〈◊〉 Galerius, ut proinde ad nativam sibi supersti∣tionem duxerit esse confugiendum. Et cum dixisset 〈◊〉〈◊〉 reducem deinde à victoria Galerium 〈◊〉〈◊〉 Iude superbiamque sibi attulisse, &c. ita illam digressio∣nem repressit: sed 〈◊〉〈◊〉 de factis ejus dicere, ne confun∣dam 〈◊〉〈◊〉 Ex quibus intelligimus tum admodum folicitum fuisse de 〈◊〉〈◊〉 ratione Lactantium, tum victorium illam pracessisse quae statim esset traditurus, Ergo in A. D. CCCI. 〈◊〉〈◊〉 haec prima militum per∣secutio. Quae enim in contrarium profert ex actis Marcelli doctissimus Pagi, ea certe suspecta sunt, nec cum Lactantii fide ulla ex parte conferenda.

§. LXIX. Sed videamus quonsque prima haec 〈◊〉〈◊〉 processerit. Ita itaque h 1.236 Lactantius: Tum ira 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 non eos tantum qui sacris ministrabant, sed a∣niversos qui erant in palatio, jussit, & in eos, si 〈◊〉〈◊〉 afsent, verberibus animadverti; datisque ad 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 etiam milites cogi ad nefanda 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 qui non parnissent, militia solverentur. Emissa itaque sunt adversus milites persecutionis edicta, nondum ta∣men sanguinaria. Ita enim sequitur: Hactenus 〈◊〉〈◊〉 ejus & ira processit, nec amplius contra legem aut 〈◊〉〈◊〉 Dei fecit. Passos tamen aliquos, licet non pro Imperatoris edicto, at pro ministri propria saevitia, do∣cet Eusebius, sed ita docet, ut innuat omnino fuisse paucissimos. Nec enim alium 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 inteliigit in ejus historia Valesius quam quem Veturium appella∣verat in Chronico, & magistrum militiae; nec sane alius erat intelligendus qui i 1.237 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Magister militiae qui primus persecutionem aggressus est, non alius ut puto fuerit quam qui justa Imperatoris in Palatinos milites executus ess. Age. bat enim hoc tempore, in Oriente, ut dixi, 〈◊〉〈◊〉 In eo autem Orientis praetorio erat illud etiam officium 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. sive 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 justa Im∣peratorum praecipue demandabantur, ea praesertim quae milites spectabant. Maximini edicta adversus 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exe∣cutioni mandarunt, Eus, de Mart. Pal. c. 9. 〈◊〉〈◊〉 praetorii reddit eo in loco Valesius. Rursus consesso∣res in metallis cum Gentilium invictam novamque persecutionem liberioribus suis synaxibus concitassent, à praefectis metallorum primo ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 etiam ibidem Eusebius appellat, ab eo deinde missi sunt ad Caesarem Maximinum, ib. c. 13. Hic ducem vertit Valesius qui militaribus copiis 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Ducem etiam vertit L. VIII. c. 4. Ego neutra interpretatione Eusebii mentem existimo assecutum es∣se Valesium; propius tamen accessisse ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 officium praefectum praetorio. Id tamen unum me ab ea sententia alieniorem facit quod praefectos praetorio nul∣los alibi legamus praeterquam in provinciis 〈◊〉〈◊〉 qualis nondum fuerat Oriens quo tempore agebat ibi Diocletianus. Potius itaque magistium 〈◊〉〈◊〉 red∣dendum censuerim. Illius enim officii in provinciis non Caesareis meminit saepissime Ammianus 〈◊〉〈◊〉 Huic itaque persecutionis illius quae in milites exer∣cenda erat, curam commisit Imperator. Ita recte verterit Hieronymus. Hos verberibus animadverti jusserat Diocletianus. Ex his verberibus nonnullos 〈◊〉〈◊〉 fuisse crediderim, quos tamen cum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicat Eusebius, id palam, uti dixi, innuit fuisse paucissimos. At in edicto nulla est omnino verbe∣rum mentio. Militia duntaxat erant solvendi. Quos igi∣tur per provincias passos comminiscuntur, illi 〈◊〉〈◊〉 & quae passos tradunt monumentorum, hoc 〈◊〉〈◊〉 o no∣mine fides vacillabit. Sed redeamus ad historiam.

§. LXX. Dimissus itaque à Diocletiano 〈◊〉〈◊〉 in proprium rediit imperium, nempe ut novum exerci∣tum conscriberet. Per Illyricum enim 〈◊〉〈◊〉 no∣vas illas copias esse contractas tradit Eutropius. In hac cura reliquam anni, quae supererat, partem insumtam verisimile est, ita tamen ut vere appetente paratus expeditioni fuerit. Consestim enim exercitum illum è veteranis ac tyronibus esse contractum auctorem habemus Schotti Victorem in 〈◊〉〈◊〉 Ergo A. D. CCCII. pri∣mo vere movit in Persas, itinere per Asiam ut vide∣tur minorem disposito, quos etiam in Armenia majo∣ri, uno, ut videtur, praelio penitus debellavit. Inde tempus aliquod nuntiis ultro citroque ad Diocletia∣num mittendis de pacis conditionibus insumtum esse verisimile est, ita ut reversus, à Diocletiano in Mesopota∣mia, cum ingenti k 1.238 honore susceptus fuerit. Haec omnia ante autumni finem gesta esse constat. Rediit l 1.239 enim 〈◊〉〈◊〉

aliquanto tempore in Bithyniam hyematum Diocletia∣nus. Hoc tempus quantum voluerit Lactantius ex hac rerum serie colligimus. Illum secutus est postea Ga∣lerius, ut totam illam hyemem consultationibus de persecutione insumserint. Repugnabat diu Diocletia∣nus, satis esse monens, si (quod ipse antea fecisset) a 1.240 Palatinos tantum ac milites ab ea religione prohiberet. Cum Galerium deflectere non posset; consulti deinde amici, tum etiam Dii, & prae aliis Apollo Milesius. Tan∣dem Diocletianus, cum nec amicis, nec Caesari, nec 〈◊〉〈◊〉 posset reluctari, hanc tamen moderationem (inquit Lactantius) tenere conatus est ut eam rem sine sanguine transigi juberet, cum Caesar vivos cremari vellet qui sacri∣ficio repugnassent. Nondum itaque ad coedes consen∣serat Diocletianus. Suffragatur huic temporum dispo∣sitioni Eusebius qui huic anno Diocletiani XVIII. tri∣buit victoriam Galerii.

§. LXXI. Successit itaque fatalis annus Diocletiani XIX. Christi CCCIII. Coss. Diocletian. VIII. Maximiano VII. in quo omnes fere consentiunt initium decenna∣lis persecutionis esse collocandum. Quod enim aliter habeatur in Augustino, id codicum potius quam Augusti∣ni vitio Actorumve tribuendum probavit Valesius. Hoc itaque anno, absoluta jam hyeme, vere ineunte (quod ab hirundinum visu ventisque Chelidoniis arces∣sunt scriptores Romani, quorum utrosque mensi Februa∣rio assignant) jam conveniebat de persecutione, b 1.241 inqui∣rebatur duntaxat, (ominis causa) peragendae rei dies a∣ptus & felix, tandemque terminalia delecta sunt, ut quasi terminus imponeretur 〈◊〉〈◊〉 religioni. Is erat VII. Kal. Mart. Feb. XXIII. Eo itaque die Ecclesiam di∣ruebant, Scripturas incendebant Nicomediae, quod reli∣quo deinde imperio foret in exemplum. Proximo die Feb. XXIV. c 1.242 edictum Nicomediae propositum est, quo cavebatur ut religionis illius homines carerent omni ho∣nore ae dignitate, tormentis subjecti essent ex quocunque ordine aut gradu venirent, adversus eos omnes actio cale∣ret, ipsi non de injuria, non de adulterio, non de rebus ablatis agere possent, libertatem denique ac vocem non ha∣berent. Ita Lactantius. Unum tamen illud in duo edi∣cta dispescuit d 1.243 Eusebius, diverso etiam tempore ad pro∣vincias missa. Primum erat de Ecclesiis ad solum us∣que diruendis, sacris codicibus incendendis, utque hono∣rats infamia notarentur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quem locum vulgo non intelligunt interpretes, quo pacto nempe fieri posset ut qui jam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 essent, libertatem ta∣men aliquam retinerent qua possent deinde privari. Sed non erat hoc pro Romanorum legibus difficile, Liberti enim qui inferiori illo libertatis gradu donati essent (superiorem enim fuisse quo omnis servitutis 〈◊〉〈◊〉 deleretur, ostendit Appianus) adhuc erant 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. & actione ingrati tenebantur ut, si minus fuissent in patro∣nos officiosi, facile libertatem amitterent, quod si privatis jure Romano concessum fuerit, nihil erit sane quod mire∣mur si ex legum actionibus eadem privarentur. Simile habemus exemplum in edicto Valeriani quod è Cypriano nostro supra retulimus. Caesariani enim ibi erant li∣berti Caesaris quos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellat Dio Xiphilini in Severo. Hos confiscari, & vinctos in Caesarianas possessio∣nes descriptos mitti, jussit e 1.244 Valerianus. Quod autem in suos duntaxat Caesareos libertos constituit Valerianus, id in alienos etiam constituerint principes seculi Dio∣cletianei. De primo hoc edicto intelligo quod scripsit Eusebius mense Dystro secundum Syros, Martio Roma∣no, esse propositum in Syria, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Propter maximam enim Paschalium solen∣nium frequentiam jam maxime erant Ecclesiae necessariae cum essent ex edicto diruendae. Scio aliter Eusebium intellexisse tam excriptores ejus antiquiores, quam recen∣tiores etiam interpretes. Id tamen voluit, ni fallor, non in ipsa paschali festivitate, sed cum immineret se∣ria passionis, propositum in Syria edictum de Ecclesiis diruendis. Cyclum Anatolii Syros secutos verisimile est, cujus limes Paschalis erat aequinoctium Sosigenis Mar∣tii XXV. Ergo illum sequi oportebat 〈◊〉〈◊〉 Pas∣chalem. Et tamen ante Martium finitum propositum esse edictum necesse erat, si Syrorum Dystro propositum fuerit qui Romanorum Martio respondet.

§. LXXII. Erat & aliud ex f 1.245 Eusebii testimonio edi∣ctum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, non multo post superius emissum, quo mandatum est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 omnes ubicunque Ecclesiarum, primum quidem ut conjicerentur in vincula, deinde vero ut Diis sacrificare omnibus modis cogerentur. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 omnes cujuscunque ordinis clericos intellexisse Imperatores è decreti executione manifestum est. Quod vero hujus etiam edicti duplicem rursus gradum distin∣xerit Eusebius, id certo fecit consilio, & ex rei ge∣stae veritate. Cum enim alibi dixisset pro primo hu∣jus edicti gradu ita carceres fuisse repleros Episcopis, presbyteris, diaconis, lectoribus atque exorcistis, ut nullus iis qui ob alia crimina condemnati essent, jam locus superesset; ita deinde novi edicti sententiam explicat, g 1.246 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Hujus forsitan edicti tempus designavit quicunque Eusebio notulam illam subjunxit quam habemus hodie in fine li∣bri VIII. cum ait mense Xanthico sive Aprili, edicta Sy∣riam appulisse de persecutione. Quod enim ille de primo illo edicto intellexit, fieri non potest ut ve∣rum fuerit, cum contra ipse Eusebius veteresque om∣nes Eusebii tam interpretes quam excriptores prius il∣lud edictum eo quo dixi tempore propositum affirment. Convenit praeterea tempus Procopii primi martyris Pa∣laestini, quamvis illud vitiosissime expresserit h 1.247 Eusebius, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Nec convenit VIII Daesii cum VII. Id. Jun. nec utrivis feria IV. Rectius omnino Acta Latina quae è duobus MSS. profert CI. Valesius, in haec verba: i 1.248 Dies erat septima Julti mensis quae VII. Idus Julii dicitur apud Latinos. Cyclo Solis IV. Litera Dominic. C. VII. Julii est feria IV. Quod autem VII. Id. appellarit Eusebius illorumque Actorum auctor, obliti sunt Julio VI. esse Nonas. Aliter foret VII. Julii esset revera pro VI. Iduum numerandus. Tam ita∣que tardus erat in persecutione Diocletianus, tamque à Christianorum sanguine alienus, ut, exceptis illis qui Nicomediae incendii nomine, licet falso, puniti sunt, ne cruciatus quidem permitteret provincialibus in Christianos, omni licet conatu, renitente in con∣trarium atque impellente Galerio. Ita itaque media fere primi anni pars incruenta transiit. Nec enim ve∣risimile est segniores in Palaestina quam in aliis pro∣vinciis fuisse persecutores. Sed nec multos reliqua illius anni parte passos fuisse probabile est. Imprimis quod solorum esset clericorum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, inquit k 1.249 Eusebius, juxta edicta superius memorata; tum etiam quod cruciatibus potius quam 〈◊〉〈◊〉 saevitum sit, ut qui martyrium passi sunt, eorum plerique ipso cruciatuum dolore extincti fuerint; tum etiam quod captos cruciatosque facillime dimitterent, etiam l 1.250 invitos nonnullos, si quid viderentur, vel tacentes, vel si loqui etiam non possent, de invicto illo patientiae robore re∣mittere; tum etiam quod in civitatibus duntaxat capi∣talibus, & quidem instantibus sestis solennibus, cum dimittendi reliqui essent pro more captivi, plecteren∣tur, etiam quibus non indulgendum censuissent Impe∣ratores, vel in usum spectaculorum reservarentur ut cum bestiis depugnarent. Unicum autem praeterea festum hoc anno memorat Eusebius quo passi sint Chri∣stiani, viz. Novembr. XVII. appetente jam Diocletiani die vicennali Novembr. XX. secundum Lactantium. Ea occasione duos solos Caesareae passos memorat Eusebius, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (inquit) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.

§. LXXIII. Quod tamen ille primo persecutionis an∣no

tribuit, id secundo tribuendum existimo, anno ni∣mirum AEra vulg. CCCIV. Hoc enim anno finem fu∣isse ait Vicennalium, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quod non observavit in sua incerpretatione 〈◊〉〈◊〉 Legendum itaque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Neque vero est ut hoc exeidisse putemus Eusebio. Quanquam e∣nim recte ille persecutionem XIX. Diocletiani anno assignaverat tam in chronico quam etiam in historia, idem tamen sui oblitus, de eo anno ita loquitur qua∣si fuisset etiam XX. Ita Imperatores ait, dum benevolo in Christianos animo fuissent, a 1.251 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Vicennalia itaque prima quae fine anni XIX. principio XX. celebrata essent, jam praterita asseruit cum inciperet petsecutio, quae tamen eo ipso persecuti∣onis anno celebrata esse tradit auctor certisfimae fidei Lactantius. Inde etiam est quod secundo persecutio∣nis anno purpuram deposuisse tradit Diocletianum atque Maximianum, quod tamen non ante III. annum, Chri∣sti nimirum CCCV. fecisse constat è Lactantio. Mi∣rum tamen cum ea ipsa b 1.252 Eusebii verba de secundo an∣no excripserit Hieronymus, ad annum tamen persecu∣tionis III. ea apposuisse, in librario, potius quam Hie. 〈◊〉〈◊〉 tribuendum sit. Certe alienum erat à mente Eusebii qui ita etiam alibi scribit: c 1.253 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cum mentis suae statu deje∣ctus ad privatam se vitam contulit Diocletianus, cum Herculio. Biennium tamen superasse constat è Lactantio. Persecutionem à mense Martio anni CCCIII. arcessit, uti diximus, Eusebius. At purpuram Nicomediae depo∣suit Diocletianus ipsis Kalendir Maiis anni CCCV. eo∣dem teste d 1.254 Lactantio, cui etiam consentit, sui rursus oblitus, Eusebins, cum tertio tandem anno persecutio∣nem à Maximino excitatam scribit, qui tamen Caesar eodem tempore factus est quo excessit imperio Dio∣cletianus. Quanquam autem inftar omnium unus sit habendus Lactantius, sunt tamen & alia quae fidem e∣jus hac in causa commendant. Certum est ex historia eodem tempore quo deposuerint imperium Diocletia∣nus atque Maximianus, Augustos factos Constantium at∣que Galerium, Caesares etiam Severum atque Maximi∣num; ita ut Severum sua purpura vestierit Maximia∣nus, sua etiam Diocletianus Maximinum. Curavit enim Galerius ut illa Diocletiani, quam appellat, dispositio accuratissime servaretur, ut nunquam res∣publica duobus Augustis, duobus Caesaribus careret. Appellat Diocletianum & Maximianum, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in edicto suo Maximinus ap. Euseb. Hist. Eccles. IX. 9. non facturus proculdubio ni ab illis Caesares facti fuissent ipse & Severus. Filiorum enim adoptio∣ne Caesares, fratrum adoptione aequales Augustos crea∣bant illius aevi Imperatores. Atqui anno CCCV. Augusti facti sunt Constantius atque Galerius. At Con∣stantio qui obiit A. D. CCCVI. annuum imperium tribu∣it Victor. Conveniunt & Fasti nostri Alexandrini Theo∣uu, in quibus ita legimus: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Rectissime ex regulis eruditissimi Pagi quas ille fibi hac in causa adversas fuerat suspicatus. Inde constat VI. consulatus quem A. D. CCCVI. ges∣serunt Constantinus atque Maximianus fuisse Augustum utriusque imperium priore anno susceptum. Quod ve∣ro ad Caesares attinet, quanquam Eusebius eos pro∣ximo anno à depositione Liocletiani Caesares factos as∣serat, nempe à Galerio, quod ex ipsius Maximini edi∣cto refutavimus, at certe tempus Caesarei eorum impe∣rii satis accurate consignavit, anno CCCV. Eodem spectat quod 〈◊〉〈◊〉 tandem persecutionis anno persecutio∣nem dicat à Maximino suisse resuscitatam: quod denique 〈◊〉〈◊〉 secundo imperii sui anno testetur interfectum, quem anno CCCVII. concidisse (quo consulem illum habet cum Maximino Theon) manifestum est. Ipsi illi Fasti quibus Coss. An. CCCVI. novi habentur Augusti, anni CCCVII. novi 〈◊〉〈◊〉 omnem prorsus dubitandi rationem excludunt de anno innovati 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 tamen gravissimos esse, in contrarium, 〈◊〉〈◊〉 Coss. An. CCCIV. tradunt imperio cessisse 〈◊〉〈◊〉 Idatium imprimis & Zosimum. Utcunque sive 〈◊〉〈◊〉 sive nomen etiam imperii retinucrit, ab eo certe tem pore probabile est, omnia pro arbitrio suo 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Atque ita fortaste Eusebius cum 〈◊〉〈◊〉 & Victore Caesarum auctore conciliandus. Id 〈◊〉〈◊〉 ent ex hac hypothesi certum, quamdiu rempub. 〈◊〉〈◊〉 stravit Diocletianus, usque ad annum CCCIV. in so∣los clericos esse capitali poena animadversum, 〈◊〉〈◊〉 laicos illud pertinuisse periculum. Quae certe 〈◊〉〈◊〉 conveniunt cum iis quae de Diocletiano observavit Lactantius, fuisse illum à sanguinariis edictis, in hac saltem Christianorum causa alienissimum.

* 1.255 §. LXXIV. Successerunt deinde anno CCCIV. si Eusebio credimus, edicta saeviora, quibus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Quo tempore Timotheum tradit Ensebius, post 〈◊〉〈◊〉 tormenta, tandem tenui ac lento igni 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Plane haec edicta Galerium sapiunt 〈◊〉〈◊〉 quem f 1.256 Lactantius ait vivos illos cremari 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 sacrificio repugnassent, etiamnum imperium 〈◊〉〈◊〉 Diocletiano. Postea etiam ejus decreta ita 〈◊〉〈◊〉 Lactantius ut omnino hisce 〈◊〉〈◊〉 ad 〈◊〉〈◊〉 respondere videantur, si tamen locum illum 〈◊〉〈◊〉 grum sincerumque haberemus. g 1.257 Dignitatem 〈◊〉〈◊〉 non babentibus poena ignis fuit, & 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Christianos permiserat, datis legibus ut post 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 lentis ignibus urerentur. Tum modum illum cru∣ciatus ita describit ut Eusebiano respondeat. 〈◊〉〈◊〉 equidem mutila haec videri, & in eam forte interpo∣landa sententiam, ut quae de exclusione à legum bene∣ficio vel exilio molliora statuisset in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 permittente utique, non probante 〈◊〉〈◊〉 num, 14. ea Galerius jam Augustus novis legibus re∣vocarit, & quidem durioribus illis quas ille 〈◊〉〈◊〉 Diocletiano consuluisset, num 11. Quo vero tempore haec emissa essent, ex Agone Caesariensi colligendam. A∣gon quinquennalis Herodis ab eo in honorem 〈◊〉〈◊〉 in dedicatione Caesareae instituta anno Herodis. XXV. II. ex quo Hierosolymis potitus est, Olymptad. CXCII viz. anno olympiadis tertio, incidit in annum U. C. pro AEr. Varroniana DCCXLV. Mortuus est 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Caesariensibus anno Claudii III. U. C. DCCXCVII. qi quartus est atque adeo agonalis ab illo, quem dixi, He∣rodis agone primo, accuratissime. Ab illis si 〈◊〉〈◊〉 supputationis exordiamur, annus Christi CCCIV. qui est U. C. ML VII. erit, fateor, agonalis. Sed de hec ludo rectius è omnino coaevis monumentis quam etam longe repetendis originibus statuemus. Si haec 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cujus meminit secundo suo, quem nu∣merat, anno persecutionis Eusebius, sit pro 〈◊〉〈◊〉 quinquennalium solennitate aliqua redeunte habenda: ego de illa potius intelligendam arbitrarer quam de∣signat h 1.258 Eusebius infra in marturio Pamphili ejusque so∣ciorum, nempe V. Dystri III. Non. Martu, quo 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 genii natales gentes celebrarent, urbs 〈◊〉〈◊〉 suae natalitia, ab Herodis tamen illis quae videntur in∣tercidisse, aliquantum discrepantia. Certe 〈◊〉〈◊〉 propria erat id genus idololatrica solennitas, non 〈◊〉〈◊〉 nedum ut à Judaeo fuerit instituta. Convenit etiam mensis Dystrus. Qui enim post 〈◊〉〈◊〉 ab hac so∣lennitate dies occisi sunt, illos XXIV. Dystri 〈◊〉〈◊〉 tradit Eusebius. Septimus is erat persecutionis annus quo pastus est cum suis Pamphilus. Ille itaque, si pro consuetudine agonum quinquennalium qui IV. quoque anno solido absoluto redire solebant, fuerit 〈◊〉〈◊〉 plane sequitur ut de III. persecutionis anno 〈◊〉〈◊〉 debeant quae de II. tradit Eusebius, illum fuisse simi∣liter agonalem. Quae sane mirifice faciunt ad con∣firmandam illam Lactantii c'ronologiam quam 〈◊〉〈◊〉 accuratissime diligentissimeque 〈◊〉〈◊〉 Ita 〈◊〉〈◊〉 ut

〈◊〉〈◊〉 prodierint illa Galerii edicta ante annum persecu∣tionis III. Christi CCCV. quo se purpura exuerunt se∣niores Augusti, atque adeo hucusque verum fuisse quod ait Eusebius in solos Ecclesiarum antistites vim omnem persecutionis incubuisse, saltem pro ditione 〈◊〉〈◊〉

§. LXXV. Videamus itaque jam qualis fuerit in reliquis imperii partibus eadem illa persecutio. In Galerii imperio omnino probabile est pro saevissimi principis ingenio fuisse etiam saevissimam. Sed nulla habemus de eo coaeva monumenta quae qualis fuerit testatum faciant. Constantium ab initio amicissimum, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, tradit a 1.259 Eusebius. Idem & in scholio quod fini lib. VIII. subjunxit studiosus quispiam, non ipse forsitan 〈◊〉〈◊〉 ex Eusebio tamen sua maximam partem mutuatus, & iisdem fere verbis. Discrepat nonnihil b 1.260 Lactantius, cujus haec sunt verba: Constantius, ne dissentire à majo∣rum praeceptis videretur, conventiculae, id est, parietes, qui restitui poterant, dirui passus est, verum autem Dei tem∣plum, quod est in hominibus, incolume servabat. Nec id temere. Infra enim de Constantino jam Augusto ita scribit: c 1.261 Suscepto imperio Constantinus Augustus nihil egit prius quam Christianos cultui ac Deo suo reddere. Haec suit prima ejus sanctio sanctae religionis restituta. At nihil habuit agendum Constantinus si nihil fuisset à patre ejus Constantio in Christianorum causa innova∣tum. Ego Lactantio potius crediderim scriptori di∣ligentiori rerumque Latinarum longe peritiori. In eo tamen uterque convenit nullam fuisse quae marty∣res fecerit in Constantii ditione persecutionem. Con∣firmatque doctissimus Baluzius ex epistola Donatista∣rum apud d 1.262 Optatum ex Eutropio. Cuncta autem quae trans Alpes erant Constantio credita ait Victor Schotti. Ergo non Britannias modo, & Gallias, sed Hispanias, regebat, nec enim illas aliis ditionibus accensuit idem Victor. Habentur equidem nonnulla in canonibus concilii Eliberitani ad cultum idololatricum spectan∣tia, verum ea talia pleraque ut sponte potius admissa, quam à magistratu coacta videantur. Unum illud pro∣pius huc attinere videtur, de illis qui non e 1.263 immo∣laverant, sed munus tantum dederant, eo quod se à funestis abstinuerant sacrificiis. Erat enim ea ipsissi∣ma libellaticorum causa, ut eam describit noster mar∣tyr Ep. ad Antonianum. Sed cum nullum accederet Constantii edictum, non aliorum esse potuit ea perse∣cutio quam urbicorum magistratuum, qui cum gladii po∣testate carerent, nullos certe martyres coronare pote∣rant. Quae etiam in concilio f 1.264 Arelatensi habentur de causa traditorum, ea certe non ad domesticam ali∣quam causam attinebant, sed ad Asrorum illam de schismate Donatistarum, eujus illos cognitores judices∣que dederat Imperator. At si aliqua fuisset, ut exi∣stimat Baluzius, illis in partibus persecutio; fieri om∣nino vix potuit quin in illorum conciliorum canoni∣bus saltem aliquos haberemus de traditoribus propriis lapsisque quales ediderunt, quae proximis à persecu∣tione temporibus convenerunt in Oriente, Synodi 〈◊〉〈◊〉 & Ancyrana. Quae porro recentiorum fidei astruendae protulit ex Eusebio Baluzius, ea statim ex∣ponemus.

§. LXXVI. Pergendum interim ad imperium Her∣culii. Nam praeter Gallias, ab Oriente usque ad Occa∣sum, tres (inquit g 1.265 Lactantius ) acerbissimae bestiae saeviebant. De Maximiano etiam ita: h 1.266 Senex Maximianus libens 〈◊〉〈◊〉 per Italiam, homo non adeo clemens. Cum vero tempora in Africa quam alibi certiora habeamus, pro∣pter gravissimas illas, quae inde ortae sunt, de Dona∣tistarum schismate disputationes, inde possumus de re∣liquis Maximiani partibus certissime judicare. Ince∣pit autem ea etiam in Africa, eodem illo quo dixi an∣no CCCIII. Ita enim Alfius Caecilianus, cujus Duumvi∣ratu coepta persecutio est, in i 1.267 actis purgationis Felibis Aptungitani à Baluzio editis: Non modicum (inquit) tempus est ex quo duumviratum administravi, anni sunt un∣decim. Gesta illa sunt Coss. Volusiano & Anniano A. D. CCCXIV. Inde si retrorsum numeres annos XI. in A. D. CCCIII. incides accuratissime. Facessant itaque quae ex vitiosis S. Augustini codicibus crucem hactenus chronologis fixerunt in statuendo hujus persecutionis initio. Ut itaque eo anno, ita certe vix ante mensem Aprilem edicta persecutionis Africam appellere potue∣runt. Sed alia erant omnino haec edicta Maximiani ab iis quae ediderant priores Ecclesiae persecutores. Ne∣minem jam passum legimus eo solo nomine quod fu∣isset Christianus, neminem quod gentilium idolis sacri∣ficare recusasset. Sed ne eo quidem nomine quo usum diximus Diocletianum, quod quis esset clericus: sed eo quod sacros codices tradere renuisset. Id etiam fuis∣se videtur è Maximiani edicto capitale siquis collectam sacerdos celebrasset, vel ei etiam laicus interfuisset. Hoc certe uno nomine passi sunt quorum passiones no∣bis conservavit editus à k 1.268 Baluzio auctior Donatista. Non Christianitatem, ne sacerdotium quidem, objicit Saturnino presbytero proconsul, sed synaxim. Tu (in∣quit) contra jusionem Imperatorum & Caesarum fecisti, ut hos omnes colligeres. Et rursus confesso Christiano, Non quaero (l 1.269 inquit) utrum Christianus sis, sed an colle∣ctam feceris, vel Scripturas aliquas habeas? Multos equi∣dem periculo involvebant hujusmodi edicta, cum qui∣cunque synaxibus interfuissent de vita illis esset pericli∣tandum. Sed neminem profecto involvebat nisi spon∣te sua periculum adeuntem (quod certe animorum erat plusquam vulgarium) neminem nisi deprehensum, quod saepe contigisse vix est verisimile, & invidiam confla∣bat deprehendentibus ipsa poenae illa gravissima atrocitas. Et vero illos qui vel minima victoriae specie tam faci∣le deprehensos dimittebant, qui saepe ipsa periclitanti∣um multitudine, oppressi, fatigati atque emolliti es∣sent, non est sane verisimile fuisse in investigandis Chri∣stianorum latebris admodum diligentes. Sed qualis∣cunque fuerit haec persecutio, non erat certe, quam putant, diuturna. Non est ut eam ultra depositam à Maximiano purpuram prorogemus. Tempora dili∣gentissime notarunt acta quae extabant aetate Augusti∣ni: Nam gesta (m 1.270 inquit) martyrum quibus ostendebatur tempus persecutionis Coss. gesta sunt Diocletiano IX. & Ma∣ximiano VIII. prid. Id. Februarias: gesta autem episcopa∣lia decreti Cirtensis, post eorundem consulatum III. Non. Martias. Constat omnino, quod tempus hic appella∣tur persecutionis, non alium esse quam secundum ejus∣dem annum. Nec enim initio Februarii Africam ap∣pulisse potuit edictum à Diocletiano Nicomediae sub fi∣nem Februarii emissum, nedum aliud à Maximiano Her∣culio postea emittendum. Cum vero synodus illa ha∣beretur, jam certe pacem Ecclesia accepisse videtur. Vix aliter foret ut Synodi habendae vacare possent E∣piscopi, nedum ut tam levi causa tam multi convene∣rint, ut unus Episcopus constitueretur. Idque innuit n 1.271 Optatus, cum ait idcirco consedisse in domo Urbani Ca∣risi, quia Basilicae necdum fuerant restitutae. Sperasse il∣los indicat brevi fore ut restituerentur. Melius ta∣men tempus notavit, ni fallor, Optatus III. Iduum Mai∣arum. Jam enim deposuerat imperium eo ipso anno Maximianus, sive Kal. Aprilis deposuerit, ut Idatius, si∣ve Kal. Maiis, ut videtur innuere Lactantius.

§. LXXII. Eodem tempore desiit & in Italia. Va∣ledicturus enim imperio Maximianus eam, ni fallor, gratiam subditis faciebat quo gratior illis acceptior∣que esset ejus memoria. Sequebantur tempora turbu∣lenta usque ad imperium Maxentii. Is autem in initio captandae benevolentiae causa revocavit persecutionis edictum, Christianumque se simulavit. Ita o 1.272 Eusebius: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Nec alio fuisse unquam in Christianos animo Maxentium inde colligimus, quod, recepta tandem A. D. CCCXI. Africa, eundem se adhuc in Christianos praebuisse auctorsit a 1.273 Optatus. Distulit au∣tem fortasse Galerius quod novo suo Caesari Severo persecutionem in mandatis dedisset. Quacunque ta∣men id de causa evenerit, ita erat in Occidentalibus imperiis restincta secundo anno persecutio, ut toto de∣inde decennio nunquam fuerit resuscitata. Testis est locupletissimus illorum temporum coaevus Eusebius mil∣le fabulatoribus anteponendus. Is ubi dixerat Orientale imperium ad Illyricum usque diutinis gravissimisque per∣secutionibus fuisse vexatum, ita deinde subjunxit: b 1.274 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ec∣quis est qui non videat eundem hic designari Occiden∣talium persecutioni teminum atque illum quem dixi fuisse imperii Maximiano Herculio? c 1.275 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 à persecutionis edicto dixerat de imperio Dio∣cletiani & Maximiani. Et hic 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 conclu∣sam illam dixit persecutionem. Quod vero existimat doctissimus Baluzius innuere Eusebium in Gallia atque Hispania fuisse saltem aliquam, quae secundo tamen anno desierit, persecutionem; fugit illum certe ratio. Certum est, nec ipso refragante, nihil Christianos esse passos auctore Constantio. Et vero jamdiu extincta e∣rat principum edictis prava illa consuetudo praesecto∣rum innocentes concedentium populu in theatro cla∣mantibus. Ne populum quidem in hac persecutione in∣fensum videntur habuisse Christiani. Cur aliter popu∣lum primo persecutionis anno ita sibi infensum sensit d 1.276 Diocletianus? Cur populi benevolentiam ita sibi captan∣dam censuit Maxentius si se Christianum simularet? Cur ita persecutores omnes in Italia populi tanto odio flagrabant, ut tradiderit in Italia exercitus Severum, ipsum esset Galerium traditurus? Nec credibile est au∣suros provinciarum praesectos in Christianos saevire sub principe benevolo; nec si id auderent, impune laturos; nec si unum alterumve impune sustulissent, tantam ta∣men illam, quam faciunt fabulatores, martyrum mul∣titudinem impune sublaturos. Id unum igitur voluit, ni fallor, Eusebius ut annum illum occidentalis Imperii tractum, praecipuis provinciis nominatis, designaret, nec ultra secundum persecutionis annum ipsam in toto illo tractu durasse indicaret.

* 1.277 §. LXXVIII. Redeamus itaque ad pertexendam ejus∣dem persecutionis historiam in pertibus imperii Orien∣talibus. Purpuram diximus deposuisse Diocletianum A. D. CCCV. April. I. si Idatium, Maii I. si e 1.278 Lactantium audiemus. Eodem illo die factus est Caesar Maximi∣nus. Eadem enim purpura qua 〈◊〉〈◊〉 exuit illum induit Diocletianus, quod factum etiam innuit ^f Lactantius in alio Caesare Severo à Maximiano Herculio. Et tamen alium illi ab utrisque natalem tribuit g 1.279 Eusebius Novemb. XX. eundem scilicet quem Diocletiano h 1.280 Lactantius, ni∣si forte quid mysterii illis verbis subesse suspicemur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quasi diceretur dunta∣xat, non item vere fuisset ejus natalis. Sed inde for∣tasse factum, quia Diocletiani Caesar esset, ut eundem etiam cum Diocletiano natalem celebraret, cum tamen alio die Caesaream majestatem inierit. Eumne diem Ni∣comediae, ominis gratia, expectarit antequam provinci∣am capesseret, non est ut facile dicamus. Fieri tamen potest ut ita fuerit. Id si verum fuerit, aliquandiu quievisse Orientis Christianos necesse erat, à depositione ni∣mirum Diocletiani usque ad adventum Maximini. Inde 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 illa, quam appellat Eusebius, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Maximi∣ni jam longe saevior illa quae praecesserat, quam 〈◊〉〈◊〉 illi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tribuit 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 tamen illam constituit persecutionis anno, ut 〈◊〉〈◊〉 exeunte A. D. CCCV. nova illa persecutio 〈◊〉〈◊〉 Recte quidem id, & pro suis principiis, 〈◊〉〈◊〉 Se∣quenti enim post Diocletiani 〈◊〉〈◊〉 anno 〈◊〉〈◊〉 Maximini tribuit Eusebius in Chronico, ex quo 〈◊〉〈◊〉 erroris manifesti convictum tenemus, cum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 è Lactantio uno eodemque non anno modo, sed & 〈◊〉〈◊〉 de∣posuisse Diocletianum, suscepisse Maximinum. 〈◊〉〈◊〉 consultum de edicto persecutionis 〈◊〉〈◊〉 an∣no tertio concedamus, fieri tamen vix potest ut ante annum IV. emissum fuerit per provincias atque pro∣positum. Sub finem Martii anni IV. sese 〈◊〉〈◊〉 prae∣fecto Apphianus, reperitque omnia quasi in 〈◊〉〈◊〉 per∣secutionis procintu atque apparatu. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 urbis Caesariensis omnes patresfamilias una cum 〈◊〉〈◊〉 li∣berisque ad idolorum templa jussu 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 citabantque tribuni è catalogo militari, ut 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 praesidiarios nominatim. Haec plane 〈◊〉〈◊〉 erant, non corum qui progressus aliquos jam 〈◊〉〈◊〉 in persecutione.

* 1.281* 1.282* 1.283 §. LXXIX. Quale autem fuerit novae 〈◊〉〈◊〉 per∣secutionis edictum ex Eusebio facile intelligimus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Plane haec respondent 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 secundo persecutionis anno retulerat 〈◊〉〈◊〉 & fere iisdem verbis, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut vix dubium esse possit 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 fuerit idemque edictum, ab uno eodemque 〈◊〉〈◊〉 tamen eodem tempore emissum. Convenit & 〈◊〉〈◊〉 Apphiani, lentus ignis pedibus ejus admotus, plane ad mentem Galerii, ut supra è Lactantio observavimus. Il∣lud unum tamen fuerit in utroque edicto 〈◊〉〈◊〉 di∣versum, quod eum superiori edicto omnes, non ut an∣tea duntaxat clerici, sacrificare juberentur, 〈◊〉〈◊〉 ta∣men Romanis duntaxat 〈◊〉〈◊〉 non item 〈◊〉〈◊〉 magi∣stratibus qui potestate gladii carerent, fuisset 〈◊〉〈◊〉 secundo tamen edicto magistratuum, etiam 〈◊〉〈◊〉 opera in civium fuorum è 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 etiam exigeretur. Id certe studuit postea 〈◊〉〈◊〉 ut civitates etiam in persecutionis invidiam alliceret. Sexto persecutionis anno edictum direxit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Rursas 〈◊〉〈◊〉 quo revocatum est Galerii edictam de persecutione, directum m 1.284 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quos etiam, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈◊〉〈◊〉 Inde tandem nata 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. adversus 〈◊〉〈◊〉 quae nova videbantur n 1.285 Eusebio, utpote a 〈◊〉〈◊〉 pri∣mum excogitata. Non meminit ille quae 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ab urbibus decreta sub 〈◊〉〈◊〉 Nempe 〈◊〉〈◊〉 compertum est ad cives detegendos quam 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 magistratuum opera necessaria. Ita 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 persecutionis anno natum est hoc 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 paulo antequam pateretur 〈◊〉〈◊〉 A. D. 〈◊〉〈◊〉 VI.

§. LXXX. Ab hoc tertio anno quo imperium 〈◊〉〈◊〉 Diocletianus perstitit Nicomediae 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ad palinodiam Galerii, à Kal. 〈◊〉〈◊〉 anni CCCV. 〈◊〉〈◊〉 ad prid. Kal. Maiis anni CCCXI. Id 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 qui hoc tempore Donatum suum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 fuisse liberatum, cum carcer illi sex annis pro 〈◊〉〈◊〉 fuisset. At in ditione Maximini 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 aliqua persecutionis remissio, licet nulla 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 revocatio. Ipsa caedium satietas, atque 〈◊〉〈◊〉 illa, quam diximus, incruenti imperii, ad 〈◊〉〈◊〉 qui∣dem persecutores consilia, minus tamen 〈◊〉〈◊〉 pro∣ventu copiosa, convertit. Ita p 1.286 Eusebius: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nempe ut in posterum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Christianos saevitia uti viderentur. 〈…〉〈…〉

〈◊〉〈◊〉 ut urbes quidem civium sanguine contaminaren∣tar; imperatores autem ipsi erga omnes benigni ac mansue∣ti crudelitatis aspergerentur infamia: sed potius decere, ut 〈◊〉〈◊〉 & beneficentia imperatoriae majestatis in 〈◊〉〈◊〉 diffunderetur, nec posthac nostri capitali supplicio ple∣cterentur. Quippe hujusmodi per Imperatorum indulgen∣tiam liberatos nos esse. Ita pro ditione Orientis Caesarea Fusebius. Nec aliter in ditione Augustea factum, cu∣jus metropolis erat Nicomedia, testis est a 1.287 Lactantius: Illud vero pessimum (inquit) genus est, cui clementiae spe∣ties falsa blanditur: ille gravior, ille saevior est carnisex qui neminem statuit occidere. Itaque 〈◊〉〈◊〉 non potest, hu∣jusmodi judices quanta & quam graviora tormentorum ge∣nera excogitaverint, ut ad effectum propositi sui perveni∣rent. Haec autem non tantum ideo faciunt, ut gloriari possint, nullum se innocentium peremisse (nam & ipse an∣divi aliquos gloriantes, quia administratio sua hac parte fuerit incruenta) sed & invidiae causa, ne aut ipsi vincan∣tur, ant illi virtutu suae gloriam consequantur. Proinde summam curam adhibebant ne morerentur quos cru∣ciaverant. Ita enim sequitur: Contendunt igitur ut vincant, & exquisitos dolores corporibus immittunt: & 〈◊〉〈◊〉 aliud evitant, quam ut ne torti moriantur. Et rursus: Illi autem pertinaci stultitia jubent curam tortis diligenter adhiberi, ut ad alios cruciatus membra renoventur, & re∣paretur novus sanguis ad poenam. Quid tam pium, tam 〈◊〉〈◊〉 tam humanum, fieri potest? non curassent tam solicite quos amarent. Plane illi ad exemplum Decii qui eadem, ni fallor, ante crudelitatis infamiam se pu∣tivit evitare posse. Ita enim de ejus tormentis noster b 1.288 Cyprianus: Tormenta venerunt, & tormenta sine fine 〈◊〉〈◊〉 sine exitu damnationis, sine solatio mortis; tormenta quae ad coronam non facile dimittant, sed tamdiu torque∣ant quamdiu dejiciant: nisi si aliquis divina dignatione subtractus inter ipsa cruciamenta profecerit, adeptus glori∣am non termino supplicii, sed velocitate moriendi. Ita in∣telligimus ut clementiae laudem conciliarint boni alio∣qui principes cum immanissima adversus Christianos sae∣vitia. Quanquam autem Christianorum patientiam gra∣vius exercuerunt hi cruciatus, at pauciores certe fece∣runt omnino martyres.

* 1.289* 1.290 §. LXXXI. In eo autem ponebant hanc clementiae lau∣dem persecutores, de quibus agimus, Diocletianaei, si, cum vitae pepercissent, oculos tamen dextros eruissent, & sinistros poplites debilitassent candenti ferro. Ex quo itaque coeperunt hae mutilationes, cum vitae servandae causa fuissent excogitatae, exinde rariora fuisse marty∣ria verisimile est. Cum itaque quarto tandem perse∣cutionis anno saeviorem illam Maximini persecutio∣nem recruduisse dixerimus; V. tamen incepisse c 1.291 mu∣tilationes damnationesque ad metalla testatur Eusebius. Hoc anno periit Urbanus saevissimus Christianorum per∣secutor. Qui illum deinde VI. anno excepit Firmilia∣nus in praefectura d 1.292 Palaestinae, quanquam nonnullos ca∣pite multavit, at quamplurimos illis, quas dixi, muti∣lationibus operisque metallicis pro virili sua fatigavit. Jamque persecutionis incendium tot martyrum cruore imminutum restinctumque observavit e 1.293 Eusebius, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cum novo quasi capta∣to initio novum Maximini prodiit edictum quo om∣nes erant, tam foeminae quam viri, tam servi quam domini, ipsi etiam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 infantes ad sacrificia cogendi. Du∣rasse itaque videtur illa intermissio à mense Augusto usque ad Novembrem. Primo ergo novi hujus edicti impetu interfectos à Firmiliano nonnullos martyres me∣morat f 1.294 Eusebius, ita tamen ut mense Decembri ad inge∣nium redierit, &, pro mortibus, mutilationibus dein∣de operisque metallicis saevierit, paucis duntaxat ad mar∣tyrium delectis. Cum tamen maximo flagraret ipso∣rum g 1.295 gentilium odio atque invidia nova haec eruptio, non est quod miremur non fuisse diuturnam. Anno enim tandem persecutionis VII. Martii VII. passus Eu∣bulus ultimus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, inquit 〈◊〉〈◊〉 cum nempe ipse 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Maximino extremo sup∣plicio addictus, capite truncatus est. Ita transiit annus ille VII. cum rursus sensim negligi à gentilibus res Chri∣stianorum viderentur. Id enim vult illis verbis 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Inde anno VIII. tanta crevit Christianis in 〈◊〉〈◊〉 constitu∣tis fiducia ut palam collectas celebrarent, 〈◊〉〈◊〉 eti∣am Ecclesiis. Hoc illis novam rursus novi post 〈◊〉〈◊〉 praefecti conflavit invidiam. Inde, 〈◊〉〈◊〉 Imperatore acceptisque rescriptis, quatuor ex omni nu∣mero selectos ipse vivicomburio consummavit, 〈◊〉〈◊〉 Maximino destinavit, quos ille uno eodemque die capitibus truncavit. Reliquos per alia metalla disper∣sit, nec alios in ea praefectura 〈◊〉〈◊〉 verisimile est a VII. Mart. anni VII. usque ad annum persecutionis IX. Nec est quod dubitemus de aliis etiam esse praefecturis ex hac ipsa praefectura statuendum.

* 1.296 §. LXXXII. Prodiit tandem absoluto anno perse∣cutionis VIII. ineunte IX. edictum 〈◊〉〈◊〉 quo per∣secutio illa penitus extincta est, inter Kal. Martias qui∣bus XX. tribunitiam potestatem inchoaverat, prid. Kal. Maias quod Nicomediae dicit propositum fuisse. Lactan∣tius, & quanquam invito Maximino, à Sabino praef. praetorio l 1.297 Orientis, praefectis provincialibus urbicisque magistratibus communicatum, cum & ipse verbo tenus judicibus mandasset ut ab oppugnatione m 1.298 Christianorum abstinerent. Duravit haec pax ne sex quidem integris mensibus. Inde ad novas artes praetextusque quaeren∣dos restaurandae persecutionis se convertit Maximinus. Imprimis arcuit Christianos à coemeteriis. Tum suborna∣vit civitatum ad se legationes magni quasi beneficii loco id à se petentium ut Christiani pellerentur, imprimis Antio hiae, in qua urbis 〈◊〉〈◊〉 Theotecnus egregius im∣postor novum Jovis 〈◊〉〈◊〉 simulacrum magicis artibus consecratum erexit, ejusdemque commentus est oracu∣lum quo juberetur n 1.299 Christianos urbe omnique urbis ter∣ritorio esse exterminandos. Tum novo quodam exem∣plo civitates, quae id gratum Maximino fore intellexis∣sent, sua etiam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 adversus Christianos emiserunt. Legationes hae eodem quo decessit Galerius anno, sed exeunte. Nicomediae accepit, postquam Galerii ditio∣nem ad fretum usque Chalcedonium occupasset, & pa∣cem amicitiamque cum Licinio certis conditionibus composuisset. Hoc ex ipsius Maximini edicto constat in favorem Christianorum sequenti anno CCCXII. finiente edito. Sed & o 1.300 indulgentiam Christianis à Galerio conces∣sam hoc etiam anno revocatam necesse est si non integris VI. mensibus ea pax duraverit. Sed occultis, ni fallor, artibus, nondum aliquo edicto, hucusque saevitum est.

§. LXXXIII. Postea aliae fraudes excogitatae ut in Christianorum odium populos accenderet. Acta impri∣mis p 1.301 Pilati in Salvatoris nostri contumeliam ab Impostore aliquo conficta, quae tamen tanti fecit 〈◊〉〈◊〉 ut publicis edictis ea commendarit, ut ubique locorum, tam in agris, quam in civitatibus publice proponeren∣tur, utque ludimagistri pro dictatis haec declamanda & memoriae commendanda pueris traderent. Tum etiam impuras quasdam mulierculas eo tormentis adegit dux quidem Damascenus, ut publice editis apud acta testi∣moniis faterentur se olim Christianas fuisse, & flagitio∣rum quae à Christianis in ipsis aedibus sacris gererentur, esse conscias, ut nempe fidem aliquam antiquioruni illi calumniae conciliarent de Oedipodeis Christianorum in∣cestibus. Tandem ita concitato populo, facta etiam sunt illa urbium q 1.302 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, earum proculdubio prae∣cipue quae legationes superiori anno Nicomediam desti∣narant, idque ipsis cohortantibus provinciarum prae∣sidibus qui id gratum esse Imperatori perspexerant. Quibus ita comparatis jam pulcherrimam sibi invidiae declinandae nactus videbatur occasionem, ut quasi ur∣bium legationibus coactus edictum pacis revocaret. Re∣scripsit

enim ad illa civitatum decreta, pellendos esse Christianos. Qualis fuerit rescripti forma, constat ex eo exemplari quo usus est ad Tyries, quodque aereis ta∣bulis, pro more civitatum incisum tradit a 1.303 Eusebius ad perpetuam rei memoriam. Subjungit enim ejusmodi literas in omnibus provinciis fuisse propositas. Jam∣que persecutioni matura erant omnia ni Constantinus illum b 1.304 deterruisset. Tempus quo haec rescriptae edita sunt, colligimus ex Eusebio. Postquam enim victus esset à Licinio in campo sereno mense Maio anni CCCXIII. secundum rescriptum edidit in favorem Chri∣stianorum c 1.305 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Haec itaque rescripta edita fuisse post mensem Maium anni CCCXII. necesse est. Existimo tamen maximam hujus persecutionis partem sub finem anni superioris contigisse. Lucianum martyrem Octobr. XXVI. passum volunt, quibus res Luciani magis explo∣ratae erant, auctores Graeci. Nondum scilicet mensis VI. ab edicto moribundi Galerii expletus est, ut ait Eusebius. Passus est etiam Nicomediae cum in ea esset civitate ipse Maximinus. d 1.306 Hic autem hoc ipso tem∣pore primas civitatum legationes excepit sine 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, teste ipso e 1.307 Maximino in primo suo pro Christianis edi∣cto sub finem anni CCCXII. emisso. Secundo enim edi∣cto anni CCCXIII. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 superius edictum à se editum testatur. Dolis itaque Theotecni Antiochiae cu∣ratoris, hostisque Christianorum infensissimi missum An∣tiochia Nicomediam Lucianum fuisse probabile est. Conve∣nit etiam quod Petrum episcopum Alexandrinum IX. per∣secutionis anno passum tradit Chronicon Alexandrinum.

* 1.308* 1.309 §. LXXXIV. Quod autem ait f 1.310 Eusebius hanc Maxi∣mini persecutionem priori fuisse multo acerbiorem, nisi candide intelligatur, verum esse vix potest, quan∣quam non necesse est ut ita intelligatur quasi majorem fecerit martyrum proventum. Diu egit per dolos ut in alios potius quam se invidia recideret. Si quod edi∣dit rescriptum sanguinarium, id privatis potius literis quam edicto aliquo publice proposito praefectis insinua∣vit. Innuit ipse Maximinus edicto anni CCCXII. pa∣cem à se Orienti g 1.311 indultam nunquam esse à se revo∣catam; quod vero judices immitius cum Christianis egerint id illis potius, quam sibi, fuisse tribuendum. Ita illa ejus verba intelligo: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Maximum itaque eorum nu∣merum qui secunda hac Maximini persecutione perie∣runt absorpsit primus ille judicum impetus, cum tamen aliunde rem fore gratam intellexissent, qui licet pro temporis brevitate multi esse potuerint, multos tamen ab∣solute fuisse non est omnino verisimile. Tandem cum civitatum, post legationes, etiam decreta accepisset, tum fatetur à se aliquid illis fuisse indultum, eo quod ne∣cesse esset illis benignius respondere, pro more superio∣rum Imperatorum: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (inquit) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Rescriptis itaque ad civitatum decreta responso∣riis, Christiani ita non de vita, ut ne de membris quidem periclitabantur, tantum erant ab illarum civitatum territorius pellendi. Una tamen cum illis rescriptis eti∣am alia ad praefectos provinciarum judicesque data esse verisimile est, sed nec illa caedem imperantia. Nam cum clementiam (inquit h 1.312 Lactantius) specie tenus profiteretur, occidi servos vetuit, dabilitari jussit. Ita rediit ad su∣pta dictas corporum mutilationes, quae licet confessores multos fecerunt, nullos tamen martyres. Sed brevis ad∣modum fuit haec etiam persecutio. Cum enim post mensem 〈◊〉〈◊〉 emissa illa probavimus persecutionis edicta an. CCCXII. movente jam adversus Maxentium 〈◊〉〈◊〉 eo tamen ipso tempore, simul ac rescivit, literis illum deterruit Corstantinus, quibus ad 〈◊〉〈◊〉 lationem eum adactum scribit Lactantius. Merito qui∣dem ille. Erat enim primus Augustorum Constantinus, cui, pro illorum temporum administratione, parere oportebat reliquos Imperatores omnes, tam 〈◊〉〈◊〉 quam etiam Augustos. Fecit illum Augustum 〈◊〉〈◊〉 pater l 1.313 Augustus Galerio prior. Renunciavit etiam Augustum, statim à patris decessu, exercitus, cui, pro eorundem temporum more, jus renunciandi 〈◊〉〈◊〉 Refragatus tamen est Augusti titulo 〈◊〉〈◊〉 qui Caesaream illi duntaxat dignitatem confirmavit. Quod enim excogitatum à Galerio scribit m 1.314 Lactantius, ut Se∣verum Augustum nuncupando, Constantinum non 〈◊〉〈◊〉 sicut erat factus, sed Caesarem cum 〈◊〉〈◊〉 ap∣pellari juberet, ut eum de secundo loco rejiceret in quar∣tum, praeposito nimirum illi ipso quoque 〈◊〉〈◊〉 id etiam fecisse constat è fastis dlexandrinis MS. 〈◊〉〈◊〉 Theone, ni fallor, Alexandrino auctore qui illos ad annum usque Dom. CCCLXXII. perduxit. 〈◊〉〈◊〉 e∣nim pro anni CCCVII. Coss. quos agnovit 〈◊〉〈◊〉 Orientale, legimus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, no∣strum nempe Maximinum, cujus primum consulatum reperire non potuit n 1.315 Baluzius, saepe enim haec nomi∣na inter se permiscent illorum temporum scriptores. Temperavit itaque aliquantisper Augusti titulo Constan∣tinus ut è panegyrico anonymi discimus coaevi illorum temporum auctoris. Interim sublato Severo imperi∣um Licinio dedit Galerius substituto in Severi loco, Augusteum nimirum imperium, id enim Severo conces∣sum probavimus, nec aliud imperii nomine solet de∣notare Lactantius. Et eodem, ut videtur, consilio Constantinum o 1.316 deprimendi, ut proinde Constantino illum anteponeret. Postea secutae nuptiae Constantini cum Fausta filia Maximiani Herculii, qua occasione Augu∣sti titulum illi à Maximiano attributum testatur auctor panegyrici. Nec dubium quin Licinio illum anteposue∣rit, quem injuria illi antetulerat Galerius. Cum autem purpuram resumsisset Herculius, non est quod dubite∣mus quin potior illius esse debuerit quam Galerii au∣ctoritas, utpote ipso Galerio senioris. Nondum ta∣men fateor pro imperio cum Maximino egisse Constan∣tinum, cum minis potius quam mandatis Maximinum de∣terreret. Cum enim se Maximinus Augustum nuncu∣passet, ante novam illam Constantini confirmationem ab Herculio, jam neminem superiorem agnoscebat, non Licinium, quia ipse prius fuisset Caesar; non Constanti∣num, quia eo antiquior fuisset in titulo Augusti.

* 1.317 §. LXXXVI. Duravit itaque haec ipsa dissimulatio us∣que ad nuncium de profligato à Constantino 〈◊〉〈◊〉 Jam primi Augusti titulum extra dubium posuit auctori∣tas Senaetus. Ita enim q 1.318 Lactantius: Senatus 〈◊〉〈◊〉 virtutu gratiae, primi nominis titulum decrevit quem sibi Maximinus vindicabat. Inde pro auctoritate egit cum Maximino Constantinus. Hyeme proxima, (ut inquit r 1.319 Lactantius) rebut in urbe compositu, 〈◊〉〈◊〉 venit, Decembri, ut existimo, ineunte, eodem venit, nu∣ptiarum causa, Licinius. Nihil prius gestum quam ut Deo gratias agerent pro recenti victoria, 〈◊〉〈◊〉 autem pacem. Ibi conditum decretum pro pace quod nobis conservavit Latine hodie s 1.320 Lactantius. Illud extemplo una cum victoriae nuntio mittunt 〈◊〉〈◊〉 Ille vero 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, novum, ut aucto∣rem habemus t 1.321 Eusebium 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 emisit edictum. AEgre enim admodum & invitus senatusconsulto ces∣sit quo Constantinus primi tituli Augustus renunciatus est. Quod autem sequenti potius anno CCCXIII. hoc edictum emissum vult Baluzius, & annos Maximini à naetali ejus Kal. Maius numerandos existimat, non a Cal. Januariis, erravit, ut existimo, manifesto vir 〈◊〉〈◊〉 à sententia Maximini. Quod enim existimat vit u 1.322 doctissimus, sequenti potius emissum anno CCCXIII.

& annos Maximini ab ejus natali Kal. Maiis non à Kal. 〈◊〉〈◊〉 esse arcessendos, novum est omnino, nec pro illius, ut puto, seculi moribus receptum. Fateor equi∣dem me pronum esse ut in ejus sententiam concederem si idoneo aliquo probataeque fidei exemplo id potuisset confirmare. Et ratio fortassis esse potuit quod 〈◊〉〈◊〉 potestatibus edicta solerent aliquando signare. Ex∣emplum habemus illustre illud ipsum Galerii edictum quo Christianis concesserat pacem. Ita fieri potuit ut quae nova tribunitia potestate signanda essent ea novo eti∣am anno tribuenda viderentur. Sed in hoc profecto, quod in manibus habemus, edicto nulla est omnino tri∣bunitiae potestatis mentio, ni forte illam neglexerit in Graca sua interpretatione Eusebius. Sunt tamen in adversum alia quae suadeant anno potius CCCXII. as∣signandum illud esse Maximini edictum. Maxentium vicit Constantinus VI. Kal. Novembr. auctore a 1.323 Lactantio. Nec longe abit Kalendarium Constantii à Bucherio edi∣tum. In eo enim ad V. Kal. Novembr. habemus, evi∣ctio Tyranni, ad IV. adventus Divi, si tamen Tyranni no∣mine Maxentius, potius quam Licinius, sit intelligen∣dus, ut est sane verisimillimum. Ita siet ut Romam Octob. XXIX. ingressus fuerit Constantinus. Inde duos menses Romae non explevit. De Maxentio & Constantino ita b 1.324 Nazarius: Quicquid mali sexennio toto dominatio fe∣ralis inflixerat, bimestris fere cura sanavit. Convenit eti∣am lex Constantini in codice Theodosiano quam Romae edi∣dit sub initium Decembris, sed Roma statim discessurus. Convenit etiam accuratissime confirmatque nostram hanc sententiam mors Diocletiani. Vocatum enim adnuptias Constantiae & Licinii tradit c 1.325 Aurelius Victor, se tamen, ait, per senectam, quo minus interesse valeret, excu∣sarisse. Deinde receptis minacibus acceptis quibus incre∣pabatur Maxentio favisse, ac Maximino favore, suspectans 〈◊〉〈◊〉 dedecorosam, venenum dicitur, inquit, bansisse. 〈◊〉〈◊〉 III. Decembris defunctum docet nos Idati∣ns, hujus omnino anni CCCXII. post caedem Maxentii. Si enim ad mensem Decembrem sequentis anni CCCXIII. vixisset, jam ipsi Maximino superstes fuisse, quod fal∣sum esse constat è Lactantio. Ita constabat brevi fore ut convenirent Mediolani Constantinus atque Licinius nuptiasque celebrarent. Edictum autem Mediolani me∣dium circiter Decembrem edictum ad Maximinum perve∣nire potuisse, ut aliud ipse edictum eodem anno emitte∣re potuerit, non erit quod quis miretur si veredario∣rum celeritatem, ipsiusque Maximini praeceps ingeni∣um exploratum habuerit.

§. LXXXVII. Quandocunque tamen edidit illud re∣scriptum Maximinus, seu fine anni superioris, seu ini∣tio anni CCCXIII. longum tamen intervallum interce∣dere non potuit inter illam, quam diximus, Maximi∣ni 〈◊〉〈◊〉 atque hoc pacis 〈◊〉〈◊〉 sed nec inter hoc edictum pacis atque expeditionem adversus Licini∣um, indeque ad secundum hoc edictum quo persecutio sedata est, ipso tandem Tyranno in Christianorum par∣tes fere concedente. Nullum itaque suppetebat in om∣nibus hisce intervallis rerum novandarum otium, ut concedamus earum cupientissimum fuisse. Maximinum. Non est interim ut negemus passos esse aliquos, & quidem usque ad coronam martyrii. Coronavit non∣nullos ipse Maximinus post illam quoque dissimula∣tionem. Et tamen (inquit d 1.326 Lactantius) si quis incide∣rat, mari occulte mergebatur. Non itaque audebat 〈◊〉〈◊〉 quod fecerat antea, Christianos laniare, sed nec illos studiose quarere, ut paucissimos fuisse necesse sit qui in eum inciderent. Sed & alibi judices nonnullos in Christianos saeviisse ipse innuit Maximinus, sed prae∣cepta ejus perperam intelligentes si ipsi sit credendum. e 1.327 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (inquit) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sed quod se purgat eorum culpa Tyrannus, nullo publico edicto rescriptove illis auctorem fuisse probabile est; quod 〈◊〉〈◊〉 duntaxat, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 scilicet, in eo dicat errore versatos, plerosque in∣dicat Christianis ab eo usque tempore, non suisse mole∣stos. Neque est profecto quod miremur judices revo∣canti non ita facile credidisse qui tantum illum dissimu∣latorem antea fuissent experti. Sed nec martyres fecis∣se innuit paucos illos judices, ne cruciatus equidem ad∣hibuisse, sed edicti interpretatione impeditos esse Christia∣nos quo minus synaxes suas auderent in coemeteriis cele∣brare, quod libertatem illam nondum illis Maximinus indulsisset: In eo enim non temere creditum esse ei superiori capite dixerat Eusebius. Quod itaque acer∣biorem dicat hanc superiori persecutione Eusebius; vel de sine superioris persecutionis intellexit quo remisisse illam ostendimus; vel de cruciatnum mutilationumve a∣cerbitate intellexit; vel temporis rationem habuit ut pro temporis quidem brevitate fuerit acerbissima. Brevissi∣mam enim fuisse ex dictis manifestum est.

§. LXXXVIII. Atque ita primas decem, quas appel∣lant, gentilium persecutiones recensuimus. Sunt ta∣men & alia in hisce generatim notanda quae minus co∣piosam, quam quae hactenus credita est, suadeant mar∣tyrum fuisse multitudinem. Imprimis certum est penes Romanos solos fuisse jus gladii, non penes provinciales, nec urbium magistratus. Unde sequitur, quicunque capite plecterentur, de illis è Romans legibus omnino esse statuendum. Tum & illud quoque certum est, qui Christianos persequerentur, fuisse omnium supersti∣osissimos, ut proinde quae leges ad religionem spectare crederentur, nihil sit quod dubitemus illas accuratis∣sime fuisse ab illis observatas. Qui itaque jus gladii, pro Romanorum legibus haberent, illi vel judices erant ordinarii, vel ipsi provinciarum praefecti, qui tamen ju∣dices haberent adsessores atque advocatos. Erat autem judicum omnium commune quod multis diebus illis officio suo fungi fuerit interdictum. Imprimis diebus nefastis, quos etiam religiosos, atros, AEgyptiacos appella∣bant scriptores Latini, Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Cavebant enim imprimis ne quid mali ominis gestis publicis intercederet. Unde formae illae gestis Romanorum publicis, in libera re∣publica praepositae, Quod bonum selix faustumque sit, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in Rebuspublicis Graecis. Nefastos idcirco. appellabant quod tria illa verba solennia praetorem fari non oportuit, f 1.328 Do, dico, addico. Horum plurimi oc∣currunt in vetustioribus Kalendariis. Erant & alli, illis quidem inferiores, religiosi tamen & ipsi, quos ne∣fastos ex parte appellabant, quod una eorundem parte fari non liceret, alia liceret. Erant & dies intercifi quos Endotercisos appellant vetera Kalendaria, quod inter Deos hominesque essent distribuendi. Horum quibusdam horis fas non est jus dicere, inquit Macrobius, quas etiam ibidem explicat. Erant etiam quotannis seriae Messivae & vindemiales quibus judiciaria cura causidicis relaxata, ut loquitur g 1.329 Minucius Felix, ut licitum suerit illis in rura, animi causa secedere, quod certe licere non po∣tuit, ni criminalium pariter ac civilium fororum fuis∣set justitium atque vacatio. Patroni enim erant in cri∣minalibus etiam actionibus causidici. Sed & alii praete∣rea erant, non stati quidem illi, sed pro aeris tempe∣rie, admodum frequentes dies minime 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Qui enim coelo servabant siquod 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, aut subinsensi numinis indicium, pro Etruscorum disciplina, depre∣hendissent, si exta infausta, si avium volatus aut garritus minime propitios, si sulmina, aut subitam aliquam 〈◊〉〈◊〉 jam vitiosa erant omnia, conventusque dissol∣vendus. Vel pluviae praetextu comitia dissolvuntur apud Aristophanem. Proinde sub dio comitia celebrata sunt, ut si qua nova fuisset aeris mutatio, eo illam facilius ci∣tiusque haberent exploratam. Nec Romanorum modo dies nesastos probabile est à praesidibus provinciarum Ro∣manis fuisse observatos, sed & illos quoque provinciali∣um suae, in qua versabatur quisque provinciae. Ju∣daeis concessit Pilatus ne remanerent in cruce 〈◊〉〈◊〉

sabbato, praesertim sabbato in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 inci∣dente S. Joan. XIX. 31. Ita sabbatum non erat nova ali∣qua crucifixione violaturus. Idem reliquis provincialibns à praesidibus concessum verisimile est. Violata haec fu∣isse fasta ut nonnunquam concedamus, in ieculis Impe∣ratoriis, quibus omnia licentius quam in libera repub. gesta fuisse certum est; at certe nec frequentes fuisse id genus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, in principibus alioqui superstitiosissimis, nedum in praefectis qui 〈◊〉〈◊〉 principum rescriptis con∣stringerentur, facile est ut 〈◊〉〈◊〉 Et cum feli∣cem diem persecutioni inchoandae expectasse aliquandiu Diocletianum testis sit a 1.330 Lactantius: non erat sane con∣sentaneum ut infaustis diebus seu supplicia irroganda decreverit, seu decreta irrogarit. Convenit certe Euse∣bius qui per universam decennalem persecutionem, vix ternos annis singulis, aut quaternos, suppliciorum dies assignat, quos etiam eosdem Antiochiae fuisse aliquo∣ties innuit atque Caesareae, & in eos reservatos tradit qui diversis temporibus capti essent, ut una tamen pate∣rentur. Videant itaque fabulatores, qui singulis anni diebus, exceptis Kalendis Januariis, aliquot martyrum millenos assignant.

§. LXXXIX. Nec enim est quod temere tam paucos recensuerit suppliciorum dies Eusebius. Convenit cum moribus Romanorum accuratissime. Ut enim praeter provinciarum praesides, & judices illorum adsessores atque advocatos, nemo alius 〈◊〉〈◊〉 gladii erat ornatus; ita cer∣te vix puto reperiri posse alios qui sententias capitales è tabellis recitarit, nec alium fortasse quam ipsum praesi∣dem, vel ejus, si gravi aliqua invaletudinis, vel neces∣sitatis causa detineretur, vicarium. Ipsum certe de∣cretis suppliciorum perpetuo praesentem tradunt, ipsis∣que etiam plerunque suppliciis, bonae alioqui probatae∣que fidei monumenta. Inde factum ut nusquam ali∣bi supplicia praeterquam in urbe praesidis sede memo∣ret Eusebius. Hoc ideo notandum, ne alios nescio quos per alias Palaestinae urbes & vicos ab Eusebio mar∣tyres praetermissos suspicemur, qui tamen omnes à se commemoratos innuit. Id cum ita se haberet, illos praesertim suppliciis dies constituebant quibus frequen∣tissimi totius provinciae conventus pro more essent ex∣pectandi. Hoc erant in numero dies quibus ludi & munera essent Circensia edenda. Imprimis Imperatorum omnium Caesarumque natalitia etiam in provinciis cele∣brabant omnes praefecti. Tum & Divorum etiam Au∣gustorum in urbibus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, siquae templa haberent in eo∣rum honorem, vel urbis etiam Romanae, vel etiam ludos quinquennales in perpetuum celebrandos. Haec in ur∣bibus alioqui liberis. Sed in Romanis coloniis in quibus essent capitolia, aliaque ad exemplum urbis Romane ex∣pressa, & ludos etiam nonnullos, Romanorum alioqui proprios, fuisse verisimile est, quibus expensae suppete∣bant in illos prodigendae. Hi publici. Erant praete∣rea privati sacerdotiorum, Asiarcharum, Alytarcharum, Phaniciarcharum, Ciliciarcharum, &c. Sed non admo∣dum multos ferre poterant provinciae propter expensas, erant enim omnino gravissimae. Siqui igitur ad bestias, vel ad munus gladiatorum in se invicem damnati essent, illis ipsis ludis omnino proferebant. Nec alio ipsos, quam ludorum ipsorum diebus, pati potuisse ex epi∣stola Smyrnaeorum de martyrio polycarpi colligimus. Pe∣tebant Asiarcham Philippum Smyrnaei, ut polycarpo leonem immitteret. Respondit Philippus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ludi illi, cum sacri essent, nefas arte, nec rite fiebant si alieno tempore solverentur. Unde alia etiam regula colligitur explorandae martyro∣logiorum fidei, an quos illo martyrii genere occubuisse tradunt, illos etiam ipsis ludorum periisse diebus agno∣scant. Quod si alio potius martyrii genere damnaren∣tur, eadem equidem solennitate, sed diebus profestis, pa∣ti illos opportebat (habebant enim ad praecipuorum fe∣florum apparatum dies aliquot, minus tamen insigni no∣ta praevios) ita tamen ut non fuerit id 〈◊〉〈◊〉 lis∣dem diebus & illi perierunt, quos 〈◊〉〈◊〉 beneficio privare volebant, quoties appetebat tempus indulgen∣tiae. Ita Barabbae indulgentiam cum impetrassent à Pi∣lato Judai, Dominum nostrum se una eademque opera perdituros sciebant S. Matth. XXVII. 〈◊〉〈◊〉 quod illa exi∣mendus esset indulgentia. Et in hac ipsa Diocletiani b 1.331 persecutione, cum, ex solenni more, absolutis Vicen∣nalibus Imperatorum, universis qui in 〈◊〉〈◊〉 tene∣bantur indulgentia publice per praeconem annunciata esset, qui solus ea fuerat exclusus Romanus, fractis laqueo faucibus, martyrio coronatus est. Atque ut non ad∣modum frequentes redire poterant horum ludorum vi∣ces, ita nec frequentes redibant vices (〈◊〉〈◊〉 pub∣licorum Toto biennio quo retentum in custodia tra∣dit c 1.332 Eusebius Agapium, à secundo nimirum anno per∣secutionis ad quartum, ter duntaxat è carcere eductus fuerat, & cum maleficis solenni pompa traductus in stadio. Et toto d 1.333 sexennio Donatus, & tribus praesidibus sibi invicem succedentibus, 〈◊〉〈◊〉, 〈◊〉〈◊〉 & Priscil∣liano, novies tamen, nec saepius, tormentis cruciatibus∣que variis subjectus est.

§. XC. An tamen magnus revera fuerit martyrum in hac universa persecutione numerus, ita optime judi∣cabimus, si quos ille numeros pro magnis habuerit, in∣telligamus. Cum ex omni confessorum numero qui in metallis Palaestinae exulabant, XXXIX. delegerat prae∣ses ad Maximinum mittendos, magna ejus saevitiam one∣rat Eusebius infamia quod eos omnes uno codemque die interfecerit: e 1.334 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quod itaque tot uno die martyres consecerit, id pro extraordinario habuit Eusebius, & quod vuigarium dierum supplicia longe superarit. Idem f 1.335 auctor est per∣secutionis hujus vim longe gravissimam provinciis A∣fricae, Mauritaniae, Thebaidis atque AEgypti incubuisse. Ita sequetur ut eorum diurna supplicia sint pro omni∣um numerosissimis habenda. Videamus itaque quos ille numeros reputarit magnos in ipsa Thebaide. g 1.336 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (inquit) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Plane innuit numerum decennarium vicenariumque pro singulis diebus insignis fuisse feritatis; quod vero ad tri∣cenarium sexagenarium centenariumque usque asturrexe. rint, rarum admodum & singularis fuisse exempli. Suf∣fecerat sane numerus longe centenario inserior ad he∣betandum unicum, quo sunt usi, gladium, ad lassan∣dum unicum, quem solebant adhibere, carnificem, ut successore opus fuerit. E provincia Africa civitate A∣lutinensi fuerunt illi martyres quorum gesta scripsit Do∣natista à Baluzio auctior editus, qui numerum guinqua∣genarium non attingunt. His itaque omnibus expensis quod soli praesides provinciarum jus gladii haberent, pro legibus Romanorum; quod non alibi praeterquam in civitatibus metropolitanis praesidum sedibus, edi sole∣rent Christianorum supplicia; quod nec aliis annorum tempestatibus praeterquam sestis ludorum munerumque e∣ditione celebribus, quae nec ipsa fuerint per universum anni curriculum admodum frequentia; quod singulo∣rum dierum non magnus esset numerus, nec multi essent, in illis Indis, dies suppliciis destinandi: quod tanta fuerint in decennali illa persecutione, pacis tamen, aut saltem quietis, intervalla, & majora adhuc sanguina∣ria persecutionis quae martyres coronarit: conficietur

〈◊〉〈◊〉 nullo in loco ponendam esse martyrologiorum 〈◊〉〈◊〉 fidem quae tam immensam faciat illorum 〈◊〉〈◊〉 multitudinem.

§. XCI. Jam ultimae illae Licinii & Juliani persecu∣tiones non est quod longam nobis moram injiciant. 〈◊〉〈◊〉 imprimis illa aegre tandem, diversisque gradibus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 usque progressa est, sed Episcoporum 〈◊〉〈◊〉 ne 〈◊〉〈◊〉 quidem omnium, nedum 〈◊〉〈◊〉 Sed & illos etiam clam potius & ex insidiis ag∣gressus est, non palam, metu Constantini. In reliquos 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 edictum, occupatus est à Constantino quo 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 exitum perducere potuerit. Ita fuisse 〈◊〉〈◊〉 verbis testatur a 1.337 Eusebius. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Iisdem fere verbis usus est etiam in b 1.338 vita Constantini. Ergo universalem persecutionem 〈◊〉〈◊〉 solum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nondum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nec 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, à Deo 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & quidem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. 〈◊〉〈◊〉 itaque fabulatores ne quos alios sub 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 faciant, praeterquam Episcopos. Julianus 〈◊〉〈◊〉 c 1.339 martyria invidebat, & saevitiae notam fugie∣bat, quam viderat incurrisse persecutores, ipse sui osten∣tator maximus, gloriaeque avidissimus. Et siquos mar∣tyres secit, eos tamen alio quovis, praesertim majestatis quem captabat avidissime, praetextu, d 1.340 interfecit. Vi∣ctus indignatione insultantium in suos Deos 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 e 1.341 Salustio praefecto praetorii cruciandum mandavit, & persecutionem moliebatur, etiam ad exi∣tum fortasie perducturus, si à bello Persico rediisset. Sed in ipso persecutionis consilio oppressus est. 〈◊〉〈◊〉 se prodit Optatus: Persecutionem (inquit) jam 〈◊〉〈◊〉, aut mittere disponebat L. 11. Ita tamen ut 〈◊〉〈◊〉 passes innuat, at emissum fuisse concessisiet 〈◊〉〈◊〉 edictum. Graviora erant quae populi tumul∣tibus, quae provocantium in se Gentilium furores 〈◊〉〈◊〉, ultroque se objicientium, promtitudine in se concitassent, quanquam Alexandrinos in causa Georgii ab illis discerpti, acriter increpuerit ipse Julianus. Oc∣currehant tamen hujusmodi alia nonnulla, aliis in locis exempla.

§. XCII. Neque est quod Chrisiianorum gloriae quip∣piam propterea detrahamus, quod pauciores fuerint, quam putant, martyres. Ipsa Christianorum illa 〈◊〉〈◊〉 fortitudo persecutorum fregit plerunque feroci∣am, ne ultra saevire auderent. Conciliabant spectato∣rum omnium misericordiam tot innocentium tam saevi cruciatus; conslabant 〈◊〉〈◊〉 odium gravissi∣mum atque invidiam; incutiebant ipsis persecutoribus 〈◊〉〈◊〉 generosae indoli minime ferendum, quod cum tanta 〈◊〉〈◊〉 ignominia, tam gravi crudelitatis infamia, nihil interim proficerent quin gloriam potius 〈◊〉〈◊〉 memoriam passis procurarent; & vinci se ab idi∣otis, adolescentibus, etiam mulierculis aegerrime 〈◊〉〈◊〉 Periclitantium multitudine deterritus est à 〈◊〉〈◊〉 persecutione Plinius. Fractus est etiam sese 〈◊〉〈◊〉 stupenda promtitudine vir, una demta persecuti∣onis causa, caetera optimus, Arrius Antoninus. Praefe∣ctum Syriae vicit sua pertinacia Christianus adhuc 〈◊〉〈◊〉 quam & aliis suae aetatis Christianis familiarem 〈◊〉〈◊〉 tradit Lucianus. f 1.342 Sabinum AEgypti praefectum cum 〈◊〉〈◊〉 cum alius quidam cedere nonnihil cruciati∣bus sensimque remittere videretur de pristina animi firmitate, represserunt alii eodem tempore ad subsel∣lium accurrentes, seseque Christianos, nemine interrogan∣te, confessi. Idque ipsum Galerio ad persecutionem sti∣mulanti opposuit Diocletianus, quod Christiani g 1.343 liben∣ter mori solerent. Quanta etiam aemulatione conten∣derent de victoria, praefecti, habemus è h 1.344 Lactantio. Ita∣que in excogitaudis 〈◊〉〈◊〉 generibus, nihil aliud quam victoriam excogitant. Sciunt enim certamen illud esse & pugnam. Vidi ego in Bethynia praesdem gaudio mirabili∣ter elatum, tanquam barbarorum gentem aliquam subegis∣set: quod unus, qui per biennium magna virtute restite∣rat, postremo cedere visus est. Inde facillime concessi dimissionum praetextus.

Alius (inquit i 1.345 Eusebius) cum quidam manus ejus apprehendissent, ipsumque ad a∣ram adduxissent, & abominandum ac scelestum fa∣crificium dextrae ejus injecissent, quasi sacrificasset di∣mittebatur. Alius, cum ne summis quidem digitis thus attigisset, nonnullis tantum affirmantibus eum sacrificasse, silentio discedebat. Hic semivivus cor∣reptus ac sublimis elatus, projiciebatur ut mortuus, & vinculis absolvebatur, computatus inter eos qui facrificaverant. Ille vociferans atque contestans se his quae jubebantur minime assentiri; pugnis ore con∣tuso, plurimis ad hoc constitutis illum tacere cogen∣tibus, per vim extrudebatur, tametsi haudquaquam sacrificasset: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (inquit) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉

Atque ut victoria supra modum ef∣ferebantur, ita vicissim spe victoriae dejecti oppugna∣tione omni abstinebant. Ita de Donato suo k 1.346 Lactanti∣us: denique post 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 novem gloriosissimas pugnas, quibus à te Zabulus victus est, non est ausus u terius congredi tecum, quem tot praeliis expertus est non posse superari. Et cum tibi parata esset victrix corona, desiit amplius provoca∣re, ne jam sumeres. Non est autem quod eorum glo∣riam inde minuendam existimemus, cum non ipsi tor∣mentis, sed vero zelo eorum atque votis paria tormen∣ta, defuissent. Sed & illa quoque ratio cur interse∣ctiones evitarint studiosissime ipsi persecutores, ut, 〈◊〉〈◊〉 saeviores facerent, longiusque protraherent, id 〈◊〉〈◊〉 efficiebat, ut quo pauciora ederent martyria, co etiam illustriora, & consessiones ipsas aliorum temporum martyriis adaequarent. Et cum temporum infelicitatem administrationisque sanguinariae 〈◊〉〈◊〉 hac una arte se eludere posse crederent persecutores, si dirissimos quidem cruciatus, mortes tamen nullas inferrent; jam nativae suae feritati liberius indulgebant cum nulla exi∣stimationis suae jactura exercendae.

§ XCIII. Sed redeamus tandem ad nostrum Cypria∣num. Est itaque id observatione dignum, omnes hosce martyrum honores ad Romanorum esse imitationem ex∣pressos, atque inde rectissime intelligendos. Consuli∣bus aliisque annuis magistr atibus martyres Romanos con∣fert noster l 1.347 Cyprianus. quorum confessio fuerat & ipsa quoque annua. Consules designatos habebant Romani, & martyres designatos memorat m 1.348 Tertullianus. Fastos con∣sulum servabant gentiles, & sastorum Ecclesiasticorum idem meminit Tertullianus. Munera edebant in officii su∣sceptione consules & proconsules. Nec aliud, opinor, in mente habuit Mappalicus, cum novo proconsuli nu∣per appulso, & persecutionem incipienti, Cras n 1.349 in∣quit) videbis agonem. Id nempe voluit innuere tam sibi gratum fore acceptumque atque honorificum cer∣tamen illud pro Christi fide suscipiendum quam pro∣consuli essent ludi illi honoris sui officiique comites quibus Christianorum supplicia edi solita jam antea ob∣servavimus. Nec vero aliam frequentiorem similitu∣dinem adhibent, hac in causa, primaevi illi scriptores quam agonis illam atque ludorum. Jam vero in triumphi atque martyrii contentione, in Donati sui causa, auctor est amplissimus Lactantius. Quod etiam coronam memo∣rant martyrit, duplici resplectu porest intelligi, tam corona illius qua ornandus erat qui certamen ipsrum obiisset, pro more Gracorum; quam illius etiam qua ornatus sdebat in Orchestra consul sive proconsl in cujus honorem ludi ederentur. Ita etiam sentiendum de martyrum natalitiis à Romanorum omnino moribus, in Imperatorum Divorum consecrationibus, esse arcessenda. Postquam enim relatus quis fuisset in numerum Divorum, senatu suffragante; jam templa illi atque altaria, & nova etiam plerunque sacerdotum sodalitia atque collegia instituta

erant, & reditibus salariisque instructa, qui sacris illis procurandis vacare possent in omne aevum duraturis. Et ne 〈◊〉〈◊〉 collegiis ita institutis frequentia, in qui∣bus occuparentur, officia, fastos quosdam concinna∣bant rerum à Divo illo gestarum Kalendarii more dis∣positarum, ut quo die quidque gestum fuisset, eo ge∣sti memoria sacrificiis officiisque publicis quotannis rede∣untibus in perpetuum servaretur. Id genus Kalenda∣ria in sodalium usum proculdubio confecta, duo hodie habemus, Divi Julii aliud sub Augusto, aliud Divi Constantini imperante ejus filio Constantio. Ut vero in illis Kalendariis alia quoque, ut dixi, utriusque Divi gesta deprehendimus; ita natalitia eorum praecipua quadam celebritate observata nihil est quod dubite∣mus. Proinde duplicia habemus in Kalendario Bucheri∣ano Constantini natalitia, tam vitae nimirum quam Im∣perii. Et cum aliorum principum Divorum vix quic∣quam videretur fortasse dignum quod posteritati com∣mendaretur praeter natalitia; proinde & alia sigilla∣tim Kalendaria conficiebant quibus principum Divorum sola natalitia consignarentur. Id genus unum habe∣mus etiamnum in Bucherio. Ita itaque cum martyrii dignitatem summis seculi honoribus aequare vellent primaevi Christiani; consentaneum proinde erat ut eo∣rum exemplum seris nepotibus commendarent comme∣morando eorum natalitia. Inde natos diximus pri∣mos Ecclesiae fastos & prima Kalendaria. Nec enim deerant etiam apud ethnicos exempla eorum qui, morte pro bono publico suscepta, gratam posterorum comme∣morationem meruissent. Et vero optime cum Chri∣stianorum de futuro statu sententia conveniebat ut martyrum mortes pro natalitiis haberentur. Id unum obesse videbitur quod omnis illa mortuorum hominum consecratio à Christianis minime probaretur. At certe sero tandem sublata est ipsa illa Imperatorum consecra∣tio. Constantinus ipse Divus factus est, & post illum Christiani Imperatores quamplurimi. Eorum catalogum collegit a 1.350 Onuphrius usque ad Theodosium juniorem & Valentinianum III. Sed & alia supererant in Christiano∣rum principum titulis 〈◊〉〈◊〉 vestigia. Ipsum Pontifi∣cis maximi nomen à Gratiano primum repudiatum tra∣dit Zosimus, ne alia id genus exempla impraesentiarum commemorem. Proinde hanc rationem facile prohi∣bituram concederemus quo minus martyres his hono∣ribus impertirent, si in genere omnes improbassent. Cum tamen Imperatores, ipsos quoque mortales, his titulis ornarent; nec alienum censerent à bonorum Imperato∣rum officio ut delatos sibi à senatu sive ipsi acciperent, sive ipsi etiam decessoribus suis meritis ultro deferrent; cum martyrii honorem longe maximum haberent, & quibusvis seculi titulis infinito intervallo anteferen∣dum; cum nomen etiam Deorum sanctis hominibus con∣cederent, ut b 1.351 alibi probavimus, & vero consentaneum esset ut cum nomine honorem etiam conjungerent; cum id unum in creaturarum honore improbarent si quam pattem honoris summo numini debiti vendicassent, si quam hominum tutelam, si quod munus in regimine pro∣videntiae administrare crederentur; aut siquas proinde preces a 1.352 impetrandis beneficiis illis obtulissent, aut de impetratis gratias; cum solius memoriae honor, exempli∣que commendatio, & grata beneficiorum Dei in marty∣rum constantia elucentium, commemoratio, ita nihil honori Divino adversum, ex eorum sententia, contine∣re viderentur, ut hunc honorem illis à se deberi aper∣tissime profiterentur; cum denique nihil sit in hac natalitium commemoratione quod non possit ad probati illius, quem diximus, honoris significationem satis commode referri: nihil erit vicissim cur dubitemus quin natalitiorum tota illa, quam dixi, solennitas ab Imperatorum in Divos Romana posset consecratione dima∣nare.

§. XCIV. Conveniebat certe accuratissime haec origo cum dogmatibus Christianorum. Ut enim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Im∣peratores Romanos, pro illorum seculorum usu, appel∣labant; ita martyres suos Christiani. Proinde thronos martyribus concedit auctor c 1.353 Apocalypseos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nec thronos modo, sed & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 u∣traque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 insignia. Quin & disertis verbis millennii 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 iisdem tribuit, & quidem solis. Solis enim illis partem in prima resurrectione assignat; solis etiam par∣tem in prima resurrectione obtinentibus d 1.354 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 atque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ita millenarii quos secutos esse constat illorum seculorum Christianos fere universos. Ut ergo annua erant Imperatorum illa Romanorum natalitia, sic & mar∣tyrum illa apud Christianos. Ut sacrificiis illa atque conviviis & sportulis in usum pauperum assignandis ce∣lebrata sunt; sic martyrum festa sacrificiis Eucharisticis & Agapis ad eorum memorias in usum pauperum si∣militer distribuendis. Thure multo incenso procurata est e 1.355 Imperatorum consecratio. Et thure multo usos in Christianorum sepultura auctor est f 1.356 Tertullianus: Si Ara∣biae queruntur (inquit) sciant Sabaei pluris & carioris suas merces Christianis sepeliendis profligari, quam Diis fumi∣gandis. Quae cum de vulgarium 〈◊〉〈◊〉 sepultu∣ra intelligit g 1.357 Baronius, fugit illum omnino ratio. Il∣lustrium certe personarum propria fuisse videtur. Mar∣tyrum autem dignitas erat, in primaevorum Christiano∣rum censu, omnium longe maxima. Et in eorum cor∣poribus curandis, tam vivorum, quam mortuorum, Chri∣stianorum zelus praecipue emicuit, eorum praesertim qui lapsi essent, quique martyrum favorem ambirent ut Ecclesiasticae communioni restituerentur. Ut enim opere & eleemosynis (Cyprianieo sermone utor) redimenda erat amissa communio, ita in eleemosynarum censu locum vel primarium obtinebat sepultura mortuorum, in qua rur∣sus primarium obtinebat illa martyrum. Non est itaque quod miremur ita fuisse, in martyrum sepultura, ambiti∣osos primaevos illos Christianos.

§. XCV. Sed & alia natalitia recepit in fastos suos, paulo fortasse recentiores, Ecclesia. Nec enim soli mar∣tyrum dies emortuales, verum & illi, quibus honorem su∣scepissent Episcopi, natalitiorum nomine designabantur. Respondebant Imperatorum natalitiis haec quoque nota∣litia. Duplicia enim fuisse Imperatorum natalitia con∣stat, tam vitae illa, quam etiam alia imperii & quidem u∣traque fastis consignata, atque annua solennitate cele∣branda. Recte itaque susceptorum Episcopatuum dies pro natalitiis habendi erant, quod Christianorum sacerdo∣tium regale haberetur. Sacerdotale enim nomen, ut sa∣cro ordine, ita, in eo ipso etiam ordine, Episcoporum fu∣isse, ex Ecclesiae usu, proprium, jam alibi superius ob∣servavimus.

Chronologia Persecutionum, rerumque ad persecutiones attinentium.

Ann. AEr. vulg. LXIV.

PErsecutio Neronis ex Tacito. §. XIII.

XCVI.

Persecutio Domitiani post Sept. XIII. incepit, ex Brutio. §. XVI.

XCVI.

Revocavit Christianos ab exilio Domitianus paulo an∣te Sept. XVIII. ib. Necdum enim redierant exules ante 〈◊〉〈◊〉 edictum Nervae.

CVII.

Persecutio qua passus est Ignatius, ex actis. §. XVIII. Pax reddita hoc ipso anno. ib. Plinii & Arrii 〈◊〉〈◊〉 persecutiones hoc ipso etiam fortasse anno. §. XXVII.

CVIII.

Post Ignatii mortem, quae Decembri mense die XX. anni superioris contigerat, cum nuncium de morte in 〈◊〉〈◊〉 accepisset, necdum tamen gesta Ignatii haberet ex∣plorata, Epistolam scripsit ad Philippenses Polycarpus. §. XVIII.

CXVI.

Passus Simeon Cleopae, & extincta est familia Davidis. §. XXI.

CLIII.

Edictum Antonini Pii pro Christianis, si forte fuerit Pii. §. XXXIV.

CLXI.

Idem edictum si Marco potius sit, quam Pio, tribuen∣dum. ib.

CLXVII.

Persecutio Gallorum Lugdunensium Vienneusiumque sub Marco. §. XXXVI.

CLXVIII.

Atbenagorae legatio pro Christianis post reditum Lucii. §. XXXVII.

CLXX.

Melitonis Sardensis & Apollnaris Hierapolitani apolo∣giae. §. XXXIX.

CCII.

Post VIII. Id. April. ante Solstitium incepit persecutio Severi. §. XLI. Ann. XVII. aetatis Origenis.

CCIII.

Ann. XVIII. Origenis, hujus persecutionis secundus, ibid.

CCIV.

Anno seculari ineunte, desiit haec Severi pers. ibid.

CCXXXV.

Sub finem anni persecutio Maximini. §. L. Persecu∣tioni Asia. §. LI.

CCXXXVI.

Initio anni sinis persecutionis. Defecerunt in Africa 〈◊〉〈◊〉 mense Maio, in Italia senatus. ib. §. L.

CCXXXVII.

Mense Junio occisi in Africa Gordiani. Mense Julio Augustum imperium susceperunt Maximus & Balbinus, Cesareum Gordianus tertius. ib. §. L.

CCXXXVIII.

Ludis Capitolinis, ante Jun. XXII. occisi Maximus & Balbinus, Augustum imperium suscepit Gordianus. §. L.

CCXLVIII.

Persecutio Alexandrina. §. LVI. in fine anni.

CCXLIX

Sub sinem anni incepit cum imperio Decii persecutio. §. LIII. In Africa saltem hucusque incruenta. §. LIV.

CCL.

Initio Aprilis ad caedes progressa est persecutio in sri∣ca, confestim facta remissior. §. LIV. Persecutionis 〈◊〉〈◊〉 anni secundi maxima pars in hunc annum in∣cidit. §. LVII.

CCLI.

Tertius annus persecutionis Alexandrine. Remissa per∣secutio tam Alexandriae, quam etiam in Asrica. §. LVII.

CCLII.

Lues sub Gallo, ejusdemque persecutio brevissima, §. LVIII.

CCLVII.

Sub initium Augusti persecutio Valeriani, sed sine martyriis. §. LIX.

CCLVIII.

Sub initium Augusti edictum Valeriani de poena capitis. §. LX.

CCLXI.

Purpuram arripuit in AEgypto AEmilianus. Revocata in reliquo imperio Valeriani persecutio à Gallieno. §. LXIII.

CCLXXV.

Revocata à Gallieno eadem persecutio in AEgypto, ca∣pto jam AEmiliano. §. LXIII.

CCLXXV.

Sub initium anni, sub finem Aureliani, emissa ab eo persecutionis edicta. §. LXIV.

CCCI.

Prima Diocletiani persecutio in milites. §. LXVIII.

CCCII.

Victus à Galerio Narseus Persarum rex. §. LXX.

CCCIII.

Annus primus persecutionis inchoatus à Feb. XXIII. Nicomediae. §. LXXI.

CCCIV.

Annus primus persecutionis absolutus, secundus in∣choatus, sed primus Eusebio. §. LXXIII.

CCCV.

Annus 2^us pers. absolutus, 3^us inchoatus, sed secun∣dus Eusebio. Purpuram deposuerunt Diocletianus & Ma∣ximianus. Nova deinde & saevior persecutio instaurata in Oriente à Galerio & Maximino, omnium deinceps Christianorum, cum antea solorum fuisset clericorum. Agon quinquennalis Caesareae. §. LXXIV. Desit persecu∣tio in Occidente. §. LXXV. LXXVI, LXXVII, LXXVIII.

CCCVI.

Annus tertius pers. absolutus, quartus inchoatus. Incepit Caesareae nova illa persecutio Maximini quae om∣nes cogebat sacrificare. §. LXXVIII. LXXIX.

CCCVII.

Annus quartus persecutionis absolutus, quintus in∣choatus. Coeperunt pro caedibus mutilationes. Mors Urbani praefecti Palaestinae persecutoris. §. LXXXI.

CCCVIII.

Annus quintusabsolutus, sextus inchoatus. Firmilia∣nus Palaestinae praeses mutilationibus, potius quam caedibus, persecutius est. Persecutio remissa à mense Augusto ad Novembrem, rursusque sub hujus anni finem novo Ma∣ximini edicto instaurata, ita tamen ut mense Decembri redierint ad mutilationes persecutores, §. LXXXI.

CCCIX

Annus sextus absolutus, septimus inchoatus. Martii VII. passus est Eubulus ultimus martyrum Caesareensium. Inde neglectu Gentilium rediit Christianis pax. §. LXXXI.

CCCX.

Annus septimus absolutus, octavus inchoatus. Nova rursus, invidia gentilium, orta Christianorum persecutio, verum ea brevissima, & unius impetus. §. LXXXI.

CCCXI.

Annus octavus absolutus, nonus inchoatus. Edictum Galerii pro pace, inter Kal. Mart. & prid. Kal. Maias. Pax illa ne sex quidem mensium integrorum, ita ut sub finem Octobris redierit persecutio, sed & ea unius impe∣tus, sanguinolenta. Legationes primas urbium accepit Nicomediae Maximinus. §. LXXXII.

CCCXII.

Annus nonus absolutus, decimus inchoatus. Secundae urbium legationes cum decretis adversus Christianos. Ma∣ximini ad illas rescripta de pellendis ex illis urbibus Chri∣stianis, earumque urbium territoriis, post mensem 〈◊〉〈◊〉 §. LXXXIII. Persecutio nova inchoata, sed mutila∣tionum duntaxat, & statim minis literisque Constantini sedata, adversus Maxentium moventis. §. LXXXIV. Profligato Maxentio sub finem Octobris, primi Augusti titulus Constantino à senatu decretus. Roma discessit, Mediolanum medio Decembri venit Constantinus. Edi∣ctum pacis. Nuptiae Licinii cum Constantia. Mors Diocle∣tiani. Primum Maximini edictum pro pace. §. LXXXVI.

CCCXIII.

Annus decimus absolutus, undecimus inchoatus. Vi∣ctus à Licinio Maximinus in campo sereno 〈◊〉〈◊〉 primo edi∣ctum Constantini & Licinii pro pace, Nicomediae proposi∣tum Jun. XIII. quo tempore decennalem hanc persecu∣tionem terminat Lactantius, num. 48. Secundum deinde Maximini pro Christianis edictum.

CCCXX.

Persecutio Licinii. Euseb. Chron. §. XCI.

CCCLXII.

Persecutio Juliani cum ageret Antiochiae, sub finem Octobris, cum conflagrasset simulacrum Jovis Olympii ut colligitur ex Ammiano XXII. §. XCI.

Notes

• a 1.1

  Dissert. V. 5. 25.
• b 1.2

  Ep. XXXVII.
• c 1.3

  Ep. LXXXII.
• d 1.4

  Ep. ad Chroatium & H. l 〈◊〉〈◊〉
• e 1.5

  〈◊〉〈◊〉 I. II.
• f 1.6

  In vit. 〈◊〉〈◊〉
• g 1.7

  Ap. Euseb. 〈◊〉〈◊〉 Eccl. V. 18. 17.
• h 1.8

  Ib. cap. 17.
• i 1.9

  Not. ad Euseb. V. 15.
• k 1.10

  Ep. XXII.
• l 1.11

  Peri Steph.
• m 1.12

  Cont. Cels. L. III. p. 116.
• n 1.13

  De mort. persecut. n. 2, 3, 4, 5, 6.
• o 1.14

  Apol. C 5.
• p 1.15

  Ap. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Eccles. IV. 26.
• * 1.16

  s Ap. Euseb. Hist. Eccles. IV. 25.
• q 1.17

  Tertull. ap. 〈◊〉〈◊〉 L. X. Ep. 98.
• r 1.18

  Justin. ad fin. Apol. 11.
• t 1.19

  Ap. 〈◊〉〈◊〉 Hist. Ec. VI. 26.
• u 1.20

  Cont. Cels L. III. p. 120.
• x 1.21

  De Laps.
• y 1.22

  De vit. sua. L. l. n. 6.
• * 1.23

  * lb. c 12.
• * 1.24

  a Dion Xiph. in Pertinace.
• z 1.25

  Capitolin. Pio, cap. 13.
• * 1.26

  Capitolin. in 〈◊〉〈◊〉 c. 29.
• * 1.27

  〈◊〉〈◊〉 Gallican. in Cassio. c. 2.
• b 1.28

  Lamprid. in Alexandr. c. 52.
• c 1.29

  Herod. L. VI.
• d 1.30

  〈◊〉〈◊〉 Lib. VI.
• e 1.31

  Ep. LVIII.
• f 1.32

  Annal, XV.
• g 1.33

  〈◊〉〈◊〉 de his Theodor. 〈◊〉〈◊〉 L. 11. & Baronius.
• h 1.34

  Ap. Euseb. Hist. Eccles. 11. 25.
• i 1.35

  Ep. 1.
• * 1.36

  〈…〉〈…〉
• * 1.37

  q De mort. pers. c. 3.
• k 1.38

  De cor. mil. c. 3.
• l 1.39

  De Praescr. c. 32. De cor. mil. c. 13.
• n 1.40

  Ap. Euseb. Hist. Eccles. 11. 25.
• o 1.41

  Euseb. 〈…〉〈…〉
• p 1.42

  〈…〉〈…〉 Eccles. VII. 25.
• r 1.43

  〈◊〉〈◊〉 Hist. Eccles. III. 18.
• s 1.44

  Apol. c. 5.
• t 1.45

  Ap. Euseb. Hist. Eccles. III. 20.
• * 1.46

  v Praescr. c. 36.
• x 1.47

  〈◊〉〈◊〉 de mort. persecut. c. 3, 4.
• y 1.48

  Euseb. Hist. Eccles. III. 32.
• z 1.49

  Ep. ad Phil. n. 10. Ep. ad 〈◊〉〈◊〉 n. 11.
• a 1.50

  Dialog. cum 〈◊〉〈◊〉 p. 234. 235.
• b 1.51

  p. 335.
• c 1.52

  Ap. 〈◊〉〈◊〉 Hist. 〈◊〉〈◊〉 III 〈◊〉〈◊〉
• d 1.53

  Euseb. Hist. Eccles. III. 〈◊〉〈◊〉
• e 1.54

  Ap. Euseb. ib.
• * 1.55

  g Appion. Proem. in Bel. Civil.
• f 1.56

  Sirob. Geogr. L. ult. in sine. Tacit. Annal. IV. Plin. Nat. Hist. L. 〈◊〉〈◊〉 IV, V. Ex 〈◊〉〈◊〉 M. Agrippa & D. Augusto.
• h 1.57

  〈◊〉〈◊〉 I. II.
• i 1.58

  Cod. Theodos. I. VII. Tit. IV. de erogar. mil. annon. leg. 30.
• k 1.59

  Rom. princip. L. I. p. 13.
• * 1.60

  Euseb. 〈◊〉〈◊〉 Eccles. IV. 13.
• l 1.61

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 L. X Ep. 97.
• m 1.62

  〈◊〉〈◊〉 Chr.
• n 1.63

  Tertull. Apol. c. 2.
• o 1.64

  〈◊〉〈◊〉 Hist. Eccl. III. 33.
• p 1.65

  plin. L. IV Ep. 3. 18 L. v. Ep. 10.
• q 1.66

  Tertull. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 c. 5.
• r 1.67

  Ad Philip. p. 21. Ed Usserii.
• s 1.68

  In Chron.
• t 1.69

  〈◊〉〈◊〉 Scrip. Eccles.
• u 1.70

  Polycarp. Aug. de Civ. Dei XVIII. 52.
• x 1.71

  Oros. L. VII. c. 5.
• y 1.72

  Justin. Apol. II.
• z 1.73

  〈◊〉〈◊〉 in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 c. 44.
• a 1.74

  Justin. Apolog. II. p. 72.
• b 1.75

  〈◊〉〈◊〉 Chron.
• c 1.76

  Oros. L. VII. c. 13.
• d 1.77

  Enseb. Hist. Eccles. IV 6
• e 1.78

  〈◊〉〈◊〉 A. D. 120 II. 3.
• g 1.79

  〈◊〉〈◊〉 cont. colf. L. I p. II.
• f 1.80

  〈…〉〈…〉
• h 1.81

  Euseb. Hist. Ecc. IV. 7.
• i 1.82

  Iren adv. Haeres 1. 24
• * 1.83

  n Orig. cont. Cels. L. VI. p. 302.
• k 1.84

  § 19
• l 1.85

  Orig. cont. cels. L. VI. p. 293. 294.
• m 1.86

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 p. 227.
• o 1.87

  Lucian. Alexandr.
• p 1.88

  Dionys Alex. ap Eus. Hist. Eccles VII. 10
• q 1.89

  〈…〉〈…〉 Hist. Eccles. III. 18. sozom. V. 19. & alii.
• r 1.90

  An. 120. n. 3.
• s 1.91

  Euseb. Hist. Eccles. IV. 3.
• a 1.92

  〈◊〉〈◊〉 Ep ad 〈◊〉〈◊〉 84.
• b 1.93

  Sacr. 〈◊〉〈◊〉 L. 11.
• c 1.94

  Euseb. de vit. 〈◊〉〈◊〉 III. 26. & ex eo alii.
• a 1.95

  〈◊〉〈◊〉 Ep ad 〈◊〉〈◊〉 84.
• d 1.96

  Dialog. cum 〈◊〉〈◊〉 p. 349. C.
• * 1.97

  f Theoph. ad 〈◊〉〈◊〉 L. 1 p. 76.
• e 1.98

  In Ep. 〈◊〉〈◊〉 ad 〈◊〉〈◊〉
• g 1.99

  Tert. apol. c. 〈◊〉〈◊〉 &c.
• a 1.100

  Jusiin. apol. II. p. 64.
• b 1.101

  Capitolin. in Pio c. 9.
• c 1.102

  Euseb. Hist. Eccles. IV. 13.
• d 1.103

  Sulp sever. 〈◊〉〈◊〉 acr. Hist. L. II.
• e 1.104

  〈…〉〈…〉
• f 1.105

  〈◊〉〈◊〉 XXXII. 25. 26.
• g 1.106

  ib. c. XVI. 37.
• * 1.107

  k Censorin. de die natal. c. 18.
• h 1.108

  Sueton. Claud.
• i 1.109

  Juv. Sat. I.
• a 1.110

  L. IV. adv. Haer. c. 64.
• b 1.111

  Athenag. leg. p. 2.
• c 1.112

  Cepitol. c. 9
• d 1.113

  Athenagor. legat. p. 30.
• e 1.114

  Apol. c. 7.
• f 1.115

  Legat. p 2.
• a 1.116

  〈◊〉〈◊〉 ap. Euseb. Hist. Eccles. IV. 〈◊〉〈◊〉.
• b 1.117

  Ap. 〈◊〉〈◊〉 ubi supra.
• * 1.118

  c Ap. Euseb. Hist Eccles. V. 16.
• * 1.119

  Euseb. Hist. Eccles. V. 21.
• * 1.120

  d 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉.
• e 1.121

  Ad Scop. c. 2. Apol. 〈◊〉〈◊〉 25.
• f 1.122

  Spartian. in Sever. c. 16, 17.
• g 1.123

  Euseb. Hist. Eccles. VI. 2. Ap. 〈◊〉〈◊〉 Hist 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• h 1.124

  Euseb. 〈◊〉〈◊〉. Eccles. VI. 2. 〈◊〉〈◊〉
• i 1.125

  In Eus. Chr.
• a 1.126

  〈◊〉〈◊〉 C. 17.
• b 1.127

  Sueton. in Claud.
• c 1.128

  Ep 〈◊〉〈◊〉. ap. Arrian. L. 11. c. 9.
• d 1.129

  Spartion. Caracoll. c. 1.
• e 1.130

  Apol. c. 16.
• f 1.131

  Tocit. Hist. V.
• g 1.132

  Joseph. cont. Apion. L. 11.
• h 1.133

  Lamprid. 〈◊〉〈◊〉 c. 3.
• i 1.134

  Hadrian. Ep. ad 〈◊〉〈◊〉 ap. 〈◊〉〈◊〉 Vepise. in 〈◊〉〈◊〉 c. 8.
• k 1.135

  〈◊〉〈◊〉 in 〈◊〉〈◊〉 c. 45.
• l 1.136

  Euseb. Hist. Ec. X. 3.
• m 1.137

  Euseb. Hist. Eccles. VI. 1.
• n 1.138

  C. 2.
• o 1.139

  C. 1.
• p 1.140

  Apol. C. 5.
• a 1.141

  Ad Scap. c. 4.
• b 1.142

  Ad Scap. ib.
• c 1.143

  Lamp. com. c. 20.
• d 1.144

  Spart. Sev. c. 73.
• * 1.145

  e Euseb. Hist. Ec. VI. 4.w
• f 1.146

  〈◊〉〈◊〉 Hist Ecc. VI. 〈◊〉〈◊〉
• g 1.147

  〈…〉〈…〉
• h 1.148

  Spartian. 〈◊〉〈◊〉. c. 1.
• i 1.149

  In Heliogabal c. 3.
• k 1.150

  Tertul. Apolog. c. 16.
• l 1.151

  Lamprid. Alex. Sev c. 49 c. 45.
• m 1.152

  E 〈…〉〈…〉 c. 29. 31. c. 43.
• n 1.153

  C. 51.
• a 1.154

  Euseb. Hist. Eccles. VI. 21.
• b 1.155

  Lamprid. Alex. Sever. c. 22.
• c 1.156

  Euseb Hist. Eccles. VI 28.
• d 1.157

  Oros. LVIII. c. 19.
• e 1.158

  Sulp. Sever. Sacr. Hist. L. 11.
• f 1.159

  Ep apud Cyprian. LXXV.
• * 1.160

  m Cap. in Gordianis tribus c. 10.
• g 1.161

  L. 1. Tit. 26. n. 2.
• h 1.162

  Cod. L. 11. T. 3. 13.
• i 1.163

  Herodian. L. VII. p. 334
• k 1.164

  〈◊〉〈◊〉 Maximin. 〈◊〉〈◊〉 c. 16.
• l 1.165

  Cap. Maxino & Balbin c. 1.
• n 1.166

  lb. c. ulr.
• a 1.167

  Cap. Max duob. c 21.
• b 1.168

  Goltz.
• c 1.169

  Cap. Max. & Balbino c 15.
• d 1.170

  Cap. Gordian. c. 2.
• e 1.171

  Cap. ib. c. 10
• f 1.172

  In cod. II. 10. 2. V. 51. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 22 2 〈◊〉〈◊〉
• g 1.173

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 70 2.
• h 1.174

  Apud Cyprian. Ep. LXXV.
• i 1.175

  Tract. XXVIII.
• k 1.176

  Ap. Euseb.
• l 1.177

  Zosim. Hist. L. 〈◊〉〈◊〉
• * 1.178

  m De mort. persec. c.
• n 1.179

  Ap. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 VI 〈◊〉〈◊〉
• a 1.180

  Ep. LII.
• b 1.181

  Victor Schotti in Decio.
• c 1.182

  Ep. XV. & 〈◊〉〈◊〉 in vit.
• d 1.183

  De lapsis.
• e 1.184

  Ep. XXXIII. vid etiam Ep. LIII.
• f 1.185

  Ep. LIII.
• g 1.186

  〈◊〉〈◊〉 de Jejun. adv. Psych. c 13, 14.
• h 1.187

  Ep. XXII.
• a 1.188

  〈◊〉〈◊〉 Hist. Eccles. VI. 19.
• b 1.189

  Ap. Euseb. Hist. Eccles. VI. 40, 41.
• c 1.190

  Ap. Euseb. Hist. Ecc. VI. 42.
• d 1.191

  〈…〉〈…〉
• f 1.192

  Dionys. ap. Euseb. Hist. Ecc. II. c. 1.
• g 1.193

  Ep. LIV.
• h 1.194

  Ep. LVIII.
• * 1.195

  c Ep. LXXIX.
• a 1.196

  Ap. Eusib. Hist. Eccles. VII. 10.
• b 1.197

  Trebell Poll. in Gall. duob.
• * 1.198

  In vit.
• d 1.199

  Ex Ep. Dionysii ad 〈◊〉〈◊〉 Eused. Hist. Ecc. VII. II.
• e 1.200

  Ep. LXXXII.
• f 1.201

  〈◊〉〈◊〉 in Aurelion. C. 13.
• g 1.202

  Treb. Foll in 〈◊〉〈◊〉 Tyran 〈◊〉〈◊〉 VIII.
• h 1.203

  Ap. 〈◊〉〈◊〉 Ep. LXXXII.
• i 1.204

  〈◊〉〈◊〉 Ep. ad 〈◊〉〈◊〉 & 〈◊〉〈◊〉 ap. 〈◊〉〈◊〉 Hist. Eccl. VII. II.
• k 1.205

  〈◊〉〈◊〉 Hadrian. C.7.
• l 1.206

  Vid. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 15
• m 1.207

  〈…〉〈…〉
• n 1.208

  Spars. in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• a 1.209

  〈◊〉〈◊〉 in vit. Cypr.
• b 1.210

  Oros. L. VII. c. 22.
• c 1.211

  Dionys. ap. Euseb Hist. Ec. VII. 10.
• d 1.212

  Aringh. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 L. VI.
• e 1.213

  〈…〉〈…〉 martyr. c. 11.
• * 1.214

  g Dionys. ap. Euseb. Hist. Ec. VII. 23.
• f 1.215

  Euseb. Hist. Eccles. VII. 13.
• h 1.216

  De mort. 〈◊〉〈◊〉 c. 6.
• i 1.217

  〈…〉〈…〉
• a 1.218

  In Chronic. Graec. 〈◊〉〈◊〉 ad nuin. Bσ CA.
• b 1.219

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 VII. c. 〈◊〉〈◊〉
• c 1.220

  c. 〈◊〉〈◊〉
• d 1.221

  In Bihlioth. I albaei 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• e 1.222

  〈◊〉〈◊〉 Christ. 273. num 3, 4.
• f 1.223

  〈◊〉〈◊〉 Hypat c. Part. III. cap. ult. n. 13
• g 1.224

  〈◊〉〈◊〉 II st. Eccl. V. II. 〈◊〉〈◊〉
• h 1.225

  〈◊〉〈◊〉 de nor. pers. n. 15.
• * 1.226

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• * 1.227

  i 〈◊〉〈◊〉 A. D. 〈◊〉〈◊〉 n. 5.
• k 1.228

  Ap. Euseb. vit. Constant. 11. 51.
• a 1.229

  Cap in 〈◊〉〈◊〉 & Balbino c. 9.
• b 1.230

  Cap. in Gordianis 22.
• c 1.231

  Lact. mort. pers n. 24.
• d 1.232

  Panegyric. Maximian. & 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• e 1.233

  〈◊〉〈◊〉 Hist. Eccles. VIII. 1.
• f 1.234

  Lactan. de mort. pers. n. 10.
• g 1.235

  n. 9.
• h 1.236

  n. 10.
• i 1.237

  〈◊〉〈◊〉 Hist. Eccles. VIII. 4.
• k 1.238

  Entrop. L. IX.
• l 1.239

  Lactan. n. 10.
• a 1.240

  Lactan. n. 11.
• b 1.241

  N. 12.
• c 1.242

  ib. n. 13.
• d 1.243

  Euseb. Hist Eccles. VIII. 2.
• e 1.244

  〈◊〉〈◊〉 §. L.
• f 1.245

  Euseb. ib.
• g 1.246

  Euseb. ib. c. 6.
• h 1.247

  Euseb. de 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 c. 1.
• i 1.248

  Vules. in loc.
• k 1.249

  De mart. Pal. c. 2.
• l 1.250

  Ib. c. 1.
• a 1.251

  Euseb Hist. Eccles. VIII. 13.
• b 1.252

  Euseb. de martyr. Palaest. C. 3. & in Chron.
• c 1.253

  Hist. Eccles. 〈◊〉〈◊〉 13.
• d 1.254

  〈…〉〈…〉
• * 1.255

  e De mart. Pal. C. 3.
• f 1.256

  De mort. persec. n. 11.
• g 1.257

  Ib num. 21.
• h 1.258

  De mart. Pal. C. 11.
• a 1.259

  Eus. Hist. Ecc. VIII. 13.
• b 1.260

  De mort. pers. c. 15.
• c 1.261

  Ib. c. 14.
• d 1.262

  Opt. 〈◊〉〈◊〉 L. 1.
• e 1.263

  Can. 3.
• f 1.264

  Conc. 〈◊〉〈◊〉 l. 〈◊〉〈◊〉 14.
• g 1.265

  〈◊〉〈◊〉 n. 16.
• h 1.266

  Ib n. 15.
• i 1.267

  Miscel. L. 11. p. 82.
• k 1.268

  Miscel. L. 11. p. 63.
• l 1.269

  Ib. p. 66.
• m 1.270

  Brevic. Collat. diei 3. c. 17.
• n 1.271

  Optat. L. 1.
• o 1.272

  〈◊〉〈◊〉 Hist. Ec. VIII. 14.
• a 1.273

  Optat. L. I.
• b 1.274

  Eus. Hist. Eccl. VIII. 13.
• c 1.275

  Eus. Hist. Ec. VIII. 13.
• d 1.276

  Lact. de mort. pers. c. 17.
• * 1.277

  i Euseb. de mart. pal. c. 4.
• e 1.278

  Lact de 〈…〉〈…〉
• g 1.279

  Eus. de mart. pal. c. 5.
• h 1.280

  Lactan. de mort. pers. c. 17.
• * 1.281

  k De 〈◊〉〈◊〉 Pal. c. 4
• * 1.282

  l 〈…〉〈…〉
• * 1.283

  o De mort. pers. c. 35.
• m 1.284

  〈…〉〈…〉 IX. 1.
• n 1.285

  Euseb. ib. c. 7.
• p 1.286

  Euseb. Hist. Eccles. VIII. 12.
• a 1.287

  Div. Inst. V. 2.
• b 1.288

  Ep. VIII.
• * 1.289

  h ib. 〈◊〉〈◊〉 11.
• * 1.290

  i ib. c. 13
• c 1.291

  〈◊〉〈◊〉 Pal. c. 7.
• d 1.292

  〈◊〉〈◊〉 c. 8.
• e 1.293

  De 〈◊〉〈◊〉 pal. c. 9.
• f 1.294

  ib. c. 10.
• g 1.295

  ib. c. 9.
• * 1.296

  k N. 35.
• l 1.297

  Euseb Hist. Eccles. IX. 1.
• m 1.298

  Ib c. 2.
• n 1.299

  Ib. c. 3.
• o 1.300

  Ap. Euseb. Hist. Eccles. IX. 9.
• p 1.301

  〈◊〉〈◊〉 Hist. Eccles. IX. 5
• q 1.302

  Ib c 4.
• a 1.303

  Fuseb. Hist. Eccles. IX. 7.
• b 1.304

  Loctont. n. 37.
• c 1.305

  Euseb. Hist. Eccles. IX. 10.
• d 1.306

  Euseb. Hist. Eccles. IX. 6.
• e 1.307

  Euseb. Hist. Eccles. IX. 9.
• * 1.308

  i Ib. 4. 37.
• * 1.309

  k §. LXXXIV.
• f 1.310

  Euseb. Hist Eccles. IX. 6.
• g 1.311

  Fuseb. ib. c. 9.
• h 1.312

  De mort. pers. n. 36.
• l 1.313

  Lactan. ib. n. 24 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Eccles. VIII. 13.
• m 1.314

  Ib. n. 25.
• n 1.315

  Ad Lactant. n. 35. 〈◊〉〈◊〉
• o 1.316

  Vid. Lactant n. 31.
• * 1.317

  p Lactant. n. 32.
• q 1.318

  Lactant. ib. n. 44.
• r 1.319

  Ib. n. 45
• s 1.320

  Lactant. n. 48.
• t 1.321

  Euseb. Hist. Eccles. IX. 9.
• u 1.322

  〈◊〉〈◊〉 in not. ad Lactant.
• a 1.323

  De mort. 〈◊〉〈◊〉 n. 44.
• b 1.324

  Nazar. panegyr. Constantin.
• c 1.325

  Vict. Epitom. in Diccletiano.
• d 1.326

  De mort. 〈◊〉〈◊〉 37.
• e 1.327

  Apud 〈◊〉〈◊〉 Hist. Eccles IX. 10.
• f 1.328

  Macrob. Saturn. 1. 16. Ovid Fast. 1.
• g 1.329

  Vid. not. ad Minuc.
• a 1.330

  〈◊〉〈◊〉 de mort pers. n. 12.
• b 1.331

  Eus. mart. Palc. 2.
• c 1.332

  Eus. ib. c. 6.
• d 1.333

  Lact. de mort. pers. n. 16 35.
• e 1.334

  De marr. Pcl. 〈◊〉〈◊〉
• f 1.335

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Ecc. VIII. 6.
• g 1.336

  Ib. c. 9.
• a 1.337

  〈◊〉〈◊〉 Hist. Ecc. X. 8.
• b 1.338

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 11. 2.
• c 1.339

  Socr. Fccl. Hist. 111. 12.
• d 1.340

  〈◊〉〈◊〉 Ec. Hist. V. 17.
• e 1.341

  〈◊〉〈◊〉 111. 19.
• f 1.342

  Euseb. Hist. Eccl. Vl. 41.
• g 1.343

  〈◊〉〈◊〉 mert. pers. n. 11.
• h 1.344

  〈◊〉〈◊〉 Div. Inst. V. II.
• i 1.345

  Mart Pal. C. 1.
• k 1.346

  〈◊〉〈◊〉 pers n. 16.
• l 1.347

  Ep. XVI.
• m 1.348

  〈◊〉〈◊〉 ad mart. c. 1.
• n 1.349

  Ep. Cypr. IX.
• a 1.350

  Onuph. fast. L. 11. ad an. U. C. 964.
• b 1.351

  Prolegom. ad lib. D. Stearnii de obstinatione.
• a 1.352

  Onuph. fast. L. 11. ad an. U. C. 964.
• c 1.353

  Apocalyps. XX. 4.
• d 1.354

  V. 6.
• e 1.355

  〈◊〉〈◊〉
• f 1.356

  Apo∣log. c. 42.
• g 1.357

  An. Christ. XXXIV. n. 310.