Oeconomia animalis novis in medicina hypothesibus superstructa, & mechanice explicata / autore Gualtero Charleton, & Caroli Magnae Britanniae Regis. olian medico.

EXERCITATIO IV. De Sanguificatione.

ART. 1. Partem Chylimajorem transmutari in San∣guinem. 2. Idque actione quidem Similari; non autem Organica. 3. Cujus Efficiens primarium, non est Hepar; 4. Neque Venae; 5. Nec Cor deni∣que ipsum: sed spiritus vitalis, qui in sanguine hospitatur; 6. Quique solus sanguinem in Pullo primum è Colliquamento efformat. 7. Mo∣dus, quo in Embryone noviter concepto, sanguis pri∣mus è liquore vitali conficitur. 8. Locus in quo san∣guis primo generatur, est in ipso Chorio. 9. Ad sanguinem effingendum, quaenam, cen Caussae Extrinseeae Auxiliatrices, concurrant: & quae∣nam pro Organicis accessoriis rite admittenda sint. 10. Liquorem vitalem, a spiritu vitali, hospi∣te suo, ab albo in rubrum transmutari; idque calo∣ris motusque ipsius solummodo ratione fieri, quam∣plurimis tum experimentis, tum rationibus, adstrui∣tur. 11. Agens idem, quod in Embryone sangui∣nem primitus effingit; eidem muneri, per omn••m deinceps Animalis vitam, constanter incumbere.

1. SPectatis modo, per transennam, exi∣guis minusque conspicuis Chyli di∣verticulis; proximum est, ut ma∣gnum ejusdem facileque visibile conflu∣vium

perlustremus. Diximus supra enim, majorem chyli partem, è Conceptaculo communi, per ductus Lacteos Thoracicos, in venas subclavias, inde in superiorem ve∣nae Cavae truncum, tandemque in dextrum Cordis ventriculum derivatam; inibi in li∣quorem quendam, colore naturaque à chy∣lo multum differentem, transmutari; in sanguinem nimirum, ut & Lampadi vitae (olei instar) in pabulum cedat, & spiritus vitales (qui in perpetuo sunt fluore) no∣vam singulis momentis, in eorum gene∣rationem, materiam suppeditando, con∣tinuo resarciat, reficiatque. Ut haec itaque accuratius expendantur, majorique me∣thodus perspicuitate tractentur; Quinque occurrunt seorsim ex ordine consideranda; viz. 1. Mutatio ipsa, quam Chylus in di∣ctum cordis ventriculum perductus infu∣susque, in eodem subit; sive Actio illa▪ quam Sanguificationem omnes nuncupant: 2. Ipsum Agens, sive primarium mutatio∣nis istius Efficiens: 3. Modus, quo ista mu∣tatio peragitur: 4. Usus sanguinis sic con∣fecti: & 5. Motus ejusdem, usibus illis in∣serviens.

2. Quoad PRIMUM, ipsam nimirum Sanguificationis Actionem; advertendum est, eam non esse Organicam, seu quae à pecu∣liari constitutione, sive fabrica alicujus corporis organi dependet profluitve; ast mere Similarem. Enimvero, cum sanguis,

postquam confectus est, sit quiddam simi∣lare; ut & Chylus ipse, ex quo conficitur, sit pariter similaris; cumque chylus in san∣guinem transit, non quidem alicujus ejus partis ab alia separatione (quo ritu Urina & Bilis fiunt) ast duntaxat per quandam suae naturae in melius exaltationem, dum spiritus isti Naturales, quibus abunde im∣buitur, in vitales, sive magis sublimatos, majorisque activitatis participes, ab aliis spiritibus vitalibus, in corde & sanguine praeexistentibus, eosque de novo acceden∣tes, ad summum volatilitatis diffusionisque gradum, calore motuque suo, promoven∣tibus, attolluntur sive exaltantur: cum haec ita se habeant, inquam, liquido con∣stet, totum sanguificandi opus fieri per simplicem Assimilationem; & per conse∣quens, Sanguificationem esse actionem prorsus Similarem, neutiquam vero Or∣ganicam, prout per plurima annorum lu∣stra à plerisque perperam existimatum est.

Quoad SECUNDUM, primarium nempe dictae actionis Efficiens; perspicuitatis ratio à nobis exigit, ut examinemus primo, quid non sit; ut ab istiusmodi dignitate exclusis omnibus, quae nullo jure eandem sibi arrogant, id ipsum denuo, cui tanti muneris honos merito debetur, seligamus, inque solio collocemus. Author sive opi∣fex primarius nobilissimi hujus nectaris, quem sanguinis nomine indigitamus, non

est Hepar, quemadmodum Galenus, omnes∣que ejus Sectatores falso docuere; nec ve∣nae, prout ex melioris notae Anatomicis quidam opinati sunt; nec ipsum Cor, sive ejus substantia, sicut Aristoteles, & quot∣quot placitis ejus mordicus insistunt, asse∣runt; neque ullum aliud denique in uni∣verso corpore viscus aut organum. Sed de his singillatim dicendum est.

3. Primo affirmamus, publicum san∣guinis faciendi munus Hepati nequaquam cōmpetere; & ne gratis hoc dixisse videa∣mur, complures, quaeque eludi nequeunt, Rationes, in medium proferemus. Nam 1. cum vel ad sensum dissecantium pateat, nullam chyli partem unquam (ex naturae instituto) deferri ad Hepar, ex Venis La∣cteis; quarum quae in Abdomine situm ob∣tinent, universim sese in Receptaculum Commune deplent; reliquae vero, per Tho∣racem sursum reptantes, fluvios suos in ve∣nas subclavias (& ramulos forsan quosdam in Mammas tendentes, ut supra subindi∣cavimus) infundunt: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 prorsus est, ut Hepar Chylum, quem nunquam reci∣pit, in sanguinem commutet. 2. Sanguis in Embryone, sive Foetu recens concepto, per aliquot dies ante conspicitur, quam vel minimum quid jecoris delineatur; & quod existentia prius est, non potest esse effectus ejus, quod est posterius. Tantum itaque abest, ut jecur sit opifex sanguinis, ut con∣trarium

plane, ex pulli fabrica in ovo, a∣pertissime constet: nimirum sanguinem ipsum potius esse authorem nedum Hepa∣tis, ast cordis etiam, imo & omnium reli∣quarum quoque corporis partium. Quod Galenici quo que inopinato videntur confi∣teri, dum parenchyma jecoris, quandam sanguinis affusionem esse statuunt: quasi nil aliud esset, quam sanguis inibi coagula∣tus. Existere itaque eum, antequam vel af∣fundatur, vel coaguletur, necesse est: rem∣que ita se habere, Experientia ipsa luculen∣ter demonstrat, cum sanguis in ovo ali∣quandiu appareat, priusquam corporis aut visceris alicujus vel vestigium extet. Ubi tamen nihil sanguinis (quod in viviparis fieri vulgo, gratis tamen, arbitrantur) ad foetum pertingit. Cujus Magnalis elucida∣tionem primam Cl. Harvaei nostri Experi∣mentis gratissimo animo acceptam referri∣mus, qui (de Gen. Animal. Exercit. 18.) proinde expresse statuit, Sanguinem dari, antequam quicquam corporis reliqui existat; esseque eum, prae caeteris omnibus foetus par∣tibus primogenitum; & ab ipso, tum mate∣riam, ex qua corporatur foetus, tum nutri∣mentum, quo augetur, procedere; esse denique (si modo ulla fuerit) primam particulam geni∣talem. 3. Postquam pullus in ovo, & ex ovo perfecte formatus est, venisque & arte∣riis sanguine refertis dotatur; Hepar tamen illius adhuc albescen〈…〉〈…〉 (una

cum tenui quadam flavedinis tinctura) suf∣fusam conspiciatur. Quod argumentum ex se quidem validum satis est, jecur de san∣guificandi solio dejicere, illudque officium in aliud accommodatius Efficiens conferre. Nempe, quî fieri possit, ut hepar (supposi∣to etiam, Chy lum in ejus parenchyma im∣portari) eum rubore impertiat, quo ipsum ••tiamnum destituitur? Estne naturae le∣gibus consonum, ut aliquid alteri id daret, quod ipsum non habet? Hujus rei veritas elucescat etiam ex Harvaei observationibus, (de Gener. Animal. Exercit. 51. sub finem.) qui de Sanguine, prout pars est principa∣lis & pri•• ogenita totius corporis, oraculi instar, disserens, pro indubitato posuit; jecur & calorem & celorem suum à sanguine mutuari; non autem sanguinem à jecore. Et hinc quidem in proclivi est observare, na∣tivum Hepatis colorem non esse sangui∣neum sive rubrum, sed ex pallido flave∣scentem; eumque ruborem, quem tempo∣ris processu sibi acquirit, illi solum à san∣guine ejus parenchyma continuo pertrans∣eunte, & rubras quasdam sui particulas ibidem relinquente, communicari. Quo∣rum utrumque luculentius adhuc constet exhoc, quod in pullo ab ovo nondum ex∣cluso, color iste pallide flavescens vel ad ultimum incubationis diem sit conspicuus, quamquam tunc temporis aliquantulum immutari, & purpurascere occipiat: imo

vero diebus aliquot post ulli exclusionem, nonnulla coloris hujus vestigia in illius je∣core supersunt conspicienda; postea vero quotidie paulatim magis magisque sangui∣neo colore tingitur. Praeterea, si vesicam aqua calente impleas, eademque per fistu∣lam, clysteris more, injecta, sanguinem ex hepate animalis emortui plane eluas; sen∣ties illico rubedinem paulatim imminutam evanescere, ejusque loco obscuram sive fuligineam flavedinem apparere. Quinam color Fuligineus, proculdubio, ex bilis, in hepatis parenchymate à sanguine separatę reliquiis ibidem restitantibus ac affixis or∣tum ducit. Ut ut autem haec res se habeat, certissimum est, ruboris nil quicquam jecori jure nativo competere; eumque, quem postea adipiscitur, plane esse adventitium ex sanguine. Et hujus loci est aliud quoque ejusdem Harvaei (loco jam citato.) experi∣mentum; imo vero jecur, lien, ••enes, pulmo, & cor ipsum (si sanguinem inde omnem ex∣presseris, cujus praecipue gratia viscera dicun∣tur) expallescunt illico, & partibus frigidis accensenda sunt. Ut extra omnem haesi∣tantiam concludamus, Hepar inidoneum esse prorsus & indignum, cui Magni Sangui∣ficationis Organi titulus tribuatur.

4. Secundo, de Venis pariter idem dicatur; si enim à veritate haud alienum sit istud Galeni Axioma; quod mutatur, in ••jus spe∣ciem, à quo muta••ur, facessit: plane Alo∣gon

est quidem, sanguinis effingendi facul∣tatem iis conscribere. Quippe venarum co∣lor pallide albus est; fubstantia autem te∣nax, viscida, membranea, exanguis, & (modo exhauriatur sanguis contentus, qui illam opacat) nonnihil pellucida; paren∣chymate item omni destituuntur; nec ca∣lore aut spiritibus (nisi quos à sanguine suos canales perfluente mutuantur) gau∣dent: sanguis vero contra, rubro colore profunde tingitur, substantia fluida, & non nisi alienis terminis cohibenda est, & spi∣ritibus calidis copiose perfunditur. Frustra itaque expectatur Assimilatio, ubi Efficiens suppositum Patienti sive subjecto assimi∣lando, natura adeo dissimilis est, ut ab in∣vicem in omnibus dissentiant. Concedi∣mus quidem, venas ad sanguinis incolumi∣tatem, seu Conservationem aliquantulum facere; sed quomodo id praestant? activi∣tate profecto duntaxat Organica, quatenus organa sunt, à natura sic comparata, ut sanguinem in se unitum servent, ab aliena mistura protegant, ab externis injuriis tueantur, motuique ipsius in orbem famu∣lentur; quae omnia ad actum ipsum San∣guificationis nihil attinent. Quod autem ad ullam earum in sanguinem Energiam similarem spectat; talem, certe, nullam omnino habent: imo vero, si rem propius inspexeris, praecipuum earum conservandi sanguinis officium in hoc consistit, quod

ineptae sunt, à quibus mali quid illi impri∣matur; quemadmodum vasa vitrea liquo∣ribus conservandis utilissima habentur quia neque ipsa noxam iis aliquam afferunt, nec ab aliis inferri sinunt. Caeterum, si per∣conteris, quis sit praecipuus Nectaris hujus vitalis, in naturae suae simplicitate, sive pu∣ritate primaeva, Conservator? Resp. eum esse idem principium, à quo primum con∣stituebatur; spiritum nimirum vitalem, in eodem hospitantem, qui calore suo foven∣te, motuque perenni, non solum sangui∣nem à corruptione vendicat, ast & caeteras omnes corporis partes, ipsasque adeo ve∣nas, quamdiu ardet splendetque vitae elly∣chnium. Eo autem semel extincto, hui! quam subito cuncta corporis, celeri pu∣tredinis tyrannidi obnoxia, computres∣cunt?

5. Tertio, neque Cordi, viscerum omnium nobilissimo, primogenitoque, potiori ju∣re concedi potest cruentum isthoc in Ani∣mali imperium; Hepati venisque, Recen∣tiorum votis, tam digne ereptum. Nam, cum ipsum Cor omnem suum Calorem & activitatem (imo forsan & motum) so∣lum ex sanguine, per ipsius ventriculos circulato, inque ejus substantiam per Ar∣terias Coronarias immisso, foeneretur; eo∣que duntaxat nomine Vitalitatis reddatur particeps: manifeste injusti essemus profe∣cto, si ipsam primarium Haematose••̄s prae∣sidem

constitueremus, cui de nativo jure primario non inhaeret vis vitalis, sed ab alio derivatur. Et si contingeret (ut contingit in ipso semper mortis articulo) ut hujus∣modi in fluxu vitali, vel per paucula mo∣menta temporis, privaretur Cor: subito quidem langueret, à motu cessaret, & aeque torpidum ac immobile evaderet, atque a∣lia quaelibet totius corporis pars, à vitae fonte remotissima: tantum equidem abest, ut chylum in tam nobilem, ac sanguis est, liquorem, ulla sui propria activitate seu Energia, sit transmutando. Autopsiam si adhibueris in consilium, res erit certior. Evelle itaque ex Animalis sani pectore cor etiamnum pulsans; sanguinemque inde o∣mnem, calida in ventriculos celeriter infu∣sa aqua, elue; ac mox, calore ipsius adhuc superstite, chylum aut lac in eosdem ven∣triculos infunde, calidiori manu interim in ejus fotum continuo admota: & hoc dex∣tre facto, plane videbis, utrum in potesta∣te sit cordis, necne, liquorem infusum in sanguinem immutare. Experieris profecto, eundem neutiquam iri immutatum. Cor tamen utique solidum viscus est, atque prae caeteris omnibus robustum; nec facile sibi in animum quis induxerit, illam activita∣tem, quae à soliditate ejus substantiae pro∣••••••••re reputatur, subito adeo intercipi ac destrui poffe. Quandoquidem itaque ejus∣modi Experientia ratum habeatur, Cor

ipsum ab omni activitate, unico quasi mo∣mento, cessare, & torpidum fieri, quampri∣mum sanguis vitalis ex ejus ventriculis fue∣rit eductus: uti evidens, ita & certissimum est, Sanguinis conficiendi Facultatem sive virtutem, in ipsa Cordis substantia prima∣rio non radicari; sed in alio principio, in illo ipso nimirum, cujus post absentiam virtus illa protinus perit & extinguitur; quod, praeter ipsum Sanguinem, vitalitatis Charagmate signatum, nil aliud esse po∣test, ut infra ubertim dispiciemus. Quin∣etiam, viventium consectio clare nos do∣cet, Calorem vitalem in ventriculis, quam in ipsamet cordis substantia, multo inten∣siorem esse: ac proinde ratio inferre jubet, eundem calorem principaliter & originali∣ter in sanguine in ventriculis contento in∣esse; in substantia vero seu parenchymate cordis, secundario tantum, & per modum influentiae. Quamobrem, si verum sit (nec ullus facile negaverit) & calorem, & ener∣giam cordis omnem, ipsi à vitalis sangui∣nis influxu communicari; huncque illo esse multo nobiliorem ac potentiorem: haud video quidem, quî quis eat inficias, eundem Sanguinem Caussam Efficientem esse, seu Opificem sanguinis primarium; nisi sal∣tem demonstraverit prius, eum ipsomet Corde minus esse huic operi idoneum. Caeterum, collatis inter se Agentium ho∣rummet, ad opus suppositum, viribus

sive potentiis; facile internoveris, cuinam ex rivalibus justius palmam decernas. San∣guis vitalis, cum subjecto immutando, e∣jusdem speciei est; Cordis vero substantia ab eodem plurimum discrepat: & ubi A∣gens & Patiens sunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, minimeque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 seu Consocialia, frustra expe∣ctatur, ut hoc in illius naturam facessat. Cum itaque pro indubitato ab omnibus Physicis admittitur, Agentia omnia natu∣ralia id solum agere, ut, quantum in se est, subjectum sive materiam, in quam a∣gunt, sibi similem reddere annitantur: haud minus indubitatum est, vitalis san∣guinis energiam, sanguificationis operi ac∣commodatissime ac propriissime consigna∣ri. Necessario enim concedendum est, chy∣lum ac sanguinem, in superiori Venae Ca∣vae trunco, dextroque cordis ventriculo, per minimas particulas commixtos; in se invicem agere, & utrumque omnibus mo∣dis conari, ut alter alterum vincat, sibique assimilet. Quoniam vero sanguis chylum, ex unico pastu confectum, mole sua decu∣plo minimum, vitibus autem centuplo excedit (quid enim potentius spiritu illo, qui suo quasi afflatu vivificat universum corpus? quid chylo mollius, lenius, ma∣gisque superabile?) minime dubitandum est, quin sanguis chylo facilem victoriam praeripiat, eundemque in sui naturam con∣vertat. Amplior autem veritatis hujus evi∣dentia

ex eo petatur; nimirum quod Chy∣lus sanguini intime permiscetur in cordis ventriculis: dum ipsius substantiam, sive parietes internos, in transitu, solum super∣ficialiter tangit, & mox praeterlabitur. Deinde, Chylus in corde vix per momen∣tum quidem moratur; cum sanguine vero constanter commistus manet in arteriis ve∣nisque, dum huie perfecte fuerit assimila∣tus; & plusquam momentaneam morulam ad alicujus rei in alterius naturam commu∣tationem requiri, omnibus notum est. Consentaneum itaque est, sanguinem, sua∣rum ratione virium, ad sanguificationis opus, ipsomet Corde multo accommoda∣tiorem esse.

In pleniorem hujus rei confirmationem, Harvaei adeamus Experimenta, de naturae processu, sive ordine partium, in genera∣tione pulli ex ovo. Magnus enim ille Vir (quem in hujusmodi difficultatibus, ceu vere Oedipum, prae caeteris omnibus con∣sulendum esse, agnoscunt & suspiciunt o∣mnes) ex oculorum fide testatur; ovi Al∣bumen nativam sui albedinem, per aliquot ab incubatione dies, retinere; pullumque ex eodem, à Gallinae calore fotuque sen∣sim colliquefacto, integre efformari, citra ullum alicujus alterius materiae addita∣mentum. Quo patefacto, restat tantum nobis quaerendum, unde contingat, ut Col∣liquamentum istud album, vel ejus saltem

tantum, quantum à virtute Plastica in san∣guinem excoquitur, nativam illam suam albe∣dinem deponere, illiusque loco purpuream sanguinisque propriam tincturam sibi assume∣re cogitur.

6. Ruborem huncce Colliquamento sen∣sim inductum, ab aliquo, quod antea ru∣brum extiterit, haud proficisci, certissimum est: quia in ovo adhuc nil confpicitur ru∣brum, aut quod ad eum colorem inclinate videatur; ipseque vitellus aliquandiu inte∣ger manet, postquam sanguis se clare con∣spiciendum exhibuerit, in Puncto Saliente. Neque credendum est, eundem derivari a partibus Carnosis; quae, per dies aliquot, post efformatum primum sanguinom, al∣bicantes cernuntur: ut magis sit credibile, illas è contra rubefieri à sanguine, qui suum peragens circuitum, fluctibus suis easdem perpetuo alluit irrigatque. Accrescit enim iis paulatim rubor, id••ue citius aut serius, pro caloris gradu, sanguinisque copia, quae easdem perlabitur. Ex partibus solidis ali∣quae sunt, quae sanguine leviter tantum tinctae, ruborem nunquam induunt: cujus census sunt Oculorum Tunicae, Membra∣nae, Tendines, Ligamenta, Cartilagines, ossa, &c. Aliae quidem subpallidum obti∣nent colorem, una cum tenui parcaque ru∣bedinis suffusione: quales sunt Glandu∣lę, quae prout majori minorive arteriarum aspergine irrigantur; ita plus minusve ru∣bescunt.

Carnes vero Musculosae Glandulis saturatius purpurascunt; utpote quae ube∣riori sanguinis affluvio perluuntur. Renes, Hepar, Lien, Pulmo & Cor, ingentibus san∣guinis rivis continuo proluuntur; ideoque caeteris omnibus partibus intensius rubent; minus tamen ipsomet sanguine, cui omnem ruborem debent. Et rationi certe magis consentaneum est, ut quod magis rubet, illud quod minus, suo colore afficiat; quam è contra. Quomodo enim fieri pos∣sit, ut aliquid Agens naturale, ultra activi∣tatis suae sphaeram, idest, supra Energiae proportionem, operetur; aut alteri com∣municet, quod ipsum non habet? Quoniam igitur viscera omnia praedicta, ut & carnes Musculosae, ipso sanguine pallidiores con∣spiciuntur: impossibile est, ut huic rubo∣rem proprio vividiorem magisque saturum confe••••••t; maxime quum existentiam non obtinent, nisi postquam sanguis primus è Colliquamento fuerit efformatus. Nil ita∣que superest, cui sanguinis confectionem tuto conscribamus, praeter ipsum Spiritum Vitalem, ex purissima seminalis materiae, seu Colliquamenti parte originaliter edu∣ctum accensumque; quem proinde prima∣rium Sanguinis Opificem impavide statui∣mus. Et haec quidem de Haematose••̄s Ef∣ficiente satis sunto.

7. Quoad TERTIUM, Modum vide∣licet ipsum, quo egregium hocce, peneque

divinum Sanguificationis opus ab Efficien∣te peragitur; quanquam res sit haud pa∣rum obscura, prorsus inexplicabilis tamen non videbitur, modo Naturae processum, quo, ex liquore genitali, seu Colliquamento Harvaeano, in ovo, primitus effingit sangui∣nem, paulo penitius inspexerimus. Proces∣sus autem, juxta Observationes Harvaea∣nas, talis est. Liquor ille vitalis (puriorem intelligas Colliquamenti partem) prius∣quam colorem formamque sanguinis sibi assumat, se ab aliis Ovi partibus, quibus∣cum antea promiscue unitus erat, subdu∣cere sive separare incipit; & in centro Col∣liquamenti sedem figens, sparsis peripsius spatia plurimis fibrosis propaginibus, tela∣rum Aranearum filamenta magnitudine vix superantibus, versus circumferentiam se diffundere molitur; ut, luminosi cor∣poris more, radios in orbem dispergere, cre∣deres. Lineae autem istae (quae postea pau∣latim purpurascentes, placideque mican∣tes in Arterias facessunt) Rivuli revera sunt, per quos Spiritus vitalis, in media liquoris liquefacti regione, ceu domicilio primor∣diali, hospitans, in ejusdem reliquum un∣diquaque se diffundit: unde ipsas conspi∣ciens Aristot. (Hist. Animal. lib. 6. cap. 3.) Meatus venales nominabat. Cöeunt enim in ipso Colliquamenti centro, ubi prima∣ria Virtutis Plasticae sedes est; & ubi Pun∣ctum Saliens (in Cor mox evasurum) pri∣mum

conspectui se prodit: terminantur vero in tenuissima quadam Membranula i∣dem Colliquamentum circumcingente, & à reliquo Albumine separante. Haecque maniseste fiunt omnia, antequam quippi∣am sanguinis appareat. Quamprimum au∣tem in medio, tanquam in puncto, conve∣nerint Rivuli, sive Canaliculi isti; Liquo∣ris Vitalis fluxus in iisdem aliquandiu adeo reprimitur, ut à spiritu vitalis inibi con∣clusi motu continuo agitatus, sensim exae∣stuet, indeque se expandere, suosque limi∣tes ampliare, gestiat. Quum vero (ob a∣lios novos fluctus jugiter à centro affluen∣tes, priores{que} à tergo impellentes) per eosdem canales, quibus primum ad peripheriam ap∣pulsus est, à peripheria rursus ad centrum, viam aegre moliatur: necesse habet, effor∣matis novis ductibus, in materiam semi∣nalem, unde effluxerat, retrogredi; tunc{que} in gyrum moveri primum incipit. Ubi pri∣mariam vitalis Nectatis Circumgyrationis necessitatem, causamque obiter notemus. Ductus quippe priores, quos sibi vitalis li∣quor effingit, in Arterias mox abeunt; po∣steriores autem in venas: uti ex ejusdem motu reciproco, ac valvularum in venis fa∣brica, prouum est colligere; contra quam alii autumarint, qui venas primo fabricari voluere. Deinde, Canales isti omnes ab u∣no principio (ut arborum virgulta ab eo∣dem trunco) profluunt; ea ipsa nimirum

Colliquamenti parte, qua Punctum salient primo, deinde vesicula pulsans, tandemque Cor ipsum emicat: per quod, ductusque huic affixos (quorum priores è centro am∣bitum versus; posteriores autem, contra∣rio itinere, ab ambitu ad centrum, ten∣dunt) liquor vitalis, dum vita superstes est, perpetuo circumgyratur, ut cuncta cor∣poris vivificet. Caeterum jam incepta est ejusmodi Circulatio, aliquandiu antequam vitalis liquor in sanguinem fuerit excoctus: uti vel ex co constet, quod in Puncto salien∣te, motus quidam, pulsus rythmum haud obscurè aemulans, dum ipsum plane album manet, dumque nulla sanguinis vestigia in Colliquamento compareant, conspiciatur: quodque seminalis materia etiamnum te∣nuis, limpida, & undique pellucida existit. Nimirum dum seminalis materia adhuc li∣quida est, vitalis liquor suos canales per eandem quoquoversum facile dispergit; ut∣pote nullo uspiam occurrente obstaculo: sin autem efformatis jam partibus solidis, tum demum ramificationes suas exordire∣tur, non posset ullo pacto per easdem viam suam pertundere; ut optime à Glissonio no∣stro (in lib. de Anatom. Hepat. c. 35.) obser∣vatum est.

8. Incepta semel, ad jam dictum modum, Vitae Chorea; haud diu est, antequam san∣guis, primum in margine Colliquamenti candidi subnascens, se clare intuendum

bet; succo nimirum vitali, dum continuo per vascula foras introque spectantia circu∣latur, paulatim purpurascente, formamque sibi sanguineam denuo assumente. Locus au∣tem, in quo primum effici videtur sanguis, in ipso proculdubio est Chorio; tenui nem∣pe Membranula totum Colliquamentum circumambience: non vero in Corde, uti inopinato fateri videtur ipsemet Aristote∣les (Histor. Animal. lib. 6. cap. 3.) ubi ait, Membrana etiam, fibris distincta sanguineis, jam album liquorem, circa id tempus (tertio scil. à primo incubationis die) circundat, à meatibus illis venarum oriens. Cui & ipsa suffragatur Ratio; quippe cum necesse vi∣deatur, ut primum inducetur membrana illa, quae in tam tutelae, quam nutritionis reliquarum Embryonis partium gratiam facta est; cumque haec calorem incubantis Gallinae primum experiatur, exterioris ra∣tione situs: inde contingit, ut in eadem li∣quor vitalis sanguinis colorem formamque primum induit. Idque eo expeditius, quo∣niam idem liquor vitalis suos à se eo loci convenientius undiquaque emittat expiret∣ve halitus; qui si inibi reprimerentur, Spi∣ritus vitalis brevi extingueretur. Accedit, quod haud parum probabile est, activita∣tem caloris vitalis, tunc temporis, in exte∣rioribus Colliquamenti partibus, quam in medio, potentiorem existere; adeoque pri∣mum sanguinem confici in ipso Chorio,

ubi primum conspicitur: ubi enim stre∣nuior vividiorque existit vis Efficientis, ibi etiam citius producitur Effectus. Quibus denuo subjungamus oculatiss. Harvaei no∣stri auctoritatem; qui (de Generat. Ani∣mal. Exercit. 17.) haec habet: Inveni, in∣quit, rutilantem & purpurissatum circulum extimum, desinentem juxta horizontem minia∣tum colliquamento circumdatum; in cujus centro, punctus albus, non autem ruber aut saliens reperiebatur. Idque alibi sic confir∣mat; inquiens, jam (i. e: quarto incubatio∣nis die) colliquamenti limbus linea exili san∣guinea purpurascens rutilat; ejusque in cen∣tro, punctum saliens, primo quidem album, mox vero rubrum emicat; exiguum adeo, ut in sua diastole, ceu minima ignis scintillula, effulgeat, & mox in systole, visum prorsus effugiat; & dispareat. Quibus pensicula∣tis, certi simus, Sanguinem in ipso Cho∣rio, quam in Puncto Saliente, in corculum brevi facessuro, prius efformari. Heincque observandum occurrit; quod, quia in pun∣cto saliente sanguinis nil conspici possit, per complures horas à primo ipsius in cir∣cumcingente membranula apparentia; id∣eo manifestum est, Motum Sanguinis Circu∣larem ab initio esse admodum tardum. Quam∣primum enim sanguis, qui in Chorio est, circuitum perficiens ad Corculum pertin∣git; necesse est in puncto Saliente conspi∣ciatur: annotante Doctiss. Glissonio. (de Ana∣tom.

Hepat. cap. 35.) Indeque est, ut Pun∣ctus, qui albus primo conspiciebatur, jam ruber evadit, motuque pulsatilise in cor factum esse, manifesto ostendit. Tan∣tillum nempe est vitae Animalis exordium, quod tam inconspicuis initiis molitur Plastica vis Naturae.

9. Hisce indubitato ita se habentibus, quid obstet, quin, cum Cl. Glossonio, confi∣denter asseramus, Spiritum Vitalem, in materia Seminali nidulantem, ab extraneo incubantis Gallinae calore fotuque excita∣tum, majoresque exinde vires paulatim ac∣quirentem, simul & Liquori Vitali calo∣rem denuo imprimentem: in eundem, tem∣poris progressu, sanguinis & colorem & formam inducere; idque solum caloris motusque sui ratione; nullamque aliam corporis partem, ceu Agens primarium, ad Haemotose••s opus admitti debere? Ve∣runtamen, ab hoc opere non excludimus Concurrentes, seu Auxiliatrices Caussas, forinsecus advenientes: quarum è censu sunt Gallina, ipsaque Cordis substantia; ab illius enim calore & in actum excita∣tur, & in agendo haud parum adjuvatur Spiritus Vitalis, qui antea in ovo quasi consopitus, munerisque sui oblitus jacebat; ab hac autem spiritus sanguinis jam confe∣cti, ab immatura dispersione praeservantur. Neque repudiamus Caussas accessorias Or∣ganicas; cujus sortis sunt ipsiusmet Cor∣dis

Fabrica, Arteriaeque & Venae: quae o∣mnes, ceu orgaua motui sanguinis Circu∣lari inservientia, ad conservandam ejusdem puritatem necessario faciunt. Verum id duntaxat affirmamus, Spiritum Vitalem, caloris motusque sui ratione, ad primarii in Hematoseôs opere Efficientis dignitatem, me∣rito esse arcessendum.

10. Diximus, Caloris Motusque sui solum∣modo respectu, spiritum vitalem esse pri∣marium sanguinis opificem; quippe à Ca∣lore ac Motu, quamplurima è candicanti∣bus in rubicunda evadere, vulgari etiam Experientia compertum est. Norunt opti∣me, quotquot va••ii generis Fructus, coctu∣ra saccharoque, seu in perennitatem, seu in gulae delicias, condire solent; ex diutina tantummodo coctione, rubicundiorem iis speciem induci: uti exemplo sint Cydo∣niorum carnes, Corti••es Citriorum, o∣mneque pomorum vi ignis excoctorum ge∣nus. Idem quoque fructibus in farno co∣ctis contingere, culinari••s quotidie doce∣mur experimentis. Imo vero massa farina∣cea, quae antea pallebat, ignem clibani ex∣perta, obscure mox, maxime in ex••eriori∣bus, rubescit. Carnesque ipsae, dum ad ignem assantur, ad ulteriorem rubedinis gradum in superficie manifesto attolluntur. Nec è Chymiam exercentibus desunt, qui Tincturam panis, diuturniori ad cinerum calorem digestione, ad ruborem quendam

sanguinis aemulum tendisse aliquando, af∣firmant. Hoc tamen (fatemur) omnibus Liquoribus haud commune est; nam Aquae simplices, maxime quae destillatione è mixtis eliciuntur, nullam omnino ejusmo∣di mutationem, ex coctura vel diutissima, subeunt: pleraeque vero ex eis, quae succo Alimentario copiose imbuuntur, ad rube∣dinem magis minusve saturam, inter co∣quendum, inclinare observantur, idque frequentius accidit, ubi liquor nutritins silis etiam, aut spiritus Acidi quippiam sibi ad nistum habuerit. Unde forsan est, quod Excellentiis. ille Vir, D. D. Entius, (in A∣polog. pro circulat. sanguin. advers. Parisan. ptg. 113.) in animum sibi induxit, Rubo∣rem sanguinis solummodo ex spiritus vitalis salinei Aciditate, ortum suum trahere: eo prorsus modo, quo Iulapia ab affuso tantillulo spiritus vitrioli rubescunt. Utcunque haec res se habeat, minime tamen dubitandum est, quin Liquores omnes vitales, (quibus Animalium insunt spiritus vitales,) sint ad rubescendum proclives; modo requisitum caloris gradum, luctamque in motibus suis intestinis sufficientem obtinuerint. In Ani∣malibus quidem sanguine praeditis, quorum Chylus ex albo in rubrum colorem migrat, hoc perspicuum est: quoad Exsanguia au∣tem, ex iis quoque haud obscurum ejus∣dem petatur indicium. In Ostreis enim, v. g. ob calorem aestivis mensibus exsupe∣rantem,

sanguis nonnunquam (nec por∣tentum quis existimet) deprehensus est: ingruente verum hyeme, ubi earum ca∣lor iterum imminuitur, ut succum vita∣lem adeo perfecte excoquere nequeat, sanguinei coloris ne minimum quidem in iis reperiatur. Argumento certe manife∣sto, rubedinem illam, quae, dum aestus est, per omnem ferme ostrearum carnem diffundi cernitur; rursumque hyemis al∣gore prorsus evanescit: ab intensioti ca∣lore, earum succum vitalem saturatius excoquente, procedere. Sed ad Anima∣lia sanguinea, de quibus praecipue hic a∣gitur, revertamur. Sanguinea omnia Ex∣sanguibus esse calidiora, omnibus in con∣fesso est: sanguine enim, qui liquor est spiritibus calidissimis copiose impraegna∣tus, abundant. Ob eandem caussam, eorum partes quoque, quo rubicundio∣res, eo calidiores etiam vulgo reputan∣tur: & è contra, eo frigidiores, quo pallidiores. Similiter, in morbis frigidis, veluti in Chlorofi, Cachexia, Hydrope, Leucophlegmatia, &c. quam in Febri∣bus, aliisque morbis calidis, multo pal∣lidior sanguis cernitur. Qninetiam san∣guis venosus, prout de calore illo, quem in corde & arteriis obtinuerat, sensim re∣mittit: ita pariter colorem illum floridum coccineumque, quo paulo antea in iisdem rutilabat, paulatim exuit. Sanguis enim è

vena eductus, lividior apparet, & ad pur∣pureum fuscumque propius accedit: amisso vivido roseoque colore, qui in sanguine ex arteria profluente conspicuus est. De∣nique sanguis è vena in paropsidem effu∣sus, dum sensim refrigescit, splendenti flo∣ridoque suo colore mox destituitur. Quae omnia clare indicant, cujusnam opera effi∣citur, ut succus vitalis (in Animalibus san∣guineis) in sanguinem primo excoquatur: quidque eundem jam confectum, in puri∣tate, colorisque nitore deinceps continuo conservet. Est nempe spiritus ipse vitalis, qui in sanguine perpetuo accensus ac redin∣tegratus, eundem incolumem nitidumque semper conservat. Eo enim semel extincto, hui! quam subito sanguis in cruorem de∣generat, tincturaque sua coccinea spo∣liatur?

11. Cum itaque ex dictis luculenter ap∣pareat, Spiritum Vitalem in materia Se∣minali primo, virtutis plasticae opera, exci∣tatum & ignescentem, esse nobilissimum il∣lud principium, quod, calore motuque suo, puriorem Colliquamenti partem ex albo in rubrum colorem transmutando, sangui∣nem in Embryone primum conficit: haud difficile erit explorare, quidnam chylum similiter in sanguinem usque convertendo, ejusdem operis autor existit, per totam deinceps Animalis vitam. Verissime siqui∣dem à Philosophis concessum est, identita∣tem

Effectuum à caussarum identitate depen∣dere; quia nimirum Effectus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 esse suum obtinuisse non supponitur, donec à caussis fuis existentiam nactus fuerit: eaedemque caussae, quae dant existentiam, non possunt simul non dare identitatem illam, quae ad eandem spectat. Quod Philosophus olim subinnuit isthoc Axiomate, Idem, qua idem, semper facit idem. Tametsi enim quae libe∣••e sive ex a••bitratu agunt, agendi modum variando, Effectus pariter suos variare pos∣sint; ea tamen, quae ex mero naturae in∣stinctu, seu necessario agunt, ad determi∣natum quendam Energiae modum stricte ••deo limitantut, ut, quamdiu eadem perse∣verent, tamdiu unico constanter modo o∣perentur, effectumque ideo eundem (mo∣do impedita non fuerint) immutabiliter producant. Quocirca, cum certissimum est, sanguinis primi Efficiens esse Agens Natu∣rale, neutiquam vero arbitrarium; ne∣cesse est, ut quamdiu in Animali idem per∣manserit, eidem prorsus muneri, à primo adultimum vitae terminum, constanter in∣cumbat. Idem autem esse in Animali jam perfecto adultoque, ac fuit in recens con∣cepto, seu Embryone; indubitarum est: quoniam vel vitae ipsius principium est, eoque semel deficiente, vita mox quoque extinguitur. Imo vero tantum abest, ut isthoc sanguinis Efficiens idem in Anima∣lijam absoluto, quam erat in noviter con∣cepto,

esse cessaret, suamque provinciam alteri deinceps s••bnascenti traderet; ut è contra, vegetius, potentius, & ad opus suum exequendum promptius in dies eva∣dit, usque dum Animal ad aetatis virium∣que florem, sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pervenerit: ideoque quotidie (ad definitum saltem tempus) magis quam ab initio, efformando sangui∣ni, idoneus redditur. Neque sane existi∣mandum est, Agens aliquid naturale (cu∣jus sortis est Spiritus Vitalis) ab opere suo semel incepto feriari unquam, actionemve suspendere, aut vires integras 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exerce∣re, dum idem permanet, viriumque inte∣gritate perfruitur. Sed intrepide concluden∣dum, quod Spiritus Vitalis, ut primi in Embryone sanguinis autor & opifex est; ita & deinceps in Animali, per totum vitae curriculum eidem muneri constanter in∣cumbit.