Vitæ selectorum aliquot virorum qui doctrinâ, dignitate, aut pietate inclaruere

VITA JOANNIS VINCENTII PINELLI, PATRITII GENUENSIS. In qua studiosis bonarum artium, praeponitur typus viri probi & eruditi. AUCTORE PAULO GUALDO, PATRICIO VICETINO. (Book Gian Vincenzo Pinelli)

ILLUSTRISSIMO ET REVERENDISS. D. DOMINICO PINELLO, S. R. E. CARD. EPISC. OSTIENSI, Sacri Collegii Decano. PAULUS GUALDUS VICETINUS SALUTEM. (Book Gian Vincenzo Pinelli)

EXIMIUM illum Philosophum, Magistrum, ut Cicero ait, intel∣ligendi & dicendi, cujus nomen aeternis praeclarum monumentis, nemo non admiratur, gloriatum ferunt aliquando, quod Socrate vivente vixisset. Ast ego non praeclarè minus mecum censeo act∣um, cui contigerit primum eo saeculo nasci, quo non tantum de facie nosce∣re, sed & colere observareque licuerit per annos non paucos JOHANNEM

VINCENTIUM PINELLUM, doctum & probum supra omnia pae∣ne nostrorum temporum exempla; tum vero deinceps vitam ejusdem mores∣que elegantissimos commendare posteritati, in quo quidem munere, ut rei magnitudini mihique adeo ipsi non fecerim satis, (quis enim ejus viri merita explicet pro dignitate?) confidam tamen obventurum inde mihi laudis & exi∣stimationis non parum, quod lubens contulerim vires omnes meas in Viri CL. res, si non universas, at quas licuit mihi, sermone celebrandas. Illud vero quam eximium? extare te nunc ex eadem gente DOMINICE CARD. Illustrissime qui ut JOH. VINCENTIUM, non vi magis affinitatis quam charitatis, perpetuo amaveris, ita videaris hilaris excepturus scriptio∣nem hanc meam, quae gentilis tui laudes praedicare sit aggressa.

Et sane cui haec alii inscripsissem, quam tibi? in quo absolutum actionis exemplar, ut in JOH. VINCENTIO contemplationis propositum ha∣bemus. Ille per faciles semitas, & amoena Philosophiae vireta, tu per sale∣bras & sentes Jurisprudentiae; ille in Musarum congressu, tu in Judiciario & forensi pulvere; abditus ille in domestica bibliotheca, tu in conventibus, in Legationibus, in amplissimorum Patrum paene quotidiano coetu; in Aca∣demia ille Patavina, tu Romae in oculis orbis terrarum, variis adeo itineribus eo pervenistis, ut JOH. VINCENTIUM intra limites umbratilis il∣lius vitae suspexerint omnes, te vero civilibus muneribus exercitum, fides, prudentia, integritas in sanctiss. Cardinalium Collegium cooptarint, in quo collegas omnes, & universos Christianae Reip. Episcopos, à Summo Ponti∣fice primus, anteis dignitate, fastigio illi proximus, à quo non abfuturum te diu boni omnes augurantur. Munus igitur hoc tibi tot nominibus debitum, apud te esse patere Vir Illustrissime non indignum prorsus quod extet meae in nominis & gentilitii splendoris tui gloriam observantiae testimonium, com∣plectendum tibi si non auctoris ratione, at ejus memoria, cujus laudes praedi∣care consilium fuit. Illius ego enarrandis rebus gestis, ut non quam illum decebat operam praestiterim, at quam ego potui impendisane. Et quid ho∣mini potest dari majus (inquit junior Plinius) quam gloria, laus, & aeterni∣tas? At non erunt aeterna quae scripsi! non erunt fortasse; scripsi tamen (ut respondeam ejusdemmet Caecilii verbis) tanquam essent futura. Tu haec DOMINICE CARD. Amplissime, accipe uti dantur, non sine ju∣cunda magni gentilis tui memoria, delectationi proculdubio futura.

Vale.

MARCO VELSERO II. VIRO AUGUSTANO, PAULUS GUALDUS VICETINUS SALUTEM.

QUI serio amant MARCERE VELSERE, eo allicientis naturae propensione ducuntur, ut rei quam amant bona omnia, perpetuitatem adeo ipsam, in hoc vicissitudinum humanarum aestu contingere flagrantissimè cupiant, qui sane affectus, quo magis intimus, eò semper solertior suit in perquirendis rationibus, per quas tendere ad propositum hunc finem liceret. Hinc antiquioris aevi deco∣ra, historicae narrationes, tabulae, signa aerea, marmoreaque; posterioris calco∣graphicum inventum, quae omnia eo spectant, ut non solum habitus corpo∣rum delineare, sed & animorum exprimere ornamenta possimus. Qui sane af∣fectus amores benevolentiaeque impulit etiam me ipsum, non modo ut JOH. VINCENTII PINELLI imaginem describendam curaverim, sed &, cum per annos prope XXX, à die quo primum studiosè magnum virum obser∣vare coepi, ad eum quo supremo in sinu meo animam egit, dilexerim supra quam sermone explicari queat, coegerim etiam intra non magni voluminis an∣gustias, è latissimo rerum campo, praecipua quaedam ipsius vitae capita, tum ut mihi etiam nunc exemplar referrent, ad quod formare me possem, tum vero etiam ur moerorem levarent, quem mihi incusserat amplissimi viri quam ••eceram jactura. Propositum hoc meum cum plerique communium amicorum ut sit explorassent, perurgere coeperunt, ut ne publicae literatorum rei lucu∣brationes meas inviderem, studiosis scilicet omnibus gratas suturas, apud quos PINELLI memoria, & grata & sancta jam diu esset. Me vero hae preces, ut non permulcebant, gnarum videlicet tenuitatis meae, ita in eam sententiam traxerunt, ut foetum hunc meum dispiciendum traderem, exami∣nandumque tibi V. Clarissimo PINELLI amico, bonarum artium pa∣trono, qui prudentia, eruditione, & animi candore in consilium advocatis, tùm demum pronuncies an è re PINELLI, an è literarum, an è mea sit, ••t in lucem hominum prodire sinam qualescunque hasce subsecivarum horarum reliquas, hoc tibi arbitrium ut deferam, faciu••▪ multa; praestantissimorum quo teneris studiorum amor, impollutae quam nobiscum profiteris religionis patrocinium, & princeps in Pinelliana amicitia locus, qui te potissimum alli∣ciet, ut more majorum his animum advertas, quae pro tuo nutu vel abdent sese, vel dabunt in conspectum. Mihi enim, cui non alius quam JOH.

VINCENTII gloriae observatur finis, si tibi eum me assecutum non videa∣tur, sufficiet voluisse saltem, continebiturque scriptio hae mea intra dome∣sticos parietes, contestatio utique gentilibus meis non injucunda, fuisse mihi cum aetatis nostrae maximo viro non vulgares praestantissimae amicitiae ra∣tiones.

VALE.

ANTONII QUAERENGI.

• PERPETUA rapidis annis obsiste juventâ
• Musarum pia cura liber.
• Quaque diem promit, qua mergitur ••quore Titan.
• Fer magni super astra decus
• PINELLI; non ra••a altae sae∣pientiamentis.
• Non morum sine labe nitor,
• Invida Letheae metuant oblivia noctis.
• Promeritus quoque tollat bonos
• Insignem coelo PAULUM, quem dulcis amici
• In tantum laus egit opus.
• Gloria Germanae gentis te VEL∣SERUS heros.
• Ante alios per docta virum
• Agmina dimittat celebrans: illo auspice tutam
• Ad Gades ad Bactra viam
• Carpe volans, famaeque diu te cre∣de vocanti.
• Ingressum quocunqueferes
• Te laetae excipient urbes, sed luminae Tusci
• Praesertim tibi clara maris,
• Magnanimi plaudent Ligures, ci∣vemque verendum
• Posteritas imitata colet.

ALOYSII VALMARANAE VICETINI E SOCIETATE JESU.

• TE PINELLE, reum mortis genuere parentes,
• Et vitae ingressus janua mortis erat:
• Lactea Lethaeis miscebat pocula po∣clis
• Parvuli, eratque viri tempus edentis edax:
• Long a brevi moriens traxisti fune∣ravitâ,
• Longior at longo funera vita subit:
• Nam GUALDUS calamo, quod non potuere parentes
• Stirpe, virûm in memori vive∣re mente dedit.
• Quae tibi vita fuit, non est: tibi vita perennis.
• PINELLI inscriptus Vita, libellus erit.

BERNARDI STEPHONII E SOCIETATE JESU.

• OPACA PINUS, & ve∣tusta, nobilis
• Gnidi Paphique sylva, sibilantibus
• Co •…•… is sonora: sic susurr •…•… s ingruac
• Tepentis aut Favonii, vel a••duis
• Serenus Auster implicata brachiis
• Volutet usque ludibunda murmura:
• Beata sic perennitas aquae tibi
• Amica, semper obloquente sibilo
• Comae volumen humidum secus ci∣tans,
• Amoenitate fertili riget nemus:
• Ut hinc & inde Pinea gravis n••ce.
• Comas onusque sustinere vix queas:
• Vige salubre Cypridis nemus do∣mus:
• Vige perenne gaudium Liguri••:
• Quod & benignus educat Gnidi le∣por:
• Quod & leporis aura Paulus edu∣cat,
• Superstitatque, sospitatque foetibus
• Tuis, suisque: Paulus unus omni∣um,
• Quot & fuere, quotque sunt, erunt∣que post.
• Amoenitatis instar integellulae,
• Amoris, & decoris, & tui sequax,
• ...

• Tenaxque veritatis, & boni te∣nax,
• Vige: vigebit aureus simul decor:
• Vige: vigebit elegans simul fides:
• Datura frigus hospitale posteris,
• Domus virentis usquequaque tex∣tili
• Repexa fronde: sive littoralibus
• Maritimisque floreum leporibus
• Cubile perbenigna garrientibus,
• Ut ante, semper apparare gesties:
• Alumna seu Cytheris evocaverit
• Ligusticasque Romulasque Gratias,
• Jocis remixta Lydiis & Atticis.
• Tuos ad hosce cespites frequens ego
• Meusque Paulus, ingeni grauis le∣por.
• Tuos ab usque Regia Cypro satus.
• Ab ultimaque Pineos origine
• In hoc cacumen editos, in id decus,
• Redordiemur invicem: modis ego:
• Ut ut libebit ille: five libera,
• Severiore lege sive mavolet
• Rotundiora verba dulce volvere:
• Utroque mirus artifex, tui memor.
• Vigebis usque: spondet id Gnidi Charis.
• Et hic vigebis in sodalis hortulis,
• Loquente semper irrigata rivulo:
• Ut alba poscit, alba reddit ut fides,
• Et has, arata literis fidelibus,
• Sodalitatis indices notas geres.
• Meâ ne stirpe l••tiore creverim,
• Tua ••e PAULI culte diligentia
• Amica Pinus, ambigo. Sed hoc li∣que••,
• Quod interire posset, id dedit ge∣nus,
• Quod interire nescit, hoc AMOR dedit.

FAMIANI STRATAE E SOCIETATE JESU.

• AMOREM audieram pa∣trem doloris;
• Nec dum credideram, utriusque mores
• Longe dissimiles, fefellerant me.
• Sed jam percipio miser, querorque
• Veroverius esse quod negabam.
• Nec solus queror, hoc idem querun∣tur
• Mecum, docte PINELLE, quite amarunt,
• Nam quis docte PINELLE, non te amavit?
• PAULUS ante alios pereleganti
• Ne totus pereas vetans libello.
• Partum in pectore sentiunt dolo∣rem.
• Infantem sine lachrimis dolorem
• ...

• Qui nasci nequit. Et Catoniano
• Mi supercilio quis exprobabit
• Lachrimas oculis perenne fusas!
• Quid ergo? ex oculis Amor crea∣tus
• In pectus cadit, hic creat dolorem.
• Qui vestigia per paterna, ad ipsos
• Se refert oculos, & inde adauctus
• Lachrimis, velut annis imbre, prima
• Incunabula pectoris revisit.
• Hinc dolere, & amare se sequun∣tur.
• Qui dolor modo natus occidente est
• Te PINELLE, in Amore deli∣tebat.
• Proque uno dolor occidente, mentes
• Multrum numerosus occupauit.
• Sic quae sidera per diem latebant,
• Apparent moriente Sole, & uni
• Plurima face funus exequuntur.

JOSEPHI CASTALIONIS J. C.

• EDITUS antiqua Ligurum de stirpe parentum,
• Parthenope imperii claro quos aux∣it honore,
• Venerat exemplar morum PINEL∣LUS in urbem.
• Quam posuit pulsus Phrygiis Ante∣nor ab oris,
• Ingenii ut cultus caperet juvenili∣bus annis.
• A•• licet in libris illic exegerit aevum
• Abditus, & Regum vitarit tecta superba,
• Pollicitis magnis, precibusque vo∣catus in aulam:
• Haud latuit, vixitve ullo tamen ille beatus
• Rege minus. Testis Germania, te∣s••is Hiberus,
• Cumque Italo testis celeberrima Gallia tractu.
• Nam quo non adiit PINELLI gloria? Quisve
• Conspicuae titulo doctrinae floruit us∣quam,
• Cui cum PINELLO fuerint commercia nulla?
• Democriti incultos quis jam mira∣bitur agros?
• At tibi susceptos nemo non PAU∣LE labores
• Laudibus in caelum tollit. Tu poste∣ra saecla
• Quod stupeant, serique imitentur rite nepotes,
• Digeris in libros, & mores expri∣mis ejus,
• ...

• Sollicitis qui opibus Regum secura potentum
• Privatae novit praeponere commoda vitae.
• Tupius officium merito persoluis amico,
• Cumque tuo longum producis nomen in aeuum
• Illius, officiantque caves oblivia neutri.
• Hinc quoque permultum sumit VI∣CETIA lucis,
• Et tanto natale solum se jactat alumno.
• Felix qui caro capiti, patriaeque ti∣bique
• Struxisti doctis monumenta peren∣nia chartis.

LAURENTII PIGNORII.

• OQUOS sollicitat doctarum forma Sororum.
• Dulci alit aut sapientia cura,
• Quos juvat emeritae splendescere frontis honore.
• Decerptae ex Helicone beato:
• Si lubetô longum coelesti accumbere mensae,
• Atque animum perfund••re sacro
• Nectare, non alios quam PAULI evolvite chartas.
• Queis pius inclyta nomina amici
• Imprimit aeternum mansuris, ille perenni
• Eloquio bonus, aurea vitae
• Concludit praecepta, virumque in∣format amantem
• Musarum, & laudabilis oci,
• Qua valeat certam Sophiae contin∣gere metam.
• Et Fam e decurrere campo.
• Non legat haec cui stat foribus con∣fixa superbis
• Mens, effraeni perdita luxu:
• Non qui inhiat gemmis, peritur••∣ve incubat auro.
• Qui patriam, miserosque penates
• Servitio premit infando. Num di∣cere laudes
• GUALDE tuas ego carmine tentem?
• Anne idem, mare cum fervet, de∣prendere nôrim
• Quot veniant ad littora fluctus?

VITA JOANN••S VINCENTII PINELLI, PATRICII GENUENSIS.

HOMINUM qui in scientiarum mitiorumve literarum studia in∣cumberent, reperti sunt omni aevo adeò pauci, quibus solidus unicusque earum fructus propositus ex animo esset, ut si quis ejus∣modi sortefortuna compertus aliquando sit, ad miraculum verge∣ret, raraque ut dicitur in terris avis, spectaculo magis esset quàm imitationi. His enim qui literis operam unquam navarunt, is ut plurimum obversatus est finis, ut aut rem quaererent, nummaria quadam nundinatione profectum di∣stracturi, aut inanes honores ut consequerentur, proposita sibi scenica qua∣dam & insolenti ostentatione, iis omnibus deliciis despectui penitus habitis, quas literarum suavitas, optimorum auctorum tractatio, doctorum hominum repetita consuetudo, eruditorum & sui amantium animis instillare consueve∣runt.

At non ita quos expressit Christianus Rhetor; Magno, ait, & excel∣lenti ingenio viri, cum se doctrinae penitus dedissent, quidquid laboris po∣terat * 1.1 impendi, contemptis omnibus & publicis & privatis actionibus, ad in∣quirendae veritatis studium contulerunt, existimantes multo esse praeclarius humanarum divinarumque rerum investigare ac scire rationem, quam aut struendis opibus, aut cumulandis honoribus inhaerere. Luculenter ut solet.

Doctrina enim ipsa,

—pretium sibi, solaque late Fortunae secura nitet, ncc fascibus ullis * 1.2 Erigitur, plausuve petit clarescere vulgi, Nil opis externae cupiens, nil indiga laudis, Divitiis animosa suis, immotaque cunctis Casibus, ex alta mortalia despicit arce.

Haec omnia, aetate nostra intimè nota, & vitae instituto comprobata fuere, uni ferme JOH. VINCENTIO PINELLO Cl. viro, cujus nunc vitam in publicae rei commodum, & in veteris amicitiae testimonium exordi∣mur. Ejusce rei specimen, ab ipso, ineunte etiam adolescentia exhibitum, testem habet PAULUM MANUTIUM, qui anno MDLXVI. per Epistolam OCTAVIO SANMARCO gratulatur, quod se Pata∣vium * 1.3

studiorum gratia contulerit, & amicitiam cum PINELLO inive∣rit, in haec verba;

Nam de JOH. VINCENTII PINELLI con∣suetudine nihil dico, non enim dubito, quin ipse jam perspexeris, quae sint in illo juvene virtutes, quae probitas, quae humanitas: ut omni dignissimus honore sit, qui tamen ab omni honorum cupiditate, sola virtute contentus, longissimè dis••at.

Haec ille. Quae sanè laus, ut ad animi compositionem, & ad institutionem educantium creantur, manat etiam a majorum praestantia, & nobilitate; fortes enim oriuntur fortibus, ut in confesso est. Cujus dome∣stici ornamenti compendium hi•• attingemus, non quia monstrari egeat, sed quod ea demum germana laus est nobilitatis, quae inter majorum imagines a∣ditum sibi comparat ad immortalitatem. Gentis PINELLAE unius è duo de triginta Reipub. GENUENSIS nobilioribus & antiquioribus, meminit UBERTUS FOLIETA, his verbis:

Gens PINELLA * 1.4 nobilis & pervetusta, multos egregios atque insignes viros, patriaeque petu∣tiles tulit.

At encomium hoc, jejunum fortasse visum, extorsit acris judicii viro laudationem illam, qua vix ullam apud eundem reperias ampliorem, ea sic se habet:

Gens enim PINELLA apprime nobilis, turbulentissimis civitatis nostrae temporibus, procul ab omni fastu & ambitione, ab omnibus∣que civilibus contentionibus remota, cum nullo loco operam & industriam suam Reipub. subtraxerit, nullumque illius procurandae aut munus unquam intermiserit, aut laborem subterfugerit, non tamen aut ex malis publicis cres∣cere unquam studuit, aut per publicam privatamve cujusquam injuriam in al∣tiorem potentiae aut dignitatis locum ascendere contendit.

FOLIETAE praeclarum testimonium de familiae PINELLAE splendore & vetustate, comprobabit minimè novitius scriptor ELUTHERIUS MIRABEL∣LIUS, cujus de Gothorum Regibus sermonem habentis haec sunt; Ex fa∣milia PINELLA ortus est ILDOVALDUS sextus Rex Gotho∣rum. Exscripsit haec FANUSIUS CAMPANUS, auctor non∣dum * 1.5 editus, cui Gentes Italicas illustriores, earumque origines recensere cu∣rae fuit. Ejus mihi copia facta est ab amicissimo viro PAULO TAEGIO, cujus animi candorem, & multiplicem rerum usum, liberalemque dostrinam, PINELLUS noster magni semper fecit. Sunt autem qui nervosè asse∣runt (rumore ne domestico, an certis argumentis nixi, non satis scio) PI∣NELLOS Cypro oriundos, manasse à Regia Lusit••norum domo. Mihi ne∣que in horum, neque in Eleutherii verba juranti, compertum quidem est, gentem hanc insignibus praeditam ornamentis, inter Italicas clarior••s recen∣seri jure meritò posse. Ideoque ego domestica PINELLORUM or∣namenta consulto praetereo, Senatores videlicet, Militiae Pr••sectos, Rei∣pub. Duces, & alios complures, optimè de posteritate meritos, quorum, domi forisque, ad laudem, & gloriam extant gestarum egregiè rerum prae∣clara monumenta. Summorum item Pontificum, & Regum aliquot perhono∣rifica decreta, INNOCENTII scilicet VIII. cujus avia PINELLO∣RUM Gentilis fuit, ALEXANDRI VI. FERDINANDI pa∣tris, & ALPHONSI filii, Arragoniorum regum, quorum mihi omni∣um diplomata videre contigit, lubens omitto, rem actam minime acturus, illud sane satis superque fuisset, DOMINICI PINELLI Cardinalis

amplissimi nunquam intermorituras laudes, institutae narrationi leviter asper∣sisse: at iis, optimo quidem fato, scriptorem alium tanto oneri parem obti∣gisse gratulandum. Supra gentilitia ut diximus decora, JOH. UIN∣CENTIUS noster, natalibus Neapolim patriam sortitus est, Urbem Ita∣licarum ferè omnium nobilissimam & elegantissimam, quam loci amoenitas, & urbanae nobilitatis splendor eò provexerunt, ut Hispanis, qui nunc ejus po∣tiuntur, vernaculae vocis, qua Italicè Neapolin appellamus, illud Hispani∣cum etymon unicè probetur, quo urbs Neapoli ornatior in eorum ditione ex∣tare usquam pernegatur. Et sane Hesperidum Alcinoique horti, prae Nea∣politano agro ignobiles inamoenique fuerunt: nec aliunde videtur maximus poetarum laudandae Italiae, multiplex illud, & nobile argumentum arripuis∣se. Eximia enim sunt illa, tractusque hujus terrarum peculiaria.

Sed gravidae fruges, & Bacchi Massicus humor * 1.6 Implevere: tenent oleaequc armentaque laeta. Hic ver assiduum, atque alienis mensibus Aestas, Bis gravidae pecudes, bis pomis utilis arbos.

Et profectò apud non iniquos rerum aestimatores, quid mollius eo caelo? quid uberius eo solo? quid hospitalius illo mari? Splendidissimam igitur patri∣am nactus PINELLUS, nascitur anno MDCXXXV. patre COSMO, * 1.7 animi maximi viro. Huic Ennianum illud animo volventi, Multos rem suam bene gessisse patria procul, Genua placuit Neapolim proficisci, magnam ibi copiosamque mercaturam facturo. Et vero Genuensium privatae publicaeque cum Hispaniarum Regno contractae rationes, Neapolim eos frequenter advo∣cant, cujus regni non contemnenda hodie portio Genuensibus cessit. Nego∣ciationem autem liberalem illam & minimè sordidam, civibus urbium libera∣rum & probari, & ornamento esse, extra controversiam est. Ex quo capite COSMUS apprimè laudandus, quem Bartholomaeus Maranta

probae vitae, sanctaeque religionis unicum exemplar appellat. In quam sententiam Folie∣ta; COSMI enim eximia animi moderatio, & nostrae aetati conspecta, & posteritati memorabilis inprimis est, nam nemo in quaerendis opibus castius est versatus, famamque & mentem ab omni sordium & avaritiae labe integriorem purioremue servavit; & iis opibus partis, quae ad cultum honorificè tuen∣dum sufficerent, modo cupiditati salubriter posito, omnique quaestus genere, ac sollicitudine valere jussa, praeclarum exemplar posteris ad imitandum in se constituit, praeterea, nulla in re privatae ac civilis vitae modum excessit, prae∣terquam in aedificiorum magnificientia, sumptibusque in filiorum cultum, in bellis, in aulis Regum, in gymnasiis magnificè tuendum largè suppeditandis: qua in laude perpetuae & contestatae gentilitiae commendationi proximus fuit.

Nupsit COSMO CLEMENTIA RAV ASCHERIA è Lava∣niae Comitum nobilissimo stemmate, Bariensis, uti appellant, Prioris filia. Suscepit is ex ea filios sex: mares quaternos, foeminas binas CORNELI∣AM & LUCRETIAM: illa JOH. SIMONI CAR ACCIO∣LO; haec ANTONIO GUEVARAE collocatur: Capuae ille, hic Nidi primarias equestris ordinis curias (vulgo Seggi) domestica dignitate at∣tingebat.

Spectat autem ad quinas patriciorum hasce curias, seu conventus mavis, Neapoli urbanae annonae, & civilis Juris procuratio, quibus è stato, & legitimo familiarum numero quinque viri ex urbana nobilitate praeficiun∣tur. Eò proceres itare, tum Reipub. tum animi gratia consueverunt, ex quo fit, ut magnam etiam apud exteros consecutae sint hae publici Consilii Se∣des sermonis hominum celebritatem. Ei fratrum qui primus natus est, GA∣LEATIO nomen fuit. JOH. VINCENTIUS secundo loco, CA∣ROLUS, qui admodum adolescens periit, tertio, JULIUS quarto e∣diti sunt. JOH. VINCENTIO contigit ut geminus nasceretur; eo∣dem enim partu, & ut ferunt octimestri, infrequenti admodum, & dubiae videlicet ut medicis placet, vitalitatis, cum CORNELIA sorore prodi∣it * 1.8 in lucem. Et sanè aequum erat admiranda vitae primordia illi obtingere, cujus ingenium, & vitae rationem posteri nunquam satis admirabuntur. At COSMUS pater cum ad CCC. Mil. aureorum summam rem domesticam & familiarem, faelici eventu redegisset, JOH. UINCENTIO tum Patavii degente, obiit jam octuagenarius. Is filium qui reliquos aetate antei∣ret, ceterosque deinceps è familia maximos natu, amplissima Primigeniorum jura testamento sibi habere jussit. Dum viveret, oppidum Neapoli proximum comparavit, Julianum nomine, loci deliciis insigne, & incolarum frequentia: ibi ipse Praetorium elegantissimum, peramaenos hortos, laxa vivariorum sep∣ta, regio prope more excitaverat. Multò antequam vita excederet, merca∣turae nuncium (quod etiam FOLIETA testatur) lubenti animo remise∣rat, atque à majori natu filio minoribus certam pecuniae partem testamento legaverat, quam GALEATIUS religiose persolvit semper, JOH. VINCENTIO praesertim, & quidem magna cum accessione, quod fra∣tris enixos ad virtutem conatus vir ornatissimus unice amaret: ideoque inter hos fratres ad ultimum usque vitae spiritum gratia non rara, mutuique amoris specimen perjucundum animadversa: &, quod mirere, adeo fratrum omni∣um horum pectoribus JOH. VINCENTII virtus insederat, ut siquan∣do dissidiorum exordia uxoribus filiisve seu affinibus (ut fit) incidissent, tunc eum per litteras non consulere, ejusque rescriptis non obsequi religioni haberent. GALEATIUS adolescens ad bellicam gloriam aspiravit, na∣vavitque strenuam operam PHILIPPO II. Hispaniarum Regi in bellis, Senensi, Truentinoque, & ad Echinadas nobili illo navali certamine, quo Turcarum opes debilitatae afflictaeque, nostris maris imperium veluti precariò concesserunt. Itaque GALEATII spectata industria PHILIPPUM allexit, ut Turonensem Ditionem, quam ille in Lucania sui juris fecerat, Marchionatus titulo ornaret, cui beneficio majus quippiam adjectum volens, eundem Acheruntinum Ducem declaravit, cùm Acheruntiam vetustissimam Apuliae civitatem, cujus Horatius meminit, quaeque hodie Acerenza, sibi acquisivisset. Viri hujus encomium ex FOLIETA desumptum exscrip∣simus, quia narrationi nostrae animadvertimus non minimo ornamento futu∣rum.

GALEATIUM in paterno sinu, paternaque cura & diligen∣tia educatum, omnesque artes non modò libero homine, sed summae fortunae amplitudine dignas edoctum, non magis paternae peramplae opes, quàm suae ipsius virtutes ac merita extulerunt, quippe qui omnia vitae munera cumulatè

implerit, omnesque officii gradus erga propinquos, & ditioni subjunctos, at∣que adeo omnes homines, persanctè, & diligenter servarit: nam propinquos & amicos liberalitate & hospitalitate, subjunctos vero aequitate, justitia, charitate coluit, veritatis in omni vita retinentissimus. Duxit uxorem, LIVIAM nomine, è vetustissima familia Squarciafica, a qua dotis nomine accepit, in Japygia Galatenae Marchionatum, Galatena, Cupertino, Velia, & Librano, elegantibus oppidis insignem. Delectatus est is polytropia qua∣dam, & varia peregrinarium rerum experientia, quam ipse sibi, non pervo∣lutandis libris, ut JOH. VINCENTIUS, sed profectionibus pepe∣rerat, & gentium externarum moribus indagandis. Et profecto bivium hoc ad civilem prudentiam ducit regiis & compendiariis itineribus. Libri enim, ut sensit Demetrius Phalereus, nos de plerisque admonent, quae ne amici quidem audent attingere: turpia honestaque omnium aetatum exempla ob ocu∣los ponunt, quae à vitio avocent, quae ad virtutem impellant. Peregrinati∣one verò, nisi quispiam secum ipse peregrinetur, tanta rerum vis, tanta un∣dique colligitur sapientiae copia, ut quisquis illa afficitur, ceteris excellere videatur. Itaque nobilis ille orbis terrarum peragrator, domo Tyanaeus, * 1.9 conducere adolescentibus ajebat, voluntarium sibimet ipsis exilium indicere; hoc tamen, ut nihil aliud, profecturis (quae fuit GALEATII PI∣NELLI sententia) ut res admirari desinerent, seposita, quod nemo non praeclarum ducat, eorundem ignoratione. Ita mihi ille, cum ipsum officii gratia Neapoli aliquando convenissem. Decessit is de vitae statione anno MDXCVIII. exacta plane aetate, omnium pene hominum ordinibus Neapoli ejus mortem dolentibus, cujus vitam summo cum splendore traductam proba∣rant, cujus virtutem, cujus prudentiam non semel experti erant. Unicum filium reliquit COSMUM avi cognominem, qui partaejam gentis existi∣mationi, praestantiori aliquo decore consultum in posterum volens, magni Cancellarii munusè septenis Regni Neapolitani, post Proregem, insigniori∣bus, grandi pecunia, LXX. aureorum millibus coemit, successitque CAE∣SARI D'AVALO, magni illius Vastii Marchionis filio. Proceres Nea∣politani permolestè tulerunt, honorem eum sibi ereptum, & in peregrinum hominem collatum; egeruntque cum PHILIPPO REGE, ut empti∣onem irritam saceret, quod advenis haec capessere non liceret. At COS∣MUS, & exemplo ANDRAE AURIAE assinis sui, qui aequè olim magno munere fuerat Neapoli functus, & gentilitiis meritis, apud Regem obtinuit.

At in semitam redeuntes, lectorem monitum volumus, secuisse nos narrationem hanc vitae PINELLIANAE in praecipuas sectiones duas. Contincbitaltera, quantopere JOH. VINCENTIUS eru∣ditionem eruditosque amarit, quo conatu in scientias incubuerit, quo de∣•…•… nobilium ingeniorum monumenta conquisierit, qua demum via perve∣nerit ad fastigium immortalitatis. Complectetur altera, tum mores ejus∣dem, animique ornamenta, tum vitae, cultus, nobiliumque institutorum ra∣tiones, quibus ipse quoad vixit laudatissimè usus est. Perspicuum hinc erit & constabit, primum, ingentem eam esse voluptatem, qua perfunditur seri∣us, qualis ipse omnino fuit, literarum amator: deinde cuilibet qui velit ip∣sum imitari, latissimum patere (curis & ambitu procul) existimationis &

gloriae campum, in quo summa cùm animi tum corporis tranquillitate. Philolo∣gia & Musis comitantibus, versari possit. Verè enim ille;

Unam esse ex om∣ni laudum genere, ingenii gloriam, qua sine ulla cujusquam querela perfrui ad extremam usque homines soleant.

Quibus accedet in corollarii non mini∣mi vicem, mentis molestias, & animi aegritudines levari semper, abigi ple∣rumque, sua vissimis illecebris studiorum, quae & ipsas eruditorum animi re∣missiones condire adeò solent, ut quaecunque sine illis aliquando obtigerint, insuavis prorsus animi palato videantur. Optimae igitur indolis puerum JOH. VINCIENTIUM pater eruditis viris, nobili Philosopho JOHANNI PAULO VERNALIONI inprimis tradidit instruendum, qui eum brevi graecè latineque doctum, ad eum profectum evexerunt, ut literarum humaniorum periodo Neapoli absoluta, Juri civili, Philosophiae, & Mathematicis non perfunctoriè fuerit initiatus. Vidit haec praedicavitque Bartholomaeus Maranta insignis Medicus, qui Methodum suam * 1.10 simplicium medicamentorum evulgaturus, inscripsit eam Anno MDLVII. JOH. VINCENTIO, tres tunc & viginti annos nato. Appellat au∣tem in Epistola ea quam editioni praefixit,

doctissimum, medicaeque materiae peritissimum: haec addens; huc accedit, quod bonam partem corum quae in meo libro continentur, in tuis hortulis observavimus, in quibus quam pluri∣mas plantas ex variis remotisque regionibus, magno illas quidem impendio advectas, perpulchrè aliis, de quibus saepe etiam inter nos commentati sumus, innumeras admirabilesque naturae varietates magna cum admiratione pensi∣tantes. Illa vero ejusdem MARANTAE quam proeclara! Hanc Plan∣tam, * 1.11 non contemnendis conjecturis, Dioscoridis Pistacium credit esse JOH. VINCENTIUS PINELLUS, vir (ut ceteras animi dotes propè innumeras taceam) materiae medicamentorum ut quivis alius peritissimus. Neque hoc tantum adolescens callebat, sed & alia plurima, si eidem Maran∣tae credimus, ita scribenti; Nam etsi in gravioribus studiis à teneris usque annis versatus, inprimisque in Jurisprudentia, atque in re tam Philosophica quam Mathematica, in quibus ita excellis, ut nulli eorum qui sese in iis jact∣ant concedas; Medicam tamen materiam ita perfectè calles, ut omne studi∣um in hac una scientia consumpfisse videaris. Hoc vero eo magis verum est, quod non minus in Graecarum literarum, Latinaeque eloquentiae, & poetica∣rum rerum studiis praestas. Ut ex his in magnam admirationem craducamur, qui fieri potuerit, ut omnia haec in adolescentem convenirent; praeter sua∣vissimos & sanctissimos mores, de quibus ita MARANTA; 'Adde & op∣timos integrosque mores, quibus omnius te, nobilissimamque familiam tuam, ita exornas, ut pater tuus COSMUS, probae vitae, sanctaeque religionis unicum exemplar, hoc uno inprimis se felicem praedicet, ac jucundam se age∣re senectutem testetur; nihilque non sibi de te magnum, quod prudentem virum sperare deceat, promittat.

At quin musices cognitio sapientibus vi∣ris non minima Philosophiae portio semper visa est, eò quod humanas affectio∣nes egregiè curet, animosque ab officio deflectentes in semitam revocet, ideo etiam huic operam suam impensam voluit, praeeunte domestico tunc & famili∣ari praeceptore Philippo de Monte, quem vidit nostra aetas Phonascum Cae∣sarei Chori. Animi recte constituti indicia haec sunt, quae usqueadeo Philo∣phorum

quidam olim comprobarunt, ut se matutinos ad lyram componerent, somni torporem & somniorum deliria ablegaturi. Animadverterat autem hic noster, domi, inter amplexus parentum, & familiarium obsequia, in urbe deliciarum plena, militaribus & equestribus, quàm Musarum studiis ap∣tiore, non perventurum sese ad eam gloriae metam, quam siti destinarat, ideò Gymnasii Patavini fama permotus, quod ceterorum in terra Italia Policletae∣am normam appellaris, captusque nomine, & amore.

—Urbis tam nobilis aevo, * 1.12 Quàm studiis, & Dardanio positore verendae.

Profectionem incipit meditari, repugnante tamen patre, jam senio confecto qui spes suas omnes in hoc uno adolescente collocarat, cui jamdiu redituum amplissimorum procurationem senex optimus mandarat, nullis unquam ab eo exactis rei familiaris rationibus, ut olim narrare JOH. VINCENTI∣US consueverat. Perstabat uti diximus in sententia pater, aegreque cha∣rissimum filium à se divelli patiebatur, cujus rei testem damus SCIPIO∣NEM AMMIRATUM, qui in dialogum vernacula lingua conscrip∣tum, * 1.13 Marantam Medicum narrantem induxit, JOH. VINCENTII patrem profectionem hanc summopere aspernatum, quod eum Neapoli etiam putaret proficere in literis posse. Subdit idem, filii voluntati tandem obtem∣perasse indulgentissimum patrem; & sese tunc, nobilissimi adolescentis pre∣cibus, hoc propositum, crescentis lunae symbolo expressisse, adjecta Epigra∣phe, REDIBO PLENIOR. JOH. VINCENTII virtuti (cu∣jus se olim praedicat conjectorem) id symbolum datum. Narrat ibidem Ma∣ranta, intuenti sibi gloriam, qua hic adolescens maxime excellebat, emble∣ma hujusmodi excidisse; arcum videlicet ita intentum, ut cornua propè coire videantur, imposita sagitta, cujus ferri acies in coelum tendat, & omen in∣scriptum, SIC ITUR AD ASTRA. Haec, quae ille pluribus, hic ea mente recensui, ut ex illis, patris in JOH. VINCENTIUM amor, ut quae Neapoli discessuro impedimento fuerint, ut qua famae celebri∣tate motus fuerit, adolescens annos natus quinque vel sex supra viginti, de∣prehendatur. AMMIRATI dialogus prodiit Anno MDLXII. quo, si, lunae plenae instar, absolverat universum orbem disciplinarum, asserente Ammirato vaticinatum se, & multò ante prospexisse praeclaros JOH. VIN∣CENTII ad gloriam, & immortalitatem conatus, quò pervenisse dicemus eum, qui spatio XL. annorum iisdem vestigiis insistens, eadem studia, nun∣quam remissa, vehementi illa animi contentione, fuerit amplexatus?

—Uno se pectore cuncta vetustas * 1.14 Condidit, & major collectis viribus exit.

Huc pertinet aliud emblema, quod ipse sibi Patavii degens concinnarat; ter∣rarum orbis, quem serpens ambiret horizontis in morem, & huic super∣stans radiato capite albens columba, adscriptis sacrosancti Evangelii verbis,

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, * 1.15 docturus, prudentiam sibi non vafriciem placere. Oderat ille versutos, fallaces, & veteratores, qui subdolis ingeniis virtutis nomen obtenderent, informi persona virtutum parentem prudentiam dehonestantes: aliud agere aliud simulare improbum ducebat, cui nefas fuit semper, not ita se gerere, uti inter bonos viros bene agier oportet. Prudentia autem sine simplicitate calliditas est, simplicitas sine prudentia, stultitia. Symbolum hoc, in auctarii vicem, imagini JOH. VINCENTII, quam amici 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, in aes affabre incidi curavit, adjunxit MARCUS VEL∣SERUS II. VIR Augustanus, humaniorum literarum, & Catholicae re∣ligionis laude clarissimus. Gestabat ille quandoque aureum annulum signato∣rium, in cujus pala itidem aureus hic idem columbae orbis & serpentis charact∣er extabat, nullis tamen adscriptis literis, nisi quà circuli pars interior di∣gitum amplexatur, ubi haec è Pindaro incisa: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Utebatur hoc ille, quoties se rei alicujus commonefieri opus esset, ex∣citans sese Pindarica gnome, ut innueret, momentum praecipuum conficiendi negotii, in arripienda oceasione consistere. Venit ergo Patavium PINEL∣LUS * 1.16 vergente jam anno MDLVIII. indicante id Maranta, qui sub ini∣tium * 1.17 Julii mensis ejusdem anni, ita ad Gabrielem Fallopium Medicum prima∣rium scribit;

DE PINELLO, est enim juvenis, praeter antiquam ge∣neris nobilitatem, & Graecis, & Latinis literis impensè eruditus, & cum liberalium artium ferè omnium cognitionem profiteatur, tum in hac ipsa de simplicibus medicamentis scientia plurimum excellit, in primisque in expen∣dendis doctissimorum virorum sententiis acri pollet judicio, quod & tute ipse fatebere, cùm illum intus & in cute (ut dicitur) noveris: paucis enim post mensibus Patavium studiorum causa se recipiet.

Hoc postremum caput con∣firmat Epistola Hieronymi Seripandi Archiepiscopi Salernitani, & maximi * 1.18 Cardinalis, qua ille anno MDLIX. Patavium ad JOH. VINCEN∣TIUM Italicè scribit, inter cetera; gaudere se sibi, quod ex laudati∣one sua in funere CROLIV. optimi Imperatoris, arripuerit occasionem amicitiae cum PAULO MANUTIO contrahendae. Hinc duo praete∣rea eliciuntur: alterum; jam tum a magnis viris PINELLI habitam ra∣tionem, alterum, hoc anno eam cum MANUTIO consuetudinem & ami∣citiam junctam, ut hic nunquam Patavium veniret, quin ad PINEL∣LUM hospes familiaris diverteret.

Placebat patri, ut in Gymnasio Patavino Juris prudentiae operam daret, spectanti nimirum opes & existimationem, quas I. C. nostro & patrum aevo longe maximas habuere. Aulae Romanae amplissima munera animo revolvo∣bat COSMUS quibus filii studia pridem destinarat, ideoque cogitabat (ut ALPHONSUM SOTUM Dominicani instituti Sacrae Theolo∣giae * 1.19 in Gymnasio Patavino Professorem narrantem memini) Apostolicae Came∣rae, ut vocant, Clericatum ipsi comparare, quae sententia jamdiu sederat & GALEATIO fratri, Duci Acheruntino. Neque patri aliquandiu non obtemperavit JOH. VINCENTIUS, ut ex Paulo Manutio discimus, cujus haec verba;

Magna fuit, atque etiam nunc inter homines est de genere vitae controversia, cùm alios ita doctrinarum cognitio delectet, ut ab agen∣dis

rebus abhorreant: alii non sibi tantùm, verum etiam amicis, & patriae, planeque omnibus hominibus homines esse natos existiment, ex quo sequitur, ut scientiarum studiis usum rerum anteponant; hoc discrimen, in quo valde pro semuu partium dubia veritas fluctuat, tu quidem, quod ad te attinet, op∣time PINELLE, optimisque & eruditis viris merito charissime, egregia quadam, vulgo non satis cognita, ratione sustulisti; simul enim utrumque studium complexus es, tum earum disciplinarum, q••ibus exculta mens uber∣rimos in omni fortuna ferre fructus solet, tum Juris civilis, quod alienos ad usus maximè porrigitur: arduares & operosa, quod exemplorum declarat inopia; sed ingenio tuo nihil difficile. Haec ille ad PINELLUM, uti paret, adolescentem; cum pergat scribere: in Philosophia quidem, cùm operam studiose des M. Antonio Genu••, cui veterum doctrinarum arcana patent, quo nemo peritior Aristotelis interpres, nemo vir melior usquam vi∣vit. Et inferius: Hauries enim ex eodem fonte, non ea solum quae vel olim in Lycaeo, vel etiam in Academia disputabantur; sed id quod longe praestan∣tius est, Christianam pietatem, à qua manat una, & in qua item una Philo∣sophia perficitur. Obiit autem Genua Anno. MDLXIV.

Jam vero, cùm Philosophiae Philologiaeque suavissimis fontibus labra admo∣visset, Jurisconsultos cum operosis illis suis voluminibus res suas sibi habere ••ussit eo animi ardore, ut cum ipsi pater pecuniam ••urasset, qua Juris inter∣pretum libros coemeret, in Graecos ille codices, Eustathium praesertim, no∣bilem illum Homeri explicatorem impenderit. Scio ego non deesse, qui haec studia effusius rideant, perinde ac inania quaedam, & fluxa, quae neque nobis ornamento, neque aliis usui sint: dedecere haec Principes viros, & verè no∣biles, ad quos publicae rei administratio pertinet, quorum operam familiarium, & cognatorum commodis inservire par est. His Picus, Italiae nostrae Phoenix, * 1.20 unica responsione faciet satis. Scripsit is olim ad Andream Corneum,

studia haec non ad ostentationem, sed ad cultum animi dirigi, in quo uno consistere legitimam faelicitatem: cùm ipsius Philosophiae studio nec ad vitae constanti∣am, nec ad delectationem animorum ullum majus, aut melius à Deo munus homini datum sit.

Et nemo certe negabit, quin PINELLUS recte fe∣cerit, & sapienter, genio, quo se ad has artes raptari intelligebat, indulgen∣do. Carnificina ingeniorum nulla major, quam promiscuè, & sine ullo de∣lectu impellere hominem in ea studia, quae ipse fastidiat, & aversetur. Hinc torpent 〈◊〉〈◊〉 juvenum pestilenti hoc sidere afflati; hinc bonarum artium, & bonae men •…•… verius, contemptus, & odium;

hinc rerum rumor, & senten∣tiarum vanissimus strepitus, ut ille ait.

Neque aliunde foedi plerumque exi∣tus, 〈◊〉〈◊〉 tum demum vitare liceret, si patres sapientis naturae monita non as∣pe •…•… entur. Prodit in hanc sententiam gravissimus auctor Plutarch••s, A∣polli •…•… * 1.21 Delph••••um Romanae eloquentiae parenti, qua ratione ad immortali∣tatis fastigium pervenire p••sset consulenti respondisse, hoc illum assecuturum, si ad prop •…•… , praescriptumque naturae, non ad sententiam aliorum vi∣tam institueret. At is, famae & gloriae praeposterè sitiens, vulgi rumusculis per••itus, & domesticorum commodis consultum volens, ultro se perditum ••vit, non secutus atque ille.

Quem pater ardentis massae fuligine lippus. * 1.22 A carbone & forcipibus, gladiosque parante Incude, & luteo Vulcano ad Rhetora misit.

Illud sane observandum (ut in orbitam redeamus) sinistro genio, & invita Minerva aliquid agere dicereve temerarium esse, ne quid dicam majus.

Patavii PINELLUS cum Dominico, gentili atque affine suo conjunct∣issimè vixit, quem non multo post vidit, & lubens, clarissimum Cardinalem; amicosque tum primum habuit excoluitque officiis sane omnibus, Guidum Ubaldum è Marchionibus montis, Caesarem Benedictum postea Pisaurensem Episcopum, AUGUSTINUM VALERIUM, doctrinae etiam tum sanctitatisque meritis ad Veronensem Episcopatum, & ad Cardinalis honorem proludentem; Johannem praeter hos, & HYPPOLITUM Aldo∣brandinos, quorum alterum vidimus Cardinalem, Summum Pontificem alte∣rum. Vixit Patavii annos III. supra XL. per quos nemo fuit apud Italos vel exteros qui ingenii laude clareret, qui non PINELLUM officiosè ob∣servarit, & quamvis consilium mihi sit ab eorum indice contexendo abstinere, ne lectores taedio afficiantur, eos tamen parcè admodum recensebo, quos nar∣rationis series sive rerum gestarum fides, ad finem properanti obtulerint. Id unum, exquisitum sane & singulare, haud silentio praetereundum, anno vide∣licet MDXCIIX. CLEMENTE VIII. Ferrariam Roma profecto, ut eam urbem ex morte ALPHONSI II. Atestini caducam reciperet, Cardinalium & insignium virorum plerosque omnes, qui ut Venetias se con∣ferrent Patavium attigerant, ad PINELLUM honoris gratia divertisse. CAESAREM Baronium Card. inprimis, amplissimi ordinis decus, quem aevi nostri lumen nos Romae nuper morte interstinctum cum bonis adeò omni∣bus doluimus. Baronio aderat Robertus Bellarminus, doctorum votis, & propriis meritis diu olim designatus Cardinalis, qui & ipse congressus est cum Pinello, gestiente prae gaudio, quod tunc temporis domi sibi invisere contigis∣set, quos non nemo in dissitis undecunque regionibus maxima cum admirati∣one veneraretur. Meminique ego Card. Barromaeum juniorem, probum il∣lum non minus quam eruditum, & alios complures literatos viros, audisse me Romae dicentes, sibi non alia de causa Patavinam urbem videre in votis fuisse, quam ut Pinellum fama notum, de facie agnoscerent. Percupivit hoc I. Lipsi∣us, qui id scripto etiam testatum voluit;

spero enim (ita ille) quia penè * 1.23 decretum mihi, sub annum instantem saecularem in Italia me sistere; & absit ut ea exeam, nisi te videam & amplectar, quid exeam; imò cum inibo, hoc fiet opinor: & inter prima & calida desideria mea est, ut hoc reddam affect∣um. Vive, vivam: nisi casus aut vis impedit, videbo.

Et verò tantam eru∣ditorum consensionem quis admiretur? nemo opinor, nisi qui ignorabit, Pinel∣li domum Patavii animorum Prytanaeum, Bibliothecam ingeniorum, Musae∣um doctrinae fuisse & eruditionis. Vixdum Joh. Vincentius Patavii domicili∣um collocarat, cùm accerrimo studio ductus nobilium quotquot erant rerum dignoscendarum, quo ipse ad extremum usque vitae spiritum honestissimè fla∣gravit, Tridentum proficisci decrevit, ut ibi sapientissimos, & religiosissimos orbi••s Christiani viros de maximis Catholicae religionis dogmatibus consultan∣tes,

& agnosceret, & audiret. Socium sibi peregrinationis ascivit Joh. Fran∣ciscum Musatum Patricium Patavinum, Philosophum cognomento, literarum omnium apprime scientem, qui morum elegantia, & vitae innocentia Pinel∣lum sibi adeo devinxit, ut nihil supra. Contigit autem Musato Joh. Vincen∣tio superstiti esse, ut nimirum defuncti vicibus in re literaria tuenda & exor∣nanda, ut facit, perfungeretur. Linguas hic noster non tantum Graecam, & Latinam callebat, sed & exoticas quoque, Hebraeam, Gallicam, Hispani∣cam, quarum & auctores perpendere, & speciem formamque amare, & in∣tueri jamdiu noverat. Vernaculum sermonem ita pridem excoluerat, ut ni∣torem in eo suspiceres & elegantiam, non elaboratam concinnitatem; & sanè prodit animum frequenter oratio: nec aptius vitro facies, quàm sermone mo∣res exprimuntur.

Format enim natura prius nos intus ad omnem Fortunarum habitum: juvat aut impellit ad iram. * 1.24 Aut ad humum moerore gravi deducit, & angit: Post essert animi motus interprete lingua.

Neque vero poenituit Patavium secessisse. Hic enim cousque in scientia∣rum cognitione profecit, donec omnibus admirationi esset. Audivi ego eum domi saepe saepius maximis de rebus in eruditorum coronâ disserentem, animad∣verti{que}, mirari omnes quotquot aderant, rerum selectarum copiam cum oratio∣nis splendore certantem. Proprium Graecorum fuit, ex tempore dicere ad pro∣posita omnia. Extemporalis hujus eloquentiae auctor laudatur nobilis Sophi∣stes Gorgias Leontinus, à quo arripuere Graeci, à quibus Romani. Abstu∣lit autem secum bonarum artium interitus exercitationem hanc, quae linguam acueret, excogitandique celeritatem compararet. Excitavit verò Pinellus magno cum fructu, ut qui orationem mente, & scientiarum gravitate hone∣staret. Hinc Hi••ronymus Mercurialis, magnus ille sine controversia Iatroni∣ces, cui medica ars ornatum debet selectum illum & peculiarem, quo pristi∣nam dignitatem nunc demum abundè testatur, in admirationem actus aliquan∣do cum Pinellum domi audisset, egrediens (aderant ibi forte communium a∣micorum plerique) e••quem ait vidistis viro huic multiplici doctrina conferen∣dum? comprobavere qui audierant, nec injuria profecto. Haec enim quae diximus ita emin••bant in ipso, ut in his regnare propè omnibus videretur. Ostentatio tamen ab ejus dictis factisque procul aberat, nihil de se magnifi∣cum, prae••larumve sentientis; quo fiebat, ut egregium duceret senescere s••, ut ille olim, s••mp••r addis••entem. Si quando verò, ut inter loquendum fit, ani∣madvertebat, asservari à se libros, scripta, aliave quaepiam recondita ac sin∣gularia, quae amicis visa hactenus non essent, ea promere, atque adeo com∣modare ultrò nec petentibus avebat. Quo studio incitatus, in usum omni∣um, difficile dictu est quantis laboribus vir natus ad literariae reipub. com∣moda fuerit perfunctus. Vera haec, & citra assentationem dicta. Is enim quae volebat valde volebat; Lydium ingeniorum lapidem dixisses, amicorum omnia non secus ac sua ad amussim explorantem. Reposcebat ille ab amicis candem sedulitatem; quam tamen praestare contigit admodum paucis, quos

ille (ut par erat) aureos homines appellabat. Et profecto plerosque eximia illa diligentia, ne dicam morositas deterrebat, non aestimantes quanti intersit temerene, an consulto quidpiam agas. Instruxerat ille praeclaram hanc suam discendi cupiditatem ope multorum, qui eadem voluptate afficerentur. Hos non in Italiae, Europaeque urbibus modo, sed & in oppidis, vicisque selegerat, quorum industria continenter uteretur, ad quos Epistolas schedulasve opor∣tunè missitaret. Illud sane in Pinello mirandum, quanam ratione ipsi per im∣becillam valetudinem liceret tot rerum meminisse, tot negotiis sufficere. Et verò hanc ille sibi praeter ceteras methodum praescripserat, ut perlectis amico∣rum literis, earum capita compen ••iaria via in codi••em referret. Hunc sibi proponebat responsurus, sepositis Epistolis, in quarum mox tergo adnotabat nomen ejus qui scripsisset, annum, diem, locum, & negotiorum indiculum. Harum fasciculos singulis hebdomadis in eistulas transferebat. Ad literas cum demum responderat, selectas in manipulos cogi, annorum, mensium, septimanarum, dierum habita ratione digeri, & in unum secludi imperabat. Consueverat insuper tabulas sibi quasdam conficere, in quas referret ea om∣nia quae ipse ab amicis, quae ipsi ab eo vicissim postularent; descriptisque sum∣mis negotiorum, petentiumque nominibus, uno intuitu discernebat quid act∣um esset, quid agendum restaret: re confecta, nomina inducebat, postquam rescripta cum codice contulisset: & omnia manu plurimum sua conscribebat, (duobus quibus aegrotavit annis exceptis) ne scilicet ulla in re officio deesset, neve cuipiam minus diligens videretur. Et quamvis firma satis non sit amici∣tia, * 1.25

si qua, velut tibicines, ultro citroque concursantium literarum sibi vicissitudines postulat, quae nutantem infirmiusculamque furcillent, frustra∣ri tamen desideria amicorum inurbanum sanè est.

Negociorum refertam Epistolam scriptitanti, mos erat praecipua capita subdita linea indicare, ut eo confestim excurreret legentis oculus. Ego profectò neminem novi, tum in scribendo, tum in respondendo, Pinello diligentiorem; cum enim annum Romae saecularem integrum exegerim, neminem omnino tabellarium, cui non ad me literas daret, sibi unquam elabi passus est, quantumvis aeger, & me∣dicis con••lamatus decumberet. Id omnem superat admirationem, quod cùm per annum è lecto surgere non licuisset, febrienti sine intermissione, vexato stranguria intimisque doloribus, lithiasi in vesica, & renibus laboranti, ad extremum tandem quà tabe, qua nimiis vigiliis redacto, quòd inquam haec & non minora patienti, libri tamen, scriptiones, plantae, semina, fossilia, num∣mi veteres, & alia hujusmodi, nunquam ex animo exciderint. Dolori (quod mirum) ita imperabat, ut unis medicis proderet, non ostentaret; mecum sanè interdum, & cum amicorum nonnullis strictim, & aliud agens, de mor∣bi gravitate conquestus, illico digrediebatur, hilarem se, & communem prae∣bens ad miraculum usque. Hine, ni fallor, patet quanti intersit praeclaris actionibus consuevisse. Amplectitur enim eas animus, neque se ab iis ullo pa∣titur incommodo divelli. Obstrepent licet, obtundantque, hinc animi egritu∣dines, inde corporis morbi: is qui semel, serioque literarum suavitate ani∣mum adjecerit, attendet uni sibi non minus, quàm fidicines & circulatores in magna hominum celebritate. Actum sanè de bonis artibus esset, nisi ipsae id amatoribus suis praestarent, quod de plebe sordidis & illiberalibus non paucis

lucri cupiditas. In eam curam, dum vixit, ardenter incubuit, ut libros edi∣tos, manuscriptosque, linguarum doctrinarumque omnium in unum cogeret, cui operi destinarat scriptores librarios plerosque, quorum ipse unus operas ferè omnes mercede conduxerat. Bibliotheca ejusdem, quae inter omnes pe∣nè Italicas, ac ferè dixerim Europaeas, una eminebat, quinquaginta anno∣rum opus fuit, magni ex eo saltem aestimandum, quod accuratissimus vir in il∣lud unum contulerit curas suas omnes & cogitationes. Effinxerat eum ad hoc munus natura, quam ipse solertia & ingenii acumine eo usque provexerat, ut non magis frequentes olim Apollinis tripodas consulentes, quam Bibliothe∣cas instructuri Pin••llum inviserent, à quo veluti à cortina Musarum, aurea hu∣jusmodi rerum praecepta domum referrent. Librorum numerum mihi incom∣pertum, ex eo investigare quis poterit, quod Neapolim post ejus obitum cap∣sae librariae plus minus centenae tricenae delatae sunt. Et sanè librorum quos probitas, aut probitatis plerumque comes raritas commendaret, paucos ad∣modum in ejus Bibliotheca desiderasses. Jurisconsultorum commentarios non passim, sed parce admodum, & cum delectu admittebat, veluti Alciatum, Budaeum, Cujacium, Duarenum, Goveanum, Augustinum, & ceteros qui jus ciuile in pristinam dignitatem restituerunt: alios ab his longum valere jusserat. Hanc illi fortasse mentem Paulus Manutius injecerat;

Non enim * 1.26 te arbitror studiorum tuorum elegantiam ineptissimis, planeque barbaris quorundam scriptis inquinare velle, quae cum immensa sint, pleraque tamen inania, laboris & molestiae plurimum, utilitatis & oblectamenti minimum habent.

Haec ille. Nundinarum Francfurtensium, Venetorumque biblio∣polarum librarios quotquot erant indices sedulo perlustrabat, & ab amicis qua Italicis qua transalpinis omnia diligenter in bibliothecae ornamentum percunct∣abatur. Si quid Romae, Florentiae, Parisiis, Antuerpiae, Augustae Vindeli∣corum, Venetiis, & alibi, Pinelliana bibliotheca dignum prodiret, non de∣erant, qui vixdum edita volumina, & quaterniones aliquando è praelo recen∣tes Pinello missitarent. Vidimus etiam doctorum hominum plerosque, egre∣gios dico & nominis magni, ad suam dignitatem pertinere arbitratos, Musae∣um Pinelli exornari commentario quopiam è suis. Vidisses ibi sphaeras coe∣lestes, terrarum globos, organa Mathematica, tabulas geographicas, hydro∣graphicasque, antiquorum aedificiorum typos, ichnographias, orthographias; fossilium rariorum praedivitem metallothecam; loculos praeterea formulasque, in quibus plurima eorum, quae ars, naturave ad ostentationem elaborarunt, condebantur. Veterum numismatum copiam non affectavit: selectioribus tamen nonnullis unicè delectatus, queis antiquariis figeret crucem, studiosius quaesituris, si quid in ipsis reconditi eruditive lateret. Uno ille Neronis num∣mo inviso hactenus & valde singulari, ingenia provocavit complurium erudito∣rum, obtinuitque ut simbolum perobscurum, amici conscriptione, quatenus licuit, illustraretur. * 1.27

Recentiorum libros empturus, disquirebat an habenda esset fides titulis, qui speciosis plerunque verbis, ineptissimis voluminibus lenocinantur. Ideo∣que bibliopolarum consensu investigationi huic impendebat horas aliquot, ma∣lae emptionis fastidiis obviam iturus, quae exprobare jugiter stultitiam domino solet. Librorum qui olim prodierant iteratas editiones cum primis confere∣bat,

& si quid additum seu demptum intellexerat, in eorundem margines re∣ferebat, magno cum sui tum aliorum fructu. Accidit enim saepenumero, ut optimae notae libris frequentes editiones suavitatem adimant, & probitatem. Bibliothecam hanc suam conspici, aut contrectari haud patiebatur, quod, ut ipse dicebat, variarum congeriem informem contineret: cum tamen omnia aptè disposita essent, & suis quaeque regionibus collocata. Artium porro, quas ingenuas appellamus, unaquaeque suas hic, easque perpetuas stationes habebat. Grammaticem dico, Rhetoricem, Dialecticen, & ceteras; qua∣rum agmen claudebant graviores illae, quibus mores formare curae est, & re∣rum humanarum divinarumque arcana contemplari. Harum omnium scripto∣res in varias dialectorum tractationumque classes distributos, antiquos à recen∣tioribus aetatum series distinguebat. Armaria litteris quadratis, loculi nu∣meralibus notis insigniti, elementario indici respondebant, in quo libros de∣scriptos omnes habebat. Perquiramus cum Pinello si lubet Plinii codicem; syllabus ipsum dabat in elemento P. cui scrinium adscriptum T. cum loculo III. & ad hanc rationem omnia. Libros manuscriptos tum chartaceos, tum in membranis, seorsum ab impressis in bibliothecae umbilico, ut ita dixerim, collocarat. Incluserat verò capsis, extructis ad eam altitudinem, ut in sum∣mis, tanquam in mensa abacove, locari orbes coelestes & terrestres, & alia hujusmodi statui commodè possent.

Commentarios demum, libellos, Epistolas, historiolas, & alia hujus ordi∣nis, quae ipse plurima anxiè coegerat, insigni collocatione aptis & accommo∣datis locis composuerat. Cui rationi rerum disponendarum, uti studiosis non injucundae, paulisper immorari operae praetium duxi. Infasciculos ille singu∣los conjiciebat commentarios aliquot, quorum scriptioni narrationis alicujus, bellicorum verbi gratia apparatuum, rerum hortensium, similiumque, scopus propositus esset. Hos fasciculos in libri morem, non tamen compacti, char∣ta emporetica operiebat, cui inscripti unus pluresve characteres elementarii, prout manipulorum numerus exigebat. Scriptiunculas quotquot erant, char∣tae purae folia disparabant, cum adscripta numeri cujuspiam barbarica nota. Haec omnia uno aut altero exemplo illustrabuntur. Inerant congeriei, A, no∣bilium Mathematicorum scripta, inter quae commentarius Carolli Tectii de Circini usu, notatus 18. In codice F. quem rebus Hispanicis destinarat, nu∣meralis nota 31. Escuriaci descriptionem, aliae quaepiam Caroli V. Tuneta∣nam expeditionem indicabant. Ad manum erant haec omnia ope codicis, quem in elementarias sectiones dispertitum indicem vocamus. In hoc sub lit∣tera, A, censebantur ea, quae ad Mathematicas disciplinas, nota numerali praeeunte. Exempli gratia,

• 1. Commentarius Galilaei Galilaei, Florentini Mathematices Patavini Prof pro Copernico adversus Jacobum Mazzonium.
• 2. Josephi Moletii de emendatione anni.

In quem ordinem redegerat ea omnia, quae primo illo elemento complexus erat. Subsequebatur littera B, qua sub iisdem numeris alia continebantur, apta nihilominus inter se & convenientia. Neque verò ad calcem codicis hu∣jus

deerat libellus alter, in quo, elementaria ratione, summa quaedam capita descripta essent omnium quotquot erant Manipulorum, hac methodo. Nota, V, res omnes Venetas indicabat, conjectas in fasciculum GG. Demus ergo, collubitum fuisse illi commentarium perlegere de aestu Veneti maris, quod Hadriaticum vocant, ad alterum ille indicem hunc actutum confugiebat, à quo ad priorem illum amandabatur, elementa GG inspecturus. Hic ille re∣rum Venetarum breviario perlecto comperiebat, latere commentarium de aestu maris sub numerali nota 28. congeriei illius cujus character duplex G.

Non adeo faciles aditus (ut diximus) praebebat ipse ad hanc suam biblio∣thecam inspiciendam. Iis vero, qui illaudata periergia ducti, nullius pretii homines, illam videre affectassent, o••nino interclusam volebat: sufficere dictitans commonstrari illis imagines illustrium virorum, quarum decurias ali∣quot in domesticis conclavibus asservabat. Hoc idem Urbini Duci propositum olim audivi. Invisenti enim mihi aliquando Pisaurensem ejus bibliothecam, refertam optimorum librorum, admirantique quod esset ornamentorum, ta∣bularum videlicet, signoru••que inanis, bibliothecae Praefectus respondit, dedita opera id factum, ut ne illuc convolarent, qui re literaria non assici∣untur; multos enim bibliothecas inspectare, ut oculos, non ut animum ob∣lectent. Illud sane in Pinello apprime laudatum, quod libros libenter commo∣dabat, doctis praesertim, & iis qu••s brevi restituturos opinabatur, quorum si∣qui opinionem fe••eilissent, librosve inquinassent, aut corrupissent, his iterum petentibus duriusculum se praebebat, velut & illis à quibus ipse vel quidpiam impetrare non potuisset, vel quos rudes, & imperitos arbitraretur; Ennianae * 1.28 sententiae memor: Ben••facta male locata, malefacta esse. Cum verò commoda∣re aliquid nollet, utebatur communibus quibusdam non inurbanae inficiationis locis, quorum ille princeps, librum qui peteretur jamdiu cum aliis Romae esse. Annis enim ferme viginti antequam decederet, affinium flagitationes elusurus, amandavit Romam capsas librorum duodeviginti, quas illic quoad vixit mane∣re voluit, ut assines negocium sibi facessere desisterent, illuc aliquando ut ipsi rebantur migraturo. Statim atque librum commodaverat, describebat in schedula praeter diem, nomina tum auctoris, tum illius qui accipiebat. Quae omnia adjuncto conspicuo aliquo ligneo, vel chartaceo segmento inibi repo∣nebantur, ubi statio libri erat, ut mittamus, relata haec in codicem huic uni designatum. Didicerat haec ille ab Attica Musa Xenophonte, cujus verba Latinè reddidit nobis maximus Oratorum Cicero in hanc sententiam:

Haec * 1.29 postquam omnia secrevimus, tum suo quaeque loco disposuimus, deinde qui∣bus quotidie servuli utuntur, quae ad lanificia, quae ad cibaria coquenda & confi••ienda pertinent, haec ipsa ei qui uti solet tradidimus, & ubi ea poneret demonstravimus, & ut salva essent praecepimus. Addit autem; Haec an∣numerata ipsi exseripsimus, eumque admonuimus ut quodcunque opus esset sciret unde daret, & meminisset, atque annotaret quid & quando & cui dedisset, & cum recepisset, ut quidque suo loco reponeret.

Et sanè quis non videat plurima ordine destituta pessumire? Vetus est proverbium, pauperta∣tem certissimam esse, cum alicujus indigeas, uti eo non posse, quia ignoretur ubi projectum jeceat quod desideratur. Pergit porro gravissimus Philosophus sententiam suam obviis & de media hominum vita arreptis exemplis compro∣bare, in choro canentium, exercituum, militum, armamentorumque in navi,

quae omnia rite disposita & usui sunt, & voluptati. Haec omnia aptus & con∣veniens rerum ordo praestat, & alia non minora, veluti expediri citra laborem omnia, omnia celerrimè confici, servosque rudes quantumvis & ineptos impe∣ratis esse omnino pares. Vidi ego apud Pinellum nostrum, decennem puerum Hieronymum nomine, qui refertissimè (ut diximus) Bibliothecae seriem ita mente & memoria complexus erat, ut omnia Domino, nutibus penè poscenti, protinus exhiberet. Invidit mors conatibus pueri, qui Joh. Vincentio triste sui desiderium reliquit. At quia ad ordinem, quo vir clarissimus est egregie usus, nostra delapsa est oratio, quid vetat prodere nos minuto, at sane con∣cinno exemplo, quanto is odio perturbationem prosequeretur? Pecuniam si∣quando vel dare vel exigere necesse erat, antequam numeraret, disponere per series, nummorum & metallorum classes consueverat primum, argentum videlicet ab auro, majorem à minori pecunia disparare, componere deinceps eas monetas, quae idem penderent, postremo adnumerare. At vero ut nar∣rationibus hujusmodi in futurum abstineamus, illud saciet ab eodem fonte hau∣stum, Pinelliano videlicet, à quo nihil impurum, turbidum nihil nos unquam manare animadvertimus. Aestimabat ille ex rei veritate temporis jacturam, quam is faciat necesse est, qui nullam sibi proposuit actionum suarum rationem. Sunt in hac vita plerique male feriati, quos non pudeat bonas horas nihil agen∣do, male collocare; eos non ineptè similes iis dixeris, qui pecunias, qui pa∣trimonia prodigunt. Ut enim ab his frustra effusarum pecuniarum rationem exrorqueas, cum multas liqueat impensas esse: ita illos vitae lapsus, temporis suga, nequaquam admonent perire sibi non cogitantibus rem adeo pretiosam, & contra humanum votum, aditum immortalitatis obserari. Rem sanè dignam Democriti risu. Sunt qui nummi unius jactura non parum afflictentur, diei vel horae, atque adeò anni non item: cum tamen haec abeant in prae••eps haud unquam remeatura. At quia non sunt haec publici gustus, ad Pinellum rever∣tamur. Is à me cum audisset Marcum Cornelium Episo. Patav. clarissimum lumen ordinis sui, frequentibus adeuntium, & salutantium ossiciis distineri; monuit, ut ipsi Antonii Perenoti Card. Granvelani factum ob oculos propone∣rem. Is dum pro Rege Neapoli esset, matutinarum horarum statas quasdam, & certas, quibus se conveniri volebat constituerat. Jusserat etiam, ut adi∣curi vespere praecedenti nomina profiterentur, è quorum ipse agmine XII. aut XV. seligebat, quos admitteret. Curabat autem ne inanibus exordiis tem∣pus sibi & reliquis profuturum dilaberetur. Quo factum, ut cum aliquando admissus nescio quis jactare coepisset, se Archiatrum esse, conductum publico aere, & alia quaedam ad dignitatem, ut ipse opinabatur suam, non exigui momenti, exceperit Cardinalis, per me esto ut lubet, rejicienda haec in aliud tempus, nunc ad rem de qua agimus aggrediamur. Ita ille garrulos, & mole∣stos in publica commoda peccantes, coercere solitus. Curabat sibi Pinellus librorum editorum inventu difficilium quotquot comparari poterant exempla∣ria, tum ut haberet quod substitueret his, quae casu vel furto pereunt, tum ut prospiceret, si quando iis egerent, commodis amicorum. Quod de libris diximus, de commentariis calamo exaratis dictum puta. Autographa enim perire sibi nolebat, exempla lubens commodare, atque adeo largiri consue∣verat. Desidiam & torporem ingeniorum maximè insectabatur, quo fiebat

ut amicorum eruditos impelleret semper, ad novi quidpiam vel pangendum vel meditandum. Si quid vero animadverterat dignum quod hominum mani∣bus tereretur, in amicorum pluteis latere, tum demum omnes machinas admo∣vere, ut ne studiosis diu invideretur, libris, opera, & praesenti pecunia juva∣re. Huic Pinelli rei literariae promovendae studio, non pauca doctorum vi∣rorum monumenta accepto ferenda. Testis de semetipso Carolus Sigonius,

Me vero ut haec facerem (Joh. Vincentium alloquitur) cùm res ipsa per se * 1.30 cognitione dignissima, tum tua in primis auctoritas impulit, quae in omni re semper apud me plurimum valuit. Et infra. Quòd autem mea sponte prop∣ter summum meum erga te studium, tuamque constantem erga me volunta∣tem eram facturus, ut aliquo te scriptorum meorum genere appellando, ve∣terem meam necessitudinem notam posteris facerem, id mihi multo justiore ratione in hoc libro retinendum esse duxi, ut quod te potissimum hortatore opus ad exitum perduxissem, id etiam in manus hominum in tuo multo orna∣tissimo nomine darem.

Hieronymus etiam Mercurialis haec olim praefatus:

Complures aguntur anni ex quo Patavii, atque etiam in aedibus tuis, ad quas veluti ditissimam * 1.31 quandam disciplinarum omnium officinam, & cunctorum literatorum cele∣brem conventum, quotidie concurritur, de vini abusu semel disserentes, in eam incidimus disputationem, utrum ad nutrienda corpora hominum adeo conduceret, quemadmodum à veteribus esse putatum passim existimatur, cumque recepissem, interdum me ea de re publicè esse in praelectionibus meis seriò locuturum, ad perficiendum non modò es adhortatus, verùm etiam sae∣penumero ita acriter inflammasti, in negotio admodum utili & jucundo po∣tissimum esse parendum judicaverim; & in fine ipsius Epistolae, inquit; col∣latis simul pluribus scriptorum exemplaribus, publicari mandavi, tibique primario similis hujus laboris & auctori, & patrono, dedicare volui, ut cum ab hoc dogmate minimè prorsus coram me aversus sis visus, si non mordicus tueri, saltem non infructuosum penitus fuisse conatum ostendere possis.

E∣misit conscribentibus haec nobis librum cui titulus: IND AG ATIO VERAE ET PERFECTAE DEFINITIONIS LOGICAE, HORATIUS CORNAC CHINUS, vir pietate & doctrina insignis, in quo studium hoc sibi compertum Pinelli nostri extare voluit, honorificis hisce verbis:

Non defuerunt etiam, qui acerrimis stimulis me ad incoeptum pro∣sequendum * 1.32 incitarunt. Prae ceteris, dum viveret Joh. Vincentius Pinellus, immmortalis memoriae vir, atque in omni optimarum artium genere versa∣tissimus, praecipuè verò in rerum abditarum causis, naturaeque arcanis per∣scrutandis, studiosissimus & curiosissimus, cujus optima, & suavissima con∣suetudine utinam mihi diutius frui licuisset. Sed hanc mihi felicitatem mors invidit, quae eum rapuit, cùm miram hominis eruditionem, morumque sua∣vitatem degustare vix coepissem. Ad hunc quasi ad oraculum confluebant omnes literarum studiosi, non Italiae modo, verum etiam totius ferè orbis terrarum: cujus rei testis est ingens Epistolarum vis, quae undique ad ipsum quotidie mittebantur. Cum hoc itaque praeclarissimo viro, hasce meas cogi∣tationes cùm quandoque communicassem, vererique me dixissem, ne nova promulgando sermonem alicui de me darem, ille me valde hortatus est, ne

ab incoepto deterreret, quod diceret, novi aliquid proponere, si tamen id neque temerè neque sine ratione proferatur, haudquaquam verendum esse.

Et quoniam studiorum similitudo amorem parit, literatos explicari non po∣test quantum amaverit. Non ille se incondito affectuum impetu raptari pa∣tiebatur, noverat quid & quatenus amandum. Vetus dictum haud de ipso dictum:

Amans quid cupiat scit: quid sapiat non videt.

Antonium Quaeren∣gum Can. Patavinum dilexit unicè, allectus suavitate morum, animi cando∣re, divinarum humanarumque rerum, & nobilium linguarum notitia penitio∣re. Vidit haec probè Ranutius Parmae Dux, non paternis tantùm laudibus in∣signis, à quo est evocatus Quaerengus, ad historiam conscribendam, quae res ab Alexandro ejus patre clarissimo Imperatore in Gallia & Belgio fortiter gestas, pro dignitate complecteretur. Ejus ego specimen historiae, ac veluti universae narrationis typum, visum & laudatum magnis viris, perlegi summa cum vo∣luptate, gratulatusque sum saeculo nostro extare quod & in hoc genere con∣ferre cum optimis antiquorum possimus. Cum Quaerengo eximiè amavit Clau∣dium Puteanum Nob. Gallum, cujus non fictae laudes, & amplissima munera recensentur à Jacobo Augusto Thuano, è quo haec descripsimus:

arctissimam * 1.33 in Italia amicitiam coluit cum Joh. Vincentio Pinello Patric. Genuensi, omni literarum genere ac rerum cognitione viro excultissimo & Philologorum fautore eximio, quam crebris officiis, postquam domum rediit, semper reno∣vans, ad mortem usque servavit.

Oderat Pinellus eos qui in hoc universitatis theatrum, quem mundum vocamus, spectatum introducti, oculis tenus, tanquam hospites minimè curiosi, eo munere fungerentur. Allicit nos ad sui specta∣culum natura variis admirandisque imaginibus, quas qui despiciat, idem se brutorum plerisque inferiorem fateatur necesse est. Haud ita hic noster. Quicquid enim natura aut arte admirandum, quicquid bello paceve insigne in Europa dum is viveret uspiam contigit, id penitus serutari pulchrum ducebat. Multiplices amicorum narrationes, delineationes varias, eo studio congere∣bat, ut nihil supra. Exemplum fit in multiplici iride, & tergemino sole anni MDCI. VII. ID. Februarii: Patavii, Venetiis, Romae, & alibi, phasma illud sibi describi, & commentariis explicari curavit, ab amicis quorum peri∣ergiam aliàs probaverat. Aetas nostra librorum tum veterum tum recentio∣rum oppidò ferax, paucos vidit in eo genere literarum quas humaniores vo∣camus, quibus non inscriptum alicubi esset Pinelli nomen: & sanè decebat ho∣norificè appellari eum, in cujus bibliotheca viri docti maxima studiorum suo∣rum praesidia collocata intelligebant. Nimium hic & fastidiosum sit, recense∣re PANCIROLOS, SCHOTTOS, PERSIOS, SALVIA∣TO'S, & alios non paucos, quibuis placuit eam Pinello mercedem rependere, quam Milesius Thales sibi persolvi optavit. Unius certè Sigonii testimonium * 1.34 quin adscriberem mihi ipsi imperare non potui, adeò luculentum est & singu∣lare.

Omittam, inquit, illud, quod vere mihi videor posse dicere, eum esse te, quem ego cùm propter veterem erga me animi propensionem unicè * 1.35 diligam, tum propter variam praestantium multarum artium cognitionem, & incredibile ac constans virtutis ac scientiae studium, omnibus istius aetatis ac dignitatis hominibus anteponam. Itaque cum in te omnia eluceant, quae praeclara videri hominibus atque eximia solent, Genuae patriae claritas, Pi∣nellae

familiae decus, Cosmi patris optimi ac magnifici viri splendor, fortu∣narum amplitudo; tu haec omnia perpetuo uno virtutis, ac doctrinae, quo flores studio ita obscurasti, ut qui te laudant, hoc in maximis tuis ornamen∣tis ponant, quod his omnibus quae vulgo homines suspiciunt posthabitis, so∣lam laudem ex beneficentia, comitate, multarumque atque egregiarum dis∣ciplinarum notitia consecteris.

Fuerunt plerique qui ne de facie quidem no∣to librorum suorum patrocinium commendarent: tum ut cum eo amicitiam inirent, tum ut ex ejus nomine libris quos edebant existimatio non vulgaris, sed doctorum hominum accederet. Quas rationes Ludovicus Septalius clarissi∣mus medicus obversatas sibi profitetur, cum Pinello suos in Hippocratem com∣mentarious nuncupavit. Neque minus laudatum quod mox narraturi sumus. Ab ipso, tanquam tabularia Musarum asservaret, exquirebant quibus id cu∣rae, quid editum, quid non, scriptorum aetates, nomina, & alia sexcenta, qui∣bus ille scrutandis eum sibi reconditarum rerum apparatum congesserat, ut nulli non saceret satis. Expertus haec idem Sigonius, qui ad calcem aureo∣rum librorum quos inscripsit de regno Italiae, haec habet: Ioh. Vincentius Pi∣nellus, * 1.36

vir plane in omni studiorum genere singularis, ac propter eximiam hu∣manitatem inter omnes maximè memorabilis, qui non solùm pretiosissimum ingentis suae bibliothecae thesaurum totum explicuit, sed nullum etiam dili∣gentiae atque impensae officium in hoc opere provehendo reliquit.

Experti Antonius Possevinus, & Guidus Pancirolus, viri nunquam satis laudati. Petrus Pi∣thaeus * 1.37 vir rei literariae studiosissimus, ad novellas Juliani antecessoris hoc abun∣dè testatus,

sed & permulta debeo viro clarissimo, & nunquam laudato sa∣tis, Joh. Vincentio Pinello, ex cujus unica bibliotheca plura mihi de Justini∣ano didicisse contigit, quam ex ceteris omnibus.

Neque libris tantum inquirendis navavit operam Pinellus; Caroli Clusii, Ulyssis Aldrovandi, Ferrantis Imperati, & aliorum hortos, metallothe∣cas instruere ornareque satagebat: labores pecuniasque optimè impensas arbitratus, quae in amicorum commodum, & publicam cederent utilitatem.

Borromaeus jun. Card. cùm insigniorum virorum autographa schedia discu∣peret, dignoscendis marginalibus librorum annotationibus calamo exaratis u∣sui futura, uni Pinello negotium detulit, qui diu gravissimeque aegrotans, brevi tot nobilium scriptorum manus congessit, ut & Cardinali multa trans∣miserit, & sibi non pauca in bibliothecae ornamentum reservarit; Cujus rei gratia haec ad Pinellum Josephus Scaliger;

Duo autographa patris tibi mitto, fragmentum Epidorpidum, & indicis cujusdam, quem locupletissimum in Galenum confecerat, ut una opera perspiceres, quae fuerit ejus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tam in mundo quam in litura. Libros idemmet à Pinello sibi comparari exoptans ita scribit; Nos magna in penuria librorum sumus, qui immanibus sumptis bibliotheculam nobis paramus. Neque verò nos tam caritas afficit quam ra∣ritas, quae hic accendit pretium eorum librorum, quos alibi copia viles fa∣cit. Itaque saepe cogimur inviti ad opem amicorum confugere, quod fe∣cit ut & tuam implorarem. Itaque quanquam sentio quàm incivilem rem faciam, qui tuas meliores curas morer, ut te meis rebus adjuto∣rem parem: tamen, nisi grave est oro te, ut tua opera Judaei curent mihi illos libros quorum nomina in schedio seposui. Ego frustra illos libros

in Germania, Anglia, & Italia conquisivi. Et infra. Non satis est semel perfricuisse frontem, nisi rursus orem te, ut si qui nummi priscorum Princi∣pum Scaligerorum reperiri possint, quales apud patrem vidi, corum aliquot, aut unius saltem copia mihi fiat, quod mihi non solum majorum meorum, sed etiam tuo nomine charissimum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 erit.

Franc. Maria Urbini Dux, quem veterum Regum studia aemulantem admi∣ratur aetas nostra, Pinellum consulere haud gravabatur. Idemque cum acta re∣rum in orbe nostro quotidie gestarum, quae Imperiorum olim instrumenta qui rerum potiebantur in arcanis habebant, colligenda sibi decrevisset, ad unum Joh. Vincentium consugit, qui ejus votis egregiè respondit. Is horum acto∣rum per annorum seriem compositorum, non modicam ut ita dixerim struem asservabat, in quam non ea tantùm quae ipse singulis hebdomadis accipiebat, sed & quae amici, descripta conjecerat; ut auctior minimis etiam rebus, seu alia interdum à suis, animadverterat. Minuta haec, & alicui forsan leviora, at cordatis viris secus. Spero Speronius, Patavinae urbis decus & Pinello per∣familiaris, * 1.38 Plinianum illud commendabat plerunque; Nullum esse librum tam malum, ut non aliqua parte prosit. Qui enim hac rerum gestarum cognitione delectantur, non oculos tantum auresque inani lectione pascunt, sed & ani∣mos exemplis instruunt, pretiosum sibi thesaurum civilis prudentiae comparan∣tes. Contemplatur animus, è praeteritis eventibus doctior factus, ca quae in conspectu sunt, & mala si qua impendent, minus fractus, bona si qua adven∣tant, minus insolens opperitur.

Siquando ipsi aliqua de re dubitare contigerat, omnes quos penes ejus rei arbitrium esset, consulebat, quorum responsa componere, & examinare sole∣bat. Si quod denuo non liqueret, monebat modestè & cum fructu. U∣nus Neronis nummus de quo dictum supra, fuit in causa, ut ego Romae non semel Pinelli nomine Fulvium Ursinum convenirem, cui uni, & non immerito, detulit aetas nostra primas in antiquitatis reliquiis censendis & disquirendis. Admonuit ille me, ut ad Pinellum, quem is magni faciebat, scriberem, non uni datum ut omnia sciret, relinquendas & posteris aliquas ingeniorum exer∣citationes, laudatum illud Ne quid Nimis, in literis etiam sibi locum vendi∣care, in quibus perquirendi modum qui sibi non constituit, is se plerunque ina∣niter discruciet necesse est. At non his se limitibus contineri volebat hic no∣ster, qui plurima, abjecta aliis & desperata, hac ratione protulerat in lucem.

Accidit quandoque, perraro tamen, ut amicorum quispiam exposceret ab ipso librum commentariumve, quos ipse non nosset, quo veluti classico excita∣tus, perquirere, scriptitare, omnia miscere consuevit, eo studio, ut & ipsum non lateret siquid ejusmodi extaret, & pleraque ejus generis praeclara alioqui a tenebris & situ vindicaret. Ad ejus arbitrium diremptas vidimus omnes fere de humanioribus literis controversias, quae inter nostri aevi doctos viros in gymnasio Patavino, exortae: in quibus tamen aequum se adeò & officii non immemorem praebuit, ut Biante major, amicos amiciores habuerit semper. At verò ut bibliothecam suam, quam in oculis ferebat, quotidie locupleta∣ret, hanc sibi inter alias rationem proposuerat, ut à literatorum, qui diem nuper obiissent, heredibus, librorum indices compararet, ex quibus ea omnia

perdisceret, quae sibi in bibliothecam essent transferenda. Quod tamen rarò admodum accidit, cum haud aequè dominis, ac ipsi nota essent, quae in cujus∣que bibliotheca latebant. In his vero perquirendis quàm fuerit accuratus, declaratum volumus unico exemplo. Vir clarissimus Venetiis idemque doctis∣simus annis praeteritis vita functus est, Pinello charus, ut plerique omnes Ve∣netorum, quos doctrinae illicio, & nobilium studiorum amore sibi devinxe∣rat. Libros aliquot magni nominis manuscriptos ille diu in deliciis habuerat, quos Joh. Vincentius divenditos redemit, & cùm ejusdem bibliothecae reli∣quias bibliopola nescio quis schedas videlicet, atque alia ejus generis coemis∣set in gratiam salsamentariorum, re comperta, illico hic noster nobiles illu∣strium virorum Epistolas perire non est passus. Emissarios ille habebat, quo∣rum industria ex orci faucibus saepe saepius eripuit insignium virorum liberales labores, in quam curam qua sedulitate incumberet, ex eo patebit, quod mox narraturi sumus. Cribrorum, cymbalorum, & cithararum artifices, quod non modicam vim membranarum in artificium suum absumerent, singu∣lis saltem mensibus conveniri à suis volebat, & id optimo ut plurimum eventu. Amicos Pinellus sibi conciliatos similitudine studiorum, tanquam exemplar aliquod intueretur sui, singulari benevolentia prosequeba∣tur, eos praesertim quibus curae esset rerum admirandarum, quae ab arte vel natura proficiscerentur, accurata disquisito: Edmundam Brutium in his nobilem Anglum, disciplinarum Mathematicarum, rerumque militaris, & herbariae apprimè scientem, cujus ille commentationes non semel suspexit, eujus se quandoque imparem curiositati est ingenuè professus. Hujus quam diximus disquisition is ille in Pinello character; quod cum is aliquando nescio quo proficisceretur, animadvertit non incolarum mores tantùm regionibus di∣stingui; sed & herbas, arbustaque alia in aliis locis nasci, substituique a na∣tura in denascentium locum quotidie recentiora, quae suis tamen limitibus contineantur, ac si externi soli horrescerent peregrinitatem. His qui ani∣mum advertit, confectum plerunque itinerum molestiis, nae ille in sinu Mu∣sarum conquiescens omnia rimabitur, abdita licet semotaque, nullumque sibi temporis articulum sine fructu diffluere patietur.

Hominum quo quisque inclinaret atque propenderet illico pervidere soli∣tus, non è Metoposcopi alicujus traditionibus, sed praestantium tot virorum consuetudine congressibusque eruditus. Unica illi allocutio penetralia ejus cum quo loquebatur in conspectum dabat; versabat enim sermonibus variis, seria jocosis temperabat, Protea dixisses multiformem illum, nec praesagien∣tem minus atque divinum. His vero quos intimè nosset, insignia cognomina certas rerum notas plerunque procudebat, quibus animi propensiones, cor∣poris formas, aliaque id genus indicaret. Modestos ille & verecundos suspicie∣bat; à garrulis & gloriosis, ut â pestiferis & nocentibus refugiebat. Bardos, & inelegantes formidabat, odio insito penitus à natura, quod in horridos e∣tiam incomptosque praeposterè inurbaneve aliquid agentes-erumpebat. Tu illum elegantiarum patrem meritò appellasses, ita omnia cum modo & ad prae∣scriptum rationis sibi gerenda constituerat.

Communibus & urbanis mirum in modum delectabatur, sanniones à con∣gressibus suis abigebat, turpe hominum genus, cui in gratiam alieni risus, in∣sania

perpetuò convenit in manum. Eruditos quantumvis, maledicos tamen & intemperantes, oderat odio Vatiniano, quorum pridem consuetudini re∣nunciarat, qui rem honestissimam foeditate morum dehonestarent. Hos si∣quando necesse habuit, invitus tamen admisit, egitque data opera ut anim∣adverterent illorum sibi congressum, colloquiumque haud probari; malle se cum illiteratis at bene moratis multum esse, quam illis tantillum. Et sanè qui literis & probitate animum excoluerit, is supra fastigium mortalitatis ela∣tus, Dei opt. max. gentilis videri solet; at vero si quis mihi potestatem op∣tionemque fecerit, ut eligam utras velim, literas an probitatem, ineptus pro∣fecto sim nisi posthabeam illas huic. Quid enim distat literatus vitae informis à geniis malis? dixerunt illos Graeci Daemonas, appellati∣one à scientia ducta, improbos licet artifices omnium scelerum libidinum∣que. * 1.39 Alexandri Olivae Cardinalis dictum extat, praeclarum illud sa∣nè & memoria dignum, Probum aegrius evadere quempiam, quàm doct∣um: At illud huic longè praestare, cum ex integris moribus uberes magis, quàm ex bonis literis fructus percipiamus. Doctrinam ergo & mores qui coagmentaverit glutino pietatis religionisve, omnium ille sibi amorem con∣ciliet necesse est. Haec fuerunt in causa ut Pinellus nobilissimam Societatem quam Jesu appellamus, diligeret charamque haberet, in qua ille amicos ha∣buit; Antonium Possevinum, Augustinum Justinianum, Julium Negronum, Pau∣lum Comitolum, Laurentium Tertium, Fratres Galiardos, Barisonos, Bisciolos, Franc. Forteciam, Alexandrum Granellum, Richardum Eslum, aliosque non pau∣cos, qui morum sanctitatem cum doctrinarum cognitione sociarant. His officia omnia praestare, de his honorificè multa praedicare jamdiu assueverat; hujus societatis non Patres tantum sacerdotesque, sed & fratres quos vocant maxi∣mè admirabatur, ut quibus modus decorumque in omni vita sit in promptu. Ex hac Pinelli cum his Patribus consuetudine, suspicati sunt nonnulli fore, ut ipsis bibliothecam suam testamento legaret. Quod utinam factum, & memo∣riae profecto suae, & publicae utilitati optime consuluisset.

Domi Joh. Vncentius quotidie conveniebatur ab omnibus quotquot Patavii literarum ingenuarum ornamento nobiles erant, neque ab his solum, sed & ab advenis, qui eo ventitare gloriosum sibi ducebant. Hic docere & doceri pulchrum, quò nemo asymbolus veniebat unquam, nemo sine recondito ali∣quo munere literario, quibus ille ut erat instructissimus ad docendum, parem gratiam retulit semper. Transalpinis hominibus, qui bonas artes non trala∣titiè amarent, curae erat cùm primum Patavium venerant, hunc nostrum de facie noscere, ab eoque in albo, ut vocant, amicorum tesseram philothesiam sibi comparare. Has ille elegantiae & amoris plenas concinnare solitus, in gratiam studiosorum, quos etiam munusculis plerumque prosequebatur. Re∣ligioni in congressibus habebat digredi, quantumvis necessario, tantisper ab iis qui eum convenerant, nisi prius libros aliave illis è bibliotheca prompsisset, quibus morae taedium levaret. At quàm officiosus fuerit ex eo possis arguere, quod cùm ipsi cum plerisque, qui in Patavino Gymnasio prositerentur, amici∣tia intercederet, ipsorumque aliqui (ut fit) alter alterum non omnino ama∣rent; haud tamen unquam is officii lineas transiliverit. Quo factum, ut & ipsi Pinello certatim bene vellent, & is pacem inter ipsos non semel concilia∣ret.

Pacis vero, concordiaeque adeò fuit studiosus, ut illi valde soleret in ore esse, dissuere qui possit, si incidat minus rectè facere: comitate, ut innue∣ret, facilitateque nihil non expugnari. Et sanè de Pinello id praedicare possu∣mus, quod de Solone Plutarchus, nullis eum se in civitatis dissidio immiscuisse factionibus, non magis huic, quam illi favisse, sed conatus omnes suos parasse in civium concordiam. Quos invitus vel occupatior admittebat, in vestibulo * 1.40 domus excipiebat, stare vel deambulare solitus. Hominem enim praeclara cogitantem, nihil oequè torquet ac temporis jactura, quam tum maximè per∣cipit, cum otiosis ineptisve aures suas dedere cogitur. Jure & festive Horati∣us, quem nescio quis de genere hoc miserandum in modum obtuderat. * 1.41

Hunc neque dira venena, nec hosticus auferet ensis, Nec laterum dolor, aut tussis, nec tarda podagra; Garrulus hunc quando consumet cunque; lequaces, Si sapiat, vitet simul atque adoleverit aetas.

Moris ipsius fuit, omnes qui eum venerant salutatum, ad infimos usque sca∣larum gradus comitari, domesticos ut libet atque familiares. Irascebatur quippe ineptis quibusdam, qui nescio cujus existimationis magis, quàm ami∣corum rationem habentes, sanctissimum amicitiae nomen inani verborum gesti∣culationumque observatione turpissimè polluunt. Ne vero fructus illos quos ex amicorum congressu perceperat, ulla sibi abriperet oblivio, cùm illi abiis∣sent, secedebat is in cubiculum interius, ubi quaepraeclara in colloquendo ani∣madverterat, in commentarium manu sua referebat. Imò & cum amici ades∣sent, nunquam non illi ad manus fuit calamaria theca, ut summa rerum quae placuissent capita ne exciderent, annotaret. In hos commentarios si quis for∣tè studiosorum inciderit, is tum denique leonem ex unguibus, ut dicitur, ae∣stimabit. Testatus sanè mihi est Antonius Persius, selecta doctrina non minus quam Pinelli antiqua familiaritate illustris, consuevisse Joh. Vincentium adno∣tare ad omnes quotquot nancisceretur alicujus pretii auctores, uberiores & politiores notas, quas acerrimo studio ab aliis non conquirebat modò, sed & excogitabat ipse doctè & eleganter. Aristotelis libellum commonstrans ami∣co, ejusdem contubernalis Paulus Aicardus, & quidem ad eum modum com∣pactum, ut pagellae purae in usum scriptionis essent interjectae, subdidit; en quae Joh. Vincentius elaborat Aristotelis interpretamenta! Fuerunt sanè qui crederent, habere prae manibus historicum quidpiam, quòd viderent anxiè propemodum perquirentem quidquid ubique terrarum contingeret dictis fact∣isve memorabile, Nomothesiam praeterea explorantem, & Topographiam regnorum insigniorum, urbium, oppidorumque. At quid Aristotelicum in∣terpretaretur, quidve operis ille seposuisset sibi, in quod unum praeclaras stu∣diorum suorum opes conferret, nos adhuc ignoramus, ut ut simus anxiè per∣cunctati. Quocirca in eam devenimus, ut arbitremur cum Juliano Medice, Leonis XI. magni Pontificis charissimo agnato, juvene quidem ornatissimo, quem Pinellus ipse unice amavit, doctum probumque expertus, displicuisse quidquid vel olim adolescenti, vel jam seni exercitationis gratia excidisset, assueto nihil probare, quod non esset numeris omnibus absolutum; cum quo∣tidie

magno reipublicae literariae detrimento, nec minimo cum fastidio, vide∣ret scripturientes eos, & ineptè passim volumina procudentes, qui literas vix à limine salutassent. Tantis curis implicitus, non abjecerat hic noster, ut ple∣rique faciunt, familiarium curam, in quibus probandis mihi semper diligens, nonnullis plerumque difficilis visus est. Et sanè formas speciesque verius re∣rum, quam res ipsas intueri dixisses: adeo nihil non eximium perfectumque spectare didicerat. In his, ut probitatem mittamus, nihil aequè diligebat ac vigilantiam & attentionem, quas ut acueret, nutu quandoque si quid fieri vellet, significare solitus. At si qua minus exaudissent, repetebat, subiratus tamen, & stomachanti similis; quae omnia eo tendebant, ut illis socordiam excuteret. Quidquid imperasset ad unguem factum volebat, ferebatque permolestè, si quid ipsi aliquando non ex praescripto actitassent. Nihil non componebat, ipse & quidem meditatus, ad normam rationis: hanc abjici, compendii vel sapientiae obtentu, pati haud poterat. Quo facto familiarium fastum, nimiosque spiritus obtundebat, quorum est spe fortunatioris eventus, consiliique, ut ipsi arbitrantur praestantia, ab imperatis discedere, cum de∣trimento ac pernicie eorum, quae ipsorum fidei committuntur. Servis enim, ut ille ajebat, utilius est parere quam consilium afferre. Cavebat autem hac in re, ut in ceteris, à perturbatione confusioneque, tum ut familiares sibi quisque attenderent, tum ut clamoribus & jurgiis abstinerent: quod ita exe∣cutus est. Locos plerosque insigniores in templo D. Antonii, quod in ejus vicinia situm, memoriae commendarat, in quibus quotidiana omnia, tum dicta, tum facta ordine collocabat. Quo subsidio munitus, ad vesperam in summa scheda notabat literam I, praecipuam nominis sui, quae agmen duceret eorum quae in crastinum peragere constituerat. Haec demum linea concludebat, sub qua per classes familiarium nomina, litera ut diximus capitali adnotabat, cum indiculo eorum quorum curam cuilibet demandasset. Quae tamen sibi refer∣varat, ut emissitios famulorum oculos celaret, Graecè scribebat. Exinde die crastina primo diluculo serius in cubiculum accitis, curabat ut ipsi in schedula exscriberent, quae singulis obtigerant, ea prope serie, qua & ipse descripse∣rat. Si qui scribere nescissent (quod tamen raro admodum contingebat) scribebat ipse non invitus. Quibus peractis, curabat unusquisque sua, quorum ipse dominus exitum in secessu bibliothecae praestolabatur. Qua methodo ci∣tra confusionem, & omnes quod sibi quotidie faciendum noscebant, & fami∣liares, rudes licet, imperitique, ingeniosi exercitatique brevi evadebant. Torpentes ille tardosque, Lentulorum gentiles appellabat; & narrabat sub∣inde, Ferdinandum Regem, Catholicum cognomento, ea ratione familiarium novitiorum ingenia explorasse, ut omnes juberet officii negociive gratia conve∣nire: & ad magnatum plerosque amandaret, à quibus cum demum rediissent, quae dicta quae facta sciscitabatur, atque eadem opera quis aptus ad ejusmodi munia obeunda, quis secus, observabat. Servorum peccata, quae modo ali∣cujus essent momenti, memoriae mandabat hic noster usque adeo, ut nunquam ex illius animo discederent. Meminerat eorum multis post annis, interpella∣batque saepe saepius, ut eorum reprimeret confidentiam, meminissentne quid peccassent, quid praepostere egissent superioribus annis eodemmet die? Ho∣rum familiam satis frequentem aluit, & quod mirere, altum domi silentium

inter tot capita, quorum plerunque est non modo eadem non sentire, sed per∣petuò dissidere. Hos ille fidos licet, minimeque loquaces, ita instituerat, ut advenientibus amicis decederent statim, ne videlicet aut illi obliviscerentur conditionis suae, aut hi se adhibitis arbitris exceptos suspicarentur. Iisdem tamen ope vel consilio, indigentibus aegrotantibusve defuit nunquam, imo summa benevolentia illis opibus, his adhibita medicorum opera, ut convales∣cerent sedulo curabat, quo factum, ut quod raro contingit, metueretur idem & amaretur à suis. Horum agmen secum trahentem nemo unquam vidit, vix uno cum processerat contentum, eoquè frequenter amandato, cùm copia co∣mitis esset, qui cum deambulare & colloqui liceret. At quia ut diximus, do∣cere vel doceri eximiè avebat, recepit lubenti animo in contubernium doctos aliquot viros, quibuscum disserere de re literaria continenter & per otium posset. Nec sane minimum hoc ingeniorum incitamentum; cum intra dome∣sticos parietes monitores alimus, qui forment studia nostra, qui animum ex∣citent reverentia sui, quos neque subrusticus pudor, neque inanis assentatio à dicenda sententia deterrerat.

Horum primus (quod ego sciam) Michael Sophianus, à quo Graecè peri∣tissimo ejusdem linguae hausit intimas notiones: cui deinde successere non mag∣no intervallo, Theodorus Rendius, Constantinus Patricius, Nicasius Ellebodius Belga, qui Latinè nobis Nemesium de natura hominis expressit, quem apud Pinellum degentem anno MD LXVIII. magni, ut par erat, fecit Paulus Ma∣nutius, * 1.42 callidus elegantium ingeniorum aestimator. Praeter hos domi habuit Benedictum Octavianum, res Philosophicas Theologicasque doctum, Joannem Caresium, & Leonardum Sguttam, domo Chios, optimarum artium studiis im∣pense eruditos, Mariangeli Accursii filium Franciscum ni fallor, insignem mo∣ribus & doctrina. At egregium hoc studium doctorum hominum juvando∣rum, mala valetudo intercipere aggressa, obtinuit, ut praeter binos. I. Lip∣sii alumnos, neminem amplius domi habuerit. Horum alteri Thomae Segeto nomen, alteri Erycio Puteano, cui eruditio modestiaque adeo suffragatae, ut primum artis Oratoriae interpretem Mediolani, & Chronographum Regium, deinde suffectum in praeceptoris locum, in Lovaniensi Schola declararint. His grave praeclarumque testimonium impartitus I. Lipsius.

Quicunque haec legetis.

Testor apud vos ex animo, Erycium Puteanum bene honesteque natum, educa∣tum, * 2.1 institutum: Ingenio ad optimas artes facili, & tenaci, in utravis lingua Graeca, & Latina peritum, versu & prosabonum, vita moribusque modestum, & plura etiam reperienda in eo si quis pernoverit, quàm hic dicam. Habet Mathe∣sim, Philosophiam, Musicam quoque, & planè dignissimus est cui bene velit, sive bene faciat, quisquis doctrinam, elegantiam aut virtutem amat. Commendo vobis talibus hunc juvenem, à mea quoque institutione & manu profectum: ac spero, vel confido potius, gratiam me debiturum quidem, si quis mea causa bene fecerit, sed & habituros mihi, si qui propius, aut familiarius sibi jungent. Rogo, fides mihi sit sincerè scribenti; rogo gratia aliqua & subsidium in mea scriptione. Lovanii an∣no MD XCVI.

I. Lipsius Professor, & Historiographus Regius ipse scripsit.

De Segeto vero haec ille.

Qui haec Legetis.

Testor apud vos seriò, hac mea manu, Thomam Segetum, gente & domo Sco∣tum, * 3.1 notum mihi à pluribus annis fuisse. Immo ab ipsa prima ejus adolescentia, me∣um vel discipulum, vel auditorem. Eo omni tempore, probis se probasse, ac mihi inprimis, ob acre, & excellens ingenium, ardorem studiumque discendi: atque ita profecisse, ut in meliori omni literatura, paucos sibi aequales habeat, in aequali aevo. Addo & moribus modestum ingenuumque esse, & dignum quem tales omnes aestiment, atque ament. Peto igitur atque absens rogo, uti hunc in occasione adju∣tum velitis, favere animis, consiliis, factis: bene locaturi beneficium quodcunque in eum conferetis. Stirpes istae fouendae & attollendae sunt, in commune reipublicae bonum, cui bono omnes studemus. Lovanii.

I. L.

Idem Lipsius eidem alibi gratulatur, quod fuerit receptus in Joh. Vincentii do∣mum. * 3.2 Gaudeo in Italiam incolumen venisse, gaudeo in domum magni Pinelli ad∣missum, quem virum, aevo & gloria jam veterem, Italia vel inter veteres suos praeferat & jactet. Idemmet Pinello gratias aegens, quod Segetum apud se volue∣rit esse in unius testimonii sui gratiam, ita praefatur: Si quis in Italia hodie veteri * 3.3 & merita fama est, eum ego te censeo Vincenti Pinelle, & ideò jam à pluribus an∣nis tacito quodam affectu & colo & amo. Ejusdem quam praeclara illa, & lucu∣lenta? * 3.4 Malo fato & raro factum est, ut una Epistola bis missa, nec semel pervene∣rit. Haud magna alioqui jactura, nisi quod testimonium cultus mei, & affectus tetardavit, non tamen oppresserit, vel nunc ecce revelandum. Nam ego tuum no∣men ab adolescentia prima & novi, & amavi, & veneratus adeò sum: ut debui ejus, qui virtutem, & doctrinam eximiè coleret, & inse haberet, & in aliis excita∣ret.

Sunt istae breves, sed verae tuae laudes, quas in his annis, & maturiore aevo, quia pernovi, magis etiam amo. Si aliqua similis affectus tui scintilla in me; tri∣umpho, non solum gaudeo, & esse cùm aliorum literae, tum tuae loquuntur, ante duos menses plus minus ad me amanter scriptae. Ergo amare amatum me possum dicere, & ut semper possim, te per genium tuum, virtuti & honori sic amicum, rogo. Lo∣vanii Kal. Decemb. 1699.

Mihi verò animadversum quod est, haud videtur praetereundum, Lipsium quoties Pinelli inciderit mentio, magnum fere vocare, ut proximè vidimus ad Segetum; & ad Clusium: Illustri viro Vincentio Pinello cum scribes, quaeso te * 3.5 salutem ei à me dicito, ignoto de facie, non de fama, amo virum magnum apud om∣nes magnos. In eadem cent. ad Mercurialem: Abiisse te honestissima vocatione Bononiam audimus. Ni id esset, valde rogarem in viri magni Vincentii Pinelli amicitiam me insinuares, quem ego jure aestimo inter Italorum primos. Quem ve∣ro eorum Pinelli contubernalium quos supra recensuimus, designet Paulus Ma∣nutius, haud sanè novi. Is haec ad Joh. Vincentium in calce Epistolae; Vale, & familiarem tuum, cujus doctrinam, & ingenium in Lucretiana interpretatione mi∣rum in modum probo, salutameis verbis. Non paucos, praeter hos, quorum fe∣cimus mentionem, domesticos habuit literatos viros, inter quos unum in deli∣tiis habuit, cujus & nos vitae scribendae non aliquantisper immorari, plerisque nefarium videatur: tum quia hic Pinellianae animae dimidium fuit; tum quia par viguit inter nos & mutua benevolentia, ad extremum usque vitae spi∣ritum. Neque vero id sine lectorum voluptate, quos certo scio jucundè specta∣turos, amicorum nobile par, quos cum celebratis illis componere possimus, tot annos summa concordia sine ulla querela vixisse. At mihi liceat quaeso (ut cum D. Gregor. Nazianzeno dicam) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, * 3.6 Detur id amici docti piique memoriae, quae nunquam discedet ex animo meo, quem ipse sibi aureis in perpetuum catenis devinxit. Hic fuit Pauliu Aicardus, cui patria Albingaunum Ligusticae orae nobile oppidum. Is Tau∣rini primum per aliquot annos versatus, ubi in Philosophorum Medicorum∣que album descriptus est, anno 1570. Patavium venit, ut insignes aliquot Medicos, qui tunc temporis hic profitebantur, tum audiret tum assectaretur. Hic, ut Genuensem, eundumque eruditum decebat, saepe saepius Pinellum conveniebat; quo accidit, ut genio conciliante alter alterum certatim amaret, charumque haberet. Nec mirum utique, cum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 amplectatur: Cùm sit ad connectendas amici∣tias vel tenacissimum vinculum morum similitudo. Amoris hujus eximium il∣lud indicium, quod cum Joh. Vincentio tunc obtigisset Neapolim proficisci, uni Aicardo bibliothecam suam commendarit. Ex quo arguas licet, quanti ae∣stimarit Pinellus Aicardi & probitatem & integritatem, cujus spectatissimae fi∣dei crediderit literarios illos thesauros suos, à quorum etiam conspectu pleros∣que arcere consueverat. Reversus aliquot post menses Joh. Vincentius, Ai∣cardum secedere volentem comiter rogavit, ut secum paulisper maneret, hoc unum ejus gratiae & consuetudini indulgeret, in cujus domo per tot menses solus, & non invitus fuisset. Annuit ille, non diu se mansurum arbitratus.

At cum pestilens morbus annis 1574. & 1575. Venietias primum deinde * 3.7 Patavium pervasisset, in quem Lucretii carmina optimè quadrabant.

—& mortifer aestus Finibus Euganeis funestos reddidit agros, Vastavitque vias, exhausit civibus urbem.

Hunc declinaturus Pinellus, ut nemo non faciebat, secessit in amoenissimum agri Patavini oppidum, Euganeorum collium decus, cui Montis silicis nomen, quo mala haec lues appellere haud valuit. Eo divertit cum Pinello Aicardus, magno amborum bono, cum invicem longe lateque grassantis morbi mo∣lestias excutere suavissimis colloquiis valerent. Huc accessit, quod cum illuc migrasset Venetorum Patavinorumque Patriciorum non minimum agmen, aedes Pinellianae iis omnibus paterent, eò doctrinae animique gratia confluentibus.

Ut primum abiit pestilentia, reversus Patavium Pinellus Aicardum, cujus suavissimos mores, eruditionem, vitaeque integritatem deprehenderat, ut a∣pud se aliquandiu esset exoravit. Quod sane ambobus optimè vertit, cum alter sine altero esse minimè posset, acciditque brevi, ut quae inter ipsos inter∣cessit benevolentia tam altas radices egerit, ut neque mors illas convellere po∣tuerit. In Pinelli consuetudine ejusmodi evasit Aicardus, ut sapientia, animi moderatione, humaniorum omnium literarum cognitione, non paucos antei∣ret, inter quae modestia, & ingenuus pudor ita eminebant, ut nemo eum, vix de facie notum non amaret. Linguas nobiliores, Graecam, Latinam, Italicam usque eo callebat, ut si quid ipsi prisci insolitive interpretari libuisset, prorsus quid adderes non haberes. Ad 620. annos Patavii moratus, magni semper est habitus, idque ultra vulgarem modum. Memini ego Meliorem Guilandinum, rem Herbariam Patavii magna cum laude profitentem, & non minoris apud eruditos nominis, parcum alioqui laudatorem, advenis quibus∣dam de Aicardo sciscitantibus respondisse, neminem illo Patavii doctiorem, etiam si gymnasii quotquot erant interpretes adnumerassent. Jacobum Davy Peronae D. Episcopum Ebroicensem, quem Clemens VIII. in Cardinalium col∣legium cooptavit, in quo ambigas utram mirere, pietatemne an multiplicem eruditionem, Roma redeuntem ubi summa cum fide Regis sui cum Catholica Ecclesia reditum in gratiam procurarat, Patavii anno 1596. Marcus Cor∣nelius Episcopus Patavinus splendidissime excepit. Is ut hospitem tantum com∣modissime liberalissime haberet, ut sedulo curavit, ita Aicardum illis diebus in Ebroicensis gratiam domi habuit, quocum doctis & eruditis sermonibus ho∣ris succisivis congrederetur. Hinc ille Aicardum admiratus dixit aliquando, per id tempus quo sibi in terra Italia esse licuit, praeter quatuor aut quinque magnos & eruditos viros, in queis & Aicardum reponebat, haud obtigisse ut alios nosceret. Quam amicitiam contractam similitudine studiorum, aluit in posterum uterque communibus officiis, epistolisque doctorum problematum refertis ultro citroque missitandis. Omnia dicta Aicardi factaque citra vendi∣tationem animadvertere, qui hominem noverunt. Et licet frequenter litera∣torum congressibus adesset, non ideo tamen obtrudere sese visus unquam, e∣rumpebat

sane aliquoties, ne pedaria omnino sententia videretur, at parcè, & ea ratione, ut qui aderant animadverterent ipsum ad scopum collimasse. Quae nimirum seriò doctis familiaria, ut & paucis se expediant, & è verbo non te∣merè prolato virum multiscium metiantur. Quae si cui non sufficiunt, is de∣mum sciat, Hieronymum Mercurialem (qui nobis haec scribentibus prope octua∣genarius diem functus est) edere cogitantem librum illum suum de morbis cu∣taneis, quem is olim auditoribus suis dictarat, Aicardum selegisse, qui menda tolleret, errores corrigeret, redigeretque in legitimam & germanam libri fa∣ciem. Neque verò imparem se oneri praestitit Aicardus, qui librum Gulielmo Syrleto laudatissimo Cardinali inscripsit, & Mercuriali fecit abunde satis. Ea illi à natura insita humanitas, ut omnes sibi promiscue doctos, indoctos, sum∣mos, infimos, devinciret. Qua ratione qui illi obtrectaret reperiisses nemi∣nem, nisi malevolum insigniter & maledicum. Vertebat ille sese in omnes omnium propensiones 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quadam, cujus comites mansuetudo morum, * 3.8 ac facilitas, lenitasque animi, quarum est animis, velint nolint, dominari, pellicereque ad sese alienas quantumlibet hominum voluntates. Ejus opera quisquis usus, nihil unquam habuit quod amplius desideraret, seu fidei seu diligentiae. Qua id est assecutus, ut nemo non auderet ejus comitatem & in∣dustriam periclitari: Invitarant eum non semel amici, ut profitendi munus in gymnasio Patavino capesseret; neque desuere ex ipsius gymnasii moderatori∣bus, qui eadem proponerent, quos ille omnes unico responso refellebat, im∣parem se oneri & non translatitia illi doctrina opus esse, qui alios publicè do∣cere velit. Eadem opera Cardinales, & Dynastas non paucos, à quibus, mag∣nis propositis conditionibus est plerumque evocatus, Pinelli domesticae consue∣tudini posthabuit. Quae res in causa fuit, ut Aicardum Pinellus eo impensius amaret, quò ejus sibi consuetudinem cerneret acrius invideri: cum nihil aeque (ut nescio quis ait) amorem incitet accendatque, quam carendi metus. At Joh. Vincentio non erat quod metueret, despexerat enim jampridem hic no∣ster inanes honorum titulos, effraenemque pecunia cupiditatem, uni mentis tranquillitati intentus; quam abjiciat necesse est, qui illis sese fluctibus jacta∣ri patiatur. Non nesciebat nimirum quantas immodicum honoris studium mi∣seris aulicis constituat cruces, didiceratque pervolutandis nobilium scriptorum monumentis, viro honesti otii amanti, nihil aequè fugiendum ac superba, ut Horatius ait, civium potentiorum limina. Meminerat nobilis adagii; Pro∣cul à Jove procul à sulmine, appositè ad illud ejusdem Poetae,

Saepius ventis agitatur ingens Pinus, & c••lsae graviore casu * 3.9 Decidunt turres, feriuntque summos Fulmina montes.

Hanc illi mentem, praeter alia, injecerat Pinelli contubernium, à quo vide∣bat omnia haec, uti apinas tricasque contemni & rejici. Optimum Aicardo visum, docti sapientisque convictum, à quo fratris loco haberetur, Principum virorum consuetudini praeferre, quos nonnunquam deprehendas Phryxaeos a••ieres, personamve Aesopicam illam, cui extima species, & praeterea nihil.

Interiore se quandoque animi motu ad Ecclesiasticam vitae rationem corripi sen∣tiebat, at abstinuit, quia cùm Marco Cornelio Episc. Pat. charus esset supra quàm dici possit, videri noluit eo instituto proventus aliquid amplioris aucu∣pari. At in morbo qui postremus illi fuit, decreverat cum primum convales∣ceret, animum religione liberare, mecumque, si Pinello superstitem esse con∣tingeret, aut Veronae cum Ptolemaeo Oliveto, quod vitae restitisset absolvere. Aicardi liberalitas eo magis enituit, quò minus ipse dives fuit. Neque enim valuerunt rei familiaris angustiae continere animum magna cogitantem, quin crumperet saepe saepius collatione insignium beneficiorum. Res domestica non omnino ampla ut diximus illi fuit, cujus ne experiretur tenuitatem, Pinellus quà officiis quà beneficiis eximiè juvit. Neque sanè iis quibus minimae fortu∣nae sunt, praeclusus omnino est aditus liberalitatis, si Aristotelem audiamus, * 3.10 cum divitem faciant (inquit ille) non possessio, sedusus. Amicis hic noster omnia largiri, ut ut pretiosa, consueverat, modo animadverteret jucunda es∣se quae donaret. Inde jocari nos cum ipso, esse in potestate nostra quicquid haberet, ablaturosque, cum libuisset, ne petentes quidem. Monstrabat ali∣quando amicorum cuipiam numismata quaedam argentea recondita & selectio∣ra, cumque notasset in eximia quaepiam oculos (ut fit) conjectos, misit sub vesperam familiarem, qui amicum domi conveniret, numismataque suis ver∣bis donaret. Ut fuit elegantiarum omnium amator, librorum, nummorum, gemmarum, tabularum, nulli unquam pepercit impensae, deterruitque Pi∣nellum aliquando, qui magnos in his comparandis Aicardi spiritus non semper approbabat. Quod tamen nullum inter ipsos unquam dissidium peperit, cum alter alterum summè diligeret, Pinellus que Aicardum filii, hic illum parentis loco haberet. Rectè enim Tyanaeus, causam esse amoris similitudinem, quae * 3.11 in sapiente in affinitatem evaderet. At quod dictu mirum, cum familiaritas pariat contemptum, nemo unquam illorum ad id dilapsus, ut alterum minus, * 3.12 quam amicitiae leges ferunt, amaret suspiceretve; ut enim (inquit Plinius Iun.) de sculptore, pictore, fictore, nisi ar••••fex judicare, ita nisi sapiens non po∣test * 3.13 perspicere s••pi••ntem. Horatii carmina in ipsos quadrabant.

Felicester & amplius, Quos irrupta tenet copula, nec malis Di vulsus querimoniis, Suprema citius solvet amor die.

Et sanè, cujus oculos non praestringat, cujus anjmum non alliciat doctorum hominum par, volentium idem idemque nolentium? Thesauros & opes nemo sanus praetulerit his bonis, quae eo majora, quo rariorem hujusce notae amici∣tiam reperias. Neque non norat haec Joh. Vincentius, homo si quis alius per∣spicax, & acer in judicandis rebus. Ideoque largitionibus & congiariis Pau∣lum sibi devinctum frequenter voluit, ut illi suppeteret unde partam existima∣tionem sustentaret. Ideoque, non multis ante obitum annis, aureae praecep∣tionis memor, ante mortem amico benefaciendum, donavit illi inter vivos IV, * 3.14 millia aureorum, è corpore grandis pecuniae quam Romae habebat. Qua in re Aicardus, idem qui semper, à Pinello impetravit, ut non nisi mortis causa do∣naret, quasi jam tunc animo paervideret praemoriturum se, & liberalitatis rivum

ad caput unde manarat, turbato ordine reversurum. Quod si Aicardum Pi∣nello superstitem esse contigisset, non dubito quin ipsi Joh. Vincentius biblio∣thecam suam legasset, Cum enim Aicardus decedens libros suos Pinello testa∣mento reliquisset, ille tum mihi qui aderam, en qui rerum humanarum lusus! is mihi bibliothecam suam legatam vult, cui ego meam volebam. Aicardi bibliothecula (ita enim prae Pinelliana operosa illa & voluminum sane multorum videtur appellanda) selecta erat, classicisque auctoribus referta, veteribus nimirum, quorum lectionem ille amicis decantato carmine subinde commen∣dare consueverat.

Moribus antiquis res stat Romana virisque. * 3.15

Horum plerosque eruditissimis ad marginem notationibus illustrarat, veluti Polybium, Caesaris commentarios, libros universos Ciceronis, de Officiis prae∣sertim, Plauti comoedias, Cornelium Celsum, aliosque non paucos, quos ille veterum exemplariorum collatione meliores fecerat & auctiores, quos ni suppriment ii ad quos Pinelli bibliotheca pervenerit, animadvertent brevi om∣nes, qui haec nostra legent, non fecisse nos gigantem è pumilione. Commen∣tarium in Aristotelis Ethica elaboraverat praeterea, in gratiam Aloysii Oricella∣vii, pr••stantissimi adolescentis, qui nunc Romae in conspectum dat quicquid è Pinelli & Aicardi consuetudine sibi olim comparavit. Fastidiebat Aicardus immanem copiam librorum, quos Joh. Vincentius coegerat, dictitabatque nol∣le sibi tot libros, & alia ejus generis donari, quae possidentis animum rape∣rent in diversa: quae profecto vera esse nemo negabit, nisi qui bibliothecam non modo in suum (ut fecit Pinellus) sed & in aliorum usum instruxerit. Qui * 3.16 enim ostentationis gratia librorum strues affectant, nae illi ridiculi sunt, qui Musarum delicias, supervacaneam supellectilem faciunt. Adde, congeriem tot auctorum sine ullo delectu, quorum plerisque mos est, recentioribus prae∣sertim, aut veterum scrinia compilare, aut meras nobis nugas obtrudere, ho∣rum qui acervos domi habet, quid mirum si minimè sapiat; & sane vidit su∣perior aetas in librorum inopia viros magnos, quibus curae fuit antiquos aucto∣res, probos videlicet atque eruditos, lectitare. Obiit Aicardus anno 1597. IV. ID. Aug. festo martyris Laurentii die, cum octo aut ad summum decem dies aeger decubuisset, laborassetque primum lateris doloribus, incidisset de∣••nde in malignam febriculam. Tertio postquam aegrotare coepit die testamen∣tum condere voluit, quod est Joh. Vincentii manu scriptum. In eo ut ami∣cos vivens dilexerat, & munusculis fuerat prosecutus, ita & amoris in eosdem sui moriens extare optarat illustria monumenta; quicquid enim ille Patavii habebat inter amicos; quicquid domi, inter affines & fratres partiri constitue∣rat, vit amicorum ad miraculum amans. Testamentum nimirum speculum morum frequenter est, in quo datur intueri, an testator quos amavit serio a∣maverit neene? Detrahitur ibi persona captantibus, & subdolis amoribus praeteritionis adspergitur ••abes. Aicardum utinam omnes illi imitarentur, qui amicos justos & legitimos nacti. Quid enim pulchrius, quam gratiè pieque eos prosequi judicio supremo, quos individuos vitae comites habuimus? Quid turpius quam eorum memoriam cum vitae exitu interstinctam velle;

Quibus in testamento legavit quidpiam, & quidem cum honorifica appella∣tione, fuerunt, Joh. Vincentius primum, cui libros suos fere omnes reliquit. Quanquam ille (exceptis manuscriptis quibusdam, impressisque nonnullis ad ad marginem adnotatis) reliquis abstinuerit, ea mente, ut pretium illorum Aicardi fratribus repraesentaret. Immo ut audivi, constituerat ejusdem sorori∣bus mortis causa donare IV. illa aureorum millia, quae ad se ex Pauli morte re∣diissent, ut haberent quò expeditius nuberent.

Post Joh. Vincentium, honorati ab Aicardo inter caeteros CAesar Nichesola Patric. & C••n. Veronensis, Latinè graeceque peritus, tabularum, signorum, numismatum, gemmarum amator si quis alius: munificentia adhaec, vitaeque splendore insignis, & plerisque è Dynastarum ordine apprimè charus; & Ptolem∣aeus Olivetus Patrio. itidem Canonicus que Veronensis, quem suavissimi ami∣ci, Dominique elogio in testamento prosecutus est, nec sanè injuria. Ut enim praetereamus nobilium scientiarum cognitionem, in quibus Mathematicarum disciplinarum peritia excellit, vitaesanè candor, & aurea morum integritas, Aicardum adeo raptim in amorem sui pellexerant, ut quod amplius adjiceret nihil haberet. Me hic tertium nisi collocem, haud faciam recte. Exigit e∣nim id suo prope jure mutua inter nos benevolentia, quae corpora quatuor, totidemque animos, unum corpus, unam animam effecerat. Quae nos Patavii studiorum morumque similitudo conjunxerat, eadem nos alibi comitata est, quam semper honoratam, sacro-sanctam semper habuimus. Neque aliunde vindemiales illae nostrae feriae, quas in agro tum Vicetino, tum Veronensi, & ad Benacum quandoque, cum amicis quotannis exigebamus. Hinc illa deli∣beratio, curaturos nos aliquando, ut pictor quispiam insignis, nos in tabula iconicos delinearet, apposito videlicet emblemate aliquo, indice futuro apud posteros amicitiae nostrae. At invidit mors honestissimae deliberationi, eripuit∣que nobis potiorem animae nostrae partem. Suppellectilis domesticique instru∣menti quod supererat Aicardus distrahi jussit, & pecuniam quae inde redige∣retur familiaribus, Pinelli arbitratu, distribui pro salute animae suae. Fratres, sorores, assines elegantissima Epistola consolatus est, biduo ••riduove antequam moreretur. Me autem ille per amicitiae jura obtestatus est, ut adessem sibi, & praestarem, ut sedulo feci, officia suprema. Nec vero quidquam eorum omissum quae Christianum hominem decent, migrantem è vita hac ad meliorem & beatiorem. Ita ille obiit intempestive quidem si annos quos vixit specte∣mus, & commoda nostra; at tempestivè satis si uberes sapientiae proventus, & innocentis vitae rationes dispiciamus. Quaeris (inquit aureus Philosophus) * 3.17 quod sit amplissimum vitae spacium? Usque ad sapientiam vivere. Quae sane cogitatio, illustribus ingeniis ad sapientiam consequendam a••re incitamentum sit necesse est. In hos enim bacchatur mors, quae praeclara quotidie ingenia suffuratur, ut innuat nimirum vitreas esse laudes nostras, tunc demum cum splendeant frangi solere. Aicardi obitum nemo amicorum non deflevit, inter quos fuit Laurentius Pignorius, qui dolorem suum, & Pauli in se merita, utut poterat contestaturus, in viri optimi memoriam, qui sibi bonarum literarum semitam digito velut ostenderat, haec apposite cecinit.

Qualis honos pelagi vitreis emergit ab undis Gemma nitens, quae matris amor, quae gloria conchae, Tale decus tulerunt te orbi fata improba nostro, Aicarde: ah properè heu nimium decus addite coelo.

Hanc jacturam Pinellus aegerrimè tulit, diuque nulla luctus levamenta admi∣sit, cum illum sibi ipse videret ereptum, quem (ut ille semper prae se tulit) habue∣rat in omni vita fratrem verius quam familiarem, is me aliquando conantem le∣nire desiderium quod sui reliquerat Aicardus, ita est allocutus: Nunc demum Pauli morte sentio quàm nullus prope sim. Ille mihi studebat, mihi laborabat: ego nihil (neque poenitebat sane) inconsulto ipso audebam, amicos ille mihi parabat, paratos retinebat, consilio siquid impedimentum aderat expedie∣bat. An non haec mihi, oro te, deflenda, aegrotanti praesertim, seni, pere∣grino, & quod caput est, mercenariorum familiarium injuriis exposito? Haec ille, vera sane, & citra ullam assentationem. Postremis enim iis annis, quos aeger Pinellus exegit, aetate praesertim ingravescente, si qua inciderat literaria quaestio, si quis recens prodierat liber, in Aicardi praeclara diligentia totus conquiescebat. Abstinuit ille per aliquot dies ab aedium parte inferiore, ne conclavia videret, in quibus Aicardus diem obierat, in quae & jam non nisi post annos aliquot ingressus est, ne recrudesceret vulnus, quod ex amici jactura ad intimas usque animae partes adactum senserat. Abjecerat utique omnem spem in posterum aliquem Aicardo parem reperiendi, nec opinione sua frustratus est; doctrina enim & probitas ejus indicaturae, raro admodum inter se conveniunt, aevo praesertim nostro, quo rerum nomina speciosa, rebus ipsis ablegatis, in pretio sunt. At non fecit Aicardi mors, ut ille deliciarum suarum oblivisce∣retur, literarum inquam, & hominum qui illas amarent, Decreverat enim domi habere Laurentium Pignorium, probe cognitum sibi ex Aicardi familia∣ritate, cujus ingenium ille praedicare solitus, bonarum artium cupidum supra conditionem, cujusque lucubrationibus ipse Pinellus multum tribuere visus. Hujus non irritum conatum in exponenda vetustissima tabula aerea, quae fuit Petri olim Bembi Card. summopere eruditi laudant. Intactum sane aliis opus, & quod non modo aevi nostri hominum, sed & posterorum plausum mereatur. Dabit is alia propediem, antiquitati, cujus ille supra modum studiosus est, non obscuram facem praelatura: ab illo ego non minimum adjutus in his consar∣cinandis, ut qui Pinellum observare, & convenire ter{que} quater{que} quotidie solitum cum fructu, ut Pinelli in re literaria curas acerrimas nemo illo hodie melius norit. Domo raro egrediebatur postquam Aicardus vita functus est. Festis tantum modò diebus ad templa divorum Antonii, Justinive, ut sacris matutinis interesset, ceteroqui intra domesticos se parietes continere solitus. Extra ur∣bem nemini visus, nisi cum processit (ut diximus) ad pestilentiam declinandam, & cum Neapolim ad invisendos affines. Amicis vero ut secederet instantibus, e∣quum objectabat, rhedam, lecticam, ipsam adeo cymbam incommodam sibi. Fra∣ter ipse, quem non perfunctorie amabat, nunquam ab eo impetrare potuit, ut iterum Neapolim proficisceretur, incassum precatus, incassum obtestatus. Julius frater Cosmus & Caesar fratrum filii, non semel Patavium profecti, ut ipsum abdu∣cerent,

irritis conatibus recessere. Hic ille jam diu sibi & Musis vivere de∣creverat, ubi literarum bonarum amorem hauserat, ubi doctrinarum suavissi∣mos fructus degustarat. Nihil sibi posthac negotii cum patriae ab hoc otio a∣vocamentis fore tunc aperte denunciarat, cum tot Neapoli turbarum pertaesus, saepe saepius inclamaret, ô Patavium, ô Patavium, quamdiu abero abs te?

At quae causae cur unam urbem omni orbi terrarum praetulerit? Patavium (ut nobilissimae urbi quod bene de nobis merita est, rependamus) literarum cupientes prae caeteris omnibus, amoenitatis & otii philtro allicit mirum in mo∣dum. Insigniores duas, mea quidem sententia, in terram Italiam colonias Trojani deduxerunt, Romam, & Patavium, advenarum ambas frequentia ce∣lebres, dissimili tamen & prope diversa ratione. Ille enim laboriosis homini∣bus, honorum divitiarumque cupidis, haec otiosis doctrinarum amatoribus pa∣tet, quos.

Pax scura juvat, faelicis & otia vitae, * 3.18 Et nunquam turbata quies, somni que peracti.

Nullibi enim (Europam ut libet pervagare) Academiam reperias, in qua Musarum altrix quies literatos aeque ad se invitet. Hic nemo est, qui adve∣narum vitam curiosius exploret, hic seu genio indulgere quis velit, seu ipsum defraudare, nemo erit qui impensè curet. Animadverterat haec Pinellus, nar∣rabatque Patavii omnes, peregrinos quantumvis, perinde vivere ac si in patria essent; Germanos enim, Gallos, Polonos, eandem vitae victusque rationem asservare, cui domi assueverant, quod nullibi videas. Advenis enim alibi usi∣tatum transire in mores incolarum, & patrios aversari. Bononiae namque, ne longe abeamus, Germani, Galli, Hispani, Italicissant omnino, conformant∣que sese ad civium consuetudinem; at Patavii nihil tale. Cujus eae possunt esse rationes: vel quod Venetorum moribus, honestae huic ad placitum vivendi li∣centiae Patavini assueverint, ideoque nihil ad se pertinere putent, quo quis corporis cultu utatur, quid agat, quid meditetur; vel quod hic advenarum frequentia non nisi aequis conditionibus se in civitatem, ut ita dicam, recipi passa sit. Huc ergo peregrini se lubentes tanquam in portum recipiunt, quot∣quot literarium otium amant, quà sibi lucubrationibus, quà aliis publicè in∣terpretandi munere consulturi. Clementia praeter haec aeris advenis omnibus, sub alio quantumlibet coelo natis, domestica & familiaris, non minima in causa est, cur qui hic aliquandiu vixerint, honoribus quamvis & dignitatibus in pa∣tria & alibi aucti, ad Patavinam tamen libertatem quoties meminerint, suspi∣rent. Neque hac non usus Pinellus, in cujus victu & vestitu elegantiam qui∣dem & splendorem, sed non ultra privatum modum notasses. Vestibus ille se∣ricis in perpetuum abstinuit, laneis usus, sed optimis & praestantissimis, luxum & fastum quacunque ratione declinans: Socratis imitator, cui Sicyonii calces * 3.19 habiles quidem aptique ad pedes visi, at sibi non convenientes omnino. Do∣mum qua parte se in conspectum interiorem dabat, instruxerat ornaratque Geographicis grandioribus tabulis, iconibusque illustrium virorum. Anno enim MDLXXXII. cùm Nicolaus Primus Patricius Epidaurius Patavii diem obiisset, Pinello amicorum principi tum legavit non paucas clarorum imagines,

quas domi habebat. Arripuit studium hic noster, grandique accessione bib∣liothecam, conclavia, atrium, ejusmodi ornatu honestavit. Ut enim pleris∣que moris fuit libros illi suos inscribere, aliisve inscriptos elargiri, ita non de∣fuerunt, qui imaginem suam bibliothecae ejus dicatam vellent. Carolus Clusius haec ad ipsum; Meis literis significabam, me Francisco Raphelengio meae planta∣rum historiae exemplar majore & nitidiore charta expressum tradidisse Francofur∣tum, ut inde ad illustrem vestram Dominationem allegaretur. Et Matthiae Lobel∣lii effigiem mittere etiam volui, quam existimo Ill V. D. non fore ingratam. Multi autem, qui imaginem suam haud passi evulgari, Pinelli studio perspecto, à proposito facilè declinarunt; inter hos Josephus Scaliger, qui effigiem patris & suam his verbis comitatus; Effigiem meam tibi mitto nobilissime Pinelle, magis quia ita visum est, cui nihil negare debeo, quam quòd libenter id faciam, paucis enim id concessi, &, si qui impetrarunt, ab invito expresserunt. Quandoquidem igitur nefas mihi denegare, quod tuo jure à me exigere potes, age fiat, & habeat illa locum in angulo quodam, ubi non obruatur splendore illarum Heroicarum imagi∣num, quibus totum Musaeum tuum ut audio collucet. Ad patris imaginem haec; addidissem illi comitem imaginem, patris, si nactus essem qui cera bene fingere posset qualem protomen habeo, os senis elegantissimi referentem: Si erit copia ejusmodi artificis dabo operam ut habere possis. Quae fere omnia etiam Gallicè scripsit il∣le ad N. Episcopum Valentinum nobilem Gallum, qui Pinello amicissimus, quibus referendis superfedemus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vitaturi.

Hasce imagines elegantissimis carminibus exornavit Hieronymus Alexander junior, qui domesticum & familiare ornamentum Hieronymum Card. illum magnum, ab ineunte usque adolescentia aemulatus, Musarumque delicias A∣malthaeos, avunculos suos, doctos viros, & in his Pinellum cum Patavii studio∣rum causa degeret, officiosissime coluit:

Quae praeclara tuos ornant simulacra penates, Heroum Pinelle decus, virtutis alumne? Quam mire pascunt animos, ac lumina fallunt, Dum tacitis spirant verbosa silentia labris, Immotosque oculis volvunt radiantibus orbes? Magnanimi hic Reges, auro gemmisque coruscam Ostentant frontem, quam majestate verendam Mirantur, pictaque omnes sub imagine honorant. Illic sanguinei visuntur fulmina belli Heroes, quos nunc etiam spirare furorem, Et rigidum vultu jures accendere Martem, Parte alia Tyrio decorat fucata veneno Purpura longaevos pulchro velamine patres. Queis pia relligio mundi commisit habenas, Candidaque in nitido se carbasus implicat ostro. Nec minus intentos rara ad spectacula formae

Alliciunt matronae oculos, radiisque micantes Haud vanas picti flammas jaculantur amoris. Vos quoque, quos vigili studio, multoque labore, Mercurius Pallasque suas duxere per artes, Conspicuis tabulis spatiosa haec artia servant: Vivida pallenti fulget sapientia vultu, Hi mentes animosque trahunt, oculosque morantur. Sed velut aetherei qui gemmea gaudet Olympi Moenia scrutari, & divûm percurrere sedes, Frigida Hyperborei miratur plaustra Bootae. Nimbosasque Hyadas, claramque Lycaonis ursam, Et Lunam, & serae qui noctis nuncius, idem Lucifer aurorum rutilanti provocat ore, Cunctaque per tacitum labentia sydera mundum. Nil tamen ille magis, quam Solis suspicit ignes, Hunc lucis fontem dicit, rerumque parentem. Sic variis quicunque animata coloribus ora Circum aulam aspiciunt, in te unum lumina figunt, Te te admirantur solum, te cernere gaudent, Nec mentes oculosve queunt saturare tuendo, Semideûm Pinelle genus; tu maximus ille es Unus, qui reliquos claris virtutibus anteis, Nectare quem Divûm pavit Tritonia virgo, Coelestesque dedit depromere pectore sensus, Ac solem veluti toto splendescere mundo.

Habitu corporis Joh. Vincentius gracili fuit, statura grandiori, colore can∣dido, valetudine non nimis firma. Coquinae cupedias jamdiu aspernatus: munditiarum tamen, optimorumque eduliorum appetens. Vini ejusque di∣luti ita parcus ut toto anno Patavini dolii quadrantem circiter absumeret. Aqua utebatur hausta è Medoaco flumine, quam uti Romae fit de Tiberina, fictilibus vasis asservabat percolandam, donec limus subsideret. Vino capie∣batur albo magis quam rubro, leni, non tamen dulci, generoso, austerove, pellucens cupiebat, ex uvis lectis in solo aprico, & optimae notae: circa panem & caeterum victum eâdem diligentia fuit, quam explicare pulchrum profecto esset, utileque iis qui valetudine imbecilla ad studia doctrinarum minus valen∣tes accedunt. Haec mihi probe nota, qui per multos annos Vicetiae in patria moratus, Pinello vina, obsoniorumque praestantissimorum apparatum quotan∣nis curabam. Nec difficile sanè, cum ubertas agri nostratis non Italis modo, sed & exteris probè cognita sit. Oculorum illi acies obtusior fuit; tum quia dex∣trum oculum tormentario pulvere per lusum cum fratre puer offenderat, tum quia ex visus imbecillitate frequentes floccos sibi ante oculos concursare con∣querebatur. Qua de causa cubicula viridibus aulaeis exornabat, prasinis{que} adhi∣bitis

è vitro orbiculis reficiebat visum. Hepate ad haec utebatur iniquè cali∣do, unde illi facies plerunque rubicunda. At quo minus corporis oculis va∣lebat, eo magis animo viguit, in opera praesertim amicis praestanda, quos o∣pibus & consilio supra eorum votum enixè juvabat; C. Druso nobili illi I. C. * 3.20 persimilis, qui caecus optime videntibus dux in consulendo adhibebatur.

A Pinello ego non pauca didici, quorum selectiora quaedam supprimere, & aliis invidere turpis animi sit. Quamvis plane videam, ejus generis plurima & superius relata, & inferius esse referenda. Monebat ille cum obstinatis & refractariis hominibus ea ratione agendum, ut sinamus illos errare quandoque, mitius acturos in posterum, neque suae omnino sententiae confisuros. Moni∣tum comprobabat auctoritate Nicolai de Ponte, quem nostra aetas Ducem Reip. Venetae tanto oneri parem vidit. Is cum in nescio qua legatione colle∣gam haberet ingenii quam par esset ferventioris, dictitabat, permittamus eum impingere, ut & nostro consilio uti discat aliquando. Quod sane & de Q. Fa∣bio Max. legimus, qui Magistrum equitum Minutium hujusmodi nactus, elati animi, & plurimum sibi confidentem, eodem consilio habuit in posterum * 3.21 morigerum, & obsequentem. Narrabat Pinellus, se ex Donato Iannoctio, vi∣ro magni suo aevo in Italia nominis, didicisse, decedendum de via, declinan∣dumque tantisper, cum equos aliasve è genere bestiarum quae pauperiem face∣re possint, cicures quantumlibet, obuias habemus; hac enim cautione toto vix anno mille passus confici, propulsarique ingentia pericula, quae tum de∣mum cum nobis acciderint, magno velimus redempta. Belluas ille ut cavere∣mus monebat, quibus addimus nos efferos homines immanesque, à quorum consuetudine eo magis nobis impendet periculum, quo minus hominum mu∣nera quae sunt, modestiam, aequitatem, morum facilitatem amant. Admo∣nere praeterea consueverat eos qui ad longum iter se accingerent, ut ne dies certos ad praescriptum itineris destinarent, neve pecuniam parcè conficerent; accidere enim nobis repentina pleraque, & inopinata, quae domi initas ratio∣nes non impediant modo, sed & planè evertant. Prudentiam non versutiam magni faciebat; ingenui animi ratus ea dicere quae sentias non plani in morem elabi passim, dataque opera ita loqui, ut sententia contra naturae institutum, sermone tegatur magis quam aperiatur. Candidas enim (ut in proverbio est) & apertas esse Musarum januas, neque homines quidam appellandos eos, qui uno codemque fundunt ore calidum & frigidum. Eleganter sane L. Annae∣us Seneca pronunciavit;

Si certè vivendum est, tanquam in conspectu viva∣mus, sic cogitandum, tanquam aliquis in pectus intimum inspicere possit, & * 3.22 potest. Quid enim prodest ab homine aliquid esse secretum; nihil Deo clu∣sum est. Interest animis nostris, & cogitationibus nostris intervenit. Nam∣que qui bonum virum profiteatur, cordis sensa, cum opus sit in propatulo habere, tanquam si is, qui cum loquitur, cogitationis intima oculorum acie introspiceret, meminisseque ejusdem dicti, neminem posse personam fictam * 3.23 diu ferre, ficta in naturam suam cito recidere.

Cognatum vafriciei menda∣cium, vix dici potest quantum odisset. Servilis ingenii, parum certe libera∣lis esse dictitabat mentiri subinde, & veritatem pulcherrimam virginem, cu∣jus nitor & forma respuant omnem cultum, fuco & lenociniis mendaciorum interpolare. Vidi ego non semel, dimissos ab eo parum honesta missione fa∣miliares,

quod hujus vitii labeculis adspersos agnovisset. Ab illis ipse non a∣lia de causa (si quando quidpiam interrogasset) exigebat ingenuam responsio∣nem, est & non, ablegatis omnino verbis quibus se opinari profiterentur. Hu∣jusmodi homines affirmabat, quibus asseverare aliquid religio sit, non nomine Stoicorum, sed stolidorum appellandos, ut qui vix unquam compotes sui, dif∣fidere sibi plerunque, & inanibus concuti soleant terriculamentis, quibus de mentis statu, si quem habent, dejecti, in opinionum salo perpetuo aestu jact∣antur. Non nimis aequus illis erat, quorum sumptus censum superarent, op∣timae sententiae memor, stultum esse id sequi, quod assequi non possis Pri∣vatos ideo homines, nec multarum sane opum, aegre ferebat in conquirendis veteribus nummis, gemmis, tabulis, signis patrimonia prodigere: studium hoc beatis tantum & luxu affluentibus convenire, apud quos multa ejus gene∣ris reperias, quae singula tenuioris fortunae hominum multas congeries obruere specie & pretio possint. Quod ad tabulas attinet, his consulebat qui pinaco∣thecas supra vires instruerent, ut exemplari quopiam contenti essent, quod Bonaroti, Raphaelis Urbinatis, Titianive protypon bona fide referret. Prae∣stare enim veteres illos pictores recentioribus, quos graphices non ita studio∣sos, vividorum colorum lenocinio vulgi plausus captare stomachabatur. In familiaribus amicorum colloquiis, sermonis varietatem amabat, docendi per∣cupidus & dicendi; ut enim agros multiplici conserimus semine, ita ingenia, quae Clemens Alexandrinus agros animatos appellat, non iisdem semper me∣ditationibus * 3.24 excolenda.

Sermones veterum auctorum dictis, plerumque Graecorum, distinguebat, condiebatque nonnunquam dicteriis jocisve, quos vel vetustas, vel illustrium virorum recens auctoritas commendaret. Horum omnium copiosam adeo supellectilem sibi comparaverat, ut nemo unquam ab ejus congressu discesse∣rit nisi doctior. Ipse vicissim colloquentes in omnem partem versare, ut erue∣ret quod sibi hactenus minimè cognitum in promptuarium seponeret. Qua ratione aliquem nullius pretii hominem cum vellet designare, dicebat ab ejus colloquio divertisse se inanem semper & vacuum. Si quid novi Patavii acci∣disset, rei seriem amabat ab omnibus quotquot eum invisebant, cognoscere, quasi tum primum inaudisset. Afficiebatur enim varietate illa narrationis, quam ipse callidus verborum aestimator, in sermonis auctore, cui amoris odii∣ve causae adessent, deprehendebat. Neque hoc sine fructu, eruebat namque latitantem saepenumero veritatem, eventusque causas acu (ut in proverbio est) solerti ratiocinatione tangebat. Eodem consilio rumorum, si qui per∣crebuissent, auctores investigare consueverat, quod hac ratione disquirere se posse confideret, verine an falsi quidpiam continerent. A levibus enim homi∣nibus vix alios quàm inanes sermones prodire. Cujusmodi nescio quem nar∣rabat Romae olim tabellarii adventum, veluti magnum quidpiam, in aurem insusurrasse Gabrieli Silvago Patric. Genuensi contubernali olim suo, lepo∣rum ac facetiarum, perinde ac bonarum literarum studioso. Ridebat suavis∣simè, si quando in aliquos Regum molestos amatores inciderat, quos neque of∣ficii, neque spei beneficiorumve acceptorum ratio, sed inconsultus quidam genius permoverat; Horum è re dicebat fore, si aulas eorum quibus insa∣niebant inviserent, multa ibi conspecturos, quae amorem abigant, odia pro∣vocent

non pauca. Illorum nonnullos eburneis aureisque simulacris persimi∣les, externa illa Imperii, saelicitatisque specie, latere intus non ut in illis as∣seres, clavos, araneorum telas, sed animi vitia plerumque vix ulli ferenda. Horum consuetudine si quis utatur, animadversurum brevi, quam perniciosa sit; ignis enim in morem illuminare quae remota sunt, quae admota combu∣rere. Et haec praecepta Pinellus ita animo infixerat, ut quamvis domi quoti∣die audiret magnorum regum acta, non ideo tamen visus fuerit unquam gratiae odiive causa incessere quempiam, aut de aequitatis semita declinare. Quod illi in universa vita apprime placuit, ut se amicis omnibus praestaret eundem semper; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 frequenter & cum primis commendans, & neutram in partem moveri. Joh. Vincentii sapientiam una certè, quando alia non sup∣peterent, constantiae laus commendaret, ut qui in proposito susceptoque con∣silio permanserit semper; Patavii ille habitare constituit, huic deliberationi incassum admotae preces affinium, & amicorum. Domum conducit, utitur ea per triginta & amplius annos, migraturus nunquam, si per dominum licuis∣set; familiarium quidam ad triginta annos, quidam ad extremum vitae spiri∣tum eodem domino usi; Vivendi denique rationem, quam sibi ab ineunte ado∣lescentia praescripserat, remisit nunquam. Quae faciunt, ut dogma hoc prae∣cipuum Stoicae sectae paucis complectar, illustraturum quae diximus cum mag∣na Pinelli laude. Constans hoc ille vitae institutum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocabat, quam * 3.25 Cicero convenientiam appellat; convenientem nimirum per virtutem consen∣tientemque vitam, cujus origo à divinarum humanarumque rerum scientia sit. Hoc fundamento nititur vera sapientis faelicitas, cum sapientia nihil aliud sit, Seneca definiente, quam semper idem velle & idem nolle, à quibus rectum ab∣esse nullo modo possit; non enim potest cuiquam semper idem placere, nisi rectum, * 3.26 (liceat mihi interserere orationi meae mundum orations alienae) si vis eadem semper velle, vera oportet velis. Qua ratione impulsus nescio quis, ajebat sa∣pientem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Recte sanè. Nisi enim sapienti, sua non placent: omnis stultitia laborat fastidio sui. Nec aliunde quam à constantia compositus ille perpetuo, mitisque sapientis animus, quem à vulgi turbis se∣cretum, propriae & mansurae semper opes beant. Ex quibus non magno ne∣gocio eliciamus nos, non nisi sapientem esse eum qui vitam ad certam constan∣tiae normam dirigere velit, neque se de hoc statu mentis dimoveri patiatur. Animum enim insipientis quot fluctuationes agitent, nemo non videt. Huic nihil certi, nihil explorati; vivere in diem, & quovis vitiorum aestu abripi assueto. Haec qui in Pinello non laudat, nae ille aut invidum se, aut tenebri∣onem profiteatur necesse est. Expressit enim hic noster nostro aevo T. Pom∣ponium Atticum, nobilem equitem Romanum, cujus ea praecipue laus litera∣rum * 3.27 monumentis commendata, quod in summa Principum virorum gratia, summa etiam moderatione usus sit, quodque pari fastigio steterit in utraque fortuna. In constanti hoc vitae instituto nihil in moribus non aptum aut inter se conveniens observasses. Modestiam enim, ut in Boteri carminibus habe∣tur, jam tum à puero Joh. Vincentius sibi desponderat, cujus in hac no∣stra narratione non obscura frequenter indicia prodierint, nolui tamen indict∣am praeterire; ut detur nimirum intelligi, quam prudenti pocillatore usus, labra admoverit calici voluptatis. Nemo in ipso unquam inconsultam famae

sitim deprehendit; adeo parcus patriae, gentis, affinium laudator fuit. Acti∣ones suas, aut elevare, aut obtegere si lentio; dicta etiam si quando praecla∣ra, ut non semel excidissent, adscribere aliis solitus. Qua ratione ambitio∣nem, tragoedorum Erynnim proculà moribus suis amandarat, cùm assurge∣ret, caput aperiret, decederet de via, non religiosis modo viris quotquot obvios habebat, sed & his qui perfuncti ullis honoribus, Patriciis Venetis, Gymnasii interpretibus, aliisque non paucis, quorum plerisque nobilitate, o∣pibus, doctrina maximè praestabat. Cum plures illum obsoleta nostris penè moribus Illustrissimi appellatione, multis tamen illi capitibus convenienti, compellarent, abstinuit tamen pertinacissimè ab ea, & ne posthac ita vocare∣tur, ab amicis deprecatus est; corripuit etiam repressitque amicis verbis eos, qui ipsum honoris gratia Excellentem, seu Excellentissimum nominarent, eo praetextu, quod haec non sibi, sed magnis in re literaria viris deberentur, vixque possent ad se traduci, qui adolescens relatus in album scholasticorum, vitae institutum, cui semel assuevit, deseruit nunquam. At despectui habe∣ri se, redigive in ordinem, non ferebat; uti & injurias in familiares suos, quorum aestimationem perinde tutabatur ac suam. Appellari se in aliqua scriptione minus honorificè quam decebat, enixe prohibuit. Exemplo sit Philippus Plegafecta civis meus, nobilis ille polytropia & vario rerum usu, qui non ita pridem in patria obiit. Hic in commentario de Scstertiis, quem Ro∣mae * 3.28 ediderat, Pinellum nostrae aetatis summum Criticum appellavit, ea mente, ut penes coryphaeum animorum (eo enim loco Joh. Vincentium habuit) rei literariae arbitrium esse pronunciaret. At non huic ita visum, cùm induci nomen suum, vel in aliud commutari epitheton illud postularit. Aegerrimè tulit habitam mentionem suam à nullius precii scriptoribus, obsolefieri hac ratione arbitratus nomen suum, cujus cura magno cuique praecipua. At vero non ita penitus hominem exuerat, ut à laudatis viris amicisque profectas laudes aspernaretur; quae si verae sunt (referebat Picus) nos ipsos nobis, si falsae illorum nobis amorem voluntatemque commendant. Ut Roman non migra∣ret, ostendimus jam quibus artibus fratrum cognatorumque petitiones eluse∣rit: cui tamen proposito, praeclaro licet minimeque populari, non defuturos obtrectatores compertum habeo; amasse illum, videlicet otiosam & desidem vitam, quam cum laboriosa illa commutatam noluisse, quod ad eximios hono∣res patere sibi viam utique desperasset. At valeant hi cum somniis suis, desi∣nantque tum demum virtuti maledicere, cum legerint, quae ego mox retule∣ro, non sine admiratione. Ad Clementem VIII. Pont. Max. recens decla∣ratum, cum Dominicus Pinellus Card. venisset gratulandi causa, quaesivit ille de Joh. Vincentio, num valeret, atque ubinam moraretur: cumque Cardi∣nalis Patauii degere etiammum respondisset; hortatus illum est Pontifex, ut suo ipsi nomine salutem diceret, Romamque invitaret, ejus sibi adventum ju∣cundum omnino futurum. Noverat illum Patavii Clemens, ut diximus, & vi∣ri moribus doctrinaque valde permotus, apud se jam ante constituerat Romam illum Patavio advocare, in urbis & Pontificatus sui ornamentum. Cardinalis cum Joh. Vincentio nulla interposita mora accuratè egit, ut Clementis deside∣rio satisfactum vellet, patereturque se in lucem & conspectum hominum ab ocio literario, cui pridem assueverat, cum nominis gloria & gentilium com∣modo

avocari: non defuturos in urbe viros ejusdem ordinis, quibus eadem studia cordi sint, apud quos esse, quorum congressibus perfrui posset. Haec & alia, quae Cardinalis ad hominem excitandum studiosè collegerat, Joh. Vincentium minimè exoraverunt ut Patavium descreret. Quinimo ad Cardi∣nalem rescripsit Epistolam modestiae plenam, in qua enixè petebat, ut ageret suis verbis optimo Pontifici gratias ingentes: non licere sibi aetate confecto, imbecillae ad haec valetudinis, morem gerere Sanctitati suae; tanti beneficii oneri imparem esse: gratias quas referre non possit pro dignitate, animo habe∣re, curaturumque ne unquam è memoria dilaberentur. Involvit silentio haec omnia eo studio Pinellus, ut etiam fratri, ad quem singulis hebdomadibus li∣teras dabat, caelata esse voluerit: essetque voti compos effectus, nisi frater de tota re factus fuisset à Cardinali certior, ut mihi ipse Neapoli aliquando con∣fessus est, cum haud modicè remissi adeò animi moderationem, quà admirare∣tur, quà commendaret. Capuae Archiepiscopatum (ut audio) eodem ardore quo non pauci appeterent, rejecit; neque se nobilissimae urbis praestantia, am∣plissimi Sacerdotii proventibus, affinium precibus, de proposito dimoveri pas∣sus est; ut qui optimè nosset, in quas aerumnas incidant ii qui se muneribus Ecclesiasticis incogitantes urgeri sinunt: obeundas ipsis molestias complures, nisi officii sui esse desertores turpiter malint. Quae sanè Gasparem Contare∣num nobilissi. Cardin. impulerunt ut diceret, amplissima Sacerdotia plus in se oneris quàm splendoris habere, quoque majora illa forent, eò molestiae plus solicitudinisque continere. Pinello sanè in patria & alibi, satis ampla patuis∣set quorumvis honorum via, modò ipse non noluisset; at maluit ille, ut prae∣dicaverat de adolescente Paulus Manutius, ab omni honorum cupiditate, sola * 3.29 virtute contentus, longissimè distare. Recepissent eum Patavini lubentes in civitatem, magno splendori publicae illorum rei futurum. At is Scholastici nomen ne dimitteret, quod arripuerat semel, constantissime recusavit. Or∣tus Neapoli & educatus, Neapolitanum dici se non ferebat; non quod affines, quos Neapoli splendore opibusque praestantes habebat, non amaret; sed quod Genuam patriam agnosceret, in qua à sexcentis jam annis gentilitii decoris primordia, & libertatem in oculis ferret: pulchrum ratus ejus civitatis prima∣rium esse ciuem, quae propriis consiliis, non alienis nutibus, avitum imperi∣um tutaretur: hanc patriam vocabat, hujus se desiderio teneri asserebat, do∣lebatque quòd eò nunquam accessisset, ubi omnibus charus, amicorum & affi∣nium copias recenseret. Ostentationem quae saperent repudiavit semper; ideo∣que neque se unquam ad fastigium studiorum, quod vocant Doctoratum, e∣meritum licet, promoveri passus est: quam deliberationem egregiè tutatus est in omni vita. Et cum Patavii complures clarorum virorum coetus coge∣rentur, quos Academias appellamus, Elevatorum, Occultorum, Aethereo∣rum & aliorum, nulli unquam nomen dedit; amplissimis viris Basilio, Grego∣rioque Nazianzeno in hoc non impar, qui ab ambitione & theatrali quadam * 3.30 ostentatione procul abhorruerunt.

Morum integritatem adeo adamavit, ut cum adolescens Patavii domum conduxisset è regione aedium clarissimae tunc temporis foeminae Constantiae Ful∣gosiae, ad quas animi causa horis subsecivis ventitabant, quotquot Patavii tunc ingenii laude florebant, nunquam tamen eo diverterit Pinellus, pudori suo

labeculam quampiam adspergi posse ratus, si de instituto genere vitae aliquan∣tulum remisisset. Quod sibi propositum ne excideret unquam, vitreas fene∣stras, per quas in lectissimae matronae, ejusque pulcherrimarum comitum cu∣bicula introspectaret, pessulo obfirmatas perpetuo voluit, quod (ut ajebat) existimaret, nolle illas spectari se, molesteque laturas si quis earum acta pa∣rum tempestivè exploraret. Interdixerat sibi conviviorum, & chorearum praesertim, celebritatem, quod iis mulierum virorumque parùm sanis conven∣tibus avocari se a stu •…•… iis extimesceret, eorum exempla animo volvens, qui harum illecebrarum turbine in voluptatum scopulos acti, existimationis nau∣fragium fecerunt. Macte animo vir clarissime, qui adolescentibus nostris Ca∣nona expressisti, ut ad tui conspectum voluptates blandissimas dominas procul haberent, modo gloriae culmen attingere aliquando exoptarent. At quoni∣am hunc nostrum saepe saepius curiosum appellavimus, non diximus ea mente, ut alienorum exploratorem vitiorum notaremus, cui fuerit curae alienum de∣decus ob oculos ponere, inquirenti videlicet in dicta omnium & facta; longè aliis illum moribus imbuerat natura, ne per annos quidem XX. & amplius scientem quales in vicinia essent ii inter quos vix unus domesticus paries inter∣jectus. Ea nobis voce propositum fuit nobilem animi propensionem exprime∣re, quam ille ad omnes investigandae veritatis rationes acerrimam conferebat, aliarum omnino rerum, quarum huc non tenderet cognitio, negligens & incu∣riosus. Hinc fiebat ut spectaculorum minimè amans esset, irrideretque eos, qui pompas, fabulas, saltationes, hastiludia spectatum irent. Cumque Vi∣cetiae anno M. D. LXXXV. Academia uti vocant Olympicorum, regio pro∣pe apparatu, Sophoclis Oedipum tyrannum, Italicè redditum ab Ursato Ju∣stiniano Patric. Veneto, agendum decrevisset, confluerentque eo turmatim è vicinis urbibus docti passim & indocti, substitit tamen ille domi, precesque meas & amicorum quotquot aderamus aversatus est, sibi suffecturam confes∣sus Aicardi in eo genere diligentiam, quem nolenti similis, permisit tamen fabulae nobiscum interesse. Ferrariam itidem cum Pontifex Maximus Cle∣mens VIII. adventaret, ut eam urbem ditioni Ecclesiasticae suis auspiciis in∣cruento bello restitutam inviseret, nuptiisque Hispaniarum Reginae, Flandri∣aeque Comitum, dictus ibi esset dies, cujus, & Pontificis gratia, Ferrariae convenirent Italorum procerum flos, Cardinales, Regum Dynastarumque ex∣terorum legati, & tota pene Italia avulsa sedibus suis, unus Pinellus praetulit nobilissimo conventui quietem Patavinam, & audire maluit quam invisere, quid actitatum esset in frequenti illa procerum virorum celebritate. Non il∣lum Pontificis Maximi minimè obscura erga se benevolentia, non purpurato∣rum patrum amor, quorum plerosque officiis sibi & studiorum similitudine devinxerat, non affinium charitates, quorum haud pauci inter Principes vi∣ros illius conventus numerabantur, flexerunt ut pedem porta efferret, conji∣ceretve se in turbas illas, è quibus non nisi post insignem bonarum horarum jacturam regredi liceret. Venetias, proximo & commodo trajectu, ut ap∣pelleret, spectatum Regum seu Ducum adventum, statumque ac solennem inaugurationis Serenissimae Principis Maurocenae Grimanae diem, nunquam ad∣duci potuit, maluitque solus Patavii esse (discesserant enim cives pene omnes) quam vulgise conversationibus inepte immiscere: memor dicti Senecae; vita∣te * 3.31

quaecunque vulgo placent. Patavii, ubi degebat, ubi habitabat, si quid in∣cidisset ejusmodi spectaculorum, quae curiosos allicerent, perstitit ille in pro∣posito niholominus, neglexitque eò adjicere oculos, unde animus doctior re∣dire non posset. Quo in genere eximium illud fuit, quod narraturi sumus, documento futurum iis omnibus, qui sapientiae laude censeri volunt, ne te∣mere credant, meminerintque esse germanas sorores, unoque partu editas, credulitatem & poenitentiam. Marcum Bragadenum, Cyprium Chymistam illum, Patavio Venetias trajicientem, nemo non accurrerat ut de facie nosce∣ret. Nec deerant qui se beatos arbitrarentur, quod Pactolum Hermumve aure∣as volventes undas cernere daretur, atque adeo contrectare: continuit se do∣mi subridens Pinellus, narravitque mihi, qui eum tunc forte conveneram, chy∣mistarum insigniora quaedam tum dicta tum facta, quibus me sub vesperam us∣que lubentissimum detinuit. Sentiebat nimirum vir magnus cum maximo ora∣tore, quem legerat ita scribentem: Me autem quid pudeat? qui tot annos ita * 3.32 vivo, ut à studiis nullo me unquam tempore aut commodum aut ocium meum abstrax∣erit, aut voluptas avocarit, aut denique somnus retardarit. Quare quis tandem me reprehendat, aut quis mihi jure succenseat, si, quantum ceteris ad suas res obe∣undas, quantum ad festos dies ludorum celebrandos, quantum ad voluptates, & ad ipsam requiem animi & corporis conceditur temporis, quantum alii tribuunt tem∣pestivis conviviis, quantum denique aleae, quantum pilae, tantum mihi egomet ad haec studia recolenda sumpsero? Liberalitas etiam, quae magna in viro nobili la∣us, in Pinello non minimum enituit, cùm vel beneficia minima rependeret maximis, vel dignos conquireret studiosè, in quos aliquid conferret. Mo∣dum tamen rationemque ad amussim adhibuit, ut ne videretur agere praepo∣sterum quidpiam. Cavit enim sanè quàm accurate, ut bonos tantum sibi ob∣stringeret, ut beneficia tempestive collocaret in eos qui officium agnoscerent, quosque res muneri data oblectaret: patebit hoc ex iis quae hic exscribemus, in quibus animadvertemus profecto, si non immanes profusiones, at convenien∣tiam saltem, qua munera non vilescerent. In me ille olim audiverat ab Epi∣scopo Vicetino collatum honorem Canonicatus, cum munere adjuncto Theo∣logicae scholae; disquisivit statim, quid ejus mihi tractationis praeceptum es∣set, cumque Genesiam conperisset sacrorum voluminum caput, de industria selectum, ea ratione, quod mihi primum in Ecclesia Vicetina, & in patria id muneris demandatum esset, instruxit is me, nihil tale cogitantem, elegan∣tissimo librorum commentariorumque apparatu, quò desumerem quae liberet ad ornatum interpretationis meae, quibus adjunxit aureorum monitorum cen∣turiam, quibus quatenus progrediendum, ubi sistendum, deliberandumque cum laude in suscepta interpretandi ratione, quae mihi insistenda vestigia, qua methodo utendum, peramanter docteque praescripserat. Caesarem Nichesolam quod inaudisset politicae rei studiosum, luculentarum de ea re conscriptionum fasce ideo voluit locupletatum, quod sibi, praeclari sane opus artificis horolo∣gium, minutum tamen, dono dedisset. Ab Archiepiscopo Bariense salga∣ma quaedam cum accepisset, renunciassetque illi Archiepiscopi familiaris, ha∣bere se in mandatis à domino suo, ut in comparanda librorum aliquot non con∣temnenda serie, Pinelli opera utèretur, praevertit hic noster, conquisitosque, & redemptos sua pecunia libros, tradidit Archiepiscopi familiari, frustra

Joh. Vincentii fidem obtestanti, frustra domini sui mandatum inclamanti. At non Italos modo, sed & transalpinos homines sibi demeruit, siquando opera sua indigere animadverteret. Cum nobili Gallo, cujus nomini parcimus, recte factorum conscientia contenti, amicitiam Patavii contraxerat, colueratque mutuis officiis. Hunc domum redeuntem, & Mediolani politiam curiosè, ut advenae eruditi consueverunt, explorantem, conjecerunt in carcerem Hispa∣ni, suspectum duplici nomine, & quòd Gallus esset, & quòd haberet tunc temporis solertissima natio, cur suspicionibus per finitimorum bella indulge∣ret. Vix haec inaudivit Pinellus, cùm Mediolanum ad Jacobum Menochium, & ad Jacobum Mainoldum, Senatorii tunc ordinis clarissimos, sibique amicis∣simos viros, literas dedit enixè rogans, ut dimitteretur vir nobilis, quem ma∣le consultus discendi ardor, nihil hostile cogitantem, eo loci provexerat. Mercatoribus etiam mandavit, ut pecunia juvarent, curantque ne quid illi deesset. At Gallus longioris morae impatiens, cum dies ejus missionis adven∣taret, muliebri veste ex arce proripiens sese, primis excubiis deceptis, à se∣cundis in ponte sublicio deprehensus, prodente virum gressu ultra muliebrem modum, in arctiorem custodiam datur, non sine capitis discrimine, quae ta∣men omnia bene illi verterunt, cum Joh. Vincentius quà auctoritate, quà testi∣monio, libertatem ipsi amicorum ope impetrasset.

Neque non munificus in suos fuit, qui in alienos adeo liberalis; Nicollettae Grillae Agapiti clarissimi Trierarchi filiae, virgini lectissimae, quae fratris filio Cosmo Duci Acheruntino convenerat in manum, nuptiarum causa dono dedit uniones duos, inaurium ornamento, preciosae indicaturae. At haec largitas cum illa minimè conferenda est, in quam Pinellus mirè propensus: cum videli∣cet egentes, qui non sua culpa rei familiaris jacturam fecerunt, opibus juva∣mus. His ille, & probis quidem prae ceteris, nunquam defuit. Deo Opt. Max. animo lubenti hanc operam navare solitus.

Jason Denores Cyprius, ante patriam acerbissima Turcarum dominatione oppressam & afflictam, vir opulentus olim & fortunatus, ac primariae apud suos nobilitatis, quique in Gymnasio Patavino Philosophiam de moribus ali∣quandiu cum laude est interpretatus, Patavii diem obiit anno 1580. huic vi∣venti ut omnia abunde praestitit amici officia, ita ejusdem uxorem & filios, cùm sibi moriturus commendasset affectus suos, impensè fovit. Carolum Tect∣ium Mathematicum amicum suum vita Patavii functum, pecunia sua non mo∣dò extulit magnifico funere, sed & sepulchro, & nobili honestavit elogio: haud passus perire memoriam ejus, quem interioris notae amicum habuerat, quem aegrum omnibus officiis recreaverat. Imò quod multi laudabunt, imita∣buntur pauci, affinem ipsius & haeredem institutam, litibus implicitam, cum solvendo non esset, suis opera & sumptu gratis explicitam voluit. Hinc fie∣bat ut in probos & literarum amantes, inopes tamen, si quando incidisset, nihil relinqueret intentatum quò eis opitularetur. Haec demum germana vo∣canda est liberalitas, cui non majora praemia proposita sunt, sed ingenua vir∣tutis forma, sed candidus bonorum amor. Apage captiosos illos, qui se libe∣rales videri amant, ut paria sibi, atque adeò majora rependantur. Et quia non infrequenter fit, ut qui mutuò pecuniam accipit, amicus esse desinat, consueverat hic noster bonae frugi pauperibus, nummos non quot ipsi mutuos

poscerent, sed pauciores elargiri. Inopem enim amicum (sive mutuo des, si∣ve neges) inimicum mox experiare necesse est, negantem aversatur, quod nullum sibi in ejus opibus paratum subsidium, aversatur dantem, quia qua ra∣tione alienum aes dissolvat non videt. Eximium illud, quod ter in anno qua∣terve, sub insigniores quosdam profestos dies, sibi in vicinia curabat describi quotquot maxime egerent, monasteria item, & inopum per urbem stationes, quibus viritim nummos dividi citra ostentationem imperabat. Pestilentia ut diximus in agro Patavino grassante, haud facile dictu est, quam se munificum pauperibus praebuerit, quibus etiam antidota adversus imminentem morbum largiri consueverat. Hae nimirum verae liberalitatis artes sunt, quae eò magis alliciunt oculos animumque, quo minus aevo nostro, depravatis videlicet mo∣ribus, munificentiam amamus, captare assueti & captari, speque lucri potio∣ris, speciosa virtutum nomina aucupari. Hospites quibus domum suam pate∣re perpetuò voluit, lautè satis habebat, amator in hoc quoque genere mun∣ditiarum. Mensae apparatum, & obsoniorum seriem qui viderunt, ii sane domini mores unico argumento pervidere soliti. In hospitum verò gratiam, sobrius alioqui & abstinens, remittebat aliquantisper de proposita vivendi ra∣tione, amicorum id ratus consuetudini indulgendum, & genio mensae com∣munis.

At inhibendus mihi demum progressus orationis meae, impar videlicet mag∣ni viri virtutibus assequendis, quas nostratium & exterorum nemo non suspex∣it, non admiratus est. Divertam igitur (invitus licet) ad morbum ejus & mortem, in gratiam eorum qui nosse velint, quantam in uno homine feceri∣mus bonarum artium jacturam. Nec sanè indignum quod expendatur, cur Joh. Vincentius adeo infirma valetudine usus sit, qui sobriè admodum vixerit, quia in victus ratione omnia ad normam exegerit, qui demum honestarum vo∣luptatum lineas nunquam transilierit. Et haec profecto in eam me sententiam compellunt, ut arbitrer duabus potissimum de causis hoc Pinello accidisse; aut quod majori animi studio quàm valetudo ferret, libros pervolutaret, quorum est universa trahere ad se animi corporisque munera; aut quod nimis familia∣riter cum medicis versaretur. Horum siquidem nonnullis, familiaritatis vel existimationis specioso obtentu, est in votis (venia sit dicto) homines tor∣quere per varia artis experimenta. Quae ut in medicos, quos sibi Pinellus op∣timos, optimo eventu, prolatae ut licuit vitae, delegerat, minimè cadunt, ita me in alteram illam sententiam procliviorem reddunt, per libros illi, ut plerisque aliis, animo valere, corpore imbecillo uti contigisse. Visus ipsi ut diximus hebes, legentem, nec ideo intermittentem torquebat, hepate adhaec utebatur supra modum calido, stomacho autem infirmo, crurum altero minus valuit aliquando; stranguria illi familiaris, quae per taedia diuturni morbi ip∣sum confecit, atque adeo exanimavit. Quae tamen tantum abest ut ipsius con∣stantiam convellerent, ut firmaverint potius: suspexerimusque nos virum in adversis rebus aequè fortem, ac in secundis temperantem adverteramus. Ad praescriptos enim sibi in victu & curatione medicorum canones, ita se compo∣suit, ut abstinentia, qua ille usus, vix fidem habeat in aegrotante, qui per an∣num cum morbo luctatus est, de quo medici jam olim desperassent, qui sibi etiam posset in solatium aliquid indulgere. Quo factum, ut contra sententi∣am

medicorum vitam in annum protraxerit, accepto ferendam dubio procul eximiae illi, ad quam animum intenderat, medicis obsequendi voluntati. Ver∣satur quippe in hominum ore frequenter, recte se habitura omnia, si aegro∣tanti cum medico perito conveniat. Viribus se ut quotidie destitui animad∣verterat, rationem excogitavit qua falleret sese, avocaretque animum a mo∣lesta illa cogitatione. Ea fuit, ut crassiores è lecto culcitras amoveri sibi, re∣ponique leviora stragula curaret, aestivas adhaec interulas indueret, quadras etiam, scutellas, cyathos, aliaque è ministerio ad eandem rationem tenuio∣ra sibi apponi juberet. Neque dispari solertia cum erigere se, ut consueve∣rat, in cubitum minimè valeret, adhibuit in eam rem funis vicariam operam, quem de laquearibus suspendi jusserat, apposito in imo paxillo, ad quem se injectis manibus allevaret. Famulos nunquam passus est in cubiculo pernocta∣re, quod diceret iniquum esse, ut penderent illi poenas vigiliarum quae domi∣no obtigissenr. At nos qui viribus quotidie minus valere, & ad interitum properare videbamus, in eam curam enixè incubueramus, ut ne intestatus dis∣cederet, nobilissimae bibliothecae distractioni obviam ituri, quam Dux fratris filius, animi quodam praesagio, nimium quantum aversabatur. Ille vero ne palam tenderet contra studia nostra, annuenti similis, rem verbis proferre coe∣pit, duabus (ut ego quidem senti.) impulsus rationibus, vel quod corpore aeger, animo tamen valeret, confideretque convaliturum se, & cauturum, ut dictitabat, sibi minori negotio rebusque suis; vel quod arbitraretur testatio∣nem supremae voluntatis eos tantum decere, quibus haeredes ad manum non essent. Habere se domi lectissimos assines charissimorum fratrum filios, qui∣bus cum deferrent sanctissima sanguinis jura domesticas facultates, non passu∣rum se, ut minus officiosum quam par esset, morientem patruum experirentur, qui viventem omni officii genere essent prosecuti. Horum alter Cosmus no∣mine Dux Acheruntinus, & magnus regni Neapolitani, ut diximus, Can∣cellarius, patruo, supra quam dici possit dilectus est; modestia enim, animi candore, ingenii acumine, discendi studio, patruum adeo referebat, ut ille mihi narraverit aliquoties perjucunde, Cosmum à se diligi, quod se non tantum ore, sed & ratione studiorum referret. Noverat quippe librorum op∣timorum amantem, nobilem bibliothecam sibi comparasse, quam instituerat patrui supplementis subinde reddere ampliorem; ut enim librum quempiam rariorem sibi deesse animadverterat, ad Joh. Vincentium confugiebat, qui li∣braria ipsum suppellectili auctum volens, libros optimos, quorum in hunc u∣sum quotquot nanciscebatur exemplaria comparabat, in ejus bibliothecam Neapolim transvehi curabat. Huic ille bibliothecam suam, ni fallor, desti∣narat, optime actum ratus si libros ad eum qui amaret nosceretque, tacito judicio sineret pervenire. Huic nos (ut & hoc obiter dictum sit) qui memo∣riam Pinelli colimus, ejusdem iconicam imaginem debemus, quam Pinellus ne∣mini non pernegasset. Impetravit hoc à patruo Cosmus, cum primum Patavi∣um venit, eo consilio ut Neapolim abduceret. Cum enim Joh. Vincentius a∣dolescentem animadvertisset indolis magnae, maximeque in literis arbitrare∣tur profecturum si vixisset, ipsum amare supra affinitatem coepit, eousque, ut discedentis imaginem penes se detinere deliberaret, absentis utique desideri∣um lenituram. Non renuit ille, exposuit tamen esse sibi in votis patrui imagi∣nem,

quando patruum non liceret, Neapolim asportare secum, ut patri cog∣natisque hac saltem ratione obtemperatum iret. His auditis abnuere Joh. Vin∣centius, haud commissurum se unquam, ut gloriolam captasse eo facto videre∣tur; tum demum à patrui constantia metuens petitioni suae Cosmus, obtesta∣ri coepit admonereque, videret quid ageret, certum sibi esse, nisi invicem ex∣oret, non stare promissis. Praebuit ille se difficilem diu, annuit tamen, & a∣dolescentis optimi precibus, iconem suam est elargitus. Pictor huic rei adhi∣bitus Franciscus Ap••llodorus Venetus, Patavii jamdiu habitans, cujus in ea ar∣te studium ad antiquorum artificum laudem proximè accedit. Hic nobis peni∣cilli ductu Pinellum Ducem ipsum, & Aicardum in tabulis quas ego adservo, sua∣vissimum amicitiae nostrae monumentum, ita expressit, ut nihil ultra desideret qui illos de facie norit. Et hinc studiosis ferè omnibus (quotquot in Italia no∣vimus) oblata nobilis occasio, bibliothecas & Musaea ornandi Joh. Vincentii imagine, quam avidè à plerisque arreptam scimus, qui egregie norant, inter Pinelli laudes praecipuam illam seriò commemorari, deambulantis musaei, & spirantis bibliothecae. Neque aliunde Marcus Velserus, reipublicae perinde literariae, atque Augustanae suae nobilissimus II. vir, exhibuit nobis incisam in aes artifici plane manu, elegantissimam ejusdem Pinelli iconicam effigiem, quam ipse, & in gratiam hominum transalpinorum, & in testationem perju∣cundae quae sibi cum Pinello intercesserat amicitiae, vulgandam curavit. Nec mirum, cum ille tanti faceret quam cum Joh. Vincentio habebat animi studio∣rumque conjunctionem, quippe de ipso jam defuncto scribens ad Caesarem Ni∣chesolam, eo se demum capite, inquit, laudari malle, quòd Pinello intimè amicus esset, quàm alio quovis, insigni licet, factoque ad gloriam utcunque comparandam. His demum aliisve de causis, ut ad testamentum redeamus, non valuimus nos Pinellum de semel arrepto consilii sui statu dimovere. At qui, si à condendo testamento, non tamen à Christianae pietatis officiis abhorrebat, eleemosynas in pauperes elargiri, Deo se, sanctisque omnibus commendare haud unquam gravatus est. Per annum quo aeger in lecto decubuit, expiare animum con∣fessione, eundem sanctissimo Christi corpore non semel piè admodum reficere consuevit. Familiares profectò quotidie decumbenti sibi septem quos poeni∣tentiales vocant Psalmos recitantes exaudiebat, neque ideò Deum sibi & coeli∣tes omnes oratione propitiare intermittebat. Me sane ille nunquam dimisit, quin rogaret, ut ipsi Deum, vel quotidianis precationibus, vel sacrosancto Missae sacrificio conciliarem: gaudebatque cùm ex me postridie audiret, facta quae imperasset, faustis officium meum qualecunque id esset precationibus, & cumulata gratiarum actione prosequi solitus. Ad monasteria Deo devotorum hominum, & virginum sacrarum, non raro familiares destinabat, qui collata in eleemosynam stipe, aegrotantem dominum illorum precibus commendarent. Ad Aram D. Antonii Ulyssiponensis, cujus nomen quaqua patet Christianus orbis celeberrimum est, sacrum fieri pro se impenso studio expetebat, divinam sibi open eo precante affuturam confidens, quem Deus vi miraculorum excel∣lere voluisset. Huic affinia illa, quod cum die festo aegritudine prohiberetur quin sacro interesset, consueverat è domesticis religiosiorem dimittere, qui & suam vicem quatenus licebat expleret, certamque inter pauperes à se pe∣cuniam divideret, in expiationem ejus delicti, cujus ille tenuem etiam con∣scientiam

aversabatur. Et si quando divinis officiis hebdomadae uti appellant majoris, exaudiendis (quod raro admodum contigit) impediebatur, nihil antiquius habuit, quam ea domi ut recitarentur curare. Beatissimam virgi∣nem eximiè coluit, ejusdemque festos dies. Quocirca paucis antequam obi∣ret diebus, sub diem Deiparae virginis assumptioni sacrum; mihi ille tum, adventat inquit tempus persolvendi tributum. Ego qui à morbo pejus quo∣tidie se habentem noveram, loqui illum de aegrotationis molestiis existima∣bam, quarum monitu adfuturam propediem sentiret mortem, quae naturae pensum exigeret; at is ut me haerentem vidit, explicuit sese, de animo vide∣licet intellexisse sacra confessione purgando, eodemque reficiendo sanctissimo Christi Domini corpore, ut quotannis eo die praecipuo cum sensu pietatis con∣sueverat. A mortis ille meditatione haudquaquam alienus fuit, cum optime sciret, naturam morti ostiariae munus injunxisse, quo amota corporis sera, nostris animis aditum in coelum affectantibus, viam veluti postliminio aperiret. Cavit tamen cogitationem hanc ne plus nimio ostentaret; imo dedit operam, ne ab amicis, & familiaribus in ea deprehenderetur, turpe id sibi, & parum conveniens anteactae vitae instituto ratus, quam ita composuerat, ut in omnem eventum citra solicitudinem aut curam obtemperatum iret legibus, quas Dei Opt. Max. administra natura in genus humanum sanxisset. Hoc ille praesta∣bat, animum in alias curas traducendo, literarias praecipuè, quarum suavitati jam tum à puero assueverat. Memini ego cum ipsum semel adhortarentur me∣dici, ut ab his abstineret, non renuisse quidem pro ea qua ipsos prosequeba∣tur reverentia, at post eorum discessum, conversum ad me in haec verba, Ego vero in hoc morbo, diutino ut vides & permolesto, tantis premor cruciati∣bus, ut nisi eorum amaritiem jucundissimorum mihi studiorum dulcedine di∣luam miserrimus profecto sim. Anatomes professor clarissimus Hieronymus Fa∣bricius ab Aquapendente, qui cum Camillo Frascato aegrotantem quotidie invi∣sebat, amici aliquando miseratus, quem ad exitum vitae sestinantem his cogi∣tationibus distineri permoleste serebat, admonuit, ut haec abjiceret, decur∣rendi sibi vitae spatii modicum quid superesse, adhortationem hanc esse officii sui, quod in maximo amici discrimine si deserat impius sit: animum se voluis∣se religione semel liberare, ne ullus ipsi unquam esset conquerendi locus. Su∣brisit ille, & perquam facetè, ut ut morti proximus, à me sanè inquit si obie∣ro, non est, quod objurgationem metuat quispiam. Mox serio, compositus ad gravitatem subdidit, agere se illi gratias; imminere sibi, nec imprudenti aut inscienti postremum vitae actum, daturumque operam ut concluderet non indecore. Et quidem multis antequam decumberet diebus, de valetudine ut fit percunctantibus, respondebat, tam diu ferri se ad metam sagittae in mo∣rem; obrepere sibi festinam praecipitemque senectutem ut eo responso mon∣straret.

Decessit Prid. Non. Aug. 1601. animo pridie ritè expiato; cum enim animadvertissimus nos, qui aegrotanti assidebamus, adventare jam mortem, monuimus recte facturum si abstergeret sacra confessione anteactae vitae labes, praeceptoque sanctissimo Domini corpore, ad supremum se iter compararet. Deliberaverat ille, ut diximus, exequi haec in assumptae Virginis beatissimae venerationem, ejusdem festo die. At ex horum frequenti usu vegetiorem

fieri animum probè sciens, eo praesertim tempore, quo sibi erat cum morte colluctandum, gessit nobis morem, adhibitoque Sacerdote, qui tum ipsi erat à confessionibus, Eucharistiam in crastinum sumere distulit, ut ad sacrum con∣vivium paratior accederet; decreverat autem, ut retulit confessarius, tum demum testari, & haeredibus suis eo pacto prospicere, quorum in se benevo∣lentiam postremo hoc elogio fraudare parùm officiosum ducebat. Porro Sa∣cerdo, consilium laudavit, adjecitque optimum fore si non in crastinum differ∣ret. Excepit is, rejicere se consulto testamenti factionem in crastinam diem, ut praesentis Dei ope, rem non ita facilem aggrederetur. Vesperi coenavit hilaris; meque intuens, qui ibi pernoctare desieram ab adventu Caesaris Pinelli, qui patruo ut adesset Neapoli advenerat, monuit, ut domum abirem, adven∣tasse jam noctem, viderem ne per tenebras aliquid caperem detrimenti. Ast ego negavi me discessurum, velle siquidem apud Caesarem coenare; quod ille subridens probavit. Ego sanè animum induxeram per eam noctem emanere eo consilio, ut sanctissimam Eucharistiam percepturo adessem, at Deus. Opt. Max. eam mihi mentem (ni fallor) injecit, ut viri in re literaria memoria nostra sacile principis, extremum spiritum exciperem, & piis de more preci∣bus prosequerer abeuntem. A coena ipsius temporis nescio quid sermonibus extraximus, quousque illi visum instare coenae nostrae tempus. Tunc is me discedentem affatus, erupit in haec postrema verba: Tibi gratias mi Gualde, prae••agienti similis, & supremum valere pronuncianti. Tum Caesarem enixè intuens salutavit alacriter. Quo factum ut nos in eam spem veniremus, pro∣ducturum vitam ad aliquod tempus. At veluti in lychno intermoriens flamma erigit se subinde, & cum proximo defectu collectis viribus luctatur: ita Pi∣nelli vires collegerant sese adversus impendentem mortem, & in corpusculo illo, quod vis diuturni morbi exederat, suprema munera peragebant. Ad mediam noctem jusculi aliquantulum, ut à medicis imperatum, exhauserat, cum reclinantem se in pulvinar, invasit deliquium ita vehemens, ut non multò post vitam eriperet; accurrimus nos à familiaribus excitati, nec sanè intem∣pestivè, cum ego spiritum è corpore proficiscentem Deo & coelitibus omnibus, precationibus solennibus commendarim. Ita ego eodemmet Augusto mense ante quattuor annos Aicardo adfui, hoc uno in charissimorum mihi capitum jacturis fortunatus: cetera parùm felix; quod causae luctus ad manum essent, neque mitigaret dolorem absentia, quae omnes emollit asperos humanarum vicissitudinum eventus. Annos Pinellus erat natus VIII. supra LX. nec ideo tamen non decessit immature; praeproperum enim semper illius est funus, mea quidem sententia, qui hon nibus potest esse adj ••mento, ut hic noster insigni∣ter fuit. Cadaver 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 •…•… unt, deprehensique in vesica lapides qua∣tuordeci •…•… 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 pares, & praegrandis unus, cruentus, as∣pera cute, 〈◊〉〈◊〉 uleata 〈◊〉〈◊〉, in vesica vero arenae & calculorum subside∣rat nimio •…•… tis. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ad D. Antonii, quò frequens Pinellus religionis ca •…•… conveniebat 〈◊〉〈◊〉 •…•… ondi Aicardum curarat, cui etiam nobilem memoriam destinaverat, poste•• indicio futuram illius in se meritorum, & sui in illuma ••oris. Exequiae sacrificiorum funebrium frequentia; & larga in ege∣nos ••••visione nobilitatae. Laudatus publicè non est, quod excluderentur om∣nes angustia temporis ab opere aggrediendo, quod sui magnitudine, sublimia

quaeque ingenia deterreret. Et vero quis illaudatum dicat, quem in unum conspirantes quotquot aderant Patavii eruditorum voces, in funere non trala∣ticiis laudibus ornaverunt. Quicquid enim scripsit Corn. Nepos de Attico, ibi de Pinello constanti praedicatione inaudisses, per XL. annorum spatium in∣jurium fuisse nemini, juvisse omnes; in jus de sua rei visse nunquam, infimis communem, principibus parem, gratissimum omnibus. Libros illi non otios▪ pervolutatos, sed ad exemplum instructionemque vitae, neque majorem ope∣ram cognoscendis naturae arcanis, quam excolendo animo impendisse. Nemo tum Patavii, qui literas & humanitatem haud perfunctiorè amaret non accessit ad Caesarem, ut clarissimae domus per eam jacturam extinctum splendorem do∣leret. At ejus generis officio quamplures mecum perfuncti, quod scirent extare illas gravissimas causas doloris mei, amissum mihi patrem, patronum, amicum, qui me amaret, tueretur, diligeret, cui per XX. & amplius annos fuissem intimè familiaris, quem & Patavii dum essem quotidie non invisere, & absens non per literas ferme quotidianas salutare, nefas haberem. Consti∣tuerat ipse (ut ex ejus perantiquo familiari audivi) etiam apud posteros mu∣tuam benevolentiam nostram, insigni aliquo edito amoris monumento conte∣stari, quod ut averterit mors, non ideò minus debere me illi sentio, felicita∣tis & existimationis meae (si quid mihi earum contigerit) parenti, & aucto∣ri. Pinello enim & Aicardo adhortantibus, à patria non procul (quod mag∣no quis emptum velit) nactus sum tutissimum asylum fortunarum mearum, domum Marci Cornelii Episcopi Patavini, quem uti exemplar aevi prioris, & miratur nostra, & suspiciet posterior aetas. In suam me is familiam illectum, suavitate morum, & animi candore, ea complectitur benevolentia, ut habere videatur justi fratris loco. Probitas nimirum, & humanitas solitaria non sunt, sed amant dare se in conspectum, contrectari, & moderato usu nitescere opes suas. Et vero non alia ratione hominem homini deum fieri contingit. Ho∣rum ego mutuo amori, quae dixi ni accepta feram magna ex parte, ingratus profecto sim. Quid enim optandum magis, quam mihi in patriae pene dixerim conspectu, in suavissimi fratris oculis, qui me à semetipso divelli aegerrimè tu∣lisset, patronum optimum obtingere, per quem apud Pinellum & Aicardum, quos ille propter multas ingenii & humanitatis suavitates amabat, esse quoti∣die liceret?

Audisti quisquis haec legis, privatas doloris mei causas, vidisti jacturam: at detrimentum, quod Italia, & universa penè dixerim Europa, in eodem passae sunt, quo satis digno genere orationis prosequemur? Ejusmodi viros parcè profert natura, opes suas in abdito habere jamdiu docta. Methonis for∣tasse annus transigendus iis qui alterum Pinellum expectant, cujus studium hu∣maniora studia restituat in pristinum splendorem, cujus opes in nobiles libros colligendos impendantur, cujus dignitas viris doctis patrocinio sit. Aetas sa∣ne nostra si quem feret ejusmodi, is (ita me Deus amet) non alius erit à Ni∣colao Fabricio Gallo, domo Aquis Sextiis, clarissimo adolescente, qui Romae & Patavii vixdum plenam pubertatem egressus, eo ardore Pinellum & Pinelli studia est complexus, ut omnibus nobis, & doctis viris quotquot his capiuntur literis, miraculo sit.

Post patrui obitum Caesar Pinellus Patavii substitit per aliquot dies, tum ut

creditores (si qui forte erant) haberent quem adirent; tum ut bibliothecam ad Cosmum patruelem transvehendam Neapolim curaret; cujus semissem hae∣reditario sibi jure obvenientem Cosmo dono dederat, cui, ut nos audivimus a∣liquando, mens fuit Caesaris liberalitatem pari officio compensare. At huma∣na haec studia quam parvi Deus pendat, & saepe aliàs, & tunc in pretiosa illa bibliotheca perspectum satis. Ejus nobis jacturae historiam pertexere in ani∣mo est, ut nimii rei literariae amatores, excitentur recenti exemplo ad com∣paranda sibimet ipsis bona illa, quae nec vis temporis abolere, nec injuria ho∣minum intervertere possint. Et sane ridendum nescio an plorandum sit, con∣gestas bibliothecarum opes miseris modis quotidie dissipari, nec ideo minus deesse homines, qui summa cura in id incumbant, ut haeredes onerosam sibi sarcinam prorsus abjiciant, vel controversam conjiciant in domesticas late∣bras, ubi cum blattis & tineis perpetuò pugnet. Patavii animam vix egerat Pinellus, cum nescio quis ad Senatum Venetum detulit, èrepublica non esse, asportari Neapolim, cum Joh. Vincentii libris, intima quaeque Venetorum consilia. Collegisse illum per XL. annos, quicquid legatis Venetis legatio∣ne per••unctis adnotare, & in Senatu exponere moris est: opibus & gratiae il∣lius patuisse tabularia Senatus, rei videlicet Venetae amatori: at defuncto ip∣so minime ferendum, ut arcana imperii evulgarentur, & in hostium fortasse manus inciderent. Probavit Senatus quae dicebantur, imperavitque Patavii Praetori, ut capsas librorum centenas & amplius sisteret, obsignaretque. Ex his in XIV. conjeceramus libros manu scriptos, quarum binae nihil aliud contine∣bant, quam commentarios & acta rerum Italicarum, exterarumque. Has oportuit ex compacto deferri in domum Praetoriam, ubi delectus habitus CCC. ejusmodi commentariorum, qui statim Venetias amandati. At nos, qui vide∣••amus Praetorem Senatus imperio abusum, suspicionibus aequo plus indulsisse, Venetias perreximus, jacturam nimis gravem nobilissimae bibliothecae depre∣caturi. Et cecidit ad votum res. Delegavit Senatus nobis nonnullos eorum civium quos à Secretis habet, mandavitque ut recensionem Praetoris inspice∣rent, dimitterentque nobis omnia, quae res Venetas minimè attingerent. Ita factum ut ducentae solummodo conscriptiones nobis perierint, quae in arca∣num Tabularium conditae sunt, opposita ibi scheda, in qua notatum, decerp∣ta haec imperio Senatus è Pinelliana bibliotheca. Praecesserat has turbas fami∣liaris cujusdam furtum, qui per summum scelus quaestum è domini morbo cap∣tans, pleraque ejus generis, non animadvertenti subtraxit, distraxitque. At detrimenta haec omnia vili aestimanda, prae hoc ipso quod mox enarrabimus. Bibliothecam Venetias devehendam curaveramus, ut inde mari Neapolim im∣pendio minori appelleret; at ne qua vis major, ut in navigatione solet, pes∣••undaret universam, placuit in tria navigia capsas conjici, quae recta Fortori portum in Apulia peterent, excipiendae à civemeo Hieronymo Velo Episcopo Larinate, quem Pinellus dilexerat, Urbano etiam VII. Pont. Max. charum, & ad summa quaeque destinatum, ni mors optimi Pontificis conatibus obviam ivisset. Navium harum altera cum trium & triginta capsarum sarcina in pira∣tas Turcas incidit, qui praedae opulentae inhiantes, cum chartas & libros inve∣nissent, gaudio in iracundiam verso, inutiles sibi merces abjicere caeperunt in mare, quousque captivi navarchi monitu deliniti, & tot exhauriendarum

chartarum taedio fatigati, ab impotenti coepto destiterunt. Ita navigium ex∣armatum, nautae in vincula conjecti, merces reliquae in triremem comportatae, & libri (ut ille monuerat) relicti beneficio alicujus, qui cum navigio in lit∣tus ejectos colligeret, asportaretque. Ita plane factum: cum enim fluctus maris navim destitutam ejecisset in littus, è regione Firmanae coloniae, convo∣larunt ad expositam praedam piscatores, aliique, quorum nonnulli libros do∣mum asportare, quidam papyros in frusta dissectas ad rimas navigiorum cum glutino adhibere, non pauci, specularium vice, tuguriorum fenestris aptare, & profectò memini audire me à quopiam, per tractum sane quam patentem litoris illius, aliud tum omnino haud comparuisse, quam laceras schedas, quà projectas in litus, quà, in salo fluctuantes. I nunc qui sine modo haec amas: Reges magnos aemulare, haeredum improbitas, latronum injuria, domestico∣rum fraus, elementa adeo ipsa perdent delicias tuas. Audi, audi, quisquis incubas librariis illis thesauris; I consultum publicae utilitati, evulga ingenia magna, lucubrationes non tuas publici juris fac, permitte ut alii proficiant nullo tuo detrimento, non minima tua cum laude: Quae tu sponte rei litera∣riae perennitati commodaveris, ea universa effugient Adrastiae manus. At Firmanus praeses ut primum haec percepit, edixit deferri ad se quicquid ibi chartarum librorumve ejectum fuerat, collectumque; ea mente ut domino restitueretur, si quem dies obtulisset. Me tunc Venetiis commorantem male perculit hic rumor; ingemuique fatum nobilis bibliothecae, cujus genius cum Joh. Vincentio periisse mihi semper non dubiis argumentis visus. Caesar Nea∣polim versus proficiscebatur, nec mihi certum, ubi literis assequerer abeun∣tem, consultius ergo visum Cosmum de tota re facere certiorem, atque inte∣rim curare, ut Marcus Episcopus Pat. Octavium Cardinalem Bandinum, qui tum Anconitanae Marchae legatus praeerat, oraret ut naufragam bibliothecam conquiri, & asservari imperaret. Hac de re tum ego literas etiam dedi ad Horatium Martiarium Vicetinum, primum Episcopum civitatis sancti Severini, excitatae annis ab hinc circiter MLIII. in vetustissimae Septempedanae coloniae ruinis. Dux, perlectis literis meis, non segniter agendum ratus, certos ho∣mines in Picenum allegavit, qui Cardinalis legati opera, praemiis poenisque propositis, è tribus & triginta capsis, duas & viginti coëgerunt. Ita com∣pertum periisse XI, librorum octo, iconicarum imaginum duas, mathemati∣corum organorum unam: librorum jactura quam gravis, incertum adhuc no∣bis, ea de causa quam afferemus infra. At sive impressos sive manuscriptos attigerit, in utramvis partem deploranda. Et ne ulla bibliothecae pars à turbis vacaret, libri illi quos à Joh. Vincentio diximus Romam missos, ut af∣finibus spem faceret profecturum se illò quandoque, diem functo Abbate Ra∣vascherio, cujus illos fidei commiserat, ab Apostolica quam vocant Camera, cum reliqua Abbatis domestica supellectile obsignati, & penè distracti sunt. Inhibuit tamen Card. Pinellus, profuitque Joh. Vincentim Clementi Pont. pro∣be cognitum fuisse. Quare libri redditi, & Neapolim amandati. Patavii non nemo studiosus doluit, sublatum ex ea civitate tantum thesaurum, quem homo talium rerum sciens, exquisita opera, per tot annos, èmanubiis selecta∣rum ejus regionis bibliothecarum congessisset. Et profecto si quis haec bona∣rum literarum subsidia iterum Patavii videre se non desperet, desipiat neces∣se

est. At quamvis suspiciones, furta, piratae, praestantissimam uti narravi∣mus bibliothecam afflixissent, recreabat nos tamen ea cogitatio, quod in Du∣cis manus pervenisset quicquid reliquum erat. Huic enim communia cum pa∣truo studia, doctos amare, libros in deliciis habere, bibliothecam inter Eu∣ropaeas non exigui nominis brevi concinnare. Destinarat huic suburbanum a∣maenissimum Julianum nomine, ubi opes in hoc genere suas exponeret asser∣••aretque, futuras perpetuo, ut cauturum se dictitabat, patrui & gentilitii nominis ornamento. Praefectum huic destinarat Thomam Segetum domo Sco∣tum, è patrui ut diximus contubernio eruditum adolescentem. Quae medi∣tantem distraxit profectio Genuensis. Uxor à patria jam diu absens, flagra∣bat desiderio revisendi affectus suos, quos puella vix nubilis Genuae relique∣rat. Annuit indulgens maritus, filiosque secum deducit, marem alterum Galeatium nomine, foeminam alteram nomine Liviam, impuberes ambos. Excepere Genuae cognati & affines magno apparatu, & ut civem decebat, in comitia sua peramanter invitarunt. Ibi cum per aliquot menses moram trax∣issent, Cosmo Genua discedere meditanti, Mediolano Venetias pergere placuit, tum in gratiam uxoris, quae Italiae miraculum perlustrare avebat, tum ut patruo (ut ille non semel ad me scripserat) monumentum Patavii in D. Antonii excitaret, pro gentis splendore, constitueretque annuam pecu∣niae vim, erogandam in sacra quotidiana pro ejusdem anima noxis expianda. Et quia non ignorabat Cosmus quantopere Aicardum cum viveret charum ha∣buisset Pinellus, ratus est sui officii esse, ut quorum animos amor mutuus con∣junxerat, eorundem cineres idem tumulus asservaret, Scipionis gloriam pari exemplo aemulatus, qui praeconem laudum suarum poetam Ennium, condi se∣cum in eodem monumento praecepit. Quare Cosmus Patavii apud Galileium, in Academia res Mathematicas magna cum laude profitentem, hospitio pera∣manter exceptus, nihil antiquius habuit, quam locum in eo quod diximus templo maximè conspicuum feligere, intimum videlicet parietem ostii majo∣ris, quem ipse pro dignitate marmoribus, signis aeneis, parergis elegantissimis exornasset. Qui tamen haud impetratus, fastidio quorundam, qui (alia permissa intra templum statione) nobilissimae aedis structuram deformari jacta∣bant novitiis ornamentis. Patavii ille anixiè scrutatus est, an patruus quip∣piam deberet cuiquam, an è domesticorum numero alicui non abunde factum esset satis. Et quamvis obtulisset se nemo, deposuit nihilominus apud me non exiguam auri summam, dividendam arbitratu meo in pauperes quosdam, quibus Pinellum patruum, si testari contigisset, legaturum aliquid conjecta∣bat. Patavio Venetias se contulit me comitante, gnaro videlicet civitatis, & rerum earum perito quas peregrinis spectare operae precium foret. Ces∣sit ad votum res, privataque & publica omnia, quae visu digna, nobis patue∣re. In navali etiam (quod non nisi principibus viris & non passim deferri so∣let) lautissimo convivio excepti fuimus, commonstrataeque omnes quot∣quot adsunt bellicae rei instructissimae officinae. Quae omnia Cosmo Venetiis hilarè comiterque exhibita, tum in patrui memoriam, quem suspexerant vi∣ventem Senatorum & Patriciorum plerique, tum in gratiam ipsius, qui mode∣stia animique magnitudine sibi omnes vixdum in primo congressu demereret, Uxor adhaec ornatissima foemina, omnibus de rebus quae matronam decerent.

ornate & copiose disserere solita, viris gravissimis miraculo fuit. De literis illi, de re Poetica, nautica, bellica, de gemmis, tabulis, signis, sermo multiplex, qui varium ingenium proderet, supra sexum aetatemque. Scrip∣sit illa Venetiis Genuam ad Liviam matrem, quem fuisset lautè regieque ad gentis morem excepta, sibique tum demum contigisse, quod existimasset nun∣quam, ut scilicet longe majores apud exteros sibi honores, quam in patria in affinium sinu deferrentur. Profecturis instructa triremis S. C^••. decreta est, quae Lauretum usque vectaret, cum amplissimis mandatis, ut una & altera triremis quatenus opus foret exhiberentur, sarcinis & comitatui comportan∣do; Lautia insuper decreta, & cibaria publico aere. At rerum humanarum quae vicissitudo est. Vix Venetiis egressos, & adhuc in conspectu littoris posi∣tos, turbavit primum improvisus & subito irruens Ducis morbus, tum venti vis subadversa, quae comites impulere, ut relegerent iter, & Venetiis com∣morarentur quousque convalesceret Cosmus. At morbo quotidie invalescen∣te, Patavium Dux devehi se imperavit, medicorum operae, quos ea urbs ce∣leberrimos habet, plurimum fidens. Eò advectus, me curante divertit in do∣mum Benedicti Georgii Patr. Veneti clarissimi viri, qui ad Joh. Vincentii ex∣emplar factus, Venetiis aequè suspiciebatur, ac Patavii ille. Eadem studia, iidem mores, mutuis semper excultam officiis amicitiam pepererant. Huic ego dum viveret supra votum charus, cujus memoriam non sine lacry∣mis valeam commemorare, erepti videlicet ab immatura morte tum primum, cum laudatissimi patris honoribus omnibus in patria perfuncti, vestigiis insi∣stens, ad gloriae metam aequis passibus properaret. Patavii Cosmo medici prae∣stantissimi Hieronymus Fabricius, Hercules Saxonia, & Aemilius Campolongus frustra manus admoverunt. Morbi enim vi grassante latius, quam ope me∣dica coerceri posset, post XV. dies acerrimis doloribus capitis, & corporis universi cruciatu febrique confectus, & vehementissimo delirio exagitatus, decessit. Adfuimus religiosissimè morienti Laurentius Pignorius & ego, qui vixdum elapso anno supremum hoc officium patruo praestiteram. Obiit Cos∣mus anno MDCII. prid. Kal. Novemb, annos natus III. & XXX. de quo Virgilianum illud legitime pronunciasses.

Ostendent terris hunc tantum fata, neque ultra * 3.33 Esse sinent.

Vitae siquidem innocentia, morum candore, paucos invenisses pares. A vitae religionis prima illi cura, inter delicias qua urbanas qua domesticas, semper fuit. Quotidie sacro interesse, in hebdomada saltem semel refici pane coele∣sti consueverat. In societatem sodalium D. Francisci, quos Capucinos vo∣camus, ex privilegio cooptatus, de illis mereri optime nunquam destitit. Coenobium iisdem & Ecclesiam in sua ditione excitaverat, magna in eos su∣stentandos erogata quotannis pecuniae vi. Ex eorundem numero impetrave∣rat sibi apud quos animi noxas confessione expiaret, seque sacroianctae Eucha∣ristiae sumptione intimè recrearet. In pauperes annuatim dividebat duodena & amplius aureorum millia, nubiles puellas honeste collocando, sublevando eos qui non suo vitio ad inopiam redacti essent, senio consectis, debilibus, languentibus, opibus suis eximiè consultum volens.

Neapoli ante aliquot annos firmus & valens testatus erat, praeterieratque bibliothecam, & Joh. Vincentii monumentum, patruo adhuc superstite, quo∣rum recordatus fortasse cum aegrotaret, petierat ab Alphonso Soto, quo Patavii confessario usus est, ut morbo non remittente admoneret Codicilli, quem decreverat testamento adjicere. Et sanè bibliothecae statum, & amplificati∣onem, patruique memoriam animo complexum vidimus, quotquot cum illo Patavii samiliarius versati sumus. At praeclaris cogitationibus invidit impro∣visum delirium, quod optimum juvenem de statu mentis dejecit miserandum in modum. Maritum optimum, & indulgentissimum, (& has funeris appen∣dices liceat mihi persequi, amoris & benevolentiae ergo) uxor infelicissima luctu perpetuo prosecuta est, ereptum sibi à patria & affinibus procul, ini∣quissimis temporibus, eum virum dolens, cum quo vixerat sine querela, quo sospite vix ullam sibi matronarum Neapoli praeferri optime norat: relictos si∣bi parvulos filios, non qui maerorem levarent, sed quorum conspectus luctum augeret, quorum orbitas matrem cruciaret. Neapoli in more positum est, ut mulieres in charissimorum sibi conjugum funere incidant capillos, cum de∣functo efferendos, testes doloris, & indicio futuros interceptum sibi morte viri capitis si quod erat ornamentum. Consuetudinis memori, huic nostrae forcipes diu pernegatae à familiaribus, & subtracta ferramenta omnia, quibus propositum exequi posset, donec filiolus matrem angi diutius non ferens, au∣ratam forcipem e loculis puerilibus promens, matri obtulit, admonens capil∣los recideret sibi, & memoriam patris suprema illa contestatione recoleret. Laudavit illa filii pietatem, & sibi dicto citius obsecuta, spissam & flaventem comam in feretrum conjecit, operuitque caput nigra palla, qua circumfluen∣te contecta, humi cubans in abdito sepositae cellae angulo, dolori habenas laxavit. Audivimus nos ibi tum eam conquerentem, sermonisque nitorem admirati sumus, & ingenii alacritatem. Quo factum, ut tragicos poetas mi∣nus improbaremus, quos frequenter animadvertas inducere in scenam dolore & moerore confectas, Electram Hecubamve, ornatè tamen & copiosè disse∣rentes. Grave vulnus inflixit domesticae rei praematura mors Ducis adoles∣centis. Honos enim summi Cancellarii, in quem uti diximus impenderat ipse LXX. M. aureorum, è familia exivit, neque translatus in filium est, uti pa∣ter praesagio fortasse quodam mortis adventantis admonitus, tunc temporis maximopere nitebatur. Venetiis quidem puero factum nobile omen, quod nemo tum animadvertit, brevi obventuram illi Ducis appellationem, quam à morte patris nactus est. Ostentabatur ipsis in ea civitate locus in aede Mar∣ciana, ubi copia gemmarum & unionum ad miraculum usque, cumque ad mi∣tram ventum esset, quae ibi auro, gemmisque distincta asservatur, in usum Ducis inaugurandi, puero spectanti oborta est de repente cupiditas mitrae ge∣standae, quod ubi intellexit Praefectus Senator, qui tum aderat, mandavit ministris uti obsequerentur puero, cui ad eum honorem jam tum praesternebat moerore obsitam viam, importunum patris optimi fatum. Ducissa erepto si∣bi ut narravimus viro, nihil antiquius habuit, quam cadaver Neapolim prae∣mittere, & Patavio discedere domum versus, tum quod eum terrarum tractum odisset, in quo naufragium fecerat delitiarum suarum, tum quod hiems, cu∣jus ibi magna vis, quotidie appropinquaret. Comites habebat reditus, quos

& adventus; Caesarem Pinellum, & Julium Sangrium, ex primaria Neapoli no∣bilitate elegantissimum virum, quibus me adjungere tum precibus tum obte∣stationibus ita enixa est, ut alieno maxime anni in hyemem vergentis tempo∣re, non optimè valentem, pertraxerit in sententiam suam, ejus misertum, quae cum lacrymis dictitaret, neminem praeter me tum adesse, quicum causas luctus sui conferre posset, à quo moerorem sibi levari posse confideret. Ro∣mae illam Neapolitanae aliquot matronae exceperunt, ubi me dimisit perinvita. Mihi vero, iter protinus remetiri constitutum erat, quod haud passus vir il∣lustrissimus Octavius Card. Paravicinus Sacri Rom. Imperii Protector, cui propriae dotes, probitas, humanitas, solertia, splendoris non minus, quam adventitii amplissimae dignitatis, & avitae gloriae tituli contulerunt. Hic me multos jam annos addictum sibi (absit verbo invidia) unicè sovet, exiguo∣rum plane conscium meritorum, nec videntem quid ad amandum me ingenium acerrimum allicere possit, nisi perenne studium bene de unoquoque merendi, & ingenua mea apud omnes ejus gratiae contestatio, quam me praeclarissimi viri humanitati debere sentio. Hinc ego hyemem Romae exegi totam, ubi me cum Joh. Vincentii interitum literati omnes & singuli doluerunt. Nec defuerunt qui perquirerent an bibliotheca ejusdem esset venalis, elabi sibi quod nollent è manibus tantum thesaurum. Principem inter hos locum obtin∣uit Fridericus Borromaeus Card. Archiepiseopus Mediol. qui pietatem Christi∣anam ita cum studio literarum conjunxit, ut praeter absolutum Caroli patrue∣lis sanctissimi viri exemplar, quod refert ad amussim, habeat Italia in hoc etiam genere quem exteris gentibus ostentare possit. Is Mediolani bibliothecam instruit optimorum librorum refertam, innixam adhaec firmis legibus, quae ab omni peculatorum injuria tutam diu praestent, conquisitis etiam undique eru∣ditis viris, qui agmen ducente Gratia Maria Gratio, viro docto & spectatae fidei, tantas opes custodiant pro dignitate: quo utinam respexisset Pinellus noster, cujus delitias, reliquas à piratarum injuria, heredum discordia male perdidit. Cosmo filius octannis heres obvenit, de cujus tutela dum inter matrem & testamentarios tutores diutius disceptatur, libri interim penè ma∣dentes ut è mari collecti in capsas tumultuariè conjecti, nulli dubium an cum tineis pugnent; ne dicamus, quod aliqui retulerunt, asportatos plerosque, & divulsos miserandum in modum. Ineptos dicam nos an prorsus amentes, quos perennium bonorum oblitos, fluxa haec & incerta follicitant? Haec in causa fuerunt, ut non solum bibliotheca pessum iret, sed etiam & monumen∣tum, quod Joh. Vincentio parabatur, evanescat omnino. Supremis tabulis Cosmus nihil addere potuit, actus in delirium ut diximus importuna morbi vi: haeredibus quid animi sit ignoramus. Ut ut se res habeat, cessantibus his, quos par erat haec curare, Caesar Nichesola, Ptolemaeus Olivetus, & ego, cogi∣tabamus & hoc postremo munere Joh. Vincentii & Pauli Aicardi memoriam commendare posteritati, perpendentes nimirum, quam turpe sit eorum pror∣sus oblivisci, quibuscum suavissimè & conjunctissimè vixerimus.

Mihi verò ad scriptionis meae calcem de proximo jam recurrenti contestari illud lubet, narrationis meae fidem oculatam esse, hau∣stamque ex intima viginti & amlpius annorum consuetudine, quae mihi cum Pinello intercessit, & praescripsisse me mihi veri rectique lineas,

ultra quas minime transilirem. Inopiam rerum dis••iteri aut excusare consilium non est; cum nemini non pateat quantas immatura Cosmi mors offuderit scriptioni nostrae tenebras, quas ego dispellere fru∣stra diu nixus sum. Exoptabat ille perfici propositum hac de re meum, exhibuisset adversaria, schedia, indices librorum, Epistolas ad patru∣um scriptas à doctissimis viris: instruxisset ille me elegantissima supel∣lectile notarum, observationum, adversariorum; at ille dolendus de∣flendusque nobis abiit, abstulitque secum invidia fati universos amores nostros. Mihi viam tentasse aviam plane, & difficilem satis erit, ip∣samque velut digito intendisse alicui, quem juverit Bonus Eventus, ea proferendo, quibus nos destituti, exegimus tamen aliquid non sine fructu, & delectatione studiosorum, quibus haec nostra Damus, Dicamus.

Notes

• * 1.1

  〈◊〉〈◊〉. in prae∣••••t. lib. 1. de ••a••••. Relig.
• * 1.2

  •…•… dianus 〈◊〉〈◊〉. in con∣sul. Manl. Theo. in pri••▪
• * 1.3

  〈◊〉〈◊〉. 16. lib 7.
• * 1.4

  Lib. de Clar•••• Ligurib.
• * 1.5

  Lib. 1. cap. 〈◊〉〈◊〉▪
• * 1.6

  •…•… g. Georgic. lib. 〈◊〉〈◊〉.
• * 1.7

  Cic. Epist. 7. ad Treb. lib. 6. fem.
• * 1.8

  Plutar. lib. 5. de placit. philoso∣ph. c. 18.
• * 1.9

  •…•… strat. lib. 1.
• * 1.10

  Bar: Marant.
• * 1.11

  Lib. 2. Cap. 7.
• * 1.12

  Jacob. Rusin. Patav.
• * 1.13

  Dialog. Symb. Heroic.
• * 1.14

  Claudianus. Panegyr. in con∣sula. Manl. Theodor. in Princ.
• * 1.15

  Matth. c. 10.
• * 1.16

  Pind. ode IV.
• * 1.17

  Inprinc. Me∣thod simpl. Me∣dicament.
• * 1.18

  Lib. 4. epist. selectior. viro∣rum illustrium.
• * 1.19

  Lib. 4. epist. 5••
• * 1.20

  〈◊〉〈◊〉 lib. epist.
• * 1.21

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉.
• * 1.22

  Demosthenes. Juvenalis. Sat. x.
• * 1.23

  Epist. cent. 〈◊〉〈◊〉 ad Italos & Hispanos.
• * 1.24

  Hor. ad Pi •…•… .
• * 1.25

  Joan. Pi••••s in epist. ad Andr. Corneu •…•… .
• * 1.26

  Lib. 4. epist. 5.
• * 1.27

  •…•… rentius P••gnori••s.
• * 1.28

  Cic. lib. 2. de off.
• * 1.29

  Apud Columel. lib. 12. de re ••ustic. c. 2. •…•… .
• * 1.30

  Praesat. de jure Provinc.
• * 1.31

  Lib. de vino & aqua.
• * 1.32

  Praefat.
• * 1.33

  Ex libro cIIX. historiarum.
• * 1.34

  Apuleius in Florid. lib. 4.
• * 1.35

  Sigon. in praef. lib. 1. de aentiq. jur. provinc.
• * 1.36

  •…•… gonius
• * 1.37

  Biblioth. De no∣tit. utri, Imper.
• * 1.38

  Plin. jun. lib. 3. epist, ad Mare.
• * 1.39

  Hier. G •…•… . in vita ej •…•… . Card.
• * 1.40

  De instit. Tra∣jam. Imper.
• * 1.41

  Lib. 1. Satyr. 2.
• * 1.42

  Lib. 8. epist. 15.
• * 2.1

  Cent. 3. epist. ad Italos & Hispa∣nos.
• * 3.1

  Ead. cent.
• * 3.2

  Epist. 6••.
• * 3.3

  Epist. 76.
• * 3.4

  Epist. 78.
• * 3.5

  Cent. 2. Epist. 24.
• * 3.6

  Greg. Nazian. in laud. Atha∣nasii.
• * 3.7

  Lucr. lib. 6.
• * 3.8

  〈◊〉〈◊〉. Ge••••li••. 13. 〈◊〉〈◊〉 15.
• * 3.9

  Epod. od 2. Lib. 2. od. 10.
• * 3.10

  Rhet. lib. 1. 〈◊〉〈◊〉. 5.
• * 3.11

  Philo••••er. lib. 〈◊〉〈◊〉.
• * 3.12

  Lib. 1. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉.
• * 3.13

  Lib. 1. 〈◊〉〈◊〉. l. 〈◊〉〈◊〉.
• * 3.14

  Ecc. c. 〈◊〉〈◊〉.
• * 3.15

  〈◊〉〈◊〉. apud Ci••. 〈◊〉〈◊〉 lib. 〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉. p.
• * 3.16

  〈◊〉〈◊〉. lib. de 〈◊〉〈◊〉. c. 9.
• * 3.17

  Sen. epist. 9••.
• * 3.18

  Statius lib. 3. Sylv. ad Clau∣diam uxorem.
• * 3.19

  Cicero. lib. 1. de orat.
• * 3.20

  Cicer. Tuscul quest. lib. 5.
• * 3.21

  Liv. lib. 22.
• * 3.22

  〈◊〉〈◊〉. cp. 83.
• * 3.23

  Idem cap. 1. de 〈◊〉〈◊〉.
• * 3.24

  In P. edag. Ii. cap. 10.
• * 3.25

  1. Lip. Manu∣duct. lib. 2. Dissertatio XV.
• * 3.26

  Epist. 20.
• * 3.27

  Corn. Nep. in vita Pompon. Au •…•… .
• * 3.28

  De Sestert.
• * 3.29

  Epist. 16. lib. 7.
• * 3.30

  Nazianzeni o∣catio in laud. Magni Basilii.
• * 3.31

  Epist. 8.
• * 3.32

  Cic. in orat. tro Archia.
• * 3.33

  Aenei••. l. b. 〈◊〉〈◊〉.