Eadmeri monachi Cantuariensis Historiæ nouorum siue sui sæculi libri VI res gestas (quibus ipse non modò spectator diligens sed comes etiam & actor plerunq[ue] interfuit) sub Guilielmis I & II & Henrico I Angliæ Regibus, ab anno nempè salutis MLXVI ad MCXXII potissimùm complexi. In lucem ex bibliotheca Cottoniana emisit Ioannes Seldenus, & notas porrò adjecit & spicilegium.

Ioannis Seldeni, AD EADMERVM & Notae & Spicilegium.

Pag. 2. lin. 9.

QVI NON PRIMÒ FVERIT HOMO REGIS ET DE MANV ILLIVS EPISCOPATVS VEL ABBATIAE INVESTITVRAM.] Obtinebat aeuo illo superiore mos so∣lennis, atque ante Normannorum etiam aduentum hîc vsitatissi∣mus, vt majorum gentium Antistites sacri, Episcopi nimirùm & Coenobiarchae (qui saltem in clientela Regia) à sacris Ecclesiarum corpori∣bus electi, quin saepiùs etiam, spretis omninò corporum sacrorum suffragijs, in Aulâ designati, Annuli & Baculi Pastoralis siue Pedi traditione, in Digni∣tatis [ 20] possessionem à Regibus nostris, jure auito nixis, mitterentur. In Glasto∣niensis Coenobij priuilegijs, apud G. Malmesburiensem de gestis Regum lib. 2. cap 8. Rex EDGARVS Monachis Electionem sui Abbatis perpetuò manere censet, sibi verò suis{que} haeredibus, tribuendi fratri electo Pastoralem Baculum, potestatem retinuit. Atqui idem autor alibi Electionem Praesulum & Abbatum tempore An∣glorum penes Clericos & Monachos fuisse scribit, vti videre est in libro ejus 3. de gestis Pontificum, vbi de Edmundo Episcopo Lindisfarnensi agit. Verùm ci∣terioribus aeui Saxonici annis, siue Regum tantummodò gratiâ siue Aulicarum partium studijs, sacri hujusmodi honores delati, &, neglecto prorsus suffragio∣rum jure, eodem ritu donati▪ De ea re luculentissimum perhibet testimonium [ 30] Ingulphus Abbas Crowlandensis, qui GVILIELMO I. coaetaneus. A multis, inquit, annis, retroactis, nulla electio Praelatorum erat mere libera & Canonica. Sed Omnes Dignitates tam Episcoporum quam Abbatum per Annulum & Bacu∣lum Regis Curia pro sua complacentia conferebat. Egregium porro ritus hujusce adijcit exemplum de WULGATO Coenobiarcha Wegelandensi in Crowlan∣densem ita creato ab EDWARDO Confessore; vnde liquet etiam solenne fuisse, demortuo Antistite, Baculum illud Pastorale (puto & Annulum) à destinato ad hanc rem Sacri corporis nuncio, Regi, qui suo arbitratu su••rogandum An∣tistitem eo insigniret, exhiberi. GERVASIVS etiam Dorobernensis in decla∣matione seu, vt vocat ipse, imaginatione Ms. contra ROBERTVM Abbatem [ 40] S. Augustini Cantuariensis; LANFRANCVS, inquit, petiuit Regem (GVI∣LIELNVM nempè I) vt sibi donationem Abbatiae (S. AVGVSTINI scilicet) concederet sicut omnes Praedecessores suos constat habuisse. Respondit Rex & dixit se velle omnes Baculos Pastorales Angliae in manu tenere. Annales item Lichfel∣densis Ecclesiae Mss. Vs{que} ad illa tempora (de HENRICI I. aeuo verba fiunt) Reges conferebant omnes Episcopatus in Anglia per inuestituram Annuli & Baculi. compluria ejusmodi passim occurrunt. Quàm controuersiosa res esset, fusiùs paret ex autore hoc nostro atque alijs qui ejusdem saeculi res narrant. Caete∣rum vtcun{que} hujusmodi juri renuntiatum fuerit ab HENRICO I. (ita enim scribunt) in aliquo tamen vsu diù postea durâsse videtur. Quod elicere fas est [ 50] ex IOANNIS Regis diplomate quo Baculi Pastoralis, in Coenobiarcha Nuteleiensi designando, tradendi jus GVILLIELMO MARESCALLO Pembrochiae Comiti transtulit. Idem, ni fallor, concessit quod jus Patrona∣tus Coenobij Iurisconsulti postea nominabant. verùm ecce ipsa diplomatis ver∣ba

descripta ex tabulis Regijs, quas Cartas vocant, anni 2. Ioannis Regis membran. 26. num. 118.

IOHANNES Dei gratia &c.

Sciatis nos propter amorem quem erga dilectum & fidelem nostrum WILLIELMVM MARESCALLVM Comitem Penbroc habuimus, & propter bonum & fidelem serui∣tium quod ipse nobis fecit, dedisse & concessisse & hac Carta nostra confir∣masse ei & haeredibus suis donationem Baculi Pastoralis Abbatiae de Nute∣lega quae est in feodo suo, habendam & tenendam imperpetuum cum omni∣bus [ 10] rebus & libertatibus & liberis consuetudinibus ad donationem Baculi Pastoralis pertinentibus. Quare volumus & firmiter praeoipimus quòd praedictus WILLIELMVS MARESCALLVS, & haeredes sui post eum, habeant & teneant de Nobis & haeredibus nostris praedictam donatio∣nem Baculi Pastoralis benè, & in pace, liberè, integrè, plenariè, & honorificè, cum omnibus libertatibus, & liberis consuetudinibus suis.

Testibus R. Com. Mellent, & R. Com. Cestr. R. Com. Leic.

Dat. per manum S. Wellen. Archidiac. apud Regulam 16. die Augusti, Anno Regni nostri secundo.

[ 20] Ne{que} apud Anglos viguit duntaxàt hic mos. Frequens idem ipse reperitur tum in Imperio Romano, tum in Galliarum regno, alibi; qua de re, praeter O∣thonem Frisingensem, Sigebertum at{que} alios quamplurimos Historicos veteres, eos maximè qui res HENRICI Imperatoris IV. & ejusdem nominis I. Regis Anglorum conscripsere, consulendi inprimis sunt Sigonius de Regno Italiae lib. 4. 9. 10. & 11. Baronius tom. 11. Ann. M. LXXVII. & posteà saepiùs, Cheru∣binus de Nursia in Bullarij tom. 1. pag. 16. & 17. Binius Concil. tom. 3. part. 2. in VRBANO, CALIXTO & PASCHALI secundis, Renatus Chop∣pinus de Domanio Franciae lib. 2. tit. 1. §. 6. & seqq. & de Sacra Politia lib. 1. [ 30] tit. 7. §. 22. & 23. cum eis quae obiter de hac re leguntur apud Iuonem Carnotensem in Epistolis, Goffridum Vindocinensem in Opusculis & Epistolis, atque in Cujacio ad lib. 2. de Feudis tit. 3. qui, Episcopatus, inquit, imo & omnia Feuda antiquo more Gallico per Annulum & Virgam, quod dicebatur par Rain & par Baston, conferbantur. Rain pro Annulo, vt hodiè Germanis Reing. Quod etiam planè Anglicanum est Ring. Adde, si placet, Gratian. Dist. 63. c. 22. Hadrianus. & plura de hoc jure adnotata habes in Serenissimi Regis paraenesi ad Principes Christianos. Id ipsum, quantum saltem ad Pedi tradi∣tionem spectat, dicendum de Imperio Orientis; quod luculentèr ostendunt & Georgius Phranzes in Chronici Constantinopolitani lib. 3. cap. 19. & Ma∣laxus [ 40] Peloponesius in historia Patriarcharum. Cum enim, electo in Patriarcham GENNADIO SCHOLARIO, MVHAMEDES II. Turcarum Imperator super ri∣tus in creando Patriarcha adhiberi solitos, Sacros Vrbis ordines rogitabat, re∣sponsum est, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (ità se habent barbara recentioris Graeciae vo∣cabula) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, hoc est, Dare solebat Imperator in Patriarchae manus Scipionem seu Pedum (quod 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 heic & interdum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocatur) at{que} ita accepit manu sua Imperator Pedum, & in Patriarchae ma∣num tradidit. Sed videsis eundem Malaxum in HIEREMIA Patriarcha. Ad vetustius illud apud majores nostros Inuestiturarum, vt vocabant, jus spectat [ 50] id quod habetur in EDWARDI Regis III. literis, ad Romanum Pontificem & purpuratorum collegium datis, quibus juri sibi à majoribus transmisso aduersari meritò asserebat quòd Episcopum aliquem in Anglia electum Romanus Ponti∣fex sacris solennibus in Dignitate prius, etiam tunc temporis, firmaret quàm regius accederet electioni assensus. Nam Progenitores, inquit, nostri qui àudùm

fundarunt & dotarunt Ecclesiam, singulas Cathedrales Ecclesias regni nostri va∣cantes olim liberè contulerunt Regio jure suo (quod ipsum est vetustum Inuesti∣turae Ius) sed postmodùm, ad supplicationem Cleri ac reuerentiam & rogatum sum∣mi Pontificis qui tunc vniuersali praesidebat Ecclesiae, concessit Dominus Rex An∣gliae qui tunc erat Capitulis Ecclesiarum Cathedralium quod cedente vel decedente loci Pontifice, Sacrorum corporum votis alius esset designandus qui tamen ne∣cessariò solennem Regis assensum, tametsi non Inuestiturae Formulam quam diximus, expectaret. Extant literae illae in Tabulis Romanis anni 9. & 10. Ed. 3. n. 3. &. 4. Decessorem autem, quem intelligit, puto, heic EDWARDVS, est IOANNES Rex, de quo vide, si placet, Matthaeum Paris. pag. 342. edit. [ 10] Londinensis. Recentiora quae hanc rem attinent consultò praetermittimus.

Ibidem lin. 11.

EXCEPTIS DVOBVS EPISCOPIS, ERNESTO VIDELI∣CET ATQVE GVNDVLPHO.] Nam Antistitum Roffensium subro∣gandorum jus erat olim penes Archiepiscopos Cantuarienses, quod singulare priuilegium (jure enim communi, Episcopatuum Patronus, apud nos, duntaxàt Rex semper habitus est) passim occurrit in vetustis Cantuariensis Ecclesiae tabu∣lis. & videsis Ioscelinum Antiq. Ecclesiae Brittannicae in vita Chicheleij, & Cart. 16. Reg. Iohan. membr. 6. & Dors. 5. in Archiuo Regio. & Bracton. lib. 5. de [ 20] exceptionibus cap. 4. §. 8. In Codice item Coenobij Dunstaplensis Ms. legimus; Anno M. C. LXXXII. Walterus Roffensis Episcopus obijt, cui Gualeranus Archidia∣conus substituitur, qui per textum Euangelij de manu Archiepiscopi (RICHARDI nimirùm, qui sub HENRICI II. Rege praefuit) spiritualem causam Episcopa∣tus; per Annulum autem, Regalium possessionem accepit. Landauensis item Ec∣clesiae Patronus olim Comes erat Glocestriae, quod occurrit in Cod. vet. Ms. in Archiuo Fiscali, Diplomatum scilicet Pontificiorum, pag. 166. atque alibi non semel. Sodorensis etiam Episcopij in Manmia, Patronus habetur hodie Derbiensis Comes, vtpote, jure auito, Insulae Dominus.

Ibidem lin. 16.

DEO SACRISQVE CANONIBVS CONTRARIVM.]. Veteres quos hìc intelligit Canones sunt, puto, Canon. 31. ex ijs qui Apostolis tribuuntur, & OEcumenicae Septimae Synodi, quae Nicaeae habita est, Canon. 3. praeter alios superioris aeui apud Gratianum repertos Dist. 63. Concilij Romani sub Gregorio VII. Canonem 5. Synodi Antiochenae Canonem 23. cum Causae 16. quaest. 7. c. 16. Alij sunt recentiores de quibus mox obitèr. At vero vtcun∣que Canonibus priscis adeo cautum fuerit, ne Principes Episcopos aut insti∣tuerent aut designarent, aut designatos seu electos in dignitatis possessionem mitterent; in vtroque tamen Imperio, tum Occidentis tum Orientis, Caesa∣rem [ 40] jus, vti Anglorum, Gallorum item, aliorum{que} regnorum, siue sanctiones siue mores aduersabantur; & Antistites sacri à Regibus instituti occurrunt fre∣quentissimi. De Occidente atque alijs Regnis, satis id notum est, ex ijs locis quae supra adnotantur de Investiturarum ritu. Et de Oriente, Theodorus Balsa∣mon Patriarcha Antiochenus, juris Peritissimus, ad Synodi Carthaginiensis Canon. 16. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, inquit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est, Imperatori competit jus, Episcopatum in Metropolim mutare, & à propria Metropoli alienare, quin & Diocoeses Pontificum disterminare, at{que} de no∣uo Episcopos & Metropolitas constituere. Eundem item Theodorum videsis ad [ 50] Can. 4. Concilij Chalcedonensis.

Pag. 4. lin. 2.

WENTANVS EPISCOPVS.] Wintoniensis nempè. Wintonia enim Ptolemaeo & Antonino, Venta dicitur Belgarum, hodie{que} Caer-guent

Cambro-Britannis; vndè Ventanus & Wentanus saepiùs apud vetustiores Mona∣chos; & deprauatè pro eodem Wenlanus in Codicibus impressis Guil. Malmes∣buriensis de Gest. Pontificum lib. 1. pag. 117. b. Edit. Londin.

Ibidem lin. 21.

QVAE VSQVE IN QVADRAGINTA OCTO TEMPORE RE∣GIS EDGARI NOVA SVRREXERANT.] Eximus enim Coe∣nobiorum & instaurator & auctor EDGARVS Rex, at{que} ad DVNSTANI hortatum formatus, eorum, qui vitae solitariae nomina dederant, amantissi∣mus [ 10] erat, Presbyterorum siue Clericorum aliorum coetibus nimiùm infensus. Consultò praetermittens quicquid apud editos historicos de ea re legitur, haut intempestiuè hic adnoto Institutiones ab eodem Rege promulgatas quae Monasticae per totam Angliam Reipublicae tunc temporis reparatae siue sodalibus, vtriusque sexus, Benedictinis, viuendi normam praebebant. At{que} earum sanè etiamnum extat exemplar vetustissimum tum Saxonicè tum Latinè characteribus perpulcris exaratum, quod fideliter exscriptum, vtro{que} etiam idio∣mate, exhibere hic visum est; ne{que} aliâ formâ quàm in ipso exemplari reperitur, vbi verbum verbo redditur, at{que} ita, puto, vt non tàm propriam idiomatis Saxonicì syntaxin & ordinem quàm singulorum vocabulorum significationem indicaret.

[ 20] PROHEMIVM REGVLARIS CONCORDIAE AN∣GLICAE NATIONIS MONACHORVM SANCTI∣MONIALVMQVE ORDITVR.

SEƿuldor fulla ƿitudlice. Cristes gefultumigendre gyfe. En∣gliscra & oþra þeoda ƿiðinnan embhƿirft Brittisces Iglandes ƿuni∣gendra [ 30] Cing aeþclboren. fram ongimendre his cyldhades ylde þeahþe. sƿasƿa seo geƿunaþ yld. myslicum bruce ðeaƿum. & sƿa þeaþ gesyþe midgod∣cundre aethrinen. Abbude sumon geornfullum mynegiendum & Cynelicne sihtes geleafan ƿeg gesƿuteligendum. ongann maerlicc God ondraedan. lufian & ƿurþian; Scinendum litlun vel aetƿega geleafan spearcan. ydel∣nysse mid slaeƿðe adiligud acƿune. Mid hƿilcum haligra ƿorca gearnungum on hatne fullfremednysse ƿylm beon on aelet he mihte. geornfullice asineagian carfull he on gann; Afundenum geƿistlice. þaet þa halgan Minstru. on mislicum hys cynerices stoƿum. tororene & fornean Drihtnes ure Haelendes Cristes þcoƿdom forlaetene gymeleaf∣lice

aettredon. Ðrihtnes on bryrd mid gyfe. mid micelre modes blis∣se efstende aeghƿara stoƿa gerysenlice geendstalude. & utadraef∣dum gymeleasra Preosta filþum. na {that} an Monecas. ac cac My∣necyna eac. faederum & moddrum gesettum. to Godes þeoƿdome [ 10] aeghƿar geond sƿa mycele hys rices rymþe esfullice he gesette, vbique per tantam sui regni amplitudinem deuotissimè constituit, & mid godum eallum gegodiendum bliþe he geƿelegude. Cynelicre ƿitudlice gebrocen þenunge, sƿasƿa Hyrda Hynde carfull fram reaflum ortryƿra geaglum. sƿilce gymcendum ƿulfa gomum vel hracū. þa sceap. þe Ðrihtenes forgifendre gyfe. geornfull he gegaderude beƿerigen∣de [ 20] he generude; & hys gemaeccean mynecyna mynstr∣clusan sƿa unearges mid gepunan Hyrdes heo beƿerude. sƿiþƿaerelice he be∣bead. {that} þitudlice ƿaepnmann ƿaepnmann ƿifmann ƿifmannum buton aenigre ƿenan tƿynunge geheolpe. Regulicre ƿitudlice Haeliger faeder [ 30] richtinge ƿurþlice onfangenre. ge Aebbudas sƿiþe manega ge eac Aebbu∣tissan. mid him vnderþeoddum gebroþra & systra geferscypum. halge∣na fylian fotsƿaþu mid anum geleafan. na sƿa þeah mid anum þeaƿes geƿunan. togeflices mid mycelre hygdan geblyssunge. Mid þilcum ƿi∣tudlice [ 40] & þus mycelum bigendge þaes forsaeda Cyneg maerlice gegladude. ac tanto studio praefatus Rex magnopere delectatus, diglu gehƿilce mid geornfulre care smeagende. synoþlice gemot aet ƿintan caeceatre beon gedemde. & þar ƿord mynegyendlice & gesibsume on bocfelle hluttorlice aƿritene sƿiþe eadmod he asetide. & ealle Cristes [ 50] on bryrd mid gife. hemynegude. þaet hi efenþƿaere midgelicum þeaƿas

geƿunan. haligas & acos géefenlaetēde faedras. regullice beboda mid faestum geþances ancran gehealdende nate hƿan tƿyiccende ungeþƿaerudon. {that}na un∣gelic & mislic anes regules & anes Eþeles geƿuna bysmorlice tale hali∣gre drohtnunga ongebrohte; Ðyses heah yldestan Cynges mid smeagre [ 10] mynegunge gastlice on brirde na {that} an Bisceopes. ac eac sƿilce Abbudas & Abbutissan þaet sƿilcne & sƿa micelne hige earnudon habban Lareoƿ. uƿƿastrehtum to roderum hādum ofmaete heah sittendun þancas. ƿill fae∣gaenes gereccean hyna yld••n. ƿitud sona hys haesum mid ealre modes [ 20] smeaunge bliþelice hyrsumgende. & haliges ealdres ures la∣ra mid þam þaene Eadgan mynian he hygde {that} na {that} an roma∣niscra ic eac sƿilc franciscra ƿyrþlice Cyrecena geƿunan. niƿre Engla Cyrcean. geƿlitegendo he gesette. ƿyrþigende. to geclipedū▪ Floriscū Mo∣necum [ 30] þaes Eadigan & eac þaes healican mynystres þaet brymum

ys genemned naman. Munecum. aeghƿylce of ƿurðum hyra þeaƿum ƿurþfulle gegadriende. sƿa sƿa beon Hunigcamb teares mid mislicum felda blosanum on anre hyfe. sƿa þas þeaƿa geƿunan to lyfes ƿyrðnysse & regulicre gehealtsumnesse ƿerednesse {that} fram þam þe ƿaeg cynelicne [ 40] beboda Drihtnes buton gilpes leahtre mealcliðe nu gyt Eadmodlice mandatorū Domini abs{que} iactantiae vitio lactei adhuc humilitèr staeppa ð utanyddre snoffan aemyldnysse buton ceorunge. aeƿlice dren∣ce beon aburged myd lufƿendum. & graedige mid luflicre hi mihton beon gefylled cstfullnesse gemetlice. mid mycelum & fremfullum gesceades to∣dale. [ 50] Cristes middaneardes Haelendes gefultumi gendre gyfe. on þysse gehƿaedon gesetton bec.

Ðaet na ƿitudlice syndrige. gyf hi hyra. {that} na geƿyrðe. findele on hyra ƿisan þristfulle gecuran. þaene maerustan halige hyrsumnysse ƿaestm. sumre ƿyþerƿyrdnesse ƿritan on unnet besƿicene earmlice forleton. & oððe neah ma þaenne Munecas oððe Menn ƿaeron geðuht aeƿlice; behat Ðrihtne vrum Haelendum Criste anmode [ 10] hy be heton & mid ƿedde gastlicum hi geƿaestnudan hi. lyfe gesiðan. geoce regules vnder ðeodde, ðas amearcudan þeaƿa geƿunan mid geme∣tenelicre openlice healdan drohtnunge.

Oðer. aeghƿilc on diglum gebedhuses stoƿum on sƿa micelum sƿa [ 20] Haliges gastes gyfe mildelice ontiht synder lypum, geƿitan gode mid godra ƿeorca ƿaeccean ƿaedlice bruce gebedum.

Ðaet to soðan se aeþela ðysses eðeles AErcebisceop, mid fo∣reƿitigum ðurhblaƿen gaste to getrymmene þaes foresaedan Synoðlicre [ 30] gegaderunge gemot. gleaƿlice & ƿislice to gehihte. {that} geƿistlice. naenig Muneca oððe aeuiges heahran hades ƿer oððe neoðeran dyglu Mynecena dyrstig ingan farendra geðristlaehte, & hþa ðe gastlices anþealdes Ealdorscipe to lare note. na to ƿearuldlicre [ 40] ricetere mihte ofer hig begað. sƿa hyra sƿase Eadiga minegað digla gemaetlice foresceƿian togang. {that} hyra regu∣les gehealdsumnesse nates hƿon ongean cƿeþan.

Ðaet sylf riht gelyfedrum regulicum geoce underþeoddum to begy∣menne [ 50] ƿe gedemdon. na {that} þa þe ongeƿunan faedra for þane Cynge & ƿel∣dondum

of þaera ƿeldaedum. Criste gifendom. ƿe synd fedde þmg raedene an gebaede geƿunlice ƿe singað. mid micelre sƿifnysse syngende god sƿy∣þor to yrsunge unbesceaƿudlice. {that} na sige. forðclypian þaenne forscéaƿu∣dlice to synna forgifnyssa umlaðian. Sƿa ƿitudlice. minegiende fae∣der [ 10] urum ealle to daelendlice singende hydryman. {that} geþange ure geðƿaerige stefne ure. & {that} si gefylleo {that} Aepostolice. lc singe on gaste. ic singe & on geþance; gyf soþlice for aenigre neade ahƿaet ƿiþutan gemenne regulices þeaƿes geƿunan to icenne byð. sƿalange [ 20] hyt sy gedon oð {that} se intinga for þam hit is gedon, Cristes gefultumi∣gendre gyfe. sigebet & {that} forhogudre ƿiðerƿerdnysse ƿrytan þanc∣fullust hyrsumnysse si begeten ƿaestm & grad se regullica an þam ys geboden {that} nanðing na do se Munuc buton {that} gemennes Mynestres [ 30] regul oþþe yldrena syn geminegude bysena. geosmlicost si ge healdon; nateshƿon leng þristlice geƿunan si healdan mid dyrstygnesse buton geþeahte Synoþlicum gecoren & betaehte mid gesceade maegena ealra meder fram eallum byþ rihtgelyfedum; Onforspaecenum ƿitudlice sy∣noðlicum gemote {that} to understandenne micelum ealle gedemdon {that} [ 40] Aebbuda & Aebbutissena cyre mid Cynges geþealite & mid raede halges regules ƿaere gedon mid lare.

Bisceopa eac cyre. eallsƿa Aebbuda. ••lacahƿar on sede Bisceoplicum Monecas regullice drohtniað. gyf drihtenes unnendre gyfe. sƿilcre þeo∣ginege [ 50] þar Munuc beon gemet maeg; Ðasylfum gemete hit si gedon

na oþrum aenigum gemaete þaeane þaere sylfan hi synd drohtnunge fram aenigum sigeðrist.

Gyf soþlice dysigdome gelettendum oððe synnum geearedum sƿile ðe sƿa miceles hades ƿurþscype ƿyrþe sig on þaeresylfan gefaerraedene [ 10] beon gemet na maeg of oðrum cuðum Moneca Minstra mid an∣raedum Cyneges & gebroðra þam beon gehalgod he seal geþeahte sigeco∣ren; Se geh••dud geƿislice Bisceop on eallum þaenesylfan þeaƿ regu∣licre mid Munecum hys þaene se Aebbud hylt regulic mid geornfulre gemene & sƿiþust mid ormaetre ealneƿaeg buton gesƿicinge gehealde; [ 20] Ne Bisceoƿhades intingan reguler beboda oferƿrut oððe ofergittol þristlice betƿixsende ac sƿa mycelum sƿa he oferstihð & ƿeorce.

þeoƿurdlicra Ealdorscype {that} ne to mycelre hryre hynðe ealsƿa hƿilum gelamp. earmlice become mid mycelum embeþance & [ 30] mid amansumunge beon onfangen Mynstrum on halgum ƿislice for∣beodende. Cinges huruþinga & Cƿene hlafordscype to halgre stoƿ mun∣de & to Cyriclicre aehte fultum mid ƿillan symle gyrnan geƿiscendlicum ealra snoterlicust higheton. [ 40]

To Cynges soðlice neode & Cƿene faederas Mynstra & Mod∣dra sƿa aft framige. to haliges Mynstres ðam hi ofer synt note mid Godes ge & regules gehealtsumnesse eadmodliee to gan.

Ricum na forintingan to gereordigenne ac for Myns∣tres [ 50] note & beƿerunge sƿa aft sƿa hit fremige ongean gangende piðinnan oððe ƿiþutan Mynstre leafe hi habban. ƿiðinnan

Ridende soþlice oððe faeþan faer donde. na ydelum spellum hi ge∣aemtgan. ac oððe seamsangum hig þeaƿian oððe be þing neod behaefum on alyfedom tyman hi spaecan.

Ðisse besceaƿigende {that} tida regollice na ridende ac of horsum lih∣tende [ 10] cneoƿigende. buton daeg freols hit beo. gedafenlice. sƿa sƿa hi magon. mid godcundra on bryrnysse. hi gefyllan.

Siþigende soðlice na gunglingas ac geþugene ðaera mynegunge hi beon gebeterude. mid him on geferscipe gelaedan. Aet ham sodlice ƿuni∣gende [ 20] na {that} an gebroþru ac eac Aebbudas sam gunge oððe cildru mid earmum clyppende oððe mid lippum leohtlice cyssende. ac mid lufƿendum modes ƿillan. buton ƿordum hi ƿigendum. arƿirþlice mid mice∣lum ƿaerscype lufian. Ne to hyrsumnysse syndrige aenigne hyra. [ 30] ne hura under gaftelices þinges gyrincge aenlyfigne ut laedan geþrist∣laetean ac eal sƿa se regul byt unde hys hyrdes ƿaeccean vel gymene syngallice ƿunige.

Ne se hyrdes mid syndrigum aenigum cilde butan ðriddan se geƿitnyss aet stande to farenne leafe haebbe ac mid geƿunan mid [ 40] ealre-scole. gif ðing gesceadlice sƿa gearnð. ðyder neod ys. under sƿi∣gean oððe sealmsangum on þeoƿigende mid bletsunge he fare.

Tuna soþlice embe faer. buton neod mycel togenyde. & ned be hefes gerades to dal {that} dihte vel scifte. ƿorigende nates hƿon gelom lae∣ceon. [ 50]

ƿoruld manna soðlice gebeorscypas. buton faerunga faeres cumlyð∣nys unmindlunga ofer becume. on nane ƿisan mid þristnysse dyrsti∣gre na ða Ealdras na ða underðeoddan geneosian geþristlaecean.

Bigleofan mid geƿihte gemete & getele. serud. faesten. for∣haefednesse. [ 10] ƿeccean. sƿigean. hyrsumnesse god & oðre gehƿilce þa Mundboran ures þas Eadigan Benedictes gesetednesse ƿillice ƿe onfengon. Drihtnes ures Haelendes Cristes geunendre gyf. mid eal∣lum maegenum gehealdende;

Be geƿuntlicum ðas haligun regules þeaƿum samðe fram þam forsaedon [ 20] faeder Benedicte samðe fram haligum aefter fyligendum & ge efenlae∣cendum hys. daelmaelum mid þaes micelum domes tosceade. mid synga∣lum gehealdað geƿunan. foresedan Cynges mynegunge gegodude & yl∣drena haesum getrymede carfullice. ealsƿa ƿe be heton, on sƿa micelum [ 30] sƿa mihta helpað. & gastes haliges gifu on tiht. to lufƿendre broþerlicre annysse gehealdrumnesse þritende uton onlihton. {that} fram him aeces lifes eadlean ealle anraedlice & bliðlice gehealdende onfon. se ðe deþ anmode. ðaet is anes þeaƿes ear∣dian [ 40] on huse, ðar is Cyning God Godes & faemnan sun•• ƿe mid in domo; vbi est Rex Deus Dei & Virginis filius, qui cum faeder & Halgum gaste leofað & rixaþ God on ƿorulda ƿo∣ruld.

Gloriosus etenim EADGAR Christi opitulante gratia, An∣glorum caeterorū{que} gentium intra ambitum Britanniae Insulae degen∣tium Rex egregius, ab ineunte suae pueritiae aetate licet, vti ipsa solet aetas, diuersis vteretur moribus, attamen respectu diui∣no attactus, Abbate quodam assiduo monente ac Regiam Catholicae fidei viam demonstrante, caepit mognopere Deū timere, [ 40] diligere ac venerari. Radiante paulatim fidei scintilla, ne o∣tiositatis torpore explosa delitesceret, Quibus sanctorum operum meritis in feruidum perfectionis ardorem accendi valeret, studiose percunctari sollicitus caepit. Comperto etenim, quod [ 50] sacra Coenobia, diuersis sui regiminis locis, diruta ac pene. Domini nostri Ihesu Christi seruitio destitnta negligen∣tèr

tabescerent, Domini compunctus gratia, cum magna animi ala∣critate festinando vbicun{que} locorum decentissime restaurauit, eiectis∣que negligentium Clericorum spurcitijs, nō solum Monachos, verum San∣ctimoniales etiam, Patribus Matribus{que} constitutis, ad Dei famulatum [ 10] bonis••ue omnibus locupletans gratulabundus ditauit. Regali vtique functus officio, veluti Pastorum Pastor* 3.1 sollicitus à rabidis perfidorum retibus, vti hiantibus Luporū faucibus, Oues [ 20] quas, Domini largiente gratia, studiosus collegerit mumen∣do eripuit; conjugi{que} suae ALFRITHAE sanctimonialium man∣dras vt impauidi more Custodis defenderet, cautissimè praece∣pit; vt videlicet Mas Maribus Foemina Foeminis sine vllo [ 30] suspicionis scrupulo subueniret. Regulari itaque Sancti Patris BENEDICTI normâ honestissimè susceptâ, tam Abbates perplurimi quàm Abba∣tissae, cum sibi subiectis Fratrum Sororum{que} collegijs, sancto∣rum sequi vestigia vna fide, non tamen vno consuetudin•• [ 40] vsu, certatim cum magna* 3.2 studuerint hilaritate. Tali i∣gitur archana quae••ue diligenti cura examinans, Synodale Concilium Wintoniae fieri decreuit, illuc{que} verba exortatoria ac pacifica pitacio luculentissime caraxata humillimus destinauit, cunctos{que} Christi [ 50] compunctus gratia, monuit, vt concordes aequali consuetudinis

vsu, sanctos probatos{que} imitando Patres, regularia praecepta tenaci mentis anchora seruantes nullo modo dissentiendo discordarent; ne im∣par ac varius vnius regulae ac vnius Patriae vsus probrosè vituperiū san∣ctae conuersationi irrogaret. Huius praecellentissimi Regis sagaci monitu spiritualiter cōpuncti non tantū Episcopi, verùm etiam Abbates & Abbatissae quod talem & tantum meruerunt habere Doctorē, erectis ad aetherà palmis, immēsas celsi throno grates, voti cō∣potes referre non distulerūt. Nam ilico eius imperijs toto mentis [ 20] conamine alacriter obtēperantes, sancti{que} Patroni nostri GREGORII documē∣ta quibus Beatum AVGVSTINVM monere studuit, vt nō solū Roma∣nae verum etiam Galliarum honestos Ecclesiarū vsus, rudi Anglorū Ecclesia, decorando constitueret, recolentes, accitis Florensis

Beati BENEDICTI necnō praecipui Coenobij quod celebri Gent nuncupatur vocabulo, Monachis, quae{que} ex dignis eorum morib{us} honesta colligente, vti apes fauum nectaris diuersis pratorū floribus in vno alueario, ita has morum cōsuetudines ad vitae honestatem [ 40] & regularis obseruantiae dulcedinem vt ab his qui viam regiamincedunt* 3.3 depulsu nauseae tedio sine querela, legitime hau∣stu degustari libentissimo, ac auidi amabili possent im∣pleri [ 50] deuotione temperate, cum magna ac subtili Nationis dis∣cretione, Christi Mundi Saluatoris opitulante gratia, hoc exiguo apposuerunt* 3.4 Catlicello.

Ne igitur singuli, si suam, quod absit, adinuentionem suapte praesumptuosi eligerent, excellentissimum sanctae obedientiae fructum, alicujus arrogantiae fastu inopinate seducti, miserabiliter amitterent, ac Sarabaitae, vel fere, potius quam Monachi aut Homines viderentur, legitimum votum Domino nostro Ihesu Christo vnanimes vouerunt pactóque spirituali confirmauerunt se, vita comite, jugo Regulae deditos, has adnotatas morum consuetudines com∣muni palam custodire conuersatione.

[ 20] Caeterùm, vnusquis{que} secretis Oratorij locis, in quantum Sancti Spiritus gratia clementer instigauerit, peculiaribus, teste Deo, cum bonorum operum vigilantia consulte vtatur orationibus.

Hoc etenim DVNSTANVS egregius hujus Patriae Archiepiscopus, prae∣sago [ 30] afflatus spiritu, ad corroborandum praefati Synodalis conuentus conciliabulum, prouide ac sapienter addidit, vt videlicet, Nullus Monachorum vel alicuius altioris gradus vir vel inferioris secreta sanctimonialium audax ingredi lustrando praesumeret, & hi qui spiritualis imperij Prioratum ad disciplinae vtilitatem non ad saecularis [ 40] tyrannidem potentatus super eas exercent, ita suum, vt Beatus hortatur ISIDORVS, secretorum temperate praevideant accessum, vt earum regu∣lari obseruantiae minime contradicant.

Id solummodo Catholicis regulari jugo deditis adtenden∣dum [ 50] censuimus, ne eam quae vsu Patrum pro Rege ac bene∣factoribus

quorum beneficijs, Christo largiente, pascimur, intercessionis oramine consuetè canimus, nimia velocitate psallendo Deum po∣tiùs ad iracundiam inconsiderate, quod absit, prouocent quam proui∣de ad peccaminum veniam inuitent. Ita igitur, hortante Pa∣tre [ 10] nostro BENEDICTO, omnia distincte Psallendo modificentur, vt mens nostra concordet voci nostrae & impleatur illud Apostolicum, Psallam spiritu, Psallam & mente. Si autem pro qualibet necessitate quid extra communem regularis consuetudinis vsum addendum fuerit, tamdiu [ 20] agatur quoadus{que} negotium pro qua agitur, Christi opitu∣lante gratia, melioretur, & vt, contempto arrogantiae fastu, gra∣tissinius obedientiae adquiratur fructus, & gradus ille regularis, in quo praecipitur, vt nihil agat Monachus nisi quod communis Monasterij [ 30] regula vel maiorum cohortantur exempla, diligentissimè custodiatur. * 3.5 nequaquā vlterius praesumptuose vsu teneatur temerario nisi Concilio Synodali electum traditum{que} cum discretione virtutum omniū matre ab vniuersis fuerit Catholicis. Praefato aequidem Sy∣nodali [ 40] conciliabulo hoc adtendendum magnopere cuncti decreuerunt, vt Abbatum & Abbatissarum electio cum Regis consensu & concilio, Sanctae Regulae ageretur documento.

Episcoporum quo{que} electio, vti Abbatum, vbicun{que} in Sede Episcopali [ 50] Monachi regulares conuersantur, si, Domini largiente gratia, tanti pro∣fectus inibi Monachus repperiri potuerit. Eodem modo agatur,

nec alio quolibet modo dum eiusdem sunt conuersationis, à quoquam praesumatur.

Si autem, imperitia impediente, vel peccatis promerētibus, talis qui tanti gradus honore dignus sit in eadem congregatione [ 10] repperiri non potuerit, ex alio noto Monachorum Monasterio, con∣cordi Regis & fratrum quibus dedicari debet consilio, eliga∣tur. Qui ordinatus videlicet Episcopus in omnibus eundem morem regu∣larem cum Monachis suis quem Abbas tenet regularis, diligenti [ 20] cura & magnopere excellenti iugiter sine intermissione custodiat. Nec Episcopatus occasione, regulae praecepta timidus vel obliuiosus temeré intermittat, sed quantum excellat & opere.

Secularium verò Prioratum ne ad magni ruinam detrimenti, vti [ 30] olim acciderat, miserabiliter deueniret, magna animaduersione at{que} anathemate suscipi Coenobij sacris sapienter pro∣hibentes, Regis tantummodò & Reginae Dominium ad sacri loci muni∣nem & ad Ecclesiasticae possessionis augmentum, voto semper efflagitare optabili prudentissime iusserunt. [ 40]

Ad Regis verò obsequinm & Reginae Patres Monasteriorum matres∣que quotiens expedierit, ad sacri Coenobij cui praesunt, vtilitatē, cum Dei timore & regulae obseruantiâ humiliter accedant.

Potentibus vero non causa conuiuandi sed pro Mona∣sterij [ 50] vtilitate at{que} defensione, quotiens expedierit, obuiandi intra infráue Monasterium licentiam habeant.

Equitando autem vel pedites iter agendo, non otiosis fabulis va∣cent, sed vel Psalmodijs inseruiant vel de re necessaria opportuno tempore loquantur.

Hoc considerantes vt horas Regulares non equitando sed de Equis desi∣liendo [ 10] genuflectentes, nisi dies festiua fuerit, conuénientèr, vt potue∣rint, cum diuina compunctione, compleant.

* 3.6 Iterantes verò non iuuenculos sed adultos quorum ammonitione meliorentur, secum in comitatu ducant. Domi verò de∣gentes non solùm fratres sed etiam Abbates adolescentes vel puerulos non brachijs amplexando vel labris leuiter deosculando, sed ca∣ritatiuo animi affectu, sine verbis adulatores, reuerenter cum ma∣gna cautela diligant. Nec ad obsequium priuatum quempiam illorū, [ 30] nec saltem sub spiritualis rei obtentu solum deducere praesu∣mant sed vti Regula praecipit sub sui custodis vigilantia jugiter* 3.7 maneat.

Nec ipse Custos cum singulo aliquo puerulo sine tertio qui [ 40] testis assistat migrandi licentiam habeat; sed solito cum tota scola, si res rationabilis ita exegerit, quo necesse est, sub si∣lentio vel Psalmodijs inseruiendo, cum benedictione eat.

Villarū autem circuitus nisi necessitas magna compulerit, & necessariae rationis discretio hoc dictauerit, vagando nequaquam frequen∣tent.

Saecularium verò conuiuia, ni forsan itineris hospitali∣tas inopinatè superuenerit, nullo modo ausu temera∣rio nec Praelati nec subiecti adire praesumant.

Victum cum pondere mensura & numero, vestitum, jeiunium, ab∣stinentiam, [ 10] vigiliam, taciturnitatem, obèdientiae bonum & caetera quaéque quae Patroni nostri beati BENEDICTI traditione voluntariè suscepimus, Domino nostri Jesu Christi annuente gratia, to∣tis viribus custodientes.

[ 20] De consuetis sanctae regulae moribus tam à praedicto Patre BENEDICTO, quàm à sanctis sequacibus & imitato∣ribus suis, partim cum magna examinis discussione, 〈◊〉〈◊〉 va∣gi custoditis vsu, praedicti Regis monitu freti ac Pa∣trum [ 30] imperijs confisi sollicitè, vti polliciti sumus, in quantum vires subpetent, & Spiritus Sancti gratia instinxerit, ad caritatiuam fraternae vnitatis custodiam scribendo dilucidemus, vt ab ipso, aeternae vitae remunerationem cuncti concorditer & gratulabunde [ 40] conseruantes recipiant, qui facit vnanimes, id est vnius moris habi∣tare Patre & Spiritu Sancto viuit & regnat Deus in saecula saeculo∣rum. Amen.

Sequuntur Capitula XII. de Sacris Monachorum & solennibus Officijs, atque ea BENEDICTINIS praeceptis aptata, vnde etiam ipsissimus nonnun∣quam [ 50] orationis & procemij & capitulorum contextus petitur. Atqui, absolu∣tis capitulis hisce, Regia subjungitur Sanctio, quâ cautum est ne, demorruis Coenobiarchis, ea quae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Iurisconsultis Graecis dicta, & Releuiâ seu

potius Hereota nostratibus, ab ijs qui succedunt, fisco penderentur. Anteà enim pendi solebant, quod ex Sanctione ipsa, quam heic subijcimus, liquet.

Ðas foresaede tosoþan Cyning {that} he ðysse littlan boce endspaec∣eallsƿa anrgynn geleafullre & gesceadƿislicre forþahtincge mynegunge vti prohemium fideli ac rationabili exortationis monitu ongan riht geleaflice beluce mid snoterum smeagende ƿerede. mid [ 10] mycelum hys Cynelican mihte anƿealde forbeodende maestilcust he het {that} nan Abbuda oððe Abbadyssena him stoƿe to þaem gold hordige eorþlice {that} geƿunlic gaful {that} innlaedisce Heregeate geƿan∣lice clypiaþ. {that} for þyses eardes magam aefter geƿitinege Cynne∣gum [ 20] beon geseald geƿunys. þanon for him. ƿoruldbera gaefenlaecinege. beon geseald miht, hi haefdon. & sƿa on Ananian & Safiran aman∣sumunge hreosende to mycelum hys saƿle fofyrde Haliges Regules bebodu. syndrige ealle forbeodende. to nahte gedydon. Ac {that} samþe [ 30] hi sylfum sam eallum aeftergencgum hyra for Abbud oððe Abbu∣dyssan beon geseald on Cristes þaes gesƿelian hi synd & hys Modor Marian & ealra Halgena naman mid aecum he forbead anƿealde. Daet soþlice mid ƿelƿillendre tihtincga myngiende he laerde {that} Myns∣tra faedras & Moddra sƿa hƿilce ofer geƿunan neadbehefe gestaþe∣lian. [ 40] ðurh handa ðearfena on heofenlice mid micelcre & singalre on brydnysse gelogian gold hordu {that} lichaman on eorþan ƿunigendum mod faer drohtnegende underfiligede ƿunige ðar ge gold hordum [ 50] mid enbyrdnesse foresend rihtƿisustre; gyf aenige yldran geƿi∣tendum belifan. se aeftra Abbud sƿa þaes Haligan gastes gyf on∣gebrincþ

na ðam magon flaesclicum oððe Rycum ƿeoruldlicum aef∣ter ðaes aerran Dihte daelende ac neodum gebroþra & þearfena helpende. sortende mid gebroþra geðeahte ƿislice dihte.

Praefatus equidem Rex vt huius libelluli Epilogum [ 10] caepit, Orthodoxe concluderet prudenti discutiens examine, cum magno suae Regiae potestatis imperio interdicens magnopere iussit, vt nemo Abbatum vel Abbatissarum sibi locellum ad hoc the∣saurizaret terrenum, vt solitus census quem indigenae Heriatua vsuali∣ter vocitant, qui pro huius Patriae potentibus post obitum, Regi∣bus [ 20] dari solet, vnde pro eis, saecularium imitatione, dari posset, haberent, & sic ANANIAE & SAPHYRAE ana∣themate corruentes ad magnum suae animae detrimentū Sanctae Regulae praecepta, peculiaria omnia prohibentia, adnullarent. Sed hoc tam [ 30] sibi quam cunctis successoribus suis pro Abbate vel Abba∣tissa dari in Christi cuius Vicarij sunt eius{que} Genetricis MARIAE ac omnium Sanctorum nomine aeterno prohibuit imperio. Hoc autem beneuola intentione hortando suasit vt Monaste∣riorum [ 40] Patres Matres{que} quaecun{que} super vsus necessarios restaue∣rint, per manus Pauperum in coelestes cum magno & iugi compunctione recondant thesauros quo corpore in terra degente animus ibi conuersando subsequens maneat vbi thesauros [ 50] ordine praemisit iustissimo. Si quae vero, Priore ob∣eunte, superfuerint, subsequens Abbas vt Sancti Spiritus gratia in∣stinxerit,

non propinquis carnalibus vel Tyrannis saecularibus se∣cundum anterioris dictatum diuidendo, sed necessitatibus fratrum & pauperum subueniendo, ordinans cum fratrum consilio, sapienter disponat.

Idem jus posteà semper apud nos in vsu, praeterquam vbi mos singularis [ 10] aut pactum ejusmodi praestationem exigeret. Qua de re consulendi, si placet, Bractonus lib. de Acquirendo rerum Dominio cap. 35. § 4. Codex Breton di∣ctus capite de Homagijs. 3. Ed. 3. fol. 76. b. 20. Ed. 3. tit. Avowry 124. & tit. Relief 8. 3. Hen. 4. fol. 2. a. 8. Rich. 2. tit. Relief 14. Et d•• Hereolo seu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Saxonico, siue Releuamento aut Releuatione seu Releuamine (vti vocabant) videsis Legum CANVTI Regis cap. 68. & 69. & Leges ED∣WARDI Confessoris cap. de Heretochijs. quibus haec adjungas ex Tabulis An∣gliae Censualibus, sub GVILIELMO primo, publica fide conscriptis at∣que etiamnum in Archiuo Fiscali seruatis. In Cantia quando moritur (ita [ 20] Tabulae illae) Alodiarius, Rex inde habet Releuationem terrae, exceptâ terra S. Trinitatis, & S. Augustini, & S. Martini, & exceptis his, GODRIC de Burnes, & GODRIC de Cail••sone, & AELNOLD Cilt, & ESBER Biga, SERET de Cilleham, & Turgis & Norman & Azor. Super istos habet Rex Forisfacturam de capitibus eorum tantummodo, & de Terris eorum habet Releuamen qui habent suam Socam & Sacam. Et in Ciuitate Herefor∣densi. Burgensis cum Caballo seruiens cum moriebatur, habebat Rex Equum & Arina ejus. De eo qui Equum non habet si moreretur, habebat Rex aut X. soli∣dos aut terram ejus cum domibus. Item in Arcenfeld (quod nunc Irchinfeild dicimus) pagi Herefordensis villa, Habet Rex, vt ••n tabulis illis legitur, tres [ 30] ••••clesias. Presbyteri harum Ecclesiarum ferunt legationes Regis in Wales; & quis{que} eorum cantat pro Rege II. missas vnaqua{que} hebdomada. Si quis eorum mo∣ritur, Rex habet de eo XX. sol. per consuetudinem. Vide etiam Camdenum in Pago Berokiensi de Tainorum Releuamine. Atque alia ejusmodi reperiuntur. Sed de his obiter.

Caeterùm quod ad sedulam EDGARI in nouandis solitariae vitae institutis curam atque nauatam operam porrò attinet; Extat etiamnum Codex, ejus jussu literis aureis pulcherrimè exaratus, quo ea Nouo Wintoniae Monasterio instaurauit. Praefatione ad illius aeui morem satis turgidâ (quae aliquot paginas occupat nec tamen ad rem omnino facit) hic praetermiss••, quod reliquum [ 40] est, etiam exhibemus.

EGo EDGAR diuina fauente gratia totius ALBIONIS Basileus, rimari magnopere caeperam quid operum studio exercerem vt ad tan∣tam gloriam perueniens Christi sanctorum{que} eius, coelo collocatus, contu∣bernio coronatus fruerer, tantam{que} inferni miseriam deuitarem; Instigante etenim Domini clementia, occurrit animo, vt ipse criminibus cessarem cun∣ctis at{que} bonis operibus insistens forma factus gregi quos{que} nostri regiminis gubernamine degentes lucrifacerem. Quosdam igitur suasionibus inuitans [ 50] ad praemia, quosdam terroribus compellans ad gloriam, bona aedificans, ma∣la, vt Domino facientes potui, dissipaui. Scriptum quippe per HIERE∣MIAM

memini Prophetam. Ecce constituite super Gentes & desuper regna vt euellas & destruas, & disperdas, & dissipes, & aedifices, & plantes. Talibus igitur exortatus doctrinis quibus nos Dominus per Pro∣phetam clementer ammonuit, agens, Christo faciente, in terris quod ipse iuste egit in coelis, extricans videlicet Domini culturâ criminum spurcitias, virtutum semina sedulus agricola inserui.

* 5.1 Qua ratione Clericos eliminans, Monachos collocauit.

[ 10]

TImens, igitur, ne aeternam incurrerem miseriam si adepta potestate non facerem, quod ipse qui operatur omnia quae in coelo vult, & in terra suis exemplis iustus examinator innotuit, vitiosorum cu∣neos Canonicorum è diuersis nostri regiminis Coenobijs Christi Vica∣rius eliminaui. Quòd nullis mihi intercessionibus prodesse poterant, sed po∣tu•••• vt Beatus ait GREGORIVS, iusti vindictam iudicis prouocarent qui varijs vitiorum menis contaminati non agentes quae Deus iubendo vo∣lebat; [ 20] omnia quae nolebat rebelles faciebant, auidus inquisitor aduertens, gratos Domino Monachorum Cuneos qui pro nobis incunctanter incede∣rent nostri iuris Monasterijs deuotus hilariter collocaui.

Quod Sancti Spiritus gratia compunctus Abbatem & Mona∣chos constituit Monasterio.

HAc ita{que} ratione, Sancti Spiritus, attactus flamine, locum Domini mundans, Wintaniensis Ecclesiae Noui Monasterij arcisterium [ 30] nostro Saluatori, eius{que} genitrici semper Virgini MARIAE, & omnibus Apostolis, cum caeteris Sanctis dicatum restauraui.

Sciens scriptum consentientes & facientes pari constringuntur poe∣nâ, Rebelliones Omnipotentis voluntati obuiantes possessionem Domini vsurpare non sustinens, Clericos lasciuientes repuli, ac veros Dei Cul∣tores Monachico gradu fungentes, qui pro nostris, nostroram{que} inibi quiescentium excessibus sedulo intercederent seruitio quo eorum intercessio∣nibus nostri regiminis status vigeret munitus, Abbatem, Christo cooperante, [ 40] eligens, altithrono subiectus, illic deuotè ordinauï.

Hoc subnixè efflagitans deposco vt quod in suis egi, hoc agat in mihi ab ipso conlatis, scilicet, aduersarios nostros deijciens, amicos subliman∣do prouehat, vt inimicos sanctae Dei Ecclesiae deprimens, amicos eiu••, Monachos videlicet, beatificans justificaui.

De illorum Anathemate qui Monachis insidiantur.

[ 50] SI autem qualibet occasione, Diabolo instigante, contigerit, vt fastu superbientes arrogantiae, dejecti Canonici Monachorum gregem quem Ego venerans cum Pastore in Dei. constitui possessione, Deijcere insidiando voluerint, agatur de eis, & de omnibus qui quolibet munere caecati inuamen eis impenderint, quod actum est de Angelis superbienti∣bus

& de Protoplasto Diaboli fraude seducto vt Paradisi videlicet limi∣tibus sublimibus regni coelorum sedilibus eiecti, cum his qui Domini fa∣mulatum aspernentes contempserunt Barathri incendijs detrusi jugi cru∣cientur miseria.

Necinde euulsi se glorientur euasisse tormenta, sed cum IVDA Chri∣sti Proditore, ejus{que} complicibus Acheronte conglutinati, frigore stridentes, feruore perusti, laetitia priuati, moerore anxij, catenis igneis compediti, lictorum metu perculsi, scelerum memoria confusi, totius bonitatis recor∣datione semoti, aeterno lugubres punientur cruciatu. [ 10]

Item de Anathemate Insidiantium.

QVi autem iam praedictos noui Wintaniensis Ecclesiae Coenobij Mo∣nachos vel quoslibet eiusdem ordinis nostro regimine degentes, è Mo∣nasterij quae vitiorum spurcitijs expurgans, Iesum Christo Domino nostro victo Daemone, adquisiui, eliminare praesumens voluerit, anathema sit, & eadem maledictione quae CAIN Parricida qui fratrem suum ABEL [ 20] (stimulante inuidia) liuidus interemit, mastigia addictus est. sine termi∣no teneatur obnoxius, at{que} in Dei persecutione continuò perseuerans, in hac vita nullum dignitatis adquirat honorem, nec in futuro ••ine miseria vnquam persistat; Sed eum ANANIAE & SAPHIRAE vna * Stix por∣rigi ne * eiulantem crucians complectatur.

De benedictione Monachos venerantium.

QVicun{que} praetitulatos Monachos bonis quibuslibet locupletans ditare [ 30] voluerit, Creator cuncti tenens clementer eos eorum{que} progeniem to∣tius vbertate prosperitatis, hic & in futuro saeculo, ditando, locu∣pletet.

Scriptis decenter eorum in libro vitae nominibus cum Christo portio∣nem in coelorum habitaculis habeant qui Monachos suos quos nostris congregatos temporibus possidet, vel verbis vel factis sanctitatis studio honorauerint.

Quales & qualiter Monachi in hoc Monasterio [ 40] conuersentur.

REgulares igitur Monachi non saeculares in praefato, Christo Comite, degentes Monasterio regularibus moribus obtemperent.

Patres * venerates spirituales sanctorum Patrum imitentur exempla, nil agentes nisi quod communis Monasterij regula, vel Majorum demonstra∣uerit norma.

A saecularibus igitur pompis remoti toto nisu corporis custodiant & a∣nimae [ 50] castitatem.

Humilitatis studio pollentes, corpus parsimoniae vigore munientes alacri constringant animo.

Ciuium conuiuae intra vrbem perpetuo interdictu fieri erubescant.

In ciuitate degentes, in Refectorio pompaticas lasciuas{que} saecularium deli∣cias, vt melancoliam aporiantes, licitis caritatiui vtantur cibarijs.

Extra Refectorium autem minime, nisi domo infirmorum aegroti decubue∣rint edentes licite quae iussi fuerint.

Sacri summi{que} ordinis hospites, si ratio exegerit, & peregrini ordina∣ti longo terrarum spatio venientes ad Abbatis mensam in refectorio cautis∣simè inuitentur.

[ 10] Laicis in hospitio condecens exhibeatur humanitas.

Et Monachorum quispiam manducandi vel bibendi cum eis secundum Patrum decreta licentiam non habeat.

In refectorio autem edendi causâ vel bibendi non introducantur.

Pauperes, vt Christus, ingenti cordis suscipiantur tripudio.

De Abbatum electione.

[ 20] DIuinarum studio literarum luculentissime eruditi, orationum frequentia assiduè occupati, caritatis amplexu laetissimi, fidei exercitio promtis∣simi, spe prouehente sincerissimi, pace concorditer fixi omniumque virtu∣tum flore decorati ad finem vsque caeptum tantae bonitatis initium, Christo iuuante, perducentes, eadem gloriosi fruantur libertate, quam Beatus Pa∣tronus BENEDICTVS omnibus regulari praecepto subiectis instituit.

Scilicet vt post Abbatis obitum tunc temporis regentis Abbatem ex ea∣dem ordinent congregatione quem sibi omnis concors congregatio siue pars, [ 30] quamuis minima, congregationis salubriori elegerit consilio.

Qualiter REX Abbatem & Monachos vene∣rantes muniat.

REges ita{que} quicun{que} nostri fuerint successores nullam extran••am perso∣nam ius tyrannidis super Monachos exercentem imponant, ne forte Deus eos damnans, & regno deponat & vita.

Electum verò à fratribus Christi Vicarium dignanter suscipiant, eum{que} [ 40] caritatis igne succensi locupletando venerentur.

Iuuamen, in quantum indiguerit, Christi amore compuncti alacriter im∣pendant.

Mutuo nam{que} confortati iuuamine in nullo à regularibus praeceptis dis∣cordantes, Domini gregem, non mercenarij sed Pastores fidissimi, Lupo∣rum rictibus eximentes, intrepidi defendant.

Qualiter Abbas & Monachi REGEM à Daemonum [ 50] temptatione eripiant.

ABbas autem armis succinctus spiritualibus Monachorum cuneo hinc∣inde vallatus, carismatum ••oelestium rore perfusus aërias Daemonum

expugnans versutias, Regem, omnem{que} sui regiminis Clerum Christo (cuius virtute dimicant iunante) à rabida hostium persecutione inuisibilium sol∣lertèr Spiritus gladio defendens, fidei scuto subtili protegens, tutamine ro∣busto praelians, triumpho miles eripiat in perterritus.

Qualiter REX Abbatem & Monachos ab hominum persecutione defendat.

REx itidem terrenus, coelestis castra Regis fortissimo rob••rans munimine, [ 10] armis saecularibus visibiles expugnans aduersarios, hostium{que} rabiem saeuientium adnihilando deijciens, conditoris sui pascua gregem{que} sollicitâ inexpugnabilis tueatur custodiâ, quatenus ad vitae brauium perueniens, aeter∣nis tripudians fruatur bonis quae nec oculus videre aliquatenus potuit hu∣manus, nec in hominis cor vllatenus ascendit••, quae praeparauit Deus diligen∣tibus se.

[ 20] De Monasticae Possessionis libertate.

SInt praefati Monasterij Rura omnis{que} Monachornm possessio in rebus magnis vel modicis internis vel externis in vrbanis vel suburbanis prae∣dijs, campis, pratis, pascuis, syluis, molendinis, riuulorum cursibus, ae∣terna libertate in Christi nomine eius{que} genitricis ditata.

Quod nullus Saecularium Monasterij possessionem inlicitè vsurpet.

SAecularium quispiam ausu temerario ius tyrannidis non in Christi cultura [ 30] praesumptuosus exerceat.

Non minuat, instigante Diabolo, quod Sancti Spiritus instinctu tam à me quam à Praedecessoribus meis necnon à Catholicis vtrius{que} sexus hominibus largiflua concessum est dapsilitate.

De benedictione Augentium.

AVgenti tribuat rerum cunctarum opifex tranquillum vitae praesentis [ 40] excursum, longaeuam instantis temporis vitam, futuram aeternae beatit••∣dinis talionem, Sufficientem victualium vbertatem, interminabile prosperi∣tatis augmentum, copiosum virtutum omnium iuuamen.

De maledictione Minuentium.

MInuentem perpetua possideat miseria.

In Dommi manens persecutione, eius genitricis Sanctorum{que} omnium incurrat offensam. [ 50]

Praesentis vitae aduersitas illi semper eueniat.

Nulla ei bonitatis accidat prosperitas.

Omnia eius peculia inimici vastantes diripiant.

In futuro autem aeterni miserrimum cum aedis in sinistra positum dam∣nent cruciatus, si non satisfactione emendauerit congrua quod in Domini vsurpans detraxit censura.

Quibus modis Saecularibus obtemperent, & quòd nullius reatus hoc Domini priuilegium mi∣nuere valeat.

[ 10] TRibus tantummodo causis, Saecularibus obtemperent praeceptis; rata vi∣delicet* 5.2 Expeditione, Pontis, Arcisue constructione, alias aeternâ ditati glorientur libertate.

Reatus quippiam, si incitante Daemone, seductus vel Abbas vel Fra∣trum aliquis fragiliter, quod absit, contraxerit, justitia purgante secun∣dum regulare praeceptum abolitus damnetur, maneat{que} praefatae munifi∣centiae libertas altithrono per nostram humilitatem oblata ad Monacho∣rum vsus gratuite sibi famulantium inui••labilis aeterna libertate jocunda, [ 20] quia Deus qui hanc priuilegij largifluam donationem locum{que} cum vni∣uersa Monachorum familia rura{que} omnia sacro subiecta Coenobio possi∣det, nunquam reatum commisit, nec vllo vnquam tempore committet.

Sit igitur praefata libertas aeterna, quia Deus libertatis possessor aeter∣nus est.

Quoties & quare in anni circulo hoc Fratribus legatur Priuilegium.* 5.3

[ 30] ANno Incarnationis Dominicae DCCCC. LXVI. scripta est huius Pri∣uilegij singrapha, his testibus consentientibus quorum inferius nomina ordinatim caraxantur.

• ✚ EGo EADGAR Diuina largiente gratia Anglorum Basileus hoc priuilegij donum nostro largiens redemptori loco{que} eius sanctissi∣mo primus omnium Regum Monachorum inibi Collegium con∣stituens, manu propria signum agiae Crucis imprimens confirmaui.
• ✚ [ 40] Ego DVNSTAN Dorobernensis Ecclesiae Archiepiscopus largi∣fluam beneuoli Regis donationem venerans, Crucis signaculo corro∣boraui.
• ✚ Ego EADMVND Clito legitimus praefati Regis filius Crucis si∣gnaculum, infantili florens aetate, propria indidi manu.
• ✚ Ego EADWEARD eodem Rege Clito procreatus praefatam Pa∣tris munificentiam Crucis signo consolidaui.
• ✚ [ 50] Ego AELFTHRYTH legitima praefati Regis conjunx, mea lega∣tione Monachos eodem loco Rege annuente constituens, crucem impressi.
• ✚ Ego EADGIFV praedicti Regis Aua hoc opus egregium Crucis taumate consolidaui.
• ✚ Ego OSCYTYL Eboracensis Ecclesiae Archiepiscopus confir∣maui.
• ...

• ✚ Ego ATHELWOLD Ecclesiae Wintoniensis Episcopus Regis gloriosissimi beneuolentiam, Abbatem, mea altum mediocritate, & alumnos, quos educaui, illi commendans, crucis signaculo benedixi.
• ✚ Ego AELFSTAN Lundoniensis Ecclesiae Pontifex consolidani.
• ✚ Ego OSVLF Episcopus confirmaui.
• ✚ Ego OSWOLD Episcopus consignaui.
• ✚ Ego ALFWOLD Episcopus consolidaui.
• ✚ Ego BYREHTELM Episcopus confirmaui. [ 10]
• ✚ Ego AELFSTAN Episcopus consolidaui.
• Ego EADELM Episcopus confirmaui.
• ✚ Ego ATHVLF Episcopus consignaui.
• ✚ Ego WYNSIGE Episcopus confirmaui.
• ✚ Ego AESCWIG Abbas consolidaui.
• ✚ Ego OSGAR Abbas consignaui.
• ✚ Ego ORDBYRIHT Abbas.
• ✚ Ego AELFSTAN Abbas.
• ✚ Ego AETHELGAR primus huic loco Abbas ordinatus, Christo [ 20] gubernante, vigui.
• ✚ Ego AELFHERE Dux.
• Ego AELFH Dux.
• Ego ORDGAR Dux.
• Ego ETHELSTAN Dux.
• ✚ Ego ETHELWINE Dux.
• Ego BEORTNOTH Dux.
• Ego AELFWINE* 5.4 m. [ 30]
• Ego BYRHTFERTH m.
• Ego OSWEARD m.
• Ego AETHELWEARD m.
• Ego AELFWEARD m.
• Ego BE:::::: m.
• Ego AELFWIN m.
• Ego WULFSTAN m.

Omnes qui nominatim hoc priuilegio, Regis iussu, descripti videmus, po∣steritatis [ 40] nostrae prosapiam subnixe deposcimus, vt manuum nostrarum vadimonium, Christi Cruce firmatum, nequaquam violantes irritum fa∣ciant. Si successorum quispiam temeritatis ausu violare praesumserit, cor∣poris & sanguinis Iesu Christi participatione priuatus, perpetua damna∣tus perditione, anathema sit, nisi, diuino propitiante respectu, ad humi∣lem satisfactionem resipiscens conuersus fuerit.

Atque de insigni hac solitariae vitae instauratione, intelligendum est illud Henrici Huntingdonensis in EDGARI Regis elogio. [ 50]

Templa Deo, Templis Monachos, Monachis dedit agros.

Leui eandem rem pede transeunt Historici nostri, inter quos consulendus, si placet, Florentius Wigorniensis, sub annis DCCCC. LXIV. & LXIX. & LXX. vti etiam Matthaeus Florilegus. & quod ij Sexagesimo quarto supra norigen∣tesimum

anno tribuunt, de Nouo illo Wintoniae Coehobio, in sexagesimum sextum transferendum est, si fides habenda (& habenda planè est) Regio di∣plomati quod jam inseri suprà curauimus. videsis porrò quae occurrunt apud Surium Die 5. Octob. tom. 5. & Baronium tom. 10. ann. 970. vbi hae san∣ctiones, quae expressissimis verbis EDGARVM su•• autorem non semel lucu∣lentissimè agnoscunt, breuitèr memorantur ac fi DVNSTANVM solummodò & IOHANNEM XIII. Pontificem Romanum autores habuissent. Quin EDGARI item Oratio ad Antistites de ea, quàm diximus, Instauratione extat apud Ailredum Abbatem Rhiuallensem in Ms. Epistolica historia ad HEN∣RICVM [ 10] II. Atque obseruatu quidem est dignissima. ea ipsa est quam lau∣dat V. C. Isaacus Casaubonus in Epistola Exercitationibus praefixa, atque ita se habet fideliter transcripta ex eisdem Mss. quibus ipse vsus est.

QVoniam magnificauit Dominus misericordiam suam facere nobiscum,* 6.1 dignum est, ô Patres, reuerendissimi vt innumeris beneficijs illius, dignis respondeamus operibus. Neque enim in gladio nostro possidemus ter∣ram, & brachium nostrum non saluauit Nos, sed dextra eius, & bra∣chium sanctum eius; quoniam complacuit illi in Nobis. Justum proinde [ 20] est vt qui omnia subiecit sub pedibus nostris, subijciamus illi & Nos & a∣nimas nostras, & vt hij, quos Nobis subdidit, eius subdantur legibus, non segniter elaboremus. Et mea quidem interest, Laicos cum aequitatis jure tractare, inter Virum & Proximum suum justum judicium facere, punire sacrilegos, rebelles comprimere, eripere inopem de manu fortiorum eius, egenum & pauperem à diripientibus eum. Sed & meae solicitudinis est Ecclesiarum Ministris, gregibus Monachorum, choris Virginum, & necessaria ministrare, & paci eorum ac quieti consulere. De quo∣ram [ 30] omnium moribus ad Nos spectat examen, si viuunt continenter, si honeste se habent ad eos qui foris sunt, Si in diuinis officijs solliciti, si ad docendos populos assidui, si victu sobrij, si moderati habitu, si in iudicijs sunt discreti. Pace vestra loquor, Reuerendi Patres, si ista sollerti scrutinio curassetis, non tam horrenda & abominanda ad aures nostras de Clericis peruenissent. Taceo, quod nec illis est Corona patens, nec Tonsura conueniens, quod in veste lasciuia, insolentia in gestu, in ver∣bis turpitudo, interioris hominis loquuntur insaniam. Praetera in diuinis officijs quanta sit negligentia, cum sacris vigilijs vix interesse dignen∣tur, [ 40] cum ad sacra Missarum solennia ad ludendum vel ad ridendum ma∣gis quam ad Psallendum congregari videantur. Dicam, dicam quod bo∣ni lugent, mali rident, dicam dolens (si tamen dici potest) quomodo dif∣fluant in comessationibus, & ebrietatibus, in cubilibus, & impudicitijs, vt iam domus Clericorum putentur prostibula meretricum, & conciliabu∣la histrionum. Jbi aleae, ibi saltus & cantus, ibi vsque ad medium noctis spatium protractae in clamore & borrore vigiliae. Sic, sic, patrimonia [ 50] Regum, Eleëmosynae pauperum, immò (quod magis est) illius pretiosi sanguinis pretium profligatur. Ad hoc igitur exhauserunt thesauros suos Patres nostri, ad hoc fiscus Regius, distractis redditibus multis, detu∣muit, ad hoc Ecclesijs Christi agros & possessiones Regalis munificentia

contulit vt delicijs Clericorum meretrices ornentur, luxuriosa conui∣uia praeparentur, canes & aues ac talia ludicra comparentur. Hoc milites clamant, plebs submurmurat, mimi cantant & saltant, & vos negligitis! vos parcitis! vos dissimulatis! Vbi gladius LEVI, & zelus SIMEONIS, qui scorto abutentes filia IACOB Si∣chimitas eorum habentes figuram, qui Christi Ecclesiam pollutis actibus foedant, etiam circumcisos succiderunt? Vbi spiritus MOYSI qui* 6.2 Caput Vituli adorantibus etiam domesticis sui sanguinis non pepercit? Vbi pu∣gio [ 10] PHINEES Sacerdotis qui fornicantem cum Madianita con∣fodiens santa hac aemulatione Dominum placauit iratum? Vbi spiri∣tus PETRI cuius virtute perimitur auaricia, heraesis Simoniaca condemnatur. Aemulamini, ô Sacerdotes, Aemulamini: vias Domini, & justicias Dei nostri. Tempus faciendi contra eos qui dissipauerunt le∣gem Dei. Ego CONSTANTINI, vos PETRI gladium habetis in manibus. Iungamus dextras, gladium gladio copulemus, vt eijciantur extra castra leprosi, vt purgetur Sanctuarium Domini, & ministrent in Templo filij LEVI, qui dixit Patri & Matri nescio [ 20] vos, & fratribus suis ignoro* 6.3 vos. Agite quaeso sollicitè ne poeniteat Nos fecisse quod fecimus, dedisse quod dedimus, si viderimus illud non in Dei obsequium sed in pessimorum luxuriam impunita libertate consumi. Moueant vos Sanctorum reliquiae quibus insultant veneranda Altaria, ante quae insaniunt. Moueat vos Antecessorum nostrorum mira deuotio, quorum eleëmosynis vesania Clericalis abutitur. Proauus meus vt scitis, totam Terram suam Ecclesijs, & Monasterijs* 6.4 decima∣uit. Sanctae memoriae Atauus meus AELVREDVS, vt Ecclesiam [ 30] ditaret, non thesauris suis, non patrimonio, non sumptibus, non redditi∣bus parcendum putauit. Auus meus senior EDUVARDUS quan∣ta contulerit Ecclesijs, vestram paternitatem non latet. Pater meus & frater eius quibus donarijs Christi Altaria cumulauerint, meminis∣se vos decet. O Pater Patrum DVNSTANE contemplare, quaeso, Patris mei oeulos, ab illa lucida Coeli plaga in te radiantes; audi quaerulas eius voces cum quadam pietate in auribus tuis re∣sonantes. Tu mihi, Pater DVNSTANE, tuum de con∣struendis [ 40] Monasterijs, de Ecclesijs aedificandis consilium salubre dedisti, tu mihi adiutor in omnibus, & cooperator extitisti; Te quasi Pastorem & Episcopum animae meae morum{que} meorum Custo∣dem{que} elegi! quando non tibi parui? quos vnquam thesauros tuis con∣silijs praetuli? quas possessiones, te praecipiente, non spreui? Si quid pauperibus dandum existimabas, praesto, fuit. Si quid conferendum Ec∣clesijs iudicabas, non distuli. Si quid Monachis Clericisuè deesse quaerebaris, suppleui. Aeternam dicebas esse eleëmosynam nec aliam fructuosiorem, quam quod Monasterijs, Ecclesijsve confertur, quo [ 50] & Dei serui sustentantur, & quod superest pauperibus erogatur. O prae∣claram Eleëmosynam! ô dignum pretium Animae! ô peccatorum nostro∣rum

salubre remedium! quod à sinu Sibyllae in peregrini muris pellicula foetet; quod eius auriculas ornat, quod componit digitulos, quod corpus delicatum in bisso stringit & purpura. Hiccinè est, Pater, eleëmosynarum mearum fructus? Hiccinè desiderij mei tuae{que} promis∣sionis effectus? Quid huic Patris mei quaerimoniae respondebis? Scio, scio, cum videbas furem non currebas cum eo, nec cum adulteris por∣tionem tuam ponebas. Arguisti, obsecrasti, increpasti. Contempta sunt verba; veniendum est ad verbera. Habes hic tecum venerabilem [ 10] Patrem AEDELWOLDVM Wintoniensem Episcopum, habes reuerentissimum praesulem Wigornensem OSWALDVM. Vobis istud committo negotium, vt Episcopali censurâ & authoritate Regiâ turpiter viuentes de Ecclesijs eijciantur, & ordinatè viuentes introdu∣cantur.

Ex. Mss. autem hîc adijcere visum est, tametsi etiam in quarta parte li belli De vera differentia Regiae potestatis & Ecclesiasticae sub HENRICO VIII. editi reperiatur. libellus iste habetur in Melchioris Goldasti Monarchiae tom. 2. [ 20] pag. 22. & Oratio ipsa pag. 42.

Pag. 5. lin. 3.

CVM OMNIBVS QVAE FEREBAT &c. PRO RITV LO••I, CAPTIVATI ADDICITVR.] Mos priscus etiamnum restat ferè per omnia littora Christiani Orbis, vt Naufragorum bona Fisco applicentur, quod tamen apud Anglos haùt obtinet nisi vbi neque homo quispiam neque canis [ 30] aut felis viuus euaserit. De littore Gallico videndus Bertrandus Argentraeus in Consuet. Britan. tit. de Droicts du Prince art. 56. §. 45. Carol. de Grassalio Iure Franc. 20. De Neapolitano, Andraeas de Isernia ad Constit. Neapol. 1. & Matthaeus Afflictus in Constit. Neapolit. lib. 1. tit. 59. De alijs, idem Bertrandus, Choppinus de Domanio lib. 1. tit. 15. Bodinus de Rep. lib. 1. cap. 10. alij. Sed alitér jus Caesareum. Quod enim jus (inquit Anto∣ninus Imperator) habet fiscus in aliena calamitate, vt de re tam luctuosa compendium sectetur? C. de Naufragijs l. 1. Et qui Naufragorum Chri∣stianorum bona rapiunt, anathemate ferit Ius Pontificium in Extra. De Raptoribus c. 3. Excommunicationi, & in sanctione illa Pontificia Bulla Coenae [ 40] Domini dicta, ad quam videndus Bartholomaeus Vgolinus libro de Cen∣suris. Dominum autem terrae intellige hîc Guidonem Comitem Pontiuum siue Pontiui, Picardiae scilicet prouinciae maritimae, atque Normanna vicinae.

Pag. 6. l. 24.

QVEMQVAM IN OMNI DOMINATIONE SVA CONSTI∣STVTVM ROMANAE VRBIS PONTIFICEM PRO APO∣STOLICO, NISI SE IVBENTE, RECIPERE.] Hoc ipsum agno∣scit, & eum, qui in hanc sanctionem peccaret, etiam laesae majestatis seu per∣duellionis reum pronuntiat GVILLIELMVS II. eodem libro. Huc spectat Epistola illa GVILLIELMI I. qua obsequij fidei{que} professionem GREGO∣RIO VII. Pontifici Romano eam per Nuncium petenti, auito juri subnixus

pernegat. Ea se ita habet in Ms. Codice Epistolarum LANFRANCI Archi∣episcopi Cantuariensis.

EXcellentissimo Sanctae Ecclesiae Pastori GREGORIO, gratia Dei Anglorum Rex, & Dux Normannorum WILLIELMVS, sa∣lutem cum amicitia.

HVBERTVS Legatus tuus, Religiose Pater, ad me veniens ex tua parte me admonuit, quatenùs tibi & successoribus tuis Fidelitatem facerem & de pecunia, quam Antecessores mei ad Romanam Ecclesiam mittere solebant, meliùs cogitarem. Vnum admisi, Alterum non [ 10] admisi. Fidelitatem facere nolui, nec volo; quia nec ego promisi nec Antecessores meos Antecessoribus tuis id fecisse, comperio. Pecunia tri∣bus ferme annis, in Gallijs me agente, negligenter collecta est. Nunc verò, diuina misericordia me in Regnum meum reuerso, quod collectum est per praefatum Legatum mittitur. Et quod reliquum est per Legatos LAN∣FRANCI Archiepiscopi fidelis nostri, cum opportunum fuerit, transmittetur. Orate pro nobis & pro statu Regni nostri, quia Antecessores vestros dilexi∣mi••, & vos prae omnibus sincerè diligere & obedientèr audire desideramus. [ 20]

Pecunia, quam memorat, vectigal illud est quod Romano Pontifici concessum olim ab I NA Occiduorum Saxonum Rege, Petri Denarij vulgò appellatur. Sed mirum intereà, vndenam Bertoldus Constantiensis, tàm falsò affirmarit in appendice ad Hermannum Contractum sub anno M. LXXXIV. GVILIEL∣MVM Victorem, totam terram Anglorum Romano Pontifici tributariam fecisse, nec aliquem in sua potestate aliquid emere aut vendere permisisse quem Apostolicae sedi inobedientem deprehenderet. Fallit planè & fallitur; & illius aeui res apud Anglos gestae manifestissimè reluctantur. Pontifex autem Romanus, Apostoli∣cus hic vocatur, vti passim tum apud hunc autorem tum eos qui & coaetanei sunt & vetustiores. Vocabulum alijs promiscue tributum est antiquitùs Epi∣scopis. [ 30] postmodùm verò Romano Pontifici proprium nomen factum est. vide de ea re Gregorium Magnum lib. 6. Indict. 15. Epist. 37. & quae notauit do∣ctissimus Isaacus Casaubonus in Exercitationibus ad Annales Baronij §. 4. Ann. 32. num. 5. Atque in Iurisconsultorum nostratum Commentarijs vetusto Gal∣lorum idiomate consarcinatis, l'Aposteille frequenter idem denotat, vti non semel apud Gotofredum Vilhardouinum in prisca illa Historia Constantinopolitana Gallicè conscripta, idem reperitur. Tralatitium enim est nomina primò com∣plurium aequè communia, singularis alicujus dignitatis significatione posteà co∣erceri, vti videre est in Ducis, Comitis, Militis, Presbyteri, Diaconi, etiam & Papae. Papa enim olim omnibus Episcopis tribuebatur in Occidentis Imperio, [ 40] quod videre est apud Sidonium atque alios passim. & Ioannes Patriarcha Alex∣andrinus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellatur in lemmate Epigrammatis Anthologiae lib. 3. cap. 1. Quin aeui Orientalis Imperij citeriori, etiam Papa haut aliud quam primum seu infimum sacri ordinis gradum designabat. Id liquet ex Isaacij Comneni Imperatoris, circa annum salutis M. LVIII. sanctione qua 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 seu honorari•• ejus, qui in sacros ordines cooptandus erat, prae∣statione legem tulit. Statuit enim vt eo nomine nullus Episcopus plusquam septem aureos nummos acciperet, vnum scilicet 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 id est, vnum quando facit eum simplicem PAPAM siue lectorem, tres quondo Dia∣conum [ 50] cum instituit, & qui caeteri sunt tres, quando integram Sacerdotis seu Presbyteri dignitatem ei confert. Atque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicebatur qui siue legendo siue alia ministeria obeundo vices Patriarchae Constantinopolitani seu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quae verba sunt Codini, gerebat. Comneni autem sanctio quam me∣moramus,

occurrit apud Theodorum Balsamonem ad Photij Nomocan••nis ti∣tulum de Fide.

Ibid. lin. 28.

PRIMATEM QVOQVE REGNI SVI NON SINE••AT QVIC∣QVAM STATVERE AVT PROHIBERE NISI QVAE SVAE VOLVNTATI ACCOMMODA.] Quantus item fuerit GVILIELMVS iste in Imperio quod circa sacra exercetur, palàm videre est in Diplomate ejus quo, Coenobio, quod à Bello in quo vicit HARALDVN ad littus Sussexianum [ 10] denominari voluit, pluria priuilegia tàm sacris officijs quàm jurisdictioni Epi∣scopi Cicestrensis derogantia, stylo perquàm imperioso conce••••it. Illud ex ipso autographo quod etiamnum, sigillo Regis appenso, seruatur in Thesauro quan∣tiuis precij Cottonian••, subjungam.

WILLIELMVS Dei gratia Rex Anglorum, tam Clericis quam Laicis per Angliam constitutis, Salutem.

Notum sit vo∣bis, me concessisse & confirmâsse, assensu LANFRANCI Archiepiscopi Cantuariensis, & STIGANDI Episcopi Cicestrensis, [ 20] & consilio etiam Episcoporum ac Baronum meorum, vt Ecclesia Sancti MARTINI de Bello, quam fundaui ex voto ob victoriam quam mihi Deu•• in eodem loco contulit, lihera sit & quieta in perpetuum ab omni seruitute & omnibus quaecun{que} humana mens excogitare potest, cum omni∣bus dignitatibus & consuetudinibus regalibus quas ei regali auctoritate concessi, sicut Cartae* 8.1 meae testantur. Volo itáue, & firmiter Prae••ipio, quatenus Ecclesia illa, cum Leuga circumqua{que} adjacente, libera sit ab om∣ni dominatione & oppressione Episcoporum, sicut illa quae mihi Corona•• Tribuit, & per quam viget decus nostri Regiminis. Nec leceat Episcopo [ 30] Cicestrensi, quamuis in illius Dioecesi sit, in Ecclesia illa, vel in Ma∣nerijs ad eam pertinentibus ex consuetudine hospitari, contra voluntatem Abbatis; nec ordinationes aliquas ibidem facere, nec Abbatiam in aliquo grauare. Sed neque super illam, dominationem aliquam, aut vim, vel potestatem exerceat, sed, sicut mea Dominica Capella, libera sit omninò ab omni eius exactione. Ad Synodum verò Abbas ire non summoneatur nec compellatur, nisi propria voluntate pro aliquo negotio ire voluerit. Nec Monachos suos, vbi sibi opportunius viderit, ad sacros ordines promoueri [ 40] facere prohibeatur. Nec Altarium Sacrationes, Confirmationes, vel quasli∣bet Episcopales benedictiones, Abbatis vel Monachorum requisitione à quolibet Episcopo ibidem liberè fieri, ab aliquo contradicatur. Hoc etiam Regali auctoritate, & Episcoporum, ac Baronum meorum attestatione constituo, quatenus Abbas Ecclesiae suae, & Leugae circumjacentis per omnia Iudex sit, & Dominus. Defuncto Abbate, de eadem Ecclesia Abbas eligatur, nisi forte (quod absit) ibidem idonea persona reperiri non possit. Hanc constitutionem meam, sic voto & Regali auctoritate [ 50] confirmatam, nullus successorum meorum violare, vel imminuere praesu∣mat. Quicun{que} igitur contra libertates vel dignitates eiusdem Ecclesiae fecerit, forisfacturae Regiae Coronae subiaceat. Huius rei testes sunt, LANFRANCVS Archiepiscopus Cantuariensis, STIGANDVS

Cicestrensis Episcopus, WALKELINVS Episcopus Winton. WUL∣STANVS Wigorn. Episcopus. Qui omnes, me praesente, & audiente, horum praeceptorum meorum & constitutionum violatores perpetuo anathe∣mate damnauerunt. Apud Winton.

[illustration]

Id genus etiam est Sancitum ejus, quo Sacrum à Ciuili discriminauit Fo∣rum. Etenim, Florente Saxonum Imperio, mutuas in jure dicundo veluti trade∣bant operas at{que} eodem vtebantur bis quotannis foro Dioeceseos Episcopus simul & Prouinciae Praeses seu Vicecomes, quem & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (vnde Shiriffe nunc dicimus) & interdum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nominabant. Ne{que} aliud ferè eorum illo saeculo Forum erat quam quale nunc esset vniuscujus{que} Episcopi Synodus cum Vicecomitis foro conjuncta siue in eadem curia & eodem tribu∣nali celebrata. EDGARVS Rex Legum cap. 5. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; quod apud Iohannem Bramptonum Abbatem Iornallensem in Historia sua Ms. (vbi veteres Anglorum Leges penè omnes ex Saxonico sermone in barbariem illius aeui versae reperiuntur) ad hunc modum redditur. Habeatur in anno Burgmotus ter, & Scyremotus bis, & intersit praesul Comitatus (nempe Scy∣remoto, siue semestri conuentui) & Aldermannus; & vtri{que} doceant Dei rectum & saeculi. Totidem fere verbis in Canuti Regis legibus idem habetur. Atque inde forsan est quod etiam hodie semestres illi Inquisitionis Conuentus quibus praeest Vicecomes (Tornes & Hundreds, id est, Centuriarum forum dicimus)

ante mensem à Paschatis & D. Michaelis festo elapsum solenni ritu habendi sint, id{que} ex vetustissimo more, vti liquet ex Magnae Chartae cap. 35. & Stat. 1. 31. Ed. 3. cap. 4. Nam temporaria Lex olim lata est in Antiocheno Con∣cilio, quae ejusmodi Synodos bis quotannis, eisdemque, quas diximus, tem∣pestatibus, ab Episcopis indici praecepit. Ne{que} verisimilimum non est, inde na∣tum morem aeuo illo superiore, vt Vicecomes & Episcopus statis hisce tem∣poribus simùl primò vterentur, atque inde postmodùm ad nos propagatum esse, vt, disterminatis sub GVILIELMO eorum tribunalibus, pristinum de tempore, & tot saeculis receptum institutum à Vicecomite seruaretur. Vide [ 10] Concil. Antiochen. Canon. 20. Dist. 18. c. 4. Et Concilij ejusdem anno salutis CCC. XLI. habiti Canones in Ecclesiae vetustissimo Canonum corpore locum etiam obtinuisse, notissimum est. Quin & in Apostolorum, vt vocant, Canone XXXVIII. idem legitur. In vtroque autem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, seu quarta Pentecostes hebdomada idem denotat quod intra menstruum à Paschate tempus. Nam Pentecoste ibi interuallum, quod Paschatis diem & Pentecostes festum intervenit, denotat; haut verò ipsum festum, vti vulgò vsurpatur. Vndè est quòd apud Gratianum jam dicto loco, Burchardum lib. 1. cap. 44. atque Iuonem part. 5. cap. 154. explicatur per medium tempus, inter Pascha & Pentecosten, quod juri quo etiamnum vtimur congruit. Hyperbere∣taeus [ 20] verò mensis (qui ridiculè per Beritheon in excusis Burchardi libris dicitur) planè October est, & Syrorum seu Syro. Macedonum mensis, à quo & annum au∣spicabantur & Epocham Alexandream quae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 seu Tarik Dhi' lkarnain vocant Arabes, quod Epocham seu Aeram Bicornis sonat. Eo enim nomine notus est Alexander, ea figurâ in nummis sculptus; Iouis nimirum Hammonis, Cornuti Patris, effigie decoratus. Ne{que} id hic monuisse operae pretium duxeram nisi doctos alioquin viros, an Hyperberetaeus heic Septembrem an Octobrem significaret dubitasse non à vetustis modò interpretibus verùm & ab ipsis Ca∣nonibus satis interim edoctos, obseruassem. vide notas ad Gratiani Editionis Gregorianae Dist. 18. c. 4. Anni autem veteris Olympiadici (in quo nunc in [ 30] Septembrem, interdum in alios incidebat Hyperberetaeus) & Alexandrei, qui Hyperberetaeum Octobri perpetuò conjunxit, discrimen minimè aduertebant. vide de hac re incomparabilem V. Iosephum Scaligerum de Emendat. Temp. lib. 1. §. de periodo Macedonica aestiua. Caeterùm Sanctio quam diximus GVILIELMI Regis ita se habet in ejus ad REMIGIVM Antistitem Lincolniensem rescripto.

WILLIELMVS gratia Dei Rex Anglorum Comitibus, Vicecomitibus, & omnibus Francigenis, & Anglis qui in E∣piscopatu REMIGIJ Episcopi terras habent, salutem.

Sciatis vos omnes & caeteri mei fideles, qui in Anglia manent, quòd E∣piscopales leges quae non bene nec secundum Sanctorum Canonum prae∣cepta, vsque ad mea tempora, in regno Anglorum fuerunt, communi Concilio, & consilio Archiepiscoporum meorum, & caeterorum Episcopo∣rum, & Abbatum, & omnium Principum regni mei, emendandas iudi∣caui. Proptereà mando, & regia auctoritate praecipio, vt nullus Episco∣pus vel Archidiaconus de legibus Episcopalibus ampliùs in Hundret placi∣ta [ 50] teneant; Nec causam quae ad regimen animarum pertinet, ad iudi∣cium saecularium hominum adducant, sed quicun{que} secundum Episcopales leges, de quacun{que} causa, vel culpa interpellatus fuerit, ad locum quem ad hoc Episcopus elegerit, & nominauerit, veniat, ibi{que} de causa sua re∣spondeat;

& non secundum Hundret, sed secundum Canones, & Episco∣pales leges, rectum Deo, & Episcopo suo faciat.

Transcriptum est autem ex Archiuo Regio in Arce Londinensi, vbi, inter Re∣gia priuilegia Ecclesiae Lincolniensi olim indulta atque à RICHARDO II. confirmata, reperitur. Nimirùm in Cart. 2. Rich. 2. membrana 12. numero 5. Habetur etiam Anglice apud Foxum in Ecclesiast. Hist. 4. pag. 154. quem & vide lib. 3. pag. 135. & Historiae nostrae de Decimis caput 14. §. 1. vbi Forum Vicecomitis semestre pro menstruo substitui libentiùs mauelim. Caeterùm in actorum Roberti Winchelseij Archiepiscopi Cantuariensis Registro seu publicis [ 10] ejus Tabulis Mss. totidem ferè verbis occurrit id quod GVILIELMO Regi hic tribuitur. Regi etenim EDWARDO I. in Ordinum Comitijs, vt in dictis tabulis legitur exhibet ordo sacer libellum, in quo complures injurias que∣ritur Iurisdictioni suae à ciuili Foro illatas. neque alius sanè est quàm Articuli continentes Grauamina Ecclesiae Anglicanae quorum mentio fit in prooemio Con∣stitutionum quas Articulos Cleri vulgò nominamus. In Libello autem quem dixi, Cum WILLIELMVS, inquit ordo sacer, dudum Rex Angliae de commu∣ni consilio Archiepiscopum, Abbatum, & omnium Procerum Regni sui, leges Epi∣scopales, quae non benè nec secundum Sanctorum Canonum praecepta, fuerant, sicut nec sunt hijs diebus, in Regno Angliae obseruandas inconcussè judicauerit, propte∣rea{que} [ 20] mandauerit & praeceperit quod nullus Episcopus vel Archidiaconus de legi∣bus Episcopalibus vel causis quae ad regimen animarum pertinent, ad Hundreda, vel judicia saecularium hominum quicquam adducerent, sed vt quilibet de qua∣cun{que} causa vel culpa secundum leges Episcopales interpellatus ad locum Ecclesia∣sticum & Ordinarium quem [Episcopus] elegerit veniat ibi{que} de causa vel culpa respondeat secundum Canonicas & Episcopales Leges; Et si Episcopi judicio stare noluerit, si opus fuerit, ad vindicandum fortitudo & justitia Regis vel Vicecomes adhibeatur. Et nihilominus defenderit & interdixerit Ne vllus Vicecomes Praepositus seu-Minister Regis aut aliquis Laicus homo de Legibus quae ad Episco∣pum [ 30] pertinent se intromittat, prout haec & alia (ita se habent Libelli verba) in Carta praedicti WILLIELMI Regis plenius inscribuntur &c. Sed porrò de Re∣gio GVILIELMI in sacris ordinandis imperio, vide, si placet, Vitam Hu∣gonis Abbatis Cluniacensis in Bibliotheca Cluniacensi fol. 454. praeter GREGO∣RIJ VII. lib. 9. Epist. 5. vbi Presbyteros vxores, Laicos Decimas quas detin••∣bant, etiam juramento dimittere compulit, quae GREGORIJ verba sunt.

Ibidem l. 28.

NVLLI EPISCOPORVM PERMITTEBAT VT ALIQVEM [ 40] DE BARONIBVS SVIS SEV MINISTRIS PVBLICE EX∣COMMVNICARET.] Id ipsum penè reperitur in Clarendonensium Comi∣tiorum capitibus quarum HENRICVS II. instaurator sub anno M. C. LXIV. vnde etiam quid Barones heic denotent, fortè discendum. Vocabu∣lum nempè aliâ notione vsurpari quàm vulgò; neque eos duntaxat, vt hodie, significare quibus peculiaris Ordinum Comitijs locus est, sed vniuersos qui saltem beatiores, Regià munificentiâ, ad formulam juris nostri clientelaris quod nullius villae Regiae glebam, sed ipsum tantummodò Regem spectat (Tenure en cheif phrasi forensi' dicimus siue Tenuram in Capite) latifundia possidebant. Nam in Capitibus qnae dixi, ita legitur. Nullus qui de Rege tenet in Capite, [ 50] nec aliquis Dominicorum Ministrorum ejus excommunicetur, nec alicujus eorum Terrae sub interdicto ponantur, nisi priùs Dominus Rex, si in Regno fuerit, con∣ueniatur vel Iustitia ejus (qui, velut Praefectus Praetorio aut Pro-rex, Regias illo aeuo vices agebat, & Capitalis Angliae Iustitiarius etiam indigetabatur) si fuerit extra Regnum, vt rectum de eo faciat; & ita, vt quod pertinebit ad Regis cu∣riam

ibi terminetur & de eo quod spectat ad Curiam Ecclesiasticam ad eandem mittatur, vt ibidem terminetur. Habentur vero Comitiorum illorum capita tum apud Geruasium Doroberniensem & Rogerum Wondonerium Mss. tum apud Matthaeum Parisium (licêt deprauatè) cujus Historiae pars prior quae à GVIL∣LIELMI primi initijs ad annum HENRICI III. decimum nonum proten∣ditur, Wendouerio, vnde exscripta est, tota debetur. Sed & alia eorum* 9.1 occurrunt alibi exemplaria. Caeterùm omnes qui quocunque jure clientelari fundos Re∣gios obtinebant, hac lege intellexit Robertus Glocestrensis comprehendi. Is n. rythmis Anglicanis Historiam nostram vs{que} ad suum (nempe EDWARDI I. [ 10] ni fallor) aeuum complexus, narrat quibusnam ex capitibus istis refragatus fuerit THOMAS Archiepiscopus Cantuariensis sub HENRICO II. at{que} hoc quartâ sede collocans ita in exoletum suae aetatis sermonem transferre se putabat.

The verthe was that no man that of the King huld ought In Cheif or in eni Seruise, to Mansing were ibrought, Bote the Wardenis of holy Chirch that brought him thereto, The King sede or is Bailifes wat he had misdo. And loked verst were thei to amendment it bring, And bote hy wolde by their leue do the Mansing.

[ 20] Obseruatu autem dignissimum heic, quod narrat Radulphus de Diceto Decanus Londinensis. Sub Anno M. CLXIII. Thomas, inquit, Archiepiscopus vacantem Eccle∣siam Ainefordiae contulit in Laurentium. Willielmus villae Dominus, sibi vendicans jus Patronatus in eadem Ecclesia, Laurentium expulit. Archiepiscopus eum ex∣communicauit; quod quia, minimè certiorato Rege, fecisset, maximam Regis in∣dignationem incurrit. Asserit nam{que} Rex, juxta dignitatem regni, quod nullus Ca∣pitaneorum, nullus militans Regi, nullus Minister Regis, nullus scilicet, vt vulga∣riter loquar, de Rege tenens in Capite Castellum, Villam, vel Fraedium, citra con∣scientiam Regis, est excommunicandus ab aliquo; Ne si super hoc Rex certioratus non fuerit, ignorantià lapsus communicet excommunicato, Capitaneum suum venientem [ 30] ad se vel inuitans ad osculum, vel recipiens in concilium. Ratio legis jam dictae redditur, & quid Barones, quid Ministri in ea denotent, luculentiùs explica∣tur. Nec verò ita intempestiuum heic duco, aliquot quae sub GVILIELMO scripta occurrunt de Baronibus testimonia adnotare, vnde vocabuli sensus, qui eo aeuo at{que} hoc loco in vsu, liquidiùs innotescat. Censuales GVILIELMI I. tabulae Barones ad hunc modum, in Dorsetiae censu, memorant. In Warham-de parte S. Wandregisili; sunt ibi XLV. Domus stantes & XVII. sunt vastae. De partibus aliorum Baronum sunt ibi XX. domus stantes & LX. sunt destructae. Et in Burgo de Warwie (ita tabulae illae, in pagi Warwicensis censu) habet Rex in Dominio suo CXIII. Domus, & Barones Regis habent CXII. de quibus omnibus [ 40] Rex habet Geldum suum.

[ 50]

• Episcopus de Wircestre habet IX. masuras.
• Episcopus de Cestre VII.
• Abbas de Coventrie XXXVI.
• Episcopus Constantiensis I.
• Comes de Mellent XII.
• ALBERICVS Comes IV.
• HVGO de Grentemaisuil IV. Monachi habent I. de eo.
• HENRICVS de Fereres II.
• Harold II.
• ROBERTVS de Stadford VI.
• ROGERIVS de Lury II.
• RICHARDVS Venator I.
• RADVLFVS de Limest IX.

[ 10]

• Abbas Malmesburiensis I.
• WILLIELMVS Bonvaslet I.
• WILLIELMVS filius Corbucion IL.
• GOIFFRIDVS de Magnauill I.
• GOIFFRIDVS de Wirce I.
• GISLEBERTVS de Gant II.
• GISLEBERTVS Buili I.
• NICHOLAVS Balistarius I.
• STEFANVS Stirman I.
• Turchil IV.
• Harold II.
• OSBERNVS F. Richardi I.
• CRISTINA I.
• Luith Monialis II.

Hae masurae pertinent ad terras quas ipsi Barones tenent extra Burgum, & ibi appreciatae sunt. Praeter Cristinam heic & Luitham, omnes Regis Barones erant, qui ••empè CXII. superiùs dictas domos possidebant. Alia quae, mox aliorsum adnotata, haec tempora spectant, lucem heic de Baronis ejus aeui notione prae∣bebunt. Ministros autem hîc dictos intelligo eos qui officijs siue Palatinis, siue [ 20] Vrbanis, siue Rusticis functi, Regij famuli habebantur. Ne{que} alios fuisse autu∣mo Tainos & Seruientes Regis in Censualibus GVILIELMI, quas memorauimus, tabulis vocitatos. Quamplurimi enim ibi Tainorum occurrunt nomine, id est, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, vnde Taini Latine; quod Ministros interpretatur. ne{que} aliud vocabu∣lum est (si originem spectes) quàm Dienaer Belgicum quod à Dienen, hoc est Ministrare, fit & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vestigia satis seruat. vnde Dienst-knecht etiam famulus est, & Dienst-maeght Ancilla. nam Knecht masculum denotat, vti item apud Saxones nostros. Exemplum memini in prognosticis aliquot de par∣tu, Saxonicè conscriptis. Porrige, inquit Autor Anonymus Ms. grauidae mu∣lieri Lilium simul & Rosam, atque adeò vt suo arbitratu vtrum horum mal∣uerit, [ 30] eligat; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 heo 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Lilian, heo 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 heo 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 heo 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quod sonat, si Lilium prehenderit, masculum (id est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉) si Rosam, Foemellam pariet. Ministros autem illos Regios siue Tainos & Seruientes, in tabulis illis Censualibus, ita notatos habemus. COLA Venator, VLVIET Venator, GODWINVS Accipitrarius, HVGO Latinarius, MILO Porta∣rius, HERBERTVS Camerarius, & hujusmodi. Latinarius autem est idem quod Interpres; vnde & Latimer eadem notione vsurpatum. Latiae nempè linguae peritum, caeteras, quae in vsu, ita calluisse existimabant, vt generale interpretis nomen non immeritò ei inde donandum putarent. Neque sane alios fuisse [ 40] tunc temporis Scruientes à Thanis plane constat ex ipsis saepè dictis tabulis. In Surriensis nempe pagi censu ibidem, OSWALDVS, THEODORICVS, at{que} alij Scruientum nomine memorantur, qui tamen ipsi Taini indiscriminatim posteà statim vocitantur, vti in Wiltoniae censu Heruaeus atque alij Ministri dicti, Seruientes statim nominantur, quos Tainos item appellatos liquet. Idem in Co∣luino atque alijs Seruientibus in Deuoniae censu obseruandum. ibidem n. neque alia notione, Taini simul dicuntur. Hinc etiam Tainlande occurrit in eisdem tabulis, id est, Tainorum terra, seu fundus Tainis peculiaris. In Wiltonia legi∣mus; WILLIELMVS Comes dedit Ouintone & Suindone & Cheurel, quae erant Tainlande pro terra de Insula de Wiht, quae pertinebat ad firmam de [ 50] Amblesbirie. Et in Somersetia, de Roberto de Odberuile Taino seu Mi∣nistro Regio; Hic Robertus habuit vnam virgatam quam tenebat Dodo liberè* 9.2 T. R. E. Huic addita fuit Doluertone Manerium Regis. Modò dijudicata est esse Tainland. Huc spectat phrasis illa forensis Clamare

ad Tainland, quod in Cestriae censu occurrit. Eo nomine fundum ven∣dicare, id significat.

Pag. 6. lin. 34.

QVAE AVTEM IN SECVLARIBVS PROMVLGAVERIT, TRADERE SVPERSEDEMVS.] Atque supersederunt plerique re∣rum Anglicarum scripturientes consarcinatores; quod vtinam non fecissent. Caeterùm ad hanc rem, vetusti Ecclesiae Lichfeldiensis Chronici Ms. Autor, [ 10] Anno, inquit, GVILIELMVS Regni sui quarto apud Londonias Consilio Ba∣ronium suorum fecit summoniri per vniuersos Angliae Comitatus, omnes Nobiles, Sapientes, & sua Lege eruditos, vt eorum Leges & Consuetudines audiret. Et licet idem Rex WILLIELMVS Leges Northfolkiae & Suffolkiae, Grantbrigiae & Deirae (vbi quondam maxima pars Danorum & Norwegensium inhabitabant) priùs magis approbauerat & eas per totum Regnum obseruari praeceperat, pro eo quod omnes antecessores ejus & ferè omnes Barones Normanniae, Norwegenses extitissent, & quòd de Norwegia olim venissent,*Sed posteà, ad preces Communi∣tatis Anglorum, Rex adquieuit, qui deprecati sunt, quatenus permitteret sibi Leges proprias & Consuetudines antiquas habere in quibus vixerant Patres eorum & [ 20] ipsi in eis nati & nutriti sunt, scilicet Leges Sancti Regis EDWARDI. Et ex illo die magna autoritate veneratae, & per vniuersum Regnum corroboratae & conseruatae sunt, prae caeteris Regni legibus, Leges Regis EDWARDI. Quae qui∣dem priùs inuentae & constitutae fuerant tempore Regis EDGARI Aui sui. ve∣runtamen post mortem ipsius Regis EDGARI vsque ad Coronationem Sancti Re∣gis EDWARDI, quod tempus continet annos LXVII. praedictae Leges sopitae sunt & penitùs praetermissae; sed postquàm Rex EDWARDVS in regno fuit subli∣matus, consilio Baronum Angliae, Legem LXVII. annis sopitam excitauit, excita∣tam reparauit, reparatam decorauit, decoratam confirmauit, & confirmata vocata est Lex Sancti Regis EDWARDI, non quod ipse prius adinuenisset cam, sed cum [ 30] praetermissa fuisset & obliuioni penitus dedita à morte Aui sui Regis EDGARI qui prius Inuentor ejus fuisse dicitur vs{que} ad sua tempora, videlicet LXVII. annis. Vnde per praeceptum Regis WILLIELMI electi sunt de singulis totius Angliae Comitatibus XII. Viri sapientiores quibus jurejurando injunctum fuit coram Rege WILLIELMO vt quoad possent, recto tramite ne{que} ad dexteram ne{que} ad sini∣stram declinantes, legum suarum & consuetudinum sancita patefacerent, nil prae∣termittentes, nil addentes, nil praeuaricando* 9.3 mittentes. ALDREDVS autem Eboracensis Archiepiscopus qui Regem WILLIELMVM coronauerat, & HVGO Londoniensis Episcopus, per praeceptum Regis, scripserunt, proprijs ma∣nibus, omnia quae praedicti Iurati dixerunt. A legibus nam{que} Sanctae Matris Ec∣clesiae, [ 40] sumentes exordium,* 9.4 qui per eam Rex & Regnum solidum subsistendi ha∣bent fundamentum, Leges & libertates & pacem ipsius concionati sunt dicentes, Omnis Clericus &c. vti legimus apud Rogerum Houedenum in Annalibus HENRICI Secundi, vbi digressio est de Norwegiae Regibns. Et totidem fer∣mè verbis, eadem, quae heic transcripsimus, occurrunt apud eundem Rogerum. Atqui, Autoris Lichfeldiensis & Houedeni in hisce discrimen haùt adeò con∣temnendum erat, vt ideò negligenda essent quae habet ille nondum editus, quòd eadem eisdem penè syllabis hic, qui publici juris factus est, narrauerit. Qui vtrunque perpenderit, id fateatur necesse est. Sequitur verò in Autore Lichfeldiensi pars aliqua duntaxat earundem legum quas interserit Houedenus. [ 50] atque ejusmodi pars etiam apud Henricum Knightonium, Canonicum Leyce∣strensem, Scriptorem non indiligentem, qui nondum in lucem prodijt, reperi∣tur. Triplo autem plures sunt quas Houedenus habet, quàm aut Leycestrensis aut Lichfeldiensis. Apud hosce verò nulla est, quae in Houedeno non comperta. Vetusti sanè, fateor, sunt & Lichfeldiensis & Leicestrensis & Houedenus Autores.

At{que} de alijs nonnullis qui eadem, de hac re, tradidere idem dicendum. Sed eo∣rum neminem, ante aliquot à GVILIELMO secula elapsa, scripsisse palàm est, ne{que} interpolationem euasisse leges illas apud Houedenum. Nam, in capite de tributo Danico, GVILIELMI Regis Iunioris fit mentio. Et qualisnam fides (in re adeò vetusta ac viros neque rebus Ciuilibus ne{que} studijs Forensibus sa∣tis occupatos plerunque fugiente) scriptoribus hujusmodi recentioribus adhi∣benda sit, etsi statuere minimè ausim, diligentiùs tamen anquiri velim. Recen∣tiores voco dum Ingulpho Abbati Crowlandiensi eos compono; qui in hac re testium non tam facilè princeps meritò dicendus est quàm solus forsàn cui par sit vt credamus. Etenim non solùm oculatus ille Normannici in Anglia [ 10] Imperij initiorum testis erat, verum etiam in Aula apud GVILIELMVM Regem ad jura Coenobij sui stabilienda, assiduam nauauit operam, in qua per virorum, qui Rebus tum Ciuilibus tum Forensibus exercitati, consuetudinem, Legum GVILIELMI, hoc est EDWARDI Regis à GVILIELMO firma∣tarum, Normannico idiomate conscriptarum, atque ab ijs, quas recentiores illi habent, multum discrepantium, exemplar nactus, Crowlandiam secum detulit atque ad Historiae suae calcem adjecit. Quo GVILIELMI anno hoc fece∣rit, disertè non explicat ipse. Sed liquidò constat tempus fuisse post annum ejusce XV. aut circitèr; quod ideò obseruatu dignum est quoniam legum illa∣rum apud recentiores quos diximus & recensitio & confirmatio anno GVI∣LIELMI [ 20] IV. tribuuntur, cum tamen alias, eas{que} plurimùm dissidentes, decen∣nio & amplius posteà, eodem lemmate eodem{que} nomine insignes, circumulatas & pro genuinis ac solis quibus Regis & Ordinum autoritas antea accesserat, ha∣bitas fuisse (si Ingulpho credas) sit exploratissimum. Vnde forsan eleuanda fides eorum qui, praeter hasce, alias nobis temerè obtrudunt. Tametsi enim singularia plurium annorum sancita GVILIELMVM Autorem agnoscere potuissent, haùt tamen ita verisimile est nec a quoquam narratur, aut iteratam esse legum EDWARDI sub GVILIELMO recensitionem aut plusquam vnam fuisse eorum siue recognitionem siue confirmationem. Quòd si plures fortè essent, id interim planè statuendum foret, postremae maximam, ne dicam solius, rationem haben∣dam [ 30] esse. Annum autem Regis XV. praeterijsse cùm Ingulphus exemplat suum in Aula Londonijs nactus est, inde satis nouimus, quòd Diplomati Crowlan∣densi Coenobio tunc temporis impetrato at{que} editâ ejus historiâ reperto, testis sit GVILIELMVS Episcopus Dunelmensis, qui ante annum salutis M.LXXXI. seu XV. GVILIELMI Regis minimè suffectus erat. & earum forte erat ge∣nuinum exemplar legum quae IV. anno autoritate publicâ & recensitae & firma∣tae fuerant. Nam fieri potest, nec veri est dissimile, recentiores illos, tametsi notho legum exemplari, saltem interplato, decepti fuerint, verum nihilominus recensitionis & confirmationis annum, vtpote forsan decantatum, fideliter & didicisse & narrâsse. Sed verò ipsum Ingulphum audiamus. Attuli, inquit, [ 40] eadem vice mecum Lundonijs in meum Monasterium Leges Aequissimi Regis EDWARDI, quas Dominus meus inclytus Rex WILLIELMVS autenticas esse, & perpetuas per totum regnum Angliae* 9.5 inuiolabiliter{que} tenendas sub paenis grauiss•••• is proclamarat & suis* 9.6 Iustitiarijs commendârat eodem idiomate quo editae sunt; ne per ignorantiam contingat nos vel nostros aliquando, in nostrum graue periculum, contraire & offendere ausu temerario Regiam Majestatem ac in ejus censuras rigidissimas improuidum pedem ferre contentas saepiùs in eisdem, hoc modo, quae verba finiunt editam ejus historiam, adjectis tantummodò à V. C. Henrico Sauilio Editore, videtur heic leges EDWARDI inseruisse quae desunt. Atqui certò scimus nos eum ibi eas inseruisse, quod non solum ex ipso His••o∣riae [ 50] Autographo, Crowlandiae in agro Lincolniensi etiamnùm seruato, constat, sed etiam ex recentiori quo vsi sumus exemplari ante annos CC. aut circitèr exarato. Inde, quatenus tum per librarij & incuriam & inscitiam tum per mucidam sermonis & obsoleti & deprauatissimi scabritiem licuit, eas statim

exhibemus, ejusmodi latinitate quam vsurparunt veteres apud nos jurisconsul∣ti, calente praelo, festinantèr donatas. verbum scilicet verbo plerun{que} reddidi∣mus; & barbarâ phrasi, sed materiei maximè idoneâ, quicquid intelligebamus potiùs interpretari voluimus quàm in puriorem sermonem transferre, qui ob∣scuritati hujusmodi uon tam lucem adferret quam (vt saepiùs fit) tenebras of∣funderet. neque ferè reperitur quisquam, nisi à foro & medij temporis histo∣ria nimiùm sit alienus, cui barbara haec latinitas non sit intellecta. Nitidiora verò Caesarei juris vocabula hisce aptare, interpretem, Iustinianum potiùs le∣gisse ostenderet, quàm propriam Normannici idiomatis vim aperiret. Neque tamen omnia quae transferre heic ausus sum, me satis adsequutum esse, omni∣nò persuasum habui; & perspicacioribus libentèr compluria reliqui. Nam autographo destitutus (quod interea nancisci impensè & volebam & nitebar, sed frustrà) nolui me conjecturarum nugis vltra torquere; sed vbi me prorsus fugiebat (vti saepe) Normannicae dictionis significatio, in ipsa versione eam, va∣riato charactere, retinui. Mallem enim me palàm inscientiae reum confiteri, quàm, in crassissimis tenebris, oculorum aciem incassùm obtendere. Et apud peritiores conjectores, qui hujusmodi rebus, otio abundantes, delectantur, vicem, dum festino, cotis forsan obtinebo exors licèt ipse secandi.

Hae sunt Leges & Consuetudi∣nes quas WILLIELMVS Rex concessit vniuerso Po∣pulo Angliae post subactam Terram. Eaedem sunt quas EDWARDVS Rex, cognatus ejus, obseruauit ante eum.

I.

De Asylorum jure & immunitate Ecclesiastica.

SCilicet, Pax Sanctae Ecclesiae cuiuscun{que} Forisfacturae quis reus sit hoc tempore. Et venire potest ad Sanctam Ecclesiam. Pacem ha∣beat vitae & Membri. Et si quis injecerit manum in id quod Mater Ecclesia postulauerit, siue sit Abba∣tia, siue Ecclesia Religionis, red∣dat id quod abstulerit, & centum solidos nomine Forisfacturae. Et de Matrice Ecclesia Parochiali XX. solidos. Et de Capella X. solidos. Et secundum pacem Regis in Legibus Merciorum centum solidis emen∣det similiter de Heinfare, & de insidijs praecogitatis.

II.

De Hominum Regis priuilegio.

Haec placita spectant ad Coro∣nam

Regis. Et si qui male fecerint hominibus illius Balliuae & de hoc sit attinctus per Iustitiam Regis, Forisfactura sit dupla illius quam alius quispiam Forisfecerit.

III.

De Pacis publicae violatoribus.

Et qui in Danorum Lege vio∣lauerit pacem Regis, CXLIV. li∣bris emendet; Et Forisfacturae Re∣gis quae spectant Ad Vicecomitem XL. solidi in Merciorum lege, & L. solidi in Rege West-Saxo∣num. Et de Libero homine qui habet Sac & Soc & Tol & Tem & Infangentheof & impla∣citatus fuerit, & ad Forisfacturam positus in Comitatu, pertinet Foris∣factura ad opus Vicecomitis, XL. Orae in Danorum Lege, & de alio homine qui eiusmodi Libertatem non habet Orae XXXII. De his XXXII. oris habebit Vieecomes ad vsum Regis oras Decem, & is qui eum implaeitauerit habebit in remedium versus eum oras XII. & Dominus cuius finibus manserit X. Oras. Haec est Danorum Lex.

IV.

De Latrocinij reo, & fide jussore qui morum ejus periculum in se susceperat.

Haec est Consuetudo in Mercio∣rum Lege; si quis appellatus fuerit de Latrocinio, seu de Furto & ple∣giatus fuerit venire ad Iustitiam, & fugerit, Plegius eius habebit IV. menses & vnum diem ad eum quae∣rendum, & si possit eum inuenire, Iuret se duodecima manu, quod tempore quo eum plegiauit Latro non fuerat, neque per eum esset

quòd fugerit, nec eum prehende∣re possit. Tunc reddat Catal∣lum, & XX. solidos pro Capi∣te, & IV. denarios al ceper, & vnum obolum pur la besche, & XL. solidos Regi. In West-Saxo∣num Lege C. solidos ad clamorem pro Capite, & IV. libras Regi. In Lege Danorum, Forisfactura est VIII. librae. XX. solidi pro Capi∣te, & VII. librae Regi. Et si is po∣test intra annum & IIII. dies in∣uenire Latronem & eum aminare ad Iustitiam, redhibebunt ei vigin∣ti solidos quos acceperint, & fiat iu∣stitia de Latrone.

V. De Latronis prehensione.

Si quis prehenderit Latronem abs{que} secta & abs{que} clamore, atque eum ei cui damnum factum est di∣miserit, & venerit postea, rationi conueniens est vt det ille X. solidos pro Hengwite, & finem faciat Iu∣stitiae a la primereme deuise abs∣que licentia Iustitiae, Forisfactura est XL. solidi.

VI. De Animalium redem∣ptione.

Is qui Auerium replegiauerit scil. aut Equum, aut Bouem, aut Vaccam, aut Porcum, aut Ouem, (quod Fortengen Anglicè dicitur) cil qil cla dabit al Gros. s. Prae∣posito habere the Lestussum VIII. denarios, nec tamen ait meis quil ont cent al maille non da∣bit plusquam VIII. denarios, & pro Proco IV. denarios, & pro Oue denarium I. e isitres que vit vnicui{que} IV. denarios, nihil∣ominus neque habebit nec dabit

plusquam VIII. denarios, & da∣bit vadios, & inueniet plegios se, si aliquis venerit ad probationem intra annum & diem vt Auerium petat, saluum exhibiturum in Curia id quod replegiauerit.

VII.

De rebus fortè inventis.

Similiter de Auerio Endirez & alia re inuenta. Ostendatur tribus partibus Vicineti, vt testimonium habeat de inuentione. Si aliquis ve∣niat ad probationem ad rem cla∣mandam, det vadios & inueniat plegios se, si alius quispiam clama∣uerit Auerium, intra annum & diem, saluum exhibiturum in Cu∣ria id quod inuenerit.

VIII.

De Homicidio & Capitis aestima∣tione, seu Wera.

Si quis alium occiderit, & sit reus confitens, & emendare nega∣uerit, det de suo Manbote Domi∣no pro Libero homine X. solidos, & pro seruo XX. solidos. Wera Tha∣ni XX. librae in Merciorum Le∣ge, & in West-Saxonum. Et Wera Villani C. solidi in Mercio∣rum lege, atque etiam in West∣Saxonum.

IX.

Quibus Capitis aestimatio seu Wera soluenda.

Quod ad Weram attinet, primò reddat is qui est de halt sanguine Viduae & Orphanis X. solidos, & quod superest Parentes & Orpha∣ni inter se diuidant.

X.

Animalium aliquot valor, in Capitis aestimatione censendâ.

In Wera reddere poterit quis Equum non Castratum pro XX. solidis, & Taurum pro X. solidis, & iter pro V. solidis.

XI.

De percussore.

Si quis alium percusserit, & ne∣gauerit vltrà emendare, primò red∣dat sun le chefe & plagas, iuret super sancta quod aliter non po∣tuit facere, nec pro haur si chier nec fecit desarbote cho est de la dulor.

XII.

De vulnere indito.

Si plaga lui vient a vis deseu∣uert al polz tote veie IIII. dena∣rios, & de omni osse quod quis tra∣xerit ex plaga, osse toto viso IIII. denarios. postea acordement si li metir ad auant honours que si illiont, id quod ei fecit si cor suum ei suggesserit, & consilium suum ei donauerit, accipiat ab eo quod ei obtulerit.

XIII.

Membrorum praecisorum aestimatio.

Si acciderit vt quis p••gnum cu∣juspiam absciderit aut pedem, red∣dat ei medietatem Werae secundum id quod est. Sed pro pollice reddat medietatem manus. Pro digito qui pollici proximus XV. solidos, de solido Anglicano, hoc est, quer de∣narios. Pro digito longo XVI. so∣lidos. Pro altero qui portat annu∣lum XVII. solidos. Pro digito

minimo V. solidos. Si vnguem quis cuiquam praeciderit, V. solidis de solido Anglicano emendet, & pro vngue digiti minimi, IIII. de∣narijs.

XIV.

De Adulterio.

Qui desponsatam alteri vitia∣uerit, forisfaciat Weram suam Do∣mino suo.

XV.

De Iudice corrupto.

Etiam qui falsum tulerit iudi∣cium, Weram suam perdat, nisi ta∣ctis Sacrosanctis (Euangelijs) pro∣bare poterit se melius iudicare non potuisse.

XVI.

De purgatione illius qui Fur∣ti reus est.

Si quis alterum appellet de La∣trocinio & is sit liber homo, & ha∣beat ond cauerre testimonium de legalitate purget se per plenum Sacramentum, & alter qui infa∣mis ante fuerat per serment no∣med, videlicet XIV. homines le∣gales per non si is habere eos pote∣rit se purget se duodecima manu, & si habere non possit se defendat per iuis & Appellator jurabit sur lui iur set homines nomes quod propter haur non fecit nec propter aliam causam quam quia jus suum persequeretur.

XVII.

De eo qui Templum aut Do∣mum fregerit.

Et si quis appellatus fuerit de fractione Monasterij aut Cubiculi,

ne{que} fuerit anteà infamis enarer se purget per XLII. legales ho∣mines nomes se duodecima inanu, & si aliàs infamiâ notatus fuerit, purget se a treis dulles, videlicet per XLVIII. homines legales no∣mes se trigesima sexta manu, & si illos habere nequierit eat a le iuise a treis dubles si coil doust a treis de pleno Sacramento, & si il enarrer larcin amended, alt al ewe Archiepiscopus habebit de forisfactura XL. solidos in Merciorum Lege, & Episcopus XX. solidos, & Comes XX. so∣lidos, & Baro X. solidos, & Vil∣lanus XL. denarios.

XVIII.

De Denarijs S. Petri, seu Vecti∣gali Romano.

Liber homo qui habuerit aueria campestria XXX. denarijs aesti∣manda, dabit denarium S. Petri. Pro IV. denarijs quos donauerit Dominus, quieti erunt Bordarij eius & eius Boner, & eius Seruien∣tes. Burgensis qui de proprijs Ca∣tallis habet id quod dimidia Marcae aestimandum est, det denarium S. Petri. Qui in Lege Danorum est liber homo, & habet aueria cam∣pestriae quae dimidia marcâ in argen∣to aestimantur, debet dare Dena∣rium S. Petro. Et per denarium quem donauerit Dominus, erunt quieti ij qui resident in suo Do∣minico.

XIX.

De muliere vi compressâ & pudi∣citiâ luctamine tentatâ.

Qui foeminam vi oppresserit, fo∣ris facit membra sua. Qui prostra∣uerit

foeminam ad Terram & ei vim inferat, multa eius Domino est X. solidi. Si verò eam compresse∣rit, forisfacit membra.

XX.

De ijs qui vectigal Romanum seu D. Petri non pendunt.

Qui negauerit denarium S. Pe∣tri, eum pendat per iustitiam S. Ec∣clesiae & XXX. denarios forisfa∣cturae. Et si de ea re est implacita∣tus per Iustitiam Regis, forisfaciat Episcopo XXX. denarios, & Re∣gi XL. solidos.

XXI.

De Oculo effosso.

Si quis alteri oculum effoderit infortunio quocunque, emendet LXX. solidis solidorum Anglica∣norum. Et si la purvele restitua∣tur, dimidium duntaxat reddatur.

XXII.

De Releuio seu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Comitis.

De Releuio Comitis, quod ad Regem pertinet, VIII. Equi E∣phippiati & fraenis ornati, IV. Lo∣ricae, & IV. Hammes, & IV. Scuta, & IV. Hastae, & IV. En∣ses, les altres IV. chaceurs & Palfredi cum fraenis & capistris.

XXIII.

De Releuio Baronis.

De Releuio, Baronis, IV. Equi eum sellis & fraenis ornati, & Lo∣ricae II. & II. Hammes & Scuta II. & II. Hastae & II. Enses. & les altres II. vn chaceur & v∣nus Palfredus cum fraeno & capistro.

XXIV.

De Vauasoris Releuio.

De Releuio Vauasoris ad ligium suum Dominum. Quietus esse de∣bet per Equum son peip talem qua∣lem habuerit tempore mortis suae, & per Loricā suam, & per son Hau∣me & per scutum suum, & per ha∣stam suam, & per ensem suum. & si adeò fuerit inermis vt nec equum habuerit nec arma, per centum soli∣dos.

XXV.

Adeo me Caecutire heic fateor, vt nec lemma adijcere possim.

De eiuers deins auer kil velit calumniare, emblet, & ille vult dare vadios & inuenire plegios ad prosequendum appellum suum, tunc liscuuerad illi quod il auuerad entremenis nomer warrantum suum si eum habuerit, & si non ha∣buerit eum, nominabit suum Heuuel borh, & testes suos & habebit eos ad diem, & ad terminum si eos ha∣beat aut eos habere poterit, & li entreceur liuuerad in vadium se sexta manu, & alter ponat in ma∣num sui warranti va son Heuuel borth, & habeat ille testes quod il lacharad al marthied in Rei, & quod ille non set suum warrantum in plegio vif ne mort coo iu∣rad od testes suos per plenum Sa∣crementum perdat catallum suum si is testimonium perhibeat quod Heuuel borth enpust, & si non poterit habere warrantum nec te∣stem, perdat & pro soldrad perdat Weram suam Domino suo. Hoc obtinet in Merciorum iure, & in Danorum, & in West-Saxo∣num. Non vocabit Dominum suum ad Warrantum de hoc quod

ponitur in vadio, & ou Danlae meite en vele dissi la quod is sit derained, & si potest probare quod hoc sit de sa nurture, per tres par∣tes son vigued se il auer ad de∣raigned. Nam post Scramentum li est iugied in de non potest postea leuer per iudicium Angliae.

XXVI.

De ceturiae mulctâ, vbi reus homi∣cidij judicio non sistitur.

De Murdre freceis occist, & homines hundredi non prehendunt & minant ad Iustitiam infra VIII. dies vt ostendat ob quam causam fe∣cerit, reddant le murdre XLVII. Marcas.

XXVII.

De clientis actione versus Do∣minum.

Si quis vult derainer conuen∣tionem de terra sua versus Domi∣nium suum per pares suos de tenu∣ra, ipsos quos appellauerit vt testes sint lescuuerad derainer. Nam per extraneos non potest derei∣ner.

XXVIII.

De::::::::::

Qui placitat in Curia, cuiuscun{que} curia sit, excepto vbi le cors le est esti e home li mettid super eo quod dixerit, rem quam nolit con∣fiteri, si non potest derainer per II. intelligentes homines qui inter∣fuerunt placito & videntes quod non dixerit, recouered a sa pa∣role.

XXIX.

De Colonorum Releuio.

De Releuio Villani. Melius ani∣mal

quod habuerit id siue (Equus, sit siue Bos, siue Vacca) donabit Domino suo pro Releuio, Et posteà si serait cuz les Villain in franco plegio.

XXX.

De vijs publicis.

De tribus vijs, videlicet, Wat∣lingstrete & Ermingstrete & Fosse. Qui in aliqua harum via∣rum hominem itiner••ntem siue occiderit siue insilier e, is pacem Regis violat.

XXXI.

De Latrone, cum latrocinio seu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, prehenso.

Si latrocinium sit inuentum in cuiuscun{que} terra sit & latro simul, Dominus terrae & Vxor eius habe∣bunt medietatem bonorum Latro∣nis, & les chalieurs lor chatel se ille trouent & labor merted, si repertum sit intra Sache & Soche perdat Vxor & Dominus habebit.

XXXII.

De::::::::::

De Stewarde de vnaqua{que} Hidarum Hundredi vnus homo intra festum S. Michaelis & S. Martini, & Wardireue habe∣bit XXX. hidas quietas pro labore suo, & si aueria moriantur peri∣lot vel deuient watter & non possit ostendere nec clamorem nec vim quae facta fuerit reddat a∣ueria.

XXXIII.

De Colonis & glebae Ascri∣ptitijs.

Eos qui custment terram non debet quis molestare praeterquam de eorum diotre censu. Nec licet a seignurage discedere Cultores de terra sua, quin rectum seruitium suum facere possint. Natiui qui dis∣cedunt à terra sua non debent car∣tre faut naiuirie quere quae non faciunt rectum seruitium quod spe∣ctat ad terram suam Natiuum qui discedit à terra vnde est Natiuus & venit ad alteram, nullus eum re∣tineat nec catalla eius, sed redire cogatur vt faciat seruitium suum tale quod ad eum spectat. si les seignurages nō faciunt altri gain∣nys venire ad terram suam, Iusti∣tia id faciat.

XXXIV.

Ne quis Domino suo debitas prae∣stationes subtrahat.

Nemo Domino suo subtrahat rectum seruitium suum, propter nullam remissionem quam ei anteà fecerit.

XXXV.

De Foemina grauida quae capitali supplicio damnatur.

Si morti damnata sit aut mem∣brorum mutilationi foemina in vte∣ro gestans, de ea non fiat justitia priusquam parturierit.

XXXVI.

De Intestatorum bonis.

Si quis intestatus obierit, libe∣ri eius hereditatem aequaliter di∣uidant.

XXXVII.

De adultera à patre depre∣hensa.

Si pater deprehenderit filiam in adulterio in domo sua seu in domo generi sui, bene licebit ei oure (lege forsan occire, occidere) adul∣terum.

XXXVIII.

De iactu, velut ad legem Rhodiam.

Si quis eu puissuned alterum sit occisus aut per manhablement eissille, ego iecero res tuas de naui ob metum mortis, de hoc non potes me implacitare. Nam licet alteri damnum inferre ob mortis metum quando periculum euadere non po∣test, & si de hoc me mesces quod ob metum mortis nel feisse de co mespriorai & ea quae in naui re∣stant diuidantur in communi secun∣dum Catalla, & si quis iecerit Ca∣talla extra nauim, quando necessi∣tas non exegerit, ea restituat.

XXXIX.

De judicio in socium absentem.

Duo sunt participes vnius Cri∣chet, & vnus eorum implacitatus fuerit absque altero, qui negligen∣tiâ suâ perdit; non inde debet dam∣num cedere alteri qui absens fuit. Nam quod iudicatum est inter eos non debet praeiudicare ijs qui absen∣tes fuerunt.

XL.

De Releuio eorum qui clientes censum pendunt.

Eorum qui Fundum suum te∣nent ad Censum, sit rectum Rele∣uium

tantum quantum census an∣nuus est.

XLI.

De Iudicijs.

Cautè prospiciant ij quibus Cura incumbit iudicia facere, vt iudi∣cent vti petunt quando dicunt di∣mitte nobis debita nostra, & prohibemus ne homo Christianus ex∣tra terram non vendat nen sur∣chetut en paisumne wart lum quod homo animam suam non per∣dat quam Deus vita sua redemit, qui iniuriam esleuera aut fal∣sum iudicium fra purcurruz ne pur hange v pur aueir sit in fo∣risfactura Regis de XL. solidis. sil ne pot aleier quod plus recti facere nel sont si perde sa Fran∣chise si al Rei nel pot rachater a son plaisir. Et si sit in Dano∣rum Lege sit Forisfactura de Lahslite sil alaier ne se pot quod melius facere non solt & quod re∣ctam legem & rectum iudicium re∣cusauerit, sit Forisfactura erga illum cui ius hoc pertinuerit; si sit erga Regem VI. librae, si sit erga Comitem XL. solidi, si sit in Hun∣dredo XXX. solidi, & erga omnes i cons qui Curiam habent in An∣glia co eit ad solidos Anglicanos. In Danorum Lege qui rectum iu∣dicium recusauerit, sit is in miseri∣cordia de suo Lahslite nec bene faciat querelam Regi de hoc quod quis ei defecerit in hundredo aut in Comitatu.

XLII.

De pignore, quod Namium vo∣cant, Capiendo.

Non capiat quis Namium ali∣quod

in Comitatu nec per vim vs{que} dum ter rectum petierit in Hun∣dredo aut in Comitatu, & si ad tertiam vicem rectum non potest ha∣bere, eat ad Comitatum & Comi∣tatus prefigat ei diem quantum & si cili de fait de ki il se claime dunt prenge conge vt possit Na∣mium capere pur le son lum & pref.

XLIII.

Ne quis rem aliquam emat sine testibus.

Nemo emat quantum IIII. de∣narijs aestimatur neque de re mor∣tua neque de viua absque testimonio IV. hominum aut de Burgo aut de Villa. Et si quis rem vendicat & il vent habeat testimonium; si nul∣lum habeat Warrantum respondeat alteri Catallum suum & forisfa∣cturam habeat qui habere debet, & si testimonium habeat vt iam dixi∣mus voest tribus vicibus & vice quarta le dereinet & il le rende.

XLIV.

De::::::::::

Praetereà Rationi consonum non videtur vt quis face pruuance sur testimonie ki conusent co que entre est, & que nul nel prust deuant le terme VI. men∣sium postquam que laueir su emble.

XLV.

De vadimonio deserto.

E al qui est redte e testimo∣niet deleaute & le plait tresfoiz

vicibus eschuit & ad quartam vicem ostendat summonitor de tri∣bus defaltis nihilominus le mande lum vt plegium inueniat & ve∣niat ad ius, & si nolit, si non vi∣derit hominem viuum aut mor∣tuum, capiat quantum habet & reddat petenti catallum suum & Dominus habeat medietatem resi∣dui, & Hundredum medietatem. Et si nemo parent nami ceste iustise doforcent seient forfeit enuets le Rei de VI. lib. & quer∣gent le larun nen ki poeste il seit troue neit warrant de sa vie ne per defensed plait nait mes recouer.

XLVI.

De Hospitibus.

Nemo alium recipiet vltra III. noctes si til ne li command od qui il fust aniz.

XLVII.

De famulis.

Nemo hominem suum à se disce∣dere patiatur postquam rectatus fuerit.

XLVIII.

De::::::::

Et qui Latronem en contre e sanz qui a acient li leit aler si la mend a la vailence de larun v se nespurge per plener lei quod Latro non sit e ki le cri o∣rat e sursera la sursise li Rei a∣mend ou sen espurget.

XLIX.

De::::::::

Qui libet etiam Dominus habeat

seruientem suum aut plegium suum qi, si non rectatus fuerit, habeat ad rectum in Hundredo.

L.

De::::::::

[ 10] Si quis intra Hundredum incu∣satus fuerit & IV. homines le re∣tent, se duodecima manu purget, & si il sent suist deduz la cha∣lenge, Dominus reddat Weram suam e si lun chalenge le Seig∣nour que per le seut seit aler si se purget duodecima manu, & si non posset, emendet versus Regem [ 20] & sit vtlagatus.

Ces sont les Leis & les Custumes que li Reis WILLIAM grantut a tut le Peuple de Engleterre, apres le Conquest de la Terre. Ice les meismes que le Reis EDWARD sun Cosin tint deuant lui.

I.

Co est a saueir, Pais a Saint Y∣glise; de quel forfait que ho∣me out fait en cel tens; eil pout venir a Sainte Yglise; out pais de vie & de membre. E se alquons meist main en celui qui la Mere Yglise requireit, se ceo fust v Abbeie, v Yglise de Religion, rendist ce que il iauereit pris, e cent solz de forfait, e de Mer Y∣glise de Paroisse XX. solz. e de Chappele X. solz e que ensy∣aint la pais le Rei en Merchene∣lae cent solz les amendes, al∣tresi de Heinfare e de aweit pur∣pensed.

II.

Icee plaiz* 10.1 asierent a la Co∣roune

le Rei; & se alquens v quens vxuost* 10.2 messeist as ho∣mes de sa baillie, e de co suist atint de la iustice lu Roi, forfait * 10.3 sust a duble de ce comme al∣tre fust forfait.

III.

E que en Danelae fruisse la pais le Roi VII. vinz liuerez e IIII. les amendes; e lez foruaiz le Roi qui afierent al Vescun∣te XL. solz en Merchenelae, e L. solz en West-Sexelae. E* 10.4 al frans hoem quiaueit Sac e Soc e Iol e Tem e Infangenetheof, se il est emplaide e seit mis en forfeit en le Counte,* 10.5 asiert il forfat a oes le Vescunte, XL. ores en Denelae, e de altre home qui cest franchise non ad, XXXII. ores. De ces XXXII. Ores, arat li Vescunte a oes le Roi X. ores, e cil qui li plait aurat de remied vers lui XII. o∣res, e le Seignur, en ki fin il maindra, X. Ores; co est en Denelae.

IV.

Cost est la custume en Mer∣chenelae, se alquens est apeled de lareim, v de roberie, e seit pleui de venir a iustice, e il seit fuie dedenz, son plege si auera de IIII. meis e I. iour de quer le, e si il le pot truuer, si iurad sei dudzime main, que al ure que ille pleui, Laron nel sot, ne per lui ne seut est fui, ne aueir

nel pot, dunc rendrad le chatel. e XX. solz pur la test, e IIII. den al ceper, e vne maille pur la besche, e XL. solz al Rei. En West-Sexenelae cent solz al cla∣mur pur la test, e IIII. liures al Rei.* 10.6 Cent Dene••ae, le for∣fait VIII. liueres; les XX. solz pur la test, e les VII liures al Rei. E sil pot dedenz vn an & * 10.7 IIII. iurs trouer le larun e amener a la iustice, si li ren∣dra les vint solz kis aurad ont e smert fainte la iustice de La∣run.

V.

Cil ky prendra Larun sanz suite e sanz cri que cil en leist a qui il aurad le damage fait & vienge pois apres, si est raisun que il dunge X. solz de Heng∣wite, e fin face la iustice ala pri∣merme deuise sans le conge a la iustice, si est forfait de XL. solz.

VI.

Cil ky aueir escut, v Chi∣ualz, v Buefs, v Vaches, v Porcs, v Berbz, que est For∣fengen Engleis apeled, cil qil cla durrad al gross. al prouost aueir the Lestussum VIII. den. iatant ni ait meis quil ont cent al maille, ne durrad que VIII. den. e pur vn Porc IIII. den. e pur vn Berbz. I. den. e isi∣tres que vit pur chascun IIII. den. ne iatant ni aurad ne durrad que oit. d'. e durra

wage, e truuerad plege, que si altre veinged a pref de denz lan e vn iour pur laueir de∣mander, quil i ait a droit en la Curt, celui de que il aueit escus.

VII.

Altresi de auer endirez e de altre treueure; seit mustred de treis pars del veisined, que il eit testemonie de la troueure, si alquens vienge a pref pur clamer la iose duist wage e trosse pleges que se altre cla∣mud laueir de denz lan e vn iour qui ill ait a droit en la curt, celui qui lauerat troued.

VIII.

Si home occit altre, e il seit counsaunt e il denie faire les amendes, durrad de sa Manbote al Seignor pur le franc home X. solz, e pur le serf XX. solz; la were del Thein XX. li. en Mer∣chenelae e en West-Sexenelae, e la wer del Vilain C. solz en Merchenelae, e eusement en West-Sexenelae.

IX.

De la were, primerament rendrat l'um de halt Sainc a la Vidue e as Orphanins X. solz, e le surplus Orphanins e les Parenz departent entr'els.

X.

En la were purra il rendra Chiual qui ad la cuille pur XX. solz. e tor pur X. solz, e iter pur V. solz.

X.

Si home fait plaie a altre e il denie otrei fair les amendes, primerement li rende sun le chefe e li plaiez iurraz sur sen∣tez qui pur mes nel pot fair ne pur haur si chier nel fist desar∣bote cho est de la dulor.

XII.

Si la plaie lui vient a vis des∣euuert al polz tote veie IIII. den & de tanz os cum hom trarad de la plaie al os tote veie IIII. den. pois acordement si li metir ad auant honours qui si illiont co quil ad fait a lui se son queur li purportast e son conseil li donast, prendreit de lui ce quil offre a lui.

XIII.

Si co auent qui alquen colpe le poin a altre, v le pied, si li rendra demi were, suluc ceo q'il est, mez del pochier ren∣drad la meite de la mein del dei apres le polcier XV. solz de solt Engleis co est quer de∣ners de lunc dei XVI. solz, del altre qui ported l'anel XVII. solz, del petit dei V. solz, del

vngle si il colpe de cascun V. solz de solt Engleis, al vngle de petit dei IIII. den.

XIV.

Ki altrei espouse purgist, si forfait la were vers sun Seig∣nour.

XV.

Altresi qui faus iugement fait, pert sa were si il ne pot prouer sor Saintz qui melz ne * 10.8 sot iuger.

XVI.

Si home apeled altre de Lar∣cin, & il sot francz home, & il ait ond cauerre testmonie de lealte sen escoudirad per plei•• serment, & altre qui blasmed ait ested per serment nomed, co est a sauoir, quacorte homes leals per non si il auer les pot si sen escoudirad sei dudzime main & si aueir nes pot si s•• defende per iuis e li apeleur iurra sur∣lui iur set homes nomes qui pur haur nel fist ne pur altre chose si pur son dreit non pur∣chacer.

XVII.

E si alcons est apelez de mu∣ster fruisser, v de chambre, e

il neit ested blamed enarer sen escoudit per* 10.9 XLII. leals ho∣mes nomez sei dudzime main, e sil eit alre fiee ested blamed, sen escoudied a treis dudles ceo a sauoir per XLVIII. homes leals nomes sei trentesiste mein, e sil aueir nes pot aut a la iuise a treis dubles si coil doust a treis du blein serment, e sil ad enarer Larcin amended alt al eweli Arceuesqe auerad de for∣fature XL. solz en Merchen∣lae, e lui Euestres XX. solz e lui Quenz XX. solz, e le Ba∣ron X. solz, e li Vilain XL. den.

XVIII.

Franc home qui ad auer champester trente deners vai∣launt, deit doner le dener Seint Pere. le Seignur pur IIII. den. que il dour ad si erunt quites ses Bordiers e ses Boner & ses Serianz. Li Burgeis qui ad en sonn propre chatel demi marc vailant, deit dener Seint Pere. Qui en Denelae Francz home est e il auerad demi marc en argent vailant de auor champe∣stre, si deurad dinier le doner Seint Pere. E per le dener qui li Seignur durrat si erent quie∣tes ceals, qui meinent en son demainer.

XIX.

Ki purgist femme per forze forfait ad les membres. ki abate

femme a terre, pur faire lui for∣ce, la multe al Seignur X. solz. sil la purgiste, forfait est de membres.

XX.

Ki renent le dener Seint Pere, le dener pendra per la iustice de Seint Eglise e XXX. den. for∣fait. e si il en est plaide de la iustise le Rei, le forfait al E∣uesque XXX. den. e al Rei XL. solz.

XXI.

Si alquns criene l'oil al altre per auenture quel que seit, si a∣mendrad LXX. solz del solz Engleis. e si la puruele i est remis, si ne rendra lui que la meite.

XXII.

De releife al Cunte, que al Rei afiert VIII. chiualz selez, e enfrenez, lez IIII. Halbers, e IIII. Hammes, e IIII. Es∣cuz, e IIII. Launces, e IIII. Espes, les altres IIII. Chaceurs e Palfreis a frenis e a cheue∣stres.

XXII.

De releif a Barun, IIII. Chiualz enseles e enfrenes, e II. Halbers, e II. Hammes, e II. Escus, e II. Launces, e II. Espes, e les altres II. vn Cha∣ceur, e vn Palefrei a frenis e a cheuestres.

XXIV.

De relief a Vauasour a son lige Signeur; deite estres quite per le Chiual son peipe tel quil aueit a iour de sa mort, e per son Halbert, e per son Haume, e per son Escud, e per sa Laun∣ce, e per Sespe sil fust des apei∣le, quil ne out ne Chiual ne les armes, per C. solz.

XXV.

De eiuers deins aueir kil voldrad clamer emblet, e il vol∣ge doner wage e trouuer plege a persuir son apel, dunt li scu∣uerad a celui quil auuerad en∣tremeins nomer son guarant sul lad e si il nel ad dunt no∣merad son Heuuel borh e ses te∣stemonies e ait les a iur e a terme, sil les ad v sil les pot auer, e li enterceur liueriad en gua∣ge sei siste main e li altte le me∣tirad en la main son warant va son Heuuel borth & il ait testi∣monies que il lacharad al mar∣thied in Rei e quil ne set son warant en le plege vif ne mort, coo iurad od ses testimonies per plein serment si perdra son Chatel si il testimonient qui il Heuuel borth enpust, e sil ne pot aueir guarant ne testimonie si perdrad & pur soldrad pert sa werre vers son Seignur, co est en Merchenelae e en Denelae e en West-Sexenelae. Ne voche∣rad mie son Seignor warant i∣ceo qui seit mis en guage e on Denelae meitre en vele dissi la

qui il seit derained e sil pot prouer qui ceo soit de sa nur∣ture per treis partz son vigued se il auer ad deraigned. kar puis lei serment li est iugied ne len pot pas puis leuer per le iuge∣ment de Engleterre.

XXVI.

De murdre freceis occist e les homes del hundred nel prengent e amenent a la Iu∣stise de denz les oit iours per mustrer pur qui il la fait, sin rendrunt le murdre XLVII. Mars.

XXVII.

Si home volt derainer coue∣nant de terre ver son Seignor per ses pers de la tenure mei∣mes qui il apelerad a testi∣moines lescuuerad derainer. kar per estranges nel purrapas de∣reiner.

XXVIII.

Home qui plaide en Curt, a qui Curt qui co seit fors la ou le cors le est esti e home li met∣tid sur quil ait dit chose qui il ne voille coinistre, se il ne pot derainer per II. entendable home del pleidant & veant qui il nel aurad dit, recouered a sa parole.

XXIX.

De relief a Vilain. le meillur

aueir quil auera v Chiual, v Buf, v Vache, donrad a son Seignor de Releif & puis si serait cuz les Vilains en frane plege.

XXX.

De III. chemins co est a sa∣ueir, Watlingstrecte & Erming∣strete & Fos, ki en alcun de ces chemins oceit home qui seit errant per le pais v asalt, si en∣freit la pais le Roi.

XXXI.

Si larecin est troued, en qui terre qui ceo seit & le Laron ouesque le Seignor de la terre, & la feme auerunt la meite•• del aueir a Laron e les chaleiurs lor chatel se ille trouent e la∣bor merted sil est troue dedanz Sache & Soche, sil per••ra la femme & le Seignor lauerad.

XXXII.

De Strewarde de chescon des hides de hundred vn home de denz la feste Seint Michiell & le Seint Martin & Wardireue si aurad XXX. hides quites per son trauaile & si auers trespas∣sent perilot vel denient watter e il ne pussent mustrer ne cri ne force qui lon fust faite si rendi∣sent laueir.

XXXIII.

Cil qui custinent la terrene deit l'um trauailer se de lour diotre cense non ne leist a seig∣nurage departir les cultiuurs de lur terre pur tant cum il pussent le dreit seiruise faire les naifs ki departet de sa terre ne de∣uient cartre faut naiuirie quere qui il ne facent lur dreit seruice que apend a lor terre. li naifs ki departer de sa terre dunt il est nez e vent a autri terre nuls nel retenget ne li ne se chatels enz le facet venir arer a faire son seruise tel cum a li apend si les seinurages ne facent altri gain∣nys venir a lor terre la iustise le facet.

XXXIV.

Nullui ne toille a son Senior sun dreit seruise pur nul relais qui il li ait fait en arere.

XXXV.

Si femme est iugee a mort v a defacum des membres ki seit enceintee, ne faced lum iustice desquele seit deliuere.

XXXVI.

Si home mort sans deuise, si departent les enfans l'erite en∣tre sie per v wel.

XXXVII.

Si le Pere truitet sa file en anulterie en sa maisonn, v en la maisonn son gentdre ben li laust oure lauultere.

XXXVIII.

Si home en puissuned altre seit occis v per manablement eissille Io iettai voz chosez de la nef per pour de mort & d'eo ne me poez enplaider, kar leist a faire damge a altre pur pour de mort quant parele ne pot eschaper e si de come mescez qui pur pour de mort nel feisse de co mespriorai e les choses qui sunt remise en le nef seient departis en comune sulun les chatels e si alcun iothed les chatels* 10.10 fors de la nef senz bu∣sun, sil rendet.

XXXIX.

Dous sunt perceners d'vn crichet e est lun enplaide sanz laltre, & per sa folie si pert ne dit per co laltre estre perdant, ki present ne sud, kar iose iuge entre eus ne fors iuge pas les altres ki ne sunt a present.

XL.

Cil qui tenent lur terre a cense, sort lur droit re∣leif

a tant cum a cense est d'vn an.

XLI.

Ententiuement se purpen∣sent cil qui les iugementz vnta faire, qui si iugent cum desirent quant il dient dimitte nobis debi∣ta nostra, & nous* 10.11 d'sendum qui lum Christien* 10.12 fors de la terre ne vende nen surchetut en pai∣sumne wart lum qui lum lam∣ne ne perde qui du rechatat de sa vie ki tort esleuera v faus iu∣gement fra purcurruz ne per bange v per aueir seit en* 10.13 for∣saunre le Rei d' XL. solz sil ne pot aleier qui plus dreit fair nel sont si perde sa Franchise si al Rei nel pot rachater a son plai∣sir. e sil est en Denelae seit for∣fait de Laxl••te, sil alaier ne se pot qui il melz faire ne solt. e qui dreite lei e dreite iugement refuserad seit forfait enuers celi ki dreit, co est a aueir, Si co est enuers li Rei VI. liuers, si co est enuers Cunte XL. solz. Si co est en hundred XXX. solz. e enuers touz i cons ki Curt vnt en Engle-terre co est al solz Engleis. E en Denelae qui dreit iugement refuserad sait en la mercie de sa Laxlite e ne face bon plainte a Rei dici qui lun li seit de faili el hundred v el Conte.

XLII.

Ne prenge hum nammil en

Conte ne de fors d'ici quil eit tresfois demand dreit el Hun∣dred v el Conte, e sil a la tiers fiee ne pot dreit auer, alt a Conte e le Conte len a sete le quart iura, e se cili de fait de ki il se claime dunt prenge conge qui il pusse nam prendre pur le son lum e pref.

XLIII.

Ne nul achat le vailiant de IIII. den. de mort, vif, sans testimonie ad IIII. hommes v de Burt, v de Vile, e le lum le chalange e il vent ait testimo∣nie, si nad nul Warant rende lum al vn son chatel e le for ait ait ki auer le deit, e si testimo∣nie ad sicum nous euiz desu∣nes voest les treis foiz e a la quart feiz le dereinet v il le rende.

XLIV.

Aus ne semble pas raison qui lum face pruuance sur testimo∣nie ki conussent co que entre est e qui nul nel prust deuant le terme de VI. meis apres co qui laueir su emble.

XLV.

E al qui est redre e testimo∣niet de deleaute e le plait tres∣foiz

eschuit e al quart mustrent li sumenout de se treis defautes, vncore le mande lum qui il plege truse e vienge a dreit, e sil ne volt si ne vist lum vif v mort si prenge lum quan{que} il ad e si rende lum al chalan∣geur sun chatel e li Sire ait la meite del remenant, e le Hun∣dred la meite. Et si nul parent nami ceste iustise deforcent seient forfeit enuers li Rei de VI. lib. e quergent le larun nen en ki poeste il seit troue neit warant de sa vie ne per defensed plait nait mes reco∣urer.

XLVI.

Nuls ne receit hom vltre III. nuis si til ne li command od qui il fust aniz.

XLVII.

Ne nuls ne lait sun hum de li partir pus qui il est rete.

XLVIII.

E ki larun en contre e sanz qui a acient li leit aler si la mend a la vailance de larun v se nespurge per plener lei qui il laron nel sout, e ki le cri orat e sursera la Sursise li Rei a∣mend v sen espurget.

XLIX.

E chascun Seniour eit son

Seriant v sun plege qi ••i nel rete qui ait a dreit el Hun∣dred.

L.

Si est ascons qui blamet seit de dinz le Hundred IIII. hu∣mes le retent sei XII. main s'espurget. e si il seut suist de duz la chalange li sire rende sun were, e si lun chalange le Seignour qui per le seut seit ale si s'escuudie sei VI. main e sil ne pot enuers li Rei lament e cil soit vtlage.

Neque praeter Ingulphum quis Leges hasce tradidit; neque praeter hasce, aliquam omnino quae illius aeui idiomate Gallico seu Normannico conscribitur, extare puto; cum interim memoriae sit traditum, GVILIELMVM idioma illud, vtpote vernaculum, nascenti{que} imperio velut magis fidele, in Anglia propagari & populare fieri impense desiderasse, idque sancito jussisse. Missis quae historici de ea re habent, Robertum Holkothium, virum, vt aeuum suum tulit, doctissimum, testem adhibeo. Narrant historiae (ita scribit ille ad librum Sapientiae caput II.) quod cum WILLIELMVS Dux Normannorum Regnum [ 30] Angliae conquisiuisset, deliberauit quomodò linguam Saxonicam posset destruere & Angliam & Normanniam in idiomate concordare, & ideò Ordinauit quod Nullus in Curia Regis placitaret nisi in Gallico, & iterum quod puer quilibet po∣nendus ad literas, addisceret Gallicum, & per Gallicum Latinum, quae duo vs{que} hodie, inquit, obseruantur. Floruit autem Robertus iste sub EDWARDO III. cuius regni anno vicesimo quarto, saeuiente peste abreptus est. vide Star. 36. Ed. 3. cap. 15. Atqui complures aliae, vetustis Schedis GVILIELMO Regi tributae (praeter eas EDWARDO Regi accepto latas) reperiuntur, quarum hasce subjungere etiam visum est tam quòd apud Rogerum Houedenum ex mutilo ni∣miùm exemplari obtrusae sint, aut librarorum injuriâ decurtatae, tum quòd [ 40] Guilielmi Lambardi Codicem de priscis Anglorum Legibus (vbi editae quidem sunt, nec tamen vndequa{que} exemplari quo vtor consonae) etiam studiosis rarissimè occurrere certo sciam.

WILLIELMVS Dei gratia Rex Anglorum, Dux Nor∣mannorum, Omnibus hominibus suis Franciae & Angliae, Salutem.

LI.

De Religione & Pace publica.

[ 50] Statuimus inprimis super omnia, vnum Deum per totum Regnum no∣strum venerari, vnam fidem Christi semper inuiolatam custodiri, pacem, & securitatem, & concordiam, iudicium & iustitiam inter Anglos & Nor∣mannos,

Francos & Britones Walliae & Cornubiae, Pictos & Sco∣tos Albaniae, Similiter inter Francos & Insulanos, Prouincias & Patrias quae pertinent ad Coronam & Dignitatem, defensionem & obseruationem, & honorem regni nostri & inter omnes Nobis subiectos per vniuersam Mo∣narchiam regni Britanniae firmiter & inuiolabiliter obseruari. Ita quod nullus alij forisfaciat in nullo super farisfacturam nostram plenam.

LII.

De fide & obsequio erga Regem. [ 10]

Statuimus etiam vt omnes liberi homines foedere & Sacramento affirment quod intra & extra vniuersum regnum Angliae (quod olim vocabatur regnum Britanniae) WILLIELMO suo Domino fideles esse volunt, Ter∣ras & Honores illius fidelitate vbique seruare cum eo, & contra inimicos & alienigenas defendere.

LIII.

De Normanni seu Francigenae caede. [ 20]

Volumus autem & firmiter praecipimus vt omnes homines, quos nobiscum adduximus aut post Nos venerint, sint sub protectione & in pace nostra per vniuersum regnum praedictum, & si quis de illis occisus fuerit, Dominus eius habeat intra V. dies homicidam eius si poterit, sin autem, incipiat persol∣uere Nobis XLVI. Marcas argenti quamdiu substantia Domini, illius per∣durauerit. Vbi vero Dominus defecerit, totus Hundredus in quo occisio facta est communiter soluat quod remanet.

LIV. [ 30]

De jure Normannorum qui, ante aduentum GVILIELMI, ciues fuerant Anglicani.

Et omnis Francigena qui tempore EDWARDI propinqui nostri fuit in Anglia particeps consuetudinum Anglorum, quod ipsi dicunt Anhlote & Anscote, persoluat secundum Legem Anglorum.

LV.

De Clientelari seu Feudorum jure, & Ingenuorum immunitate. [ 40]

Volumus etiam ac firmiter praecipimus & concedimus vt omnes liberi ho∣mines totius Monarchiae regni nostri praedicti habeant & teneant terras suas, & possessiones suas benè & in pace, liberè ab omni Exactione iniusta, & ab omni Tallagio; Ita quod nihil ab eis exigatur vel capiatur nisi seruicium suum liberum quod de iure nobis facere debent & facere tenentur; & prout statutum est eis & illis à Nobis datum & concessum iure haereditario imper∣petuum per Commune Consilium totius regni nostri praedicti.

LVI. [ 50]

De Nocturnis Custodijs.

Statuimus etiam & firmiter praecipimus vt omnes Ciuitates, & Burgi, &

Castella, & Hundredi, & Wapentachia, totius regni nostri praedicti singu∣lis noctibus vigilentur & custodiantur in gyrum pro maleficijs & inimicis prout Vicecomes & Aldermanni, & Praepositi & caeteri Balliui & Ministri nostri melius per Commune Consilium ad vtilitatem regni prouidebunt.

LVII.

De Mensuris & ponderibus.

[ 10] Et quod habeant per vniuersum regnum Mensuras fidelissimas & signa∣tas & pondera fidelissima & signata sicut boni praedecessores statuerunt.

LVIII.

De Clientum, seu Vassallorum, praestationibus.

Statuimus etiam & firmiter praecipimus vt omnes Comites, & Barones, & Milites, & Seruientes, & vniuersi liberi homines totius regni nostri praedicti habeant & teneant se semper bene in armis & in equis vt decet & opor∣tet, & quod sint semper prompti & bene parati ad seruicium suum inte∣grum [ 20] nobis explendum & peragendum cum semper opus affuerit, secun∣dum quod nobis de feodis debent & tenementis suis de••iure facere, & sicut illis statuimus per Commune Consilium totus regni nostri praedicti & illis dedimus & concessimus in feodo iure haereditario Hoc praeceptum non no∣strum sit violatum vllo modo super forisfacturam nostram plenam.

LIX.

Vt Iura Regia illaesa seruare pro viribus conentur subditi.

[ 30] Statuimus etiam & firmiter praecipimus vt omnes liberi homines totius regni praedicti sint fratres coniurati ad Monarchiam nostram & ad regnum nostrum pro viribus suis & facultatibus contra inimicos pro posse suo defen∣dendum & viriliter seruandum, Pacem & Dignitatem Coronae nostrae inte∣gram obseruandam, & ad iudicium rectum & iustitiam constanter omnibus modis pro posse suo sine dolo & sine dilatione faciendam, hoc decretum san∣citum est in Ciuit••te London.

LX. [ 40]

Ne venditio & emptio fiat nisi coram testibus & in Ciuitatibus.

Interdicimus etiam vt nulla viua pecunia vendatur aut ematur nisi intra Ciuitates & hoc ante tres fideles tes••es nec aliquam rem vetitam sine fideius∣sione & Warranto, quod si aliter fecerit soluat & persoluat, & postea forisfacturam.

LXI.

De emporijs, & jure Vrbium pagorum{que} notae melioris.

[ 50] Item nullum Mercatum vel Forum sit nec fieri permittatur nisi in Ciui∣tatibus regni nostri, & in Burgis, & in Murouallatis, & in Castellis & in locis tutissimis vbi consuetudines regni nostri, & ius nostrum commune &

Dignitatis Coronae nostrae quae constituta sunt à bonis Praedecessoribus nostris deperiri non possunt nec de syderari nec violari sed omnia recte & in aperto & per iudicium & iustitiam fieri debent. Et ideo Castella, & Burgi, & Ciuitates sita sunt & fundantur & aedificantur, scilicet, ad tuitionem Gen∣tium & populorum regni & defensionem regni & idcirco obseruari debent cum omni libertate & integritate & ratione.

LXII.

De purgatione forensi in judicijs publicis. [ 10]

Decretum est etiam vt* 11.1 Francigena appellauerit Anglum de perjurio aut murdro, furto, homicidio, Ran quod dicunt apertam rapinam, quae negari non potest, Anglus se defendat per quod melius no••erit aut judicio Ferri aut Duello. Si autem Anglus infirmus fuerit, inueniat alium qui pro eo faciat. Si quis eorum victus fuerit emendet Regi XL. solid. Si autem Anglus Francigenam appellauerit & probare voluerit iudicio aut duello, velo tanc [ 20] Francigenam purgare se Sacramento* 11.2 non fracto.

LXIII.

Firmantur Leges EDWARDI Regis.

Hoc quo{que} praecipimus vt omnes habeant & teneant Legem EDWAR∣DI Regis in omnibus rebus, adauctis hijs quas constituimus ad vtilitatem Anglorum. [ 30]

LXIV.

De justitiae publicae fidejussoribus.

Omnis homo qui voluerit se teneri pro libero sit in plegio vt plegius eum habeat ad iustitiam si quod offenderit, Et si quisquam euaserit, talium vi∣deant plegij vt soluant quod calumniatum est, & purgent se quia in eusso nullam fraudem nouerint. Requiratur Hundredus & Comitatus (sicut An∣tecessores statuerunt) & qui iuste venire debent & noluerunt, summoneatur [ 40] semel; Et, si secundò non veniunt, accipiatur vnus Bos, & si tertio alus Bos, Et si quarto, reddatur de rebus buius hominis quod calumpniatum est quod dicitur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & insuper Regis forisfactura.

LXV.

De Seruis & eorum manumissione.

Et prohibemus vt nullus vendat hominem extra Patriam. Si quis verò velit seruum suum liberum facere tradet eum Vicecomiti per manum dextrm [ 50] in pl••no Comitatu, & quietum illum clamare debet à iugo seruitutis suae permanumissionem & ostendat ei liberas vias & portas & tradat illi liber•• arm•• scil. lanceam, & gladium, deinde liber homo efficitur.

LXVI.

De Seruis.

Item si serui permanserint sine calumnia per annum & diem in Ciuitati∣bus nostris vel in Burgis in Muro vallatis vel in Castris nostris, à die illa li∣beri efficiuntur & liberi à iugo seruitutis suae sint imperpetum.

LXVII.

[ 10] De Suppliciorum modo.

Interdicimus etiam ne quis occidatur vel suspendatur pro aliqua culpa, sed* 11.3 euernantur oculi & abscidantur pedes vel testiculae vel manus, Ita quod truncus remaneat viuus in signum proditionis & nequitiae suae, Secun∣dum enim quartitatem delicti debet poena maleficijs infligi. Ista praecepta non sint violata super forisfacturam nostram plenam. Testibus &c.

Schedae autem, quae in hisce eruendis vsui erant, leges etiam de Examine [ 20] Forensi suppeditarunt quarum exemplar correctius habetur apud Ioannem Bramptonum Abbatem Iornallensem Ms. qui, diligentissimus alioquin rerum nostrarum maximè autem legum vetustiorum indagator, GVILIELMVM alias, praeter hasce, statuisse non memorat. Earum apud Abbatem hunc hujus∣modi lemma est, & hujusmodi stylus.

Institutiones siue Leges Regis WILLIELMI.

WILLIELMVS Dei gratia Rex Anglorum. Omnibus ad quos scriptum hoc perueniat salutem, & amicitiam. Mando & praeci∣pio [ 30] per totam Anglicam nationem custodiri.

LXVIII.

De Examine Forensi.

Si Anglicus homo compellet aliquem Francigenam per bellum de Furto vel Homicidio vel aliqua Re pro qua bellum fieri debeat vel iudicium inter duos homines; habeat plenam licentiam hoc faciendi. Et si Anglicus bellum nolit, Francigena compellatus adlegiet se jurejurando contra eum per [ 40] suos testes secundum Legem Normanniae.

LXIX.

De eodem.

Item si Francigena compellat Anglicum per bellum de eisdem rebus, Anglicus plena licentia defendat se per bellum vel per iudicium si magis ei placeat. Et si vter{que} sit inualidus & nolit bellum vel non posset, quaerat sibi Legalem defensionem.

[ 50] LXX.

De eodem.

Si Francigena victus fuerit persoluat Regi LX sol. Et si Anglicus

nolit se defendere per bellum vel per testimonium, adlegiet se per Dei judicium.

LXXI.

De examine forensi.

De omnibus vtlagariae rebus Rex instituit vt Anglicus se purget ad ju∣dicium. Et si Anglicus appellet Francigenam de vtlagaria & hoc super eum *inueritare velit, defendat se Francigena per bellum. Et si Anglicus [ 10] non audeat enim probare per bellum, defendat se Francigena pleno iura∣mento non in verborum obseruantijs.

Monendum est interim, distributiones ejusmodi in exemplaribus Mss. minimè repertas esse, sed à nobis consultò factas, tàm vt faciliorem aditum (vbi fieri potuit) praeberent capitum lemmata, quàm vt curiosorum, qui haec sectantur, obseruationibus subuenirent numeri, quos, non alio consilio, à primo earum quas Ingulphus dedit capite, per caetera continentèr deduximus.

Accedere etiam potest institutis GVILIELMI Regis, illud à Ioanne Sa∣risburiense lib. 8. de nugis Curialium cap. 7. Assumpto, inquit ille, Regni dia∣demate [ 20] & pace composita, Legatos misit ad exteras nationes vt à praeclaris om∣nium domibus quicquid eis magnificum aut mirificum videatur,* 12.1 afferrent. De∣fluxit ergo in Insulam opulentam, & quae ferè solae bonis suis est in Orbe contenta, quic quid magnificentiae, imò luxuriae potuit inueniri. Nec praetereundum heic quod habet Henricus Bractonius,* 12.2 priscus apud nos Iurisconsultus, de Forinseco seruicio quod scilicet ij praestant qui, in subditorum clientela eo nomine fundum possidentes, Dominorum suorum personam in officijs maximè militaribus Regi praestandis induunt, quod, vt scribit ille dicitur Regale seruitium quia spectat ad Dominum Regem & non ad alium & secundum quod in Conquestu fuit adinuen∣tum. Ad GVILIELMI hujus tempora eum respexisse palàm est. Victoriam [ 30] enim ejus, vocabulo barbaro, Conquestu, praecise olim vt hodie signabant. Nonnullae aliae sunt ejusce leges apud Matthaeum Parisium, Henricum Hun∣ting doniensem, alios, quas, quoniam sunt cuique obuiae, praetermittimus. Sed caueant interim lectores ne à Polydoro ejus{que} sequacibus in hisce fallantur. In∣diligentiâ enim suâ deceptus quaedam Guilielmo velut Autori tribuit quas ve∣tustioribus Saxonici Imperij temporibus certissimum est deberi, quasdam etiam quae non, ante aliquot à GVILIELMO elapsa saecula, natae sunt.

Sed oblitus hactenus praestiti à GVILIELMO Rege juramenti, quo vete∣ribus Anglorum sancitis etiam generatim obseruandis se obstrinxit, non in∣tempestiuè heic Matthaei Parisij de ea re verba subjungo. Vitas conscripsit [ 40] ille Coenobiarcharum D. Albani. In Fretherici autem Coenobiarchae vita (qui nempè vir strenuus & constans, HARALDI Regis non minus deuicti quam regnantis nomen sibi charissimum retinens, reluctantibus postmodum Anglis australibus, vt Aldredus Antistes Eboracensis Aquilonaribus, se du∣cem fortitèr; at frustrà, praebuit) varia partium studia narrans, Videntes, inquit, Angli, rem agi pro capitibus, plures conuocando exercitum numerosum ac fortissi∣mum conflauerunt, praeficientes sibi EDGARVM speciosissimum & fortissimum, in cujus sinu tota spes reposita fuit Angligenarum, vnde in Anglia tale exijt eulogium Edgar Etheling Engelondes Dereling. Fuit autem inter emnes Anglos Dux & Promotor efficacissimus Abbas S. Albani, FRETHERICVS, [ 50] tanquam vir generosus, opibus & viribus non mediocriter formidabilis. Caepit i∣gitur Rex vehementer sibi timere ne totum regnum quod tanti sanguinis effusione adquisierat, turpitèr amitteret etiam trucidatus. Archiepiscopi igitur (scilicet LANFRANCI) prudentiâ foeliciter eruditus, mitiùs caepit agere cum regni pri∣matibus,

ea quae pacis sunt humilitèr rogitando, & screna facie vocauit eos ad pacem sed subdolam, sicut rei series finaliter clariùs patefecit. Occurrerunt igi∣tur Angli memorati nil mali cogitantes in regimine & ducatu Abbatis FRE∣THERICI apud Berckhamstude; vbi post multas* 12.3 deceptationes, praesente Archiepiscopo LANFRANCO, Rex pro bono pacis juranit super omnes reliquias Eeclesiae Sancti Albani, tactis{que} Sacrosanctis Euangelijs* 12.4, minante juramentum Abbate FRETHERICO, bonas & adprobatas Antiquas leges quas Sancti ac pij Angliae Reges ejus antecessores & maxime Rex EDWARDVS statuit, in∣uiolahiliter obseruare. Et sic pacificati, ad propria laeti recesserunt.

[ 10] Pag. 7. lin. 6.

QVOD SACRI CANONES FILIOS PRESBYTERORVM QVOS RELIGIONIS ORDO NON ORNAT A SACRO∣RVM ORDINVM PROMOTIONE REMOVEANT.] Totidem ver∣bis idem narratur à Radulpho de Diceto, Decano, regnante IOANNE, Londi∣nensi, quem in historiam suam in Codicibus Mss. seruatam, compluria ex Eadmero deprompta inseruisse paret. Caeterùm quinam illi Canones (quibus hoc adjectâ etiam, de Religionis, vti vocant ordine, conditione, cautum est) aut [ 20] sub Alexandro II. aut decessorum ejus aliquo? Annus erat M.LXXI. quando Romam adibat Lanfrancus, comitantibus eum Praesulibus istis, atque tunc temporis ob hanc causam spoliatum ab Alexandro narrant Eboracensem. Nul∣lus autem ejusmodi, si benè memini, reperitur aut in Iuris Pontificij Com∣mentarijs aut alibi Canon, cui initia vetustiora sunt Concilio Claromontano quod quinquennio aut circiter post Lanfranci obitum, anno nimirum M.XCV. sub Vrbano II. habitum est. vide dicti Concilij Canon. 25. & Dist. 56. Extr. tit. de Filijs Presbyterorum, praeter Bernardi Papiensis lib. 1. tit. 9. Ioannis Gal∣lensis lib. 1. tit. 9. atque Iuonis part. 6. cap. 410. Neque aliud vltrà pronun∣tiare [ 30] audemus, quàm non liquet; nisi fas sit Eaàmerum memoriae lapsus heic & temporis anticipati postulare. Cum enim scripsit ille, ejusmodi Lex Pontificia vim obtinebat; quae tamen Lanfranci aetate minime erat nata. Cautiùs igi∣tur G. Malmesburiensis agit dum id genus Canonem non adijcit, sed quod filius esset Presbyteri duntaxat, ideò spoliatum Eboracensem scribit in Lanfranco, vti alij nondum editi. Romae enim, etiam illo aeuo, Sacerdotum filij pro spurijs ha∣biti; quod satis elicitur ex jure Pontificio antiquiori apud Gratianum Dist. 32. & 33. Lege autem Iudaicâ, vti in alijs nonnullis, ita in hac re tunc nixi Ponti∣fices Romani spurios à sacri Ordinis dignitate arcebant, atque inde erat quod Sacerdotis filius heic exueretur suâ. Lex autem Iudaica, quam exemplo sibi esse [ 40] volebant, habetur Deuteronomij cap. 23. Comm. 2. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 1. Non veniet Mamzer in Ecclesiam Domini. Mamzer enim ibi (quod inde 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 fit & pro Notho vsurpatur alicubi & apud Gregentium & apud Cedre∣num) Graecis interpretibus est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 natus, & Arabicè in sacris Biblijs red∣ditur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pharuch alzani seu pullus meretricis, vti etiam in versione Chaldaica qui Ionathani Vzielis filio tribuitur. vide porrò si placet, Dist. 56. cap. 12. Apostolica, & c. 13. per venerabilem extr. tit. qui filij sint legitimi.

Pag. eod. lin. 6.

[ 50] ET IPSEMET SCRIPSERIT.] Opus ab eo de ijs rebus scriptum desideratur. videsis Balaei Centur. 13. Script. 12. vbi scripta ejus enume∣rantur, quorum pars maxima injuriâ temporis interciderunt.

Pag. 8. lin. 42.

INSTITVTO EI PAVLO ABBATE.] De Abbate isto, Matthaeus Parisius in Mss. vitis ejusdem Coenobij Abbatum, haec scripta reliquit. Rex WILLIELMVS, de morte Abbatis FARITIJ certificatus, Coenobium S. ALBANI vacans in manu sua tenuit, & extirpatis syluis, & depauperatis hominibus, oppressit. Et nisi correptionibus LANFRANCI refraenaretur, irrestau∣rabiliter totum Coenobium destriuxisset. Efficaciter igitur procurauit ipse LAN∣FRANCVS vt PAVLVS eius consanguineus quem secum in Angliam duxerat in Abbatem praeficerctur. Iste, natione Neuster, Consanguinitate Archiepiscopo [ 10] LANFRANCO propinquus, &, vt quidam autumant, filius, Monachus fuit Ca∣domensis Ecclesiae. Hic Ecclesiam Beati ALBANI suscepit regendam, procurante dicto Archiepiscopo LANFRANCO qui eundem PAVLVM filiali dilexit amore, pro∣motus in Abbatem, Anno gratiae M.LXXVII.IV. Kl. Iulij, tempore Regis WIL∣LIELMI Regis majoris & Conquestoris, Anno regni ipsius XI. Hic primus Abbas hujus Ecclesiae fuit, postquam Anglia Normannis fuit penitus subjugata. Iste hanc Ecclesiam caetera{que} aedificia praeter Pistorium & Pinsinochium reaedificauit, ex lapidibus & tegulis veteris Ciuitatis Verolamij, & materie lignea quam inuenit à Praedecessoribm suis collectam, & reseruatam. Ditauerat enim ipsum Archiepi∣scopus LANFRANCVS, & ipsum electum Thesauro multiplici reddiderat habun∣dantem. Iste quo{que} PAVLVS Abbas vir religiosus, & eleganter liberatus & in [ 20] obseruantia ordinis regularis, rigidus, & prudens, totius Monasticae religionis nor∣mam quam jam olim tam praelatorum quam subditorum remisioris vitae illece∣brosa voluptas eliminauerat, cautè & paulatim, ne repentina mutatione tumultum granaret, reformauit. Et facta est Ecclesia Sancti ALBANI quasi scola religionis, & disciplinaris obseruanciae per totum regnum Angliae. Attulerat nam{que} secum consuetudines LANFRANCI & statuta Monastica à Domino Papa merito approba∣ta conscripta. Vnde odor bonae famae hujus Ecclesiae Romanam Curiam & remo∣ta regna illustrando peruolauit. Et multorum tam praelatorum quam Magnatum corda felici••èr ei inclinauit. [ 30]

Pag. 8. lin. 47.

GVNDVLFVS NOMINE, AB EODEM I••I SVBROGATVS EPISCOPVS EST.] Huc spectant quae Autor priscus vitae Ms. GVNDVLFI Roffensis Episcopi, de illius electione tradidit. LANFRANCO, inquit, Ecclesiasticae dignitatis summum apicem in Anglia tenente & sapientèr administrante, Rouecestrensis Ecclesia suo est Pastore destituta, defuncto ER∣NOSTO Episcopo qui Monachus SEWARDO, & ipsi Monacho, in Episcopa•••• quidem successerat, sed in eo, anno tantum dimidio vixerat. Volens autem Pon∣tifex [ 40] vt ex more antiquorum Monachus succederet Monacho, cogitare caepit quem potissimum Monachorum eligere posset, qui hoc onus sibi injunctum portare vale∣ret. Cogitanti tamen, GVNDVLFI citius occurrit sanctitas quae jam certis expe∣rimentis satis ei fuerat approbata. Hunc igitur, habito cum sapientibus consv••••o, ad Pontificatum elegit & vt ejus electioni Rex assensum praeberet, ipsum transma∣rinas ad partes ad Regem direxit. Gaudio autem Rex repletus non modico, quia occasionem, Dei hominem exaltandi, inuenerat de cujus sanctitate jam ad eum satis clara fama, peruenerat, Pontificis petitionibus justis libens assensum praebuit & ho∣nore Pontificali Virum Dei dignissimum judicauit. Acceptâ igitur LANFRAN∣CVS autoritate Regia, Praesulcs conuocat, Primores Roffensium mandat, Regis & [ 50] suam voluntatem omnibus pandit, omnibus assensum praebentibus & gaudentibus fidelem domus Dei dispensatorem constituit. Non fuit obnitendi potestas, cum eum vrgeret Regis magni & Praesulis tanti autoritas. Vox se indignum clamantis op∣primitur, cùm quo se clamat indigniorem eo dignior acclamatur. Ordinatur ita{que}

vir verè dignissimus Episcopatu, GVNDVLFVS, in Ecclesia Dorobernensi XII. Kl. Aprilis, Anuo ab Incarnatione Domini M.LXXVII. vndecimo verò aduen∣tus Normannorum in Angliam sub Comite GVILIELMO, Rege postmodùm Angliae Nobilissimo. Consecratus autem ex more propriam tendit inuisere sedem, tripudiantibus turbis, Roffensem ingreditur vrbem, Pontificali sede introniza∣tus inducitur, praesul omni veneratione ex eo habetur. Redduntur & ei denique possessiones quaedam Roffensis Ecclesiae, quas praesulantibus antecessoribus suis LANFRANCVS in sua tenuerat ditione, Ea verò conditione redduntur, vt in Ec∣clesia Roffensi sicut jam praesul vter{que} deliberauerat, Monachi ponantur. Audie∣rant [ 10] enim ibi quondam Monachos fuisse, vnde, ad antiqua studia redeuntes, Mo∣nachorum inibi ordinem statuere sanxerunt. Tempore ergo breui elapso, Ecclesia noua, veteri destructa, incipitur, Officinarum ambitus. conuenientèr disponitut, o∣pus emne intra paucos dies, LANFRANCO pecunias sumministrante multas, per∣ficitur. Igitur perfectis omnibus, quidam ex quin{que} tantum Clericis qui ibi inuen∣ti sunt ad Religionis habitum confluentes, associatis multis alijs, ad Sexagenarium & amplius numerum in breui sub doctrina Patris GVNDVLFI succreuere Mona∣chi. His GVNDVLFVS viuendi speculum, His totius religionis factus est docu∣mentum. Hactenus Autor ille Anonymus Ms.

[ 20] Pag. 9. lin. 27.

IPSE INDE &c. CONFIRMATA SVB TESTIMONIO REGIJ SIGILLI SCRIPTA RELIQVIT.] Tum in Ms. Codice Epistolarum LANFRANCI tum apud G. Malmesburiensem in lib. 3. de gestis Regum & de Pontificum gestis I. & in Antiquitatibus Ecclesiae Brittanniae pag. III. alibi etiam, acta de hac re habentur. Sed vero in LANFRANCI Epistola illa quam ad ALEXANDRVM II. scriptam inserit Malmesburiensis, iniquum erat ea praetermitti quae lectu dignissima, ex Ms. Codice Baronius primò in lucem [ 30] edidit. vide eum tom. 11. ann. 1072. & part. 2. tom. 3. Concil. postremae edi∣tionis Binianae pag. 251.

Pag. 9. lin. 44.

DISPOSITO APVD Pinnedene PRINCIPVM CONVENTV.] Quaenam in illo conuentu acta sint, & quâ judicij formulâ, luculentiùs ex historiola quam in Codice Ms. Roffensis Ecclesiae comperimus, edocemur. Eam cum epigraphe quam in dicto Codice prae se fert, subjungimus.

[ 40] De placito apud Pinendenam inter LANFRANCVM Archi∣episcopum & ODONEM Bajocensem Episcopum.

TEmpore Magni Regis WILLIELMI, qui Anglicum regnum armis conquisiuit, & suis ditionibus subiugauit,

Contigit ODO∣NEM Bajocensem Episcopum, & eiusdem Regis fratrem multo citius quàm LANFRANCVM Archiepiscopum in Angliam venire, atque in Comitatu de Chent cum magna potentia residere, ibi{que} potestatem [ 50] non modicam excercere. Et quia ills diebus in Comitatu illo quisquam non erat, qui tantae fortitudinis viro resistere posset, propter magnam quam ha∣buit potestatem, terras complures de Archiepiscopatu Cantuarberiae & consuetudines nonnullas sibi arripuit at{que} vsurpans suae Dominationi ascripsit.

Posteà verò non multo tempore, contigit praefatum LANFRANCVM Ca∣domensis Ecclesiae Abbatem, iussu Regis, in Angliam quo{que} venire, atque in Archiepiscopatu Cantuariensi, Deo disponente, totius Angliae regni Primatem sublimatum esse. Vbi dum aliquandiù resideret & antiquas Ec∣clesiae suae terras multas sibi deesse inueniret, & suorum negligentia anteces∣sorum illas distributas atque distractas fuisse reperisset, diligenter inquisitâ & bene cognitâ veritate, Regem quam citiùs potuit & non pigrè inde re∣quisiuit. Praecepit ergo Rex Comitatum totum abs{que} mora considere & ho∣mines Comitatus omnes Francigenas & praecipue Anglos in antiquis le∣gibus [ 10] & Consuetudinibus peritos in vnum conuenire. Qui cum conuenerunt apud Pinendenam omnes pariter consederunt. Et quoniam multa placita de diratiacinationibus terrarum & verba de consuetudinibus legum inter Archiepiscopum & praedictum Baiocensem Episcopum ibi surrexerunt, & etiam inter Consuetudines Regales & Archiepiscopales quae prima die expediri non potuerunt, ea causa, totus Comitatus per tres dies fuit ibi detentus. In illis tribus diebus diratiocinauit ibi LANFRANCVS Ar∣chiepiscopus plures terras quas tunc ipse Episcopus & homines sui tenue∣runt, [ 20] videlicet, HEREBERTVS filius IVONIS, TVROLDVS de Rouecestria, RADVLFVS de Curua spina, HVGO de MONTE FORTI, cum omnibus consuetudinibus & rebus quae ad easdem terras per∣tinebant; scilicet Raculfe, Sandwic, Rateburg, Wedetune, Monaste∣rium de Lunning cum Terris & Consuetudinibus ad ipsum Monasterium pertinentibus, Saltvude cum Burgo Hethe ad Saltvude pertinente, Langport, Hiwendenne, Rokinge, Detlinge, Prestitune, Sunderherste, Earhcthe, Orpintune, Einesford, Quatuor Praebendas Broche, de Ni∣wentune, Stokes & Deuintune. In Suthreia, fauente Rege WIL∣LIELMO, [ 30] diratiocinauit ipse Archiepiscopus Murtelache. In Londonia Monasterium Sanctae Mariae, cum Terris & Domibus quas Liuingus Presbyter & Vxor illius habuerunt; In Midlesexe Herghas, Heisam; In Bochingeamsire, Risebergam, Haltune; In Oxenfordsire, Niwentu••e; In Eastsexe, Stistede; In Sutfolchia, Frachenham. Item super RA∣DVLFVM de Curua spina. LX. solidatas de pastura in Grean. Et omnes illas terras & alias diratiocinauit cum omnibus consuetudinibus & re∣bus quae ad easdem terras pertinebant ita liberas atque quietas; quod in illa [ 40] die qua ipsum placitum finitum fuit non remansit homo in toto regno An∣gliae qui aliquid inde calumpniaretur neque super ipsas terras etiam par∣uum quicquam clamaret. Stokes verò & Deuintune & Frachenham reddidit Ecclesiae Sancti Andreae, quia de iure ipsius Ecclesiae antiquitus fuerunt. Et in eodem placito non solum istas praenominatas & alias terras sed & omnes libertates Ecclesiae suae, & omnes Consuetudines suas renoua∣uit, & renouatas ibi diratiocinauit, Soca, Saca, Tol, Team, Flymena, Fyrmthe, Grithbreche, Foresteal, Haunfare, Infangennetheof, cum om∣nibus [ 50] alijs Consuetudinibus paribus istis vel minoribus istis in Terris & in Aquis, in Syluis, in Vijs, & in Pratis, & in omnibus alijs rebus infra Ciuitatem & extra, infra Burgum & extra, & in omnibus alijs locis.

Et ab omnibus illis probis & sapientibus hominibus qui affuerunt fuit ita ibi diratiocinatum, & etiam à toto Comitatu recordatum atque iudicatum quod sicut ipse Rex tenet suas terras liberas & quietas in suo Dominico ita Archiepiscopus Cantuariensis tenet suas terras omnino liberas & quietas in suo Dominico. Huic placito interfuerunt GOISFRIDVS Episcopus Constantiensis qui in loco Regis fuit & Iustitiam illam tenuit, LAN∣FRANCVS Archiepiscopus qui vt dictum est placitauit & totum diracio∣cinauit, Comes Cantiae, videlicet praedictus ODO Bajocensis Episcopus, [ 10] ERNOSTVS Episcopus de Rouecestria, AEGELRICVS Episcopus de Cicestra, vir antiquissimus & legum terrae sapientissimus (qui ex prae∣cepto Regis aduectus fuit ad ipsas antiquas legum Consuetudines discutien∣das & edocendas in vna quadriga) RICHARDVS de Tunebregge, HVGO de MONTE FORTI, WILLIELMVS de Arces, HAY∣MO Vicecomes, & alij multi Barones Regis & ipsius Archiepiscopi atque illorum Episcoporum homines multi, & alij aliorum Comitatuum homines etiam cum toto isto Comitatu multae & magnae auctoritatis viri, Franci∣genae [ 20] scilicet & Angli. In horum omnium praesentia multis & apertissimis rationibus demonstratum fuit quod Rex Anglorum nullas Consuetudines hahet in omnibus terris Cantuariensis Ecclesiae nisi solummodo tres. Et illae tres, quas habet, Consuetudines hae sunt; VNA, Si quis bomo Archi∣episcopi effodit illam Regalem viam quae vadit de Ciuitate* 13.1 in Ciuitatem. ALTERA, si quis Arborem incidit iuxta Regalem viam & eam super ipsam viam deiecerit. De istis duabus Consuetudinibus qui culpabiles inuenti fuerint atque detenti, dum talia faciunt, siue vadimonium ab eis acceptum fuerit siue non, tamen in secutione ministri Regis & per vadimonium emen∣dabunt [ 30] quae iniuste emendanda sunt. TERTIA, Consuetudo talis est. Si quis in ipsa Regali via sanguinem fuderit, aut homicidium vel aliud aliquid fecerit quod nullatenus fieri licet, si dum hoc facit deprehensus at{que} detentus fuerit, Regi emendabit. Si vero deprehensus ibi non fuerit, & inde absque vade dato semel abierit, Rex ab eo ni••il iuste exigere poterit. Similiter fuit ostensum in eodem placito quod Archiepiscopus Cantuariensis Ecclesiae in omnibus terris Regis & Comitis debet multas consuetudines iustè habere. [ 40] Etenim ab illo die, quo clauditur Alleluya vsque ad octauas Paschae, Si quis sanguinem fuderit, Archiepiscopo emendabit. Et in omni tempore tam extra quadragesimam quam infra, quicun{que} illam culpam fecerit quae Childwite vo∣catur, Archiepiscopus aut totam aut dimidiam emendationis partem habebit. Infra quadragesimam quidem, totam; & extra, aut totam aut dimidiam emen∣dationem. Habet etiam in eisdem terris omnibus quaecun{que} ad curam & sa∣lutem animarum videntur pertinere. Huius placiti multis testibus multis{que} rationibus determinatum finem postquam Rex audiuit, laudauit, laudans cum consensu omnium Principum suorum confirmauit, & vt deinceps incorruptus [ 50] perseueraret, firmiter praecepit. Quod propterea scriptum est hic, vt & fu∣turae in aeternum memoriae proficiat & ipsi futuri eiusdem Ecclesiae Christi Cantuariensis successores sciant, quae & quanta in dignitatibus ipsius

Ecclesiae à Deo tenere, at{que} à Regibus & Principibus huius regni aeterno iure debeant exigere.

Neque intempestiuum est heic meminisse, quod tàm de singulari Archie∣piscopi tunc temporis praetenso jure, quàm de sententia secundum Ecclesias S. Trinitatis & S. Augustini data, in tabulis saepe nominatis GVILIELMI censualibus compertum est. Archiepiscopus calumniatur (ita Tabulae illae in Cantiae censu) forisfacturam in vijs extra Ciuitatem ex vtra{que} parte vbi terra sua est. Quidam praepositus Brumannus uomine* 13.2 T. R. E. caepit consuetudines de extraneis mercatoribus in terra S. Trinitatis & S. Augustini, qui postea [ 10] * 13.3 T. R. W. ante Archiepiscopum LANFRANCVM & Episcopum Bajocensem recognouit se injustè accepisse, &, Sacramento facto, jurauit quod ipsae Ecclesiae suas consuetudines quietas habuerint R. E. tempore. Et exinde vtrae{que} Ecclesiae in sua terra habuerunt consuetudines suas judicio Baronum Regis qui placitum tenue∣runt. Latae etiam jam dictae apud Pinnedene sententiae mentio est in eisdem tabulis. Nam in Cantiae censu, sub indice latifundiorum Roffensis Antistitis, Estoches Manerium (ita legitur, quod Stokes est in memorata sententiae hi∣storiola) fuit & est de Episcopatu Roffensi; Sed GODWINVS Comes T. R. E. emit illud de hominibus qui illud tenebant de Episcopo, & eo ignorante facta est haec venditio. Postmodum vero regnante WILLIELMO Rege, dirationauit il∣lud [ 20] LANFRANCVS contra Bajocensem Episcopum. Et inde est modo saisita Roffensis Ecclesia. Quin & illud de publicarum, quae Cantuariae proximè inser∣uiunt, viarum fossionibus mulctis{que} ob earum violatum ius, ad hunc modum ibidem memoratur. Concordatum est de rectis callibus quae habuerint per Ciuita∣tem introitum & exitum; quicun{que} in illis forisfecerit Regi emendabit. Similiter de callibus rectis extra Ciuitatem, vs{que} ad vnam leugam & III. perticas & III. pedes. Si quis ergo infra has publicas vias intus Ciuitatem vel extra foderit vel palum fixerit, sequitur illum praepositus Regis vbicun{que} abierit, & emendam ac∣cipiet ad opus Regis. [ 30]

Pag. 11. lin. 11.

PRAECEPIT AVGVSTINO VT EIVSDEM ORDINIS VI∣ROS, CVIVS ET IPSE NOSCITVR ESSE.] Monachos nem∣pè Benedictinos. G. Malmesburiensis in Ms. Codice de Antiquitatibus Ec∣clesiae Glastoniensis, ante Augustinum scribit Monachos Glastoniensis Eccle∣siae (atque par est sanè credere etiam caeteros) more Aegyptiensium Monacho∣rum vitam degisse. Hinc (inquit, post aduentum scilicet Augustini) in diuer∣sis [ 40] locis ordinantur Sedes Episcopales, construuntur Monasteria secundum B. Patris Benedicti regulam Deo militantia, ita vt posteà in gente Anglorum nulli repe∣riantur Monachi quin fuerint B. Benedicti regulam professi. Inde hijs temporibus in Monasterio Glastoniensi caepit primo eadem Regula exerceri quod prius fuerat more Coenobiorum Aegypti. Ms. Codicem pro insigni sua humanitate quam studia nostra optimè merentem perpetuò atque libentissimè agnoscunt, com∣municauit mecum olim V. Cl. atque omni eruditionis genere summo{que} judi∣cio ornatissimus Thomas Allenus, Glocestrensis sodalitij, atque celeberrimae Academiae Oxoniensis decus insignissimum. Sed minime credi volunt nonnul∣li, Monachorum Aegyptiensium instituta (quae pleno demensa horreo habentur [ 50] apud Cassianum) in Occidente vnquam esse recepta; qua de re consule, si placet, Henricum Vandenzypium part. 3. de Monastico Ordine S. Gregorij cap. 5.

Pag. 12. lin. 21.

CHRISMA TAMEN A VOBIS ACCIPIANT.] Extat eadem ipsa Epistola in Codice Ms. Epistolarum Lanfranci, neque ab hac omninò discrepat praeterquam quòd tantum, non tamen, in ca legatur.

Pag. 14. lin. 13.

TOTIVS ANGLIAE, SCOTIAE, ET HIBERNIAE, [ 10] NECNON ADJACENTIVM INSVLARVM MATREM.] Hùc spectant Epistolae binae in Ms. LANFRANCI Epistolarum Codice repertae, quarum altera est THOMAE Eboracensis Antistitis ad LANFRANCVM, alte∣ra LANFRANCI ad Wigorniensem & Cestrensem Episcopos. Vtra{que} vero agit de electo Orcadum Episcopo solennibus sacris in dignitatem euehendo, RA∣DVLPHO nempè, cujus nomen quod in jam dictis literis minimè occurrit, ediscimus ex Thoma Stubbaeo, veteri Archiepiscoporum Eboracensium vitarum scriptore, nondum edito.

THOMAE Archiepiscopi Eboracensis ad LANFRANCVM Cantuariensem [ 20] Antistitem Epistola, de RADVLPHO Orcadum Episcopo sacrando.

PIjssimo & Sanctissimo Cantuariorum Archiepiscopo totius{que} Britan∣niae summo Pastori LANFRANCO, THOMAS fidelis suus &, nisi praesumptuosam sanctitati suae videatur, Eboracensis Ecclesiae Ar∣chiepiscopus, Coeli portas, PETRI vice, justis & injustis iustè aperire & claudere.

Ecce Pater Sanctissime, filius tuus ad te clamat, sed magis filia, Eboracensis videlicet Ecclesia, ad eam cui dispositione diuina praesides Ec∣clesiam, tanquam ad maternum recurrens finum, piè postulat, vt, ex abun∣dantia maternarum deliciarum, reparetur inopia suarum se deserentium, im∣mò [ 30] longè & inter barbaras nationes positarum, matrum. Siquidem venit ad Nos quidam Clericus, quem misit PAVLVS* 14.1 Comes, cum literis sigillatis, de Orchadum partibus, significans in eis Episcopatum suae terrae eidem Cle∣rico se concessisse. At ille, Antecessorum suorum ordine custodito, postulat, à Nobis Episcopum se consecrari. Cui quod iuste petit iniuste denegare non possumus. Precamur ergo vt Nobis duos Episcopus dirigat paternitas ve∣stra, quorum fulti orationibus & auxilio, tantae rei Sacramentum Canonicè compleamus. Illa autem procul arceatur suspicio quam nuperrimè Nobis no∣ster [ 40] frater & Coepiscopus subintulit REMIGIVS, me scilicet in posterum quaesiturum Dorcacestrensis vel Wigorniensis Episcopi hac de causa subiectionem. Dico enim coram Deo me nunquam hoc facturum. Si placet igitur sanctitati vestrae, vt iuxta petitionem vestram Nobis facere digne∣mini, locum Eboracum, tempus quinto Nonas Martias nobis immutabiliter constituimus, & vobis significamus. Ergo viuas & valeas & spiritualibus incrementis vsquequa{que} proficias.

Ad Episcopos Cestrensem & Wigorniensem scribit LANFRANCVS, vt [ 50] RADVLPHI Antistitis Orcadum sacrandi muneri intersint.

LANFRANCVS gratia Dei Sanctae Dorobernensis Ecclesiae Ar∣chiepiscopus, venerabilibus fratribus WLFSTANO Wigorniensi & PETRO Cestrensi Episcopis salutem.

Insinuauit Nobis venera∣bilis

frater noster THOMAS Eboracensis Archiepiscopus aduenisse de Orchadum Insulis ad se quendam Clericum, quem in Episcopatu ipsius ter∣rae, praecipiente, & insinuante PAVLO Comite, testatur esse electum. Et quia, ex antiquo more, sui juris est praefatarum Insularum praesules consecra∣re, petit à me vt mit••••m sibi de nostris suffraganeis duos qui tantae rei Sacra∣mentum cum eo valeant celebrare. Rogantes itaque praecipimus & praeci∣pientes rogamus quatenus, omni excusatione summota, illuc eatis, & ex no∣stro praecepto secum quod iustum est in tantae rei mysterio compleatis. Non enim decet vt, qui sacrandus in hanc terram venit, & cum omni humilitate [ 10] sacrari se postulat, inopia adiutorum à tanto regno non sacratus abscedat. Terminum huius consecrationis lator vobis praesentium indicabit; & ne forte solliciti sitis putantes quod vel ipse vel successores eius hac occasione super Ecclesias vestras ius praelationis quando{que} conentur arripere, literas quas ipse mihi transmisit fraternitati vestrae, sollicitudinem de futuro gerens, curaui transmittere. Quas & has quas vobis transmitto, archiuis Ecclesia∣rum vestrarum ob memoriam futurorum seruatum iri praecipio.

De prisco etiam Cantuariensium antistitum jure in Hibernia, nondum scili∣cet [ 20] imperio Anglicano adjectâ, luculenta sunt testimonia Epistolae illae LAN∣FRANCI ad GOTHRICVM & TERDELVACVM Hiberniae Reges quae habentur integrae in dicto ejusce Epistolarum libro, & apud Baronium sub anno M.LXXXIX. tom. 11. publici juris primò factae sunt. Alia item oc∣currunt apud Eadmerum quae hanc rem pleniùs explicant. Vide eum pag. 36. & 130. & seqq. praeter S. Bernardum in vita MALACHIAE. In MATHIL∣DAE porrò Reginae literarum ad ANSELMVM inscriptione, salutatur ANSEL∣MVS, Primae Sedis Archiepiscopus, Hibernorum omnium{que} Septentrionalium In∣sularum quae Orchades dicuntur, Primas, vti habetur in Anselmi lib. 3. Epist. [ 30] 55. De Hibernia verò, ad hanc rem, videsis Camdeni Britanniam pag. 735. & 765. De Scotia, consule, si plura velis, eundem pag 703. & Polydorum hist. Anglic. lib. 24. in EDWARDO quarto, anno M. CDLXXI. praeter Rogerum Houedenum sub annis 1180. & 1192. cujus verba ferè transcribit Baronius tom. 12. in eisdem annis.

Pag. 18. lin. 52.

IN ALODIVM &c. TRANSIRENT.] In ALODIVM transire [ 40] illo aeuo dicebatur etiam ex solido concedi. Guil. Malmesburiensis lib. 1. de gestis Pontificum, verba faciens de RVFI munificentia in ANSELMVM, Vrbem, inquit, Cantuariae quam Archiepiscopus LANFRANCVS habuerat ex beneficio, isti concessit ex solido. idem penè habetur ex Tabularijs Monasterij S. Augustini apud V. C. Guilielmum Camdenum in Cantio pag. 238. Saepius occurrit Alodium & tenere in alodium in censualibus GVILIELMI primi ta∣bulis. In Censu agri Hantoniensi; Nonoelle tenet Rex, Ulflet tenuit de Tosti Comite, sed non fuit Alodium. Ibidem etiam; Warochselle tenet Rex. GVEDA Comitissa tenuit de GODWINO Comite in Alodium; tunc geldauit pro V. Hidis, modò pro II. Hidis & dimidia. Terra est X. carucarum. In Cantiae censu, In Benindene [ 50] mansit GODRICVS & tenet XX. acras in Alodio suo. Et in Sussexia, Cetingley ALMAR tenuit de Rege EDWARDO, sicut Alodium. vnde etiam Alodiarij & Aloarij, clientelari hoc jure fundos, Alodia dictos, poffidentes nuncupantur. In Sussexiae Censu; Lansewice GODWINVS tenet de Comite de Ow, & de eo VII. Aloarij.

Et quando moritur Alodiarius (vt legitur in Cantiae censu) Rex inde habet rele∣uationem terrae, excepta terra Sanctae Trinitatis. Hujusmodi sunt alia. Quale∣nam verò Alodij jus apud majores nostros aeuo isto, in vsu fuerit, incertum est. Quid aliae gentes maximè Germani, Franci & Itali hoc nomine intel∣lexerint, scire licet ex Cujacij praefatione ad lib. 1. de Feudis & ad lib. 2. tit. 17. praeter Hotomani verba Feudalia, & quae sunt id genus caetera apud Iutis∣consultos vulgatissima. Frequentiam porrò vocabuli diligentissimè ex vete∣ribus notatam habemus apud doctissimum virum Fredericum Lindebrogium in Glossario suo ad Codicem legum antiquarum, in verbo Alode. Iurisconsultis [ 10] autem exteris à Beneficio seu Feudo ita plerunque distinguitur, vt, cum Be∣neficia solennibus siue ex lege siue ex pacto praestationibus & conditionibus sint obnoxia, Alodia, velut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (ita Graecorum alicui ea dici memini) siue agri proprium duntaxat possidentium jus agnoscentes, omni ejusmodi fidei quae juramento praestito fieri solet professione, omni vndiqua{que} seruitio habeantur liberrima. Atqui in nostratis juris quo vtimur Commen∣tarijs nihil omninò habemus in qua hujus Dominij Formulae vestigium est, ex∣tra vnicam forté eam quam Frankalmoigne seu liberam eleemosynam voci∣tamus quae ad ordinem sacrum tantummodò spectat, & ne{que} censum ne{que} fidei quam diximus professionem, sed precum solummodo in Patronorum seu Do∣minorum [ 20] salutem effundendarum officium à clientibus exigit; ita tamen vt Ciuili Foro cliens de ea re sisti non possit. In caeteris formulis, quotquot apud nos aut etiamnum extant integrae aut vestigia sua reliquêre, solennis fidei pro∣fessio, sacramento firmata, jure exigitur, atque adeò vt ad vnum omnes apud nos glebae, veluti Beneficia seu Feuda, clientelam alicujus Domini meritò ac pla∣nissimè aut agnoscant aut agnoscere debeant.

Pag. 48. lin. 8.

QVOD CERVOS REGIS CEPERINT AD IVDICIVM [ 30] RAPTI IVDICANTVR.] Venationes (scribit G. Malmesburiensis de GVILIELMO II.) quas primo indulserat, adeo prohibuit, vt capitale esset sup∣plicium, prendisse Ceruum. Atque huc potissimum respexisse autumo Ioannem Sarisburiensem lib. 1. de Nugis Curialium cap. 4. vbi de Venatione loquutus, in tantam, inquit, quidam hujus vanitatis instinctu erupêre vaesaniam, vt hostes naturae fierent, conditionis suae immemores, diuini judicij contemptores; dum in vindictam ferarum, imaginem Dei exquisitis supplicijs subjugarent. Nec veriti sunt hominem pro bestiola perdere, quem vnigenitus Dei redemit sanguine suo.

Ibid. lin. 10. [ 40]

EXAMINE IGNITI FERRI.] Id genus criminis apud majores no∣stros purgandi reperitur, cum in notissimae EMMAE, EDWARDI Confes∣soris Regis Matris, laesae cum ALDVINO Antistite Wintoniensi pudicitiae, in∣simulatae judicio, tum in veterum Angliae Regum, vti ATHELSTANI, CANV∣TI, GVILIELMI I. at{que} aliorum insequentium sancitis. Ritus autem solennes in eodem adhibitos ediscas licet ex verborum explicatione Guilielmi Lambardi Archaeonomiae suae praefixa, vitâ Roberti Gemeticensis Archiepiscopi Cantua∣riensis in Antiquitatibus Ecclesiae Britannicae praeter Glossarium Petri Pithaei [ 50] Capitularibus Carolinis & Ludouicianis inseruiens. Ne{que} duntaxat Ferro Igni∣to sed etiam Aqua nunc Feruente nunc Frigida, judicia publica exercebantur. Id tum locis quos diximus constat, tum apud Autorem libelli quem Ranulpho Glanuillae (nescio an rectè) vulgò tribuimus, manifestum est. vide dicti libelli lib. 14. cap. 1. Rogerum Houedenum Annalium part. 1. in ann. M.CLXXVI. &

sequente pag. 547. & 566. editionis Francofurtanae, Henricum item Bractonium lib. 3. de Corona cap. 16. §. 3. Quae ad ejusmodi apud alias gentes morem pertinent, consultò praetermittimus. Durauit autem in Anglia horum exami∣num vsus vsque in HENRICI III. tempora, cum non tàm lege latâ quàm desuetudine, idque ob reuerentiam Iuris Pontificij quo diu anteà prohibitus erat, prorsus euanuit. Neque enim aliud siue in Tabularijs Regijs siue alibi repertum puto de hac re, apud majores nostros, sancitum, praeter illud vnicum quod in publicis Anni tertij HENRICI III. tabulis habemus, vbi prouin∣cialibus aliquot Iudicibus datur in mandatis, vt eâ, quae instabat, judicij vice ab hoc examinis genere, vtpore à Pontificijs damnato, abstinerent; quod tàm [ 10] certum est legis perpetuae tum non obtinuisse quàm ipsum judicij ritum post∣modum citò in desuetudinem abijsse. Regium autem quas intelligimus man∣datum ita se habet in Pat. 3. Hen. 3. membrana 5. vnde fidelitèr descripsimus.

REx Dilectis & fidelibus suis PHILIPPO de Ulerot & Socijs suis itinerantibus in Comitatibus Cumberland, Westmerland, & Lan∣caster, Salutem.

Quia dubitatum fuit & non determinatum ante inceptionem itineris vestri quo iudicio deducendi sint illi qui rectati sunt de Latrocinio, Murdro, Incendio & bijs similibus, cum prohibitum sit per Ec∣clesiam Romanam IVDICIVM IGNIS & AQVAE, Prouisum est à [ 20] Consilio nostro, ad praesens, vt in hoc itinere vestro sic fiat de Rectatis de huiusmodi excessibus; videlicet quod illi qui rectati sunt de criminibus prae∣dictis maioribus, & de his habeatur suspicio quod culpabiles sint de eo vnde rectati sunt (de quibus & licet Regnum nostrum abiurarent adhuc suspicio esset quod posteà malefacerent) teneantur in prisona nostra & saluò custo∣diantur, ita quod non incurrant periculum vitae vel membrorum occasione prisonae nostrae. Illi verò qui medijs criminibus rectati fuerint & quibus com∣peteret iudicium Ignis vel Aquae, si non esset prohibitum, & de quibus si [ 30] regnum nostrum abiurarent nulla fuerit posteà maleficiendi suspicio, Regnum nostrum abiurent. Illi verò qui minoribus rectati sunt criminibus nec de eis fuerit mali suspicio, saluos & securos plegios inueniant de fidelitate & pace nostra conseruanda & sic dimittentur in terra nostra. Cum igitur nihil certius in hac parte prouiderit Consilium nostrum ad praesens, relinquimus discretioni vestrae hunc ordinem praedictum obseruandum in hoc Itinere vestro, vt qui per∣sonas hominum, formam delicti, & ipsarum rerum veritatem melius cognoscere poteritis, hoc ordine secundum discretiones & conscientias vestras in huius∣modi [ 40] procedatis. Et in huius rei testimonium &c.

Teste Domino P. Win∣toniensi Episcopo

apud Westmonasterium XXVI. die Ianuarij anno regni nostri III.

Per eundem & H. de Burgo Iusticiarium.

Eâdem formulâ memoratur in Archiuo scriptum esse ad alios nonnullos Prouinciarum Iudices, Somersetiae nempè, Dorsetiae, Cantiae, Essexiae & Here∣fordiae. caeteros etiam, qui prouincijs tunc temporis Iudices praesuere, veri est simile ejusmodi mandata accepisse. Animaduertendum verò interea est diù ante HENRICI III. initia, examina ejusmodi jure Pontificio vetita esse. Annus enim HENRICI tertius erat M. CCXIX. salutis humanae. Atqui ea, [ 50] non so••ùm in Epistola ALEXANDRI II. ad RAYNALDVM Cumanum E∣piscopum (ante HENRICI nempè aeuum, annis centum supra quinquaginta & amplius conscripta) velut illicita damnantur, sed ipsissima quae hanc rem spectabant epistolae verba in Corpore Canonum Pontificijs Iurisconsultis

tunc temporis tritissimo, vtpote auctoritate clarissimo (quod scilicet Gratiani operae acceptum ferimus) locum sortita fuerant. vide, si placet, Caus. 2. quaest. 5. c. 7. §. Purgationem & Iuonem part. 10. cap. 15. & extr. tit. de Purgatione vul∣gari c. 3. Dilecti. Haec vti alia etiam quae fuere in judicijs exercendis examinum genera nominabant antiquitus O••••allum seu Ordalia, vt formâ latinâ voca∣bant, quod nihil aliud est praeter Iudicia. Inde etiam hodie Alemannis & Belgis (quorum idioma optimus est, in compluribus, veteris nostri sermonis interpres) Urtheyl & Oordeel Iudicia sonant, & Urtheylen & Oordeelen [ 10] Iudicare vti etiam Urtheyler & Oordeeler Iudicem.

Pag. 49. lin. 17.

QVIDDAM DE EPISTOLA SIBI OLIM AB ANSEL∣MO &c. EDITA ET DIRECTA.] Extat Epistola illa in tom. 3. Operum Anselmi pag. 33. Quae sequuntur autem heic de Concilio Barensi pleraque omninò hactenùs desiderata erant. Atqui non contemnenda accessio inde fieri potest diligentissimo doctissimo{que} Binio qui de hujusce actis nihil re∣perisse se fatetur praeter ea quae Eadmerus obiter in ANSELMI vita & Mal∣mesburiensis [ 20] in primo de gestis Pontificum meminere. idem dicendum de Concilio Romano II. sub Vrbano habito, de quo hic noster pag. 50. 51. 52. & 53. vide Binium in Concil. tom. 3. part. 2. pag. 421. & 422. Opus autem illud de processione Spiritus Sancti (de quo postea lin. 45.) habetur in Anselmi Ope∣rum tom. 3. fol. 125.

Pag. 52. lin. 32.

IN CORONA SEDES ILLI POSITA EST, QVI LOCVS NON OBSCVRI HONORIS.] Geruasius Dorobernensis Ms. in de∣clamatione [ 30] contra ROBERTVM Abbatem S. Augustini (quam Imaginatio∣nem, vt id genus alias, vocat) ANSELMVS inquit, in Cantuariensi Ciuitate consecratus, ab VRBANO Papa Pallium suscepit, & tantam ejus gratiam habuit vt eum ALTERIVS ORBIS PAPAM vocaret, & in Angliam reuerso Pallium Eboracensi Archiepiscopo donandum mitteret. ita ille. Qui tanto nomi∣ne dignus erat, loco etiam honoratissimo merito collocandum censuit. vide porrò V. C. Guil. Camdeni Britanniae pag. 239.

Pag. 54. lin. 17.

[ 40] QVAE SAGITTA VTRVM IACTA IPSVM PERCVSSERIT.] Veterum pleris{que} traditur transfossum fuisse Regem sagittâ, quam in ferarum viuario, quod Nouam Forestam dicimus, jactu infoelici collimârat GVALTE∣RVS TYRELLVS Gallus. idque est receptissimum. At Sugerius, qui huic Regi coaetaneus & TYRELLO familiaritate, vt videtur, conjunctus, de mor∣te ejus verba faciens, Imponebatur, inquit, à quibusdam cuidam Nobili GVAL∣TERO TYRELLO quod eum sagitta perfoderat, quem, cum nec timeret nec speraret, jurejurando saepiùs audiuimus quasi Sacrosanctum asserere quod ea die nec in eam partem sylue in qua Rex venabatur venerit, nec eum in sylua omnino vide∣rit. [ 50] legimus in vita Ludouici Crassi Regis Galliarum. Sed accuratiùs multo quàm caeteri, singularia omnia, quae miseram Regis caedem & TYRELLI ja∣ctum fatalem attinent, narrat Ordericus Vitalis in Hist. Ecclesiasticae lib. 10. pag. 783.

Pag. 62. lin. 33.

ET APVD ALEXANDRVM PAPAM PRIVILEGIVM IPSI ABBATIAE ADQVISIERAT.] Priuilegij huius, Anno salutis M.LXXI. indulti, exemplar habemus inter alia Pontificia diplomata ante CCCC. annos descripta in Schedis Cottonianis. Neque sanè illo aeuo apud majores nostros ejusmodi priuilegiorum Romae impetrandorum mos adeo inoleuerat, quin operae pretium fuerit istud subjungere, vt ipsa saltem, vtpote tunc temporis in Anglia non minùs rara quam imperiosa, formula innotescat. [ 10]

ALEXANDER Episcopus seruuus seruorum DEI,

Dilecto in Christo filio BALDEGWINO Abbati Monasterij S. Edmun∣di, quod* 17.1 Badrices hurde nuncupatur in Anglia constituti eius∣que successoribus in perpetuum.

Quanquam sedes Apostolica vniuersa∣lis Mater & omnium Ecclesiarum Princeps vniuersas Ecclesias communi Iure & dispositione contineat, plerae{que} tamen inueniuntur quae in singu∣lare patrocinium Sanctae Romanae Ecclesiae commendari, ac propriè eius Iuri applicari ac summiti cupiunt, quatenus fingulari prouidentia, & cari∣tate [ 20] suae matris amplexae, vs{que} qua{que} liberiores & munitiores existant, & ad exercenda diuinae seruitutis obsequia, inde tranquillitatis & praesidij mu∣nitiones accipiant, vnde magisterium sacrae traditionis expectant. Si igitur in eadem Apostolica sede praesidenti, haec sollicitudo & cura singularis in∣cumbit, vt ex ipsa consideratione regiminis omnibus tam in defensione & corroboratione diligentiam quàm in spiritali speculatione & doctrina vi∣gilantiam, quantum Deo auxiliante praeualet, circumferre debeat, valde congruit vt si quando ea quae ad honorem & vtilitatem Ecclesiarum Dei pertinent ab eo postulantur, beniuola donatione concedat, & ad sinum matris, [ 30] id est, sanctae Romanae Ecclesiae domicilium propriae commendationis deuo∣tione fluentes egregia benignitate affectu{que} custodiendi suscipiat. Nos ita{que} dilectissime fili BALDOGWINE, in Apostolatus administratione non nostris meritis sed diuina locati gratia aequitatem tuae postulationis & commissae tibi Congregationis, necnon Charissimi filij nostri WILLEL∣MI Regis benignae interpellationis vota attendentes, videlicet vt praedi∣ctum Monasterium Sancti Edmundi cui diuina dispositione praeesse dinos∣ceris, in tutelam & defensionem Sanctae Romanae Ecclesiae susciperemus [ 40] eius{que} statum & attinentia bona Apostolici priuilegij firmamento munire∣mus, cum omni beneuolentia & caritate vobis concedendum esse peruidi∣mus. Quapropter in hac praesenti sanctionis nostrae pagina, saluâ quidem in omnibus hitius Sedis reuerentiâ, concedimus & confirmamus tibi tuis{que} suc∣cessoribus praefatum Monasterium cum omnibus quae nunc sibi iure pertinent aut in futurum Deo annuente ibi conferenda sunt, vt sine omni molestia & inquietudine illud in vestra gubernatione teneatis; statuentes & Apostolica auctoritate corroborantes vt idem Monasterium in hoc statu & Monastico or∣dine [ 50] perpetua stabilitate permaneat, nec aliqua potestas Saecularis aut Ec∣clesiastica eundem venerabilem locum ad Episcopalem sedem mutare possit aut debeat, & quaecun{que} donationes rerum aut libertatis eidem Monasterio

Regijs statutis & praeceptis traditae sunt aut in posterum pro Dei nomine conferendae, ex nostra Apostolica confirmatione ratae illibatae{que} permaneant, salua primatis Episcopi Canonica reuerentia. Igitur ad honorem Dei & v∣tilitatem praedicti Monasterij cupientes hanc nostram constitutionem sempi∣terna stabilitate teneri, sancimus & Apostolica auctoritate firmamus, vt nullus Rex, Dux, Comes, Episcopus, Abbas, seu aliqua persona sae∣cularis aut Ecclesiastica iam saepe faetum Monasterium vel fratres ibi Deo [ 10] seruientes inquietare praesumat nec aliquid eorum quae nunc jure habet aut in futurum Deo concedente adquisierit cujuscun{que} modi sint, ab eo alienare aut inuadendo diripere nec aliqua occasione vexare aut siue licentia Abbatis tenere audeat. Si quis autem temerario ausu haec nostra statuta contaminare praesumpserit, aut infringere, anathematis laqueo se innodatum & Iudicio superni Iudicis plectendum esse cognoscat. Qui verò piae deuotionis intuitu, huius nostrae sanctionis custos & obseruator extiterit & bona sua ad amplifi∣cationem eiusdem Monasterij contulerit aut conferre studuerit, Apostolicae be∣nedictionis gratiam consequatur & aeternae retributionis gloria repleatur.

[ 20] Bene valete.

Datum Lateranis. VI. Kalendas Nouembris per manus Petri Sanctae Romanae Ecclesiae Presbyteri Cardinalis ac Bibliothecarij anno XI. Pontificatus Domini ALEXANDRI secundi Papae, anno videlicet Do∣minicae Incarnationis Millesimo Septuagesimo primo, indictione* 17.2 VII.

Pag. 68. lin. 7.

NE ABBATES FACIANT MILITES.] Priscè enim ab insignio∣rum [ 30] Ecclesiarum antistitibus, ritu solenni adhibito, Militiae seu Equestris Ordinis dignitate tyrones donabantur. Codex vetustus de rebus ad Coeno∣bium S. Martini de Bello spectantibus, in tabulario Prouentuum Regio∣rum quod Augmentationum dicimus; Terras Censuales non donet (Abbas) ad Feudum. Nec Milites nisi in sacra veste faciat. Vetus item Diploma Coeno∣biarchae Radingensi ab HENRICO I. concessum & post à IOANNE firmatum; Terras Censuales non donet (Abbas) ad Feudum. Nec faciat Milites nisi in sacra veste Christi in qua paruulos suscipere modestè caueat. Maturos autem seu dis∣cretos tam* 17.3 Clericos quam Laicos prouidè suscipiat. Reperio in Pat. 1. Hen. 4. part. 2. membr. 26. num. 10. & in publicorum judiciorum actis Trinit. 2. Ed. 3. [ 40] Rot. 106. Berk. id ipsum occurrit. Qui diligentiùs de hac re consulere velit, adeat Ingulphum in Historia Crowlandensi, Ioannem Sarisburiensem de Nugis Curialium lib. 6. cap. 10. & 13. Petr. Blesensem Epist. 94. & superioris aeui ritus, in sacrandis creandorum Equitum armis, qui in Ritualibus (quae Pontificijs nostris in vsu & Manualia dicta) atque ejusmodi alijs extant. Haec enim om∣nia satis edocent in creandis Equitibus (non Balnei duntaxat, vt vocant, sed vniuersis) Ordinis sacri viros in Ecclesijs solennem operam impendisse, quod inde forte emanauit quòd, vetustiori saeculo, ipsius etiam dignitatis autores ha∣berentur. Nam & Archiepiscopum Cantuariensem Equitem creâsse legimus; LANFRANCVM scilicet GVILIELMVM secundum. Malmesburiensis Mo∣nachus, [ 50] lib. 4. de gestis Regum, de GVILIELMO; accessit, inquit, fauori ejus maximum rerum momentum Archiepiscopus LANFRANCVS, eo quod eum nutrierat, & Militem fecerat. Quin de BRANDO Coenobiarcha Edmun∣doburgensi & HEWARDO adolescente strenuo, Ingulphus pag. 512. edit. Londin. Patruum suum, inquit, Abbatem Burgi, nomine BRANDVM virum

valde religiosum &c. adijt & se fieri legitimum Militem, praemissâ primitùs om∣nium peccatorum confessione & eorum perceptâ absolutione, instantissime supplica∣uit. videsis V. C. Guil. Camdeni Britanniam pag. 126.

Pag. 68. lin. 29.

VELVT BRVTA ANIMALIA VENVNDARI.] Si de Seruorum (quos Uillaines phrasi Forensi dicimus) venditione-non loquitur hic Canon, non omnino capio. Eorum enim vti aliarum quaruncun{que} rerum, quae Mancipi, Iure Caesareo, vocatae, dominium siue venditione siue donatione, & [ 10] S••xonum tempore & Normannorum, ritê transferebatur. videsis Chirographum THOROLDI de Bukenhale apud Ingulphum in extremo. Neque sane aut Ca∣non hic aut alia apud nos lata Lex id juris hactenùs adeò refixit, quin, in Iu∣risconsultorum nostratium Commentarijs passim, legibus, quibus vtimur, con∣sonum agnoscatur. De seruitutis jure, videsis quae disputant Bodinus de Re∣pub. lib. 1. cap. 5 & Albericus Gentilis de jure belli lib. 3. cap. 9.

Pag. 95. lin. 24.

ARCHIDIACONES.] Ita Ms. Codex. Atque Archidiacones* 17.4 dixit puto [ 20] vt alij Hypodiacones. Isidorus apud Gratianum dist. 21. c. 1. Cleros. Hy∣podiacones Graecè quos nos Subdiaconos dicimus. Sic enim ibi legitur tametsi in Isidori Codice quo vtimur, edito nempè à Bonauentura Vulcanio, Hypodiaconi habeatur. locus est in Originum lib. 7. cap. de Clericis. Caeterum frequens in vetustis Concilijs vsus est vocabuli Diacones & eorum quae inde formantur. Concil. Agathensis Canon. 39. Presbyteri, Diacones, Subdiacones vel deinceps quibus ducendi vxores licentia non est, etiam alienarum nuptiarum euitent conui∣uia. & Canon 49. Diacones vel Presbyteri &c. & Canon 65. Quoniam non oportet Diaconem sedere praesente Presbytero &c. Reperitur etiam Diacones in ca∣su recto in Concilij Elibertini Can. 18. Toletani 4. Can. 38. atque obitèr a∣pud [ 30] Burchardum, Iuonem, Gratianum; neque plura adijcere exempla est operae pretium. Inde recentiores Graeci habent etiam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Malaxus Pe∣loponnesius in historia Patriarcharum; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, pro Arsenio Diacono, & posteà, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 &c. Neque interim Diaconus in recto euitatur. Tàm enim in dictis Concilijs autoribus{que} latinis quàm apud Ma∣laxum, vtrunque indiscriminatim vsurpatur. Eâdem analogiâ formabant Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pro Patrono. Hesychius in Lexico; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Theophilus Antecessor Instit. lib. 1. tit. 17. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Lex XII. Tabularum Patronos at{que} Patronorum liberos ad eorum (liberto∣rum [ 40] scilicet) tutelam vocat. ita etiam frequentissime legitur tùm apud eundem Theophilum tùm apud Basilicorum autorem lib. 49. tit. 1. & 2. vbi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ait, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Libertus scilicet contra patronum famosam actionem instituere non potest. Harmenopulus atque alij Iurisconsulti Graeci idem saepissimè habent. & veteres Inscriptiones in Graecia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, pro Patronum; quod legimus apud Ianum Gruterum pag. 595. num. 11. & 12.

Pag. 95. lin. 39.

VT QVONIAM RATIO CHRISTIANITATIS ID VTILE [ 50] FORE SVADEBAT.] Christianitas & ea quae ad Christianitatem per∣tinent passim, apud Eadmerum atque alios illius aeui scriptores, Functionem E∣piscopalem atque Fori sacri actionem & administrationem seu officium Epi∣scopale

vt vsitatius appellatur, denotant. Pag. 16. lin. 52. vides omnem Chri∣stianitatem in Anglia ferè perijsse. & pag. 28. lin. 45. omnem auctoritatem ex∣ercendae Christianitatis illi adimere cupiebat. alia sunt ejusmodi. atque generali Christianorum nomine, in edictis Imperatorum veterum, Episcopos speciatim designari volunt Iurisconsulti nonnulli ad l. 11. Christianos C. de Episcopali au∣dientia. Hinc apud nos Fora sacra quibus, jure nempè communi subnixis, aut Episcopi praesunt, aut ij qui eo nomine Episcopos, vtpote quos prouocare licet, suspiciunt, Curiae Christianitatis etiamnum vocitantur. Primò Christiani∣tatis vocabulum, legem Christianam seu venerationem Christianam, & Christia∣num [ 10] cultum generatim sonabat, vti videre est in C. tit. de Apostatis l. 4. & C. Theodos. tit. de spectaculis l. 5. C. eod. tit. de decurionibus l. 112. C. eod. tit. de Iudaeis, Caelicolis l. 19. alibi item. Sed posteà Functio atque Iurisdictio illa quae in gerenda Christianae religionis seu Christianitatis aut politiae Ecclesiasticae cura potissimum exercentur, Christianitas etiam signantèr dicta sunt; at{que} inde sacra Fora, Fora Christianitatis vocitata.

Pag. 95. lin. 42.

[ 20] CVJVS CATHEDRAE PRINCIPATVS PONERETVR IN A••∣BATIA DE HELI.] De initijs hisce Episcopatus Eliensis, fragmen∣tum Ms. veteris ejusdem Ecclesiae historiae habetur; quo & consilia adhibita, & Regia & Pontificia de ea re diplomata comperiuntur. Post mortem RICHARDI Abbatis (ita historia illa) mittitur à Rege ad Eliense Coenobium HERVAEVS Pangorensis Episcopus à suo Episcopatu per violentiam ejectus, vt ibi de rebus Ecclesiae ad tempus sustineretur donec * explenius deliberasset quid de eo esset fa∣cturus. Est autem Pangor Monasterium in Wallijs tot habitationibus plenum vt sicut Beda refert si in septem partes diuideretur non minus quae{que} portio quam CCC. homines haberet. Hic cum Episcopatu fungeretur HERVAEVS gentem effe∣ram [ 30] nimia austeritate tractabat. Videns tantam in moribus eorum peruersitatem (quam nemo facile posset tollerare, vnde{que} Episcopali timori nullam seruabant reue∣rentiam) gladium bis acutum ad eos domandos exercuit, nunc crebro anathemate nunc propinquorum & aliorum hominum eos cohercens multitudine. Nec minor fuit eorum contra eum rebellio. Tanto periculo ei insistebant vt fratrem ejus perime∣rent, simili modo eum perimituri si possent in eum manus inijcere. Expauit E∣piscopum ingruens infortunium, plurimis{que} suorum interfectis aut grauitèr vulnera∣tis, videns quod anima sua quaereretur, nec congruos haberet defensores, ad Regis Angliae confugit patrocinium, vtile sibi consecutus exilium. Rex autem ejus ad∣uentum vt famosi tunc temporis & religiosi Episcopi benigne suscipiens ad Elien∣sem [ 40] Ecclesiam destinatum procurationem inde accipere eum constituit. Ipse vero illuc veniens, gratia, conuersatione & mirabili prudentia, omnium penè Monacho∣rum sibi alligauit affectum, vt si fieri posset eum sibi Episcopum adoptarent. Quam * circa sic affectionem aspiciens cepit paulatim quibusdam circumlocutioni∣bus loci vtilitatem eis proponere, fratrum animos attemptare & multa jocunda promittere, si Abbatiam in Episcopatum promouere & seipsum vellent in Episco∣pum suscipere, ad quod efficiendum, suum quo{que} eis promisit auxilium dum tamen illi suum praeberent assensum. Ipsis autem facilè ad eum conuersis, ipse Regem adijt. Rex petita concessit, Robertum Lincolniensem Episcopum ad colloquium inuita∣••it, vt, quod ille locus in ejus Episcopatum * videbatur, sine ejus conniuentia [ 50] non fieret ista mutatio ne Diocesis ejus pateretur injuriam, si inconsulto suo Epi∣scopo, alius in eum induceretur Episcopatus. Proptereà oportuit vt futurus Epi∣scopatus aliquam haberet Parochiam, quam sibi impertiri de Lincolniensi Eocle∣sia Canonica justitia cum aequa compensatione postulabat. Datum est ita{que} Manerium de Spaldewic Lincolniensi Ecclesiae in jus perpetu••m pro commutatione Episco∣palis

Curae super pagum Grantebregensem, & finito hoc inter Regem & Rober∣tum Episcopum secreto negotio (Monachis omnino inconsultis, Ecclesiae filijs & ig∣norantibus) HERVAEVS Episcopus cum literis Regis ad confirmandum hoc pro∣positum Romam destinatur. Quo veniens impetrauit quae petijt, ad Regem & Archiepiscopum & comprouinciales Episcopos, literas Apostolicas super sua causa quales optabat reportans. Quarum textum hic subscribi, nec ociosum est nec onerosum.

* 18.1 Quod HERVAEVS à Domino Papa mandatum optinuit ad Regem HEN∣RICVM de promouendo Abbatiam de Ely in Episcopatum, & de constitu∣endo eum illuc in Episcopum. [ 10]

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei, Dilecto in Christo filio HENRICO glorioso Regi Anglorum salutem, & Apostoli∣cam benedictionem.

Omnipotenti Deo gratias agimus qui talem te Regem nostris temporibus constituit qui & terrenum regnum sapienter ad honorem Dei gubernas, & aeterni Regis sollicitudinem ante oculos mentis portas. Postulasti siquidem à nobis per literas vt in loco, qui Ely dicitur, nouus ex Apostolica autoritate Episcopatus constituatur, quia Lincolnien∣sem Episcopum tantae magnitudinis esse dixisti, vt ad peragenda ea quae [ 20] Episcopalis sunt officij vnus Episcopus nullatenus sufficere possit. Pro quo & deuotionem tuae voluntatis laudamus & dispositioni assensum praebemus, ita tamen vt in celebri loco constituatur, ne nomen Episcopi, quod absit, viles∣cat. Ad hoc enim Episcopus constituitur vt populum Dei & verbo doceat & vita informet, & ad verum Pastorem Domini commissarum sibi anima∣rum lucra reportet. In hijs quo{que} de quibus rogasti, licet quaedam ibi inordi∣nata videantur, tuae tamen voluntati refragari nequaquam valemus. Nouit praetereà gloria vestra, Dompnum HERVAEVM Episcopum quem vita & [ 30] scientia commendat non modica, nimia barbarorum ferocia & persecutione de sede sua expulsum & multâ fidelium fratrum{que} suorum caede fuisse fu∣gatum. Cujus vt scientia fructum, qui non perijt, afferre, & vita bonum valeat Dei populo exemplum praebere, volumus & rogamus vt si qua eum apud vos vacans Ecclesia vocauerit, ibi auctoritate Apostolica constituatur, ne infructuoso diù silentio torpeat qui vitae coelestis documenta in scientia & moribus portat. Omnipotens Deus Apostolorum suorum precibus & vos & prolem vestram custodiat & coeleste post terrenum vobis regnum concedat.

Dat. XI. Kal. Decembris. [ 40]

Alias quo{que} literas misit Papa eidem Regi quarum hic textus est.

Quod autoritate Apostolica Episcopatus in Ely constituitur.

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei, Venerabili Fratri ANSELMO Cantuariensi Archiepiscopo & caeteris comprouinciali∣bus Episcopis salutem, & Apostolicam benedictionem.

Inter caetera regna terrarum, ad Apostolicae sedis dilectionem at{que} obedientiam Anglorum [ 50] regnum specialiter pertinere, Apostolicae sedis scripta & Anglicarum Historiarum series manifestabant. Quae nimirùm causa sollicitudinem no∣stram propensiùs impellit illius regni Ecclesias familiarius confouere & ea∣rum

dispositionibus sollicitius inuigilare. Lincolniensem ita{que} Episcopatum tam spaciosum ex filij nostri Regis vestris{que} literis agnouimus, vt ad ea quae Episcopalis sunt officij peragenda, vnus nullatenus sufficere possit Episco∣pus. Quapropter ex voluntate Lincolniensis Episcopi postulat à nobis idem Karissimus filius noster & Christianissimus Rex Anglorum HEN∣RICVS, quatenus in parte vna Episcopatus ipsius, ex Apostolicae sedis permis∣sione, nouus Episcopatus constituatur, in loco videlicet qui Ely vocatur. Cuius nos petitionibus, quia religiosae videbantur, assensum libentèr praebui∣mus [ 10] & Episcopatum in loco praefato constituendi, ex Apostolica autoritate, licentiam damus statuentes vt sedes Episcopalis in loco praedicto constituta om∣ni deinceps tempore perseueret. Parochiam quo{que} quam vestra fraternitas, cum praedicto fratre Lincolniensi Episcopo & Regis prouidentia, eidem Episcopatui assignauerit, perpetuò possideat. Porro de Monasterio, in quo sedes Episcopalis constituitur Anglicorum Monasteriorum in quibus Epi∣scopi constituti sunt, consuetudo seruabitur. Huius constitutionis conseruato∣res Omnipotentis Dei & Apostolorum suorum benedictione perpetuo per∣fruantur. Amen. [ 20]

His suae Confirmationis HERVAEVS susceptis Epistolis, Angliam cum Apostolica benedictione properauit, Regem & Archiepiscopum adijt, literas eis ostendit, as∣sensum eorum obtinuit & in sequenti anno totum negotium consummauit, anno videlicet Dominicae Incarnationis M.C.VIII. Pontificatus autem Domini PA∣SCHALIS secundi Papae anno X. Quo etiam anno Rex HENRICVS Abba∣tiam Eliensem ad Episcopalem mutauit sedem & eundem HERVAEVM Pango∣rensem Episcopum eidem Ecclesiae praefecit, confirmans eum sequentibus Cartis.

[ 30] Carta Regis HENRICI, quomodo Abbatiam de Ely in Episcopatum transmutauit.

IN Nomine sanctae & indiuiduae Trinitatis Patris & Filij & Spiritus Sancti.

Anno ab Incarnatione Dom. M.C.VIII. Indictione::: Anno Pontificatus Domini PASCHALIS Papae secundi decimo, Regni quo{que} mei similiter decimo,

Ego HENRICVS prouidente diuina clemen∣tia Rex Anglorum & Normannorum Dux, WILLIELMI Magni Regis filius qui EDWARDO Regi haereditario iure successit in regnum, [ 40] videns & Ecclesiae messem in regno meo multam esse & Agricolas quidem paucos & ob hoc plurimùm laborantes in messe, & in ipsa Lincolniensem Ecclesiam multa plebe foecundam, ex autoritate & consilio praedicti Papae PASCHALIS & assensu simul & prece ROBERTI Lincolniensis Episcopi qui tunc Ecclesiae praedictae praesidebat & totius Capituli sui eum ipso annuente Dompno ANSELMO beatae Memoriae Cantuariensi Ar∣chiepiscopo & THOMA secundo venerabili Eboracensium Archiepisco∣po & vniuersis Episcopis & Abbatibus totius Angliae sed & omnibus Du∣cibus, Comitibus & Principibus regni mei, Elyense Monasterium in quo [ 50] quidem vs{que} in tempora mea Abbates fuerant cum Cantebregensi Prouincia quantum videlicet ad ius Lincolniensis Ecclesiae pertinebat cum duabus Abbatijs Thorneia videlicet & Charterich in Episcopalem sedem sicut & caeteros Episcopatus regni mei liberam & absolutam perenniter statuo &

confirmo, & pro subiectione & omnibus Episcopalibus consuetudinibus ad supradictum Ecclesiam Lincolniensem pertinentibus * absoluendum, consi∣lio & assensu praedicto Papae PASCHALIS de beneficijs eiusdem Mo∣nasterij Villam nomine Spaldewic eum omnibus àppenditijs suis quae in ter∣ritorio Huntendone sita est, cum omnibus consuetudinibus ad Villam prae∣dictam pertinentibus, supradictae Lincolniensi Ecclesiae & ROBERTO eiusdem sedis Episcopo & successoribus suis, sicut eam vnquam Elyense Monasterium liberius & quietius tenuit, iure perpetuo tradidi possidenda. [ 10] Primum siquidem Londonijs apud Westmonasterium in solennitate Pentecostes, de negotio isto in praesentia mea eoram foelicis memoriae AN∣SELMO Archiepiscopo & vniuersis Episcopis & Abbatibus & Proceribus regni mei tractatum est, & eorum omnium communis assensus est fauorabi∣liter consecutus.

Post mortem praedicti Pontificis ANSELMI, ex autorita∣te Domini Papae PASCHALIS, sicut iam supradictum est, in Concilio apud Castrum Nothingham habito in die translationis beatae ETHEL∣DREDAE Virginis sedis eiusdem, foelicitèr per misericordiam Dei termina∣tum est & definitum IX. Kl. Nouembris. [ 20]

Historiolam hanc in Exemplaribus binis legi, quae eadem fermè exhi∣bent. vtraque ante annos amplius trecentos exarata. Sed fidei forsan suspectae meritò videantur. Ne{que} enim Forensis, qui eo aeuo in vsu, styli characterem habet HENRICI Regis Diploma, vtpotè quod ab inusitatâ omninò verbo∣rum, nescio quâ pompâ, in Pontificis Romani honorem consarcinatâ, auspica∣tur & Duces veluti nomen honorarium, idque à Comitibus planè distinctum, memorat, cum certissimum sit neminem, post GVILIELMI I. tempora vs{que} ad EDWARDVM tertium, ejusmodi dignitatis vocabulo apud nos esse insig∣nitum. Nec in Archiuis Regijs, vbi saepiùs vetustorum quae Episcopio Eli∣ensi vti etiam quae alijs indulgentur priuilegiorum instrumenta iterantur, hu∣jusmodi [ 30] quid, diligenter licèt anquisiuerim, reperio. ANSELMVS item obijt anno M.C.IX. XI. Kl. Maij. at verò in diplomate hoc quod anno M.C. VIII. tribuitur, mentio est ANSELMI mortui. Praeterea Annus M.C.VIII. heic fit annus Decimus HENRICI Regis, cum planissime Nonum superare non posset. videsis Eadmeri pag. 102. lin. 36. Crassissimi sanè antichronismi. Obiter monuisse me haec satis est. Perspicaciorum iudicio caetera relinquo.

Pag. 97. lin. 49.

VT ECCLESIA EPISCOPATVS VLTRA TRES MENSES [ 40] NON MANEAT SINE PASTORE.] Pastore nempè eonsecrato∣ita jubet Concilium Chalcedonense Act. 15. Can. 25. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est, Quoniam Metropolitani quidem, vti accepimus, negligunt commissos sibi greges & differunt ordinationes Episcoporum, visum est Synodo sanctae, intra tres menses fieri debere Episcoporum ordinationes. Habetur etiam apud Gratianum dist. 75. cap. 2. videsis etiam Burchardum lib. 1. cap. 24. & 25. Iuonem part. 6. cap. 5. & Gratian. dist. 100. cap. 1. [ 50]

Pag. 109. lin. 52.

NISI DE MONACHICO ORDINE &c. VNO DVNTAXAT EXCEPTO.] Proculdubiò STIGANDVM intellexit, qui apud Guil.

Malmesburiensem etiam expressim nominatur. Sed viderint interim, qui dili∣gentius hanc rem perpendere volunt, de NOTHELMO atque superioribus NOTHELMO Archiepiscopis; & consulant porrò Ioscelinum in Antiquita∣tibus Ecclesiae Britannicae & Franciscum Godwinum, Episcopum, dum scripsit, Landauensem, nunc Herefordensem, in Episcoporum nostrorum vitis. Et sum∣mus sane neque omninò indiligens Monastici ordinis cultor Arnoldus Vyo∣nus, dum quinam celeberrimarum Ecclesiarum Archiepiscopi Sodalitio Benedi∣ctino se immiscuissent indagando se torquet, in Cantuariensibus NOTHEL∣MVM, CVTHBERTVM, BREGWINVM, alios etiam (sed, vt verum fa∣tear, [ 10] nonnullos quos certissimum est Benedictinos fuisse) praetermittit. vide, si placet, Arnoldum in Ligni Vitae lib. 2. cap. 20. & G. Malmesburiensem in de gestis Pontificum lib. 1. in ODONE.

Pag. 124. l. 40.

DIRECTI QVOQVE SVNT AB HENRICO REGE AN∣GLORVM AD I••SVM CONCILIVM &c. WILLIELMVS EXONIENSIS, RANVLPHVS DVNELMENSIS &c.] Quatuor [ 20] nempé Episcopi. Nam ita mos solennis olim obtinebat, vt, ad Concilium ge∣nerale, IV. duntaxat ex Anglia Episcopi mitterentur. Idem obseruarum in Con∣cilio I ateranensi sub Alexandro III. anno M.C.LXXIX. habito. Et cum in Anglia tunc temporis consili••m de mittendis Romam Episcopis, vt Concilio ibi interessent, adhiberetur, Episcopi Angliae constanter asseruerunt (verba sunt Rogeri Houedeni, Simonis Dunelmensis Ms. atque aliorum de ea re agentium) quod, ad generale Concilium Domini Papae, qu••tuor Episcopi de Anglia tantum Romam mittendi sint. Caeterùm, in Concilijs recentioribus mos varius est, &, pro arbitratu Regio & re nata, saepiùs mutat. De Legatis seu Oratoribus ad Concilia generalia ex Anglia missis, consulas licet Matthaei Parisij annum [ 30] M.CC.XLV (vbi etiam Anglicanorum Ciuium Vniuersitas seu triplex ordo literas & oratores destinat ad Concilium Lugdunense sub Innocentio IV. celebratum) & Thomae Walsinghami Ypodigma Neustriae in eodem anno pag. 466. & eundem in anno M.CCCC.IX. cui accedat ex Archiuis id quod,* 20.1 ad resarciendum in Concilio Pisano Schisma tunc temporis Romanensium partes nimiùm distrahens, HENRICVS IV. Angliae Rex sta••uisse legitur. Ordinauimus quod oratores no∣stri solennes (ita scripsit in literis ad Ordines Aquitaniae datis) ad diem & lo∣cum dicti Concilij transmittentur, quod{que} duo Archiepiscopi cum qnatuor Doctori∣bus in eorum comitiua & quin{que} Episcopi cum totidem Doctoribus vna secum ibi∣dem debeant personalitèr interesse. Et quilibet caeterorum Episcoporum tam Regni [ 40] nostri praedicti. quam Terrae Nostrae Hiberniae ad dictum Concilium, certis forsan ex causis, minime transeuntium, vnum Doctorem pro se & Clero suae Dioecesis de∣stinabit, & quod quaelibet Vniuersitatum nostrarum duos Doctores quorum vnus sit in Theologia & alter in Iure Canonico vel Ciuili. Et Nigri Monachi quatuor Abbates, Cistercienses vero duos. Canonici Regulares similiter Abbates duos, Cluniacenes vero Abbates duos aut Priores, Cartusienses vnum Priorem, Prae∣monstratenses vero vnum Abbatem; & quodlibet etiam Capitulum Ecclesiae Cathedralis vnum Doctorem ad dictum transmittet concilium; quod{que} prior Hospitalis Sancti Iohannis Ierusalem, in Anglia residens, illuc in propria persona se transferat. Has autem ordinationes nostras & quascun{que} alias factas seu etiam fa∣ciendas [ 50] tangentes materiam schismatis aut vnionis praedictam non solum in Regno nostro praedicto & dicta Terra Hiberniae verùm etiam in Ducatis nostro Aquita∣niae volumus obseruari. Ita legimus in tabulis Vascon. 9. & 10. Hen. 4. membr. 4. Formulam item qua HENRICVS VI. Rex Legatos suos (quorum Ciuilis alij, alij Sacri ordinis erant) vt Concilio Basileensi interessent substituit, cum rariffimè

cjusmodi quid occurrat, meritò visum est adijcere ex Tabulis Franc. 12. Hen. 6. m••mbr. 2. Lemma in Margine est, De potestate commissa Ambassiatoribus Re∣gis ad interessendum Concilio Basileensi. Instrnmentum ipsum ita conceptum est.

REx

omnibus ad quos &c. salutem.

Sciatis quòd, cum, iuxta decreta Constantiensis* 21.1 Concilij, praesens Concilium Basileense actualiter celebretur sub sanctissimo Patre Domino EVGENIO Papa quarto, Nos eidem Concilio, nedum ex parte eiusdem Concilij per suos oratores no∣bis ex hac causa specialiter destinates verum etiam Apostolicis & Imperialibus ac aliorum quamplurimorum sanctae Matris Ecclesiae Patrum & Principum [ 10] saecularium literis creberrime instigati, ad Dei laudem, sanctae Matris Eccle∣siae prosperitalem optatam & honorem & praesertim ob fidei Catholicae ex∣altationem interesse cupientes, varijs & diuersis causis rationabiliter praepe∣diti quo minus personaliter eidem interesse poterimus, vt vellemus, venerabi∣les Patres ROBERTVM Londoniensem, PHILIPPVM Lexoui∣ensem, IOHANNEM Roffensem, IOHANNEM Bajocensem, & BERNARDVM Aquensem Episcopos ac Carissimum consanguineum nostrum EDMVNDVM Comitem Moritonij, dilectos nobis NICHO∣LAVM [ 20] Abbatem Glastoniensem, WILLIELMVM Abbatem Ecclesiae beatae Mariae Eborum, & WILLIELMVM Priorem Norwicensem, necnon dilectos & fideles nostros HENRICVM Broumflete Militem, Magistrum THOMAM Broun vtrius{que} Iuris Doctrem, Sarum Deca∣num, IOHANNEM Colluelle Militem, Magistrum PETRVM MAV∣RICIJ Doctorem in Theologia, & Magistrum NICHOLAVM DA∣VID Archidiaconum Constantiensem & Licentiatum in vtro{que} Iure, no∣stros Ambassiatores, Oratores veros, & indubitatos Procuratores, Actores, [ 30] Factores & Nuncios speciales constituimus, facimus & deputamus per praesentes, dantes & damus eis & ipsorum majori parti potestatem & man∣datum tam generale quam speciale nomine nostro & pro nobis in eodem conci∣lio interessendi, tractandi, communicandi & concludendi tam de hijs quae re∣formationem Ecclesiae vniuersalis in capite & in membris, quam in hijs quae fidei Orthodoxae fulcimentum Regum{que} ac Principum pacificationem concer∣nere poterunt, necnon de & super pace perpetua guerrarúmue abstinentia inter Nos & CAROLVM Aduersarium nostrum de Francia, ac etiam tra∣ctandi, communicandi, & appunctuandi, consentiendi insuper & si opus fue∣rit [ 40] dissentiendi hijs, quae iuxta deliberationem dicti Concilij inibi statui & ordinari contigerit. Promittentes & promittimus bona fide nos ratum gra∣tum & firmum perpetuo habiturum totum & quicquid per dictos Ambassia∣tores Oratores & Procuratores nostros aut majorem partem eorundem, actum, factum seu gestum fuerit in praemissis & in singulis praemissorum & h•••• idem cum de & super hijs cerciorati fuerimus, quantum ad nos & Christia∣num Principem attinet, executioni debitae curabimus demandare. In cuius rei testimonium has literas nostras fieri fecimus patentes.

Dat. sub Magni [ 50] Sigilli nostri testimonio in Palatio nostro Westm. X. die Iulij.

Per Consilium.

Literarum autem Pontificiarum quibus ad Concilia generalia ordines vo∣cantur,

formulas habes apud Binium tom. 3. part. 2. pag. 674. in apparatu ad Concilium Lateranense sub INNOCENTIO III. celebratum; apud Matth. Paris. ann. M.CC.XLV. pag. 886. editionis Londi••ensis, ad Abbates scilicet & Prio∣res Ecclesiae Anglicanae Lugduno datas III. Kl. Februarij anno INNOCEN∣TIJ quarti secundo, quas tamen reperio etiam vetustis Annalibus Mss. Burto∣nensis Coenobij, vbi, syllabis alioquin vix descrepantibus, V. Idus Iunij substi∣tuitur; apud Binium item dictâ tomi tertij parte pag. 768. & sequentibus in Concilij Viennesis sub CLEMENTE V. praeparatione, & tomi 4. part. 2. pag. 276.

[ 10]

Praetermissum, quod adijce paginae 200. lin. 53.

—S. Gregorij cap. 5. Atque fusius disputat ille in ejusdem libri part. 2. cap. 4. de Augustini nostri familia quam haut aliam fuisse, praeter eam in qua sacra∣tus erat S. GREGORIVS, est puto apud omnes in confesso. etiam ipse GREGORIVS satis testatur lib. 7. epist. 114. ad SYAGRIVM Episcopum Augustodunensem, vbi AVGVSTINVM quondam Monasterij mei praepositum vocat. At Equitianam non Benedictinam GREGORIJ familiam fuisse vult Ba∣ronius; [ 20] at{que} is, ni fallor, hoc primus voluit & receptissimae vetustatis sententiae demum reluctari ausus est, ductus nimirùm conjecturis nec sanè contemnendis nec magni sanè ponderis. videsis Annalium tom. 8. sub anno DXCVI. & quae in eum scripsit Vandenzypius locis jam dictis. Fateor, apud veteres rerum nostratium consarcinatores minimè disertis (si benè memini) verbis alicubi doceri Augustinum ex Sodalitio fuisse Benedictino. Sed praecise Monachum dun∣taxat vocari saepius. Et Augustinum & alios plures cum eo Monachos legimus apud Bedam quem pleri{que} sequuntur. In veteri item Chronico Saxonico Ms. sub Anno DXCVI. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Papa 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hoc est, [ 30] Hoc anno GREGORIVS Papa in Britanniam misit AVGVSTINVM Mona∣chum cum quamplurimis Monachis qui Anglicanae genti verbum Dei praedicarent. Neque alitér, ad hanc rem, mentionem ejusdem fieri apud veteres reperio. Sed interim, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Monachus, nullius familiae notâ adjectâ, de ijs qui apud majo∣res nostros eo nomine memorantur, dictum, semper (nisi memoria me fallat) Be∣nedictinum interpretatur, vti apud Graecos ferè Basilianum. Accedit etiam Coe∣nobij S. SALVATORIS Cantuariae incolas Benedictiae familiae etiam ab ipsis incunabulis semper apud nos esse habitos; saltem nihil occurrere in vetustis quae heic testimonio esse possunt monimentis quod alîus cujuspiam familiae nomen vnquam aut induisse eos aut exuisse aut suadet aut omninò innuit. Et [ 40] apprimè huc facit illud BONIFACIJ Pontificis Romani in literis suis ad E∣THELBERTVM; Fili gloriose, inquit, quod ab Apostolica sede per Coepisco∣pum nostrum MELLITVM postulastis, libenti animo concedimus, id est, vt ve∣stra benignitas in Monasterio in Dorobernensi Ciuitate constituto, quod Sanctus Doctor vester AVGVSTINVS beatae memoriae GREGORIJ discipulus sancti SALVATORIS nomini consecrauit, cui ad praesens praeesse dignoscitur dilectis∣simus frater noster LAVRENTIVS, licentèr per omnia Monachorum regulari∣tèr viuentium habitationem statuat, Apostolica authoritate decernentès, vt ipsi ve∣stri Praedicatores Monachi Monachorum greg••m sibi associent, & eorum vitam sanctitatum moribus exornent. Quae nostra decreta, si quis successorum vestrorum, [ 50] siue Regum, siue Episcoporum, Clericorum, siue Laicorum irrita facere tentauerit, à principe Apostolorum PETRO & à cunctis successoribus suis anathematis voca∣bulo subjaceat, quod vs{que} quod temerario ausu peregit, Domino placita satisfa∣ctione poeniteat, & hujus inquietudinis veram emendationem faciat. Aut igitur primâ, cujus autor Augustinus, institutione sodalitium hujus Coenobij erat

Equitianum aut Benedictinum. Neque enim dubitatur à Baronio quin & AV∣GVSTINVS & GREGORIVS Equitiani essent, si non Benedictini. Si pri∣mò Equitianum fuisset, necessum planè erat vt nouatio ejusmodi postmodùm accederet quae in Benedictinam transmutaret. At non modò nihil ejusmodi re∣peritur, sed, in ipsis etiam incunabulis, à jam dicto BONIFACIO sancitur vt Monachi (sic antè legitur) qui ibi erant ab Augustin•• instituti Monachorum sibi gregem associarent & eorum vitam sanctitatum moribus exornarent, & ne quis omninò sancito illi aduersaretur, grauissima cautum est interminatione, ac si jussisset omnes ejusdem familiae, ejusdem sodalitij, quo primum fue∣rant instituti, & nomen & mores perpetuò ibi seruare. Neque sanè, nisi merè [ 10] fictis habenda sit fides, aut Nouationis hujusmodi aut Nominis aut Normae Transmutationis vestigium aliquod extat. Qua de re diligentèr etiam consului tabulas jam dicti Coenobij vbi quamplurima eaque vetustissima Pontificum instrumenta, quibus munitum est, comperio; hujusmodi verò transmutationis neque volam comperio neque vestigium. Et videsis Ordericum Vitalem Histor. Ecclesiastic. lib. 4. pag. 516. & 517. At verò si primis in initijs Benedi∣ctinum esset Coenobium illud, eadem ipsa argumentandi ratio qua in con∣jecturis suis de Gregorio vsus est Baronius, Augustinum Benedictinae familiae fuisse demonstraret. Neque enim dubitat ipse quin ejusmodi fuerit Antistes quales ipsi sodales ab Antistite adsciti. Sed porrò viderint heic quorum interest. [ 20]

Praetermissum & adijciendum paeg. 194. lin. 25.

Inuentri. Porrò hoc etiam de annona Palatina quod habetur in Dialogo de Scaccario seu libro Nigro ita dicto à Geruasio Tilburiense (vt sententia recepta est) sub HENRICO II. conscripto, qui in Archiuo Fiscali, quod Receptum Scaccarij phrasi forensi nominant, seruatur. In primitiuo regni statu post Conqui∣sitionem, Regibus de fundis suis non auri vel argenti pondera, sed sola victualia soluebantur. Ex quibus in vsus quotidianos domus Regiae, necessaria ministraban∣tur; [ 30] & nouerant, qui ad hoc deputati fuerant, quantum de singulis fundit proueniebat. Caeterum ad stipendia vel donatiua Militum, & alia necessaria de placitis regni, vel conuentionibus, & ex Ciuitatibus vel Castellis, à quibus Agricultura non exercebatur, pecunia numerata succrescebat. Toto igitur Re∣gis WILLIELM I Primi tempore perseueraùit haec institutio, vs{que} ad tempora Regis HENRICI Filij ejus, adeò vt viderim ego ipse quosdam, qui victua∣lia, statutis temporibus, de fundis Regijs ad Curiam deferri viderint. Certum quo{que} habebant Officiales domus Regiae, à quibus Comitatibus triticum, à qui∣bus diuersae species carnium, vel equorum pabula vel etiam necessaria debebantur. His verò solutis secundùm constitutum modum cujus{que} rei, Regij Officiales com∣putabant [ 40] Vicecomitibus redigentes in summam denariorum: pro mensurâ soilicet tritici ad panem C. hominum solidum I.; pro corpore bouis pascualis solidos V. pro ariete vel oue IIII. denarios; pro praebenda XX. equorum, similiter IIII. denarios. Succedente verò tempore, cùm idem Rex, in transmarinis & remotis partibus, sedandis tumultibus bellicis operam daret, contigit, vt fieret sibi summè necessaria, ad haec explenda, numerata pecunia. Confluebat intereâ ad Regis Curiam querula multitudo Colonorum, vel, quod grauiùs sibi videbatur, praetereunti frequentèr occursabat, oblatis vomeribus in signum deficientis Agri∣culturae. Innumeris enim molestijs premebantur, occasione victualium, quae per plures regni partes à sedibus proprijs deferebant. Horum igitur querelis inclina∣tus [ 50] Rex definito magnatum consilio, destinauit per regnum, quos ad id pruden∣tiores, & discretiores cognouerat. Qui circumeuntes, & oculata fide fundos singulos perlustrantes, habita aestimatione victualium quae de his soluebantur, ••edegerunt in summam denariorum. De summa verò summarum, quae ex om∣nibus

nibus fundis surgebat in vno Comitatu, constituerunt Vice-comitem illius Comi∣tatus ad Scaccarium teneri, addentes vt ad Scalam solueret. Nec praetereunduni heic quod habet Henricus Bractonius &c.

Praetermissum & adijciendum pag. 203. lin. 2.

Sanctae Trinitatis. Et in Censu Hantoniensis Prouinciae; HVGO de Port tenet Cerdeford, & WILLIELMVS de eo. Duo liberi homines in Alo∣dium [ 10] tenuerunt pro II. Manerijs de Rege EDWARDO. tunc & modò geldabat pro V. Hidis. Terru est IIII. Carucatarum. In Dominio sunt II. Carucatae & XX. Bordarij & IIII. serui cum I. Carucata & quater XX. acrae prati. T. R. E. & modo valet IIII. libr. cum recep. C. sol. Isdem WILLIELMVS tenet de HVGONE vnam virgatam & dimidium in Clatinges duo liberi homines te∣nuerunt de ALWINO, sed non fuit Alodium Ibi II. Bordarij & VI. Acrae prati. valuit X. sol. modò VIII. solid. In isto Hundredo & in ist•• Nanerio tenet Picot II. Virgatas & dimidium de Rege. Phitelet ••enuit in Alodio de Rege EDWAR∣DO pro Manerio. tunc & modo geldabat pro II. Virgatis & dimidio. Terra est dimidium Carucatae & ibi est cum vno Villano & II. Bordarijs & X. Icris prati. [ 20] Istam terram calumniatur WILLIELMVS de Chernet, dicens pertinere ad Manerium de Cerdeford feudum HVGONIS de Port, per haereditatem sui Antecessoris & de hoc suum testimoniùm adduxit de melioribus & antiquis ho∣minibus totius Comitatus & Hundredi, & Pic•••• contraduxit suum testimonium de Villanis & vili plebe & de praepositis qui volunt defendere per Sacramentum aut per Dei judicium, quòd ille qui tenuit Terram liber homo fuit & potuit ire cum terra sua quo voluit. Sed testes WILLIELMI nolunt accipere legem nisi Regis EDWARDI vs{que} dum diffiniatur per Regem. Valuit XV. sol. & post VIII: sol. modo X. solidis. Hujusmodi sunt alia &c.

[ 30]

Praetermissum, quod insere eadem pag. lin. 25.

Aut agnoscere debeant. Caeterùm ad vetustum Archiepiscoporum in Cantuaria jus (quod hoc loco memoratur) spectat etiam forsan priscum numisma cujus pars altera PLEGMVNDI Archiepiscopi, altera EICMVNDI Cusoris no∣mine ad hunc modum signata est. Prototypum seruatur in thesauro Cottonia∣no, vbi etiam nummum CELNOTHI Ar∣chiepiscopi & nomen & imaginem prae se [ 40] ferentem, me vidisse memini. Et pecuniae cudendae jus, quod majestatis meritò cen∣setur, Archiepiscopo vt Vrbis Domino tunc temporis (ita videtur) competebat; vti for∣san alijs oppidorum celebriorum, quae Burgos

[illustration]

vocamus, aut Ciuitatum siue Dominis siue Decurionibus. Atque eo aeuo, non solùm (quod opinor) gaudebat jure cudendae, quilibet ejusmodi Dominus, ve∣rùm etiam, pro suo arbitratu, nomine suopte siue effigie eam signabat. Postea verò (nam CELNOTHVS sub AETHELWLFO Rege, & PLEGMVNDVS sub ALVREDO floruit) cautu•• est, regnante ATHELSTANO, vt vnum [ 50] duntaxàt per imperium Anglicanum at{que} idem esset vbi{que} pecuniae genus, quo abrogatum puto pristinum ac promiscuum illum signandi morem, ne{que} vllam postmodum sine Principis effigie aut nomine nummum percussum; adjecto interdum siue Comitis Prouincialis, siue vrbis aut oppidi Domini, siue Cuso••is

etiam nomine. ATHELSTANI autem lex ita se habet cap. 14. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 an 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 calle 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nan man ne 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; hoc est, Iubemus, vnum per totum Regis imperium fore Nummi genus; ne{que} quis illud extra oppidum cudat. Atque ex ejusdem legibus porrò docemur Cantuariae plures fuisse, ex instituto, monetae Cusores quàm ali∣bi in Anglia, vrbe duntaxat Londinensi excepta vbi VIII. Cantuariae vero VII. quorum Regij erant quatuor, bini autem Archiepiscopo inseruiebant, & vnus Coenobiarchae. Videsis etiam EDGARI leg. cap. 8. & CANVTI cap. 8.

[ 10]

Praetermissum, quod adijce pag. 205. lin. 9.

Oordeeler Iudicem Id verò disertè asseritur in Canonibus Synodi Eanha∣mensis sub ETHEL••EDO Rege habitae. Iudicium (ita in Canonibus istis) quod Anglicè 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicitur, & juramenta vulgaria festiuis temporibus & le∣gitimis Iejunijs sed &. ab Aduentu Domini vs{que} post Octauas Epiphaniae & à Septuagesima vs{que} XV. dies post Pascha minimè exerceantur. dictae Synodi Ca∣nones literis mandauit WLSTANVS Pontifex Eboracensis, qui sub E∣THELREDO, cum AELPHEGO Cantuariense Antistite, praefuit. Etiamnùm integri leguntur in Codice Ms. perquam vetusto & eleganti ejusce aeui cha∣ractere, [ 20] exarato.

Notarum & Spicilegij Finis.

Notes

• * 3.1

  Citatur hîc lo∣cus (atque ex ipso exemplari quo nos vsi su∣mus) à V. C. Isaaco Casau∣bono in Epistola Dedicatoria ex∣ercitationibus Baronianis praefixâ.
• * 3.2

  l. studuerunt.
• * 3.3

  depuls•• fortè.
• * 3.4

  l. eodicello▪
• * 3.5

  l. fortè nec quidquam; sed ita Saxonicè foret, na aeni∣ge þing.
• * 3.6

  l. Itinerantes.
• * 3.7

  l. maneant.
• * 5.1

  Ad hunc mo∣dum Sanctio∣nis capita in ipso autogra∣pho distingun∣tur.
• * 5.2

  Videsis Matt. Paris Ann. 1244. pag. 838. edit. Londin. & 44. Ed. 3. fol. 25. a Kni∣uet.
• * 5.3

  D••est hoc loco in auto∣grapho, ni fal∣lor, quaternio; adeoqu•• & ca∣put illud cujus habetu•• hic lemma, & alia forsan deside∣antur. Sed quae sequuntur ex∣scribimus.
• * 5.4

  Minister; quod Thanus seu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 erat Saxoni∣bus, qui nempe plerunque, vt regius Cliens aut Minister Aulicus, fun∣dum eo no∣mine posside∣bat.
• * 6.1

  Anglicè habe∣tut apud 〈◊〉〈◊〉. Hist, Eccl••siast. lib. 4. pag. 153.
• * 6.2

  C••ut Vituli pro ipso Vitulo ab lsr••elitis a∣dorato, vsur∣pant Tertullio∣nus, 〈…〉〈…〉 quod 〈◊〉〈◊〉 notauimus 〈◊〉〈◊〉: de 〈◊〉〈◊〉 cap. 4.
• * 6.3

  I••vno Ms. 〈◊〉〈◊〉 teronom. cap. 33. Comm. 10.
• * 6.4

  De Ethelulpho Rege loqu••tur. De••imatio∣nem illam 〈◊〉〈◊〉 G Mal∣mesburrensis, ln∣gulphus, ••lerile∣gus, alij. Sed de ea it, vide si pl••cet, com∣pluria in Histo∣riae nostrae De∣••ima••um cap. 8. § 4. pag. 204.
• * 8.1

  Vide Mel∣chioris Gol∣d••••ti rom. 2. Monarch. pag 41.
• * 9.1

  Vide Ioann•• Sarisbur. Epist. 159. & calcem vitae Thomae Cantuariensis, quam Quadri∣logum dicimus.
• * 9.2

  id est tempo∣••e Regis Ed∣wards.
• * 9.3

  l. mutantes.
• * 9.4

  l. quia,
• * 9.5

  Ita C••dex Ms.
• * 9.6

  Iustitijs in Ms.
• * 10.1

  asierent.
• * 10.2

  Messeist.
• * 10.3

  fuist.
• * 10.4

  〈◊〉〈◊〉
• * 10.5

  asiert.
• * 10.6

  E en.
• * 10.7

  forte vn seu uniurs.
• * 10.8

  l. 〈◊〉〈◊〉
• * 10.9

  al. XLIIII
• * 10.10

  ••••rs.
• * 10.11

  〈◊〉〈◊〉
• * 10.12

  〈◊〉〈◊〉.
• * 10.13

  〈◊〉〈◊〉.
• * 11.1

  Si 〈◊〉〈◊〉.
• * 11.2

  Non ferro apud Hou••de∣num.
• * 11.3

  eruantur
• * 12.1

  al. auferrent
• * 12.2

  De acquir. rer. D••m. lib. 2.
• * 12.3

  Ita Ms.
• * 12.4

  Ita Ms.
• * 13.1

  l. & in
• * 13.2

  id est, tempo∣re Regis Ed∣wards.
• * 13.3

  tempore R. Willielini.
• * 14.1

  Videsis G. Malmesbur. de gestis Regum lib. 5. fol. 91. lin. 27. Edit. Londin.
• * 17.1

  Vid••sis G. Camdenum in I••enis, pag. 334.
• * 17.2

  〈…〉〈…〉
• * 17.3

  〈…〉〈…〉
• * 17.4

  Ita Anselmus lib. 3. epist. 61. De Archidia∣conibus &c. Ita apud Roge∣rum Houede∣num part. 1. pag. 270. b.
• * 18.1

  Verba sunt autoris quem d••scribimus, vti caeteraquae ita in hac historio••o interseruntur.
• * 20.1

  Vide Concil. Constant. sess. 20. apud Bin. tom. 3. part. 2. pag. 913.
• * 21.1

  Vide Concil. Constant, sess. 39. pag. 935. apud Binium tom. 3. part. 2. & Basil. apud eundem tom. 4. part. 1. pag. 14.