Eadmeri monachi Cantuariensis Historiæ nouorum siue sui sæculi libri VI res gestas (quibus ipse non modò spectator diligens sed comes etiam & actor plerunq[ue] interfuit) sub Guilielmis I & II & Henrico I Angliæ Regibus, ab anno nempè salutis MLXVI ad MCXXII potissimùm complexi. In lucem ex bibliotheca Cottoniana emisit Ioannes Seldenus, & notas porrò adjecit & spicilegium.

[ 20] Incipit Liber Quintus; & hoc ex Abundanti. (Book 5)

TErminus quarti Libir Historiae cui Nouorum in An∣glia notam indidimus, plane indicat nos ibi deli∣berasse totius operis metam ponere, immò modis [ 30] omnibus posuisse. Translato etenim eo de hac vita, cujus amor ipsius Historiae describendae cau∣sa praecipua fuit, videlicet, Domino & gloriosissi∣mo Patre ANSELMO Anglorum summo Pon∣tifice, ratus sum, visâ morâ Pontificis substituendi, me si vltra procederem in scribendo, aut inania fortè scripturum, aut in priuato conuersantem, non multa, quae scribenda ratio expeteret, pleni∣ter agniturum, tacita incertitudine vitae meae quae nunc quidem mihi non cer∣tior est quam tunc fuit. Verùm inter haec, ex his quae scripseram certo com∣periens me multorum voluntati, ac dilectioni morem gessisse, placuit seriem [ 40] rerum describendo illis annectere, juxta quod Deus, omnium finis, dignabitur inspirare. Eo siqu••dem respectu, quo illa pluribus accepta esse deprehendi sperabam & ìsta oneri non affutura. Priùs tamen quàm illa aggrediar, quibus∣dam qui adhuc praefato Pontifici, vere Sancto, detrahere non verentur, eo scilicet quod nec Saecularium, nec Ecclesiasticarum rerum extructionibus, ipse (vt dicunt) in sua manu omnia tenens ita studium impenderit sicut Ante∣cessor illius venerandae memoriae Pater LANFRANCVS suo tempore fe∣cit, paucis rationem ostendere in mentem venit, quatenus, inspecta nego∣tij qualitate, ex ipsa veritate perpendant an amodò sit eis silendum super [ 50] hoc, an non.

Vtique cum idem ANSELMVS primò Pontificatum Cantuariensem regere suscepisset, ita omnes terras ad ipsum Honorem pertinentes, vastatas inuenit, & omnes redditus à WILLIELMO filio majoris WILLIELMI Regis di∣reptos,

vt vnde subsisteret (nota loquor) non haberet. Quamobrem frauda∣tus redditibus, quibus à festo Sancti MICHAELIS (nam paulo ante hoc festum Cantuariam venerat) vsque in Natiuitatem Domini viuere debuit, sum∣ma necessitate coactus, de ijs quibus ab ipsa solemnitate, vsque in Pascha victurus erat, victum sibi ministrari faciebat. Sicque subsequentium termino∣rum redditus, in praecedentibus terminis paulatim, & discreto moderami∣ne sumens vix tertio sui introitus Anno, ad statum à Praedecessoribus suis statutum in his pertingere potuit. Quid autem Angustiarum, praeter has à Rège WILLIELMO & suis passus sit per illos tres & quarto, qui sub∣secutus est, anno, in primo & secundo nominatae historiae libro, vtpote [ 10] qui eis affuimus nonnullis digessimus. Ita igitur in tribulatione & atroci per∣secutione quatuor Annis in Anglia degens, quinto pulsus ab eodem Rege est, & totus Archiepiscopatus inuasus, ac per tres continuos Annos (hoc est donec Rex idem sagitta interijt) vsque in immensum vastatus. ANSEL∣MVS verò inter haec Patria eliminatus, dum vnde se, suosque procuraret, de suis ab Anglia nil habere mereretur, ab externis necessaria mutuatus est, nolens quidem grauis esse his inter quos morabtur, nec gratis accipere om∣nia quae sibi offerebantur. Deinde reuocatus à Rege HENRICO qui in Reg∣num fratri successerat, & res suos in supremam paupertatem redactas reperit, & exactores pecuniarum, quas mutuò acceperat, de transmare cotidie ve∣nientes [ 20] vacuos à se dimittere, considerata aequitate, honestum esse non ju∣dicabat. Si in istis angustiabatur, nulli mirandum. Super haec, pax inter illum, & Regem diutina firmitate non durauit. vexatus itaque graui modo per biennium est, ac demùm extra terram exire seductus. Exiuit, nec nisi quarto sui exitus anno penè peracto, redire (sicut descripsimus) potis fuit. Tandem reuersus duobus annis superuixit, tertio transijt; Debitis, quibus se in peregrina patria sustentauerat, vix solutis. His ita se habentibus, qua quaeso ratione poterat terrenis operibus operam dare, quem tam assiduae oppressiones & suarum rerum destructiones non cessabant fagitare? Ea ta∣men quae per se ipsum non valebat, per fideles Ecclesiae suae filios, liuore [ 30] carens, & nihil vsque saecularis gloriae quaerens exercebat. Nam res Mona∣chorum posuit in dispositione eorum, constituens eis in Priorem post HEN∣RICVM, ERNVLFVM, post ERNVLFVM, CONRADVM (ipsius lo∣ci Monachos) ad quorum nutum negotia Ecclesiae cuncta referrentur & communi consilio fratrum tractarentur, disponerentur, terminarentur. Ex libertate igitur, qua in res suas Monachi per bonum ANSELMVM potiti sunt, multum per omnem modum Ecclesia aucta est in recuperatione, vide∣licet, plurimarum terrarum, quas quidam Laici tenentes in haereditatem sibi vendicabant, in diuersis ornamentis, inque omni decore domus Dei, ita vt pauca, & indecora visa fuerint Ecclesiae ornamenta, comparatione decoris, & [ 40] multitudinis illius quae in his diebus perducta sunt. Super haec, ipsum orato∣rium, quantum à majore turri in Orientem porrectum est, ipso Patre AN∣SELMO prouidente, disponente, auctum est. Et haec quidem omnia de rebus Ecclesiae acta sunt, sicut & multa quae per LANFRANCVM facta fuerunt. ANSELMO de suis praeter illa plurimam pecuniae quantitatem in Augmen∣tum domus Dei conferente. Ex his verò quae in Dominio suo possidebat, & offerendae majoris Altaris medietatem (aliam medietatem enim Pater LAN∣FRANCVS contulerat) & quasdam terras ad subsidium Monachorum antiquitùs pertinentes, tunc autem in alios vsus distractas, & Pallia val∣dè bona quamplurima, ac nonnulla alia decori domus Dei compe∣tentia, [ 50] juri Ecclesiae perpetuò possidenda concessit. Ad haec, postquam de secundo exilio reuocatus est, vt quadam pace potitus, dedit in ope∣ra Ecclesiae Denarios, qui singulis annis de Parochianis Ecclesijs, in Pa∣scha Matri Ecclesia pendi solent. Aequius enim esse judicauit eos ab Ec∣clesia

cui pro signo debitae subjectionis conferuntur, possideri, quàm à saecu∣lari potestate, quasi suos, obeunte Episcopo, auferri, eo quod illos quoque Pon∣tifices, pro suo officio, antehac, juri proprio vindicabant. Nec eo defuncto aliter ac ipse disposuerat, in his à Rege actum est; sed in eo statu quo Eccle∣siam Pater ipse moriens reliquit, toto temporis spatio, quo Pastore carebat, ejus instituta mutare consilij esse non autumans, eam conseruabat. Pax igitur, qua potita est, cui, post Deum, ascribenda sit, satis elucet. Detractores itaque tanti Viri, & tam magnifici Benefactor••s Ecclesiae CHRISTI parcant oble∣cro linguae suae, parcant obsecro animae suae. Nam si hos, qui secretè detra∣hunt [ 10] proximo suo, persequitur Deus, timendum fateor, ne illos qui publicè, & contra aequum, prauis verbis corrodunt patrem suum; destruat Deus. His hoc modo pro negotij necessitate succinctè propositis, accedamus ad res gestas ab illis, quae descripsimus, narrandi exordium sumentes.

Igitur vbi beatus, & foelix Praesul ANSELMVS ab aerumnis vitae labentis in beatitudinem vitae permanentis translatus est, omnia ad Episcopatum quidem Cantuariensem pertinentia, morem fratris sui WILLIELMI Regis secutus, in suum Dominium Rex HENRICVS redigi praecepit. Rebus Monachorum, in ea qua illas Pater ANSELMVS posuerat, libertate & prouidentia persisten∣tibus. Vnde & tunc multa in decorem domus Domini Christi facta sunt. Qua∣propter, [ 20] cum maligni quidam Regi suggessissent, Monachos insanire & quae Regalibus expensis magnificè possent adminiculari, in superfluos vsus ab eis quotidiè profligari, ipse (vt vir prudenti bonitate conspicuus) Quid, inquit, in externas expensas, in saecularia aliqua, in vana vel ordini suo contraria ope∣ra, res suas Monachi ponunt? At, si in augmentum & gloriam domus Dei, eas expendunt, benedicatur Deus, qui & illis hujusmodi animum inspirauit, & hanc mihi suo munere gratiam tribuit, vt meis diebus, mea Mater Ecclesia crementum potius capiat, quam detrimentum. Sic itaque & Ecclesia proficiebat, & ne à quo∣uis infestaretur, Regia censura prospiciebat. Agebat quoque in ea curam Pon∣tificalis officij RADVLPHVS Roffensis Ant stes, & ei intus & extra, si qua [ 30] emergebant, assiduus propugnator erat atque fidelis. Ipse Ecclesias in omni∣bus terris totius Pontificatus Cantuariensis intus & extra Cantiam inconsul∣tis Episcopis, vti petebatur, dedicabat. Ipse quae ad Christianitatem per∣tinent, in eisdem terris prout res exigebat sedulus ministrabat. Et haec ita integro quinquennio quo à transitu Patris ANSELMI Ecclesia ipsa vidua∣ta permansit, in filijs ac rebus ejus agebantur. Quo tempore penè peracto, Rex HENRICVS & monitis Domini Papae & precibus fratrum Cantuarien∣sium aliorum{que} multorum, immò quod maximum est, instinctu Dei permo∣tus, Episcopos & Principes Angliae in vnum apud Windleshoram fecit venire, eorum consilium in constituendo Pontifice Cantuariensi volens habere. Inuitati [ 40] etiam sunt praefatus RADVLPHVS Roffensis Episcopus, & Prior ac nonnulli Fratres Cantuariensis, Curiam venire, ignorantes certitudinem causae, propter quam inuitabantur. Iuimus ergò illuc. quamplures verò, nobis euntibus, ob∣uiantes, & se à Curia venire, & nos absque omni contradictione, Abbatem Abendoniae, FARICIVM nomine, Archiepiscopum habituros asseuerabant. Quod nos, industriam hominis probatam habentes, gaudenti animo ample∣ctebamur; placeret solummodò Dei voluntati, in quo totam spem nostram lo∣caueramus. Quid multa? Ad Curiam venimus, & ecce omnia plena erant de Abbate quae audieramus. Et reuerà Regia volnntas hoc proposuerat ac prop∣ter id ipsum jussus à Rege, idem Abbas Curiae se praesentauerat. Animus ta∣men [ 50] Episcoporum, & quorundam Magnatorum in aliud vergebat, praeoptan∣tium, videlicet, aut quemlibet Episcopum de ordine Clericali, aut Clericum aliquem de Capella Regis in opus illud ascisci. Verum, vbi eis objectun est, nullum à beato AVGVSTINO nisi de Monachico ordine, vnquam Pontifi∣catui Cantuariensi praesedisse, vno duntaxat excepto, qui & ob hanc praesump∣tionem,

& alia quaedam peruerse ab eo commissa depositus per Romanum Pon∣tificem fuit, & ea re, tam antiquam & autenticam consuetudinem, cum nulla ratio vel neeessitas exigeret, subuerti non oportere, desistere coepto, quod plu∣rimo conatu perficere laborabant, compulsi sunt. Disponente igitur prouiden∣tia summi Dei in praenominatum Roffensem Episcopum subito versa Episcopo∣rum sententia est; Illum, scilicet, in primatem totius Britanniae constitui cu∣pientium, & assensum Regis in hoc sibi cooperari postulantium. Ad quod Rex statim mutata mente, quam in promotione Abbatis, habebat libens in ea quae de Episcopo suggerebantur, animum transtulit. vellent tantummodò Mona∣chi, natu{que}, majores, & populi Cantuarienses. nec mora; requiritur quale sit in [ 10] istis velle eorum & vota omnium inueniuntur esse vnum. Refertur in turbam negotij summa, & in laudem Dei laxantur pro hoc omnium ora. Sic electus in Portificatum Cantuariensem RADVLPHVS Roffensis Episcopus est, & in∣explicabilis laetitia, omni multitudini quae confluxerat, exinde procreata. Mira namque affabilitas, quae ad cunctos in eo vigebat, & eum magnopere diligi, & honori ejus aggaudere, quemque bonum faciebat. Audires interea (si ad∣esses) multos vnà conclamare, Verè cor Regis in manu Dei; quocunque vult in∣clinat illud. Acta sunt haec, Anno Incarnationis Dominicae, millesimo centesi∣mo quartodecimo, VI. Kl. Maij, quinto die peracto quinquennio à transitu gloriosissimi Patris ANSELMI. Venit dehinc Cantuariam, XVI. Kl. Iunij, & [ 20] gloriosè à Clero & populo susceptus est, atque ab Episcopis (qui ob hoc con∣uenerant) loco Pontificis sublimatus. Egit autem primos introitus dies sui, in magna gloria & diuiti rerum apparatu, gaudentibus cunctis, & Deum collau∣dantibus, quod jam tandem, post diutinam expectationem, Ecclesiae suae Pa∣storem non de Externis sed de Domesticis instituere dignatus sit.

Post haec, semotis à Dominatu, ijs qui Pontificatui dominari solebant, lo∣cauit suos vt sibi quidem melius videbatur; & sensus plurimorum necne volun∣tas ab eo, quo fuerant super ipsum, demutata sunt, ac fama illius quae antehac ab omnibus praedicabatur, à multis, vulgi more, sinistrorsum detrahebatur. In∣ter haec Rex HENRICVS Normanniam ire parabat, Francos, suos{que} vicinos [ 30] sibi inimicitias extruentes paci subigere, qua praeditus erat industria, volens. Sed ne quid in Anglia, se abeunte, remaneret indispositum, Monasteria cun∣cta, quae jamdiù cura Pastorali fuerant destituta, consilio Episcoporum & Prin∣cipum suorum, locatis personis, in hoc officium ordinauit. Quod si aliqui eo∣rum Lupi magis quam Pastores effecti sunt, ipsi viderint; Rex eos vt Pasto∣res, non Lupi essent (sicut credi fas est) collocauit. Quod tamen credibilius fortè videretur, si non omnes ex alienigenis, sed aliquos saltem ex indigenis terrae, non vsquequaque Anglos perosus, tali Ministerio substituisset. Vitae ete∣nim meritum, ac regularis obseruatio disciplinae, necnon prudentia rerum ad∣ministrandarum, quae oportebat, eis qui respuebantur, non minùs quàm ijs in∣erat [ 40] qui assumebantur. Vnum eos, natio scilicet, dirimebat. Si Anglus erat, nulla virtus, vt honore aliquo dignus judicaretur, eum poterat adjuuare. Si alienigena, solummodo quae alicujus boni speciem, amicorum testimonio prae∣tenderent, illi ascriberentur, honore praecipuo ilicò dignus judicabatur. Ve∣rùm, in istis nemo cujusuis injustitiae Deum accuset, cùm ejus dispositioni cun∣cta subjaceant, cùm nil injustè vsquam disponat, cùm interea nihil fiat sine causa. Quae dum ita sint, nullus sibi de ijs, qui Deus non approbat, plaudat, quoniam vnde isti cororam, inde illi nouit aequo judicio poenam praerogare. Sed de his, hac interim vice sufficiat. Dies enim mali sunt.

Dum itaque Rex Ecclesiarum dispositioni, vt diximus, operam daret, postu∣latus [ 50] à Pontifice Cantuariorum est, quatenùs sibi Monachum Ecclesiae Cantua∣riensis, tunc quidem Abbatem Burchorum, ERNVLPHVM nomine, redderet; vt eum Roffensi Ecclesiae, loco Pontificis, sibimetipsi subrogaret. Et hoc qui∣dem

faciebat, tum quia sapientiam, ac religionem hominis compertam habe∣bat, tum quia ignotam personam super ipsam Ecclesiam, vel inter Fratres Cantuarienses immittere nolebat, tum etiam quia se ex vicinitate ipsius, mul∣tum sperabat adjuuandum in dispositione rerum suarum. Quod Rex perpen∣dens, libenter annuit. Abductus igitur Abbas à Burcho est; & Cantuariae in capitulo Fratrum ab Archiepiscopo IV. Kl. Octobris Episcopatu Roffensi, ex an∣tiquo more inuestitus, conuenientibus ad hoc, eum{que} eligentibus Monachis, Clericis, & Laicis ad ipsum Episcopatum pertinentibus, & alia hominum multitudine copiosa. Qui electus, licet Ecclesiae Dorobernensis Monachus esset [ 10] professus, tamen antequam Episcopatu qer Virgam Pastoralem inuestiretur, tactis Euangelijs, promisit se, & fidelitatem Ecclesiae Cantuariensi & Antistiti ejus per omnia seruaturum, & nullo vnquam molimine, aut occasione se intro∣missurum, vel assensum praebiturum, vt Ecclesia Cantuariensis dignitatem aut potestatem, quam super Roffensem Ecclesiam eatenus habuit, vllo modo per∣deret. Vt enim ista sponsio fieret, Archiepiscopus (qui Roffensis Episcopus fue∣rat) omnimodo expedire sciebat. Moratus est autem ipse electus Cantuariae penè quindecim diebus post haec. ac demùm VI. Id. Octoctris ab Archiepiscopo Rho∣pham perductus atque in sedem Pontificalem, digno cum honore, à Clero & populo susceptus. Eâdem die fluuius, Medewege vocatus, ita ab australi pon∣tis [ 20] parte, prope castrum Ciuitatis, per nonnulla miliaria, in se defecit, vt••n medio alueo sui etiam paruissimae naues, ob penuriam aquae, elabi minimè pos∣sent. nec hunc defectum solus ille fluuius, ipsa die, passus est, Tamisia nihilo∣minus eidem, illa die, defectui patuit. Nam inter pontem, & Regiam turrim, sub ponte etiam, in tantum fluminis ipsius aqua diminuta est, vt non so••ùm equis, sed & in numera hominum, & puerorum multitudo illud pedibus trans∣uadarent, aquâ vix genua eorum attingente. Durauit autem, hic aquae defe∣ctus, à medio noctis praecedentis, vsque ad profundas tenebras noctis subse∣quentis, sicut hij testati sunt, & hucusque testantur, qui praesentes ista viderunt, & transuadantes transuadantium socij extiterunt. Similem quoque aquarum [ 30] defectum ipso die apud Geruemutham & in alijs locis per Angliam certo rela∣tu contigisse didicimus.

Dehinc Kl. Nouemb. RADVLPHVS Archiepiscopus sacrauit Cantuariae in Metropoli sede ALBOLDVM Beccensis Coenobij Monachum, cujus in quarto libro praefatae historiae meminimus ad regimen Ab••atiae sancti EDMVNDI.

His diebus missi sunt Romam Nuncij, qui Pallium Archiepiscopo Cantua∣riensi ab Apostolica sede deferrent. Fuerunt autem hij; IOHANNES Mona∣chus Sagij, qui paulò ante hos dies in Abbatem Burchorum, post praefatum ER∣NVLPHVM electus fuerat & consecratus, WARNERIVS Monachus Cantua∣riensis, & IOHANNES Clericus filius sororis Archiepiscopi, qui Romam ve∣nientes literas Regis Anglorum & Archiepiscopi, Conuentus quoque Fratrum [ 40] Ecclesiae Cantuariensis & singulatim omnium penè Episcoporum Angliae Domino Papae detulerunt. Quorum Literarum vnas de omnibus hic ponere non ab re aestimauimus; volentes, & aliarum sensus per illas agnosci. Sunt igitur hae.

DOmino sanctae vniuersalis Ecclesiae summo Pastori PASCHALI, Conuentus Ecclesiae Christi Cantuariensis, fideles Orationes, & totius sanctae deuotionis obsequium.

Notum esse non dubitamus gloriosae Pa∣ternitati vestrae (pie Domine) quod Ecclesia Cantuariensis Mater nostra, [ 50] sanctae scilicet Romanae Ecclesiae specialis filia, jam ab obitu beatae memoriae Patris nostri ANSELMI Archiepiscopi, per quinquennium curâ Pastoralis officij, peccatis nostris exigentibus, sit destituta. Nuper autem respectu miseri∣cordiae Dei, adunato conuentu totius Anglici Regni in praesentia gloriosi Re∣gis

nostri HENRICI electus à nobis & Clero & populo est ad Regimen ip∣sius Ecclesiae RADVLPHVS Roffensis Episcopus, nobis sufficientissime cognitus, & propter vitae suae meritum & sanctae conuersationis essectum toti Regno valde acceptus. Huic Electioni affuerant Episcopi, Abbates, & Prin∣cipes Regni, & ingens populi multitudo consentiente Domino nostro Rege & eandem electionem laudante, sua{que} auctoritate corroborante. Quoniam igituri∣tares se habet, mittimus ad vos, modis quibus possuu••us supplicantes, vt quem ad subleuationem & consolationem Ecclesiae suae Deus (quantum nobis datur in∣telligi) [ 10] elegit, vestra sancta auctoritate, in quo electus est, confirmetis, & ei Pallium quod omnes Antecessores sui à sacratissima sede beati PETRI con∣secuti sunt transmittere dignemini ne Sanctitate vestra aures pietatis suae pre∣cibus nostris (quod Deus auertat) non inclinante, in pristinas miserias aliquo euentu Ecclesia nostra (filia vestra) relabatur. Ipsemet enim tanta corporis imbecillitate grauatur, vt non sine magno periculo sui, & detrimento omni∣um nostrum valeat hoc tempore vestigijs vestris se praesentare. Sanctum A∣postolatum vestrum omnipotens Deus dignetur ad honorem suae sanctae Ecclesiae per multa tempora incolumem conseruare dignetur, dignissime Pa∣ter. [ 20] Amen.

Ad haec, qui missi fuerant, legationis suae officium, qua praediti erant pru∣dentia, Apostolicis auribus suggesserunt; sed responsum, quod eis alicujus causae suae effectus spem promitteret, primò recipere non meruerunt. Locuti sunt his & illis sibi non notis & respondebatur eis sicut ignotis. Fluctua∣bant ergo, nec quò se tuto verterent aduertebant.

Erat illis diebus Romae ANSELMVS nepos ANSELMI Domini Archi∣episcopi Domino Papae familiaris & ab eo Abbas sancti SABAE Confessoris ef∣fectut. Qui in diebus beati Auunculi sui plurimo tempore in Anglia degens, [ 30] pro mansuetudine sua ab indigenis terrae, quasi vnus eorum, diligebatur. Hic, audito praefatus Nuncios aduenisse, alacer ad eos Lateranis venit, & in cunctis quae negotij sui tenor exigebat, erga eos morem veri amici sequens, exercuit. Quid plura. Romanum Poutificem, & quorum consilio nitebatur communicata instantia ita causae illorum fautores effecit, vt gratis omninò voti sui compotes fierent, & ipsum ANSELMVM (qui Pallium, pro quo iuerant, ex parte bea∣ti PETRI & Domini Papae Cantuariam deferret) tradente illum eodem sum∣mo Pontifice, per manum acciperent. Quibus peractis Nuncij Roma regredi∣untur, ANSELMO pro ijs quae sua intererant, cum Papa relicto. Venientes igitur in Normannia ad Regem, quid egerint edisserunt, & suae industriae me∣ritas [ 40] laudes excipiunt. Inde directo Nuncio in Angliam, qui Archiepiscopo gesta referret, ipsi aduentum praefati ANSELMI trans mare praestolantur. Qui adueniens à Rege cum honore suscipitur, ac pro sua sollicitudine digni∣tati Regni Anglorum impensa, dignae grates persoluuntur. Traditis deinde li∣teris ipsi à Papa directis, post aliquot dies cum eo exactos, Angliam Nuncijs, qui Roma venerant, comitatus impiger tendit. Literarum textus, quas Regi detulerat, hic est.

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei, dilecto filio HEN∣RICO illustri Anglorum Regi salutem & Apostolicam benedictionem. [ 50]

Cum de manu Domini largius honorem, diuitias, pacem{que} susceperis, mi∣ramur vehementius, & grauamur, quòd Regno potestate{que} tua beatus PE∣TRVS, & in beato PETRO Dominus honorem suum, justitiam{que} perdide∣rit.

Sedis enim Apostolicae Nuncij, vel Literae, praeter iussum Regiae Maiestatis nullam in potestate tua susceptionem aut aditum promerentur. Nullus inde clamor, nullum inde iudicium ad sedem Apostolicam destinatur. Quamobrem multae apud vos ordinationes illicitae praesumuntur, & licenter delinquunt qui delictorum deberent licentiam cobibere. Nos tamen vsque adhuc in his om∣nibus, ampliori patientia vsi sumus, sperantes per tuae probitatis industriam omnia corrigenda. Quid enim honoris, quid opulentiae, quid tibi dignitatis imminuitur cum beato PETRO debita in Regno tuo reuerentia conseruatur? [ 10] Haec nimirum tanto nobis indiginora sunt, quanto familiarius Regnum ve∣strum veterum Regum temporibus sedi Apostolicae adhaesisse cognoscimus. Le∣gimus quippe Reges ipsos Apostolorum limina visitasse, & illic vsque ad obi∣tum commoratos. Legimus nonnulos Ecclesiarum Praepositos & Magistros vltro illuc à Romanis Pontificibus destinatos. Pro his igitur apud ves per∣tractandis & corrigendis carissimum filium ANSELMVM familiarem tu∣um nunc sancti SABAE Abbatem ad tuam Excellentiam destinamus; Per quem etiam tuae & Episcoporum petitioni in causa Cantuariensis Episcopi, [ 20] quamuis contra auctoritatem sedis Apostolicae, satisfecimus, sperantes, & vos deinceps sedi Apostolicae in suae Dignitatis iustitia satisfacturos. Alioquin, si suam vos beato PETRO iustitiam subtraxeritis, ipse quoque in posterum suae vobis subtrahet beneficia dignitatis. Quae minùs literis continentur, viuis Le∣gati vocibus explebuntur. Omnipoten•• Deus, sua, te, dextera protegat, & in sua dilectione perficiat. Eleemosyna beati PETRI (prout audiuimus) ita perperam dolose{que} collecta est, vt neque mediam euis partem hactenus Ec∣clesia Romana susceperit. Quod totum, tibi, sicut & alia, imputatur, quia [ 30] praeter voluntatem tuam nihil in regno praesumitur. Volumus igitur vt eam, deinceps, plenius colligi facias, & per praesentem Nuncium mittas.

Datae Lateranis III. Kl. Aprilis.

Igitur ANSELMVS, Angliam ingressus, Archiepiscopum adijt, à quo de∣center susceptus, decenter est per plurimum tempus, ab eo detentus. Die ergo Dominica, quae fuit. V. Kl. Iulij, conuenerunt in Metropoli sede, Cantiae Epi∣scopi, Abbates, quique Nobiles, & innumerabilis quaque versum coacta ho∣minum multitudo. Itaque juxta quod fuerat praeordinatum, praefatus AN∣SELMVS Pallium, in vase argenteo honorificè ferens, Cantuariam venit, itum∣que est illi obuiam, vsque ad portam Ciuitatis, ab vtroque Conuentu duarum [ 40] Ecclesiarum, Archiepiscopatus scilicet, & vicinae Abbatiae Sancti Augustini, cum omnibus, qui pro hoc ipso illò confluxerant. Pater stipatus Episcopis, & indutus (vt alij) vestibus sacris, nudis pedibus deuotus occurrit. Sic{que} delatum super Altare SALVATORIS Pallium est, & à Pontifice inde susceptum, facta prius Romano Pontifici de fidelitate & Canonica obedientia, professione. De∣inde pro reuerentia Beati PETRI, ab omnibus deosculatur, & indutus eo Pontifex summus ad Cathedram Patriarchatus Anglorum gloriosè perducitur, & inthronizatur. Ante quam Cathedram dictis orationibus, & alijs, quae ipsius Ecclesiae sacer vsus dici instituit, mox Ecclesiae Wigornensis Antistes electus, THEOBALDVS nomine, ei consecrandus praesentatur. Qui, ab eo exami∣natus, [ 50] & more solito, Canonicam ei, & successoribus suis obedientiam, pro∣fessus, sacratus est honorifice, in Pontificatum, ad quem fuerat praetitulatus. Huic consecrationi interfuerunt, & adjutores extiterunt Episcopi, qui conue∣nerant, videlicet, RICARDVS Lundoniensis, ROGERIVS Serberiensis, HER∣BERTVS

Norwicensis, RADVLPHVS Cicestrensis, IOHANNES Bathonien∣sis, HERVEVS Eliensis. Quod Episcopopus Roffensis ea die, licet affuerit, sa∣cratus non fuit, in eo ramansit, ratione detento, quae in aliud tempus id dif∣ferendum magis expedire persuasit, animo ejus.

Literas, quoque per id temporis, Dominus Papa Fratribus Ecclesiae Christi Cantuariensis destinauit, quas hic ponere non alienum putaui à ratione. sunt autem hae.

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei, Cantuariensis Ec∣clesiae filijs salutem, & Apostolicam benedictionem.

Ecclesiae vestrae Le∣gatos [ 10] benignè suscepimus, tanquam viros religiosos, atque prudentes, sed legatio, quam ad nos cum vestris literis attulerunt, nobis non ingrata tantum, sed etiam grauis fuit. Significabatur enim Roffensis Episcopi, ad Metropo∣lim vestram facta translatio, quòd praeter scientiam & conuenientiam no∣stram praesumi omnino non debuit, quia Sacrorum Patrum decretis inhibitum prorsus agnoscitur. Pro religione tamen, & honestate personae, quae transla∣ta dicitur, nos hanc praesumptionem vestram toleramus, sed nostrum ad vos Legatum in proximo dirigemus, largiente Domino, qui super hoc negotio, quae [ 20] fuerint disponenda, disponat.

Datae Laterani XII. Kl. Martij.

Post hos dies RADVLPHVS Archiepiscopus, consilio & petitione Epi∣scoporum, proximè supranominatorum, dedit (concedentibus, & approbanti∣bus Monachis Cantuariensibus) Archidiaconatum ipsius Ecclesiae, IOHANNI nepoti suo. Clerico, videlicet, honestorum morum & mansuetae conuersatio∣nis ad omnes. Quae donatio facta est in Capitulo, praesente Fratrum Conuen∣tu, copiosa Clericorum ac Laicorum multitudine, pro hoc ipso in medium ad∣ducta, facto prius, coram omnibus, ab eodem IOHANNE, tactis Euange∣lijs, Sacramento, quo se fidelitatem Ecclesiae ipsi, per omnia & in omnibus ex∣hibiturum dum viueret repromisit. Eodem anno HENRICVS Rex jussit [ 30] omnes Episcopos, & Principes totius Regni, ad Curiam suam, sub vno veni∣re. Vnde rumor per totam terram dispersus est, Pontificem Cantuariorum ge∣nerale Concilium (praesente Legato Domini Papae cujus supra meminimus) celebraturum, & noua quaedam tantoque Conuentui digna, pro correctione Christianae Religionis in omni ordine promulgaturum. Itaque vt Rex jusse∣rat, XVI. Kl. Octobris Conuentus omnium apud Westmonasterium in Palatio Regis factus est: & quod de Concilij celebratione, & Christianitatis emenda∣tione, rumor disperserat, nihil fuisse, quae confluxerat multitudo tandem ad∣uertit. Venit tamen illuc saepenominatus ANSELMVS, qui Pallium Cantua∣riam detulerat, deferens Epistolam ex parte Apostolici, Regi & Episcopis An∣gliae [ 40] hunc textum habentem.

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei, Dilecto filio HEN∣RICO illustri Regi, & Episcopis Anglici Regni salutem, & Aposto∣licam benedictionem.

Qualiter Ecclesia Dei fundata sit, non est à nobis nunc temporis disserendum. Hoc enim pleniùs Euangelij textus, & Aposto∣lorum Literae profitentur. Qualiter vero Ecclesiae status, praestante Domino, perseueret & referendum nobis est & agendum. A sancto siquidem Spiritu Ecclesiae dictum est, Pro patribus tuis nati sunt tibi filij, constitues eos [ 50] principes super omnem terram. Super qua constitutione PAVLVS Apostolus praecipit, dicens, Manum cito nemini imposueris, neque com∣municaueris peccatis alienis. Quam eiusdem Apostoli sententiam B. LEO

Doctor exponens, ait. Quid est, cito manum imponere, nisi ante aeta∣tem maturitatis, ante tempus examinis, ante meritum laboris, an∣te experientiam disciplinae Sacerdotalem honorem tribuere non probatis? Qua igitur ratione Anglici Regni Episcopis Sacerdotalis ho∣noris confirmationem tribuere possumus, quorum vitam, quorum scientiam nulla probatione cognoscimus. Ipse Caput Ecclesiae Dominus IESVS Christus cum Pastori primo Apostolo PETRO Ecclesiam commendaret, di∣xit; Pasce oues meos, Pasce agnos meos, oues quippe in Ecclesia, Eccle∣siarum [ 10] praepositi sunt, qui Deo filios generare ipso donante consueuerant. Quomodo ergo, vel agnos vel oues pascere possumus, quos neque nouimus nec vidimus? quos neque audimus, neque ab ipsis audimur? Quomodo su∣per eos illud Domini praeceptum implebimus, quo PETRVM instruit, dicens, Confirma fratres tuos. Vniuersum siquidem terrarum orbem Dominus & Magister noster suis Discipulis dispertiuit, sed Europae fines PETRO singulariter commisit & PAVLO. Nec per eorum tantum, sed per Successorum Discipulos, ac Legatos, Europae vniuersitas conuer∣sa [ 20] est & confirmata. Vnde vsque ad nos (licèt indignos) eorum Vica∣rios haec consuetudo peruenit; vt per nostrae Sedis Vicarios grauiora Ecclesia∣rum per Prouincias negotia pertractarentur, seu retractarentur. Vos au∣tem (inconsultis nobis) etiam Episcoporum negotia, definitis, cum Martyr VICTOR Ecclesiae Romanae Pontifex dicat, Quamquam Compro∣uincialibus Episcopis, accusati causam Pontificis serutari liceat; non tamen definire, consulto Romano Pontifice, permissum est, ZE∣PHERINVS quoque Martyr & Pontifex, Iudicia, inquit, Episcopo∣rum, majoresque causae à Sede Apostolica, & non ab alia sunt ter∣minandae, [ 30] vos oppressis Apostolicae Sedis appellationem subtrabitis, cum Sanctorum Patrum Concilijs Decretis{que} sancitum sit, ab omnibus oppressi•• ad Romanam Ecclesiam appellandum. Vos praeter Conscientiam vestram, Concilia Synodalia celebratis, cum ATHANASIVS Alexandrinae Ec∣clesiae scribat; Scimus in Nicaea magna Synodo Trecentorum de∣cem & octo Episcoporum, ab omnibus concorditer esse corrobo∣ratum, non debere absque Romani Pontificis scientia, Concilia cele∣brari. Quod ipsum scriptis suis Sancti Pontifices firmauerunt, & aliter acta [ 40] Concilia irrita fieri statuerunt. Videtis igitur, & vos conrra Sedis Aposto∣licae auctoritatem plurimum excessisse, & dignitati plurimum subtraxisse, & nobis pro nostri officij debito inminere, vt probatos habeamus quibus Sa∣cerdotalem conferimus dignitatem ne contra Apostolum manum citius cuique imponentes communicemus pecatis alienis, quia juxta Beati LEONIS Sententiam, Graui semetipsum afficit damno, qui ad suae dignitatis collegium sublimat indignum. Vos praeter auctoritatem nostram Epi∣scoporum quoque mutationes praesumitis, quod sine sacrosanctae Roma∣nae [ 50] Sedis auctoritate ac licentia fieri nouimus omnino prohibitum. si ergo in his omnibus Sedi Apostolicae Dignitatem, ac Reuerentiam seruare consentitis, nos vobis, vt fratribus & filijs Ca••itatem debitam conser∣uamus, & quae vobis ab Apostolica Ecclesia concedenda sunt,

benigne ac dulciter Domino praestante concedimus. Si verò adhuc in ve∣stra decernitis obstinatia permanere, nos Euangelicum dictum, & Aposto∣licum exemplum pedum in vos puluerem excutiemus, & tanquam ab Ecclesia Catholica resilientes, diuino judicio trademus; dicente Domino; Qui non colligit mecum, dispergit, & qui non est mecum, aduersum me est. Deus autem Omnipotens & nobiscum vos in ipso esse, & Nobiscum vos in ipso colligere, ita concedat, vt ad aeternam eius vnitatem, quae id ipsum per∣manet, peruenire concedat.

Data Lateranen. Kl. Aprilis indictione [ 10] octaua.

Rex ad haec, consilio cum Episcopis habito, quid super his, & quibusdam alijs, quae animum suum plurimum offendebant, Papae responderet, placuit in commune, vt suos Nuncios mitteret, per quos quae vellet securius Papae man∣daret. Nam ante hos dies quidam Romanae Ecclesiae Cardinalis, functus Le∣gatione Apostolicae Sedis, CONO nomine, Franciam venerat, & ibi, juxta suae Legationis officium, generalia Concilia celebrans, Episcopos Normanniae, ab Episcopali officio suspensos excommunicauit; eo quòd Concilijs tertiò vo∣cati, interesse noluerant. Quae Episcoporum excommunicatio, animum Regis valde reddidit conturbatum, & rationis esse duxit, super his Papam conueni∣re. [ 20] Maxime quòd in hujusmodi visus sit, priuilegia Patri, & Fratri suo, sibi{que} à Romana Ecclesia jam olim collata, se non promerente scidisse. Ad haec ita••ue agenda, directus est WILLIELMVS Antistes Exoniensis Papae notissimus, vtpote qui saepe ad eum, tempore gloriosi Patris ANSELMI, pro negotijs quae tunc inter Reges Angliae, & eundem Patrem versabantur, ab ipsis fuerat Regibus destinatus. Nec enim coecitas quae visum ei tulerat, ab ipso itinere illum poterat excusare, quia praeterita gesta ejus, fiduciam Regi praebebant, illum pro posse, juxta morem suum, suae causae fideliter velle insistere.

Interea Clerici Meneuwensis Ecclesiae, quae sub patrocinio beati ANDREAE & Sancti DAVIDI in Walis fundata consistit, Episcopum sibi, defuncto Epi∣piscopo [ 30] suo WILFRIDO, â Rege HENRICO postulauere, & electus est in hos opus, BERNARDVS quidam Capellanus Reginae, vir probus, &, mul∣torum judicio, Sacerdotio dignus. Electus est autem Sabbato jejunij septimi mensis, & eodem die ad Presbyteratum à Wentano Episcopo WILLIELMO apud Suthwercham consecratus. De promotione verò Pontisicatus, quam mox in crastino fieri, & Rex & alij plures optabant, cum, vbi aptius fieri posset, dis••uireretur, intulit ROBERTVS Comes de Mellento supervacuae de loco dubitari, dum constaret, Episcopum tali Euentu Electum, ex consuetudi∣ne, in Capella Regis debere sacrari, & hoc se probaturum (si opus esset) pro∣nuntiat. Quod non equum hominis dictum, Pater RADVLFVS parato ani∣mo [ 40] ferre non valens, dixit eum hujusmodi allegatione leuiter posse efficere, vt nec ibi, nec alibi nisi Cantuariae pro quauis causa, Pontifex idem sacraretur. Sciret tamen Comes ipse, quia postquam de Capella tantum Regis dixit, nul∣la ratione se illum inibi consecraturum. Ad quae Rex, ad Comitem versus, ni∣hil est (inquit) quod intendis. Nec enim ego, aut quilibet alter potest Archi∣episcopu Cantuariensem aliquo modo constringere, vt Episcopos Brittanniae a∣libi consecret quam velit ipse. Quapropter viderit. Suum est. Consecret Episcopum suum vbi voluerit. Proposuit ita{que} illum in Ecclesia hospitij sui, apud Lambetam consecrare, verum quia ipsi officio Regina interesse volebat, postulatus ab ea sacrauit ipsum in Ecclesia beati PETRI Westmonasterij XIII. [ 50] Kl. Octobris, accepta ab eo, solita professione, de subjectione, & obedientia Ecclesiae Cantuariensi, & Episcopis ejus exhibenda. Huic consecrationi inter∣fuerunt, & cooperatores extiterunt suffraganei Ecclesiae Cantuariensis, Episcopi videlicet hij, WILLIELMVS Wintoniensis, ROBERTVS Lincoliensis,

ROGERIV Serberiensis, IOHANNES Bathoniensis, VRBANVS Glamor∣gacensis, GILEBERTVS Lumniensis de Hibernia.

Hoc eodem tempore ALEXANDER Rex Scotorum misit RADVLFO E∣pistolam hanc.

DOmino & Patri Charissimo RADVLFO, venerabili Cantuariensi Archiepiscopo, ALEXANDER, Dei misericordia, Rex Scotorum, salutem & deuotae fidelitatis obsequium.

Notificamus vobis (benig∣nissime Pater) quod Episcopo Ecclesiae Sancti ANDREAE Apostoli, Domi∣nus [ 10] videlicet, TVRGODVS, II. Kl. Septen br. migrauit à saeculo. Vnde valde contristamur tanto solatio destituti. Requirimus ergo vestrae consilium & auxilium, sicut confidimus in vobis, vt secundum Deum, talem substituere valeamus qui nos & gentem nostram per Deo placitam conuersationem, Rege∣re & docere vtilitèr sciat. Petimus etiam vt recordari dignemini, quid vobis, jam quadam vice suggessimus de Episcopis Ecclesiae Sancti ANDREAE; quod in antiquis temporibus non solebant consecrari, nisi ab ipso Romano Pontifice, vel ab Archiepiscopo Cantuariensi; hocque tenuimus, & per suc∣cessiones [ 20] temporum, ex autoritate ratum habuimus, quous{que} Dominus LAN∣FRANCVS Archiepiscopus (nescimus quo pacto) absentibus nobis & nostris THOMAE Eboraci Archiepiscopo illud ad tempus relaxauerat. Quod omnino vestra, si placet, autoritate suffulti, vt amplius sic remaneat, non con∣cedimus. Nunc igitur, si ad id nobis nostrae{que} Ecclesiae reparandum ve∣strum adjutorum sperare debemus, quod humillimus votis desideramus, & petimus, secreto nobis certitudinem dignis vestris apicibus remandare cu∣rate. Valete.

[ 30] Ipso Anno, VII. Kl. Ianuarij RADVLFVS Archiepiscopus sacrauit super memoratum ERNVLFVM in Pontificatum Ecclesiae Roffensis, & GOSFRI∣DVM ad Regimen Ecclesiae Herefordensis. Sacrati sunt autem simul Cantuariae in Metropoli Sede, conuenientibus, & cooperantibus in hoc officio, suffraga∣neis ipsius fedis, WILLIELMO Episcopo Wintoniensi, HERBERTO Norwicensi, RADVLFO Cicestrensi, & BERNARDO Meneuwensi.

Post haec XIII. Kl. Aprilis factus est conuentus Episcoporum, Abbatum, & Principum totius Regni apud Serberiam, cogente eos illuc sanctione Regis HENRICI. Siquidem Normanniam se proxime transfretaturum, disposuerat & quid sibi euenturum foret, ignorans, WILLIELMVM, quem ex ingenua conjuge sua filium susceperat, haeredem Regni substituere sibi volebat. Igitur, [ 40] agnita Regis voluntate mox ad nutum ejus omnes Principes facti sunt Homi∣nes ipsius WILLIELMI, Fide & Sacramento confirmati. RADVLFVS autem Archiepiscopus Cantuariensis, & alij Episcopi atque Abbates Regni An∣glorum, Fide & Sacramento professi sunt, se & Regnum, & regni Coronam si defuncto Patre suo superuiuerent, in eum, omissa omni calumnia, & occasio∣ne, translaturos, eique, cum Rex foret, Hominia fideli mente facturos. De his ita. Habita quo{que} est his diebus causa de quaerela, quae inter Archiepiscopum Cantuariorum, & electum Pontificem Eboracensem, per integrum poene annum versata fuerat. Defuncto siquidem THOMA (cujus, circa finem quarti libri, [ 50] supra memoratae Historiae, satis habita mentio est) electus erat ad Regimen praedicti Pontificatus, quidam de Clericis Regis, vocabulo THVRSTANVS, conniuente RADVLFO Archiepiscopo, & aliam, quàm rei exitus probauit, de eo habente opinionem. Hic it••{que} electus, cum ab ipso Pontifice, monere∣tur vt Ecclesiae Cantuariensi faceret quod debebat, & benedictionem suam Ec∣clesiastico

more susciperet, respondit benedictionem quidem se libenter velle suscipere, sed professionem quam exigebat, & Antecessores suos fecisse fciebat, nulla ratione facturum. Cujus verbis, quia RADVLPVS nec auditum prae∣bere aequanimiter voluit, negotium ipsum eous{que} indeterminatum remansit. Ipse quoque THVRSTANVS Legatos suos Romam direxerat, modis quib••s apud Romanos agi oportere sciebat, à Papa cupiens absolutionem debitae pro∣fessionis obtinere, sed nihil effecerat. Rex autem HENRICVS, vti aduertit THVRSTANVM in suâ peruicaciâ stare, & eandem peruicaciam quasi ex tui∣tionis suae fiducia, fulcire, ac manutenere, rupit ei ipfius fiduciae nodos, & a∣perte protestatus est, illum aut morem Antecessorum suorum tam in professio∣fie [ 10] facienda, quam & in alijs dignitati Ecclesiae Cantuariensis, ex antiquo jure competentibus, executurum, aut Episcopatu Eboracensi cum benedictione fun∣ditus cariturum. Ad quae ille, Clericorum, quasi dignitatis suae libertati, fictâ Reuerentiâ acclamantium, ••sui{que} cordis Consilio inpraemeditatius credens, re∣nuntiauit Pontificatui; spondens Regi, & Archiepiscopo, se, dum viueret, il∣lum non reclamaturum, nec aliquam calumniam inde moturum, quicunque substitutus fuìsset. Sed cum post dies, & consueta obsequia & pristini hono∣res circa se, defectui magno paterent, tabescebat animo & se fecisse quod fe∣cit vehementer indoluit. Quapropter mutato Consilio, Regem trans mare cuntem, secutus est, sperans se revestituram sui Pontificatus recuperaturum; [ 20] & tali modo erga eum facturum, vt, eo praecipiente, benedictionem ab Archi∣episcopo sine professionis exactione adipisceretur. Cui negotio cum se me∣dium nisi rem protelando Rex facere noller, Sciens Archiepiscopum abhomi∣nabile habere tanto praecipitio se perenniter fieri obnoxium, suspensa res est, & nec ipse, nec alius quis in Episcopatum Eboracensem substitutus.

Ipso anno circa mensem Augustum, reuersus à Roma supramemoratus AN∣SELMVS venit Normanniam ad Regem HENRICVM literas Apostolici deferens, quae sibi vices Apostolicas, in Anglia administrare concedebant. Quod Regno Angliae, breui innotuit. Admirati ergo Episcopi, Abbates, & Nobiles qui{que} Lundoniae adunati sunt, super his, & quibusdam alijs, presente [ 30] Regina, communi Consilio tractaturi. Quid multa? Placuit omnibus Ar∣chiepiscopum Cantuariensem quem maximè res haec respiciebat, Regem àdire, & expositâ ei antiquâ Regni consuetudine, simul ac libertate, si consuleret Ro∣mam iret, & haec noua annihilaret. Amplectitur ille consilium, & amore quàm maximo visitandi Apostolorum limina, ardens mare transijt, & Regem Rotomagi reperit. A quo, & Ecclesia Pontificatus ipsius Ciuitatis, sum∣mo gaudio, & honore susceptus, per plures dies in eadem Ciuitate, ab ipso Rege, detentus est. Supramemoratum quo{que} ANSELMVM ibi reperimus transitum in Angliam, gratia legationis suae exercendae, praestolantem. Sed Rex HENRICVS antiquis Angliae consuetudinibus, prae juditium inferri non su∣stinens, [ 40] illum ab ingressu Angliae detinebat, & ei, vtpote nuncio beati PE¦TRI, largitèr & officiosè ministrari faciebat.

RADVLFVS igitur Archiepiscopus, cum Rege, de negotijs, pro quibus ve∣nerat, iuxta rerum ordinem diligentiùs agens, ad consilium ejus Romani itine∣ris callem ingreditur. Vbi autem in Franciam venit, graui vlcere in facie per∣cussus est, & intumescente toto capite, vs{que} ad extrema penè perducitur. Qua de causa, in castro (quod Feritas à freno vocatur) per integrum mensem lecto decubuit, nobis, qui cum eo eramus, vix vitam illi pollicentibus. Melio∣ratus tandem ab infirmitate, prout pati potuit, paulatim Romam eundi iter repetijt. Ibat autem cum magno & diuiti Comitatu, & admirabilis cunctis [ 50] habitus magnificè suscipiebatur ab omnibus, ad quos veniebat.

Lugdunum verò cum venissimus, vbi Dominus, & inclitus Pater AN∣SELMVS olim ab Anglia, pro justitia pulsus, non sicut exul, aut peregrinus, sed incola, & verè ipsius loci praesul, & Dominus, ab omnibus habitus fue∣rat,

Lugdunum (inquam) cum venissimus, & cum honore, & amore praecipuo suscepti fuissemus, mansimus ibi aliquandiu, tùm sincera omnium mi∣hi conuersantium dilectione illecti, tùm nimia hiemis asperitate constricti, tùm instanti Natiuitatis Christi solemnitate deuincti. His diebus pro nota mihi locorum, & hominum familiaritate, ad sanctum HIRENEVM quadam vice ascendens, diuerti ad oratorium beatae MARIAE MAGDALENAE, duabus Ancillis Dei iuxta idem oratorium pro Deo reclusis, locuturus. Hae Parri ANSEL∣MO, pro sua Religione, quondam notae, ejus fuerant sacratissima institutione in multis edoctae. Inter has instinctu maligni, grauissima quaedam discordia post [ 10] discessum Domini ANSELMI orta est ex inuidiae, vt fit, malo producta. Dum igitur inter se lites, improperia, & plurima, quae earum proposito inde∣centia erant, singulis penè diebus versaretur, secundum quod ab eis ipsis ac∣cepi, vna noctium astitit vni illarum, quam major ipsius discidij culpa nota∣bat, Pater ANSELMVS, dura illam inuectione corripiens, & quod ab eis malè obseruatâ doctrinâ suâ, de remotis mundi partibus se ad eas vsque fati∣gauerit, conquerens. Iussit tamen vt caeptis desisterent, & si suam (quae Dei e∣rat) pacem perdere nollent, sub omne celeritate, omissis ambagibus cunctis, in pacem redirent, Factum est quod suasit admirabilis praesul; & ecce, habitant in Domo Dei vnanimes, nec dubitant eum sibi esse praesentem, quem sunt [ 20] expertae salubriter corripientem. Praetereà vna de istis (ACHALEIDIS no∣mine) familiari affatu mihi sub testimonio veritatis innotuit, se, post obitum memorandi Patris ANSELMI, quadam vice plus solito ex dono gratiae Dei orationibus ae lachrymis deditam subito velut in mentis excessum super se raptam, & tribunali gloriosissimae Reginae Coelorum à quibusdam reuerendis personis adductam. Quam cum debita veneratione salutasset, & jussa ante pedes ejus concidisset, post plurima, quae vidit, & audiuit admiranda patriae Coelestis praeconia, quasi quadam fiducia constantior effecta est. Inter alia quae à Domina rerum inquisiuit, nec quae fuerint, mihi dicere voluit, De venera∣bili HVGONE Lugdunensi Pontifice, sciscitata est, quomodo, scilicet, aut in [ 30] qua sorte judicij Dei, jam defunctus saeculo, esset constitutus. At illa, benè inquit, filia, bene ille erit per misericordiam Dei. Et de Domino meo, ait, AN∣SELMO Cantuartensi Archiepiscopo, pia Domina, si tibi placet, precor insi∣nua, quid sentiemus, respondit; De illo certissima esto, quod in magno gloria Dei est. ad haec illa, ad se reuersa, quid fecerit, in quo videlicet residuum noctis expenderit, dulcedo & dignitas visionis considerantes quos{que} docebit. Haec quasi pèr excessum diximus, ducti amore dignissimi Patris ANSELMI quo vehementer (Domino miserante) imbuti, de eo semper scribere, aut loqui dulce habemus. Hinc narrandi ordine progredimur.

Cum ita{que} Placentiam peruenissimus, Episcopus Norwicensis (HERBERTVS [ 40] nomine) qui nobiscum Romam iturus, Angliam exierat, valida infirmitate cor∣reptus est, ita vt ingrauescente languore, decem continuis diebus, sine ci∣bo, & voce mutus jaceret. Quamobrem quatuor ebdomadas ibi exegimus, suspensi quid de Episcopo faceret Deus. Vbi verò illum conualescere certo aduertimus, ad petitionem & consilium ejus, Pater noster coepto sese itineri reddidit, ipse debilitate nimia fessus ibi remansit, Archiepiscopum aut illic praestolaturus, aut conualescens (si moram faceret) redeundo praecessurus. Nos ita{que} Romam, Ille Normanniam, prout Dominus posse dedit, post nonnullas dies vs{que} peruenimus. Quoniam igitur Dominus Papa propter discordiam, quae illis diebus inter ipsum & Imperatorem erat, & Romanos, Beneuenti moraba∣tur; nec RADVLFVS, vsque ad eum, partim propter corporis sui imbecil∣litatem, [ 50] partim propter praefatam discordiam, cujus causa omnibus ad Papam ire volentibus graues insidiae ab incolis struebantur, vllatenù•• accedere poterat; missis Nuntijs cum literis innotuit ei & aduentum, & aduentus sui causam vsque Romam, quos ille benigne suscipiens, & verba corum moderatâ aequi∣tatis

lance perpendens, juxta negotij modum scripsit Episcopis Angliae & Regi, sic.

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei, Venerabilibus fratri∣bus Episcopis Angliae, & Charissimo filio HENRICO illustri Regi, salutem, & Apostolicam benedictionem.

Veniente ad nos Charissimo, a•• Reuerendissimo Fratre nostro RADVLFO Cantuariensi Archiepiscopo, vestram ad nos Legationem missam per venerabilem Fratrem HERBER∣TVM Norwicensem Episcopum nouimus. Et quidem grauibus infirmitatum [ 10] molestijs impediti idem Fratres, & Coepiscopi peruenire ad nostram praesen∣tiam minimè potuerunt. Sed nuntiorum honestis venerabilibus{que} personis, peruenientibus, eorum scripta suscepimus, in quibus & ipsorum postulationes, & vestrae Legationis vota inspeximus. Id enim optabatur, id poscebatur ne Ecclesia Cantuariensis temporibus nostris sua dignitate priuetur, ne nos eandem dignitatem minuamus aut minui sinamus, qua videlicet dignitate po∣tita est, ex quo à Beato GREGORIO per Beatum AVGVSTINVM fundata est. Praeter haec literarum inditia, Legati, qui ad nos missi sunt, vt sapientes, ac strenui viri assertiones suas prudenter, instanter, & efficaciter [ 20] executi sunt. Nos profecto & Legatorum personas, & Legatorum assertio∣nes, & vestrum omnium suggestiones, tanquam Charissimorum Fratrum be∣nignè hilariter{que} suscepimus, quia vobis in Domino, propter Dominum pla∣cere optamus. Vestrae igitur dilectioni notum haberi volumus, quia Cantua∣riensis Ecclesiae dignitatem nec imminuimus nec imminuere deliberamus. Bea∣tum nam{que} GREGORIVM, Apostolicae Sedis Pontificem, tanquam praeci∣puum Christi membrum, tanquam Christiani populi Pastorem, & Doctorem, tanquam salutis aeternae Ministrum in omnibus veneramur. Et rata esse, cupi∣mus, [ 30] quae ab eius institutionibus processerunt. Illam ergo dignitatem quam ab eo per Beatum AVGVSTINVM Cantuariensis suscepit Ecclesia, & quam Frater noster sanctae memoriae ANSELMVS ture, ac possessione le∣gittima tenuisse cognoscitur, nos profectò nullatenus imminuimus, sed in eodem statu esse Cantuariensem Ecclesiam volumus, vt autentica eius priuilegia, juxta Canonum sanctiones, nullis perturbationibus violentur.

Data Bene∣uenti IX Kl. Aprilis.

In his Nuncij Papam deserentes ad nos Romam reuersi sunt, nobis autem à [ 40] Româ Sutriam vsque egressis, post aliquot dies, RADVLFVS Archiepiscopus inuitatus ab Imperatore eum (annuente Papa) adijt, & per octo dies, in ex∣ercitu suo, quem circa Romam adduxerat, conuersatus cum illo est. Inde ite∣rum Romam reuersus denuò Sutriae multis diebus moratus est. Fama siquidem quaque disperserat Romanum Pontificem sub celeritate in vrbem venturum, & ratus est se, colloquim ejus magnopere desiderantem, illic opportuniùs prae∣stolaturum. Ve••ùm vbi intellectum est rem alitèr esse, remeandi patriam iter arripiuit. Venimus itaque Rotomagum ad Regem Anglorum, & ab eo multo tempore in Normannia detenti sumus.

Quibus diebus Clerici Eboracenses supramemoratum THVRSTANVM e∣lectum [ 50] videlicet suum, suae Ecclesiae restitui cupientes, & ne professionem de subiectione sua Pontifici Cantuariorum faceret, modis omnibus insistentes, quos prudèntiores de suis habebant, ad Papam dirigunt, desiderium suum, ejus autoritate, & imperio noua lege per eos stabiliri gestientes. Qui viam

aggressi, & ad Papam vsque profecti, quàm veridici causae suae relatores apud eum extiterint, & res gesta, veraci fateor superius stilo digesta, & textus Epi∣stolae quam ipse Papa, pro eodem TVRSTANO direxit, scire volentibus de∣clarabit. Est autem haec.

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei, Dilecto filio HEN∣RICO illustri Anglorum Regi salutem, & Apostolicam benedictio∣nem.

Nos auctore Deo, de probitate tua non tantum bona, sed etiam [ 10] meliora confidimus. Idcirco monemus excellentiam tuam, vt diuinae gratiae semper memor existas, quae tibi, & Regni pacem & justitiae notitiam tri∣buit. Honorem igitur Dei & Ecclesiarum eius in regno tuo diligenter obser∣ua & iustitiam efficaciter exequere, quia per honorem Dei tuus profectò honor angebitur. Audiuimus electum Eboracensis Ecclesiae virum sapi∣entem, & strenuum, sine judicio, ab Eboracensi Ecclesia sequestratum, quod nimirùm diuinae iustitiae & sanctorum Patrem institutionibus ad∣uersatur. Nos quidem, neque Cantuariensem Ecclesiam minui, neque Eboracensem praeiudicium volumus pati, sed eam constitutionem, quae à [ 20] Beato GREGORIO, Anglicae gentis Apostolo, inter easdem Ecclesias constituta est, firmam censemus, illibatam{que} seruari. Idem ergo electus, vt iustitia exigit, ad suam Ecclesiam omnimodis reuocetur. Si quid autem quae∣stionis inter easdem Ecclesias agitur, praesentibus vtris{que} partibus, in nostra praesentia pertractetur, vt, praestante Deo, vtra{que} Ecclesia finem suae iustitiae consequatur.

Data Beneuenti Nonis Aprilis.

Restitutus in Pontificatum THVRSTANVS venit Angliam circa Februa∣rium mensem, anno scilicet secundo, quo ipse in Normanniam ad Regem [ 30] venerat. Venerabilis autem Pater RADVLFVS, nec dum se à Regis con∣sortio sejungere valens, in Normannia resedit, reditus sui oportunum tempus operiens. Superius quoque nominatus ANSELMVS, eovsque mo∣rabatur Rotomagi, cum Rege, pecuniam, quae Beato PETRO de Anglia quo∣tannis pendi solet, Romam reuersurus cupiens secum habere. Vt autem ipse in Angliam pro exercenda legatione sibi injuncta transiret, Rex (vt dixi∣mus) consentire nolebat, ratione quam praelibauimus, & a••ijs non minus ra∣tionabilibus vsus. Quatenus ergò quid in hujusmodi (si forte contigerint) sit agendum secutura posteritas animaduertat, quae nostris diebus acta sunt; breui perstrinximus, nulli praejuditium, quod malit sequi, praefigentes.

[ 40] Post haec, secundo videlicet anno, quo & RADVLPVS Archiepiscopus Romam iturus Angliam exierat, & ANSELMVS pro exercenda legatione An∣gliam vt sperabat intraturus de Roma, Normanniam ad Regem Angliae vene∣rat, sacrae memoriae PASCHALIS Papa defungitur, & loco ejus IOHAN∣NES quidam Caitae natus substituitur. Qui IOHANNES in Monasterio Montis Cassini ab infantia Monachus nutritus, & adultus, in Ministerio venera∣bilium Apostolicorum DESIDERII, VRBANI, & PASCHALIS assiduus fuerat Cancellarij officio functus. Successor igitur summi Pontificis institutus, mutato nomine, GELASIVS est nuncupatus. Rex vero Teutonicus, qui & Romanus Imperator, audito Papam huic vitae decessisse, Romam aduolat, & [ 50] Bracharensem Episcopum, jam anno praeterito ab eodem Papa Beneuenti ex∣communicatum, cedente ab vrbe GELASIO, suum Papam instituit, & ex BVRDINO, GREGORIVM nominat. Quae omnia vt scire volentibus cla∣reant, Epistolam super his ab ipso GELASIO in Gallias missam, quam & ecce subscribimus legant,

GELASIVS Episcopus Seruus Seruorum Dei, venerabilibus Fratri∣bus, Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, Clericis, Principibus & cae∣teris per Galliam fidelibus salutem & Apostolicam benedictionem.

Quia vos Romanae Ecclesiae membra estis, quae in ea nuper acta sunt, dile∣ctioni vestrae significare curauimus. Siquidem post electionem nostram Domi∣nus Imperator furtiue & inopinata velocitate Romam veniens, nos egredi compulit. Pacem postea minis & terroribus postulauit, dicens, Se facturum quae posset, nisi nos ei, juramento pacis, certitudinem faceremus. Ad [ 10] quae nos ista respondimus; De controuersia quae inter Ecclesiam & Reg∣num est, vel conuentioni, vel justitiae libenter adquiescimus, & loco & tempore competenti, videlicet, vel Mediolani, vel Cremonae in proxi∣ma Beati LVCAE festiuitate, Fratrum nostrorum judicio vel consi∣lio, quià Deo sunt Iudices in Ecclesia constituti, & sine quibus causa haec tractari non potest. Et quoniam Dominus Imperator à nobis securitatem quaerit, nos verbo & scripto ista promittimus, nisi inte∣rim ipse impediat. Alias enim securitates promittere, nec honestas Ecclesiae, nec consuetudo est. Ille statim, die videlicet post electionem no∣stram [ 20] quadragesimo quarto, Bracarensem Episcopum, anno praeterito à Domi∣no Praedecessore nostro PASCHALE Papa, in Concilio Beneuenti ex∣communicatum, in Matris Ecclesiae inuasionem ingessit. Qui etiam dum per manus nostras olim Pallium accepisset; eidem Domino nostro, & Catholicis Successoribus eius (quorum primus ego sum) fidelitatem jurauit. In hoc tanto facinore nullum de Romano clero, Deo gratias, Imperator socium habuit, sed GVIBERTINI soli, Romanus de Sancto MARCELLO, CEN∣TIVS qui dicebatur GRISOGONI, & EVZO qui multo per DA∣CIAM [ 30] tempore, debacchatus est, tam infamem gloriam celebrarunt. Vestrae igitur experientiae literarum praesentium praecepto, mandamus, vt super his communi, per Dei gratiam, deliberatione, tractantes, ad Matris Ecclesiae vl∣tionem, communibus praestante Deo auxilijs, sicut oportere cognoscitis accinga∣mini.

Datae Caitae XVII. Kl. Febr. Haec ita Romae.

His diebus graui damno Anglia percussa est, in morte Reginae. Defuncta si∣quidem est, apud Westmonasterium Kl. Maij, & in ipso Monasterio decenter se∣pulta. Quo autem judicio Dei, iguoramus. Ilicò posthae plures Normannorum quam Regi juraueraut fidelitatem postposuerunt, & in Regem Franciae, Prin∣cipesque [ 40] ejus aduersarios, scilicet ipsius naturalis Domini sui non veriti justi∣tiam, se transtulerunt. Vnde quae, & quanta mala emerserint, cogitatune di∣cam dictu scimus esse difficle. Inter quae praefatus Papa GELASIVS, per mare Burgundiam venit, & aduentus ejus mox Galliae toti innotuit. Excitati sunt quique potentes, cum mediocribus, ei occurrere, & certatim parabantur interesse Concilio, quod ipse disponebat, se media quadragesima Remis cele∣braturum. RADVLPHVS quoque Archiepiscopus, audito Papae aduentu, de Rotomago, vbi eousque morabatur egressus, impiger ei occurrere statuit. Sed vbi al quantùm itineris confecit, accepit à quibusdam, ipsum Papam longius discessisse, & versus Hispanias ire proposuisse. Vnde ob laborem, & prolixita∣tem [ 50] difficilis viae, consilio Amicorum suorum profectionem suam ab incepto rediens, distulit. Eandem vt putabat profectionem non multò post, resumptu∣rus, & ei Cluniacum venienti, auctore Deo, occursurus; Ratus tamen consilij fore, destinauit ad eum Legatos suos, qui & itineris illius certitudinem, & ani∣mi

ejus qualitatem, erga se, quidque de negotijs suis apud eum confidere pos∣set diligentius inuestigarent. Quae vbi THVRSTANO Eboracensi innotue∣runt, relicta Angliâ, Papam vt sperabat suae causae gratia, petiturus, mare transijt, & Rotomagum venit. Vbi à Rege, quod se inconsulto, transfretauerit, redargutus, vltrà procedere inhibitus est, donec certiorem de processu Papae, sententiam edisceret. Sed euoluto non multo temporis spatio, Legati, quos Archiepiscopus direxerat, reuersi nunciant se ad Papam venisse, eum{que} multa nostris saeculis noua, & inaudita proponentem facturum, morte praeuentum & Cluniaci esse sepultum.

Itaque post, haec, Cardinales & alij Romani, qui Papam secuti Galliam vene∣rant, [ 10] sibi, veluti à suis longè remoti, consulentes, GVIDOMEM Viennensem Archiepiscopum loci auctoritate, & opibus fultum, quo tutiores in aliena Pro∣uincia essent, loco defunctae Papae substituunt, & mutato nomine CALIX∣TVM nuncupant. Dum haec Ecclesiastica ita in Burgundia disponuntur, Apo∣stolatus Romanae Ecclesiae praefato GREGORIO, sede Beati PETRI praesi∣dente, administratur. Super his ergò, multis rumoribus Anglia concussa est, alijs hunc, alijs illum, alijs neutrum Ecclesiae Dei jure praelatum asserentibus. Galli tamen & Rex Anglorum cum Pontifice Cantuariorum in CALIXTVM se transtulerunt, & eum (spreto GREGORIO) pro Apostolico susceperunt. [ 20] Vtrum autem aliqua vel à CALIXTO, Regi & Primati Anglorum, vel ab istis illi mandata sint, illis diebus quae autentica & memoriae digna extiterint, nec∣ne, nulla nobis hucusque certitudo illuxit. Nos enim, qui his scribendis, ope∣ram dedimus in Anglia, illi verò, de quibus agitur, extra Angliam ea tempe∣state morabantur. Cum enim Pater RADVLPHVS Roma reuersus, cum Re∣ge HENRICO in Normanniam conuersaretur, & me qui continuus comes Beati ANSELMI, dum viueret, esse solebam, quique in obsequio sui ipsius ex quo in Pontificatum Cantuariensem assumptus fuerat, eousque assiduùs eram aliquantum infirmari aduerteret, paterno affectu mihi condoluit. Non igitur extra Ecclesiam, in qua ab infantia nutritus fueram aliquo me mortis periculo, [ 30] premi, vllatenns sustinens, Cantuariam mihi ire suasit, ac petsuasit, scribens pro bonitate sua, conuentui Fratrum Ecclesiae nostrae, Epistolam hanc, & per suum Nuncium dirigens.

DIlectissimis fratribus ac filijs CONRADO Priori, caeteris{que} seruis Dei, qui sunt Cantuariae in Ecclesia Christi, fidelissimus eorum fra∣ter RADVLPHVS, eiusdem Ecclesiae Presbyter, & Minister de∣uotus, salutem & amorem, cum benedictione Dei & sua

Desiderio deside∣sideraui videre facies vestras, & eò ampliùs quod existimabam vos aliquate∣nùs desolari, super prolixitate morosa peregrinationis meae. Ad vos igitur [ 40] venturus in breui, praemitto vobis fratrem & amicum nostrum Domnum EADMERVM omnium laborum & actuum nostrorum conscium, & soci∣um, qui cor nostrum funditùs vobis denudare potest,* 10.1 & enucleatius omnia quae circa me aguntur, quae{que} desiderij mei sint, reuelare, quàm alicui scripto credere judicauerim. Precor autem obnixiùs, vt gratias ei referre semel, & saepè re∣miniscamini, pro seruitio & honore quod mihi ex amore verò, vt vir prudens & perfectus, exhibuit, pro labore & onere quod sine murmure pro me moe∣stus, pro se verò nihil questus sustinuit. Mementote ergo, vt illi parem gratiam [ 50] referatis, ostendentes mihi amorem quem erga me habetis, seruientes ei, & eum honorem & amorem impendentes, quem mihi impendere cuperetis; scien∣tes quod quoniam eius absentiam aegrè sustineo, sed terruit me quidam quasi ramusculus illius infirmitatis, quo praeterito anno vexatus est, cuius rei gratia,

eum praemittere coactus sum. Vos igitur curate, vt sitis ei pijssimi fratres, & impigerrimi administratores omnium earum rerum, quae saluti suae congrua & consequentia videritis. Valete nostri memores.

Hanc Epistolam, non pro commendatione personae meae, quam nullius lau∣de dignam certissimè scio, hic notaui, sed vt his qui opinantur, & obloquun∣tur, dicentes me patrem meum quasi in alieno positum deseruisse, & ei sola∣tium obsequij mei more prolis adulteranae subtraxisse, rem gestam simplici sti∣lo describendo proponam. Et quidem cum illum, moram vltrà condictum in redeundo facere viderem, profectò ad eum redijssem, si ex sua parte mihi inter∣dictum [ 10] non fuisset. Nam aduentum suum jamjam instare suis in Anglia sae∣pissime mandans, nolebat suae pietatis intuitu fatigari, sed se quantotiès vt pu∣tabat aduenturum, vbi eram, jussit praestolari. Haec ita se habuisse, veritas ipsa nouit▪ quia ergo ab ipso patre non alio, sed hoc modo, ad praesens separatus sum, si ea quae interim geruntur, aut gesta sunt memoranda non scribo, nulli succensendum existimo. Nihil enim dubij pro certo hactenùs volui, sed nec nunc quidem scribere volo. Eum tamen aliquid egisse, aut agere, disposuisse de negotio, quod eousque versabatur inter ipsum & saepe superius memora∣tum THVRSTANVM Eboracensem, dubitare non possum. Magna siquidem instantia priuilegium, quod tempore venerandae memoriae LANFRANCI Ar∣ch [ 20] episcopi, sub magno Rege WILLIELMO, de ipsa re promulgatum, & sigillo ipsius Regis firmatum in Ecclesia Christi Cantuariae diligenti cura ser∣uatur, illis diebus sibi mitti praecepit. Quod à tanto viro ab re factum non facilè crediderim. Hoc itaque priuilegium ad imperium suum sibi allatum, Pater RADVLPHVS cum suscepisset, Papae vt nobis in Anglia dicebatur, de suis & alijs quibusdam Ecclesiasticis negotijs, cum eo acturus, se praesentasset, nisi fortè sponsione Regis HENRICI, quâ, se in regnum suum reuerso, omnem justitiam ei facturum, & saepè nominatum THVRSTANVM, ad voluntatem & subjectionem suam se exhibiturum pollicebatur, illo procedere detineretur. Et haec quidem sponsio nonnihil cum in transmarinis partibus detinebat, & [ 30] euentum rei patienter expectare persuadebat. Rex quoque bellicis tumultibus vndique occupatus, nec se vt volebat deliberare nec eis omissis in Angliam salua honestate sua poterat remeare.

Inter haec, ipso videlicet electionis suae anno, CALIXTVS Papa instituit Remis generale Concilium, XIII. Kl. Nouembris qui fuit annus ab Incarnatio∣ne Domini, millesimus centesimus nonus decimus, & ex quo RADVLPHVS Archiepiscopus, Romam iturus, Angliam exierat, annus quartus. Ad hoc Con∣cilium, Factus est multiplex Archiepiscoporum, Episcoporum, Abbatum, & Principum diuersarum Prouinciarum concursus, cum numerosa Clericorum, ac Plebium multitudine. Quos inter, directi quoque sunt ab HENRICO Re∣ge [ 40] Anglorum, ad ipsum Concilium, Episcopi & Abbates Normanniae & insu∣per Episcopi Angliae qui tunc temporis in Normannia cum illo degebant. WIL∣LIELMVS videlicet Exoniensis, RANVLPHVS Dunelmensis, BERNARDVS Meneuwensis, & VRBANVS Glamorganensis. RANVLPHVS autem Pontifex Cantuariorum partim corporis imbecillitate, partim alijs rationibus praepeditus, ab accessu ipsius Conuentus prohibitus est. Supranominatus autem THVR∣STANVS à Rege licentiam petens illuc eundi, eam obtinere nullatenùs potuit, donec interpositâ fide suâ, quâ ei, sicut Domino suo, astrictus erat, illi pro∣mitteret se apud Papam nihil acturum, vnde Ecclesia Cantuariensis, vllum an∣tiquae dignitatis suae dispendium incurreret, nec Episcopalem benedictionem, [ 50] ab eo, vlla ratione suadente, susciperet; itaque tali sponsione ligatus, iter ar∣ripuit, & ad Papam quemadmodum suo negotio expedire sciebat, impiger ve∣nit. Quid plura? Posthabitâ fidei sponsione Romanos in causam suam, quo in quaeque negotia pertrahi solent, largitatis officio transtulit, & per eos, vt à Pa∣pa

Episcopus sacraretur, sua manu cooperante impetrauit. Sanè, ante haec Nun∣cium suum Rex ad Papam direxerat, cautum illum faciens de querela, quae vs{que} id temporis, versabatur inter RADVLPHVM Archiepiscopum Cantuariorum & ipsum THVRSTANVM. Nuncius autem horum & executor fuit SIEF∣FREDVS cognomine PELOCHINVS, Frater Archiepiscopi, habitu Mo∣nachus, ingenio gnarus, prudentia prouidus; Regi ac Papae familiaritatis nexu copulatus. Igitur, inter alia quae huic Rex Papae dicenda indixit, prae∣cipuè jussit ei dici, quatenùs id obseruaret, vt nullius gratia rei interueniente, THVRSTANVM aut ipse sacraret, aut ab aliquo nisi à Pontifice Cantuario∣rum [ 10] (vti moris esse solet) sacrari juberet, aut permitteret. Alioquin se illum, in nullum suae dominationis locum amplius recepturum. Et si contra hanc sen∣tentiam ipse, quasi Apostolatus sui auctoritate, forte niti vellet, certus existe∣ret, quod nec pro amissione Coronae suae, vtpote spatio septem Annorum ex∣communicatus, propositum suum in hac causa permutaret. Respondit. Ne putet Rex me de negotio quo de agit, quauis ratione secùs acturum, quam ipse ve∣lit. Nec enim, me vnquam ad hoc, mea tulit voluntas, vt Cantuariensis Eccle∣siae dignitatem, cui tot praeclari Patres, vt penè toti mundo notissimum est, praese∣derunt quoquo modo humiliem. His Apostolici verbis Regius Nuntius cre∣dulus effectus, de suae legationis effectu securus factus est. Quapropter cum [ 20] Remis venisset, & mane Dominici diei praecedentis, diem praestituti Concilij cum Cantuaritis suis socijs audiret apud Sanctum REMIGIVM quosdam po∣testantes ei, THVRSTANIVM & suos alacres ad benedictionem Pontifica∣tus, in sede Episcopali praeparari, miratus est vltra modum, nec ijs quae dice∣bantur, aliquatenus poterat fidem praebere. Ac vbi rei veritas palàm innotu∣it, IOHANNES Archidiaconus Cantuariensis (quem negotij istius tenor il∣luc adduxerat) Papae astitit & in praesentia plurimorum Episcoporum, neque aliarum excellentium personarum, ipsam benedictionem viua voce, à Pontifi∣ce Cantuariorum fieri debere calumniatus est, nec ipsum, licet officio Papae fungeretur, jure posse Ecclesiae Cantuariensi jus suum praeripere, cum constaret [ 30] eam nulli, quod justè debebat, eous{que} denegasse. Ad quae ille respondens; nul∣lam, inquit, iniustitiam Ecclesiae Cantuariensi facere volumus, sed saluâ justitiâ & dignitate illius, quod proposuimus exequemur. Quod audientium quique, mirum dictu judicauerunt, videntes eum aduersa fronte, quae dicebat nimis iniustè facto refellere. Consecratus. namque in Pontificatum Eboracensem THVRSTANVS est, fide quam Domino suo, sub Deo pollicitus fuerat, hoc modo fraudatus. Ex quo facto in admirationem concussa sunt corda multo∣rum. Rati enim sunt tantam rem eum nullatenùs praesumere potuisse, si Regi∣am voluntatem sibi consentaneam, in ea non aduertisset. Huic consecrationi cum ad jussum Papae plures è Gallia Episcopi interessent, reuerendae memoriae [ 40] HVBALDVS Archiepiscopus Lugdunensis nullo pacto, nec ipso Papa iubente, interesse voluit, perpendens, non recto calle rem procedere, & horrens tan∣tam injuriam Ecclesiae Cantuariensi, cui speciali amicitia, & fratetna familiari∣tate jungebatur, contra aequum infligi. Episcopi verò regni Anglorum quos ad Concilium à Rege HENRICO directos diximus, nondùm illuc venerant, & ea re (illis absentibus) haec ita completa sunt: Quae vt Regi certò inno∣tuerunt, mandans modis omnibus THVRSTANO & suis interdixit redire in Normanniam & Angliam, & in omnem locum dominationis suae. Ratum ex his quique audientium habuere, praeter consensum Regis, quae fuerunt facta fuisse. Itaque post haec CALIXTVS Gisortium venit, & Rex HENRI∣CVS [ 50] illic ei locuturus, accessit. Acta igitur sunt multa inter eos, quorum gratia par erat tantas personas conuenisse. Inter quae Rex â Papa impetrauit, vt omnes consuetudines, quas Pater suus in Anglia habuerat, & in Norman∣nia, sibi concederet, & maximè vt neminem aliquando legati officio in An∣glia fungi permitteret, si non ipse aliqua praecipua quaerela exigente, & quae

ab Archiepiscopo Cantuariorum, caeteris{que} Episcopis regni terminari non pos∣set, hoc fieri à Papa postularet. Quibus omnibus, pro statu temporis, de finitis, Papa rogat Regem THVRSTANO amicum fieri, eumque Pontifica∣tui, ad quem ipsum sacrauerat, pro amore suo restitui. At ille, hoc se, dum viueret, non facturum, in sua fide spopondisse confessus est. Ait: Ego Apo∣stolicus sum, & si feceris quod postulo, ab hac te fidei sponsione absoluam. Tra∣ctabo de his, ait, & quae consilij mei tenor inuenerit, paternitati tuae notificabo. Hinc à Papa recessit & ei per internuntios suos, de negotio ita respondit. Quod dicit se, quoniam Apostolicus est, me à fide, quam pollicitus sum, absolu∣turum, si contra eandem fidem THVRSTANVM, Eboraci recepero, non vi∣detur [ 10] Regiae honestati conuenire hujuscemodi absolutioni consentire. Quis e∣nim fidem suam cuiuis pollicenti amplius crederet, cum eam mei exemplo tam facilè absolutione annihilari posse videret. Verum tamen quia THVRSTA∣NVM in Pontificatum tantoperè petit admitti, quantum mea refert, ea condi∣tione pro amore suo concedo, vt ipse primò Cantuariam veniat & debitam o∣bedientiam, ac subjectionem quam THOMAS, GIRARDVS & alter THO∣MAS Ecclesiae Cantuariensi, ejusque Primati professi sunt, scripta ex more professione profiteatur. Quod si facere supersederit, sciat quod, nullo edicto compellente, me in Anglia regnante Eboraci Ecclesiae praesidebit. Hoc siqui∣dem me seruaturum promisi & fidem meam vadem posui, ne aliquando fiam [ 20] transgressor hujus promissi. His ita de legatione Angliae & Pontifice Ebora∣censi determinatis, Pater RADVLFVS Angliam reuertitur & Dofris appulsus, cum summo honore, & gaudio in sedem suam Cantuariae II. Non. Ianuarij re∣cipitur. ANSELMVS autem, qui legatione Angliae (vt descripsimus) glo∣riabatur nec Angliam intrare, nec aliquo Legati officio fungi dignus habitus est. Ita{que} omnis hujusce potestatis exors effectus, à Normannia est in sua re∣gressus. THVRSTANVS verò Papam secutus est, sed non diu ab eo ne prae∣sentiâ ejus grauaretur, detentus. Rex autem HENRICVS in sua sententia perstans, eum nec Pontificatui Eboracensi nec in suae potestatis aliquem locum admitti sinebat.

His diebus excitata est sollicitudo multorum, ad investigandum auctorita∣tes [ 30] & Antiqua priuilegia Primatus quem Ecclesia Cantuariensis, quae est Do∣robernensis, sibi vendicat super Ecclesiam Eboracensem. Quod ea re maximè contigit, quia causa, quae inter RADVLFVM Pontificem Cantuariorum & THVRSTANVM Eboracensem eo vsque, vt descripsimus, versabatur, in noti∣tiam transmarinorum Episcoporum delata fuerat ipso THVRSTANO pro∣pugnationem eorum, sibi, contra Patrem RADVLFVM, modis omnibus asciscente. Et illi quidem vtpote consuetudinum, & priuilegiorum Ecclesiae Christi Cantuariensis ignari, immoderatius THVRSTANO fauebant, autu∣mantes, vt ipse ferebat, RADVLFVM vi magis, e diuitiarum Copijs, pro∣deunte [ 40] quam priscae auctoritatis, & Romanorum Pontificum priuilegijs in suis assertionibus, niti. Sed cum ad haec diceretur, in vanum tale quid opinari, & satis sufficere ad determinationem hujus discidij, quae à tempore Regis WIL∣LIELMI, qui Armis Angliam caeperat, de ipso negotio gesta sunt, praesertim cum à diebus Regni ejus penè cuncta quae ab Anglis antiquitus, quasi Sacro∣sancta celebrabantur, nunc vix postremae Auctoritatis, quorundam judicio ha∣beantur. Non hinc, aiunt, ità est, immò noua quae istis temporibus inferuntur antiquorum scriptorum astipulationibus, vt Rata sint, necesse est fulciantur. Ex his ergò, ad haec investiganda, multorum sollicitudo (vt diximus) euigila∣uit, & confisa Ecclesia Dei justitiae, antiquorum scriniorum abdita, sacrorum [ 50] Euangeliorum volumina, soli decori Domus Domini eatenus inseruientia dili∣gentius perscrutata est. Ecce autem, vt voluntas justi amans, optato effectu non priuaretur; quae subscribimus, reuelante Deo, priuilegia quaedam reperta sunt, firma vndiq••ue & Apostolicâ auctoritate subnixa; sunt autem haec.

BONEFACIVS Papa AETHELBERTO Regi Anglorum.

DVm Christianitatis vestrae integritas, ita circa conditoris sui cultum excre∣uerit, vt longè latéque resplendeat, & in omni mundo annunciata, vestra Deo dignae operationis augmenta referat, enormes largiori omnium bono∣rum Deo grates exoluimus, &c.

BONEFACIVS Papa IVSTO Archiepiscopo Dorobernensi.

SVsceptis vestrae dilectionis apicibus, in quibus reperimus inter alia, plurimos ex gentilitate ibidem degentium, Deo Omnipotenti, & Domino nostro Iesu Chri∣sto [ 10] auxiliante conuersos, Maxime autem in partibus Cantiae ad veri Dei nostri fidem vestris laboribus perductos, valdè gratulati sumus.

HONORIVS Papa HONORIO Archiepiscopo Doroberniae.

SVsceptis vestrae dilectionis literis in eis reperimus vestri laboris sollicitudinem circà vobis commissam gregem, multa fagitatione occupatam, &c.

VITALIANVS Papa THEODORO Archiepiscopo Cant.

INter plurima, quae nobis per vestras syllabas intimare inssisti, cognouimus etiam [ 20] desiderium vestrum pro confirmatione Diocoesis vestrae, quae tuae subjacet ditio∣ni, quae in omibus ex nostro Apostolicae auctoritatis priuilegio splendescere desi∣deras, &c.

SERGIVS Papa Regibus Anglorum.

DOnum gratiae spiritualis, quod Sancti Spiritus illustratione, fidelium corda suc∣cendit, ac reparando reficit & virtutis mirificae constantiâ roborat, & coele∣lestium beneficiorum instituit perhennitèr promereri suffragia, & labentium rerum exitia nihilomiuus praecauere, &c.

Idem Papa Episcopis Angliae.

[ 30] SIcut nobis, fratris incogniti, quibus curam officij pastoralis beati Apostolorum Principis PETRI supernae dignatio miserationis regimen{que} concessit, reuerendam aduexit praesentiam, ità quo{que} vestri religiossimi praesulatus Collegij agnita salus ge∣minum attulit munus tripudij. Nam omnium auctori bonorum Domino Deo no∣stro, immensas peragimus gratias, reperta fratrum fidelium in sinu Sancte Matris Ecclesiae vnanimitatis deuota Constantia, & amoris feruente, inter se dilectionis{que} consortio. Sic enim sagaci sollertia Deum complacare noscuntur, afferentes ei pu∣ra libamina, cum in ara pectoris splendore veri luminis refouentes, nullis illecebris mentem illudant, nullis fratrum stimulis corda praecellant, nullis nocentibus proxi∣mos mentibus annuant, sed vt Dei Ministri, speculum se subjectis vitae mo∣rum{que} [ 40] probitate exhibeant; Hinc sibi Deum prosperantem inuenient in aduer∣sis, nec quicquam poterit hostis insidia eis nocendi subripere. Etenim vbi est prae∣stò Domini adjutorium, cuncta fugatur spirituum malignorum aduersitas, cum{que} ita sit, &c.

GREGORIVS Papa Episcopis Angliae.

DEi Omnipotentis immensae pietatis magnitudinem collaudamus, qui suae maje∣statis gloriam, sic dilatare dignatus est vt in omnem terram exierit jam so∣nus praedicatorum suorum, & in fines orbis terrae verba eorum, &c.

LEO Papa ATHELARDO Archiepiscopo.

[ 50] POntificali discretioni praecipuè conuenit praesulibus Ecclesiarum secundum eo∣rum irreprehensibilem fidem audientiam praebere & eorum, quae per beatum PETRVM Principem Apostolorum, & nos gerere desiderauerint, quae Canonicis non refragantur Sanctionibus, affectum concedere.

FORMOSVS Episcopis Angliae.

AVditus, nefandorum ritibns Paganorum in vestris partibus repullulasse, & vos tenuisse silentium, vt canes non valentes latrare, gladio separationis à corpore Dei Ecclesiae vos ferire deliberauimus, &c.

IOHANNES Papa DVNSTANO Archiepiscopo.

IOHANNES Episcopus Seruus Seruorum Dei, Confratri DVNSTANO Dorobernensi Episcopo, vitae perpetuae permanendam in Christo salutem.

Si Pastores Ouium solem gelu{que} pro gregis sui custodiâ aie ac nocte ferre, contenti [ 10] sunt, & oculis conspectant vigilantibus, ne aliqua quidem ex ouibus aut errando pereat aut ferinis laniata morsibus rapiatur, quanto sudore quantâ{que} curâ debe∣mus esse pervigiles ob salutem animarum, qui Pastores dicimur earum? Attenda∣mus igitur nos officium exhibere erga custodiam Dominicarum ouium & ne quasi Lupo veniente territi fugiamus ne in die Diuini examinis pro desidia nostra an∣te summum Pastorem & negligentiâ nostrâ excrucìemur, vnde modo honoris re∣uerentia in sublimiore arce caeteris dijudicamur. Primatum ita{que} tuum, in quo tibi ex more Antecessorum tuorum, vices Apostolicae Sedis exercere conuenit, ita tibi ad plenum confirmamus sicut Beatum AVGVSTINVM, ejus{que} successores, praefatae Ecclesiae Pontifices, pleniùs habuisse dinoscitur. Pallium verò Fraternita∣ti [ 20] tuae, ex more ad Missarum solemnia celebranda, commendamus, quod tibi non alitèr Ecclesiae tuae priuilegijs in suo statu man••ntibus vti concedimus, quàm vsum Antecessores nostri prodiderunt. Ne{que} tua prudentia hoc incognitum habet vel cu∣jusquam, quoniam indumenti honor moderatione actuum tremendus erit. Honestati morum tuorum, haec ornamenta conueniunt, quatenus auctore Deo, possis esse con∣spicuus, ita vt vita tua filijs tuis sit regula, & in ipsa si qua tortitudo illis in∣est, dirigatur, dum in ea quod imitentur aspiciant, In ipsa semper, considerando proficiant, vt tecum Deum per hoc, quod bene vixerint, videre mereantur. Cor ergo tuum ne{que} prosperis quae temporaliter blandiuntur, extollatur, neque aduersis deijciatur. Quic quid illud fuerit aduersi, virtute in Christo patientiae, à te deuin∣catur. [ 30] Nullum apud te locum fauor indiscretus inueniat; in omnibus discretionem, alij in te cognoscant. Insontem apud te culpabilem, suggestio mala non faciat, no∣centem gratia nou excuset. Remissum te delinquentibus non ostendas; nec quod illis non profuerit, hos perpetrare permittas. Sic in te & boni Pastoris dulcedo sit, & judicis seuera districtio; vnum scilicet quod innocentes foueas, aliud quod inquietos feriendo à prauitate compescas. Sed quoniam nonnunquam praepositorum Zelus dum districtiùs malorum vindex est, transit in crudelitatem, Correptionem in judicio refrena, & censuram disciplinae discute, vt & culpas ferias, & à dile∣ctiones peruersorum quos corripis, non recedas. Misericordiam (provt virtus patitur) pauperibus exhibe. Oppressis defensio tua subueniat. Opprimentibus mo∣desta [ 40] ratione contradicas. Nullius faciem contra justitiam accipias. Nullum quae∣rentem justa despicias. In custodia aequitatis excellas. Vt nec diuitem potentia sua, apud vos aliquid extra viam suam de accusatione audias, nec pauperem faciat humilitas tua desperare, quatenùs, Deo miserante, talibus possis existere, qualem sacra Lectio praecipit dicens, Oportet Episcopum irreprehensibilem esse. Sed his omnibus 〈◊〉〈◊〉 salubritèr poteris si Magistram caritatem habueris, quam qui se∣cutus fuerit, à recto tramite non recedit. Ecce Frater Charissime inter multa a∣lia, ista s••nt Sacerdotum, ista sunt Pallij jura, quae si studiosè seruaueris, quod foris accepisse ostenderis intùs habes. Sancta Trinitas fraternitatem vestram gra∣tiae suae pro••ectione circundet; atque ita in timoris sui viam te dirigat, vt post [ 50] v••ae h••jus amaritudinem, ad aeternam simul dulcedinem peruenire mereamur.

Et hoc scriptum est per manum LEONIS scrinialis Sedis Apostolicae in Mense Octob. in dictione III. Datarum die. I. Kl. Octobris, Anno XII. summi Ponti∣•••••• IOHANNIS.

Haec, vt praelibauimus, in Archiuis Ecclesiae domini SALVATORIS reper∣ta, futurorum memoriae, non absurdum aestimauimus commendare. Et qui∣dem his plura inuenta sunt, sed aliquibus eorum nimiâ vetustate obliteratis, aliquibus in cartis ex Biblo compositis, & peregrinis caracteribus inscriptis, & ipsis quoque ex majori parte detritis, notitiae nostrae vsquequaque non patue∣runt. Ac nos ignota, pro notis scribere, horrori habentes, necessariò ea huic operi alienauimus. Sanè quod quosdam non puder astruere, soli scilicet per∣sonae Beati AVGVSTINI primi Pontificis Cantuariorum Beatum GREGO∣RIVM concessisse, non solùm Episcopos quos ordinaret, neque hos tantum∣modò [ 10] qui per Eboracae Episcopum essent ordinati, sed etiam omnes Britanniae Sacerdotes, habere, Domino Deo nostro IESV CHRISTO Auctore, sub∣jectos, quale sit, sacra successorum ejus Decreta, Successoribus ipsius AVGV∣STINI directa (quae paucis praenotauimus) satis ostendunt. In his quippe videre planum est, eos intellexisse non magni muneris esse, si ei solummodò illa dixisset, cum (vt alia taceam) suis diebus Eboracensis Prouincia nec fidem CHRISTI susceperit, nec qui eam praedicaret eo directus sit. Tanta enim in Cantia, & vicinioribus Regionibus in praedicatione Nominis CHRISTI, & ipse, & socij ejus habuerunt ad faciendum, vt à tam longinquis partibus eis fuerit abstinendum. Beatus siquidem PAVLINVS, qui primus Northumbriensibus [ 20] Euangelium praedicauit, & Eboraci primus Cathedram Pontificalem sortitus est, non à Beato AVCVSTINO, sed à IVSTO, qui quartus ab ipso AVGV∣STINO Cantuariorum Pontifex extitit, Episcopus electus, ordinatus, & illue destinatus fuit, quemadmodum venerabilis BEDA in historia Gentis Anglo∣rum, veraci stilo digessit, & omnibus notissimum est. Quae igitur Beatus GRE∣GORIVS, AVGVSTINO dixit, in AVGVSTINO, suis Successoribus dixit. per quos Deo implere placuit, quae per ipsum AVGVSTINVM, sua disposi∣tione implere voluit. Non jure itaque, priuilegio AVGVSTINO collato pri∣uandi sunt, qui sedi ejus praesidentes vices ipsius exequendi officio functi sunt. Quod verò dicunt, Beatum GREGORIVM satis dicere posse, & nosse, si vo∣luisset, [ 30] tua Fraternitas, & Successores sui, verum omnimodis esse fatemur. Et similiter non dubitamus, Dominum CHRISTVM, dicentem Beato PETRO, Quodcunque ligaueris super terram erit ligatum & in coelis, & quodcunque sol∣ueris super terram erit solutum & in coelis, scisse dicere, si voluisset, & Successo∣res tui. Qui ergo priuare nituntur successores Sancti AVGVSTINI potestate & dignitate, quam ipsi AVGVSTINO concessit Beatus GREGORIVS, pri∣uent (si audent) Successores Beati PETRI, potestare & dignitate, quam ipsi PETRO concessit sanctus & justus Dominus. Eodem enim modo, quo Do∣minus locutus alijs, in Apostolo suo PETRO, locutus est GREGORIVS Successoribus ejus in discipulo suo AVGVSTINO. Iustè judicate filij hominum & perdendite de similibus idem esse judicium. Illud etiam istis annectendum [ 40] putaui, quod praefatus, BEDA refert, THEODORVM (qui septimus a beato AV∣GVSTINO in Cathedram ejus successit) primum esse in Archiepiscopis, cui omnis Anglorum Ecclesia manus dare consentiret. Et hic vtique cum primo functus Pontificatu Britanniam venisset CEADDAM Eboracensem Praelatum, à Pontificatu summouit, eo quòd non jure sacratus, injuria fuerit eidem Eccle∣siae, per officium Sacerdotale praepositus. Mox{que} WILFRIDVM substituit, & ei integerrimè Pontificatum Eboracae, fretus auctoritate Romanae Sedis, dele∣gauit. Quem deinceps ad Concilia sua venire faciebat, & ejus obedientiâ ac subjectione pro temporum qualitate per omnia vtebatur. Hunc etiam post∣modum, [ 50] emergentibus quaerelis, quas commemorare longissimum est, in sua Ecclesia Eboraci, non solùm Episcopatu priuauit, sed & Parochiam ejus in tres Episcopos, libera vtens potestate, distribuit. Deinde, Soluto ipsius discidij no∣do, juxta placitum voluntatis suae, remotis ipsis Episcopis, eundem WIL∣FRIDVM pristinae dignitati restituit. Nihil noui dicitur. vetera sunt haec, &

antiquorum gesta scientibus euidentissima. Illud quo{que} non minoris euidentiae luce patescit, BRITHWALDVM Successorem ipsius THEODORI, illum ipsum WILFRIDVM cujusdam inobedientiae culpa accusatum, secundò ab Episco∣patu deposuisse; ac postea senectuti ejus, & Religioni compassum, sui Ponti∣ficatus gradui restituisse ab Apostolica Sede interpellatus. Sed quid juuat infi∣nita contexere? Itaque de his ita, vt qui Ecclesiae Christi Cantuariensis aucto∣ritati derogare non metuunt, saltem se in lumine positos non posse videre eru∣bescant, & vel amodò ora claudant ne praua loquentes, recta amantibus ob∣probrio fiant. Ipso anno quo RADVLFVS Archiepiscopus Cantuariorum de transmarinis partibus in Angliam reuersus est, qui fuit annus ab Incarnatione [ 10] Verbi Dei millesimus centesimus vicesimus, venerunt ad eum missi ab ALE∣XANDRO Rege Scotorum quidam honorati & strenui viri. Horum vnus qui∣dem Monachus, & Prior Ecclesiae Dunifermelinae (PETRVS nomine) Clerici duo; vnus extitit Miles. Negotium autem legationis eorum qui nosse curat, quam detulerunt Epistolam subscriptam, legendo vel audiendo percurrat.

ALEXANDER Dei gratia Rex Scotorum, RADVLFO reue∣rendo Cantuariensi Archiepiscopo & cum reuerentia diligendo salu∣tem.

Audita prosperi aduentus vestri in Angliam iamdiù à me desi∣derati manifesta relatione, de i••columitate ac prosperitate vestra congaudens [ 20] summo{que} Protectori gratias inde referens, cum temporalium vndique occupatio curarum iter meum, vt vestra adpraesens valeam frui praesentia, impediat, tam Literarum designatione quàm Legatorum relatione animi mei affectum vestrae bonitati cupio manifestare. Tantae etenim discretionis personae fretus consilio, bonum propositum peroptimè ad boni operis effectum (Deo annuente) non dubito me posse perducere. Vestram igitur latere nolo excellentiam, Ecclesiam Sancti ANDREAE in Regno meo existentem iamdiù Pastorali cura destitu∣tam, Dei & vestrae benignitatis prouidentia Pastore idoneo, desiderantem me [ 30] velle consolari. Quo circa vestrae Pietatis deposco clementiam, vt quandam personam à pleris{que} mihi laudatam, EADMERVM, scilicet, Monachum, si vobis idonea visa fuerit, vt Pontificali inthronizetur dignitate, mihi liberam concedatis. Verens enim summum Pastorem, me grauiter offendisse, cum gre∣gem suum negligentia mea alijs{que}, forsan criminibus impedientibus Pastoris pe∣nuria desolatum, & à tramite veritatis in pluribus exorbitatum diu permise∣rim, filiali etiam timore timens in hac re, eum amodò offendere, ad vestrae fon∣tem discretionis recurro, vt pristinae memor existens dilectionis, inter nos ha∣bitae, [ 40] me filium vestrum Paterno affectu spiritualiter iamdiù à vobis adopta∣tum, vestri munimine consilij, in hac re tueamini. Vale.

Miratus ex his Pater RADVLFVS, & ratus hoc verbum à Deo egressum, (maximè, quia omninò constabat eundem Fratrem, nec per se nec per quemli∣bet hominem, vnquam de ipso negotio, aliquo modo, apud quenquam egisse, licèt ejus absentiam molestè ferret, nam sicut in seruitio Beati Praedecessoris sui ANSELMI, sic & in suo assiduus esse solebat.) Noluit tamen Regiae peti∣tioni affensum non praebere, ne videretur Dei ordinationi resistere. Quoniam igitur acceperat ipsos Legatos pro eadem re, & pro alijs Regem Anglorum ex parte Domini sui adituros, ipse & Conuentus Fratrum Cantuariensium mise∣runt [ 50] per manus illorum ipsi Regi Epistolam hanc.

HENRICO Regi Anglorum charo Domino suo, ac summo honore venerando, Frater RADVLFVS, Sanctae Cantuariensis Ecclesiae indignus Sacerdos, & totus Conuentus eiusdem Ecclesiae salutem, & orationes, & fidelia obsequia.

Notum facimus sublimitati vestrae ALE∣XANDRVM Regem Scotorum, cum consensu Cleri & Populi Regni sui, Legatos suos ad nos misisse, & consilum curae Pastoralis ad opus Ecclesiae Sancti ANDREAE, à nostra Ecclesia expetijsse. Considerantes ergò eo∣rum iustam petitionem, & tàm Diuini amoris reuerentiam, quàm Sanctae [ 10] Matris Ecclesiae vtilitatem attendentes, laudandis desiderijs pium praebuimus assensu. Concessimus ergo, inxta petitionem eorum, personam Ecclesiae nostrae ab eis denominatam, Domnum EDMERVM quem à pueritia disciplinis Ecclesiasticis sublimiter institutum, & sanctis moribus decenter ornatum ad officium Sacerdotale omnino scimus idoneum. Vestram igitur venerabilem sublimitatem submisso corde deposcimus, vt vestrae Celsitudinis pia voluntate, at{que} auctoritate, & illorum Deo digna petitio & super tam necessario Ecclesiae Dei negotio uostrae humilitatis concessio robretur. Omnipotens Deus subli [ 20] mitatem vestram, ad honorem suum & munimen Ecclesiae juae per longa tem∣pora incolumem custodire, & post temporale Regnum dignitate perennis regni sublimare dignetur.

Rescriptum Regis ad haec.

HENRICVS Rex Anglorum RADVLFO Archiepiscopo Can∣tuariae salutem.

Volo & concedo, vt Monachum illum, vnde, Rex Scotiae te requisiuit, liberum ei concedas ad consuetudinem Terrae suae in Episcopatu Sancti ANDREAE. Teste EVERARDO de Cal••a [ 30] apud Rotomagum.

Post haec misit eundem Fratrem, prout oportere putabat, ad Regem Scotiae, Scribens ipsi Regi sic.

CAro Domino & Amico intimo ALEXANDRO Dei gratia Regi Scotorum RADVLFVS Archiepiscopus salutem & orationes.

Gratias Deo innumerabiles referimus, qui ad cognoscendum atque pe∣tendum quae debebatis, remotis nebulis, mentis vestrae oculos aperuit. Gratias nihilominus generalitati vestrae, qui petitionibus vestris legittimis nos vobis, [ 40] ex amicis amicissimos ex familiaribus familiarissimos & junctissimos reddi∣distis. Licet enim ipsis petitionibus, quasi oculum aut dexteram à corpore nostro auellere quaeratis, laudare tamen habeo iustum desiderium vestrum, & in quantum potero, secundum Deum illi obtemperare. Volens quidem, etsi, pace Dei & vestra potest dici inuitus assentior bonae vestrae voluntati; volens verò, quia Dei voluntati quem in hoc facto praesentem atque propitium con∣spicio, resistere non audeo, nec cor vestrum in Nos amaricare. Inuitus autem quòd (quasi solus) & patris consolatione, ac releuatione assidua, & filij sa∣pientis [ 50] consilio, & auxilio in infirmitate nostra, ac aetate destitu••r. O sapien∣tis viri consilium (si nos eo non spoliaretis, & cum spolietis) qui tantum vi∣rum, tam famosum, tam Ecclesiae Dei vtilem, vita, & moribus, & literis Di∣uinis, & si opus fuerit Saecularibus, à pueritia instructum, terrae vestrae con∣s••lio

praesse, in his quae ad Deum pertinent satagatis. Si alius ex partibus longinquis quod petitis peteret, pro certo sciatis non paterer elongari à nobis cordis nostri archanum; sed vobis nihil est secundum Deum, quod abnuere ve∣limus. Mittimus ergo ad vos personam quam petitis, & omnino liberam, vt à vobis certius discat, si ad honorem Dei & Sanctae Mairis Cantuariensis videlicet Ecclesiae spectet petitio vestra. Cautè igitur & cum consilio tractate quod agitis, quia sunt multi qui libenter sacrationem istius disturbarent, & si valerent disturbando cassarent. Proinde nostrum esset consilium vt quam citius ad nos remitteretur sacrandus, ne dilatione quod timemus interueniat, vel [ 10] quod nollemus. Salutat vos Conuentus Fratrum Ecclesiae nostrae verè fideles vestri & omnino ad seruitium vestrum parati. In commune autem rogamus vt ita vos habeatis erga Fratres nostros qui in Regno vestro sunt, vt Deus vobis inde gratias habeat & nos. Valete.

Veniens ita{que} frater ipse in Scotiam, mox tertio die aduentus sui illo, qui fuit dies festiuitatis gloriosissimorum Apostolorum PETRI & PAVLI, sus∣cepit, eligente eum Clero, & Populo terrae, & concedente Rege, Pontificatum Sancti ANDREAE Apostoli Chenrimuntensis. Quae res ita disponente Deo [ 20] acta est, vt nec virga Pastorali, vel annulo à Rege inuestitus fuerit, nec Homi∣nium ei fecerit, laetus ita{que} dies habitus est, atque in laudem Dei alacriter ex∣pensus. In crastino autem Rex, cum electo de consecratione illius secretius agens, & modis omnibus, eum à Pontifice Eboracensi consecrari exhorrens, Vbi, eo Docente, accepit auctoritatem Ecclesiae Cantuariensis, ex antiquo toti Brittanniae praeminere, & iccirco, ipso disponente, se Cantuariae Episcopalem benedictionem velle requirere, conturbatus animo surgens discessit ab eo. No∣lebat enim Ecclesiam Cantuariensem anteferri Ecclesiae Sancti ANDREAE de Scotia. Vocans ita••ue WILLIELMVM Monachum Sancti EDMVNDI, qui post THVRGODVM eidem Episcopatui Praepositus, penè illum euacua∣uerat, [ 30] praecepit vt more solito in Episcopatu se haberet, expoliato nouitèr in∣uestito. Expleto autem post haec mense integro, & his quae supererant jam terris Episcopatus funditus euacuatis, pro voto principum Regni Rex ALEX∣ANDER ipsum Electum conuenit, vix{que} ab eo obtinuit, vt quòd super ini∣micos suos exercitum ducere disponebat, virgam Pastoralem desuper Altare, quasi de manu Domini susciperet, & ità in toto Regno Curae animarum om∣nium, pro posse, deinceps intenderet. Post haec ad Ecclesiam Sancti AN∣DREAE venit, & occurrente ei Reginâ, susceptus à Scolasticis, & plebe, Pon∣tificis loco successit.

Inter haec, eovsque THVRSTANVS Eboracensis in transmarinis partibus [ 40] morabatur, & suprà memorato negotio suo viriliter insudans, ad hoc etiam Regem Anglorum prouocauit, quatenus & Pontifici Cantuariorum semel & Regi Scotorum ter scriptis mandaret, ne aut ille electum Sancti ANDREAE consecraret, aut iste vlla ratione sacrari permitteret. Quae res multorum ani∣mos vulnerauit & in diuersa distraxit & electum, ne Christianitati corrigen∣dae, jure Pontificali intenderet, no parùm debilitauit. Vnde hij, quibus cor∣di erat suis voluptatibus magis quam Dei jussionibus obtemperare, roborati sunt, & quoniam suorum morum correctionem formidabant, jam securi irri∣debant. Quid plura? Rex ipse ad Regis Anglorum jussa pauescens, ex hoc Hominem minoris, apud se, honoris habere, & sensim sua caepit imminuere. [ 50] Quod ipse aduertens, se{que} modicum eo sibi aduerso, secundum Deum in re∣gno illius proficere, certissimè sciens, proposuit Cantuariam ire, & inde quid sibi potissimum in tali causa foret agendum Consilium quaerere. Quod vti Regi innotuit, dixit eum ab Ecclesia Cantuariensi penitùs absolutum, nec om∣ninò

aliquid in ea participium habere, se{que} in vita sua consensum non praebi∣turum, vt Episcopus Scotiae subderetur Pontifici Cantuariorum. Quibus cum ipse referret, quod nec pro tota Scotia abnegaret se esse Monachum Cantuariensem turbato spiritu. Nihil, inquit, fecimus à Cantuariâ petentes nobis Episcopum. Ex hoc igitur, cordis sui rancore deuinctus, eundem virum in multis caepit fa∣tigare, multis injurijs clàm & palàm exagitare, eum dignitate, ac rerum Epi∣scopalium prouentu despoliare. Non igitur eum recto oculo aspicere, non verba ejus vel etiam de Deo prolata, poterat patienter audire; quae res vul∣gus latere non potuit. Rumores ita{que} multi exorti sunt, partes diuersas in di∣uersa [ 10] trahentes. Quod electus aduertens, & suum esse in talibus (vt praeliba∣uimus) non vtile esse perpendens, per inter nuntios mandauit, ei haec. Quia video te non esse vt mihi expediret, serenum ergame, nec scio quare hoc sit me promeruisse, cum certum habeatur me non multum to offenso, in Christianitatis correctione, in Regno tuo praefuturum, rogo, vt tuo fauore prosecutus, Cantuari∣am ire me sinas, quatenus Consilium, quod mihi sit agendum, inde requiram, & benedictionem Pontificalem ad honorem Dei & exaltationem Regni Scotorum in∣de suscipiam. Non sederunt haec animo ejus & petitioni illius se nequaquam assensum praebiturum asseuerauit, contestans Regnum Scotiae Cantuariensi Eccle∣siae nihil subjectionis debere, & ipsum ab eâ penitus immunem factum sibi [ 20] datum esse. Cui cum ille hoc se eatenus nescisse responderet, praesertim cum Epistola pro se ab Archiepiscopo illi directa, inter alia contineret eum ad hoc Scotiam destinasse, vt disceret vtrùm petitio, quam in eligendo eum suggessit, ad honorem Dei & Sanctae Matris Cantuariensis videlicet Ecclesiae, spectaret, non vt dignitate jam quingentis annis ab ea inconcusè possessa, ipse per se in nutritum filium euacuaret, indignatus nimium se cotidiè noua placita in isto negotio inire nescire jurauit. Ad haec ille, vocato in Consilium suum IO∣HANNE Episcopo Glaschonensi, & duobus Monachis Cantuariensibus quos tunc temporis secum habebat, sciscitatus est, quid in tali suo negotio sibi me∣lius decernerent fore agendum. Tunc illi Regem adeuntes, & statum animi [ 30] ejus super viro plenius ediscentes, quasi non ab eo sed simpliciter à se consilij summa prodiret, intulerunt homini haec, Si vt filius pacis in pace viuere cu∣pis, aliàs eam require. Hic, dum iste regnauerit, nulla tibi, & paci communio erit. Nouimus hominem. Ipse in regno suo vult esse omnia solus, nec sustinebit vt quae∣uis potestas, sine ejus dispositione quicquam in aliquo negotio possit. Iam exacer∣batus est contra Te, & nescit quare, nunquam tibi plene reconciliatur etiam si vi∣derit quare. Quamobrem aut linquere Te cuncta noueris oportere, aut perpetuò inter Scotos eorum vsus sequendo, contra animae tuae salutem, in opprobrio vitam ducere. Quod si discedere mauis, & annulum, quem à manu illius suscepisti, & baculum, quem desuper Altare tulisti, illi cogêris restituere. Alioquin terram [ 40] suam, nisi eam transvolare potueris, ••on egredieris. Ad haec quanta dicta, quanta objecta sint, hinc & inde ad alia tendentem scribere piget; post quae omnia electus ipse, considerato ordine, quo quae penes se acta fuerunt, vi∣delicet, qualiter Annulum de manu Regis acceperit; qualitèr Episcopatu inue∣stitus fuerit; qualitèr Baculum desuper Altare tulerit; ità breui respondit. Annulum quidem, quem de manu illius suscepi, libens Reddam, câ re quòd nihil potestatis, quae eo significatur in illo accepi, Laico scilicet dante, cui tale quid nihil attinet. Baculum autem, quem super Altare, praesentibus duobus Episcopis, sumpsi, ponam vbi assumpsi, & eum dispositioni Iesu Christi com∣mendabo. Relinquere autem, totum Episcopatum, eâ conditione, quia vis [ 50] mihi infertur, adquiesco, vt eum tempore ALEXANDRI Regis non recla∣mem, nisi Pontifex, & conuentus Cantuariorum & Rex Anglorum aliud mihi, super his, Consilium dederint. In his, in pace diuisi sunt, & EDMERVS Cantuariam veniens, ab Episcopo & Fratribus suis laetè susceptus est. Dilige∣batur enim ab omnibus, & qui de absentia illius fuerant moestisicati, in prae∣sentia

illius facti fuerant vehementèr exhilarati. Misit autem Rex in accusatio∣nem ipsius, per Nuncium suum Archiepiscopo, Epistolam vnam continen∣tem haec.

ALEXANDER Dei gratia Rex Scotorum, RADVLFO Archie∣piscopo Cantuariensi in ipso, qui vita est, semper viuere.

Immensae bonitati vestrae petitioni meae condescendenti, personam in praesulatu Sancti ANDREAE sublimandam mihi mittendo, animi mei affectus, bene∣uolens, & vt justum est, obnoxius, innumerabiles gratias reddit. Sed persona [ 10] in Episcopatu posita, consuetudinibus terrae moribus{que} hominum, vt res & tempus exigebat, & vt iustum & necessarium esset condescendere noluit. Ipsa verò tandem persona, in praesentia quorundam Episcoporum & Comi∣tum, proborum{que} terrae meae virorum, me requisiuit vt ei licentiam receden∣di, & de fidelitate, quam mihi fecerat, libertatem concederem, cum nullo modo remanere vellet, nisi eum in captione detinerem. Haec audiens, ei his verbis respondi; quòd si aliquas, dictis, vel factis, iniurias, ei à me illatas, & quod in aliquibus quae ei facere debuissem, me defecisse demonstraret, pro Dei amore, & meo honore libentissimè praestò essem emendare. Ad haec, in [ 20] praesentia omnium astantium, dixit quod nullas dictis, aut factis ei iniurias inieceram, nec vnquam in aliqua re, quam ei facere debuissem, defeceram. Praetereà egomet, & Episcopi & Consules, alij{que} terrae meae probi homines, ibi astantes, reuerentiae obedientiam in quibuscun{que} iustum esset, magna Animi benignitate obtulimus, & pro penuria honestae exhibitionis reuerentiae non esse necesse ei praesulatum relinquere, cum magna admonitione retulimus; vt etiam remaneret, donec Regi Angliae & vobis nuntiassem, vt amborum consilio frui possem, obnixè rogauimus. His auditis, mihi respondit, [ 30] quod nullo modo remaneret, nisi eum in captione detinerem; se enim nec vtilem, nec idoneum in praesulatus regimine sciebat, & si remaneret, detri∣mentum animae suae & aliorum imminere videbat. Communi tandem consi∣lio nolui eum vi retinere, petitioni suae quamuis inuitus adquieui; & Episco∣patum reddidit, & foedus amicitiae inter me & ipsum osculo confirmauit. Et haec est rei veritas quam literis vobis declarare volui, ne si aliud ad aures vestras perueniret crederetis. Sciat deni{que} bonitas vestra quod vobis peni∣tùs, vt amicus fidelis, obnoxius esse cupio, & consilio vestro, vestrae etiam di∣lectioni [ 40] subdi desidero. Vt Domino EDMERO honorem exhibeas, ob∣nixè postulo. Vale.

Vtrum autem in istis, tanto Patri Rex ipse vera, sophistica, falsaue manda∣uerit, non effugiet notitiam ejus, qui Consilia, commenta, & deceptiones sin∣gulorum suo tempore denudabit, redditurus cu ••ue, prout gesserit. Scripsit ta∣men ad haec, Pater RADVLFVS Epistolam hanc.

ALEXANDRO illustri Regi Scotorum, Frater RADVLFVS Cantuariensis Ecclesiae Minister, sic regnare in regno terreno vt [ 50] cum Christo regnare possit in Coelo.

Gratias, quas possumus (Venera∣bilis Domine) sublimitati vestrae, referimus pro dilectionis, & honoris mu∣nere, quod erga paruitatem nostram nuncijs, & literis referentibus vos ha∣bere

dinoscimus. In quo, Nos proculdubiò, Nos, pro posse semper deuotos ha∣bebitis, & si quid in vita nostra (Domino largiente) fructuo sum inueniatur, vestrum esse securè, sciatis. Gratias etiam, ex bona voluntate vobis persolui∣mus pro susceptione Charissimi filij nostri EDMERI videlicet electi Episcopi vestri quem secundum petitionem vestram vobis transmissum honori∣ficè tractastis. Quem nos etiam ad partes nostras redeuntem, prout decuit tantam personam, officiosè suscipientes, in aduentu ipsius, non mediocriter laetati sumus. Cum{que} secretius, postea, inter nos sermo versaretur, audiui∣mus [ 10] eum aliqua, à sensu literarum vestrarum, quas priùs audieramus, diuer∣sa sentire, nec omnibus anteà auditis, ex toto assensum praebere. Nunc ita{que} quoniam in scriptis vestris aliud legimus, & aliud ab ipso Fratre percepimus, consilio nobis est, vt eundem filium nostrum apud nos retineamus, quousque, Domino ducente, in Angliam veniatis, nisi forte aliquid aliud, quod nobis faciendum sit, antea mandaueritis. Cum autem (Deo donante) vobis prae∣sentialiter loqui, & rerum causas hinc inde audire poterimus, si vita & do∣ctrina hui••s amici nostri vobis & patriae vestrae vtilis esse videtur, injuncta [ 20] sibi obedientia ad electionis suae locum, si eum suscipere vultis, redire pote∣rit. Si verò inconspectu vestro aliud placitum fuerit, nos eum vt virum, in Lege Domini multipliciter instructum, & omni bono operi aptum cum magno gaudio retinebimus, & sic spem bonam in misericordia Dei habentes, eius re∣ditum fructuosum habebimus. Vale.

Itaque de his ita.

Sed dum talia, circà Monachum Cantuariensem geruntur in Scotia, quid∣dam nostris saeculis inauditum contigit in Anglia. WILLIELMVS enim, filius Regis HENRICI cujus in superioribus hujus operis, nonnullis memi∣nimus, Patrem suum à Normannia in Angliam regressum seque gestiens, na∣uem [ 30] ingreditur, copiosâ nobilium, militum, puerorum ac foeminarum multitu∣dine comitatus. Qui mox portum maris euecti, mira{que} aëris serenitate freti, freto elapsi, in modico nauis quâ vehebantur, rupem incurrens, euersa est; & omnes qui in ea residebant, excepto rustico vno, & ipso, vt ferebatur, nec no∣mine digno, qui mira Dei gratia viuus euasit, marinis fluctibus sunt absorpti. Quae res multorum mentes exterruit, atque turbauit, & de occultis justi Dei judicijs in admirationem concussit. Eo tamen citius sedata est, in plurimorum animis hujus turbationis immanitas, quia, animum Regis, quem maxime hoc infortunium respiciebat, videbant virili animo se agentem, & aequitati judicio∣rum [ 40] Dei (cui nemo resistere potest) haec summisso gestu, & voce attribuen∣tem. In his nam{que} se consolans, humili spiritu, & ore dixit quod omnibus Christianis in cunctis euentibus suis dicendum fore intellexit, videlicet, Sit nomen Domini benedictum in saecula. Amen.

Explicit Liber Quintus.

Notes

• * 10.1

  *