Eadmeri monachi Cantuariensis Historiæ nouorum siue sui sæculi libri VI res gestas (quibus ipse non modò spectator diligens sed comes etiam & actor plerunq[ue] interfuit) sub Guilielmis I & II & Henrico I Angliæ Regibus, ab anno nempè salutis MLXVI ad MCXXII potissimùm complexi. In lucem ex bibliotheca Cottoniana emisit Ioannes Seldenus, & notas porrò adjecit & spicilegium.

Incipit Liber Quartus. [ 30] (Book 4)

IGitur vbi WILLIELMVS Angliam pervenit, & gesti negotij seriem HENRICO Regi exposuit, Rex ilicò omnes reditus Archiepiscopatus Cantu∣ariensis in suos vsus redigi praecepit. Cura tamen ipsorum reddituum colligendorum duobus homi∣nibus Archiepiscopi ab ipso Rege delegata est, eâ videlicet, vt ab re credere non est, consideratione, eâ pietate, vt tantò diligentius alijs hominibus & [ 40] rebus ipsius Domini sui studium impenderent ne vexarentur, ne opprimerentur, ne diriperentur, quantò majori fide ac sacramento eos illi astrictos fuisse cognoscebatur. Verum siue obtemperatum tam consideratae pietati, & piae considerationi sit ab illis sive non sit, dum non multum meâ intersit, va∣nè scribendi operam insumerem. Veniet namque Dominus tenebrarum abscon∣dita illuminaturus, & singulorum meritis aequa lance sua praemia retributurus. Ego, ducente Deo, coepto narrandi calle progrediar.

Euoluto igitur posthaec aliquanto tempore, venit ad Nos vnus ex Monachis Cantuariensibus, nomine EVERARDVS, deferens ANSELMO literas Regis, [ 50] in quibus idem Rex planè testabatur se eorum, quae WILLIELMVS dixerat discedens ab ANSELMO vt praefati sumus, auctorem esse, hoc est, vt AN∣SELMVS Angliam non repedaret, nisi omnes Patris ac Fratris sui Consuetu∣dines se illi servaturum primo promitteret. Quod dum ANSELMVS facere

noluit, suis spoliatus Lugdunt remansit, degens, circa saepenominatum venera∣bilem HVGONEM ipsius Civitate Antistitem, anno integro & mensibus qua∣tuor. Quae autem mala ex hoc diutino exilio ejus per Angliam qua{que} emer∣serint, vel cujusmodi studio illius ipsum exilium, multi reditum illius deside∣rantes, ea{que} re minùs rei ipsius veritatem considerantes, ascripserint, meliùs puto liquebit, si aliqua ex ijs quae illi à religiosis viris ac Deum amantibus scripto mandata sunt, huic operi paucis infigo. Scribit itaque ei quidam Ser∣vus Dei sic.

DOmino venerabili & sancto Patri ANSELMO Cantuariensi Ar∣chiepiscopo, [ 10] Illius devotissimus & omnis familiae Domini famulus, in Domino salutem.

Consideratâ loci nostri & sensus inopiâ, meritò de∣creuisse potuerim, Pater sancte, ne verbis simplicioris ingenij semel vel iterùm impedirem studium sanctae mentis tuae in quo Religionis insigne refulget, & quidam splendet virtutis comes, nitor sapientiae. Attamen extollit me, etiam supra me, tranquilla, & beata gratia opinionis tuae quatenus tibi qualiscunque est dirigatur sermo noster, non vt te doceam qui vix humana indiges doctrina, sed vt tecum nostrum & tuum reminiscar dolorem. In cujus nostri sermonis [ 20] exordio eo pacto convenire postulo cum reuerentia tua, vt liceat mihi interim vindicare dulciores partes piè objurgantis non amaras fraudes adulantis. San∣ctitatem quippe tuam nosse velim quod animos nostros quorum in te affectus idem est immoderatior tristitia absorbeat de absentia tua qui, ni fallor, vtilius nostro adesses periculo, vt saltem te consortem filiorum discriminis exhiberes, quam nostrae quodammodo & Ecclesiae oblitus iniuriae absens permittas Nos turbari ab hostibus impuris & crudelibus, qui nec pudicitiae parcant, nec saluti. Ego plane te, Pater sancte, eo ipso infoelicem arbitor. Nam qui eras sanctae [ 30] spei fiducia in tuos, si nunc vrgeri Angliam tam inopinato hoste pigeret, quan∣tum ingemisceres, quantum affectares succurrere, vel subire vobiscum noua acerbitatum genera? Sponte tua nullo penitus cogente ereptus es periculis no∣stris, fortasse ne sentires quae Nos perpeti, & quod gravius est spectare cogi∣mur, sublimari ad sacros Ordines quosdam de Curialibus quibus nec Canonica electio, nec iustitia consentit. Quonam dubium non est si eosdem verus Eccle∣siae Ostiarius qui Christus est in sacra iura admitteret, neque posse perpetrari quae quotidie cernimus in Provincia nostra, Principum iniustam & immitem Tyrannidem, rapinas pauperum, damna Ecclesiarum, adeo vt locus corporis [ 40] & sanguinis Domini libertatem amittat. Gemere viduas, flere senes incom∣moda sua, eo quod eripiatur eis satis angusta, quam vix merentur, victus sui portio. Rapi virgines & illicita incestari concubitu, quod{que} omnium primum malum est, ad dedecus honestatis nostrae, Sacerdotes vxores ducere. Et excep∣tis his, alia per plura flagitia quae nefas est vel impossibile meminisse aut retu∣lisse. Quod si dispensationis Ecclesiasticae regulam & antiquae consuetudinis ordinem sollicita studuisses consideratione pensare, nec tibi aliqua exulandi causa surriperet, nec alij occasione tuae absentiae tam grave discrimen incurre∣rent. [ 50] Itane putas inimicorum Dei contumaciam inflectere, qui nec Deo crede∣rent, uec veritati nisi inuiti locum praeberent. Qua vero ratione ad hoc Pa∣ternitas tua aspiret, ignoro. Qui enim regendam nauim suscepit, tanto am∣plius necesse est vigilet, quanto amplius procellas timet. Sed tunc fortassis

pro sola voluntate inuidentium fugisse pudebit, cum videris ante Tribunal Christi ducentes choros animarum illos fortissimos divini gr••gis arietes, quibu•• nec lupus nocuit, nec alicuius terror in fugam vertit. Quam beata erit tunc memoria inter caeteros illius sanctissimi Patris nostri AMBROSII quì, sicut narrat Ecclesiastica historia, non erubuit THEODOSIO Imperatori in fa∣ciem restitisse, & pro reatu suo limina Ecclesiae illi denegasse. Quid non impe∣traret talis affectus, & tanta constantia? Etiam, Pater sancte, si quispiam in∣carceratum & afflictum euisceraret, hoc modo recessisse non debueras. Quan∣to [ 10] to magis cum nihil horum expertus fueris, nec Sedes tua tibi negata sit, sed pro vno verbo cuiusdam WILLIELMI fugere decreuisti, &, relicto hoste, dilacerandas impijs oues tuas dimisisti. Pudet ergo quod euenit recolere, quo∣niam omnes illi, vel pene omnes, quos Ecclesiarum praesens aerumna expectabat ad suae necessitatis solatium, occasione timoris accepta, magis elegerunt tecum succumbere quam frustra sine te resistere. Quid enim facerent quibus Pater deerat, & quibus caput non suppetebat. Proinde admonenda est Sanctitas tua non erudienda vt matures ad ventum sanctae Matris Ecclesiae, depellas oppobri∣um, & aduersus hostes nostros jam penetralibus insistentes, fest inum praetendas [ 20] auxilium. Licet adhuc morbum eijcere, dum in superficie vulnus videtur a∣pertum. Scio namque si ad Sedem tuam redire velis, in promptu multos, vt aiunt, reperies qui tecum partes Dei viriliter defendant, nisi eneruauerit eos tuae Paternitatis defectus. Si Angliam, vti audiuimus, suspendere vel ex∣communicare volueris, quid ego fratres{que} nostri faciemus qui semper tibi obe∣dire praesto fuimus, remandare quaeso digneris. Vale.

Cum igitur haec & nonnulla istis deteriora, exulante ANSELMO, per Angliam fierent, & quidam, malorum magnitudine afflicti, Regi insisterent, [ 30] vt ipsum, scilicet Patriae Patrem, qui ea corrigeret revocaret, ipse, tam religio∣sitate viri inductus quàm & immanium malorum exuberatione animo con∣sternatus, fieri quidem de reditu viri quod petebatur se libenter velle fatebatur, sic tamen vt paternarum Consuetudinum nihil sibi ab eo vlterius derogari vlla ratione pateretur. Vnde nobis adhuc Lugduni degentibus, Nuncij Romam ab ib ipso Rege directi sunt qui modis omnibus elaborarent Apostolicum ad hoc deducere vt ANSELMVM Angliam redire & Regiae voluntati juberet in cunctis subdi & obedire. Ad quod dum minimè illum flectere possent, sicut venerunt infecto negotio reversi sunt.

In diebus illis GVALO Episcopo Parisiacensis de Roma veniens ad Nos, re∣liquias [ 40] corporis beatae Martyris PRISCAE sibi Romae datas attulit, & inde mihi in praesentia Patris ANSELMI partem aliquantulam dedit. Quae pars dum admodum parva mihi visa fuisset, rogantem me vt donum Antistes au∣geret, ANSELMVS compescuit, dicens sufficere quod habebam. Cum enim, inquiens, os ipsum de corpore illius sit, donec eo caruerit, integritatem fui non ha∣bebit. Quapropter si illud dignè servaveris & Dominae cujus est qua potes devo∣tion in illo servi••ris, tam gratanter officij tui munus accipiet quam si toti corpo∣ri ejus deservires. Adquievi dicto, & quod accepram diligenti custodia servo. In secundo autem anno adventus nostri à Roma Lugdnum, ipfe Papa coacto Lateranis general•• Concilio, Comitem de Mellento, cujus saepe superius habi∣ta [ 50] est mentio, & complices ejus qui Regem ad Investiturae flagitium sicut di∣cebatur impellebant, necne illos qui ab eo Investiti fuerant, à liminibus sanctae Ecclesiae judicio Spiritu fancti repulit, & hoc ipsum per Epistolam quam ecce subponimus ANSELMO sub celeritate innotuit.

PASCHALIS Episcopus Servus Servorum Dei, Venerabili Fratri Cantuariensi Archiepiscopo ANSELMO, Salutem & Apostolicam Benedictionem.

De illata tibi injuria membra Ecclesiae non modicum patiuntur quia, sicut dicit Apostolus, si compatitur vnum membrum compa∣tiuntur & caetera membra. Licet enim corporali seperemur praesentia, v∣num tamen in capite sumus. Tuas nam{que} injurias ac repulsas aequè ac no∣stras p••rtamus. Illud etiam nos vehementer affligit quod tua religio regno sublata est Anglico. Quae enim sunt sine Pastore oves Lupus rapit & [ 10] dispergit. Iccircò de tua ad eos reuersione modis quibus possumus labora∣mus. Vnde in Concilio nuper habito ex communi Fratrum & Coepiscopo∣rum sententia deliberatum est, & Regis Consiliarios qui ad Inuestiturae flagitium illum impellunt & eos qui ab eo Inuestiti sunt ab Ecclesiae lumini∣bus repellendos, quia de libera facere conantur Ancillam. Quam nimirum sententiam nos Sancti Spiritus iudicio in Comitem de Mellento & eius complices promulgavimus, & eandem ipsam in eos qui sunt Inuestiti à Rege eiusdem Sancti Spiritus iudicio confirmamus. Regis vero sententia ea ex cau∣sa [ 20] dilata est, quia suos ad Nos Nuncios in praeteritae Paschae tempore debuit destinare.

Datae Lateranis VII. Kl. Aprilis.

Hanc igitur Epistolam postquam ANSELMVS suscepit, inspexit, intellexit se ampliùs frustra Lugduni Romanam opem praestolari, praesertim cum jam sae∣penumerò ipsi Romanae sedis Antistiti Legatos, & literas de sui negotij con∣summatione transmiserit, & eo vsque nil nisi quandam quasi consolatoriae ex∣pectationis promissionem, de termino in terminum, ab eo meruerit. Tertio quoque literas suas Regi Angliae, pro suarum rerum resaisitione direxerat, nec aliquid ab eo, nisi quod blandientem sibi dilationem ingereret, responsi acce∣perat. [ 30] Consulto ita{que} venerabili praefato Lugdunensis Civitatis Episcopo Lug∣duno Franciam petiturus decessit, moerente super hoc Pontifice ipso & omnium populo terrae.

Cum ergo Cluniacum ad Caritatem, quae Cella Cluniacensis Coenobij est, venissemus, didicit ANSELMVS Comitissam Bleisensem, majoris WILLI∣ELMI Regis filiam, nomine ADALAM, apud Castrum suum Bleisum infirma∣ri. Vertit itaque iter quo se remis ire (sicut à MANASSE ipsius vrbis An∣tistite multis erat, & obnixis precibus per internuncios interpellatus) dispo∣suerat, & Bleisum abijt ad Comitissam, omnem cujuslibet vituperij notam pro suo more vbique devitans. Ipsa siquidem Comitissa in pluribus ei tam in hoc [ 40] quam & in alio exilio ejus magnificâ liberalitate ministraverat, eum{que} sicut virum sanctum, ac religiosum vitae suae, post Deum, institutorem elegerat at∣que tutorem. Si itaque illam extrema vt dicebatur agentem paterna praesen∣tia non visitaret, notam justae repraehensionis non evaderet. Igitur vbi ad il∣lam venimus, eam{que} languore sopito fermè convaluisse invenimus, detenti ab eo in ipso Castro per aliquot dies decentissime sumus. In quibus diebus, cum verba saepe inter se consererent Antistes & illa, Antistes illam pro suo officio studiosè ad bene agendum instigando, Illa Antistitem pro vitae suae qualitati∣bus vt Patrem, quae inquirenda esse sciebat, interrogando; ANSELMVS Co∣mitissae causam reditus sui Franciam ab ea inquisitus innotuit, & quia Fratrem [ 50] ipsius HENRICMM videlicet Regem Anglorum pro injuria quam Deo si∣bi{que} jam per biennium & vltrà fecerat excommunicare veniebat, non celauit. Quod illa audiens, fraternae damnationi vehementer indoluit, ac, vt illum po∣tius Pontifici concordaret, operam dare disposuit. Egit ergo apud vitum vt Carnotum secum pergeret.

Eo tempore ipse Rex in Normannia erat, ipsam{que} pene totam suae ditioni subegerat. Potestas nempe ROBERTI Normannorum Comitis fratris scilicet ejusdem Regis ita cunctis ea tempestate viluerat, vt vix vllus pro eo quicquam facere vellet, quod pro terrae Principe qua{que} gentium fieri solet. Pium ete∣nim Cor & terrenarum rerum minima cupido quae in eo juxtà vigebant hoc ei pepererant. Omnes igitur ferme Normannorum majores, illico ad Regis ad∣ventum, spreto Comite Domino suo, & fidem quam ei debebant postponen∣tes, in aurum & argentum Regis cucurrerunt, eique Civitates, Castra, & Vrbes tradiderunt.

Cum itaque Rex per Legatos Comitisse ANSELMI adventum, & quam∣obrem [ 10] relicta Burgundiâ Franciam venerit, accepisset, qualitèr animum viri à proposita intentione deflectere posset, perquisiuit. Inito igirur cum suis Con∣silio, per Nuncios deprecatus est Comitissam, quatenus ad loquendum sibi virum Normanniam duceret, pollicens se in multis de quaerela pristina volun∣tati ejus, pacis gratiâ, condescensurum. Quid plura? Statuto termino Archi∣episcopus & Comitissa in Castrum, quod Aquila vocatur, pro Colloquio Regis vti petiuerat vna venerunt, & Regem vehementi gaudio pro adventu ANSELMI exultare, ac non parum â pristina feritate descendisse repererunt. Deinde habito inter eos Colloquio, ANSELMVM Rex de redditibus sui Pontificatus revestivit, & in pristinam amicitiam vtrin{que} recepti sunt. Quibus∣dam [ 20] igitur ad hoc sollicitè operam dantibus vt Antistes statim Angliam re∣mearet, Rex annuit, sic tamen vt nulli eorum qui à se Inuestituras Ecclesia∣rum susceperant vel eos consecrauerant, suam in aliquo communionem subtra∣heret. Cui conditioni ANSELMVS minimè adquiescens (obedientiam vi∣delicet Papae in nullo praetergredi volens) extra Angliam manere delegit, donec illi quid ad ipsum Negotium, & quaedam alia de quibus inter eos illa vice convenire non poterat determinanda ex condicto Romam mittendi erant, reversi fuissent. Haec autem inter ipsos acta sunt anno tertio exitus nostri de Anglia XI. Kl. Augusti.

Pro magna itaque exultatione quam ex hac reconciliatione ANMELMI [ 30] Rex concepit apud se, videres illum quamdiu in praefato Castro morabamur, non facile pati ad se venire ANSELMVM, sed quotiens erat aliquid inter il∣los agendum semper ipsum ire ad ANSELMVM. Iam enim multis in locis per Angliam, Franciam, atque Normanniam, fama vulgaverat Regem ipsum ab ANSELMO proximè excommunicandum, & idcirco ei vtpote Potestati non adeo amatae multa mala struebantur, quae illi à tanto viro excommunica∣to efficat us inferenda putabantur. Quod ille sciens versam à se viri senten∣tiam magnifice laetabatur. Deni{que} omne malum quod eum expectabat averso ANSELMO, ab eo versum est, reverso in amicitiam ejus ANSELMO. Ita{que} vt homo citius in Episcopatum suum ad suorum exultationem ac totius Pa∣triae [ 40] releuationem rediret, pollicitus est Rex ita se Nuncios suos Romam desti∣naturum, vt in proxima Natiuitate Christi Curiae suae ANSELMVS in An∣glia posset adesse. Misit super haee in Angliam literas praecipiens vt omnes res & homines ANSELMI vbicum{que} essent, in pace essent & quiete nec vl∣lus eos gravaret aut implacitaret, sed ab omni debito liberi, quae tenebant cum honore tenerent ac in cunctis ad nutum ANSELMI jussionem{que} pen∣derent. Haec ergo dum hominibus ad Archiepiscopatum pertinentibus inno∣tuissent, mox quoddam quasi insperatum jubar solis illis emicuit, quod illos à pristinae oppressionis immanitate & tenebris non modicum ejecit.

Cum posthac ANSELMVS Beccense Coenobium, & Rex Angliam remeas∣set, [ 50] ortis quibusdam occasiunculis, Legati qui Romam mitti debuerunt, diù vl∣tra statutum terminum morati sunt. Vnde vehemens admiratio multorum corda concussit, arbitrantium tantam de reditu viri dilationem Diaboli esse seductionem & apertè videntium immanem totius Christianiatis in Anglia

esse destructionem. Quod melius vt puto liquebit, si quaedam scripta de hijs quae ad Nos in hac mora à quodam non contemnendae auctoritatis viro transmissa sunt, breui subinferam. Scribit ita{que} inter alia sic.

KArissime Pater & Domine,

quamuis optime sciatis quid facere debeatis, & quid facere velitis, videtur tamen omni fere homini sano sensu sa∣pienti, omnino nihil aliud esse id quod inter vos & Regem sub tam morosa expectatione agitur nisi Diabolica fraudis illusio, & illudens dilatio, & vt manifestius dicam totius Anglorum Ecclesiae, ac Religionis ac Legis Chri∣stianae [ 10] cotidiana diminutio, & summa destructio. Ecclesiarum nam{que} quae tam diù manent Pastoralibus viduatae, possessiones diripiuntur, ordo sanctae Religionis in eis neglectus annihilatur. Legis Christianae Rectores non jam Re∣ctores sed praecipitatores, ac iuxta Regiae voluntatis arbitrium, & suum li∣bitum, pene omnis Iustitiae sunt effecti subuersores. De Clericis quid dicam qui circitur omnes reuoluti sunt ad iniquitatem pristinam? Quid de Laicis? Ipsi quippe, sed Principes maxime, vix nisi ex propria parentela conjuges sibi accipiunt, clam desponsant, desponsatas contra Legem Ecclesiam scientèr tenent & sibi defendunt. De Sodomitis verò quos ipse in magno Concilio vs{que} ad poenitentiam & confessionem excommunicastis, ac de Crinitis, quos in Pa∣schali [ 20] postmodum solemnitate Pontificali Stola redimitus, coram vniuerso po∣pulo à liminibus sanctae Ecclesiae remouistis quid d••endum? cum vt deberetis non subuenitis, nec vel vnus in toto Regno existat, qui haec & alia multa Deo & omni seruo Dei contraria vice nostra reprehendere audeat aut emendare conten∣dat. Et si veritatem vultis audire, fateor omnia haec multo deteriùs fieri, quam possint scripto edici, in tantum vt ipse etiam Rex testetur nunquam tantae fortitu∣dinis nequitiam in patria ista fuisse, sicut modo est. Haec autem omnia procul du∣bio vos solum respiciunt, & vestrae sanctitati imputantur. Videte igitur & in∣tendite oneri quod suscepistis, & cui curam eius vestri loco disponendam commi∣sistis, quando Vos qui talibus obuiare constituti estis, pro nihilo, tam diù Regno, [ 30] in quo exercentur, abestis. Considerate quo{que} si vobis placet, si cor vestrum ita soli Deo vacat & si in tanta securitate vestri iam conuersamini, vt talibus animarum miserijs alia vigilantia condescendere non debeatis. Scio equidem & bene scio vos optime scire quid est quod facitis, sed ipsum scire vestrum perparum prodest Nobis. Fructum etenim communi vtilitate ex tam diu∣turno negotio vestro nullum adhuc procedere videmus, mala autem solius vestri occasione in Ecclesia & populo Dei, vndique succrescere, omni die conspi∣cimus.

Et haec quidem ille vir tot mala exosus scripsit, autumans ANSEL∣MVM non nisi propria voluntate ab ingressu Angliae remorari. Sed reuera [ 40] Rex HENRICVS nullo eum pacto ingredi patiebatur, nisi, postpositâ, vt supera meminimus, obedientiâ Papae, Episcopis & Abbatibus ex com∣municatis communicaret. Attamen ANSELMO Remis consistente (illuc enim obnixis precibus Antistitis & Canonicorum ipsius loci deuictus iuerat, & majori quam litteris queat exponi honore, festiuo{que} occursu omnium id loci degentium susceptus circa pontificem MANASSEN mágnà & officiosà caritate detentus per plures dies ibi morabatur) misit ei Epistolam vnam idem Rex, quam ecce subponimus.

REuerentissimo, & amantissimo Patri ANSELMO Cantuariensi [ 50] Archiepiscopo, HENRICVS Dei gratia Rex Anglorum, salu∣tem, & totius bonae voluntate afféctum.

Venerabilis Pater non tibi displiceat quod eorum iter quos Romam ad negotium meum peragendum di∣rigere dccreui tamdiù detinui. Quod mox vt WILLIELMVS de Warelwast ad te peruenerit, quem ad hoc negotium peragendum sicut de∣creuimus

Romam dirigo, tibi expediet. Te supplex igitur deprecor & deuo∣tus exoro, vti cum eodem WILLIELMO, BALDWINVM de Tor∣naio Romam dirigas, ad nostram rem tractandam, & Deo volente fini∣endam. Vale.

Ad hanc scripsit ANSELMVS Epistolam hanc.

SVo Charissimo Domino HENRICO glorioso Regi Anglorum, AN∣SELMVS Archiepiscopus Cantuariae fidele seruicium cum orationibus.

Quod vestra magnitudo me in suis literis tam honorifice, tanto bonae vo∣luntatis [ 10] affectu salutat, gratias magnas ago sicut debeo. Quod autem tam suppliciter me rogatis vt non mihi displiceat quod Legatus vester Romam mittendus tantum moratur; vti{que} vestram precem, quantum in me est, contem∣nere non debeo, sed causa magis Dei est quam mea, vnde corde fideli, & be∣nigno animo vobis dico quod tacere non debeo. Mihi quidem aliquid displi∣cere nisi cum propter Deum displicet, non est magnum, sed displicere Deo a∣liquid, nullatenus est contemnendum. Vti{que} non parum displicet Deo Episco∣pum spoliari rebus suis, quod iam gratia Dei vobis inspirante correxistis; sed Episcopum segregari à suo officio, & Ecclesiam à suo Episcopo, sine causa [ 20] quam Deus approbet, nimis graue iudicat. Expedit ita{que} animae vestrae qua∣tenus satagatis vt ego, qualiscun{que} sim Episcopus Ecclesiae quam Deus Regiae vestrae potestati custodiendam commendauit, & Regno vestro in pace vestra celeriùs restituar, & mihi opportunitas vtendi secundum possibilitatem meam officio pro quo ibi positus sum diutius not impediatur. Valde quo{que} mihi ti∣mendum est ne Deo displiceat, & me Dominus Papa iuste reprehendat, quia postquam vos & ego simul conuenimus apud Castrum quod vocatur Aquila in tam longo tempore non illi misi Legatum nostrum per quem quid de tanta [ 30] re inter Nos factum, & quid peragendum sit cognosceret, & ego eius Consi∣lium, & iussionem acciperem. Quapropter periculosum est mihi diu expe∣ctare vestrum Legatum quem ante proximam Natiuitatem Domini sicut in verbis vestris intellexi Romam rediturum speraui, praesertim cum nescio quo Consilio quaue ratione nullum terminum modo mihi constituitis. Quoniam igi∣tur plus mihi debet esse de hoc quod ego Ecclesiae mihi commissae praesens esse nequeo, quam de vlla terrena possessione, precor vt mihi aliquem proximum terminum nominatis per literas vestras quando possim Legatum vestrum Ro∣mam [ 40] iturum expectare, quia ego non audeo differre vt multum dicam vltra proximam Natiuitatem Domini quin meum Legatum mittam.

Scripsit quoque saepe memorato ROBERTO Comiti de Mellento tunc temporis in hunc modum, vtpote illi, cujus Consilio cuncta negotia sua Rex ipse disponebat.

ANSELMVS Archiepiscopus Domino & amico ROBERTO Co∣miti de Mellento salutem.

Vos scitis quia quando Rex & Ego con∣venimus apud Castrum Aquilae, Dictum fuit quod Rex mitteret Le∣gatum suum Romam pro ijs in quibus concordare non poteramus nisi per Do∣minum [ 50] Papam. Quod intellexi vt ita fieret, quatenus ante proximam Nati∣vitatem Domini Legatus rediret. Videtis autem quia Dominus meus Rex hoc quod tunc dixit facere moratur. Sed hoc solum mandat mihi qui Lega∣tum meum cum eius Legato mittere volebam, ne mihi displiceat quia suus tan∣tum

moratnr, nullum mihi constituens terminum quando venturus est. Vnde quidam opinantur & dicunt quod Rex, non multum curat festinare, vt ego redeam in Angliam, & Ecclesia Dei quam Deus illi custodiendam commen∣dauit, quae iam fere per tres annos desolata est, suo viuo Pastore eius reditu & praesentia consoletur, & pro Consilio animae suae quo diù priuata est, in illis qui hoc amant & desiderant laetificetur. Quapropter dico vobis quia valde timeo ne ipse super se prouocet iram Dei, & super eos quorum Consi∣lio differt, tam necessarie rei, tam rationabili succurrere, cum ad illum hoc per∣tineat, [ 10] & facere possit, vt nihil perdat de ijs quae secundum Deum ad Re∣giam pertinent potestatem. Sicut amicus, & sicut Archiepiscopus qualiscun∣que sim consulo illi & ijs qui circa illum sunt, vt non plus studeant satisfacere voluntati suae quam voluntati Dei, quia Deus aliquando satisfaciet volun••ati suae contra voluntatem illorum qui hoc faciunt. Consulite ergo illi & vobis, priusquam Deus ostendat iram suam quam adhuc suspendit, expectans vt hu∣miliemini ad voluntatem suam. Deus dirigat eum, & Consiliarios eius ad ve∣rum honorem, & ad veram vtilitatem eius.

[ 20] Haec idcirco ita describimus, vt quicunque ista legit vel audit, planè intelli∣gat cui mala quae in Angliam exulante ANSELMO facta sunt, moramue exilij ejus potissimum ascribere debeat.

Itaque posthac missi sunt Romam, ex parte quidem ANSELMI, BALDWI∣NVS Monachus, vir vtique sanctae libertatis Ecclesiae, & omnis boni non fi∣ctus amator, &, ex Regis, WILLIELMVS saepe superiùs memoratus, pro libertate Ecclesiae sicut solebat acturus. Quas vero quantasve oppressiones in∣ter haec tota Anglica oppressa sit, difficile dictu esse scio. Rex enim ipse à Nor∣mannia digressus, quia eam totam eo quo supradiximus modo sibi subjugare nequiuerat, reversus in Angliam est, vt copiosiori pecuniâ fretus, rediens, qnod [ 30] residuum erat, exhaeredato fratre suo, sibi subijceret. In cujus pecuniae col∣lectione nullus in collectoribus pietatis aut misericordiae respectus fuit, sed cru∣delis exactio super omnes, vt nobis qui inde veniebant testabantur, desaevit. Denique videres, sicut aiebant, eos quidem qui non habebant quid darent, aut à suis domunculis pelli, aut auulsis asportatis{que} hostijs domorum penitus diripiendos exponi, aut ablata vili suppellectile in summam penuriam redigi, aut certè alijs atque alijs miserabilibus modis affligi, & cruciari. In eos autem qui videbantur aliquid habere noua & excogitata quaedam foris facta obijciebantur, & sic cum adversus Regem terrae defendendi se placitum ingredi non audie∣bant, ablatis rebus suis, in gravem erumnam deijciebantur. Sed haec ab ali∣quibus leuia dictu fortassis aestimabuntur eo quod ista non solum sub Rege [ 40] HENRICO, sed & horum similia multa facta fuerunt sub fratre ejus, vt de patre taceam, Rege WILLIELMO. Attamen ista illis grauiora & intolera∣biliora visa sunt, quoniam multò minùs solito quod jam spoliatis & exhaustis auferretur inveniebatur. Ad haec; In Concilio Lundoniensi societas Mulierum, vt in superioribus diximus, omnibus Presbyteris & Canonicis Angliae inter∣dicta erat, ipsum{que} interdictum, ANSELMO exulante, retentis vel certè re∣sumptis mulieribus, à pluribus eorum violatum fuerat. Hoc ergo peccatum Rex impunitum esse non sustinens, suos Ministros eos implacitare, & pecunias eorum pro hujus peccati explatione praecepit accipere: Sed vbi perplures eo∣rum ab illa transgressione sunt immunes reperti, pecunia quae ad opus Princi∣pis [ 50] quaerebatur minorem quàm exactores sperare poterant copiam administra∣bat. Quapropter mutata, immo super innocentes cum nocentibus sententia versa, omnes Ecclesiae quae parochias habebant sub debito positae sunt, & vna∣quaeque, indictâ pecuniae quantitate, per Personam quae in ea Deo seruiebat

redimi jussa est. Erat ergo miseriam videre. Cum enim exactionis istius tem∣pestas ferueret, & nonnulli quid vel darent non habentes, vel rem inauditam execrati nil pro tali causa dare volentes contumeliose raperentur, incarceraren∣tur, cruciarentur, contigit Regem ipsum Lundoniam venire. Adunati ergo, vt dicitur, fermè ducenti Presbyteri, induti albis & Sacerdotalibus stolis, Regi ad palatium suum eunti, nudis pedibus, occurrerunt vna voce misereri imploran∣tes. At ille fortè, vt fit, ad multa diuisus, nulla ad preces eorum miseratione permotus est, vel saltem quauis eos, sicut homines omnis religionis expertes, responsi honestate dignatus, suis obtutibus festinè abigi praecepit. Qui confu∣sione super confusionem induti, Reginam adeunt, & interuentricem flagitant. [ 10] Illa, vt fertur, pietate mota in lachrymas soluitur, sed timore constricta, ab in∣teruentione arcetur. Ferebantur eo tempore plura his, in hujusmodi per An∣gliam acta. Sed Nos breuitati studentes, pauca quae dicta sunt pro intentione praesentis opusculi sufficere posse putamus.

Attamen dicendum quod eo vsque mala super Angliam ipsis diebus inunda∣uerunt, vt ipsi Episcopi qui semper libertatem Ecclesiae & ANSELMVM ean∣dem libertatem subleuare tueri{que} nitentem, vt ex superioribus intelligi potest, cum Principe deprimere nisi sunt, tantorum malorum immensitate compulsi, mandata ANSELMO cum epistola dirigerent, & opem subuentions ejus pro∣ni deposcerent, se{que} illum amodò secuturos in Dei rebus vt Patrem promitte∣rent. Sed haec, vt opinor, mellus liquebunt, si epistola ipsa subscribatur quam [ 20] ei miserunt. Est igitur haec.

PAtri dilectissimo ANSELMO Cantuariensi Archiepiscopo, GERARDVS Eboracensis Archiepiscopus, & ROBERTVS Cestrensis, & HERBER∣TVS Norwicensis, & RADVLPHVS Cicestrensis, & SAMSON Wi∣gorniensis Episcopi, & WILLIELMVS Wintoniensis electus salutem.

Susti∣nuimus pacem, & ipsa longius recessit; quaesiuimus bona, & inualuit turbatio. Viae Sion lugent, quia eas conculcant incircumcisi. Templum moeret, quia intra Sancta Sanctorum & ad ipsam Aram irruperunt Laici. Exurge vt olim senex ille [ 30] MATHATHIAS. habes in filijs tuis virtutem IVDAE, strenuitatem IONA∣THAE, prudentiam SIMONIS. Hij tecum praeliabuntur proelium Domini & si ante Nos appositus fueris ad Patres tuos, de manu tua suscipiemus haereditatem la∣boris tui. Sed jam non est tibi pigritandum. Vt quid enim peregrinaris, & oues tuae sine pastore pereunt? Iam apud Deum nulla tibi remanet excusatio. Te enim non solum subsequi sed & praeire si jusseris parati sumus. Veni ergo ad Nos, veni citò, vel Nos aut ex Nobis aliquos ad te venire jube, ne dum sejuncti à te sumus in sinistram te partem inclinent eorum consilia qui sua quaerunt. Nos enim jam in hac causa non quae nostra sed quae Dei sunt quaerimus. Rescriptum ANSELMI ad eos. [ 40]

ANSELMVS Archiepiscopus Cantuariensis, Amicis suis, & Coepi∣scopis quorum literas suscepit, salutem. Condoleo, & mente compatior tribulationibus quas vos & Ecclesia Angliae sustinetis, sed ad praesens secundum meam, & vestram voluntatem subuenire nequeo, quia nondum quid, & quantum confidere possim sum certus, donec per Legatos nostr••s quos in proximo Roma redituros expecto, quid apud Dominum Papam effecerint cognoscam. Bonum tamen est & gratum mihi quia tandem cognoscitis, ad quid vos perduxit, vt mitius dicam, vestra patientia, & quia promittitis [ 50] mihi auxilium vestrum, non in mea sed in Dei causa, & inuitatis me non pi∣griter venire ad vos. Quamuis enim hoc modo facere non possim, quia Rex non vult me esse in Anglia adhuc nisi discordem à iussione Papae & euis con∣cordem

voluntati; & ego nondum certus sim quid possim, sicut dixi, tamen gaudeo pro vestra bona voluntate, & Episcopali constantia quam promittitis, & exortatione quam mihi facitis. Vt autem aliquos ex vobis ad me venire faciam, sicut poscitis, ne, dum sejuncti sumus ab inuicem, peruertant consi∣lium meum qui sua quaerunt, ad praesens non opinor oportere. Spero enim in Deo quia nullus cor meum à veritate in quantum cognoscam poterit auertere, & quia in proximo Deus mihi, quid facere queam, ostendet, & ego quam ci∣tius potero vobis notificabo. Quid autem vobis interim faciendum sit, pru∣dentia [ 10] vestra satis intelligit, sed tamen dico quia ego in quantum sperando in Deo conscientiam meam sentio, pro redimenda vita mea non praeberem assen∣sum, ne{que} Ministrum aut executorem eius mali me facerem, quod audio nouiter super Ecclesias Angliae promulgari. Valete.

Inter haec crebris de Anglia nuncijs Normanniam venientibus, id quod de Presbyteris Angliae Rex faciebat nimis divulgabatur, & non solum hos qui in∣famiâ ejus, verum & eos qui laude illius pascebantur, in odium & vituperium ejus adducebat. At ANSELMVS tam malam famam de Rege non ferens eum{que} à tanta injuria revocare desiderans, scripsit ei de negotio semel & ite∣rùm, [ 20] totiens{que} responsi ejus scripta recepit. Quae scripta eo quo missa sunt ordine subter annotanda putaui, ratus ea futuris temporibus, exempli gratia, profutura, si altiori Consilio Deus non sedauerit in regno Anglorum quae sub oculis ejus hodie fiunt maxima mala. In quo tamen ab ijs qui ista legunt vel audiunt petitum iri optamus, ne Nobis succenseant, quod scribendis Epi∣stolis tantum occupamur. Negotij enim, quod manu versamus, quaedam & magna pars est, nec totum alicujus rei, ignotis partibus ejus, sciri potest. Ipsa∣rum igitur Epistolarum textus hic est.

HENRICO suo Karissimo Domino gratia Dei Regi Anglorum [ 30] ANSELMVS Archiepiscopus Cantuariae, fideles orationes cum fi∣deli seruitio.

Ad me pertinet, si audio quod faciatis aliquid quod a∣nimae vestrae non expediat, vt hoc vobis non taceam, ne, quod Deus auertat, Deus irascatur, & vobis, si facitis quod illi non placeat, & mihi, pro tacitur∣nitate mea. Audio quod vestra excellentia vindictam exercet super Presby∣teros Angliae & forisfacturam exigit ab eis qui non seruauerunt praeceptum Concilij, quod ego cum vestro fauore tenui apud Lundoniam cum alijs E∣piscopis, & Religiosis personis. Quod hactenus inauditum & inusitatum [ 40] est in Ecclesia Dei de vllo Rege, & de aliquo principe. Non enim pertinet secundum legem Dei hujusmodi culpam vindicare, nisi ad singulos Episcopos per suas Parochias; aut si & ipsi Episcopi in hoc negligentes fuerint, ad Ar∣chiepiscopum & Primatem. Precor igitur vos sicut charissimum Dominum cuius amimam diligo plus quam praesentem vitam corporis mei, & consulo sicut verè fidelis corpori & animae vestrae ne vos contra Ecclesiasticam Consuetudi∣nem in tam graue peccatum mittatis, & si iam incepistis, vt omninò desista∣tis. Dico enim vobis quod valde tunere debetis, quod pecunia taliter accepta, [ 50] vt taceam quantum noceat animae, non tamen cum expendetur, adiuuabit terrena negocia, quantum postea perturbabit. Deni{que} vos scitis quia me in Normannia in pacem vestram suscepistis, & de Archiepiscopatu meo me resaisistis, & quod cura & vindicta talis offensae maxime pertinet ad Archi∣episcopatum,

quoniam plus sum Episcopus pro spirituali Cura quam pro terrena possessione. Omnipotens Deus sic & in hoc, & in alijs actibus ve∣stris dirigat cor vestrum secundum voluntatem suam vt post hanc vitam per∣ducat vos ad gloriam suam. Amen.

HENRICVS Dei gratia Rex Anglorum, ANSELMO Archiepiscopo Cantuariae, Salutem.

In die Sancti GREGORII apud Tunebrigge mihi fuerunt delatae literae repostae in tuo sigillo. Et per eas mihi mandasti talia vnde multum miror quia quod feci credo me per te fecisse. Et in die A∣scensionis [ 10] Domini habebo omnes Barones meos mecum congregatos, & per consi∣lium eorum ita conuenienter tibi respondebo, quod cum tecum loquar non credo te me inde blasphematurum. Et quicquid fiat aliàs, scito quod tui, quicquid ipsi fece∣rint, per omnes terras tuas in pace permanserint.

SVo Karissimo Domino HENRICO gratia Dei Regi Anglorum ANSELMVS Archiepiscopus Cantuariensis fidele seruitium & fideles orationes.

Gratias ago Deo, & dignationi vestrae quae in literis suis promisit se conuenienter responsuram mihi de hoc vnde precatus eam fue∣ram in literis meis de Sacerdotibus Angliae, & oro Dominum cuius consilium [ 20] manet in aeternum, vt ipse vobis consulat respondere & facere quod illi pla∣ceat, & vnde fideles dilectores animae vestrae gaudeant. De hoc autem quod legi in literis vestris quod creditis vos facere per me quod facitis, pro certe scitote, mi Domine, quod non est per me, quoniam contra Deum facerem si per me esset. Quapropter adhuc precor magno & fideli affectu quatenus, in tali incepto, nullius Consilio persistatis. Valete.

HENRICVS Rex Anglorum, ANSELMO Archiepiscopo Cantuariae, sa∣lutem & amicitiam.

De hoc quod mihi mandasti de Sacerdotibus, scias [ 30] quod ita decenter feci vt opinor secundum quod facere debui. Nec tibi sit incognitum breui intervallo temporis me tranfretaturum. Et ex qu•• tecum locu∣tus fuero, si qua commisi in his, Omnipotentis Dei, & tuo Consilio corrigam. Teste WALDRICO Cancellario apud Merlebergam.

Dum haec ita fiunt ecce qui Romam missi fuerant redeunt. Suspensus autem fuerat ab offieio Episcopali jam olim WILLIELMVS Archiepiscopus Roto∣magensis, & per hos Nuncios intercesserat pro eo apud Dominum Papam ANSELMVS Archiepiscopus Cantuariensis. Mandauit itaque ei Dominus Pa∣pa vt de causa ipsa quod faciendum intelligeret sua vice faceret, sciens eum à [ 40] Iustitiae semitis nullius rei interventu scienter flecti posse. Iuit ergo Rotoma∣gum, & in Synodo Clericorum, quae tunc erat adunata, aduentus sui causam exposuit. Profert literas WILLIELMVS Legatus Regis quas, ex parte A∣postolici, de re Roma detulerat, & coram omnibus recitantur sic.

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei, Venerabili Fratri WILLIELMO Rotomagensi Episcopo salutem, & Apostolicam Benedictionem.

Licet causae tuae qualitas patientiam nostram plurimum grauet, pro reuerentia tamen fratris nostri Cantuariensis Episcopi & di∣lectione latoris praesentium filij nostri WILLIELMI qui pro te apud Nos [ 50] vehementius intercesserunt, paterna penes te benignitate mouemur. Causam ita{que} tuam eidem fratri Canruariensi Episcopo commisimus, vt quod ipse in∣dulserit indulgeamas. Eo nimirum intuitu, ea conditione, vt malos Consilia∣rios

quorum instinctu multas prauitates incurristi, à tua familiaritate repel∣las.

Datae Beneuenti V. Kl. Aprilis.

Misit quoque Dominus Papa Epistolam hanc ANSELMO.

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei, Venerabili Fratri ANSELMO Cantuariensi Episcopo salutem, & Apostolicam Be∣nedictionem.

Quod Anglici Regis cor ad Apostolicae Sedis obedien∣tiam Omnipotentis Dei dignatio inclinauit, eidem miserationum Domino gra∣tias [ 10] agimus, in cujus manu Regum corda versantur. Hoc nimirum tuae carita∣tis gratia, tuarum{que} orationum iustantia factum credimus, vt in hac parte po∣pulum illum cui tua sollicitudo praesidet, miseratio superna respiceret. Quod antem & Regi, & ijs qui obnoxij videntur, adeò condescendimus, eo affectu & compassione factum noueris, vt eos qui jacebant erigere valemus. Qui enim stans jacenti ad subleuandam manum porrigit, nunquam iacentem eri∣get nisi & ipse curuetur. Caeterum quamuis casui propinquare inclinatio vi∣deatur, statum tamen rectitudinis non amittit. Te autem, Frater in Christo [ 20] Venerabilis & Karissime, ab illa prohibitione siue, vt tu credis, excommuni∣catione absoluimus quam ab antecessore nostro Sanctae memoriae VRBANO Papa aduersus Inuestituras aut Hominia factam intelligis. Tu verò eos qui Inuestituras acceperunt aut Inuestitos benedixerunt aut Hominia fecerunt cum ea satisfactione qua tibi per communes Legatos, WILLIELMVM & BALDVINVM viros fideles ac veridicos significamus, Domino cooperan∣te, suscipito & eos vice nostrae authoritatis absoluito, quos vel ipse benedicas vel à quibus volueris benedici praecipias, nisi aliud in eis forte repereris pro∣pter [ 30] quod à sacris sint honoribus repellendi. Caeterùm Eliensi Abbati tuae communionis consortium subtrahes, quamdiu Abbatiam retinere praesump∣serit quam, concepto nostri oris interdicto quod praesens audierat, per repeti∣tam Inuestituram praesumpsit inuadere: si qui vero deinceps praeter Inuesti∣turas Ecclesiarum, praelationes assumpserint, etiam si Regi Hominia fecerint; nequaquam ob hoc à benedictionis munere arceantur, donec per Omnipotentis Domini gratiam ad hoc omittendum cor regium tuae praedicationis imbribus molliatur. Praeterea super Epistolis qui falsum vt nosti à nobis rumorem re∣tulerunt, Cor nostrum vehementius aggrauatur, quia non solum nos laeserunt [ 40] sed multorum simplicium animas deceperunt, & regem aduersus charitatem Sedis Apostolicae impulerunt. Vnde & multum eorum flagitium, Domino coo∣perante, non patimur. Verum tamen quia filij nostri Regis instantia pro eis nos pulsat attentiùs, etiam ipsis communionis tuae participium non negabis, Donec veniendi ad nos praeceptum accipiant. Sane Regem & eius conjugem ac Proceres illos qui pro hoc negotio circa regem ex praecepto nostro laboraue∣runt & laborare nitentur, quorum nomina ex supradicti WILLIELMI suggestione cognosces, iuxta sponsionem nostram à poenitentij suis & peccatis [ 50] absolues. Igitur quandoquidem Omnipotens Dominus tantum nos in An∣gliae regno ad suum & Ecclesiae suae honorem in hac praestitit correctione proficere; ea deinceps mansuetudine, dispensatione, sapientia, prouisione cir∣ca regem & Principes tua fraternitas satagat, vt quae minùs adhuc correcta

sunt, auxiliante Domino Deo nostro per tuae sollicitudinis studium corrigan∣tur. Qua in re ita dilectioni tuae nostrum sentias adesse praesidium vt quae sol∣ueris absoluamus, quae ligaueris alligemus. Rotomagensis Episcopi causam & interdictum meum justitia dictante prolatum tuae deliberationi commisimus. Quod ei indulseris indulgemus. Fraternitatem tuam superna dignatio per tem∣pora longa conseruet incolumen.

Data x. Kl. Aprilis.

His diebus venit Rotomagum BOEMVNDVS vnus de nominatissimis Ierosoli∣mitanae viae Principibus, habens in Comitatu suo, quendam Romanae Ecclesiae [ 10] Cardinalem nomine BRVNONEM. Huic erat magister militum ILGRYVS nomine, vir strenuus, & non ignobilis famae inter suos. Hic ab adolescentia sua notus ANSELMO, multa fuerat ejus beneficia consecutus. Familiariter itaque cum eo agens inter plurima quae ipsi de superatis bellis, de vrbibus cap∣tis, de situ locorum, alijs{que} nonnullis quae in expeditione Ierosolimitana accepe∣rat delectabili allocutione disseruit. Quod multas Sanctorum reliquias ha∣beret, quoque modo eas adeptus fuerit, aperuit. In quibus immò super om∣nibus quas habebat praecipuè gloriatus est de capillis beatae Matris Dei MARIAE, quorum aliquos sibi datos ferebat à Patriarcha Antiocheno, Vbi Magistratum militum ipse sub BOEMVNDO agebat. Et ad haec intulit, Hos [ 20] capillos fateor suscipere ausus non fuissem, si me amor Patriae istius in qua natus fui & educatus ad hoc non animasset. Sperabam enim me huc quandoque peruenturum, & ipsis hanc meam patriam sublimaturum. Quoniam igitur illa spe, protegente Do∣mino, fraudatus non sum, Duos ex ipsis huic Ecclesiae quae totius Normanniae prin∣cipatum obtinet Christianitatis, dare disposui; duos Abbatiae beati PETRI, & sancti AVDOENI, duos Monasterio ejusdem virginis virginum, in quo sub tuo patro∣cinio ad aetatem hominis prouectus sum, & duos tibi. Duodecim enim numero de illis mihi praefatus Episcopus dedit, contestans illos ab ipsa Domina sibimet auulsos, cum juxta Crucem filij sui stans gladius anima ejus pertransiuit, secundum quod in Antiquarum monimentis literarum quae magnae auctoritatis apud illos habebantur, [ 30] & in Archiuis Ecclesiae, cui praesidebat, seruabantur, sicut astruebat, scriptum re∣perit. Et haec ille; super quibus ANSELMVS admodum exhiliratus, actis cum Pontifice Rotomagensi & BOEMVNDO ac Ierosolimitanis quae videbantur agenda, Beccum reuertitur. Ac crines de quibus praedictus miles locutus fue∣rat, quoniam Carnoti, vbi familia & pene tota suppellex BOEMVNDI redi∣tum ejus praestolabatur, remanserant, missi ab Archiepischopo Rotomagensi, & Abbate Beccensi religiosi Ordinis viri sunt qui illos deferrent. Et factum est. Appropinquantibus eis, qui, quos Rotomagus habere debebat, apportabant, ipsi Ciuitati adjunctis sibi Canonicis & omni Clero Ciuitatis, cum Monachis sancti AVDOENI, ac totius populi innumera multitudine, Pontifex longa [ 40] processione deuotus occurrit, & quanto potuit honore susceptos in Ecclesiam detulit, & sacratiori loco reposuit. Quatuor autem ex illis Beccum delati sunt, quorum duos ipsi loco residuos ANSELMVS reuerenter sibi excepit. Mihi{que} vtpote qui capellae illius custos eram atque dispositor, custodiendos commen∣dauit, quod vsque hodie facio. Quid itaque de istis aliorum sensus habeat nescio. Ego tamen certissimè scio Dominum & reuerendum Patrem ANSEL∣MVM eos in magna semper veneratione habuisse, & meipsum sacro & grandi experimento sensisse magnum quid & mundo amplectendum insignae sanctita∣tis illis inesse. De his ita.

Itaque WILLIELMVS, vbi ad Regem in Anglia venit, & ei quae de ne∣gotio [ 50] ejus ad Romanum Pontificem acta fuerant, enarrauit, laetus ille ad audi∣ta, ilico ANSELMVM ad Ecclesiam suam redire per eundem WILLIEL∣MVM postulauit; qui WILLIELMVS ab nos post paucos dies reuersus ANSELMVM infirmum inuenit, & valdè conturbatus est. Erat enim tunc

jam ad libertatem Ecclesiae Dei cor habens, & in quantum poterat sollicitè o∣peram dans vt ANSELMVS suae sedi in pace & honore restitueretur. Ti∣mens ergo ne virum loci ac fratrum amor non minus quam ea quâ grauaba∣tur corporis inualitudo ab itinere Angliae praepediret, modis quibus poterat tam per se quàm & per nos qui secum eramus agere coepit, qualiter virum lo∣co euelleret, & in iter quod desiderabat promoueret. Praemissis igitur precibus quibus eum ex parte Domini sui Regis Anglorum interpellauit quatenus An∣gliam, ejus absentiâ desolatam, citato reditu visitaret, affirmabat, & affirmando promittebat Regem ipsum penitùs ad voluntatem ipsius in omne quod dein∣ceps [ 10] praeciperet promptissimam mentem habere, nec vlterius à Romana Eccle∣sia velle dissentire; Et subjungens, ait, Propterea obsecro vt omnem moram rum∣patis in veniendo, ne forte ex aduerso aliqua saecularis aura prorumpat quae eum ab istis subuertat. Haec ille audiens Deo super admirabili dono ejus gratias egit, acceptâque licentiâ à fratribus inter quos jamdiù magno cum amore & hono∣re habiti fueramus, in Angliam iturus Gemeticum venit. Vbi renouatâ infirmi∣tate qua vt memorauimus Becci grauatus fuerat, à loco progredi nequaquam potuit. Quapropter missis in Angliam nuncijs, intimauit Regi quid sibi, ne rediret, obstabat. Turbatur ille ad audita & vehementer indoluit, jurans per Verbum Dei, scilicet omnia damna aequanimiùs toleraturum quàm ANSEL∣MI [ 20] decessu. Remissis ergo celerrime nuncijs, orat virum sibi ipsi parcere, ac omnimodis indulgere quieti. Praecepit quoque vt de ijs quae sui juris in Nor∣mannia erant, pro voto acciperet, & sibi ac suis exinde ministrari sufficienter juberet, se{que} in proximo transfretaturum expectaret; quo ipse gratiosè accepto, circiter mense vno ibi remansit. Mitigato deinde languore Beccum redijt, ratus sibi opportunius & honestius fore illic quam alias Regium praestolari aduentum. Vbi omnibus mirà alacritate de reditu ejus exultantibus, ecce lacramabile ma∣lum concussit atque subuertit gaudium ipsum. Nam tam grauis infirmitas ite∣rùm inuasit ANSELMVM vt de eo praeter mortem nihil expectaremus. Con∣fluunt Episcopi & Abbates terrae illius ac de funere ejus quique pertractant. [ 30] Sed omnipotens Deus, suâ pietate, ipsum contra omnium opinionem, sanitati restituit & multos magno exinde gaudio laetificauit.

Igitur in Assumptione beatae MARIAE Rex Beccum venit, celebrato{que} ab ANSELMO solemni Missae officio, vnà Rex scilicet & ipse conuenerunt, & tandem omnia quae illos in diuersa traxerant pacem & concordiam inuene∣runt. Siquidem Ecclesias Angliae quas WILLIELMVS Rex frater Regis HENRICI sub censum, vt longè superiùs retuli, primus redegerat, liberas ab eadem exactione Rex in manus ANSELMI reddidit. Et se de ipsis dum vi∣ueret nil accepturum quamdiù essent sine pastore, promisit. Pro pecuniae autem quam à Presbyteris vt praefati sumus acceperat, eam emendationem spopon∣dit, [ 40] vt ij, qui nondum inde quid dederant, nihil darent, & qui dederant tribus annis sua omnia in pace & quiete libera possiderent. Cuncta vero quae de Ar∣chiepiscopatu, exulante ANSELMO, suo jussu accepta fuerant, se redditurum cum in Angliam esset reuersus, dato vadimonio, pollicitus est.

His & alijs, quae res expetebat, inter viros compositis, ANSELMVS iter Angliam remeandi ingressus est, &, diuino tutamine fretus, sanus & alacer cum suis omnibus Dofris est appulsus. quâ vero exultatione, quâ jocunditate, quâ spe boni in Angliam veniens susceptus sit, Reor ex consideratione malorum quae paucis tetigimus illic ante reditum ejus prouenisse, aliquantulum subin∣telligi posse; vnde, vt diuersae aetatis & ordinis hominum gaudia sileam, de [ 50] ipsa Regina hoc breuiter dixerim, quod nec terrena negotia, nec pompa sae∣cularis gloriae vlla poterant eam detinere, quin virum loca diuersa adeun∣tem praecederet, & Monachis seu Canonicis ei pro more obuiam proceden∣tibus, ipsa procederet, hospitia{que} eius, suâ prouidentiâ, dignis apparatibus adornaret.

Itaque post haec, ij qui Ecclesijs ac Monasterijs, pro exigenda Regia pecu∣nia fuerant intromissi, ejecti sunt, & personis cujusque Ecclesiae res intus & extra ad communem vtilitatem commendatae. Presbyterorum etiam causae, si∣cut Regem ANSELMO promisisse diximus, dispositae sunt; atque id ipsum per totum Regnum diuulgatum.

Rex ipse inter haec Normanniam sibi bello subegit, & id ANSELMO per Epistolam quam ecce subscribimus significauit.

HENRICVS Rex Anglorum, ANSELMO Cantuariensi Archi∣episcopo salutem & amicitiam.

Paternitati & Sanctitati Vestrae sig∣nificamus [ 10] ROBERTVM Comitem Normanniae cum omnibus co∣pijs militum & peditum quos prece & pretio adunare potuit, die nominata & determinata, mecum ante Tenerchebraium acriter pugnasse; & tandem sub misericordia Dei vicimus, & sine multa caede nostrorum. Quid plura? Diuina misericordia Ducem Normanniae & Comitem Moritonij, & WILLIELMVM Crispinum, & WILLIELMVM de Ferreris, & ROBERTVM de Stuteuile senem, & alios vsque ad quadringentos milites, & decem millia peditum in manus nostras, & Normanniam dedit. [ 20] De illis autem quos gladius peremit, non est numerus. Hoc autem non elatio∣ni vel arrogantiae, nec viribus meis tribuo, sed dono Diuinae dispositionis at∣tribuo. quo circa, Pater reuerende, supplex & deuotus genibus tuae Sancti∣tatis aduolutus te deprecor, vt supernum Iudicem cuius arbitrio & volun∣tate triumphus iste tam gloriosus & vtilis mihi contigit, depreceris vt non sit mihi ad damnum & detrimentum, sed ad initium bonorum operum & seruitij Dei, & sanctae Dei Ecclesiae statum tranquilla pace tenendum & corroborandum, vt amodò libera viuat, & nulla concutiatur tempestate bellorum. [ 30]

Igitur ob pacem quam Rex fecerat cum ANSELMO hac victoria eum po∣titum multi testati sunt.

Normanniâ ergo sub Regiâ pace dispositâ, & Duce ROBERTO cum Co∣mite Moritonij in Angliam sub captione praemissis, Rex ipse in Regnum suum reversus est. Adunatis autem ad Curiam ejus in Pascha, terrae Principibus, di∣lata est Ecclesiarum ordinatio quam Rex se facturum disposuerat eò quòd sum∣mus sedis Apostolicae Pontifex PASCHALIS Franciam venerat, & sibi ad Concilium quod Trecis erat celebraturus, à Rege HENRICO & ab AN∣SELMO Archiepiscopo saepe supra memoratos viros, WILLIELMVM [ 40] & BALDWINVM mitti mandauerat. Ratus itaque Rex aliquid noui se in reditu illorum accepturum; in subsequens festum Pentecostes omnia distu∣lit, quatenus, eis reuersis, securiùs quaeque, agnitâ Pontificis voluntate, dis∣poneret.

Solutâ igitur Curiâ, ANSELMVS ad Abbatiam sancti EADMVNDI vadit crucem magnam ibi consecraturus, & alia quaedam Episcopalia officia admini∣straturus. Quibus expletis, cum jam rediturum se putaret graui corporis infir∣mitate corripitur, & nigrauescente languore ad extrema ferè perducitur. De∣tentus autem est ibi propter ipsam infirmitatem vsque ad octauas Pentecostes, & Concilium quod sicut diximus dilatum erat, causa infirmitatis ejus, indu∣cias [ 50] in Kl. Augusti accepit.

Inter haec, ex parte Apostolici allata est ANSELMO Epistola ista.

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei, venerabili Fratri ANSELMO Cantuariensi Episcopo salutem, & Apostolicam bene∣dictionem.

De Presbyterorum filijs quid in Romana Ecclesia constitu∣tum sit, Fraternitatem tuam nescire non credimus. Caeterùm quia in Anglo∣rum regno tanta huiusmodi plenitudo est, vt maior penè & melior Clerico∣rum pars in hac specie censeatur, nos dispensationem hanc sollicitudini tuae com∣mittimus. Eos enim quos scientia & vita commendat apud vos, ad sacra of∣ficia promoueri, pro necessitate temporis & vtilitate Ecclesiae concedimus; vt [ 10] in posterum constitutionis Ecclesiasticae praejudicium caueatur. De persona quoque RICHARDI Heliensis Abbatis, petentibus filijs nostris, HEN∣RICO Rege & WILLIELMO de Warelwast, permittimus vt eam in communionem tuam, praemissa satisfactione, suscipias, & si ad Monasterij regimen vtilis eius persona conspicitur tuae dispensationi committimus, caetera etiam quae in regno illo pro necessitate temporis dispensanda sunt iuxta gentis barbariem, iuxta Ecclesiae opportunitates, sapientiae ac religionis tuae sollici∣tudo dispenset.

Data III. Kl. Iunij.

[ 20] In Kalendis ergo Augusti, conuentus Episcoporum, Abbatum, Procerum Regni Lundoniae in Palatium Regis factus est. Et per tres continuos dies, ab∣sente ANSELMO inter Regem & Episcopos satis actum de Ecclesiarum In∣uestituris; quibusdam ad hoc nitentibus vt Rex eas faceret more patris ac fra∣tris sui, non juxta praeceptum & obedientiam Apostolici. Nam Papa in sen∣tentia quae exinde promulgata fuerat, firmus stans, concesserat Hominia quae VRBANVS Papa aequè 〈◊〉〈◊〉 Inuestituras interdixerat, ac per hoc Regem sibi de Investituris consentaneum fecerat, vt ex epistola quam supra descripsimus, colligi potest. Dehinc, praesente ANSELMO, astante multitudine, annuit Rex & statuit, vt ab eo tempore in reliquum nunquam per dationem Baculi Pasto∣ralis [ 30] vel Annuli quisquam Episcopatu vel Abbatiâ per Regem vel quamlibet Lai∣cam manum inuestiretur in Anglia; concedente quoque ANSELMO vt nul∣lus in praelationem electus pro Hominio, quod Regi faceret, consecratione suscepti honoris priuaretur. Quibus ita dispositis, penè omnibus Ecclesijs An∣gliae quae suis erant Pastoribus diù viduatae, per consilium ANSELMI ac Pro∣cerum Regni, sine omni Virgae Pastoralis aut Annuli Inuestiturâ Patres à Re∣ge sunt instituti. Instituti quoque sunt ibidem & eodem tempore ab ipso Re∣ge quidam ad regimen quarundam Ecclesiarum Normanniae quae similiter suis erant Patribus destitutae.

[ 40] Inter ista caepit ANSELMVS coram Rege regnique Episcopis atque Prin∣cipibus exigere à GERARDO Archiepiscopo Eboracensi, professionem de sua obedientia & subjectione, quam non fecerat ex quo de Episcopatu Herefor∣densi in Archiepiscopatum Eboracensem, vt supra meminimus, translatum fuerat. Ad quae cum Rex ipse diceret sibi quidem non videri necesse esse, vt professioni quam ordinationis suae tempore GERARDVS fecerat aliam super adderet, praesertim cum licet Ecclesiam mutauerit, idem tamen qui fuèrat in persona permanserit, nec à prima professione absolutus extiterit; ANSEL∣MVS, in praesenti quidem, Regijs verbis adquieuit, ea conditione, vt GE∣RARDVS in manum sibi daret se eandem subjectionem in Archiepiscopatu [ 50] ei seruaturum quam in Episcopatu professus fuerat. Annuit GERARDVS & suâ manu impositâ manui ANSELMI, interpositâ fide sua, pollicitus est se eandem subjectionem & obedientiam ipsi & successoribus suis in Archiepisco∣patu exhibiturum quam Herefordensi Ecclesiae ab eo sacrandus Antistes pro miserat.

Exin statutum est, vt qui ad Episcopatum electi erant, Cantuariam irent, & ibi dignitatis ipsius benedictionem ex more susciperent. WILLIELMVS ita∣que Wintoniensis, & ROGERIVS Serberiensis, ac REINELMVS tunc nuper Ecclesiae Herefordensi restitutus Episcopus, quorum supra meminimus, necnon WILLIELMVS qui Legatione Regis fungi solebat, tunc autem Execestrensi Ecclesiae electus Episcopus, VRBANVS quoque Glamorgatensi Ecclesiae quae in Gualis est similiter electus Episcopus, simul Cantuariam venerunt, & in Do∣minica die quae fuit tertio Idus Augusti pariter ab ANSELMO consecrati sunt, ministrantibus & cooperantibus sibi in hoc officio suffraganeis ipsius se∣dis, GERARDO videlicet Archiepiscopo Eboracensi, ROBERTO Lincolien∣si [ 10] Episcopo, IOHANNI Bathoniensi, HERBERTO Norwicensi, ROBER∣TO Cestrensi, RADVLFO Cicestrensi, RANVLFO Dunelmensi. Ipso die priusquam eorundem Episcoporum consecrationem ANSELMVS faceret, praesentibus eis & Episcopis qui conuenerant juxta mandatum Domini Papae (nam hoc ei per literas olim mandauerat) reddidit EALDWINO virgam Pa∣storalem Abbatiae de Ramesei quam vt supra meminimus perdiderat in Con∣cilio Lundoniensi.

In subsequenti etiam quinta feria, sacrauit in ipsa sede ROBERTVM Monachum Coenobij Sancti PETRI Westmonasterij, ad Regimen Abbatiae Sancti EADMVNDI. [ 20]

Ordinatio autem Abbatis Sancti AVGVSTINI per id temporis ea causa vt ita dixerim dilata est, quòd ipse qui in Abbatem, scilicet HVGO Monachus Beccensis, electus erat, nondum sacros ordines habebat. Ordinatus vero est ad Diaconatum ab Archiepiscopo in Capella sua Cantuariae cum multis alijs, in jejunio septimi mensis, & item ad Presbyteratum à WILLIELMO Exo∣niensi Episcopo in eadem Capella, jejunio decimi mensis. ANSEMVS enim infirmabatur, & partim eâ re partim propter imminens festum Natiuitatis Christi, Cantuariam ad ANSELMVM idem Episcopus jussus venerat. Post haec cum ANSELMVS ordinationem ipsius Abbatis accelerare vellet, eo quod res Ecclesiae pessum ibant, & cotidiè in sui diminutionem intus & extrà deci∣debant, [ 30] voluit vt praedictus Episcopus eum in Abbatem ad Altare Christi Cantuariae solemniter (se astante) consecraret. Sed vbi Monachis Sancti AV∣GVSTINI res innotuit, ad contra dicendum animati sunt. Nam Ecclesiam suam priuilegia habere commentati sunt per quae Abbatem suum non nisi in sede sua ordinari debere manifesta allegatione se probaturos asseruerunt. Dura∣uit autem hac fabula illorum diebus nonnullis. ANSELMO nullatenus asser∣tioni eorum cedere volente. Tandem in initio quadragesimae cum ANSEL∣MVS juxta Lundoniam pro colloquïo Regis venisset, quidam ex ipsis Mona∣chis quos ad rem exercendam ij qui domi remanserant pari voto selectos eo direxerant, omissis priuilegijs suis (quae nulla vel non rata à Rege & Principi∣bus [ 40] comprobata, sunt & damnata) per suos aduocatos Regi persuaserunt, vt ANSELMO mandaret, Abbatem in Ecclesia Sancti AVGVSTINI, ex anti∣qua consuetudine consecrare. Hujus mandati Nuncij fuerunt WILLIELMVS Episcopus Wintoniensis, & ROGERIVS Serberiensis, & WILLIELMVS Exoniensis, cum Giesleberto Abbate Westmonasterij à Rege ad ANSEL∣MVM. Respondit ergo ANSELMVS, Si Rex me rogaret quatenus pro su•• amore ipsum Abbatem in Ecclesia sua ordinarem fortassis facerem, ea conside∣ratione, eo intuitu quod Antecessorum meorum, juris fuit & mei est indifferenter per Angliam vbicun{que} voluntas tulit, Episcopale officium administrare. Nunc autem quia mandat vt id faciam ex consuetudine, dico consuetudinis illud non esse. [ 50] At illi, si contra fidem non esse dinoscitur, omnino vult vt in sua sede consecretur. Refert, non omnia facienda sunt quae fidei contraria non sunt; Alio quin plura inconuenientia fierent. hoc quoque vnde agitur quamuis, si fieret, fidei contrarium non esset, fieri tamen ex consuetudine non debet, eo quod nimis inconueniens esset.

Ei quippe, qui Canonicè mihi & Ecclesiae nostrae per omnia subijci debet, subditus in hoc contra ordinem fierem. Ad haec, Archiepiscopus Cantuariensis primas est totius Angliae, Scotiae, Hiberniae, & adjacentium Insularum nec pro alicujus personae consecratione nisi solummodo Regis ac Reginae sedem suam ex consuetudine egreditur. Si ergo Rex vult vt ego eundem honorem exhibeam Abbati Sancti AVGVSTINI quem sibi, parem eum vult in regno suo facere sibi. Quod ne fiat consulo sicut ei cui fidem debeo, Quatenus se ab hac voluntate cohibeat. Re ete∣nim vera dico quia si vnquam tanta inordinatio in Anglia facta fuerit, non modo Regi sed Archiepiscopis, Episcopis, Principibus, & toti regno grande opprobrium [ 10] erit. Dixerunt. Eia, si eum in sede sua ordinare, istis rationibus actus, non vis, mandat vt in sua Capella se praesente, illum ordinari permittas ab aliquo Episcopo∣rum cui ipse praeceperit. Respondit. Cur illum ab alio Episcopo ordinari permitte∣rem quem ego gratia Dei, pro meo jure, vti debeo, ordinare potis sum? Et hoc quidem aiunt, mallet, vt illic eum tu ipse consecrares. Dixit. Si hoc fecero non∣nullam injuriam faciam ipsi Domino meo▪ meum quippe non est, in Capella ejus Mis∣sam celebrare, nisi quando ipse debet à me Coronari. Ita{que} si hoc facio pro Abbatis consecratione, Regius honor vilescet, & deinceps mei exemplo exigetur pro consue∣tudine quod hactenus fiebat statuto tempore pro solo Regis honore. verum quia ipse vult vt proxime consecretur, eo quod nondum confirmato Abbate fluctuant [ 20] res Abbatiae, Si voluerit, hic in Capella Hospitij mei eum ordinabo, quoniam qui∣dem mihi facile non est pro tam leui re hac vice Cantuariam ire. Relata sunt ista Regi & approbatâ ratione ANSELMI, laudauit vt omissis cunctis obje∣ctionum ambagibus Abbas sacraretur, vti dixit, ANSELMVS. ordinauit igi∣tur illum IV. Kl. Martj, quinta feria primae septimanae Quadragesimae apud Lambetham in Capella Roffensis Ecclesiae vbi tunc ANSELMVS erat hospita∣tus. Accepta ab eo professione, ex more, qua se Ecclesiae Dorobernensi & Ar∣chiepiscopis ejus Canonice, per omnia, obediturum promisit. Ij ergo qui af∣fuerunt multo honestius ipsum Cantuariae potuisse sacrari dixerunt, & quod major honor esset Abbati, requirere Patrem patriae pro benedictione sua in [ 30] Metropoli sede quam in Capella Roffensis Ecclesiae. Inter haec ANSELMVS misit Domino Papae Epistolam hanc.

PASCHALI Domino Patri{que} Reuerendo summo Pontifici ANSEL∣MVS seruus Ecclesiae Cantuariensis debitum obedientiam cum oratio∣num assiduitate.

Non debeo tacere excellentiae vestrae, quod per eam Dei gratia operatur in Anglia & in Normannia. Rex qui dominatur Anglis & Normannis obedienter suscipiens vestram iussionem Inuestituram Eccle∣siarum renitentibus multis, omnino deseruit, quod vt faceret; ROBERTVS Comes de Mellente, & RICHARDVS de Redueris, vt fideles vestri [ 40] & filij Ecclesiae veritatis attracti monitis vehementer institerunt. Rex ipse in personis eligendis nullatenus propria vtitur voluntate, sed religiosorum se penitus committit consilio; de me autem quantas debeo gratias paternae be∣nignitati vestrae scribendo non sufficio reddere, sed eas in charta cordis mei scriptas lego assidue. cum enim sicut serui vestri dilecti fratres nostri WIL∣LIELMVS & BALDWINVS, retulerunt, vitae meae corruptibilis curam ne cito deficiat tam benigna solicitudine mihi gerere praecipitis, non modicum pietatis affectum magnitudinem vestram erga paruitatem meam habere mon∣stratis. [ 50] Omnipotens Deus vitam vestram nobis in omni prosperitate diu custodiat.

Hanc Epistolam idcirco placuit huic operi admiscere, vt ea teste monstra∣remus quae de Inuestituris Ecclesiarum diximus rata esse. Ad quam etiam

correctionem Mellentinus Comes pro literis quas ei vt supra scripsimus Papa direxerat perductus fuerit, hujus testimonio designare, pari voto cordi fuit. re etenim vera ab ijs in quibus olim versatus fuerat quadam ex parte muta∣tus erat. siquidem justi amator istis Consilium, illis auxilium, aliquibus v∣trumque, juxta quod ratio exigebat, saepe exhibebat. Rex ipse HENRI∣CVS illus Consilio, in regni negotijs praestantius, & efficacius caeteris credens, defuncti fratris sui Regis vestigia, sequi, sicut fatebatur, perhorrebat. Attamen praefatus Comes nec Anglos diligere nec aliquem illorum ad Ecclesiasticam dignitatem prouehi patiebatur.

Supra memorato GVNDVLPHO Roffensi Episcopo de hac vita sublato, [ 10] ANSELMVS ad eum sepeliendum Rofam iuit, qui, obsequio sub magna lu∣gentium Monachorum, Clericorum, ac Laicorum multitudine decenter ex∣pleto; res ipsius Episcopij sicut expedire melius intelligebat, ad opus Ec∣clesiae intus & extra, suas videlicet, ordinauit. Bacculus autem Episcopalis Cantuariam ab ERNVLFO Monacho Roffensi, qui ejusdem Episcopi Capella∣nus extiterat pro more delatus est, & in praesentia fratrum super Altare Do∣mini Saluatoris praesentatus.

Inter ista Rex HENRICVS considerans, totum penè Regnum in grauem aerumnam multis ex causis decidisse, per consilium ANSELMI & Procerum Regni operam dare instituit qualiter aliquo modo, mala quae pauperes maxi∣me [ 20] deprimebant, mittigarentur. Cujus boni exordium gnarus à sua Curia cae∣pit. Tempore siquidem fratris sui Regis hunc morem multitudo eorum qui Curiam ejus sequebantur habebat, vt quae{que} pessundarent, diriperent, & nul∣la eos cohibente disciplina, totam terram, per quam Rex ibat deuastarent▪ accedebat his aliud malum; plurimi nam{que} eorum sua malitia* 17.1 debriati dum reperta in hospitijs quae inuadebant, penitus absumere non valebant, ea aut ad forum per eosdem ipsos, quorum erant, pro suo lucro ferre, ac vendere, aut supposito igne cremare, aut si potus esset, lotis exinde equorum suorum pe∣dibus, residuum illius per terram effundere, aut certe aliquo alio modo disper∣dere solebant. Quae vero in Patresfamilias crudelia, quae in vxores ac filias [ 30] eorum indecentia fecerint, reminisci pudet. Has ob causas quiqui, praecogni∣to Regis aduentu, sua habitacula fugiebant, sibi suisque quantum valebant, in syluis vel alijs locis in quibus se tutari posse sperabant, consulentes. Huic ma∣lo Rex HENRICVS mederi desiderans, indicto edicto omnibus qui aliquid eorum quae dixi, fecisse probari poterant, aut oculos erui aut manus vel pedes vel alia membra constanti justitia strenuus faciebat amputari. Quae justitia in pluribus visa, caeteros integritatem sui amantes, ab aliorum laesione detor∣rebat.

Item Moneta corrupta & falsa multis modis multos affligebat. Quam Rex sub tanta animaduersione corrigi statuit vt nullus qui posset deprehendi fal∣sos [ 40] denarios facere, aliqua redemptione, quin oculos & inferiores corporis partes perderet, juuari valeret. Et quam saepissime dum Denarij eligebantur, flectebantur, rumpebantur, respuebantur, statuit vt nullus Denarius vel Obolus integer esset. Ex quo facto magnum bonem ad tempus toti Regno creatum est. Haee, in saecularibus ad releuandas terrae aerumnas, interim Rex faciebat. Diuina nihilominus officia, quoniam indigne per quorundam Sacerdotum manus eo vsque tractabantur, sollicitus institit, vt & ipsa suo ritu castè celebrarentur. Multi nempe Presbyterorum statuta Concilij Lundoniensis, necne vindictam quam in eos Rex exercuerat, quorum superius mentionem fecimus, postpo∣nentes, suas foeminas retinebant, aut certe duxerant quas prius non habebant. [ 50] Quod incontinentiae crimen Rex subuertere cupiens, adunatis ad curiam suam in solemnitate Pentecostes apud Lundoniam cunctis majoribus Regni, de nego∣tio cum ANSELMO Archiepiscopo & caeteris Episcopis Angliae tractauit, eosque ad malum illud extirpandum regali Authoritate atque potentia fultos

roborauit. Vnde ANSELMVS Archiepiscopus Cantuariensis, & THOMAS electus Archiepiscopus Eboracensis (nam GERARDVS tunc nuper ad eandem curiam tendens abjerat) & omnes alij Angliae Episcopi statuerunt in praesen∣tia ejusdem gloriosi Regis HENR••I, assensu omnium Baronum suorum, vt Presbyteri, Diaconi, Subdiaconi, caste viuerent, & foeminas in domibus suis non haberent, praeter proxima consanguinitate sibi junctas, secundum quod sancta Nicena Synodus definiuit. Illi vero Presbyteri, Diaconi, Subdiaconi, qui post interdictum Lundoniensis Concilij foeminas suas tenuerunt, vel alias duxerunt, si amplius Missam celebrare vellent, eas omnino à se facerent sic a∣lienas, [ 10] vt nec illae in domos eorum, nec ipsi in domos earum intrarent, sed ne∣que in aliqua domo scienter conuenirent, neque hujusmodi foeminae in terri∣torio Ecclesiae habitarent; si autem propter aliquam honestam causam, eos colloqui oporteret, cum duobus ad minus legitimis testibus, extra domum col∣loquerentur. Si vero in duobus aut in tribus legitimis testibus, vel publica Parochianorum fama, aliquis eorum accusatus esset, quod hoc statutum vio∣lasset, purgaret se adjunctis sibi secum ordinis sui idoneis testibus sex, si Pres∣byter; quin{que} si Diaconus; quatuor si Subdiaconus esset. Cui autem haec purgatio deficeret, vt transgressor sacri statuti judicaretur. Illi autem Presby∣teri qui diuini Altaris, & sacrorum ordinum contemptores praeeligerent cum mulieribus habitare, à diuino offico remoti, & omni Ecclesiastico beneficio [ 20] priuati, extra Chorum ponerentur infames pronuntiati. Qui vero rebellis & contemptor foeminam suam non relinqueret & Missam celebrare praesumeret, vocatus ad satisfactionem, si negligeret, octauo die excommunicaretur; eadem sententia Archidiacones & Canonicos omnes complectebatur, tam de mulie∣ribus relinquendis quam de vitanda earum conuersatione, & de districtione censurae, si statuta transgressi fuissent. Iurarent insuper Archidiaconi omnes quod pecuniam non acciperent pro tolleranda transgressione hujus statuti, nec tollerarent Presbyteros, quos scirent foeminas habere Cantare vel Vicarios habere, & si eos audirent calumniari, veritatem inde inquirerent. Similiter & [ 30] Decani haec eadem per omnia jurarent. Qui vero Archidiaconus vel Decanus hoc jurare nollet, Archidiaconatum vel Decanatum irrecuperabiliter perderet. Presbyteri verò qui, relictis mulieribus, Deo & sacris Altaribus seruire elige∣rent quadraginta dies pro transgressione praefati Concilij ab officio cessantes, pro se interim Vicarios haberent, injuncta eis poenitentia, secundum quod E∣piscopis eorum visum esset. Omnia verò mobilia lapsorum post hac Presbyte∣rorum, Diaconorum, Subdiaconorum, & Canonicorum traderentur Episco∣pis, & Concubinae cum rebus suis velut adulterae.

His diebus sermo habitus est de Parochia Episcopi Lincoliensis quae in ni∣mium tendebatur, eo{que} processit vt, quum ratio Christianitatis id vtile fore [ 40] suadebat, Regi & Archiepiscopo caeteris{que} Principibus regni visum fuerit, de ipsa Parochia sumendum quo fieret alter Episcopatus, cujus Cathedrae princi∣patus poneretur in Abbatia de Heli. Sed ANSELMVS quem ipsius negotij summa respiciebat, sciens praeter consensum & Romani Pontificis authorita∣tem nouum Episcopatum nusquam rite institui posse, scripsit ei sic.

DOmino & Patri reuerendo PASCHALI summo Pontifici AN∣SELMVS Ecclesiae Cantuariensis, debitam obedientiam cum fideli obsequio & orationibus.

Quoniam robur dispositionum quae vtiliter [ 50] fiunt in Ecclesia Dei, de vestrae pendet authoritate prudentiae, quando fiunt, ad vestrum referendae sunt notitiam & iudicium, vt, cum Apostolico assensu fuerint confirmatae, nulla praesumptione à posteris, quae salubriter statutae sunt, queant violari, sed rata permaneant in perpetuum. In Anglia est

quidam Episcopatus, scilicet Lincoliensis, cuius Diocoesis tam ampla est vt ad ea quae non nisi ab Episcopali persona fieri queunt vnus Episcopus plene sufficere non possit. Quod cum consideraret Rex, & Episcopi, & Principes, & alij rationabiles & religiosi viri regni Anglorum, ad vtilitatem Ecclesiae visum consilium est Episcopatum praefatum in duos diuidere; ita vt sedes E∣piscopalis in quadam Abbatia quae sita est in Insula vocata Heli, & est intra praefatam diocesim constituatur, Monachis ibidem permanentibus sicut sunt multi Episcopatus qui Monachos in Matre Ecclesia habent, non Canonicos. [ 10] Quod libenter concedit ipse Episcopus Lincoliensis ROBERTVS nomi∣ne, quia pro ijs quae assumuntur de sua Ecclesia ad instaurandum nouum Epi∣scopatum in Heli, tantum Ecclesiae Lincoliensi restauratur, vt ipse sufficiens & gratum sibi esse fateatur. Cui rei mihi tum propter praedictam necessi∣tatem, tum propter multitudinem praedictorum qui in hoc consentiunt, visum est, vt, salua vestra auctoritate, assensum praeberem. Precatur igitur suppli∣citer mea paruitas, quatenus hoc quod pro vtilitate Ecclesiae sic dispositum est, vestra auctoritate in perpetuum roboretur, ne à posteris vlla praesumptio∣ne (quod bene statutum fuerit) violetur. Oramus Dominum Omnipoten∣tem [ 20] vt Ecclesiae suae vos in diuturna prosperitate custodiat.

Soluta Curia, ANSELMVS ad villam suam, Murtelac nomine, iuit. ibi{que} in subsequenti jejunio quarti mensis, multos ad sacros Ordines promouit. In∣ter quos RICARDVM quoque in praecedenti proxima solemnitate Penteco∣stes electum ad Pontificatum Ecclesiae Lundoniensis, ad Presbyteratum ordi∣nauit.

Deinde ad festiuitatem gloriosissimorum Apostolorum PETRI & PAVLI Cantuariam veniens die ipsius festiuitatis in Capitulo praesentibus Ecclesiae Fra∣tribus & multis alijs tam Monachis quàm Clericis, necnon & Laicis, dedit [ 30] RADVLPHO Abbati Sagij, viro equidem bono & religioso, & ipsi Ecclesiae valdè familiari, Episcopatum Roffensem, accepto prius ab ipso coram omnibus Hominio, ac fidelitate. Quam fidelitatem se illi, & cunctis legitimis successo∣ribus ejus Ecclesiae{que} Cantuariensi perpetuò seruaturum promisit, & hoc super quatuor Euangelia jurando confirmauit. In crastino autem misit eum Rouece∣stram, & eum eò WILLIELMVM Archidiaconum suum, vt illum ex sua parte ipso Episcopatu inuestiret. Ejusdem quoque negotij causa misit & AN∣TONIVM Monachum illuc, qui Subprioris officio in Monasterio Cantuari∣ensi fungebatur. Nam ex quo AERNVLPHVS ipsius Ecclesiae Prior apud Bur∣gum Abbas fuerat factus, vsque id temporis nullus in Prioratum successerat. [ 40]

Eodem tempore Rex Normanniam ire parabat. ANSELMVS autem ad benedicendum illi, portum Maris vbi transire debebat, ab eo inuitatus adue∣nit. Sed nocte, cùm sequenti mane brachiolum Maris quo Regis hospitium ab hospitio ANSELMI dirimebatur, Regi locuturus transire deberet, adeò infirmatus est, vt ad Regem accedere nullo pacto valeret. Quod vbi nuntia∣tum est Regi, ei per WILLIELMVM Episcopum Wintoniensem, & ejusdem nominis Episcopum Execestrensem praecipiendo mandauit, ne ad se vllatenus iret sed plenae indulgeret quieti. Per eosdem quoque semetipsum, quo pergebat, & filium suum quem in regno relinquebat cum toto regno com∣mendauit tuitioni ejus, vt quicquid statueret, ratum esset; irritum, quod pro∣hiberet. [ 50] Rogauit etiam illum propter amorem sui, consecrare supra memora∣tum RICHARDVM Lundoniensi Ecclesiae electum Pontificem, apud Cicestram, quoniam prope erat, & Episcopi quos adjutores ac ministros in officio ipso haberet, prestò▪ Causa autem, propter quam hoc ita festinato fieri volebat, illa

dicebatur esse, quia eundem RICHARDVM in saecularibus multum va∣lentem, longe versus Occidentales Angliae fines, ad sua negotia exercen∣da transmittere sub celeritate disponebat. At ANSELMVS consideratis qui∣busdam rationabilibus causis renuit, nec Episcopum sacrare in Cicestra, si∣cut petebatur, adquieuit. Veruntamen ne nihil pro Rege qui cunta, quae tunc petebatur pro ANSELMO faciebat, facere videretur, eundem Epi∣scopum pro amore illius in Capella sua apud Pagaham consecrauit, VII. Kl. Augusti ministrantibus ei in hoc officio WILLIELMO Episcopo Wintoni∣ensi, ROGERIO Serberiensi, RADVL••O Cicestrensi, & WILLIEL∣MO [ 10] Execestrensi, accepta prius ab eo pro more de obedientia & subjectione sua, professione.

Posthaec venit ANSELMVS Cantuariam, & ibi cum magno honore, sacrauit praefatum RADVLFVM Roffensi Ecclesiae electum Episcopum, quin∣to Idus Augusti, Ministrantibus sibi in hoc WILLIELMO Episcopo Wintoniensi, RADVLFO Cicestrensi, & RICHARDO Lundonensi. Qui RICARDVS Antecessorum suorum morem secutus, honesto munere hono∣rauit ipso die Matrem suam Ecclesiam Cantuariensem juxta quod statutum fuerat à Rege quando impetrauit ab ANSELMO vt eum sacraret apud Pa∣gaham sicut diximus.

[ 20] Inter haec electus est ab ALEXANDRO Rege Scotiae & Clero & Populo Monachus quidam Dunelmensis nomine TVRGODVS ad Episcopatum San∣cti ANDREAE de Scotia. Cujus consecratio dum vltra quam expediret de∣moraretur, tum propterea quia THOMAS Eboracensis Ecclesiae Antistes e∣lectus necdum fuerat consecratus, tum propter quaedam alia, quae longum est enarrare, RANVLFVS Dunelmensis Episcopus proposuit eundem ele∣ctum in praesentia ipsius THOMAE apud Eboracam consecrare, associatis si∣bi Episcopis Scotiae & Orcadarum Insularum. Verum, quia id praeter consen∣sum & auctoritatem Cantuariensis Episcopi rite fieri non posse sciebat, manda∣uit ei de negotio per militem quendam, & vt ejus consilio & concessione [ 30] sacraretur, deprecatus est. Ad quae scripsit ei Epistolam hanc.

ANSELMVS Archiepiscopus Cantuariae, RANVLFO Episcopo Dunelmensi, Salutem.

Mandastis mihi per quendam militem SCOLLANDVM nomine, quod volebatis, vt electus Episcopus Ec∣clesiae Sancti ANDREAE de Scotia sacraretur, & hoc volebatis fieri meo Consilio & mea concessione. Sed hoc nec debet nec potest Canonice fieri ab eodem electo Archiepiscopo, nec ab alio per illum, priusquam ipse fiat Archiepiscopus Canonica consecratione. Quapropter nec consulo nec [ 40] concedo, (immo interdico) ne fiat ante Consecrationem eiusdem electi Archie∣piscopi, nisi à me si forte hoc necessitas exegerit. Vale.

Post haec ANSELMVS considerans THOMAM Episcopalem suam be∣nedictionem non ita expetere, sicut debebat, scriptam hanc Epistolam ei direxit.

ANSELMVS Archiepiscopus Cantuariensis, Amico suo THOMAE electo Archiepiscopo Ecclesiae Eboracensi, Salutem.

Canonica Au∣ctoritas praecipit vt Ecclesia Episcopatus vltra tres menses non maneat [ 50] sine Pastore. Quoniam autem Regi placuit consilio Baronum suorum & nostra concessione vt vestra persona Eligeretur ad Archiepiscopatum Eboracae, non debet per vos terminus salubriter constitutus diutius differri. Vnde miror,

quia post electionem vestram non requisistis vt consecraremini, ad quod electus estis. Mando ita{que} vobis vt Octauo Idus Septembris sitis apud Matrem ve∣stram Ecclesiam Cantuariensem ad faciendum quod facere debetis, & ad su∣scipiendam consecrationem vestram. Quod si non feceritis, ad me pertinet vt ego Curam habeam & faciam quae pertinent ad Episcopale officum in Ebora∣censi Archiepiscopatu. Praeterea audiui quod vos priusquam consecremini fa∣cere vultis vt electus Episcopus Sancti ANDREAE de Scotia apud Ebora∣cam consecretur. Quod nec vos facere debetis, nec ego concedo, sed omnino in. terdico ne fiat, aut de illo aut de aliqua persona quae in Regimen animarum de∣bet [ 10] prouehi ab Archiepiscopo Eboracensi, quia non pertinet ad vos dare, vel concedere alicui, Regimen, aut Curam animarum quia nondum accepistis. Valete.

Ad illam, scripta est Epistola haec.

DIlectissimo Patri & Venerabili Domino ANSELMO Sanctae Can∣tuariensis Ecclesiae Archiepiscopo, THOMAS Eboracae Metropoli electus licet indignus, Salutem & amicae fidelitatis obsequium.

Gratias ago vobis, Reuerende Pater, quod me semper dilexistis & audiuistis, & de prouentu meo exultauit, & laetatum est cor vestrum in Domino. Dominus [ 20] Deus retribuat vobis pro me. Quod ad consecrationem meam venire distuli causa fuit non vna nec parua quae me detinuit. Pecuniam quam pro facul∣tate mea magnam causa veniendi ad vos contraxeram vltra spem meam, & nimiùm diù moratus totam dispendi Wintoniae à quâ citiùs discedens, ad vos venire disposueram. Placuit autem Domino nostro Regi vt quum ille Le∣gatos Romam pro causa sua mittebat, ego cum eis meum mitterem ad requi∣rendum Ecclesiae nostrae Pallium. Festinanter igitur consilio Regis ad propria reuersus ad hoc opus quaesiui, & adhuc quaero pecuniam, sed parum, nisi gra∣uiter [ 30] mutuatum, inuenio; quoniam Dominus GIRARDVS Archiepiscopus Ecclesias nostras & homines & ipsum dominium nostrum multum pauperauit. Et certe Rex promisit mihi quod vobis colloqueretur, & dilationem meam apud vos excusaret. Termino à vobis constituto (Domino auxiliante) ero apud san∣ctam Cantuariensem Ecclesiam si opportune potero, suscepturus & facturus quae debeo. Quod si non potero, cum mihi Paternitas vestra mandauit vt quin∣ecem diebus antè, vobis renuntiarem, precor benignitatis vestrae sanctitatem, vt decem diebus ante vobis renuntiare possim, mihi concedatis. Literas verò Pater∣nitatis [ 40] vestrae requiro in testimonium personae & electionis nostrae quales debe∣tis & scitis oportere. Hoc modo vestra Sanctitas meae paruitati debet; hoc ve∣stra Ecclesia nostrae denegare non debet. De electo Episcopo Sancti ANDREAE de Scotia, quod audistis; rumores sunt, quibus credere non oportet. Facile ergo est interdici, quod, vt fieret, non à me excogitatum est. Viuere vos sanum, lae∣tum{que}, diu{que}, Deo{que}, nostra Domino nostro supplicat Ecclesia. Sanctae Can∣tuariensis Ecclesiae congregationem saluto & oro vt pro me oret. Valete.

Rescriptum ANSELMI ad eundem THOMAM.

ANSELMVS Archiepiscopus Cantuariensis Amico suo THOMAE [ 50] Electo Archiepiscopo Eboracensi salutem.

Mandastis mihi in lite∣ris vestris quod termino à me vobis constituto (Deo auxiliante) Can∣tuariae eritis, si opportune poteritis, suscepturus & facturus quod debetis. Ro∣gastis

quoque vt si id efficere non valetis, concederem quatenus id mihi X. diebus ante renunciare possetis. sed & WILLIELMVS Clericus Nun∣cius vester precatus est me ex vestra parte, quatenus ego ipsum terminum ad∣uentus vestri aliquantum extenderem, vt ad nos opportunius possetis venire. Quod & ego causa vestri amoris, & opportunitatis libenter facio. Ne itaque opus sit vos mihi quicquam ante, de vestro aduentu renunciare, Summoneo vos vt die Dominico qui erit quinto Kl. Octobris Cantuariae sitis ad faciendum quod facere debetis; & ad suscipiendam Consecrationem vestram. Praeterea [ 10] quod dicitis in literis vestris vos pecuniam quaerere, vt Romam mittatis pro Pallio Ecclesiae vestrae, non concedo. Et puto quod id frustra faceretis, quoniam nullus debet habere Pallium antequam sit consecratus. Literas quas requiritis in testimonium personae & electionis vestrae, cum mihi locuti fueritis & osten∣deritis cui eas dirigere debeo, libenter faciam pro vobis, sicut pro amico, quod facere debebo. Valete.

Ratus ergo ANSELMVS non esse ab re praemunire Dominum Papam dè negotio Pallij, quod sibi THOMAS se mandauerat requisiturum, scripsit ei E∣pistolam [ 20] hanc.

DOmino & Patri verè diligendo & reuerendo PASCHALI summo Pontifici, ANSELMVS Seruus Ecclesiae Cantuariensis debitam obedientiam cum fidelibus orationibus.

Quoniam fortitudo & directio Ecclesiarum Dei maxime pendet ex auctoritate Paternitatis vestrae post Do∣minum, quando ratio exigit ad eius libenter recurrimus auxilium & consilium. Archiepiscopus Eboracensis, GIRARDVS nomine, migrauit de hac vita. Etalius, THOMAS nomine, loco eius electus est. De quo rumor est quòd [ 30] quaeritur ei Pallium antequam sit consecratus, & mihi faciat professionem se∣cundum antiquam consuetudinem Antecessorum meorum & suorum. Haec est igitur summa precum mearum in hacre; vt antequam consecretur & mihi debitam obedientiam (ficut dixi) profiteatur, & hoc factum esse literis no∣stris cognoscatis, à vestra Excellentia Pallium non suscipiat. Quod non dicoid∣circo, quod illi Pallium inuideam, sed quoniam quidam autumant, & etiam procurant, vt si hoc à vobis concessum fuerit, confidat se professionem debitam mihi posse denegare. Si enim hoc contingeret, scitote, quia Ecclesia Angliae [ 40] scinderetur, & secundum sententiam Domini dicentis (Omne Regnum in seipsum diuisum desolabitur) desolaretur & vigor Apostolicae discipli∣nae in ea non parum d••bilitaretur. Ego quoque nullatenus remanerem in An∣glia. Non euim deberem aut possem pati, vt (me in ea viuente) Primatus Ecclesiae nostrae destrueretur. H•••• ipsum & eodem affectu suggero, reueren∣tiae vestrae de Lundonia, si eius Episcopo Pallium petitur (quod nunquam ha∣buit) vt scilicet ad hoc nullatenus assensum praebeat. Quidam namque concin∣nant sub hac specie boni, Primatus Cantuariae dignitatem quemadmodum non [ 50] oportet humiliare. Misi Sanctitati v••strae in hoc anno post Pentecosten literas per BERNARDVM seruientem Domini PETRI Camerarij vestri quod Rex Angilae conqueritur, quod sustinetis Regem Teutonicum dare Inuesti∣turas

Ecclesiarum sine excommunicatione, & ideo minatur, sine dubio se re∣sumpturum suas Inuestituras, quoniam ille suas tenet in pace. Videat igitur prudentia vestra sine dilatioue quid inde agere debeatis, ne quod tam bene aedificastis, irrecuperabiliter destruatur. Rex enim noster diligenter inquirit, quod de illo Rege facitis. Oramus Dominum Deum vt nos laetificet, de diutur∣na prosperitate vestra.

Rescriptum Domini Papae ad ANSELMVM.

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei dilecto Fratri AN∣SELMO [ 10] Cantuariensi Archiepiscopo salutem & Apostolicam bene∣dictionem.

Literas tuae dilectionis recepimus per quas affabilitatis tuae dulcedinem recognouimus. Bene autem & sapienter egistis quod nos de causa & honore Cantuariensis Ecclesiae praemonitos & cautos reddidisti. Nos si∣quidem in Te ipsius beati AVGVSTINI Anglorum Apostoli personam venerabilem intuemur, & ideò Honori tuo, vel Ecclesiae tuae aliquid detra∣here omnino refugimus; vnde quae rogasti libenter suscepimus & ad seruan∣dum tuum & Ecclesiae tuae honorem, custodiam & sollicitudinem adhibemus. [ 20] Porro quod in eisdem literis significasti scandalizari quosdam quod Regem Teutonicum dare Inuestituras Ecclesiarum toleramus; nec tolerasse nos ali∣quando, nec toleraturos scias. Expectauimus quidem vt ferocia Gentis illius edomaretur. Rex vero si in paternae nequitiae tramite perseuerauerit, Beati PETRI gladium quem jam educere coepimus, proculdubio experietur.

Datae Beneuenti IV. Idus Octobris.

Supra memoratus THOMAS inter ista, mutato priori consilio, Cantuariam statuto sibi termino, prohibitus à Canonicis suis, sicut per literas ANSELMO mandauit, venire non potuit, & ob hoc quid sibi inde foret agendum, consi∣lium [ 30] ab eo petiuit. Ipsi quippe Canonici scientes ANSELMVM aetate simul, & debilitate fatigari, rati sunt eum citius huic vitae subtrahendum, & ideo mo∣ta calumnia Ecclesiam Eboracensem parem esse Cantuariensi ANSELMO scrip∣serunt. In quo tamen electum antistitem Ecclesiae suae Cantuariam ire debere pro benedictione sua cognouerunt, sed professionem de subjectione sua Ponti∣fici Cantuariensi eum faeere debere negauerunt, ac ne faceret, quantum in eis fuit, ex parte Dei & Romanae Ecclesiae prohibuerunt. Quod quali fama ipsos Canonicos apud multorum mentes notauerit &, me tacente, conijcere possunt, qui, quid juris ex antiquo Ecclesia Cantuariensis super Eboracensem semper ha∣bere [ 40] consueuerit, sciunt. ANSELMVS autem postponens Clericorum literis respondere, ad literas THOMAE scripsit haec.

ANSELMVS Archiepiscopus Cantuariensis amico suo THOMAE electo Archiepiscopo Eboracensi salutem.

Mandaui vobis caritatiue plusquam semel, quatenus ad Matrem vestram Ecclesiam Cantuarien∣sem veniretis, ad suscipiendam benedictionem vestram, & ad faciendum quod debetis, & non venistis. Qua proper eâdem dilectione vobis adhuc man∣do quatenus apud ipsam Matrem vestram sexto Idus Nouembris sitis, vt fa∣ciatis [ 50] quod debetis & suscipiatis benedictionem nostram. Praeterea, quia consi∣lium petitis, consulo vobis vt non incipiatis aliquod quod non debetis, contra

Ecclesiam Cantuariensem. Nam procerto sciatis quia omnibus modis qui∣bus possum ad hoc me impendam, vt de sua dignitate Ecclesia ipsa meo tem∣pore nihil perdat. Valete.

Non venit, sed directa Epistola haec inter alia scripsit.

CAusam qua differtur Sacratio mea, quam nemo studiosius quam ego vellet accelerare, qui protulerunt non desistunt, corroborare. Quamobrem quam periculosum, quam turpe sit contra consensum Ecclesiae (cui praefici [ 10] debeo) regimen ipsius inuadere, vestra discretio nouerit. Sed & quam formi∣dabile quam sit euitandum sub specie benedictionis maledictionem induere.

Ex his ANSELMVS aduertens THOMAM Clericorum suorum, magis quàm suo, quod petiuerat, consilio inhaerere, fecit Episcopos veuire ad se, & cum eis negotio tractans, quid praecipuè foret agendum, disquisiuit. Probant illi duos adhuc Episcopos ad eum dirigi, qui illum ex parte ANSELMI & om∣nium Episcoporum Angliae moneant, coeptae rebellioni renunciare, & siquidem id facere nolit, suadeant ei Cantuariam pro benedictione sua, secundum quod fe facere debere cognouerat, venire ibi{que} (si possit) probet se à subjectione [ 20] quam ANSELMVS exigebat debere liberum esse, & hoc si queat efficere sacra∣tus redeat in sua cum pace. Placuerunt ista Patri. Et haec agere missi sunt Epi∣scopi duo, Lundoniensis videlicet qui Decanus Ecclesiae Cantuariensis, & Roffen∣sis qui ejusdem Ecclesiae proprius atque domesticus esse dignoscitur. Hij ergo iter aggressi, mandauerunt THOMAE, & occurrit eis apud Suthwellam villam suam. Exponunt ei, pro quibus venerint. at ipse Nuncium suum quem Nor∣manniam ad Regem miserat, & plures de suis, quos ad se longè inde perue∣nire mandauerat, se expectare respondit. qui cum venerint, inquit, audito eo∣rum consilio, faciam quod potissimum mihi faciendum laudauerint. Reuersi in istis Episcopi sunt.

[ 30] Post haec, breui temporis spacio interposito, Nuncius ex parte THOMAE ad ANSELMVM directus, literas, quas ecce scribimus, sigillo Regis inclusus ei porrexit.

HENRICVS Dei gratia Rex Anglorum ANSELMO Cantua∣riensi Archiepiscopo, caro Patri suo salutem, & amicitiam.

Mando vobis vt respectetis aequo animo & bona voluntate benedictionem THOMAE Eboracensis Archiepiscopi, vsque ad Pascha, & quicquid in∣ter vos inde actum est. Ego enim, si infra praedictum terminum in Angliam [ 40] rediero; Consilio Episcoporum & Baronum meorum vos juste & honorifice inde concordabo. Quod si tam citò non rediero, taliter inde agam quod fraterna pax & bona concordia inter vos erit.

Ad haec, Nuncio petenti quid ANSELMVS vellet dare responsi, Dixit, Se Regi qui sibi literas misit non THOMAE responsurum. Delegata igitur legatione hujus rei, ODONI Decano Ecclesiae Cicestrensis, & ALBOLDO Monacho Coenobij sanctae MARIAE Beccensis, destinauit eos in Normanniam ad Regem narrare illi totum quod praesentis dissidij tenore, inter se & Eboracenses actum extiterat. Rogarent etiam illum quatenus suae Auctoritatis ingenuitate, & pro∣uisione [ 50] satageret, ne integritas Christianitatis in duo diuisa scinderetur in An∣glia, certus existens, quod scissionem juxta Domini dictum desolatio sequere∣tur. De inducijs autem quas THOMAE Eboracensi Archiepiscopo dari manda∣uerat, pro certo sciret, quòd prius pateretur totus membratim dissecari, quàm de negotio, in quo illum contra antiquas Sanctorum Patrum sanctiones, si in∣justè

& aduersus Deum erexisse sciebat, vel ad horam illas aliquando daret. Reuersi Nuncij, referunt Regem aequo animo ac benigno verba ANSELMI suscepisse, pollicitum{que} se per auxilium & misericordiam Dei re ipsa ostensu∣rum, quod integritatem Christianitatis diligeret in Anglia, non scissuram.

Inter haec languor qui corpus Patris ANSELMI grauiter affligebat gra∣uior sibi ipsi de die in diem fiebat. Notae tamen rebellionis non immemor, Scripsit THOMAE Epistolam hanc.

ANSELMVS Minister Ecclesiae Cantuariensis, THOMAE electo Archiepiscopo Eboracensi.

Tibi THOMA, inconspectu Omnipo∣tentis [ 10] Dei, Ego ANSELMVS Archiepiscopus Cantuariensis & totius Brittanniae primas loquor. Loquens ex parte ipsius Dei, Sacerdotale officium, quod meo jussu in Parochia mea per suffraganeum meum suscepisti, tibi interdico atque praecipio ne te de aliqua Cura Pastorali vllo modo prae∣sumas intromittere, donec à rebellione quam contra Ecclesiom Cantuarien∣sem incepisti, discedas, & ei subiectionem quam Antecessores tui, THOMAS videlicet, & GIRARDVS Archiepiscopus, ex antiqua Antecessorum con∣suetudine, professi sunt, profitearis. Quod si in ijs, quae caepisti magis perse∣uerare, [ 20] quam ab eis desistere, delegeris, Omnibus Episcopis totius Brittanniae sub perpetuo Anathemate interdico, Ne tibi vllus eorum manus ad promotio∣nem Pontificatus imponat, vel, si ab externis promotus fueris, pro Episcopo vel in aliqua Christiana communione te suscipiat. Tibi quo{que} THOMA sub eodem Anathemate ex parte Dei interdico, vt nunquam benedictionem Epi∣scopatus Eboracensis suscipias nisi prius professionem, quam Antecessores tui THOMAS & GIRARDVS Ecclesiae Cantuariensi fecerunt, facias. Si autem Episcopatum Eboracensem ex toto dimiseris, concedo, vt officio [ 30] Sacerdotali, quod iam suscepistis, vtaris.

Hanc Epistolam omnibus Episcopis Angliae, singulam, singulis cum suo si∣gillo direxit, vnicui{que} mandans atque praecipiens, per Sanctam obedientiam, quam Ecclesiae Cantuariensi debebant, vt secundum quod in illa scriptum erat se erga ipsum THOMAM deinceps tenerent.

Post haec XI. Kl. Maij defunctus est Cantuariae in Metropoli sede Gloriosus Pater ANSELMVS, & die sequenti (quae fuit Coena Domini) in Majori Ecclesia ad Caput venerandae memoriae LANFRANCI Praedecessoris sui, ho∣norificè sepultus, Anno Incarnati verbi Millesimo Centesimo nono, Regni vero HENRICI gloriosi Regis Anglorum Nono, Pontificatus autem ipsius [ 40] ANSELMI XVI. Aetatis vero septuagesimo sexto.

Itaque post haec, paucis diebus euolutis, venit Angliam, missus à veneran∣do summo Pontisice Paschale, Clericus quidam (VLRICVS nomine) Cardi∣nalis Sanctae Romanae Ecclesiae. Hic Pallium Eboracensi Ecclesiae secum ferens, vbi didicit ANSELMVM vitam finîsse (nam obitum ejus, quia tunc nuper acciderat, non longe extra Angliam famae certitudo pertulerat) consternatus animo, quid potissimum sibi foret agendum, dubitabat. Pallium etenim ipsum ANSELMO primitus deferendum à Romano Pontifice sumpserat, & vt demùm, juxta consilium ac dispositionem ipsius, inde ageret, ab eodem praeceptum acceperat. [ 50]

In subsequenti festiuitate Pentecostes, Rex HENRICVS Curiam suam Lundoniae in magna Mundi gloria, & diuiti apparatu celebrauit. Qui transa∣ctis Coronae suae festiuioribus diebus, coepit agere cum Episcopis & regni Principibus, quid esset agendum de conseeratione electi Ecclesiae Eboracensi.

Ad quod recitata est coram eo Epistola, quam proime suprascripsimus, ipsi e∣lecto ab ANSELMO destinata, interdicendo, videlicet, illi benedictionem, si primo non faceret Ecclesiae Cantuariensi professionem. Quam ROBERTVS Comes de Mellento sibi expositam, vti intellexit, sciscitatus est, quisnam Epi∣scoporum eandem Epistolam suscipere ausus fuerit, praeter assensum & impe∣rium Domini Regis, in qua interrogatione Episcopi aduertentes Comitem velle calumniam mouere, qua eos Regiae Majestati obnoxios faceret, remoti â multitudine, habito consilio, statuerunt apud se, suis omnibus, si Regia sen∣tentia hoc forte Comitis instinctu dictaret, se malle despoliari, quàm ijs quae ANSELMVS de praesenti quaerela praeceperat, non obtemperare. Erant [ 10] autem hij, RICHARDVS Lundoniensis, WILLIELMVS Wintoniensis, RO∣BERTVS Lincoliensis, HERBERTVS Norwicensis, ROGERIVS Serberien∣sis, RADVLFVS Roffensis, REINELMVS Herefordensis, ROBERTVS Ce∣strensis, IOHANNES Bathoniensis, RADVLFVS Cicestrensis, WILLIEL∣MVS Exoniensis. Istis ergo, firmato Consilio, vt diximus inter se, visum est SAMSONEM Wigornensem Episcopum accersiendum, & quam de negotio sententiam ferret etiam ipse, perquirendum. Factum est, & respondit. Licet hunc qui in Pontificatum Eboracensem electus est, olim ex conjuge filium suscepe∣rim, ei{que} juxta saeculum & carnis naturam honoris ac dignitatis provectu jus ae∣quissime [ 20] debeam, multo maximè tamen id Matri meae Ecclesiae Cantuariensi debeo, quae me in eum, in quo sum, honorem prouexit, & gratiae quam à Christo Domi∣no meruit me per Pontificale ministerium participem fecit. Quapropter notum omnibus esse volo me & literis Patris nostri ANSELMI de causa quae nunc inter nos agitur factis, modis omnibus obediturum, nec vnquam assensum praebiturum, vt Is, qui electus est in Episcopatum Eboracensem aliquatenus consecretur donec de subjectione sua Ecclesiae Cantuariensi debitam & Canonicam obedientiam profi∣teatur. Ipse enim praesens fui quando frater meus THOMAS Archiepiscopus E∣boracensis tum Antiquis consuetudinibus, tum inuincibilibus allegationibus actus, eandem professionem LANFRANCO Archiepiscopo Cantuariensi, & cunctis ejus successoribus fecit. His dictis ilico, simul omnes Episcopi ad Regem re∣uersi [ 30] sunt, constanter & literas super quibus Comes sciscitatus fuerat, se fusce∣pisse, & contra eas nulla ratione quicquam acturos asserentes; Ad quae, cum idem Comes caput agitaret, autumans jam in illos quasi de contemptu Re∣gis crimen inijciendum, dixit Rex; Quicquid in ijs aliorum sententia ferat, de me constat, quia cum Episcipis sentio, nec vel ad horam excommunicationem AN∣SELMI subjacere aliquatenus volo. Quibus auditis, gauisi sunt omnes. Et a∣gentes Domino grates pariter conclamauerunt ANSELMVM adesse & quam, non poterat in corpore degens, jam mundo absentem causam Ecclesiae suae de∣terminasse. Deinde, in laudibus eximij Prinripis demoratum est, ac vt ipse dignitatem Primatus Ecclesiae Cantuariensis humiliari à nullo permitteret po∣stulatus; [ 40] siquidem in hoc, dicunt, consuetudines antiquae & earum confirmatio∣nes, astipulatione totius regni sub magno Rege WILLIELMO factae, necne priuilegia quae his priora existunt ab Apostolica Sede, ipsi Ecclesiae collata cor∣rumperentur, scinderentur, annihilarentur. Adquieuit istis Rex, & jussit ipsa∣rum quo{que} scripta Auctoritatum, quae Ecclesia Cantuariensis habebat, sub cele∣ritate afferri, allata recitari. Quod vbi factum est, intulit. Quid amplius quae∣ritur? Auct••ritates, & priuilegia Apostolicae Sedis & quae in praesentiae Patris & Matris meae, sub testimonio & confirmatione Episcoporum, Abbatum, & Pro∣cerum Regni definita sunt vt quasi de Epistola ANSELMI penitùs taceatur, ego in quaestionem mitterem, ego nouis Ambagibus agitari permitterem? Immo sciat [ 50] THOMAS se aut subjectionem & obedientiam Ecclesiae Cantuariensi ejus{que} pri∣matibus, vt Antecessores sui professi sunt, professurum aut Archiepiscopatui Ebora∣censi ex toto cessurum. Fugat ergo, quod vult. Consideratis ita{que} THOMAS

auctoritatibus quibus Ecclesiam Dorobernensem niti, & circumuallari videbat, spretis Clericis suis, quorum se Consilio credidisse serò dolebat, se contra ipsas Au∣ctoritates nolle stare, sed morem Antecessorum suorum sequendo, & ipsis adquies∣cere, & Ecclesiam ipsam deinceps semper diligere velle dixit, & honorare. Praece∣pit igitur Rex vt professio, quam THOMAS erat facturus in sui praesentia dicta∣retur, scriberetur, sigillo{que} suo, nequid in ea quouis molimine antequam eam pro∣fitiendo THOMAS legeret, mutaretur, seruaretur inclusa. Quod & fa∣ctum est.

Dominica ergo die quae fuit IV. Kl. Iulij conuenerunt, jubente Rege, RI∣CHARDVS Lundoniensis, WILLIELMVS Wintoniensis, RADVLPHVS [ 10] Roffensis, HERBERTVS Norwicensis, RADVLPHVS Cicestrensis, RA∣NVLPHVS Dunelmensis, & HERVEVS Pangornensis Episcopi in Eccle∣sia beati PAVLI Lundoniae pro consecratione THOMAE. Inter soli∣tam ergo examinationem, suo loco professionem, de subjectione & obedien∣tia sanctae Ecclesiae Dorobernensi exhibenda RICHARDVS Lundoniensis Epi∣scopus, qui THOMAM erat sacraturus ab illo exegit. Professio igitur, si∣cut erat sigillata, sibi coram omnibus oblata est, fracto{que} sigillo euoluta & lecta ab eo est ita. Ego THOMAS Eboracensis Ecclesiae consecrandus Me∣tropolitanus profiteor subjectionem, & Canonicam obedientiam sanctae Doro∣bernensi Ecclesiae, & ejusdem Ecclesiae Primati Canonicè electo, & consecrato, [ 20] & successoribus suis Canonicè inthronizatis salua fidelitate Domini mei Regis HENRICI Anglorum, & salua obedientia ex parte mea tenenda, quam THOMAS Antecessor meus sanctae Romanae Ecclesiae ex parte sua profes∣sus est.

Intererat huic officio Prior Ecclesiae Dorobernensis (CONRADVS nomine) & ex Monachis ejusdem loci, quamplures, qui pro hoc ipso quoniam res eos maximè respiciebat, illo conuenerant. Lectam itaque professionem cum à THOMA sibi oblatam RICHARDVS Antistes Lundoniensis accepisset, eam nominato Priori & Fratribus tradidit, dicens; Hanc Fratres & Domini mei in testimonium auctoritatis vestrae Ecclesiae suscipite, & ipsam vobis factam in me∣moriam [ 30] posteritatis, seruate. Deinde à RADVLPHO Cicestrensi Episcopo Dictum in populo est ipsam consecrationem, ex recto, & antiqua consuetu∣dine debere fieri Cantuariae. Et adjecit. Verum quia ipsa Ciuitas, defuncto Patre nostro ANSELMO, nunc quidem Pontifice caret, visum Regi sacratis{que} ordini∣bus regni est atque Principibus, eam hic atque ab hujus sedis Episcopo prae alijs po∣tissimum celebrandam, eo intuitu, ea ratione quod Episcopus Lundoniensis inter alios Episcopos est Decanus Ecclesiae Cantuariensis, & ideo speciali quadam digni∣tate, caeteris anteponendus. Ita ergo in Episcopatum Eboracensem THOMAS consecratus est, suscipiens à Ministro, quod suscipere detrectauit à Magi∣stro. Dum ergo vitae praesenti superfuit, paenitudo hujus facti ab animo ejus [ 40] non recessit, se infoelicem, nec tanti Patris benedictione dignum fuisse pro∣nuncians.

Quibus peractis, praefatus Ecclesiae Romanae Cardinalis, audito Rege, Curiae∣que Regis consilio, Pallium, quod detulerat, Eboracam detulit, ipso{que} Pontifi∣cem ejus inuestiuit, sic{que} Romam redeundi iter repetijt

Inter haec ERVEVS Episcopus Pangornensis (cujus suprà meminimus) ab Ec∣clesiâ suâ, quam olim dimiserat, penitùs translatus est, & nouo Episcopatu, quem Rex & Principes dudum in Heli statuendum, juxta mentionem inde superius factam, decreuerant, inthronizatus. Quod quidem vt adipisci mereretur multâ prece, multis multarum rerum promissionibus, multorum quoque officiorum [ 50] exhibitionibus, vix post obitum strenuissimi Patris ANSELMI obtinere, po∣tis fuit.

Ipso Anno apparuit Stella, quam Cometam quamplurimi nominabant.

Visa est autem in mense Decembri, circa lacteum Circulum, Crinem in Australem coeli dirigens plagam.

In subsequenti Natiuitate Domini Christi, Regnum Angliae ad Curiam Re∣gis Lundoniae pro more conuenit, & magna solemnitas habita est atque subli∣mis. Ipsa die Archiepiscopus Eboracensis, se loco Primatis Cantuariensis Regem Coronaturum, & Missam sperans celebraturum, ad id omninò pa∣ratum semet exhibuit. Cui Episcopus Lundoniensis non adquiescens, Coro∣nam Capiti Regis imposuit, eumque per dextram induxit Ecclesiae, & offi∣cium diei percelebrauit. At cum ad mensam Regis ventum esset, & de lo∣co Sessionis inter eosdem Episcopos dissensio mota fuisset, noluit eos Rex [ 10] audire, sed vtrumque à prandio suo remotum, pransurus hospitia sua prae∣cepit adire. Et quidem quod Episcopus Lundoniensis ita fecit (vt alia taceam) ea ratione vsus est quod & Decanus Ecclesiae Cantuariensis, & item juxta institutionem Beati GREGORII Anglorum Apostoli, tunc prior alterius extitit, quia p••ius eo fuerat ordinatus. Cujus nimirum prioratus gratia, se sub tanta festinatione (vt supra diximus) licèt aliud in populo prèdicare∣tur, in Pontificatum ordinari gnarus expetijt, quemadmodum nobis testa∣ti sunt qui anim ejus absque dubio secreta nouerunt, & ipsemet à me percun∣ctatus familiari affatu asseuerauit. Sed de Sessione prandij Regalis tunc inter [ 20] Episcopos, res ita remansit determinanda, judicio futuri Pontificis Cantua∣riorum.

Per id temporis, acta est causa Presbyterorum Angliae & districtius quàm tempore Patris ANSELMI, à consortio mulierum coerciti sunt. Quam∣plurimi namque illorum ex obitu Patris ANSELMI non modicum exhila∣rati, promiserant sibi, eo de medio sublato, licitum fore quod, ipso su∣perstite, sibi illicitum fuisse condoluere. Sed in contrarium res lapsa est. Rex enim qui plus Deo à multis timebatur, sua lege eos constrinxit, quate∣nùs vellent nollent, Concilij Lundoniensis (quod supra notauimus) saltem oculis hominum fierent executores. At si ipsi Presbyteri deterius agere, qua∣si [ 30] in damnationem & contumeliam ANSELMI pro hoc elaborauerunt, ipsi viderint. onus suum quisque portabit. Scio quippe quoniam, si Fornicatores & Adulteros judicabit Dominus, consanguinearum, ne dicam Sororum vel Filiarum stupratores, non effugient judicium ejus. Nec quod eos ANSEL∣MVS ab illicitis amplexibus prohibuit, vlla suarum iniquitatum excusatio erit; sed nimirum vnusquisque recipiet, prout gessit. Quod si aliquis dixerit ANSELMVM melius fecisse si tacendo toleraret, quod prohibitum in peius pullulaturum fortasse procederet, dicere poterit, diuitem illum Euangelicum qui ad Coenam quam praeparauit, multos vocauit, seruum suum non debuisse ad Conuocandum inuitatos destinare, eo quod contigit simul ne venirent omnes excusare. Et hanc ipsam Euangelij Lectionem tam in consecratione ipsius [ 40] ANSELMI super eum repertam, quàm & in Pallij ejus susceptione in popu∣lo Lectam ea forsitan praesignasse non alienum à veritate est credere. Quoniam poene omnibus quae praedicando docuit vel docendo prohibuit, excusatio ob∣jecta est, & in nullo verbis ejus efficacitèr obtemperatum Legat, qui vult, textum Concilij Lundoniensis & inspectis statutis ejus atque praeceptis, per∣pendat quis eis obediat, quis eorum executor existat, quis non ea quasi ina∣nia ducat. Ecce, vt plurima taceantur, Abbates quidam qui in ipso Concilio pro Simonia depositi fuerunt, ant illas quas perdiderunt aut alias Abbatias, dato praetio per Laicos adepti sunt. Item qui Presbyteri dicuntur siue Ca∣nonici jam tepescente Regis edicto, apud Episcopos suos & Archidiaconos [ 50] infami commercio id effecerunt, vt aut suas quas reliquerant, aut alias, quae magis placeant, spretis prioribus, liberè meretriculas ducant. Ad haec Criniti quos à Patre ANSELMO à Sanctae Ecclesiae liminibus certissimè nouimus

excommunicatos, in tantum abundant tantumq••ue se de Crinium suorum foeminea & ignominiosa longitudine jactitando magnificant, vt qui Crinitus non est, Rustici vel Presbyteri probroso vocabulo denotetur. Caetera horum indignitate non minus indigna, ne eorum amatores, cum mea nihil intersit, gratis offendam, silentio premam. Tantùm dico quia quid futura dies sit paritura nescio; in praesenti scio quam pauci (de saecularibus, dico) inue. niuntur, qui via quam illustris Pater ANSELMVS docendo monstrauit, ad Coenam Domini puro, ac simplici corde properare contendant. Exiuit Angliam semel, exiuit secundò ad modum videlicet praecepti quod Euange∣lico seruo suo Dominus fecit. In quibus exitibus quod ingentem multitudi∣nem [ 10] predicando, admonendo, castigando Coenae Dominicae de alienigenis introduxerit, nos qui itineris ejus & laboris comites fuimus omni remoto ambiguo scimus. Auertat igitur Omnipotens Deus ab illis vocatis, ad quos adducendos primò missus est, sententiam quam idem Dominus intulit, dico scilicet vobis quod nemo jurorum illorum, qui vocati sunt gustabit coenam meam.

His ita digestis, praesens opus, cui quidem, vt operam darem, sincera dilectio quam erga beatae memoriae Patrem ANSELMVM superna pietas mihi indigno concessit habere, Maxima inter alias causa fuit, fini addicam. Prius tamen, & ab ijs qui modo sunt, & ab eis qui post nos filij Ecclesiae [ 20] Cantuariensis, id est, Dorobernensis (Deo donante) futuri sunt, paucis petitum iri precamur, ne nobis, qui ista scripsimus, quasi in nihili labo∣rauerimus, ipsi succenseant, judicantes fortassis apud se, ea quae gloriosum & magnificum Patrem LANFRANCVM suo tempore constant fecisse ad tuen∣dam conseruandamq••ue nominatae Ecclesiae dignitatem satis sufficere, & su∣perabundare. Et nobis vtique de illis quae ipse fecit (quantum quidem ad ne∣gotia spectat, quorum gratia illa fecit) nullum aliud quam illorum judi∣cium est vel aliquando fuit. Vnde vt tantum onus scribendi assumeremus, quasi nostro opere, opera ejus aliquatenus fulcire cogitauerimus, amentia esse videtur, in mentem alicui cadere; praesertim cum nostra, quae illis [ 30] continuantur, non nisi per illa robur vnde subsistant salua rerum quas de∣scripsimus veritate sortiantur. Attamen (quod pace omnium dictum est) quaeso accipiatur non parùm ad exterminandum scandalum quod Eboracenses super ipsam Ecclesiam mouerunt & confirmare nisi sunt, vt de alijs taceam, ipsa Epistola profuit, quam piae recordationis PASCHALIS Papa, GI∣RARDO Pontifici Eboracensi de professione quam Episcopo Cantuariensi facé∣re debebat pro ANSELMO direxit. Siquidem, eadem Epistola Cantuariae cum sigillo Papae remansit, quam GIRARDVS, vt vir in Ecclesiasticis Disciplinis educatus, illius Auctoritatis praecepto non egens, factam in Epi∣scopatu professionem ANSELMO (sicut mentio inde superius habita de∣clarauit) [ 40] interposita fide sua, firmauerat. Textum autem ipsius Epistolae hic (vt omnibus qui legere vel audire ista dignantur, innotescat) sub¦scribemus, & eum in laudem nominis Dei terminum hujus operis con∣stituemus.

PASCHALIS Episcopus Seruus Seruorum Dei, Venerabili fratri GI∣RARDO Eboracensi Episcopo, Salutem & Apostolicam benedictio∣nem.

Quamquam praue aduersus nos, immò contra Matrem tuam San∣ctam Romanam Ecclesiam, te non ignoremus egisse, praesentibus tamen lite∣ris, [ 50] tibi mandamus vt professionem tuam venerabili fratri nostro ANSEL∣MO Cantuariensi Episcopo facere non negligas. Audiuimus enim THO∣MAM

quondam Praedecessorem tuum, ex hac eadem re contentionem mouisse, & cum, in praesentia Domini ALEXANDRI Secundi Papae ventilata es∣set ex praecepto ejus, diffinitione habita, post varias quaestiones LAN∣FRANCO Praedecessori suo & Successoribus suis eandem professionem fe∣cisse. Vnde & nos quod tunc temporis definitum est, Volumus (Auctore Deo) firmum, issibatum{que} seruari.

Datae Beneuenti pridie Idus De∣cembris.

[ 10] Hinc igitur & in omni opere suo laudetur ipse, & benedicatur, qui idem in se manens innouat omnia, transfert regna, & quem vult super illa con∣stituit, viuans & regnans ante & vltra omnia saecula DEVS. Amen.

Explicit Liber Quartus Historiae Novorum in Anglia.

Notes

• * 17.1

  l. inebriati.