General and rare memorials pertayning to the perfect arte of nauigation annexed to the paradoxal cumpas, in playne: now first published: 24. yeres, after the first inuention thereof.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 GEORGII GEMISTI PLE∣thonis ad Principem Theodorum de Rebus Peloponnes: Oratio Posterior: GVLIELMO CANTERO, Interprete.

[illustration]

Elisabetha Regina

CVm in Naui Gubernator, om∣nia pro suo solet arbitrio dirigere, quae ad vectorum Salutem pertinēt: Tùm in Exercitu, Dux, quae ad Mi∣litum victoriam. (Alioqui nec ve∣ctoribus, nec Mi∣litibus, vel tantil∣lo tempore res rectè procederent, nisi ab Vno vtrae{que} vi∣ro regerentur: & apertissimè, maxi∣mis in periculis, Monarchiam, si∣mul tutissimam & vtilissimam deprehendimus:) Veruntamen, et in Naui Licere videmus * 1.1 Vectorum alicui, qui consilio suo communem videatur Salutem iuuare posse: et in excercitu, Militi similiter: il∣li quidem apud Gubernatorem, huic autem ante Ducem, quae in mē∣tem venerint exponere. Illis porrò cùm audierint, vel arripere Li∣cet consilium, vel benignè et sine acerbitate reijcere. Siquidem non iniquè ferendum est, Siquis in Periculo communi, Salutis publicae curam ad se quo{que} nonnihil arbitretur pertinere. Enimuerò hac quoque in Gente nostra, atque Vrbe, tibi quidem, vir Clarissime, totius est rei cura commissa: per{que} multorum maiorum, Regum, Patris{que}, etiam Regis, manus, haec ad te deuenit nostrae Regionis haereditas: in qua ti∣bi omnia, prout tibi ac nobis videantur profutura, Licet omniū ple∣no consensu disponere. Cum autem tuae quidem sic se res habeant, nostrae autem in magno versentur discrimine: (Siquidem, vndique no∣bis,

Terra Mari{que} tenduntur* 1.2 Insidiae: adeóque Domi etiam à Barba∣ris simul & Gentilibus, maximè autem à vicinis istis Barbaris, qui etiam reliqui Dominij maximam ac potissimam partem nobis ademe∣runt: & Parapamisadae origine cum sint, & obiter ab Alexandro Philippi F. deuicti, cum is ad Indos tenderet, à nobis nunc, tanquam Graecis, longo quidem pòst tempore, multiplices autem horum poenas expetunt: Cum{que} longè praestent viribus, extrema nobis quae{que} sem∣per minantur.) Cùm igitur haec ita se habeant, non absurdè mihi fac∣turus videor, Si, cùm de Salute communi paulo melius fortasse, quàm caeteri, sentire videar: ad te, Principem nostrum, accedam, que{que} tibi simul et nobis omnibus existimem Salutaria fore, subijci∣am.

Illud autem primùm à te petam,* 1.3 si forte non Totus Sermo vo∣luptate sit conditus, verùm aliquid etiam subsultet asperius, vt me praestantiora & vtiliora patiaris incundis praeferre. Nam ne Me∣dicos quidem video, cùm Salus aegrotantium agitur, vel acerbissimis cibis, potibus, & Pharmacis alijs abstinere: Contráque, Coquos ple∣run{que}, obsoniorum Voluptate, corpus etiam corrump••re. Adeo non semper quae iucunda, sunt vtilia: verùm iuuant etiam acerbissima.

At{que} hoc primum est existimandum, nec priuatis hominibus, nec Re∣buspub. vel in maximis difficultatibus, de meliori fortuna esse despe∣randum. Siquidem permulti sunt in integrum restituti. Nam & Tròiani, qui cum AEnea, capta à Graecis patria, in Italiam sunt ex Phrygia delati, ita prosperam deinde sunt experti fortunā, Vt, cùm Romam paulò post vnà cum Sabinis, de Lacedaemonijs profectis, pari iure permistis, incoluissent, ab hoc principio maximum pariter & praeclarissimum obtinuerint Imperium. Et Persae, post Alexandri Graecorum{que} dominium, Cùm à Romanis esset euersa Macedonum potentia, non leuiter & ipsi Parthorum ope suas recuperarunt Vires: sed vt etiam contra Romanos, qui tum erant potentissimi, bellum gesserint: & vt nonnunquam superati fuerint, ita postremò splendi∣dam reportarint victoriam: ex eáque multis annis Tributum quoque Romanis imperarint. Quocirca nec nos decet nosmetipsos abijcere, vel de Salute desperare: Sed cùm & ipsi post has aerumnas meliora speremus, illud etiam omni diligentia considerare, quibus modis ad SECVRITATEM aliquam res nostrae reducantur, & melio∣rem pro facultate nostra statum nobis comparemus. Vt autem melio∣rem sibi statum vel Ciuitas vel Gens aliqua firmiter, (quantùm qui∣dem res humanae ferunt,) comparet, non alia res efficit, quam REI∣PVBL: EMENDATIO.

Nulla siquidem alia Ciuitatibus est vel faelicitatis vel infaelicitatis causa, quàm Resp. rectè vel secus constituta. Quòd si qua Casu rectè se Ciuitas habeat, id firmum non est, ac leui de causa potest immutari. Plerunque autē, vel bona † 1.4 Rep. conseruantur & crescunt Ciuitates: vel contrà, corrupta, & ipsae col∣labuntur

ac pereunt. Nam & communiter Graeci non antè la∣tissimè patentem obtinuerunt gloriam, quàm Hercules Amphitryonis F. Iniustitia Sublata, bonam Reipublicae constitutionem, virtutisque studium ipsis conciliauit.

(Siquidem ante Herculem quidem non val∣dè fuit celebre Graecorum genus, cui Danai, & Cadmi, ex Barba∣ria aduenae, imperarent: post Herculem autem, multas Graeci mag∣nâs{que} tùm à Graecis, tùm à Barbaris retulerunt victorias:) & Lace∣daemonij non antè vel Graecorum facti sunt Principes, quàm à Ly∣curgo praeclaram illam Reip: constitutionem acciperent: vel Principa∣tu pulsi exciderunt, quàm eandem negligerent, ac tum sibi Maris im∣perium vindicarent, qui terram eatenus tenuerant: tùm equitatu mi∣nimùm valerent: quem vt alebant ditissimi qui{que}, ita belli tempore, alijs, cum armis qualibuscun{que} tradebant: tùm sociis non clementer am∣plius imperarēt. Quocirca sunt à Thebanis deuicti, ductu Epaminondae, qui Doctrinam * 1.5 Pythagoricam non segniter perceperat. Philippus quo{que} ab hoc Epaminonda, cum Thebis Obses degeret, institutus, Graecorum Princeps euasit: nec non eius F. Alexander, cùm Philippi patris, tum Aristotelis insuper institutione, & Graecorum Imperium, & Asiae Reg∣num superatis Persis sibi comparauit. Quinetiam Romani ad maxi∣mum Principatum, Reip. bonitate peruenerunt: nec prius res illorum labi coeperunt, quàm Remp. immutassent. Saraceni deni{que} isti olim qui∣dem parua quaedam erant Arabum pars, & Ron••nis ferè parebant: Postquam verò mutata Rep. leges quasdam ferri sibi passi sunt, quae vt non ad aliud quicquam, saltem ad Ciuitatum augmentum & belli∣cas victorias viderentur conducere: Primùm Gentilium Arabum nacti sunt Imperium, deinde Romanorum dominio maximam & potissimam ademerunt partem: tum Africam sibi adiecerunt: postremò Persas in suam redegerunt potestatem. Sed & aliae Gentes aliquot, horum vten∣tes moribus & ritibus, foelicitate frui videntur. Atque adeò isti, qui nobis plurimùm praestiterunt, Barbari his vtentes legibus maxima po∣tentia polluerunt. Eodem ferè pacto, si quis reliqua consideret, & Gen∣tes & vrbes reperiet ex bonis vel malis Rebuspublicis, recte se vel se∣cus habuisse. Quare, si hoc videbitur considerandum, quibus modis tùm ad Salutem perueniamus, tùm potiorem statum nobis comparemus: Emendanda duntaxat est Respublica, prauis institutis in rectiora com∣mutatis.

Iam, cùm sint multa quae Rempub. constituant, eam{que} singu∣la vel meliorem vel peiorem efficiant, nimirum quae plurimis & potis∣simis constabit melioribus, proba futura est Respub. quae ijsdem pe∣ioribus, improba. Ac primùm, quia Rerump. tria sunt genera, Mo∣narchicum, Oligarchicum, & Democraticum: Plures{que} item singulo∣rum species, quibus vel corrigitur vel corrumpitur Resp. Prudentissi∣mi sanè qui{que} Monarchiam, Consultoribus optimis et legibus probis,* 1.6 ijs{que}

ratis vtentem, cunctis praetulerunt.

* 1.7Ac de Consultoribus quidem, primùm, Eruditorum hominum lauda∣tur moderata Copia. Nam & vulgus, quoniam difficulter inter se intelligunt, multos{que} habet indoctos, temerarios plerun{que} fert calculos: Et qui paucissimo constant numero, cùm Priuatim sectentur Lucrum, praua dant ferè Consilia.

At qui simul & moderato numero fuerint, & non indocti, cùm vt alius aliud consideret, atque in medium pro∣ferat, ita Communi vtilitate communiter ducantur, optimi erunt ac certissimi Consultores.

Deindè hoc requiritur, vt mediocri sint fortu∣na, nec vel ditissimi vel pauperrimi: siquidem illi, prae diuitiarum stu∣dio, nihil ferè suadent aliud, quàm vnde Lucrum ipsis aliquod proue∣niat: hi, prae inopia, nihil spectant aliud, quàm vt Necessitati sub∣ueniant suae. At qui se mediocriter habent, Communem potissimum Sa∣lutem curant. Ac de Consultoribus quidem, hactenus.

* 1.8Leges verò, probae sunt, vt vno verbo dicam, quae sua singulis, tùm in Vrbe, tùm in Gente quauis, officia definientes, alienis negotijs vetent se immiscere.

* 1.9At{que} in omni ferè Ciuitate, Primum & maximè Necessarium est, et Numerosissimum, Rusticorum genus: Agricolarum videlicet, Pastorum, qui{que} alij Terrae fructus proprijs manibus colligunt. Alterum est Opisi∣cum genus, Mercatorum, Institorum, & similium: quod primis illis ac reliquae Ciuitati inseruit:* 1.10 dum Opifices quidem Supellectilem huma∣nae vitae necessariam,* 1.11 in medium producunt: Mercatores autem, quae singulis Regionibus vel desint vel supersint, de vna in aliam trans∣ferendo Exaequant: & quoniam alij suis coguntur rebus vacare, ipsi hanc Prouinciam suscipiunt:* 1.12 Institores deni{que}, de Rusticis quidem, vel Mercatoribus emunt vniuersa: requirentibus autem singulis, quando∣cun{que} & quocun{que} velint numero,* 1.13 diuendunt. Nonnulli etiam corporis vires elocantes, nunc his nunc illis ministerium exhibendo victitant. Postremum est Principum genus,* 1.14 qui vel Vrbem, vel Gentem totam con∣seruant, at{que} custodiunt. Quorum, vt supremus est Rex,* 1.15 ita post illum, alij alias Vrbis vel Gentis sortiti partes, ritè conseruant. Cùm enim hoc omnibus persuaderi nequeat, aequitatem abs{que} iniuria sectandam esse, nec tendendas cuiusquam bonis insidias: Nonnulli autem, vel primi vel secundi generis, omissis operibus suis, aliorum inhient laboribus: Contra hos, instituti sunt, ex amicis quidem, Iudices,* 1.16 & reliqui Prae∣fecti: ex inimicis verò, Milites,* 1.17 & horum Duces. Quibus, cùm tan∣quam publicae intentis custodiae, aliundè suppeditanda essent necessaria, Tributa Rusticis, in Dimensum Publicorum Custodum, imperata sunt: Merces pariter et Praemium Custodiae futura.* 1.18 Atque haec Tributorum est origo.

Cum porrò, tria haec prima sunt hominum in vrbe genera, propria quaedam singulorum esse debent officia: quae quidem proba Lex obire

quem{que} iubet, nec inter se confundere. Principes igitur nullum sube∣ant Ministerium, quandoquidem Imperio maximè contrarium est mi∣nistrare. Sunt autem inter Ministeria, cùm alia quae recensuimus, tum Institoria & Mercatura. At Prin••ipem i••bet Lex, nec Merca∣turam nec Institoriam facere, nec aliud quicquam non liberale tracta∣re. Similiter à Vulgo secernantur Milites; ac Seruatores à seruandis: & illi quidem ab omni Collatione liberi Militent, ac Populum tuean∣tur•• Hi verò suas res agentes idonea, simul nec grauia Principum & Militum delectorum Dimenso, Tributa pendant. Maior verò pars Ex∣ercitus & potior, Ciuium sit ac domesticorum, non Peregrinorum: si∣quidem raro fidi sunt Peregrini, multis{que} mutationibus: interdum pro Seruatoribus at{que} Custodibus hostes existunt. Domestici verò si rectè curentur, magis firmi sunt at{que} fidi. De Rusticis autem pleri{que} mili∣tiae assueti, per coniugationes diuidantur, eorum{que} alterutro communi∣bus ferè laborante sumptibus, vicissim alter laboret, alter militet: sic vt pariter et familiae suae curam & Salutis Communis ijdem, quantum fieri possit, gerant. Separentur autem in exercitu Pedites ab Equiti∣bus: Peditibus quidem in Turmas sub Ducibus, Equitibus autem in Alas sub Magistris relatis, quò confestim possint, vbicun{que} fuerit o∣pus, ordine adesse. Neque simul vtrae{que} Copiae, Terrestres ac Naua∣les, cogantur: verùm alterae semper, eae{que} * 1.19 Si id Vrbis & Gentis at{que} etiam Regionis patiatur Natura, potiùs terrestres: ne cum vtris{que} si∣mus inferiores, neutros vincamus. Ac praestat longè * Terrestribus Co∣pijs in militum ac Ducum virtute, quam Nautarum ac aliorum homi∣num † 1.20 vilium arte fiduciam ponere: ac terra potitos, indidem necessa∣ria nancisci, quàm peregrè petere: relictis{que} Mari proximis locis, nisi cogat extrema necessitas, soli cum vicinis bello vacare: quàm pluri∣bus, tùm cum vicinis, tùm cum exteris. Iam c••m Tributorum tria sint minimùm genera, Primum Seruitus, deinde certa siue pecuniae, siue aliarum rerum summa, tùm quaedam rerum nascentium pars: Gra∣uissimum quidem Tributi genus est Seruitus, quippe quod non opes arripiat, sed corpora: nec paruam ipsis praebet exactoribus molestiam, quorum praesentiam quotannis requirit: certa verò summa, praeter ser∣uitutem, magnam etiam habet inaequalitatem, dum & necessariò pen∣ditur, et saepènon pro opibus: quando nec facilè sit opibus cuius{que} Tri∣butum exaequare, nec singulorum opes eandem semper obtineant mag∣nitudinem. (Eadem quidem per partes quotannis saepiùs à pluribus ex∣acta, longè maiorem difficultatem parit.) Rerum autem nascentium quae∣dam pars cùm seruitutis minus habet, tùm quouis alio Tributo, tan∣tundem quod efficeret, multo leuior est, ipsa temporis ratione, (quan∣doquidem, quo tempore fructus à singulis colliguntur, de ipsis petitur fructibus:) nec non aequalitatem habet maximam, dum quis{que} pro opi∣bus persoluit: quo fit, vt optimum sit hoc Tributum, cùm & leuissi∣mum

sit, vt diximus, & aequissimum: &, si cum aequitate exigatur, Reipubl. vtilissimum.

Quae porrò aequitas hîc locum habeat, hinc licet animaduertere. Ter∣rae fructus tria potissimùm requirunt, Operas, Sumptus operis prae∣bendos, (vt boues, vineas, Armenta, et similia) & horum Custodiam. Quapropter etiam Tribus iure debentur, Operis, sumptuum Dominis, ac deni{que} Custodibus vniuersorum et Seruatoribus, quos Reges, Princi∣pes, alios{que} Praefectos diximus.

Rustici ergo, qui suis laborant sump∣tibus, cùm liceat ipsis quocun{que} loco, terram quouis pacto colere, dua∣bus fruentes partibus, altera operis, altera sumptibus debita, Tertiam Reipubl. et Custodibus vniuersorum praestent: omni alia Collatione qua∣cunque omni{que} ministerio vacantes.

At{que} hoc sit iustissimum Tribu∣tum, Praemium simul ac Dimensum publicis ministris futurum. Ac de Tributis quidem hactenus.

Viuendi porrò ratio, cùm reliquorum Ciuium, tùm Praefectorum ma∣ximè, non sumptuosa, sed moderata sit: sic vt peregrinas quidem ve∣stes et nugas alias negligant: ad Bellum autem sint omnes compositi, qui{que} huc pertinent apparatus, diligenter procurent: quos quidem, c••m aliò sumptus transferuntur, diminui oportet ac deteri.

Terrae fructus nemini liceat, quocunque velit, nisi alteram par∣tem pro vectigali pendat, euehere. Ad socios quidem, euehere liceat. Sin quis ferro, vel armis, vel alia re necessaria velit mutare, nihil pendat.

Moneta nec improba nec peregrina vtamur: ne videamur etiam pra∣ua & aliena vti Republica. Siquidem non paruum in Republica mo∣mentum habet Monetae ratio.

Sontes ne Barbarico more mulctentur, vt post mulctam minimùm deinceps peccent. Nam qui videntur insanabiles esse, eos de medio prae∣stat auferentes, animam corpore liberare, qua non recte nouit vti: quàm illos mutilantes, hanc tùm corpori mutilo at{que} inutili, tùm re∣liquae Ciuitati alligare.

At{que} hae quidem probae sunt Reipubl. Leges, aliae{que} similes: Caput autem horum est omnium, de Deo rectè & publicè et priuatim sentire, maximè autem haec tria: Primùm, esse Deum quendam praestantissi∣mam omnium Naturam: deindè, hunc & homines curare, et res om∣nes humanas tùm magnas, tùm paruas regere: tùm arbitrio suo cun∣cta illum rectè iuste{que} semper administrare, nusquam ab officio defle∣ctentem, vel alia de causa, vel hominum donis delinitum, quibus non indigeat. Quae cùm ita se habent, consequitur illud, vt in cultu sa∣cra donaria{que} modo & pietate adhibitis offerant, velut inde bonum omne proficisci fatentes: nec vel minùs praestantes, aut duarum, aut alterius saltem duarum impietatis formarum opinionem sibi compa∣rent: vel nimio sumptu, & priuatas domos & Rempubl. perdentes,

quasi donariorum quicquam proficeret magnificentia: nec amplius quid offerre, sed redimere visi, tertio se impietatis generi obstringunt. Has demum sententias publicè priuatim{que} confirmatas, necessariò vir∣tus & honesti omne studium sequitur.

At vitium quoduis et maxima mortalium peccata, de contrarijs nas∣cuntur sententijs. Semper enim existunt nonnulli prauis opinionibus imbuti: & vel nullum esse prorsus Deum arbitrantes, vel vt sit, res tamen humanas negligere: vel deni{que} vt sit atque curet, corrumpi ni∣hilominus posse, sacris{que} ac donarijs delinitum, nonnunquam ab officio deflectere.

Ab his enim duabus inter se contrarijs de Deo sententijs, tanquam fontibus, duo procedunt vitae genera, plurimùm inter se dissidentia: quorum alterum virtutem vel solum, vel summum ponit bonum, alte∣rum Voluptatem.

Etenim cùm Hominis natura, partim Diuina sit, partim huma∣na, (quod omnibus & Graecis & Barbaris vel aliqua praeditis mente visum fuit) Diuinitatem quidem Animo, humanitatem autem ex∣primente Corpore. Qui quidem Diuinitatem Ducem secuti, cùm re∣ctè de cognata natura senserint, tùm ad virtutis normam vitam om∣nem direxerint, Boni sunt omnis inter homines Auctores: qui verò mortali ac ferina parte ducti, cùm de Deo secus senserint, tùm ad voluptatem retulerint omnia, magnorum contrà sunt Auctores Malorum.

Inter hos Medij sunt, & qui Gloriae student, & qui Diuitijs: cùm simulacrum illa sit virtutis, hae voluptates concinnet.

Et in eorum quidem numero, qui virtutem sunt amplexi, cùm alij saeculis omnibus extitere, tum Amphitryonis F. Hercules, quem dixi∣mus bona reipubl. constitutione virtutis{que} studio Graecis conciliato, ce∣leberrimos illos reddidisse, cùm sibi primùm ipsi virtutem crebris la∣boribus & certaminibus comparasset: Lycurgus item Lacedaemonius, qui fratre Rege sine liberis mortuo, cùm Coniunx, quae graui∣dam se norat, ad ipsum se, fetu abolito, Regnum vnà cum Matrimo∣nio delaturum recepisset, re non concessa, quoniam Iustitiae repugna∣bat, fratris{que} filio tum vita conciliata, tum paterno dominio restitu∣to, aliquanto pòst tempore Legislator à suis constitutus, praeclara illa Reip. constitutione introducta, celeberrimam ipsam vrbem cùm inter Graecos tùm inter Barbaros reddidit: Alexander quoque Rex Ma∣cedonum, qui per virtutem simul & animi magnitudinem, Graecorum Princeps effectus, ipsis pariter & Macedonibus, Asiae comparauit im∣perium:

Nec non inter Barbaros, Persa Cyrus, qui Persas suos virtute pro∣pria cùm tyrannide M••dorum liberauit, tùm & horum & Asiae reli∣quae dominos constituit.

In altero verò numero cùm alij recensentur, tùm Alexander Troia∣nus, Priami filius, qui in Dearum iudicio, vitae{que} generum electione, tùm Iunone contempta, virtutis Praeside, tum Auctore gloriae Miner∣ua, Venerem voluptatis Deam praetulit. Quapropter neglectis tùm Regno à Iunone concesso, vita cum virtute et foelicitate coniuncta: tùm à Minerua oblata victoria bellica, vita gloriosa: Helena verò Lacaena Tindarei F. Menelai Atridae coniuge, praemio tam iniqui iudicij accepta, tanquam voluptatis colophone, vt corpore omnium pulcherrima, sic a∣nimo turpissima & adultera, cum hac sese simul & Patriam pessun∣dedit. Sardanapalus item Assyrius, qui per Mollitiem et luxum, Asiae Imperium Assyrijs quidem suis ademit, Medis autem concessit: Nec non de Romanis Nero, qui cùm alijs grauibus ac nefandis perpetratis, tùm occisa matre, seipsum quo{que} tandem malum malè perdidit.

Nam Patriam cupiebat quidem, sed prae Romanorum virtute, nondum pote∣rat euertere. Ac saepè plures existunt huius generis, tum inter Princi∣pes, tùm inter Priuatos, alij grauiùs alijs peccantes: in his etiam illi, qui Iustitiam quidem et Veritatem & Bonum Commune pro vm∣bris ducunt, auro autem & similibus inhiant: foelicitatem quidem in vestibus, auro, argento, luxu{que} quotidiano ponentes, Propriam vero simul & liberorum, et Patriae totius Libertatem, ac SECVRITA∣TEM negligentes. Quidam etiam donec auro & similibus, res ca∣ret, ac per se consideratur, vehementissimè Iustitiam & Veritatem defendunt: Sed simul atque vel aurum, vel Auri quid simile micuerit, mox & lingua ligatur, & os obturatur, ac de Iustitia quidem silent: Ad contraria verò, omnis illa conuertitur vehementia.

Siquidem ab his & huius generis hominibus, cum reguntur Respub. semper sunt infoe∣lices, quando ne probissimae quidem latae leges habentur ratae, sed om∣nia temerè permiscentur.* 1.21 Non enim tantùm probas leges requirunt Respubl. sed etiam ratas: quales quidem per virtutem Principum ex∣istunt: quam, tria praecipua Pietatis genera diximus consequi.

Postquam autem alia re nulla, quàm Salute, nunc indigemus, (non enim nos latet, quò res ex amplissimo Romanorum Imperio deuene∣runt, quibus duae tantum in Thracia relictae sunt vrbes, et Pelopon∣nesi pars aliqua, ac si qua restat etiam Insula,) Salutem autem Ciui∣tatum duntaxat è proba Republ. diximus proficisci: Respubl. nobis & legibus praestantissimis et Moderatoribus quàm fieri poterit optimis erit emendanda. Etenim quantò res nostrae peiori sunt loco, & infir∣miores cum potentioribus hostibus committimur, tanto magis Rem∣publ. potiorem decet nos opponere, quae reliquorum exaequet imbecil∣litatem.

Quibus autem rationibus optima constituatur Respub. iam diximus:

potissimis quibús{que} & ad rem praesentem maximè pertinentibus expo∣sitis, ijs{que} non valdè difficilibus. Quae enim res ex vnius voluntate

effectum suum vel sortiuntur, vel amittunt, non debent pro valdè dif∣ficilibus haberi. Vnius porrò voluntatem, tuam potissimùm iudico. Ete∣nim si tibi, qui Princeps noster es, & maxima polles potentia; praecla∣rae alicuius rei gerendae Deus amorem inspirauerit, cùm virtutem at{que} honestatem exactè secteris, non difficulter hae res constitui poterunt, nec ampliùs erit de salute nostra desperandum. Siquidem in hoc posita omnia sunt, ex eo{que} vel Salus nostra, vel Pernities dependet. Etenim si quam rem praeclaram & magnam cupias gerere, nihil vel praeclarius vel maius tùm Salute Gentis, tùm Regni SECVRITATE facilè repereris.

Haec autem non nisi probae Reipubl. constitutione parantur. Ea porrò non alia ratione, quàm quae modò fuit à nobis exposita, componitur: quam{que} omnes vbi{que} laudatae sunt Ciuitates secutae.

Ac si duntaxat ip∣se volueris, & hoc fueris animo, nullo negocio socios operis inuenies: probiores quidem primos muneribus destinans, reliquos autem benefa∣ctis & mulctis corrigens:

ac duobus his, tùm cupiditate bonorum, tùm contra peccantes ira rite vsus.

Siquidem nec absentia bona cuiquam li∣cet adipisci, nisi cum labore desideret: nec praesentia seruare, nisi ra∣tioni ira obtemperet.

Ac Reipubl. Constitutionem, si videtur, à Consultoribus ordire:* 1.22 e∣os{que} tibi cùm alijs, tùm numero instructissimos, quemadmodum praece∣pimus, constitue. Siquidem hinc aequum est incipere: cum{que} maiori par∣ti visum quid fuerit, ita demùm rerum mutationē & emendationem ag∣gredi. Ne{que} illos lateat, quanto res nostrae versentur in discrimine, quantum{que} salutis indigi simus: nec eam nisi emendata Republ. possi∣mus consequi. Nam & qui aegrotant, si consueta viuendi ratione lae∣duntur, non aliter sanantur, quàm cùm hac omissa, commodiorem deli∣gunt.

Deindè, maiorem exercitus partem expurga: diuisis bifariam Pelo∣ponnesijs: in Militantes, & Collationem pendentes, prout singulorum feret ratio: sic, vt non ampliùs ijdē simul et Militent et pendant. Etenim nec teipsum pariter et gentem seruare poteris, nisi hostes deuiceris:

nec hostes deuincere, nisi exercitum potiùs beneuolum & animosum, quàm copiosum habueris. Difficulter autem, pendens Exercitus, beneuolen∣tiam simul & animos conseruat: sed vtrum{que}, ferè, perdit.

Praefecti quo{que} secernantur à Mercatoribus:* 1.23 & cunctis quidem im∣peretur, ne Mercaturam vel Institoriam deinceps exerceant: sed se pro Praefectis gerant, Reipubl. custodiam et salutem procurantes, non ser∣uilia obeuntes officia, & quidem nequam seruorum, qui ponderibus iniustis & quacun{que} re alia miseros Rusticos damno afficiunt. Sin e∣tiam de Mercatoribus aliqui fuerint ad Magistratus euecti, ij vel re∣licta Mercatura, si fuerint idonei, munere fungantur: vel loco moue∣antur. Oportet enim haec secerni, non Praefectos cum Mercatoribus per∣misceri, nec Milites agros colere, nec Rusticis communem salutem com∣mitti:

quae sunt omnia Reipubl. prauissimae, quae{que} nihil vnquam mag∣num vel praeclarum gesserit. Enimuero nec Asinis ad Equorum vti∣mur opera, nec Equis ad Asinorum: adeo{que} nec Equis ijsdem ad om∣nia, verùm alijs bello, alijs ad sarcinas. At hoc discrimen, in homi∣nibus multo magis obseruandum erat. Tributis quo{que} multis istis, cre∣bris, & inaequalibus sublatis, illud omnium loco repone, quod rerum nascentium Tertiam diximus aequissimè complecti partem, leuissimum pendentibus & Reipublicae vtilissimum idem futurum. Nam propter hoc Tributum, nec temerè quis aufugiet, nec ab exactoribus iniuriam accipiet, dum illi pendentibus quamplurima volunt attribuere, quo vi∣delicet simul Tributum crescat. De his autem Hilotis, primùm tuae familiae, quot videbitur opus, selige: reliquos deinde Praefectis et Mi∣litibus primarijs, quanto voles numero concede.

Tum verò cogantur singuli pro Hilotarum asscriptorum numero Clientes alere, seruos vide∣licet militares: ne pecuniam publicam temerè profundant: quae{que} hostes in votis habent, vt Salutis Communis impensae turpiter dissipentur, ip∣si videantur procurare.

Haec quo{que} Naturae consideres licet Exempla.§ 1.24 Aquila Rex quidem est Auium, & Iòui fuit olim consecratus, minime tamen varias aut ful∣gentes habet Alas. Pauo contrà varius quidem est & fulgens, sed mi∣nimè Regia natura. Plures{que} Aues aliae Pauone longè viliores, colo∣rum sunt varietate distinctae. Quare videtur, qui vestibus praetextis ac similibus * 1.25 superbit, tanquam Pauonis pulcritudine gloriari. Iam il∣lud specta, sitne honestius ac iucundius, huc praecipuè tendentem, & bello quantùm licet consulentem, moderato tùm vestitu, tum reliquo viuendi modo, hostes quidem contemnere, de Imperio autem ac Regno Securum esse: an veste praetexta inuolutum, tremere, et hostes metu∣ere. Quòd si porrò Pastores essetis, vtro modo lac impenderetis? Vtrùm partem quidem alteram ipsi consumeretis, altera verò canes robustos a∣leretis, qui à ferarum insidijs Ouile defenderent: vt eo conseruato tùm Pastores esse, tum fructibus diù frui possetis: an hoc neglecto, partem quidem alteram ingurgitaretis & vestimenta prolueretis, altera verò, Canum robustorum loco, Maelitaeos catellos & vulpes aleretis, aut Vr∣sos, vt voracissimas Bestias, ita parùm intentas custodiae?

Huc igitur omne studium conuerte, nihil omittens ne{que} praetexens, siue quid aut priorum Regum alicui, aut ipsi tibi aliter olim fuit vi∣sum, siue quibusdam non est res placitura: sed cùm omnia mouens, tùm nihil non ad Communem salutem pertinere visum tentans,* 1.26 quando ne Medici quidem sua semper possunt seruare decreta, sed cum omnia mouent, tum nihil ad sanitatem pertinens omittunt, ac secant etiam, vel vrunt, manum{que} interdum vel Pedem insuper ob salutem totius cor∣poris

abscindunt. Horum siquidem ipse quaedam, si videbitur, cum li∣ceat, perages: nonnulla ab Augusto Imperatore, & Patre, Salutis Publicae causa postulabis. Neque tibi ille difficulter ea concedet, cùm huc spectare cognouerit, Ingenium simul & Impetum diuinum admi∣ratus. Caeterum his, quae maximè & proximè videntur ad Salutem tendere peractis, reliqua sine vlla difficultate deinceps, quaecun{que} ad Reipubl. virtutem & ornatum pertinent, assequeris: ac tandem op∣timam omnino Rempubl. nobis constitues. Quanto quidem maior tibi à nobis habetur honor, tantò etiam iacturam fore credes maiorem, si quid secus euenerit. Enimuerò te potissimùm Salutis Communis decet curam gerere, nihil Cunctantem, nec differentem. Siquidem nec licèt cunctari, cùm sit prae foribus periculum: nec alioqui tale negoti∣um conuenit differre. Nec imperitè videtur He∣siodus dicere:

SEMPER AT IGNAVVS CVM NOXIS PRAELIA MISCET.

Notes

• * 1.1

  The man•••• how a Subi•••••• m••y dutifully ••••y his mynde, in Matt•••••• b••••••e, or aboue hi•• Ch••rge and go∣uer••m••••t.

  Cicero his wo••d•••• to the li••e int••nt may a••tly h••••ew••th be conf••••••••••••

  Te ipsum 〈◊〉〈◊〉 l'ansa 〈◊〉〈◊〉 an∣quam non ••••es consi••••o, quo 〈◊〉〈◊〉 plurimū: ••ami 〈…〉〈…〉∣ni•• G••be••••••••o∣res in m••gnis ••empe••ta••ibus, à ••••ectorib••s ad∣m••neri sol••nt) hunc tuum tan∣tum appara∣tum, tam{que}, prae∣clarum ne ad nihilum recide∣re patiare. Tempus habes tale, quale ne∣mo habuit vn∣quam. Hac gra∣••itate Senatus, h••c studio E∣questris Ordi∣nis, hoc ardore Pop. Ro potes in perpetuum me••u & peri∣culo Rempub. liberare.

  Cicero: Phi∣lippica. 7.
• * 1.2

  Vide supra Pag. 53. L••n••a. 32.
• * 1.3

  ☞
• † 1.4

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.5

  Doctrina Py∣thagorica Re∣buspub. ••t••lissi∣ma••
• * 1.6

  MONARCHIA
• * 1.7

  Consultores.
• * 1.8

  Leges.
• * 1.9

  Rustici.
• * 1.10

  Opifices.
• * 1.11

  Mercatores.
• * 1.12

  Institores.
• * 1.13

  Laborers.
• * 1.14

  Principes.
• * 1.15

  REX.
• * 1.16

  Iudices.
• * 1.17

  Milites.
• * 1.18

  Tributorum Origo.
• * 1.19

  Marke this ••i: for, i•• our ••landish State, certainly and euident∣ly, our greater adua••∣tage and le•• cos•• and en••omb••ance is to kepe our P••blike and v••iuersall Garde in a Na••y at Sea. As before is aboundantly pro∣••ed. And GEMIS∣TVS his earnest de∣sire to pre••er the Land force••, and Land Sol∣d••ers maketh him to speake not so aptly and ••auorably as the Case might admit o•• skilful Sea-men and Mar••∣ne••s: who alone are not the worker•• of great vi••••orie•• at Sea without the Sea Sol∣diers ••o••••stry and va∣liantnes concur••ent. For his Cuntry, and at that Tyme (perhaps) it was be•••• ••o, to re∣fuse the maintenance o•• a Nauy. And after this maner, are many things in this oration: which•• at that Tyme, and in that Place, wer•• fo•• th•• Peloponnesian•• more cruisable and commodious, than the like we••e to be demed for this ••••••te. ••or, all, ••••re, ••ontained, is not to be of •••• allow••d, or im••••ated: But here and there, t••e Idea ge∣••erall, is to be answe∣red with due applica∣tion, particularly, for our Cuntry, and these our Dayes.
• † 1.20

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.21

  Leges Ratae.
• * 1.22

  Consultores••
• * 1.23

  Praefecti.
• § 1.24

  This, Notwith∣standing: Dif∣ference and ex∣cellency of rich and curiously wrought appa∣rell is alowed by God, to the glorious state of Princes Courtes, Math. 11.2.8. Luke. 7. d. 27.
• * 1.25

  To be proud of apparell, is most Pecock-like: but with∣out pride, due difference, is most nedefull in a Common Wealth: & the Soueraigne Prince of any Realme, therin to exc••ll his Subiects incom∣parably: chie••ly in the day•••• of Triumphes, Feastes, 〈◊〉〈◊〉∣nities, &c. The Scriptures Di∣uine do yeld v•• examples: and other histories plentifully.
• * 1.26

  ☞