To the extent possible under law, the Text Creation Partnership has waived all copyright and related or neighboring rights to this keyboarded and encoded edition of the work described above, according to the terms of the CC0 1.0 Public Domain Dedication (http://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/). This waiver does not extend to any page images or other supplementary files associated with this work, which may be protected by copyright or other license restrictions. Please go to http://www.textcreationpartnership.org/ for more information.
TVrpitudo tam horribilis adulteriorum est, vt apertè decalogi precepto confossa sit, & etiam veteribus diuinis legibus per Mosen latis publica populi lapidatione obruta & consepulta esset: Deni{que} iure 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ca∣pite plecteretur. Rem igitur Deo tam odiosam & a 〈◊〉〈◊〉 maioribus nostris singulari cruciatu crucifixam, Ecclesiastici iudices nostri non debent sinè grauissima poena dimittere.
ORdiamur ab Ecclesiarum ministris, quorum vitae pre∣cipua quaedā integritas esse deberet. Ita{que} si quis ex illis adulterij, scortationis, aut incestus conuictus fuerit, si pro∣priā habuerit vxorem, omnes cius opes, & bona deuoluetur ad eam, & ad liberos, si qui sint ex ea, vèl ex aliquo priore matrimonio legitimè nati. Si verò nec suā vxorē nec libe∣ros habeat, omnes cius facultates arbitratu iudicis, vel in∣ter pauperes dispertiētur, vel in alia pietatis officia conferē∣tur. Deinde si quod illi beneficium fuerit, posta 〈◊〉〈◊〉 vel incestus, vel scortationis conuictus fuerit, ex co tem∣pore protinùs illud amittat, necilli potestas vllum aliud accipiendi. Pretcrea vel in perpetuum ablegetur exilium, vel ad aeternas carceris tenebras deprimatur.
LAicus adulterij 〈◊〉〈◊〉 vxori suae dotem restituito, Deinde bonorum vniuersorum dimidiam partem eidē vxori concedito. Preterea vel in perpetuum exilium ito, vel aeternae carceris custodiae mancrpator.
VXores ex contraria parte, tàm 〈◊〉〈◊〉 quàm ministre∣rum, sicrimen adulterij contra illas probatum fuerit, & iudex aduersus illas pronunciauerit, dotibus carebunt, & omnibus emolumentis quae 〈◊〉〈◊〉 Regni nostri iure, vel consuetudine, vel pacto, vel promisso paterant ex bonis maritorum ad illas descendere, tùm etiam vel in sempi∣ternum exilium eycientur, vel perpetua carceris 〈◊〉〈◊〉 mandabuntur.
CVm alter coniunx adulterij damnatus est, alteri licebit innocenti nouum ad matrimonium (si volet) progredi Nec enim vs{que} adeò debet integra persona crimine alieno premi caelibatus, vt inuitè possit obtrudi, quapropter inte∣gra persona non habebitur adultera, si nouo se matrimonia deuinxerit, quoniā ipse causam adulterij Christus excepit.
QVoniam in matrimonio summa coniunctio rerum om∣nium est, & tantus amor quantus potest maximus co∣gitari, vehementer optamus vt integra persona damna∣tae veniam indulgeat. Et illam adse rursus assumat, si cre∣dibilis melioris vitae spes ostendatur, quam animi mansue∣tudinem licet nullae possint externae leges praecipere, tamen Christiana charitas sepe nos ad eam adducere potest. Quod si damnata persona non possit ad superiorem conditionem admitti, nullum illi nouum matrimonium conceditur.
MAgna res est & ingentem affert totius familiae pertur∣bationem, cum vxor a viro distrahitur. Quapropter adulterij respectu, nemo suam a se coniugem authoritate propria remoueat, & aliam adsciseat nisi iudex Ecclesiasti∣cus totā causam ritè prius cognouerit & definiuerit. Quod si facere quispiam ausus fuerit, ius omne agendi aduersus coniugem amittat. Iudex autem quoties alterum coniugem adulterij condemnat, alteri sincerae personae libertatem de∣nunciare debet ad nouum matrimonium transeundi, cum
hac tamen exceptione, certum vt tempus assignet in quo su∣periorem ad coniugem (si velit) redire possit, quod si tēpore iam absumpto recuset facere, tum ad aliud matrimonium descēdere potest. Et hoc tempus quod iudex indulgebit, om∣ninò volumus anni spatio vel sex mensibus definiri.
CVm alter ex cōiugibus aufugerit, se{que} abalienarit ab al∣tero si persona absens possit inueniri, consilijs, hortationi∣bus, & poenis cogatur vt ad coniugē se rursus adiungat, & vna cum illo cōueniēter viuat, quā ad rem si nulla ratione potest adduci contumax in eo persona debet accipi, legum{que} diuinarū & humanarū contemptrix: & propterea perpetuae carceris custodiae dedatur, & deserta persona nouarum po∣testatem nuptiarum ab Ecclesiastico iudice sumet. Cum au∣tem contumax non possit absens inuestigari nec erui, nec lo∣cus vllus in hoc crimine leuitati, vel temeritati relinqua∣tur: Primum absentem personā nominatim requiri volu∣mus, illa iuris formula quam vijs, & modis appellant, quo tempore si se nō ostenderit aut eius aliquis vicarius qui cau∣sam eius velit agere. Iudex illi biennum vel triennum in∣dulgebit in quo persona possit absens se representare, quo tempore consumpto si se ipse non sistat & iustas afferat ab∣sentiae tam diuturnae causas, destituta persona nuptiarum vinculis liberabitur, & nouū sibi cōiugem (si velit) sumat. Desertrix autem persona si iuditio iam peracto nouis{que} con∣sequntis nuptijs, serò, post biennij veltriennij spatium ex∣pletum sul potestatem fecerit, in aeternes carceris tenebras detrudatur, & secundum matrimonium plenissimo iure valeat.
QVando non aufugerit coniunx, sed militiam aut merca∣turam aut aliquam habet huiusmodi legitimam, & honestā peregrinationis suae causam, & abfuerit diu domo, nec illius vel de vita vel quic{quam} certò sciatur, 〈◊〉〈◊〉 al∣teri coniugi iudices (si quidem hoc abillis requirat) 〈◊〉〈◊〉 vel triennij spatium in quo mariti reditum expectet. Quo tempore toto si non reuertatur, nec de vita possit illius ali∣quid esse explorati, cum diligentissimè de ea fuerit interim perquisitum, alteri coniugi nouas concedi nuptias aequum est, cum hac tamen conditione prior vt maritus si tandem se representet, vxor illum rursus ad se recipiat, si quidem ostēdere possit culpa sua factum non esse quod foràstam 〈◊〉〈◊〉 peregrinatus sit, tantam enim & tam longi temporis absen∣tiam nisi plena magna{que} cum ratione possit excusare, custo∣diam in perpetuam carceris dimittatur, nullum ad vxo∣rem reditum habeat, & illa secundis in nuptijs ritè per∣maneat.
INter coniuges si capitales intercedant inimicitiae tam{que} vehementer exarserint, vt alter alterum aut insidijs, aut venenis appetat, aut aliqua vel aperta vi, vel occulta peste, vitam velit eripere, quamprimùm tam horribile crimen probatum fuerit, ritè in iuditio diuortio volumus huiusmo∣di personas distrahi: maiorem enim coniugi facit iniuriam persona, quae salutem & vitam oppugnat, quam ea que ex consuetudine fe coniugis 〈◊〉〈◊〉, aut corporis sui potestatem alteri facit. Nec inter illos vllum consortium esse potest in∣ter quos capitale periculum cogitari caepit & metui. Cum
igitur vna possunt esse, iuxta Pauli doctrinam dissolui par est.
SI vir in vxorem saeuiat, & acerbitatem in ea nimia fa∣ctorum, & verborum expromat, quam diu spes vlla pla∣cabilitatis est, cum illo iudex Ecclesiasticus agat, nimiam ferociam obiurgans, & si non potest monitis & hortationi∣bus profici, pignoribus oblatis, aut fideiussoribus acceptis eum cauere compellat de nulla vehementi coniugi in feren∣da iniuria, & de illa tractanda quomodo matrimonij inti∣ma coniunctio postulat. Quod si ne pignoribus quidem, aut fideiussoribus coerceri potest maritus, nec asperitatem velit isto modo deponere, tum capitalem illum coniugis inimicū esse existimandum est, & illius vitam infestare. Quaprop∣ter diuortij remedio periclitanti succurrendū erit nō minus quàmsi vita manifestè fuisset oppugnata. Nec tamen prete∣rea iuris dempta est potestas coercendi vxores quibus modis opus fuerit. Si rebelles, contumaces, petulantes, acerbae sint & improbae, modo rationis & aequitatis fines mariti non egrediantur. Et cum in hoc, tum in his superioribus delictis hoc teneri placet, vt solutae personae nouas (si velint) nuptia∣rum conditiones legant, conuictae verò priorum criminum vel exilijs perpetuis, vel aeterna carceris custodia plectātur.
SI minores quaedam contentiones, aut offensiones obrepse∣rint in matrimonio, Pauli sententia moderatrix earum esse debet, vt aut vxor marito se reconciliet, quod omnibus poenarum & hortationū ordinarijs, & extra ordinarijs viis
procurari debet, aut abs{que} nouo coniugio maneat, id quod & viro pariter faciendum statuimus.
SI forte coniugum alteruter perpetuum aliquem 〈◊〉〈◊〉 contraxerit, cuius nulla leuatio potest inucniri, tamen matrimonium in omnibus huiusmodi difficultatibus per∣durabit. Quoniam hoc vnum esset debet precipuum & ex∣imium matrimonii comodum vt multa mala mutuis con∣iugum officiis sedari, leniri{que} possint.
QVoniam sepe magnam controuersiam habent & longissi∣mi sunt temporis lites adulteriorum, veneficiorum, ca∣pitalium insidiarum, & malae tractationis, vir vxorem in∣terim honestis, & conuenientibus impensis sustentet, habita ratione dignitatis & conditionis in qua est.
MVltorum libidines huiusmodi pruritum habent, vt noua subinde matrimonia consectentur, & ad varias vxores deuolare concupiscant. Quapropter falsas innocen∣tibus calumnias struent adulteriorum, & aliorum huius generis criminum, nisi sceleribus illorū suppliciorum acer∣bitate fuerit occursum. Ita{que} si vir vxorē adulterij, vel ve∣neficij ream fecerit, & post causa cadat, dimidia bonorum pars ad vxorem seuocetur. Nec in illis vendendi, distra∣hendi, legandi, permutandi, donandi, vel alienandi qua∣cun{que} ratione ius vllum habeat, nisi vxor in id consentiat. Et vxor ex altera parte si maritum adulterij, vel veneficij, capitalis iniuriae vel malae tractationis postulauerit, & li∣tem
amittat, dote primū careat, Deinde orbetur omni emo∣lumento quod iure per maritum debuit ad 〈◊〉〈◊〉 peruenire, nisi maritus illi sponte voluerit aliquid aspergere. Posiremòmatrimonium inter illos ita vt erat integrum conseruetur.
Si non coniunx coniugem, sed alterum ex his externae quaedam persona reum faciat & in iudicio succubuerit, Ecclesiasticus iudex illum arbitratu suo magna tamen & acri poena feriat, & etiam coniugi satisfaciat cui damnum dedit. Deni{que} calumniatores huiusmodi nec ad Ecclesiam redeant, nec admittantur ad sacramenta nisi famam cius personae quam calumnia & mendatio dedecorauerunt ple∣nè restituerint quantum possint: & poenitentia scelere di∣gna perfuncti fuerint. Et has in hoc genere poenas omnibus siue laicis siue clericis communes esse volumus.
SI maritus vxori suasor aut author vlla ratione fuerit a∣dulterii committendi, damnabitur illa quidem adulte∣rii, sed & maritus lenocinii reus pronunciabitur, & ma∣trimonii coniunctione neuter liberabitur. Quod & de vxo∣re similiter intelligi volumus.
SI persona quae fuerit adulterii conuicta crimen in 〈◊〉〈◊〉 coniuge possit idem ostendere, & ostenderit priusquā con∣iunx ad nouas nuptias diuerterit, vtrius{que} coniugis culpa par in pares incidet poenas, & prius inter illos firmum 〈◊〉〈◊〉 matrimonium.
NE illi quidem iudicium Ecclesiasticorum diligentiam subterfugere debent qui receptatores sunt adulterio∣rum, aut illorum flagitia,ope, opera, vel consilio quacun{que} ratione procurant, quo in genere sunt exempli causa qui domum adulteris scientes expediunt, vel locum qualemcū∣{que}, qui sermonum literarum aut numerum cuiuscun{que} ge∣neris sint internuncii. Quapropter omnem huiusmodi fe∣cem quae coenum adulterii quacun{que} parte commouet Ec∣clesiasticis poenis & arbitrariis etiam iudicis constringen∣dum esse decernimus.
MEnfae societas & thori solebat in certis criminibus adimi coniugibus. Saluo tamen inter illos reliquo ma∣trimonii iure, quae constitutio cum a sacris literis aliena sit & maximam peruersitatem habeat, & malorum sentinam in matrimonium comportauerit, illud authoritate nostra totum aboleriplacet.
INcoeftus, nominatìm autem is qui primum ad gradum ascēdit, afficietur paena sempiterna carceris. Deinde scor∣tationes & vagae litentiosae{que} libidines omnis generis ma∣gna suppliciorum acerbitate comprehendatur, vt tandē ali∣quando radicitùs ex Regno nostro extirpentur. Ecclesiastici igitur iudices diligenter euigilent, vt quascun{que} personas & cuiuscun{que} sexus flagitiosis & impuris libidinum con∣gressibus implicatas in excommunicationem eijciant, nisi
maturē moniti resipuerint. Et licet se ipsi correxerint, tamē publicè cogantur Ecclesiae satisfacere. Preterea decem libras in pauperum cistam Ecclesiae suae propriam imponant, vel si minores illorum facultates sunt, tantum imponant quātum de bonis illorum commodè detrahi potest.
FIlius ex adulterio susceptus, aut ex simplici scortatione quemadmodum appellant, patris impensis alatur, si qui∣dem is inueniri poterit. Qui si non poterit erui, mater suuns ipsa faetum propriis impensis sustentet.