Thomæ Bradwardini Archiepiscopi olim Cantuariensis, De causa Dei, contra Pelagium, et De virtute causarum, ad suos Mertonenses, libri tres: iussu reverendiss. Georgii Abbot Cantuariensis Archiepiscopi; opera et studio Dr. Henrici Savilii, Colegij Mertonensis in Academia Oxoniensi custodis, ex scriptis codicibus nunc primum editi

37 Contra Philosophos negantes motum coeli, & generationem hominum posse cessare, mor∣tuos posse resurgere cum suis corporibus, bonos posse ad coelos conscendere, & malos descendere ad inferna, & vtrosque posse sic viuere in aeternum.

CEssent Philosophi, ‖ 1.1 negantes motum coeli, & generationem hominum posse cessare, mor∣tuos cum suis corporibus posse resurgere, bonos posse ad coelos ascendere, & malos de∣scendere ad inferna, & vtrosque posse sic viuere in aeternum. Aristoteles siquidem & Auer∣roes videntur astruere quòd motus coeli, generatio & successio hominum necessario sunt [unspec C] aeterni. Epicuraei quoque & multi alij Philosophi possibilitatem resurrectionis corporum humanorum & praemiationis post mortem hominum negant planè. Quibus & Plinius, 2. Naturalis historiae fauens scribit: Imperfectae vero in homine naturae praecipua solatia, ne Deum quidem posse omnia. Nam nec sibi potest mortem consciscere si velit, (quod homini dedit optimum in tantis vitae poenis) nec mortales aeternitate donare, aut reuocate defunctos, nec facere vt qui vixit non vixerit, qui honores gessit non gesserit, nullumque habere in prae∣teritaius praeterquam obliuionis, per quae declaratur proculdubio potentia naturae, idque esse quod Deum vocamus. Vnde beatus Augustinus super illud Psalmi 88. sicut Luna perfecta in aeternum, & testis in caelo fidelis, tractatu secundo, In nulla, inquit, re tam vehementer, tam pertinaciter, tam obnixe & contentiose contradicitur fidei Christianae, sicut de carnis re∣surrectione? Nam de animae immortalitate multi etiam Philosophi gentium multa disputa∣uerunt, & immortalem esse animum pluribus & multiplicibus libris conscriptis memoriae re∣liquerunt; [unspec D] sed cum ventum fuerit ad resurrectionem carnis, non titubant sed apertissime con∣tradicunt; Et contradictio eorum talis est vt dicant fieri non posse vt caro ista terrena possit in coelum ascendere. Sed nonne qui secundum 33^am & 34^am partes potuit mundum creare, & potest cum annihilare, potest facere motum eius cessare, & quomodo aliter esset omnipo∣tens, & haberet voluntatem vniuersaliter efficacem secundum 7^am & 8^am partes praemissas, praesertim cum hoc nullam contradictionem includat, sicut apparet ex 34^a parte. Hoc ergo tribuendum est Deo, sicut suppositio prima probat. Motor quoque coelestis vel est Deus vel non Deus: Si Deus, cum ipse moueat voluntarie, & secundum 8^am partem ipse habet libe∣ram voluntatem, cur ergo non potest cessare? Si non Deus, est inferior Deo, & minor; Deus ergo liberrimae & efficacissimae voluntatis potest facere ipsum cessare & eius mobile quietare. Qui etiam secundum praemissa in ostensione 32. partis, fecit Lunam in plenilunio consueto reuerti velociter vsque ad Solem, & ipsum tam mirabiliter eclipsare, qui fecit Solem retro∣cedere, [unspec E] atque stare, cur non posset facere motum coeli cessare? Rursus autem si Deus potest facere motum coeli cessare, cur non & motum generationis humanae, praesertim cum ille prior regularior minus impedibilis & magis necessarius videatur, potestque particula ista secunda ostendi vt prima. Si etiam generatio hominum necessario sit mansura, vel hoc est à solis ho∣minibus, quod non videtur, cum libere generent; vel à motu coelesti, quod non videtur, quia ille potest cessare; vel à Deo, quod non videtur, quia si aliquid ibi agat, cum secundum partem 8^am ipse sit agens rationale, ex libera voluntate posset non agere. Amplius autem si creatio & recreatio rerum, imò & mundi totius sit possibilis, secundum 33^am & 34^am par∣tes, & virginem concipere & patere filium secundum 35^am partem, cur non resurrectio ho∣minum

[unspec A] & corporum mortuorum, cuius & possibilitas potest similiter demonstrari? Deus etiam qui secundum praemissa in ostensione 32. partis omnimoda miracula operatur, cur istud miraculum non poterit operari, imò & aliquoties operatur, sicut ibi fuerat recitatum? Est insuper Deus alicuius potentiae restitutiuae deperditorum, reparatiuae destructorum, & re∣formatiuae deformatorum, & non tantum finitae, sed simpliciter infinitae per 4^tam partem hu∣ius: Potest ergo mortua quaelibet suscitare. Item aliqua potentia creata potest viua mortifi∣care sicut morbi, gladij, & venena; sed absit quòd aliqua res creata, paruula, & finita sit po∣tentior ad destruendum, quam Deus ad reparandum propter praemissa. Et si dixeris haec vera esse, si in materia esset aliqua potentia redeundi; sed non est ita, quia à priuatione ad habi∣tum non est possibilis regressio, sicut Philosophi contestantur: videtur quòd mensures diui∣nam potentiam secundum modum potentiae agentium creatorum. Illa enim agendo requi∣runt potentiam naturalem in materia eis subiecta, Deus autem nequaquam, cum possit cre∣are [unspec B] ex nihilo, cum etiam omnem potentiam, materiam & rem destructam, etiam annihilatam valeat recreare per 33^am partem huius. Nec est omninò certissimum à priuatione ad habitum non esse regressionem possibilē; In multis nam{que} cōtingit, qui quicquā amisit, rehabere amis∣sum: non est ergo hoc certum, praesertim respectu potentiae Dei magnae. Nec isti Philosophi afferunt aliquod efficax argumentum, & iam allatum est argumentum euidens contra eos: cui ergo parti potiùs adhaerendum? Quis etiam nesciat quot historiae contestentur, homines saltem secundum corpora fuisse in bestias transformatas? Nonne magnus ille liber Ouidij Metamorphoseôs hoc multis locis testatur? Vnde & nomen accepit; sed planissimè 14. li∣bri quinto, vbi recitatur expressè, quomodo Carminibus Circe soctos mutauit Vlyssis, ipsos in bestias transformando: & infra eiusdem 8. narratur similiter de conuersione sociorum Dio∣medis in aues. Nec potest quis dicere haec & omnia talia esse figmenta poëtica, & mendacia fabulosa: Multi namque Autores faciunt mentionem de famosissima malefica illa Circe, & [unspec C] de * 1.2 operibus eius miris. Boetius siquidem 4. de Consolatione Philosophiae metro 3. recitat praedictam transformationem sociorum Vlyssis venientium ad hanc Circem, quam deam appellat, virtute quorundam poculorum carminatorum per eam. Solinus 2. de mirabilibus mundi dicit Circen Circaeos insedisse montes, carminum maleficijs varias imaginum facies mentientem. Papias in elementario suo dicit; Circe filia Solis quae dicta est mutasse socios Vlyssis, Circe insula Orientis, Circaeus est mons vbi Circe habitauit. Plinius etiam 7. Na∣turalis Historiae, perhibet genus Marsorum, qui à Circe descenderant, vim naturalem habere contra venena serpentum: De quibus & Solinus de Mirabilibus Mundi 1. Gentem, inquit, Marsorum serpentibus illaesum esse nihil mirum. A Circes filio genus ducunt, & ea habita potentia deberi sibi sciunt seruitium venenorum. Girgith quoque filia Circes scripsit in Ma∣gica de Imaginibus quendam librum. Euvantes sicut recitat Plinius 8. Naturalis historiae, tradit Arcadas ad quoddam stagnum Italiae duci, vestituque in quercu suspenso transnatare, [unspec D] & abire in deserta, transfigurarique in lupos, & cum caeteris eiusdem generis congregari per 9. annos, quo in tempore si homine se abstinuerint, reuerti ad idem stagnum, & cùm transna∣tauerint effigiem recipere, ad pristinum habitum, addito 9. annorum senio: vbi & similiter recitatur quòd Fabius dicit eandem se recipere vestem, scribiturque ibidem quòd Ithacopas narrat Demenetum quendam in sacrifico quod faciebant Arcades in Lycaeo cum hostia hu∣mana, pueri immolati exta degustasse, & in lupum se conuertisse, eundemque decimo anno restitutum. Solinus etiam de Mirabilibus Mundi 2. sic scribit: Insula quae Apuliae oram vi∣det, tumulo ac delubro Diomedis insignis est, & Diomedaeas aues sola nutrit; De quibus & multis mirabilibus recitatis subiungit; Ob hoc ferunt Diomedis socios aues factos. Vnde & Papias, Diomedem Pagam Deum asserunt, & socios eius in aues conuersos, vnde & Diome∣deae aues dicuntur, Graecè Erodios. Graeci quoque testantur socios Diomedis in volucres fu∣isse conuersos, & hoc non fabuloso poeticoque mendacio, sed historica attestatione confir∣mant; [unspec E] quod & 18. de Ciuit. Dei 16. recitat Augustinus. Hoc idem & Varro nititur multipli∣citer confirmare, de quo Augustinus 18. de Ciuit. Dei 18. Hoc, inquit, scilicet conuersionem praedictam sociorum Diomedis, Varro vt astruat, commemorat alia non minùs incredibilia, de illa Maga famosissima Circe, quae socios quoque Vlyssis mutauit in bestias, & de Arcadi∣bus, qui sorte ducti transnatabant quoddam stagnum, atque ibi conuertebantur in lupos, & cum similibus feris per illius regionis deserta viuebant. Si autem carne non vescerentur hu∣mana, rursum post 9. annos eodem renatato stagno reformabantur in homines. Denique e∣tiam nominatum expressit quendam Demenetum gustasse de sacrificio quod Arcades immo∣lato puero de suo Lycaeo facere solerent, & in lupum fuisse mutatum, & anno 10. in figu∣ram propriam restitutum, pugillatu sese exercuisse, & Olympiaco vicisse certamine. Nec

propter aliud arbitratur idem historicus in Arcadia tale nomen affictum Pani Lycaeo, & Ioui [unspec A] Lycaeo, nisi propter hanc in lupos hominum mutationem, quòd eam nisi diuinitùs fieret non putarent. Lupus enim Graecè Lycos dicitur; vnde Lycaei nomen apparet inflexum: Roma∣nos etiam Lupercos, ex illorum mysteriorum veluti semine dicit exortos. Isidorus etiam 11. Eth. vlt. Scribuntur, inquit, quaedam monstrosè hominum transformationes, & commutati∣ones in bestias, sicut de illa magna famosissima Circe, quae socios quoque Vlyssis mutasse fer∣tur in bestias; & de Arcadibus, qui sorte ducti transnatabant quoddam stagnum, atque ibi con∣uertebantur in lupos. Nam & socios Diomedis in volucres fuisse conuersos non fabuloso mendacio, sed historica affirmatione confirmant. Sed & quidam asserunt Strigas ex homini∣bus fieri. Ad multa enim latrocinia figurae sceleratorum mutantur, & siue magicis cantibus, siue herbarum veneficio totis corporibus in feras transeunt. Siquidem & per naturam plera∣que mutationem recipiunt, & corrupta in diuersas species transformantur, sicut de vitulo∣rum carnibus putridis, Apes; sicut de Equis, Scarabei; de Mulis, Locustae; de Cancris, Scor∣piones. [unspec B] Ampliùs autem in de mirabilibus quoque Hyberniae legitur, quòd in partibus Vlto∣niae, quidam viri ac mulieres conuertuntur in lupos, & post septennium reuettuntur. Solinus quoque de mirabilibus mundi 3. refert quòd Neuri in aestate mutantur in lupos, & iterum re∣mutantur. Quanta insuper fama adhuc modernis temporibus in Anglia & Francia diffamat quosdam viros, ex quadam proprietate, seu infirmitate complexionis, in lupos quandoque conuerti, & luporum opera exercere, & passione sedata rursus ad seipsos reuerti. Item Au∣gustinus 18. de Ciuitate Dei 19. Nos, inquit, cùm essemus in Italia, audiebamus talia de qua∣dam regione illarum partium, vbi stabularias mulieres imbutas his malis artibus in caseo dare solere dicebant, quibus vellent seu possent viatoribus, vnde in iumenta illicò verteren∣tur, & necessaria quaeque portarent, post quae perfuncta opera iterum ad se redirent; nec ta∣men in eis mentem fieri bestialem, sed rationalem humanamque seruari. Cui & concorditer Wilhelmus Malm esburiensis libro secundo de gestis Anglorum refert, Quòd quidam histrio [unspec C] nomine Ephoebus exceptus est hospitio à duabus aniculis commanentibus in strata publica, qua Romā itur, quem sibi ipsi & alijs asinum videri fecerunt, & pro asino qui tamen gesticu∣lationes solitas prout potuit, exercebat, ad magnum risum multorum, donec tandem voluta∣tus in aqua ad statum pristinum remeauit. Nonne & Apuleius in libro suo Metamorpho∣seos, quem de asino aureo nominat, planè recitat de seipso, Quòd volens addiscere à quadam Maga artem, qua homines in bestias mutarentur, & hoc experimentaliter in seipso, quòd ipse in asinum est mutatus, & priusquam remutari valeret, in quadam domo maleficè positus, à quibusdam latronibus superuenientibus, & ipsam spoliantibus, sarcinulis suppositis est abdu∣ctus, qui & postea remutatus, de illa sua transformatione scripsit librum praedictum non me∣tro, sed prosa, sicut idem liber legentibus patefecit. Nonne etiam ars transformationum & reformationum huiusmodi traditur in vacca Platonis, seu fingitur ibi tradi, in quo & multa alia turpia, superstitiosa & Magica continentur. Praeterea refert Ouidius 3. Metamorph. [unspec D] quòd quidam Tiresias de foemina mutabatur in virum: Neque necesse est vt istud dicatur esse mendacium, poeticumque figmentum. Plinius enim libro septimo Naturalis historiae scribit ita: Ex foeminis mutari in mares, non est fabulosum; Inuenimus in Annalibus, Li∣cinio Crasso, Longino Consulibus, Casium puerum factum ex virgine sub parentibus, iussu Aruspicum deportatum in insulam desertam. Licinius Mucianus prodidit visum à se Argis Aristontem fuisse, nupsisse, & mox barbam & virilitatem prouenisse, vxoremque duxisse: Eiusdem sortis & Smyrnae puerum à se visum. Ipse in Africa vidi mutatum in marem nuptia∣rum die Lucium ciuem Tisdritanum. Dicit etiam Augustinus de quaestionibus nouae & ve∣teris legis 57. tempore Imperatoris Constantij manifestum est puellam in parte Campaniae mutatam in masculum, & Romam perductam. Refert quoque historia Britonum libro 8^o. quòd Vter Rege Britonum obsidente Gorloys ducem Cornubiae in casiello suo Dimuliot, vxore sua Ygerna, quam Rex ardentissimè concupiuit, posita in Tintagel alio castro suo tu∣tissimo, consulenteque Vlfin familiarem suum, & post Vlfin, Merlinum vatem tunc praesen∣tem, quomodò suo desiderio potiretur: Merlinus respondit, Vt voto tuo pouaris vtendum [unspec E] est tibi nouis artibus, & tempori tuo inauditis: Scio medicaminibus meis dare tibi figuram Gorloys, ita vt per omnia ipse videaris. Si itaq{que} parueris, faciam te prorsus simulare eum, Vlfin verò Iordanum de Tintagel familiarē suum, alia autem specie sumptu adero tertius, poteris{que} tutò adire oppidū ad Ygernam, at{que} aditū habere. Et sequitur, Paruit ita{que} Rex diligentem{que} animū adhibuit. Postremò commissa familiaribus suis obsidione, commisit se medicaminibus Merlini, & in speciē Gorloys transfiguratus est. Mutatur etiam Vlfin in Iordanū, Merlinus in Britaelem, ita vt nemini quod fuerant, cōparerent, sicque veniens ad Ygernam, susceptus{que}

[unspec A] per omnia tanquam Gorloys, suscitauit ex ea famosum illum Arturum; & dum haec ageren∣tur captum est castrum, & dux occisus. Et sequitur, Venerunt nuntij ad Ygernam, qui & necem ducis & obsidionis euentum indicarent. Sed cum Regem in specie Consulis rendere iuxta eam inspexissent, erubescentes admirabantur ipsum, quē in obsidione interfectum defer∣uerant ita eos incolumē praeuenisse. Nesciebant enim quae medicamenta Merlinus confecerat: Rex autem egressus petijt exercitum suum, & exuta specie Gorloys in Vter redijt. Nonne & famosi & sacri apices indicant, quandam virgam fuisse conuersam in colubrum & reuer∣sam, & alias quasdam virgas in dracones conuersas? Aquamque conuersam in sanguinem, puluerem quoque terrae in Ciniphes; Nabuchodonosor ita transformatum fuisse, quod cor eius ab humano fuit commutatum, & cor ferae ei datum, quodque ab hominibus fuit eiectus, & cum feris foenum vt bos comedit, donec super eum septem tempora mutarentur, quibus expletis sensus suus reuersus est ad eum, figura quoque sua reuersa est ad eum? quam trans∣formationem [unspec B] Hieronymus locū illum exponens, multis exemplis similibus astruit, & confir∣mat. Vnde & Iosephus 10. Antiquit. Iudaica. 9. Vidit, inquit, in somnis Rex, quia casurus de regno cum bestijs erat habitaturus; & cum degisset hoc modo septem annis in deserto, re∣ciperet denuò principatum; & hoc Daniel exposuit, & sicut ei praedixerat, ita prouenit. Nam cum habitasset praedictum tempus in eremo, & nullus praesumsisset septem illis annis rerum dominium detinere, supplicans Deo vt regnum reciperet denuò, reuersus est ad eum. Nul∣lus igitur me culpet, eo quod ita narrauerim singula, sicut in antiquis libris inueniuntur scrip∣ta. Si igitur talis transmutatio corporum humanorum aliarum{que} rerum sit possibilis per poten∣tiam qualemcunque & quantamcunque creatam paruulam & finitam, sicut multi infideles & Philosophi confitentur, cur per Dei potentiam, imò omnipotentiam infinitissimè infinitam, qua maior nec potest esse, nec etiam cogitari, non est possibilis reformatio corporum mor∣tuorum ad formam priorem, & quaedam transformatio ad quandam formam seu speciem me∣liorem, [unspec C] & ita resurrectio mortuorum? Amplius autem secundum famam communem, & se∣cundum Auicennam in ostensione partis trigesimaesecundae superius allegatum, & secundum Algazelem 5. Physicae suae 5. & secundum alios quosdam Philosophos & Gentiles, fascina∣tio est possibilis per visum & loquelam quorundam ad deteriorationem animalium, macera∣tionem, & mortem. Vnde Virgilius in Bucolicis Ecloga 3^a.

Nescio quis teneros oculus mihi fascinat agnos.

Testes sunt Isigonus & Nimphodorus cum Apollonide Philarcho, Plinio, 7. Naturalis Hi∣storiae taliter referente in Africa familias quasdam effascinantium, Isigonus & Nymphodo∣rus tradunt, quarum laudatione intereant Probata, arescant Arbores, emoriantur Infantes. Esse eiusdem generis ‖ 1.3 in Triballis, & Illyricis adijcit Isigonus, qui visu quo{que} effascinant, interi∣mantque quos diutius intueantur, iratis praecipuè oculis; quod eorum malum faciliùs sentire impuberes; notabile esse quod pupillas binas in oculis singulis habeant: Huius generis & foe∣minas [unspec D] in Scythia quae Viciae vocantur, prodit Apollonides Philarchus; & in Ponto Tibio∣rum genus, multosque alios eiusdem naturae, quorum notas tradit in altero oculo geminam, in altero equi effigiem; eosdem praeterea non posse mergi, nec veste quidem degrauatos. Soli∣nus etiam de mirabilibus Mundi 1. sic scribit, Apollonides perhibet in Scythia foeminas nasci, quae Viciae vocantur: Has in oculis pupillas geminas habere, & perimere visu, si quem fortè iratè aspexerint: Hae sunt & in Sardinia. Si igitur debilis creatura per visum aut verbum tan∣tum valeat ad deteriorationem, aut mortificationem viuorum; cur Deus omnipotens per suam omnipotentiam infinitam non tantum & incomparabiliter amplius valeat ad similes contra∣riosue effectus? Quis etiam nesciat quantum Necromantia, & aliae artes Magicae valeant, sicut libri Theorici & practici scientiarum illarum, & sancti libri pariter contestantur; sicut & do∣cet fama cōmunis, & experientia nimis frequens; sicut & de Magisterijs Cypriani in ostensio∣ne trigesimaesecundae partis superius tangebatur? si igitur tantum valeant istae artes per po∣tentiam [unspec E] daemonum, siderum, imaginum, characterum, aut ve••borum, siue per potentiam aliam creatam quamcunque, quantum magis valet Dei omnipotentia infinita? Cur ergo non valet mortuos veraciter suscitare. Si igitur secundum praemissa Deus omnipotens potest caelum quietare, & mortuos suscitare, potest & suscitatos ad coelestia subleuare, & cum se∣ipso habitante in caelis in caelestibus collocare. Hoc enim minus videtur quàm illa, quod & potest ostendi vt illa. Deus quoque omnipotens qui secundum praemissa circa trigesimamse∣cundam partem in coelestibus atque terrestribus omnimoda facit miracula, cur non poterit facere istud vnum. Et si Deus hoc potest, cur non potest & malos cum suis corporibus sus∣citatos deprimere ad inferna? Si insuper Deus potest mortuos suscitare ad vitam, potest &

suscitatos quamdiu voluerit conseruare in vita; hoc enim minus videtur quàm illud, quod & [unspec A] potest ostendi vt illud.

Notes

• ‖ 1.1

  abnegan∣tes
• * 1.2

  omnibus.
• ‖ 1.3

  interuallis