Thomæ Bradwardini Archiepiscopi olim Cantuariensis, De causa Dei, contra Pelagium, et De virtute causarum, ad suos Mertonenses, libri tres: iussu reverendiss. Georgii Abbot Cantuariensis Archiepiscopi; opera et studio Dr. Henrici Savilii, Colegij Mertonensis in Academia Oxoniensi custodis, ex scriptis codicibus nunc primum editi

[unspec D] Contra Idololatras. 21.

PRoijciant Idololatrae idola sua cuncta, masculina, foeminina, vel neutra, humanae, besti∣alis, alteriusue figurae. Talia siquidem idola multi antiqui Gentiles antiquitùs coluerunt; nonnulli etiam vsque hodie in partibus orientis huiusmodi idola colere perhibentur: Sed quodlibet idolum, si sit alicuius perfectionis, potentiae, & virtutis, est tantum finitae, & pos∣set esse maioris; Deus autem nequaquam, sicut suppositio prima docet. Idolum etiam est fa∣ctibile, & corruptibile: Deus verò necesse esse, sicut eadem suppositio manifestat. Idolum in∣super indiget supportante, & pluribus alijs, & est mutabile, potentia irrationalis, composi∣tum ex diuersis: Deus autem nequaquam, sicut quinta, sexta, octaua, & decima partes do∣cent. Nonne etiam homo, bestia, arbor, coelum, Sol, & Luna, est perfectioris naturae quàm idolum, metallum, quodcunque lignum, lapis vel lutum? & tamen nullum istorum est Deus, [unspec E] sicut 13.12. & 11. partes monstrant: quare nec aliquod idolum esse potest. Omnes quoque Idololatrae ponunt multitudinem idolorum, quare & deorum, contra 17. partem huius. Ido∣la insuper ponuntur habere sexum & membra diuersa, quod potest refelli per praemissa in o∣stensione proximae partis huius. Faciunt quoque Idololatrae idola sua de nobiliori, & ignobi∣liori, perfectiori, & imperfectiori materia: sed prima Suppositione probante, Deus esse non potest, quo aliquid perfectius reperitur. Idolum quoque factum de nobiliori materia; puta de auro, postet habere maiorem materiam, & forsitan puriorem, plures gemmas, & la∣pides meliores, quare & melius esse posset: Deus autem nequaquam. Hîc fortassis Idolola∣trae respondebunt, dicentes, illud materiale idolum, non per se materialiter esse Deum; sed cum fuerit modo debito carminatum, dedicatum, & consecratum, recipere quandam virtu∣tem,

& sic fieri deum, & esse. Sed hij possunt redargui sicut prius; quoniam si sit ita, ille deus [unspec A] est nouus, & non est necesse esse mutabilis, passibilis, destructibilis, indigens, compositus, plurificabilis, si locis diuersis consecratio talis fiat: Deus autem nequaquam, sicut praehabita manifestant. Illa in super virtus quam recipit idolum consecratum, vel est Deus, vel non; si est Deus, & compositum ex idolo materiali, & illa virtute est Deus; quare vel sunt dij multi, vel idem Deus pars sui ipsius. Ad idem, si illa virtus est Deus, vel est ille Deus, de quo prima Suppositio loquitur, vel alius: Si ille, cur non compendiosiùs colitur sine idolo consecrato? praesertim cùm non indigeat idolo, cùm etiam idolum dicatur formula ad imaginem, & simi∣litudinem alterius rei formata: Deus autem incorporeus est omninò; quare, nec propriè po∣test habere aliquam formulam, aut similitudinem corporalem decima parte teste. Ille insu∣per verus Deus, per nullam incantationem, aut carminationem ad idolum trahi potest, cùm sit immutabilis, impassibilisque omninò. Si alius, sunt dij multi, contra 17. partem huius. Si virtus illa non sit Deus, nec idolum materiale est Deus, quomodo ergo ex duobus non dijs [unspec B] fit Deus? Illa quoque virtus, si non sit Deus, est tamen finita, & possit esse maior, & similiter idolum materiale; quare & totum pariter congregatum: Deus autem nequaquam, prima Sup∣positione, & quarta parte vetante. Item, si homo facit sibi Deum, vel hoc facit virtute pro∣pria, vel virtute alterius: Si virtute propria, videtur quòd ipse sit dignior Deo suo, sicut quod∣libet faciens suo facto: Si virtute alterius, vel alterius Dei, vel non Dei: si alterius Dei, ergo non sufficit ille Deus, eruntque dij multi: Si non Dei, quomodo potest non Deus, facere v∣num Deum? & minus maius, & tam maius? Item, si homo faciat sibi Deum, Deus ille magis tenetur homini, quàm econtra: sicut filius patri suo, & factum factori.

Aliter forsitan respondetur, quòd idolum materiale post consecrationem huiusmodi ritè factam, totum transsubstantiatur, conuertiturque in Deum: Sed quomodo potest res corpo∣ralis in rem incorporalem immediatè conuerti; Deus enim est incorporalis, impartibilisque omninò decima parte teste. Haec quoque conuersio potest multis modis refelli, secundum [unspec C] data ab eis: Videtur enim cuilibet sensui, omni experimento testante, quod ibi sit idem ido∣lum materiale quod prius; Quare, si aliqua conuersio ibi fiat, magis videtur Deum conuerti in idolum, quàm econtra. Ille insuper Deus in quem conuertitur idolum, vel est no∣uus, vel aeternus: Non nouus, prima Suppositione vetante: Si aeternus, vel est ille Deus, de quo prima Suppositio loquitur, vel alius, &c. sicut contra responsionem priorem. Et si ad∣huc dixeris consequenter, quòd Deus moratur in coelis, nec aduertit quae circa nos aguntur in terris, nec auxilium nobis praestat, nisi per huiusmodi consecrationem descendat in formam idoli ad habitandum nobiscum: facis Deum mutabilem contra sextam; nec aduertis, quòd Deus semper scit omnia per nonam partem, & quod habet voluntatem vniuersaliter effica∣cem per octauam. Nonne ergo, etsi Deus habitet in summo coeli cacumine, videt omnia quae geruntur in terra, omnem necessitatem tuam, omnem petitionem tuam oris, & cordis? Nonne etiam si velit quod iuueris in terra, & habeas petitionem quamcunque efficacissime, [unspec D] statim fiet? Et nonne tantò libentius petitiones tuas exaudiet, quantò honorabilius & melius sentis de ipso? Et nonne honorabilius & melius est, quòd ipse existens in coelo, sciat & possit iuuare te in terra, quam quod nec hoc sciat, nec possit, nisi relicto coelo descendat ad terram? Sic ergo senti de Deo, praesertim cum prima Suppositio, & partes praemissae infallibiliter hoc demonstrant. Praeterea idolo consecrato, vel Deus accedit voluntariè, vel necessariò & in∣uite: Si voluntarie, cognoscit in coelo consecrationem factam tali tempore, & tali loco in ter∣ra; Cur ergo non similiter alia vniuersa? Quòd autem necessario, inuitus & coactus per con∣secrationem huiusmodi descendat de coelo, quis dixerit, prima Suppositione, parte tertia & septima constantissime reclamante?

Amplius autem quis faciet conuersionem huiusmodi? Si homo, virtute propria, aut ver∣borum suorum, cur non potest facilius facere omnem conuersionem minorem cuiuslibet sci∣licet rei materialis, in quamlibet aliam? Si Deus hanc faciat, cum in omni factione & motio∣ne [unspec E] faciens & mouens sint simul cum facto & moto, Deus fuit ibi simul cum idolo iam con∣uerso, & prius natura quam conuersio illa fiebat; ad habendum ergo Deum ibi praesentem, non oportuit fieri conuersionem huiusmodi.

Adhuc autem Hermes triplex Trismegistus in libro suo de Verbo aeterno factor, cultor, & defensor idolorum, dicit idola & statuas esse aliquos deos: non tamen Deum summum; sed ipsi subiectos, ipso que minores, quos & dicit ab hominibus effici, & hanc esse hominum maximam potestatem, ipsosque ex animabus corporibusque componi: & quia homines non possunt animas facere, euocant animas Daemonum, Angelorū, vel hominū, & ipsas imagini∣bus sacris induunt, sicut 25.40. & sequentibus clarè patet. Vnde & 40. omnium, inquit, mira∣bilium

[unspec A] vincit admirationem, quod homo diuinam potuit inuenire naturam, eamque efficere. Quoniam ergo proaui nostri multum errabant circa Deorum rationem increduli, & non ad∣uertentes ad cultum religionemque diuinam, inuenerunt artem qua deos efficerent; cui in∣uentae adiunxerunt virtutem de mundi natura conuenientem, eamque miscentes, quoniam animas facere non poterant, euocantes animas Daemonum, vel Angelorum, eas indiderunt imaginibus sanctis, diuinisque mysterijs, per quas idola & benefaciendi & malè vires habere potuissent. Et infra eodem 40. idem oftendit de animabus humanis, & supra 25. loquens Asclepio statuas contemnenti. O, inquit, Asclepi, videsne quatenus tu ipse diffidas statuas animatas sensu & spiritu plenas, tantaque facientes & talia, statuasque futurorum praescias, & vates multa praedicentes, imbecillitates hominibus facientes, easque curantes. Sed si Trisme∣gistus loquatur de Deo, seu dijs vniuoce, per 16. & 17. partes huius faciliter corrigetur. Si au∣tem loquatur aequiuocè, non est nimis cutandum; cognitis namque rebus inane videtur circa [unspec B] nomina nimium altercari.

Verum de religione quam plurimum est curandum, cum ergo Trismegisti ille Deus vnus, de quo prima Suppositio loquitur, sit summè sciens, summè bonus, summè pius & clemens, summè largus & potens, sit etiam vtique praesens, sicut eadem Suppositio, & partes sequen∣tes demonstrant, & tu ipse in eodem libro tuo diuersis locis fateris, cur deos alios, aut deum alium tibi fingis? Cur non potest tibi sufficere iste vnus? praesertim cum iste Deus in qualibet bonitate excedat quemlibet alium, & quoslibet alios infinite, sicut tertia pars & quarta eui∣denter ostendunt. Cur ergo ipsum minus sufficientem existimas, aut minus propitium sup∣plicanti? Cur etiam in eius praeiudicium & contemptum, dijs alijs manufactis honorem di∣uinitatis impendis, ab alijsque impendi procuras. Cur etiam insuper Daemonibus, Spiriti∣bus reprobis & malignis, inimicis veri Dei & amicorum suorum, idola consecras, cultum praestas, veri Dei cultui derogando. Nonne Bel, Astaroth, & caetera nomina idolorum sunt [unspec C] nomina Daemonum & Spirituum malignorum, sicut Libri Necromantici de officio Spiri∣tuum & alij manifestant? Quid, quaeso, differt consecratio idoli, à consecratione magica Capitis Veneris, aut Saturni. Imo tale caput debitè consecratum, multum diuinius idolo videretur. Caput namque huiusmodi plurimi Spiritus incolere perhibentur: idolum verò v∣nus. Sed quis nesciat caput taliter consecratum, seu potius execratum, Deum non esse, nec diuino honore colendum. Cur etiam Latriam cuicunque creaturae impendis cultum, scilicet debitum soli Deo, non enim te latet Trismegiste Pater Philosophorum (vt puto) quod De∣us est causa finalis cuiuslibet creaturae, sicut etiam per primam Suppositionem cum secunda facilè suadetur. Nulla ergo creatura propter se finaliter est amanda, honoranda, nec colenda: sed finaliter propter Deum, vt sic ipse in ea finaliter & principaliter honoretur.

Respondebis fortassis, dicendo, quod sic & non aliter istos Deos honoras, cultumque Du∣liae [unspec D] non Latriae eis praebes. Sed cur quaeso, Diabolum inimicum Dei & omnium amicorum suorum, Angelorum & hominum sic adoras? Nunquam enim audiui de idolo nomine alicu∣ius sancti Angeli dedicato; sed tantum nomini Bel, Astaroth, aut similium, quos omnes Daemones & reprobos spiritus esse constat.

Et si adhuc dixeris aliquem Sanctum Angelum inhabitare aliquod idolum consecratum, quomodo quaeso, ad consecrationem tuam ingreditur idolum, voluntarie an coacte? Volun∣tarie non videtur. Quomodo namque S. Angelus & beatus, societatem gloriosissimam An∣gelorum, & gloriosissimum coelum gratis relinqueret, & ad carcerem idoli tenebrosum de∣scenderet, & solitarius ibi maneret? Si etiam voluntarie accedit ad idolum, posset non acce∣dere; quare & post totam consecrationem huiusmodi rite factam posset idolum non esse De∣us; sed tantum materia quae praecessit: sicque vos non Deum, sed tantum illam materiam co∣leretis, quod & vos (vt puto) negatis. Si insuper voluntarie veniat, voluntarie ibi moratur, potestque voluntarie recedere quandocunque, & sic vos delusi adorabitis vnum truncum, [unspec E] Neque ad consecrationem tuam coactus ingreditur & inuitus. Sic enim Angelus beatus in coelo, efficeretur miser in terra. Quomodo etiam vires tuae, fortissimi Angeli vires excedunt, aut prudentia tua suam? Quomodo etiam vires carminum, aromatum, & herbarum transcen∣dunt terminos naturales, in summum coeli conscendunt, Angelosque depellunt, includunt, in carcerant, & insolubiliter ipsos ligant?

Si insuper huiusmodi consecratio potest vnum Angelum coelestem inuitum de coelo de∣trahere, cur non vnum alium, & adhuc alium, & alios vniuersos, & ita totum coelum ab An∣gelis vacuare? Nonne etiam eadem hora, qua tu in loco tuo aliquem Angelum euocas, posset & alius alibi eundem similiter euocare, ad quem ergo vestrum veniret? certe ad neutrum, sic∣que eritis ambo delusi, & adorabitis purum lapidem siue lignum.

Adhuc autem, si quis idolo tuo in loco tuo nomine cuiuspiam Angeli consecrato, euocet [unspec A] eundem Angelum ad aliud idolum alibi, per consecrationem, carminationem, herbas, gem∣mas, thura, aromata, & omnia huiusmodi fortiora, nonne idolum tuum relinquet, aliudque adibit? Praeterea, consectatione tua cessante, & te vnà cum alijs dormiente, quid Angelū inui∣tum ibi perpetuò detineret? effectus enim continuatus, causam continuantem requirit. Quod autem aliqua vis characterum, herbarum, aromatum, aut gemmarum, haberet tan∣tum dominium super tam potentem, & nobilem creaturam, esset omninò dissonum rationi, & contrarium ordini naturali. Quomodo etiam non est contrarium ordini naturali, quod ho∣mo inferior praesit superioribus Angelis imperando, mittendo, & sicut voluerit, compellen∣do? magis enim deceret è contra, sicut videmus in qualibet politia, in quacunque familia, in omni domo congruè ordinata.

Dices forsitan, Trismegiste, sicut in libro tuo quandoque videris innuere, quod homo est perfectior & superior Angelo in ordine naturali, cur ergo creaturae tibi subiectae te sub∣ijcis, [unspec B] & ipsam pro Deo tuo honoras & colis? magis enim deceret è contra.

De animabus quoque humanis bonis & sanctis similiter arguendum, praesertim cum te au∣tore, recedentes a corpore coelum scandant.

Amplius autem si efficis tibi Deum, videtur quod quoquomodo maior, digniorque sis ipso, sicut faciens facto suo; & quod Deus tuus, si sit gratus, magis tenetur te diligere, honorare, & colere, quàm tu ipsum: magis enim fecisti pro eo. Esse namque ipsi dedisti sicut & pater: imò amplius quàm pater filio suo dedit, cuius & esse continuè in nutu arbitrij tui pendet. Potes enim per aliquid contrarium consecrationi priori ipsum resoluere, ipsumue per ignem, mal∣leum aut securim redigere in puluerem, & in nihilum. Nec ratio tua Hermes alicui rationali debet concludere animali: scis enim benè, sicut & Necromantici, & alij benè sciunt, quod Daemones, reprobi & maligni sunt praescij futurorum, & multa mirabilia etiam in corporibus hominum operantur: non tamen sunt dij colendi ab hominibus; sed cauendi tanquam inimici [unspec C] ipsorum pestiferi, & callidi seductores.

Quidam verò subtilius respondentes, & ad veram religionem propinquius accedentes, di∣cunt, quòd Deus verus, etsi sit vnus, & incorporalis, & simplex, habet tamen multas virtutes, quas, & per quas, seipsum ostendit, effectus plurimos corporales & sensibiles faciendo, à quibus & correspondenter multis nominibus appellatur. Vnde Philosophus in De mundo vltimo dicit, quòd Deus cùm sit vnus, est tamen multinomius secundum multitudinē illorum quae innouat, & quorum est causa, & quod vocatur Iupiter, & alijs multis nominibus. Osten∣debatur quoque superiùs per testimonia alia, quòd Deus Iupiter appellatur. Quare & Albri∣cius London, De origine deorum, siue in Poëtastro suo in Prologo, dicit Deum vocari Vi∣tunetum, quia vitam praestat; Sentinum, quia sensum: vocaturque Iupiter in aethere, Iuno in aëre, Diana in terra, & diuerso sexu, pro quo & allegat hos versus Valerij Soriani:

Iupiter Omnipotens rerum Regumque repertor, [unspec D] Progenitor genitrix{que} Deûm, Deus vnus & idem.

Quare & isti responsales dicunt vlterius, quòd ipsi fabricant idolum tantummodo Deo ve∣ro, etsi multum dissimile & indignum; similiori tamen modo, & digniori, quo sciunt & pos∣sunt. Multa etiam idola fabricare se dicunt vnico Deo vero, propter multitudinem nomi∣num, effectuum, & virtutum illius; sicque idola ista colunt, non propter ipsa idola vllo modo; sed vt per ipsum vnicum Deum verum, & multiplicem eius virtutem multipliciter veneren∣tur: Et haec videtur responsio sapientium veterum Romanorum. Sed vtinam omnes idolo∣rum cultores sic saperent, sic sentirent. Verùm ad quid, rogo, oportet tot nomina imponere vni Deo? tot & tam varia idola fabricare? cùm posset compendiosius, breuius, leuius, & vti∣lius, vnico nomine proprio dici Deus, & similiter etiam sine idolo adorari: Ipso namque sub isto nomine adorato, coadorantur necessariò omnes eius virtutes; non enim realiter diffe∣runt hae ab eo, sicut quinta & decima partes docent, & responsio confitetur. Qui autem Dei [unspec E] virtutes non nisi singillatim, & per singula idola adorare voluerit, nunquam singulas adora∣bit: imò necesse est, vt plures incomparabiliter non adoret, quam vnquam adoret, cùm Deus habeat infinitas virtutes, sicut tertia pars demonstrat: ipse verò tantum finitas & paucas pos∣sit distinctè cognoscere, & tantum finita idola fabricare.

Nonne etiam compendiosius vtiliusque apparet, quod in quacunque necessitate habeas vnum certum refugium sufficientissimum omniquaque, sicut est Deus, quinta parte, septima, octaua, & nona testantibus, ad quod promptè semper supplicando recurras? quam quòd secundum doctrinam Varronis, in infirmitate ad Esculapium, in bello ad Martem, in mari ad Neptunum, pro vino ad Liberum, pro aqua ad Nymphas, & ita in singulis necessitati∣bus

[unspec A] ad singulos Deos, nominaue Deorum, seu Dei recurras? potes enim in multas neces∣sitates incidere, vnde nescias ad aliquem proprium Deum refugere deprecando, nisi fortas∣sis volueris fingere tibi aliquem nouum Deum, & ipsi idolum nouum fabricare: sed prius∣quam hoc feceris, forte peribis. Sufficiat igitur tibi semper, vbique, in omnibus sufficien∣tissimus, & omnipotentissimus, & clementissimus, vnicus verus Deus, & vnicum nomen eius, relicta multitudine idolorum.

Caueat quoque sibi, quicunque subtilis & doctus, dum virtutes Dei multas & varias prae∣dicat, dum ipsum variè nominat, & varia idola fabricat, licet ipse sanè intelligat, quod hae virtutes in Deo nequaquam realiter differant; sed sint idem, & Deus realiter tantum vnus & simplex; ne forte rudes simplices & indoctos faciat credere, quod hae virtutes realiter diffe∣rant; quod etiam sint dij multi realiter differentes secundum multitudinem nominum, & [unspec B] differentias idolorum.