Thomæ Bradwardini Archiepiscopi olim Cantuariensis, De causa Dei, contra Pelagium, et De virtute causarum, ad suos Mertonenses, libri tres: iussu reverendiss. Georgii Abbot Cantuariensis Archiepiscopi; opera et studio Dr. Henrici Savilii, Colegij Mertonensis in Academia Oxoniensi custodis, ex scriptis codicibus nunc primum editi

[unspec A]

[unspec B] THOMAE BRADVVARDINI LIBER III. (Book 3)

CAP. I. Quod Deus potest necessitare quodammodo omnem voluntatem cre∣atam ac liberum actum suum, & ad liberam cessationem & vaca∣tionem ab actu.

[unspec C] PElagiani autem, pestiferi & multiplici gratiae Dei ingrati, nituntur auferre à Deo debitas gratias, & gratiarum debitas actiones. Negant enim praedesti∣nationem, prouidentiam que diuinam in bono & in ma∣lo, Coefficientiam quoque Dei & specialiter eius praeef∣ficientiam cum libero arbitrio in libero actu suo, & in meritis vniuersis huic motiuo potissime innitentes; quia tunc ibi esset necessitas, non libertas neque meritum. Alij vero haeretici conantur auferre à Deo similiter actiones debitas gratiarum, dicentes ipsum agere quic quid agit ex [unspec D] necessitate, & nihil gratis, nec libera voluntate. Quare & quidam haeretici moliuntur destruere vniuersaliter li∣berum arbitrium tam in Deo quàm in creatura, & omnem gratiam, ac gratuitam & liberam actionem, dicentes quod omnia quae eueniunt, de necessitate eueniunt. De his ergo & istis si∣milibus ammodò inquirendum. Pro quibus diligenter inuestigandum videtur, Nunquid ne∣cessitas & libertas, meritumque repugnant. In primis igitur ostendendum, Deum posse ne∣cessitare quodammodò omnem voluntatem creatam ad liberum, imo ad liberrimum actum suum, similemque cessationem & vacationem ab actu. Deus enim potest velle voluntatem creatam producere liberum actum suum, & hoc antecedenter, & prius naturaliter voluntate creata: quare & per 10. primi, illa de necessitate obediret, & hoc, quamdiu Deus sic voluerit ipsam velle. De cessatione quoque & de vacatione eadem ratio est omnino.* 1.1 Vnde Anselmus de Concordia 2. Sicut, inquit, necesse est esse quicquid Deus vult, ita esse necesse est quod vult homo in his quae Deus ita subdit humanae voluntati, vt si vult fiant, si non vult, non fiant. [unspec E] Quoniam enim quod Deus vult, non potest non esse, cum vult hominis voluntatem nulla co∣gi vel prohiberi necessitate ad volendum vel non volendum; & vult effectum sequi volunta∣tem, tunc necesse est voluntatem esse liberam, & esse quod vult. Item aliter posset homo fa∣cere Deum falsum, & periurum: Ponatur enim quod Deus praedicat, & per semetipsum iu∣rando affirmet, quod iste liberè faciat hoc vel illud, & ad hoc faciat quantum potest; tunc si iste non necessitetur per Deum ad hoc vel illud libere faciendum, potest dimittere libere hoc & illud. Item aliter posset homo frustrare prouidentiam & praedestinationem ac voluntatem diuinam, imo & facere miserū foelicissimū Deū nostrum. Nulli etenim dubiū, quin Deus pos∣set facere, prouidere, praedestinare, ac praeuelle liberos actus humanos, & quae ex eis depēdēt; imo ab aeterno sic fecit, sicut 27. primi, & sequentia cum 45. probant: quod & plane testatur Apostolus ad Eph. 2. Ipsius, inquiens, sumus factura, creati in Christo Iesu in operibus bo∣nis,

quae praeparauit Deus, vt in illis ambulemus. Et Glossa adhuc expressius dicit idem, si∣cut [unspec A] 31^um primi plenius allegauit. Item omnis potentia in proportione debita fortior, potest necessitare debiliorem naturaliter sibi subiectam in sua qualibet actione, & isto modo le ha∣bent ad inuicem voluntas diuina, Angelica, & humana; sicut prima suppositio, & decimum primi,* 1.2 cum 20. & 30. secundi testantur. Vnde Philosophus 5. Metaphys. 16. distinguens priora sic ait; Alia secundum potestatem scilicet dicuntur priora; Excedens enim potestate prius, & quod potentius: tale veto est cuius praeuoluntatem sequi necesse est alterum est po∣stetius, vt non mouente illo, non moueatur, & mouente illo moueatur; & est praeuoluntas principium. Vbi translatio, quam exponit Auerroes, sic habet, Etiam illud quod est fortius dicitur ante, & tale est illud quod cogit alterum sequi suam voluntatem; ita quod si illud quod est ante non mouetur, non mouebitur aliud quod est post; & si mouetur, mouebitur; & vo∣luntas [unspec B] est principium hic.* 1.3 Super quod Auerroes sic dicit; Vniuersaliter dicitur, ante, illud, quod est fortius & dignius, & est illud quod cogit illud quod est post, vt voluntas eius conse∣quatur voluntatem suam, quoniam voluntas debilioris sequitur voluntatem fortioris. Item adhuc physice arguendo ponatur quod eslet tantum vir vnus & mulier vnica; tunc ex quo species humana non potest deficete, nec sine generatione saluari, necesse est eos voluntariè generate. Nec potest quis fingere, quod licet necessario voluntariè generabunt, non tamen hac vice, nec illa; ideoque quilibet eorum concubitus erit liber, nec vlli necessitati subiectus, quia ponatur quod vir seu mulier tantum processit in diebus suis generationi aptis (qui se∣cundum Philosophum 9.* 1.4 de Animalibus, in mulietibus sunt 50. anni in viris autem 70. aut secundum Plinium & Solinum 80.* 1.5 in viris) quod non remaneat sibi tempus, nisi pro vnico tali actu: quare tunc statim ‖ 1.6 necessario illum actum vnicum voluntarie exercebunt: Nam si∣ne voluntate generatio nunquam fiet. Illud autem, quod eos sic arctabit, ponitur à Philoso∣phis esse natura vniuersalis, quae per tertium secundi non potest dici aliqua vis stellarum, aut [unspec C] quarumcunque causarum secundarum; est igitur necessario prima causa, sicut 27. primi per autoritates Philosophicas ostendebat. Et similiter potest etiam Theologicè argui; Si esset vnus vir tantum & vnica mulier ante completum numerum electorum & praedestinatorum à Deo ex propagatione hominum naturali à primis parentibus continue deriuata, Nisi[enim] ipsi necessario voluntarie gignerent, cessaretur generatio hominum, & Dei propositum fru∣straretut, contra decimum primi libri. De Adam quoque & Eua priusquam naturaliter con∣uenirent, potest fieri ‖ 1.7 simile argumentum. Item aliter Deus non posset necessitare creatu∣ram rationalem, vt esset ‖ 1.8 impeccabilis perpetuo{que} beata, contra 17.15 que secundi. Item Esaiae 40. Ecce, inquit, genres, quasi momentum staterae reputatae sunt ei: Glossa, in comparatione eius, scilicet Dei; quod scilicet momentum ex nihilo in vtramlibet partem inclinatur. Et Pa. rab. 21. Sicut diuisiones aquarum, ita cor Regis in manu Domini, quocunque voluerit incli∣nabit illud, sicut vicesimum secundi plenius allegauit. Beatus etiam Augustinus de Gratia, [unspec D] & libero arbitrio, hac autoritate Salomonis cum multis alijs recitata, cap. 48. ita concludit; His & talibus testimonijs diuinorum eloquiorum, satis, quantum existimo, manifestatur, ope∣rari Deū in cordibus hominū ad inclinandas eorū voluntates quocun{que} voluerit, siue ad bona pro sua misericordia, siue ad mala pro meritis eorū. Idē Enchir. 77. Quis tam impie desipiat, vt dicat Deum malas hominum voluntates quas voluerit, & quando voluerit, & vbi voluerit, non posse in bonum conuertere? Idem de bono perseuerantiae 20. quam possibile est Deo a∣uersas & aduersas in fidem conuertere hominum voluntates & in eorum cordibus operari, vt nullis aduersitatibus cedant, nec ab illo aliquo tentatione superati discedant. Idem quoque de Correptione & gratia 69. dicit; Deo volenti saluum facere hominem, nullum resistit arbi∣trium. Sic enim seu velle, seu nolle in volentis aut nolentis est potestate, vt diuinam volunta∣tem impleat, nec superet potestatem. Et infra per totum 70. capitulum & in principio 71. pla∣nissime & notabilissime docet idem, sicut 20. secundi plenius allegauit: Item aliter Deus non [unspec E] esset omnipotens: licet enim Deus faceret quantum posset, vt tu simpliciter vel certo tempore velles, seu diligeres quippiam, posses, hoc non obstante omnino, ‖ 1.9 idem non velle, & per ali∣quam partem dati temporis ‖ 1.10 illam velle, per aliam vero non velle, imo & nolle, sicque posses reddere Deum & hominem Iesum Christum falsum, mendacem, periurum & miserum, si∣cut in principio est argutum. Nec potest quis dicere quod actus liberi voluntatis sub omni∣potentia Dei minime continentur, propter decimum primi, vicesimum, & tricesimum secun∣di, ac propter autoritates Augustini proximo recitatas: tunc quoque sub prouidentia, gu∣bernatione & praedestinatione diuina nullatenus clauderentur, contra vicesimum septimum cum sequentibus, & 45. primi. Quid etiam dignius ad eius omnipotentiam pertinet, quam suam veritatem in omnibus, etiam in actibus liberis inuiolabilem conseruare? Quomodo

[unspec A] etiam ad omnipotentiam eius non attinet, posse disponere libere de possibilibus vniuersis naturalibus & liberis quibuscunque? Quare & dicit Augustinus de correptione & gratia 70. quòd Deus habet humanorum cordium quò placet inclinandorum omnipotentissimam potestatem: Et 71. quòd Deus magis habet in potestate voluntates hominum quàm ipsi. Nulh etiam dubium, quin actus liberi voluntatis sint nobilissimi omnium, & aliqui actus sub Dei omnipotentia continentur, & non ignobiliores tantummodo: hoc enim vetat eius infinita nobilitas, & suppositio prima primi, ac foelicitas beatorum. Si quis autem voluerit dicere, quòd Deus potest necessitare hominem ad actum voluntatis, sed ho•• facto, non erit huius∣modi actus liber, potest sibi faciliter contradici; quia si Deus hoc faciat, cùm ad omne quod agit exteriùs sufficiat sua sola voluntas, sicut corollarium decimi primi ‖ 1.11 docet, & per suam omnipotentiam demonstratur; potest Deus hoc facere per voluntatem suam solam vide∣licet fine aliquo habitu, vel aliquo creato quocunque, quod nunc ad volutionem liberam [unspec B] hominis non concurrit; & non nisi volendo, seu naturaliter praeuolendo hominem velle; & per tricesimum secundi, nunc de facto sic facit de quocunque actu libero voluntatis. Item eliciat Iohannes A. actum liberum voluntatis, cum B. C. causis secundis sufficientibus, & necessariò requisitis; tunc Deus potest necessitare ‖ 1.12 Iohannem ad A. actum, & hoc sine aliqua alia causa secunda, vt patet per praemissa, scilicet tantùm volendo, vel naturaliter praeuo∣lendo; & per 30^um. secundi sic priùs fecit, quando A. fuit liber; ergo tunc Deus necessita∣uit ‖ 1.13 Iohannem ad A. actum liberum voluntatis; & etiam si tunc fuit A. liber, eadem ratione & nunc est: omnia enim omninò eodem modo se habent nunc & tunc in omnibus causis pri∣mis & secundis. Vel etiam supponatur quòd Deus necessitet Iohannem ad D. actum simi∣lem. A. quantum potest, cum B. C. causis secundis praecisè vel omninò similibus, quod po∣test, sicut praemissa probarunt; aliterque aliqua causa secunda, illa scilicet alia necessariò re∣quisita necessitaret voluntatem hominis sicut bruti, contra tertium secundi, & erunt A. & D. [unspec C] actus omninò similis rationis: nam in suis causis primis & secundis nulla potest diuersitas assignari: quare si alter est liber, vel necessarius quouismodo, erit similiter & vterque. Si autem dicatur, quòd ideo D. est necessarius, & A. liber, quia Deus vult facere ipsos tales, contradicetur hoc modo: Si Deus sic volendo necessitet ad D. actum, hoc non est faciendo D. actum per se necessarium, quia ex se potest non esse, & quia tantùm vnum est per se ne∣cesse esse, scilicet ipse Deus, vt patet per 17. partem corollarij primi primi, nec per aliquas causas secundas per se necessitantes voluntatem creatam, sicut natura & obiectum per se ne∣cessitant bestias, sicut superiùs est ostensum: hoc ergo est tantùm per voluntatem diuinam, volendo scilicet [se] necessitare ad D, seu facere D. necessarium, sicut hypothesis confitetur. Vel ergo Deus sic volendo absolutè necessitat ad D. actum, & reddit eum necessarium abso∣lutè, vel tantùm respectu suae volutionis; ita scilicet quod stante illa, impossibile est aliter euenire, seu quia non potest aliqualiter impediri. Primum dici non potest, vt nullus igno∣rat, [unspec D] & praehabita docuerunt; relinquitur ergo secundum, & sic loquendo A. actus liber, quem Deus vult facere liberum, est ita necessarius respectu illius volutionis diuinae, sicut D. respectu alterius: quia, stante illa, ita impossibile est aliter euenire, & ita impossibile est istam impediri in aliquo, sicut illam, vt 10. primi docet: ergo A. & quilibet actus creaturae liberri∣mus est ita necessarius sicut est D. Item ponatur imaginariè, vel secundum quosdam sicut est verè possibile, quod Deus faciat aliquem actum voluntatis creatae, volendo simpliciter fa∣cere illum actum, non velendo illum facere necessarium, nec liberum; tunc per hypothesin neuter erit. Item si Deus tantùm simpliciter volendo faceret actus irrationalium animato∣rum vel inanimatorum, illi non essent necessarij respectu Dei, nec respectu aliarum causa∣rum: nulla enim alia causa necessitat, nisi per virtutem & cooperationem & connecessitatio∣nem primae causae, quae est primum necesse esse, sicut primum & sequentia primi docent. Item si Deus faciat aliquem actum voluntatis creatae, non volendo necessitare ad illum, sed [unspec E] volendo simpliciter illum efficere, adhuc ille actus est necessarius respectu voluntatis diuinae, quia illa impediri non potest. Prima ergo & per se ratio quare aliquid dicitur necessarium re∣spectu Dei seu voluntatis diuinae, non est quia vult necessitare ad illud, sed quia est causa pri∣ma vniuersaliter efficax, omnipotens & impediri non potest. Quare & Stepnanus Parisiensis Episcopus condemnauit quendam errorem, dicentem, quod ad hoc quod effectus omnes sint necessarij respectu causae primae non sufficit, quod ipsa causa prima non sit impedibilis, sed exigitur, quod causae mediae non sint impedibiles. Error, inquit Episcopus, quia tunc Deus non posset facere aliquem effectum necessarium sine * 1.14 causis posterioribus: omnes ergo effe∣ctus etiam liberi possunt esse necessarij respectu causae primae, quia à voluntate sua proce∣dunt, quae non potest aliqualiter impediri. Adhuc autem sicut necesse est quidlibet fieri, quod

Deus vult fieri, sic & necesse est quidlibet fieri eo modo quo Deus vult illud fieri, sicut praece∣dentia [unspec A] clarè monstrant. Sicut ergo effectus naturales necessarios necesse est necessariò fieri respectu causarum suarum naturalium secundarum propter efficaciam voluntatis diuinae; sic & effectus liberos necesse est liberè fieri respectu causarum suarum inferiorum liberè actiua∣tum propter vniuersalem efficaciam voluntatis diuinae. Omnes ergo effectus actusve liberi omnium inferiorum agentium liberorum respectu voluntatis diuinae sunt necessarij, sicut necessariò liberi, & necessariò liberè producuntur. Amplius autem nulia voluntas creata est liberior voluntate Christi humana, & illam potuit necessitare voluntas eius diuina, imò & ne∣cessitauit de facto ad omnes & singulos libetos actus suos, & ad omnes & singulas cessationes & vacationes liberas ab actu & actibus quibuscunque. Si namque voluntas eius humana non necessariò consensisset voluntati eius diuinae naturaliter praecedenti, sicut tricesimum secundi docebat, potuit dissensisse ab ea, & voluisse aliquid aliud, imo & contrarium, ac peccasse, quod pro singulis partibus repugnat praeostensis de Christo 30.* 1.15 secundi; vnde & Ioh. 5. Non [unspec B] possum ego à meipso facere quicquam, sed sicut audio, iudico: quod Christus dicit secun∣dum id quod est homo, vt Augustinus testatur, sicut ibi pleniùs allegatur. Hoc idem de Christo,* 1.16 scilicet quòd voluntas eius humana necessariò sequebatur diuinam, docet Anselmus 1. Cut Deus homo, 10. & 2ⁱ. 10. ostendit quòd Christus potuit mentiri si voluerit, sed non potuit velle mentiri, sicut 30. secundi pleniùs allegauit, & 2. Cur Deus homo 17. ostendit, quòd Deus habuit potestatem seruandi vitam suam vt nunquam moreretur, licèt nequiuerit illud velle: ergo eadem ratione non potuit quicquam velle quod diuina eius voluntas non praedisposuit ipsum velle, vel cuius oppositum disposuit circa ipsum. Vnde & infra eodem capite ita dicit, Si vis omnium quae secit & quae passus est veram scire necessitatem, scito omnia ex necessitate fuisse, quia ipse voluit, voluntatem verò eius nulla praecessit necessitas: voluntatem, inquam, eius diuinam nulla praecessit necessitas, sed humanam, sicut ab eodem Anselmo ex 10. primi fuerat allegatum. Haec est ergo sententia Christi, Augustini, Anselmi, [unspec C] Damasceni, atque Lumbardi, sicut praemissa in isto capitulo, & 30. secundi declarant, nec vidi quenquam Doctorum contraria sentientem: videtur ergo ista sententia satis certa.

COROLLARIVM.

Corollarium, quòd aliqualis necessitas & libertas, ac meritum casusque & fortuna in∣uicem non repugnant: de fati quoque praescientiae, praedestinationis & gratiae cum li∣bero arbitrio ac merito concordia generali.

VNde redditur manifestum, quòd necessitas & libertas, necessitas quoque & quodlibet meritum, necessitas insuper & casus & fortuna inuicem non repugnant: vnde & con∣cordia generaliter fati, praescientiae, praedestinationis & gratiae cum libero arbitrio ac merito [unspec D] cognoscitur euidenter. Nam primam partem istius ostendit clarissimè conclusio principalis, secunda verò ostenditur ex hac prima, potest quoque probari per eadem per quae principalis conclusio probatur. Item secundùm Philosophum, 1. peri hermenias vlt. Esse * 1.17 quodest, quando est, necesse est; & aliquis actus liber & meritorius nunc est; ergo illum nunc esse ne∣cesse est. Item in Deo & in Angelis confirmatis est necessitas pro multis actibus voluntatis, maxima{que} libertas. Item Augustinus Enchir. 86. sic inquit, Prius oportebat hominem fieri, vt & bene velle posset & male: postea vero sic erit, vt male velle non posset, nec ideo libero ca∣rebit arbitrio; multo quippe liberius erit arbitrium quod omninò non poterit seruire peccato. Ne{que} enim culpanda est voluntas, aut voluntas non est, aut libera dicenda non est, qua bene esse sic volumus, vt esse miseri non solùm nolumus, sed nequaquam velle prorsus possumus. Idem 5. de ciu. Dei 10. postquam prius disputauit contra Stoicos dicentes voluntates nostras necessitati non subdi, eò quod tunc non essent liberae, respondet ad motiuū illorū distinguens [unspec E] necessitatē bifariè, ostendendo vnā esse necessitatē inuitā, quae aufert seu adimit libertatem; aliam verò voluntariam, quae compatitur libertatem: vnde & capit. 9. sic ait, Quoquomodo se habeant tortuosissimae concertationes & disputationes Philosophorum, nos vt confitemur summum & verum Deum, ita voluntatem diuinam, summam{que} potestatem ac praescientiam eius confitemur, nec timemus ne ideo non voluntate faciamus, quòd voluntate facimus, quia illud nos facturos ille praesciuit, cuius praescientia falli non potest: quod Cicero timuit vt op∣pugnaret praescientiam; & Stoici, vt non omnia necessitate fieri dicerent, quamuis omnia fato fieri contenderent,* 1.18 quos redarguit consequenter. Et cap. 10. sic adiungit; Nec illa neces∣sitas formidanda est, quam formidando Stoici laborarunt causas rerum ita distinguere, vt

[unspec A] quasdam subtraherent necessitati, quasdam subderent, at{que} in his quasesse sub necessitate no∣luerunt, posuerunt etiam nostras voluntates, ne videlicet non essent liberae si subderentur ne∣cessitati; & distinguendo subiungit, Si enim necessitas nostra illa dicenda est, quae non est in nostra potestate, sed etiamsi nolumus, efficit quod potest, sicut est necessitas mortis; manife∣stum est, voluntates nostras, quibus rectè vel perperam viuitur, sub tali necessitate non esse. Multa n. facimus, quae si nollemus, non vti{que} faceremus, quo primitùs pertinet ipsum velle: nam si volumus, est; si nolumus, non est: non n. vellemus, si nollemus. Et subdit pro membro secundo, Si autem illa definitur esse necessitas secundū quam dicimus necesse esse, vt ita sit ali∣quid, vel ita fiat, nescio cur eā timeamus, ne nobis libertatē auferat voluntatis. Ne{que} n. & vitā Dei & praescientiā Dei sub necessitate ponimus. sc. primo modo, si dicimus necesse esse Deum semper viuere & cuncta praescire, sicut nec potestas eius minuitur, cùm dicitur mori, fallique non posse. Vnde & Ioseph. 18. de Antiq. 2. agens de 4. sectis Philosophorū apud Iudaeos,* 1.19 qua∣rum [unspec B] vna fuit Pharisaeorū, dicit quòd illi fuerunt primi, quia meliores caeteris aestimantur, & hi, vt dicit, fato geri omnia credunt; sed ne{que} liberū arbitriū hominis auferunt, fatū autē necessi∣tatē importat, sicut 28. primi monstrauit: dicit{que} idem Ioseph. 7. de Iudaico bello 8. homines fatū vitare non possunt, etiā si praeuiderint. Patet igitur quod necessitas & libertas nequaquā repugnant; quare nec necessitas & meritū repugnabunt; quod & aliter potest ostendi. Pona∣tur n. quòd Deus aliquē viatorē confirmaret ad liberè faciendum omnia bona quae faciet hic in via, ipso penitus ignorante, sicut boni Angeli confirmantur ad bona sua facienda scienter, tunc talis operaretur bona & bene, quia ita voluntariè & ita liberè quantū in eo est, sicut alius viator non confirmatus omninò: ergo & ita meritoriè, quod & per exemplum euidens con∣firmatur. Ponatur enim quòd euntem deuotè ad Missam aliqua vis occulta ita nescium pro∣sequatur, vt cessare, tardare, vel declinare non possit, tunc talis necessariò ita vadit, & non minus meretur quàm faceret si vis illa praedicta penitus tolleretur. Sed ne exemplū huiusmodi [unspec C] extra sacram Scripturam videar mendicare, ponatur quempiam tenentem virgam seu baculū, volentem{que} ac intentū temerè percutere proximum, sed proprijs tamen viribus non valentē, fiat{que} talis percussio per aliquam vim occultam, ipsum tamen validè dirigentem vt resistere omninò non possit, ipse tamen non sic, sed contrarium opinetur, tunc ipse peccat, ac si pro∣pria virtute percuteret, & ita de actibus liberis quibuscunque. Quod autem in omnibus acti∣bus liberis, nedum posset sic esse, sed & quod sit ita de facto satis ostendit ipsemet Dominus Esa. 10. Vae inquiens Assur virga furoris mei,* 1.20 & baculus ipse est in manu eorum indignatio mea; ad gentē fallacē mittā cum, & contra populum furoris mei mandabo illi, vt auferat spo∣lia, & diripiat praedam, & ponat illum in conculcationem quasi lutum platearum: ipse autem non sic arbitrabitur, & cor eius non ita existimabit, sed ad conterendum erit cor eius, & ad in∣ternecionem gentium non paucarum. Dicet enim, Nunquid non Principes mei simul Reges sunt, &c. Et infra, Quomodo inuenit manus mea regna idoli, sic & simulachia eorum de [unspec D] Ierusalem & Samaria. Nunquid non sicut feci Samariae & idolis eius, sic faciam Ierusalem & simulachris eius? Et sequitur comminatio poenae cum expressione culpae: Et erit cùm im∣pleuerit Dominus cuncta opera sua in monte Sion & in Ierusalem, visitabo super fructum cordis magnifici Regis Assur, & super gloriam altitudinis oculorum eius: Dixit enim, in forti∣tudine manus meae ego feci, & in sapientia mea intellexi, & abstuli‖ 1.21 terminos populorum, & Principes eorū depraedatus sum. Nunquid gloriabitur securis contra eum qui secat in ea? aut exaltabitur serra contra eum à quo trahitur? Quomodo, si eleuetur virga contra leuantē se, & exaltetur baculus, qui vti{que} lignū est? Propter hoc mittet dominator Deus exercituū in pin∣guibus eius tenuitatē, & subtus gloria, seu aliàs gloriā eius, succensa ardebit, quasi ignis com∣bustio. Super quod glossa sic dicit, Sicut hic inanimata tantū instrumenta sunt, nihil per se faci∣entia, sed per eū qui mouet ea; sic nec Senacherib per se, sed in Dei virtute operatus est: vnde & gloriatio eius stulta & vltione digna. Ex hoc ergo clarè videtur, quòd licèt aliquis faciat ali∣quod [unspec E] bonū vel malū necessariò, ignoranter tamen & liberè, quantū in eo est, meretur vel pec∣cat. Vnde Theophilus, sicut allegatur in glossa super illud Luc. 22.* 1.22 Filius hominis secundum quod definitum est vadit, sic ait, Non quasi non valens tueri seipsum, sed sicut definiens sibi mortē propter humanā salutem: sed quia Iudas ea quae sunt scripta praua intentione agebat, ne quis putet eum innoxiū tanquā dispensationis ministrum, subdit, Veruntamen vae homini illi per quē tradetur. Cui & cōcordanter Isidorus, sicut allegatur in glossa super illud Luc. 24. Nonne haec oportuit pati Christū, &c. sed si oportuit Christū pati, tamē qui crucifixerunt rei sunt poenae: nō n. satagebāt perficere quod Deus disponebat, vnde & eorū executio fuit impia. Quibus & plane cōcordat autoritas Aug. 83. q. 27. cū multis similibus 32.1. plenius allegatis; quod etiā bonū vel malū actū ab aliquo liberè, quātū in eo est, licèt nō penitus liberè, debeat sibi pro libero merito computari, ratio planè docet, quia sic est in omnibus alijs factis humanis

vel malis, iustis vel iniustis: nam dicens verum, volens tamen & credens mentiri, reus est men∣dacij; [unspec A] & è contra. Vnde Augustinus Enchirid. 12. Nemo sane mentiens iudicandus est, qui dicit falsum, quod putat verum, quoniam quantum in ipso est, non fallit ipse, sed fallitur potius: è contrario quantum in ipso est ille mentitur, qui dicit verum quod putat falsum: quantum enim ad animum eius attinet, quia non quod sentit, hoc dicit, non verum dicit, quamuis verum inueniatur esse quod dicit; nec vllo modo liber est à mendacio, qui ore ne∣sciens verum loquitur, sciens autem voluntate mentitur. Non consideratis itaque rebus ip∣sis, de quibus aliquid dicitur, sed sola intentione dicentis, melior est qui nesciens falsum dicit, quoniam id verum putat, quàm qui mentiendi animum sciens gerit, nesciens verum esse quod dicit. Item volens quenquam occidere, & faciens quantum in eo est vt occidat, verè dicitut homicida.* 1.23 Vnde 1. Ioh. 3. Omnis qui odit fratrem suum, homicida est: secundum quem mo∣dum loquitur Apostolus ad Heb. 6. dicens semel illuminatos deinde prolapsos, rursus cruci∣figentes sibimetipsis filium Dei: Sic loquitur beatus Cyprianus Carthaginensis Episcopus, [unspec B] Doctor & Martyr egregius, epist. 3. intitulata de lapsis. Sic & loquitur Augustinus epist. 14. ad Bonifacium, allegans & recitans verba Cypriani in serie ac exponens, Rectè, inquiens, dicuntur parentes, vel quicunque maiores, filios seu quoslibet paruulos baptizatos daemo∣niorum sacrilegijs obligare conantes, spiritualiter homicidae. Nam in illis quidem qui inter∣fectionem non faciunt, sed quantum in ipsis est interfectores fuerunt, rectè illis dicitur quan∣do ab hoc scelere prohibentur, Nolite occidere paruulos vestros. Dicit enim & Apostolus, Spiritum nolite extinguere, non quia ille extingui potest, sed quantum in ipsis est, extinctores eius meritò dicuntur, qui sic agunt vt extinctum velint. Isto sensu recte intelligi potest, quod scripsit beatissimus Cyprianus in epistola de lapsis, cùm eos qui tempore persecutionis idolis immolauerant, arguens, Ac ne quid deesset, inquit, ad criminis cumulum, infantes quoque parentum manibus impositi vel attracti, amiserunt paruuli quod in primo statim natiuitatis exordio fuerant consecuti. Amiserunt, dixit, quantum attinuit ad illorum scelus, à quibus [unspec C] amittere coacti sunt: amiserunt in eorum mente ac voluntate, qui in illos tantum facinus cō∣miserunt. Nam si in se ipsi amisissent, remansissent vti{que} diuina sententia sine vlla defensione damnandi: quòd si sanctus Cyprianus arbitraretur, non eorum defensionem continuò sub∣ijceret, dicens, Nonne illi cùm iudicij dies venerit, dicent, Nos nihil fecimus, nec derelicto cibo & poculo Domini ad profana contagia sponte properauimus? Perdidit nos aliena perfi∣dia, parentes sensimus parricidas: illi nobis Ecclessiam matrem, illi patrem Deum negaue∣runt; vt dum parui & improuidi, & tanti facinoris ignari, per alios ad consortium criminis iungimur, aliena fraude caperemur. Hanc defensionem non subnecteret, nisi iustissimam cre∣deret, & in Dei iudicio paruulis profuturam. Si enim dicitur, Nos nihil fecimus, Anima quae peccauit, ipsa morietur, nec illi peribunt sub Dei iusto iudicio, quos parentes sui suo scel••re quantum ad seipsos attinet perdiderunt. Item volens & faciens, quantum in eo est, vt cog [unspec D] noscar alienam vxorem, cognoscens tamen propriam creditam alienam, reus adulterij con∣demnatur: vnde Matth. 5. Omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, iam moe∣chatus est eam in corde suo; sicut volens cognescere propriam, & inscius cognoscens alienā, feu sororem propriae creditam propriam, à crimine excusatur, sicut canon restatur, nedum de isto, sed de multis similibus, & Lumbardus, sicut primum primi pleniùs recitauit. Item per 10. primi, nullus potest facere simpliciter contra voluntatem diuinam, & per idem 10. cum 22. eiusdem primi, necesse est quemlibet semper conformiter agere voluntati diuinae; ergo nullus meretur nec peccat, nisi liberè faciendo quantum in eo est conformiter aut difformiter voluntati diuinae. Vnde Augustinus Enchirid. 80. Haec sunt, inquit, magna opera Domini exquisita in omnes voluntates eius, & tam sapienter exquisita, vt cùm Angelica & humana creatura peccasset, i. non quod ille, sed quod voluit ipsa fecisset, etiam per eandem creaturae voluntatem, qua factum est quod creator noluit, impleret ipse quod voluit, bene vtens & ma∣lis tanquam summè bonis ad eorum damnationem, quos iustè praedestinauit ad poenam; & ad [unspec E] eorum salutem, quos benignè praedestinauit ad gratiam. Quantum enim ad ipsos attinet, quod Deus noluit, fecerunt; quantum verò ad omnipotentiam Dei, nullo modo id ‖ 1.24 efficere valuerunt. Idem 22. contra Faustum: Fit autem homo iniquus, cùm propter seipsas diligit res propter aliud assumendas, & propter aliud appetit res propter seipsas diligendas: sic enim quantum in ipso est, perturbat in se ordinem naturalem, quem lex aeterna conseruari iubet. Cui concordans Anselmus 1.* 1.25 Cur Deus homo, 15. ita dicit; Dei honori ne quit aliquid, quan∣tum ad illum pertinet, addi vel minui: idem namque ipse sibi est honor incorruptibilis, nullo modo mutabilis. Verùm quando vnaquae que creatura suum quasi sibi praeceptum ordinem siue naturaliter siue rationabiliter seruat, Deo obedire & eū honorare dicitur, & hoc maximè

[unspec A] rationalis natura, cui datum est intelligere quae debeat, quae cum vult quod debet, Deum ho∣norat, non quia illi aliquid confert, sed quia sponte se eius voluntati & dispositioni subdit, & in rerum vniuersitate ordinem suum, & eiusdem vniuersitatis pulchritudinem, quantum in ipsa est, con••••••tuat. Cum vero non vult quod debet, Deum, quantum ad illam pertinet, inho∣norat, quoniam non se sponte subdit illius dispositioni, & vniuersitatis ordinem & pulchritu∣dinem, quantum in se est, perturbat; quod tamen absolutè non potest, sicut ostendit eodem cap. consequenter, ad duo impossibilia deducendo. Primum est, quod si sic esset, fieret in ip∣sa vniuersitate, quam Deus debet ordinare, quaedam ex violentia ordinis in pulchritudine deformitas. Secundum est, quod Deus in sua dispositione videretur deficere; quae duo, in∣quit, sicut sunt inconuenientia, ita sunt impossibilia. Aliter autem breuiùs & forsitan leuiùs potest adhuc hoc idem itidem sic ostendi. Nulli enim Philosopho, vel Theologo dubium, quin homo ideo meretur vel peccat, quia in statu merendi, & peccandi, scienter, voluntariè, [unspec B] gratis, & sponte consentit, vult, & facit bonum vel malum; sed hoc & sic potest, licet neces∣sario faciat hoc vel illud, sicut praemissa testantur. Vnde & Wilhelmus de Aluernia Parisien∣sis Episcopus in suo tripartito, cuius prima pars principalis est de fide & legibus, secunda de virtutibus, tertia de vitijs & peccatis, part, vlt. cap. 10. recitato errore dicentium bominem non posse peccare, quia habet necessitatem vel impossibilitatē faciendi vel non faciendi quod∣cunque; quare, vt arguunt, non habet liberum arbitrium, nec culpam, nec laudem, ipsisque redargutis, respondens ad motiuum eorum; Propter hoc, inquit, solebamus distinguere, quod quaedam necessitas est violentiae, & illata; & quicquid ex ea agitur, non agenti, sed violentiam inferenti imputandū est: imo non agens dicendū est illud cui violentia infertur, sed magis ipsū quod infert violentiā, vt rota molendini est. Et secunda est necessitas stabilitatis & immuta∣bilitatis, qualē dicimus esse necessitatē Dei, qua immutabiliter bonus est, & quicquid est hac necessitate, necesse est ipsum bene agere semper, & contrarium impossibile, & ista necessitas [unspec C] non aufert libertatem sed perficit. Tertia necessitas est extranea siue forinseca, quam nonnulli vocant necessitatem per accidens; & easdem distinctiones facimus de impossibilitatibus, & hoc modo dicūtur quaedā de praeterito necessaria vel impossibilia, sicut te comedisse & fecisse, quicquid fecisti. Est & quarta necessitas, quam vocat Aristoteles determinatam, vt Socratem sedere dum sedet, & fortè referri potest ad necessitatem quam diximus extraneam; quoniam sicut necesse est te fecisse quod fecisti, quia tempus non recipit mutationem reditus siue reuoca∣tionis: sic & Socratem sedere dum sedet; quare fluxus temporis vtri{que} est causa necessitaris & impossibilitatis. Necessitas violentiae, cum violentia contra voluntatem fuerit, inculpabilem facit: contra voluntatem autem dicimus necessitatem, aut impossibilitatem, aut etiam vio∣lentiam, cum nec affectata est, nec procurata, nec tolerata, aut neglecta. Et infra eiusdem 11. Secundum, inquit, errorem illorum, qui dicunt omnia ex necessitate euenire, non est necesse vt propter hoc nemo peccare possit, aut bene agere: & hoc apparet per ea quae diximus de ne∣cessitate [unspec D] & impossibilitate, videlicet, quae & quando excusant à culpa & obligatione, & qua∣tenus. Ostendimus quod necessitas, qua necesse est Deum semper bene agere, & impossibili∣tas, qua impossibile est ipsum male agere, in nullo prohibent vel impediūt, quo minus bene & laudabiliter agat vtrumque: & hoc est, quoniam nec violenter impellunt ipsum ad bene agen∣dum, nec violenter ipsum impediunt aut auertunt à malo agendo, nec vllo modorum resistit illa impossibilitas aut contradicit voluntati eiusdem. Sic necessitas virtutis coelestis aut fati, quam secundum eos impossibile est ‖ 1.26 auerti vel impediri, & quae etiam mouent animas huma∣nas, vt ipsi opinantur, mouent, inquam, ad cogitationes & affectiones, quae in eis sunt, & per illas ad operationes, & operum declinationes, quoniam non mouent eos violenter, imo vo∣luntariè, non excusat animas humanas à peccatis & culpis: & hoc est, quoniam à quocunque principio fit opus voluntarium, dummodo voluntarium sit, id est, volutum quocunque trium modorum quos diximus, id est, vel affectatum, vel toleratum, vel neglectum, semper impu∣tandum [unspec E] est volenti & agenti per voluntatem: nec sequitur; Si non potest aliud agere, vel etiam velle propter hoc excusatus sit, quia nec vult aliud posse vel agere nec aliud velle. Propter hoc dicit Seneca, quia omne peccatum adeo est voluntarium, quia si non est voluntarium, non est peccatum: Quare necessitas vel impossibilitas, quae non aufert operi, quin sit voluntarium, hoc est, ex necessitate, quam impossibile est non esse liberam, nec culpam aufert nec meritum eidem operi. Reuera autem si totum quod mouet animas nostras extra nos esset, & non ha∣beremus principium motiuum operum nostrorum intra nos vel in nobis, totum attribuen∣dum videretur extrinseco motori, vel motoribus, si plures essent: Quare non erit nobis im∣putandum vel ad laudem vel ad vituperium, similiter nec ad meritum, nec ad culpam: Non

enim erit secundum hoc alteruttum in potestate nostra. Cùm enim à solo motore, qui extra [unspec A] nos est, sint voluntates nostrae, & voluntatum aduersiones vel repressiones, & motor huius∣modi in potestate nostra non sit vllo modo, non erunt illae in potestate nostra, nec erunt in nobis vt actiones nostrae & opera, sed vt passiones tantum à forinseco agente, & erimus tan∣tùm receptores huiusmodi impressionum, & nullo modo actores, quare nec bene nec malc a∣gemus, sed virtus coelestis vel fatum aget omnia haec quae videntur esse actiones nostrae, & erimus tantum organa virtutis coelestis & fati. Manifestum est autem quod organo non est imputanda operatio, quae per ipsum agitur, ad laudem vel vituperium, culpam vel meritum, sicut motus rotae molendini varie, nec quantum ad essentiam suam, nec quantum ad tardita∣tem vel velocitatem culpabiliter imputari potest ipsi rotae, sed aquae soli impellenti & reuol∣uenti illam. Quare manifestum est, quia si virtus coelestis vel fatum, vel quicunque alius mo∣tor extrinsecus moueret animas humanas ad volendum vel nolendum, non aufert eis domini∣um & imperium, vel autoritatem suarum voluntatum & actionum, cum nec vim, nec violen∣tiam [unspec B] nec coactionem eis inferre ad haec possunt: & hoc est propter libertatem atque imperio∣sitatem voluntatis, propter quas nec coactionem sustinet, nec receptibilis est vllo modorum ipsius. Ex his autem euidenter apparet, quod licet quis necessitatus fuerit ad faciendum quic∣quam boni vel mali, si tamen necessitationem illam ignoret, & faciat hoc voluntariè & liberè, quantum in ‖ 1.27 eo est, meretur. Sed quia ignorantia non est per se causa merendi, nec necessario consequens meritum, potest quis non ignoranter, sed verè scienter necessitatus ad aliquid fa∣ciendum, hoc faciendo mereri. Si namque ignorantia necessario praeexigeretur ad meritum, ipsa esset causa essentialis illius, vt quarto & decimo tertio primi docetur. Omnis enim effe∣ctus ponitur, vel poni potest, positis omnibus & solis essentialibus causis suis: sed ignorantia non est aliqua essentialis causa meriti, vt inductio manifestat; ipsa quoque ignorantia pura priuatio est & nihil, quare nullam veram rem causar. Et per decimum octauum secundi hu∣ius, meritum est vera res existens: sublata igitur ignorantia supradicta, & stantibus omnibus [unspec C] causis essentialibus meriti, erit meritum sicut prius; maxime quia habitus oppositus ignoran∣tiae, id est, scientia, non repugnat formaliter merito, nec alicui alij positiuo cum tali merito ne∣cessario concurrente: Quare & videtur quod essentialis & per se ratio merendi sit ista; meri∣tiuum, vt sic loquar, scilicet habile ad merendum facere quid morale liberè, quantum in ‖ 1.28 eo est, seu simpliciter liberè, scilicet voluntariè siue spontaneè. Posui meritiuum ad differentiam Dei & sanctorum confirmatorum perfecte, sicut erunt post finale iudicium, qui possunt tale & sic facere non merendo, eo quod non sunt aut erunt habiles ad merendum. Hoc autem videtur multum consonum rationi. Nam si quis licet necessitatus scienter ad faciendum ali∣quid pro amico, faciat hoc pro eo non inuitus tanquam necessitate coactus, sed quantum in eo est, liberè & omnino spontaneè ac deuote gratissimoque amore, videtur quod ratio exi∣gat, & gratitudo compellat, quod ille beneficiatus benefactori suo aliquam gratiam referat, [unspec D] aut saltem aliquem gratum effectum rependat: Nam vis ipsa gratitudinis ‖ 1.29 intima non per∣mittit, vt sit sibi, sicut caeteri hominum, sicut Ethnicus & Publicanus, qui nunquam eum gra∣tis dilexit, nunquam sibi voluit bonum nec vnquam in minimo benefecit. Hoc autem totum demonstratur clarissime in Domino Iesu Christo, qui fuit necessitatus quodammodo ad ope∣ra sua meritoria vniuersa, sicut praesens capitulum ostendebat, nec ignoranter, sed distincte scienter, sicut nullus ambigit Christianus: quod & iplemet expresse contestans, Non pos∣sum,* 1.30 inquit, ego à me ipso facere quicquam, sed sicut audio, iudico Ioh. 5. quod dixit de se∣ipso secundum naturam suam humanam,* 1.31 sicut tricesimum secundi allegat. Vnde Ansel∣mus 2. Cur Deus homo 5. necessitatem bipartiendo distinguens iuxta distinctionem Augu∣stini praemissam, ostendit vnam esse, quae prohibitionem aut coactionem importat, & red∣dit ‖ 1.32 necessitatum inuitū: & alteram, quae nhil horū importat, sed tantum immutabilitatem spontancā voluntatis. Prima, vt dicit, tollit gratiā & meritum ‖ 1.33 facienti: secunda verò non tollit, sed compatitur & adauget: vbi ad propositum primo quaerit, Quomodo imputabi∣mus [unspec E] nostram salutem eius gratis, si nos saluat necessitate? Et statim respondet, Est necessitas, quae benefacienti gratiam aufert aut minuit: & est necessitas, qua maior beneficio gratia debetur. Cum enim aliquis ea necessitate cui subiacet, inuitus benefacit, aut nulla aut minor ei gratia debetur: cum verò ipse sponte se necessitati benefaciendi subdit, nec inuitus eam sustinet, tunc vti{que} maiorem beneficij gratiā meretur: Non enim haec est dicenda necessi∣tas, sed gratia, quia nullo cogente illā suscepit, aut seruat, sed gratis. Nam si quod hodie sponte promittis cras te daturum, eadem cras voluntate das, quamuis necesse sit te cras reddere pro∣missum,

[unspec A] si potes, aut mentiri, non tamen minus tibi debetille pro impenso beneficio cui das, quam si non promisisses, quoniam te debitorem ante tempus dationis illi facere non es neces∣sitatus: tale est cum quis sanctae conuersationis sponte vouet propositum. Quamuis namque seruare illud ex necessitate post votum debeat, ne Apostatae damnationem incurrat, & licet cogi posset seruare si nolit, si tamen non inuitus seruat quod vouit, non minus sed magis gra∣tus est Deo, quam si non vouisset, quoniam non solum communem vitam, sed etiam eius li∣centiam sibi propter Deum abnegauit; nec sanctè viuere dicendus est necessitate, sed eadem qua vouit libertate. Et eandem distinctionem decimo & decimo septimo recitat,* 1.34 vbi & ostendit diffuse, quod Christus ista secunda necessitate fecit & passus est quaecunque; vnde & dicit, quod Deus homo nequiuit velle seruare vitam suam, vt nunquam moreretur, & quo∣niam hoc à seipso habuit, vt scilicet velle non posset, non necessitate, sed libera potestate, a∣nimam suam posuit; quod & consequenter per impossibile & ostensiuè demonstrat. Primo [unspec B] per impossibile isto modo; Christus potuit non mori; ergo fides virginis benedictae & anti∣quorum sanctorum, qua credebant Christum passurum, in qua fide fuerunt à peccato mun∣dati, potuit tunc semper prius fuisse falsa, quae si falsa fuisset, neminem emundasset; potuit er∣go tunc virgo benedicta, & sancti antiqui nunquam priùs fuisse mundati, cum tamen tunc e∣rat verum de praeterito, ipsos fuisse mundatos. Secundò hoc ostensiuè demonstrat, è contra∣rio arguendo hoc modo; Tempore Christi incarnati non passi verum fuit de praeterito, & necessarium virginem benedictam & sanctos antiquos fuisse mundatos in fide non ficta, sed vera passionis Christi futurae; ergo tunc fuit necessarium Christum pati: nam si antecedens est necessarium, & consequens erit similiter, vt supponit, quod ostendit Philosophus 1. Prior. Aliter enim ex vero sequeretur falsum quandoque. Si enim consequens non esset necessari∣um, aut esset falsum, aut fieri posset falsum; ergo secundum Anselmum,* 1.35 quam necesse fuit tempore Christi incarnati non passi virginem benedictam, & sanctos antiquos fuisse mun∣datos, [unspec C] ••tam necesse fuit Christum fore passurum secundo modo necessitatis, non primo: vnde & inter caetera ita dicit; Verè moriturus erat, quoniam si verè non fuisset mori∣turus, non fuisset vera fides futurae mortis eius, per quam & illa virgo, de qua natus est, & multi alij mundati sunt à peccato. Nam si vera non fuisset, nihil prodesse potuisset: Quapropter si potuit non mori, potuit facere non esse verum quod verum erat. Deinde quaerens, quare verum erat antequam moreretur, quod moriturus erat, & discipulo re∣spondente, quoniam hoc ipse sponte voluit & immutabili voluntate; subiungit Anselmus, Si ergo, sicut dicis, idcirco non potuit non mori, quia verè moriturus erat, & ideo verè erat moriturus, quia hoc ipse sponte voluit & immutabiliter, sequitur illum non ob ali∣ud non potuisse non mori, nisi quia immutabili voluntate voluit mori. Et paulo post sic ait; Cum dicimus quod homo ille, qui secundum vnitatem personae, sicut supradictum est, idem ipse est, qui filius Dei Deus, non potuit non mori, aut velle non mori, post∣quam [unspec D] de virgine natus est; non significatur in illo vlla impotentia seruandi aut volendi seruare vitam suam immortalem, sed immutabilitas voluntatis eius, qua se sponte fecit ad hoc hominem, vt in eadem voluntate perseuerans moreretur, & quia nulla res potu∣it illam voluntatem mutare: Plus enim esset impotentia, quam potentia, si posset velle mentiri, aut fallere, aut mutare voluntatem, quam prius immutabilem esse voluit. Et si quemadmodum supra dixi, cum aliquis sponte se proponit facturum bonum aliquod, & eadem voluntate postea perficit quod proposuit, quamuis cogi possit, si nolit, pro∣missum soluere; non tamen dicendus est necessitate facere quod facit, sed ea, qua pro∣posuit, libera voluntate. Non enim necessitate aut impotentia fieri, vel non fieri dici debet aliquid, vbi neque necessitas, neque impotentia quicquam operatur, sed volun∣tas. Si, inquam, ita est in homine, multo magis necessitas aut impotentia nequaquam nominandae sunt in Deo, qui nihil nisi quod vult, facit, & cuius voluntatem nulla vis co∣gere [unspec E] aut prohibere valet. Denique virgo, quae per fidem munda facta est, vt de illa posset assumi, nequaquam credidit illum moriturum, nisi quia vellet, quemadmodum per Prophetam (qui de illo dixit, Oblatus est quia ipse voluit) didicerat. Quapropter quoniam vera fuit fides eius necesse erat ita futurum esse, sicut credidit. Legens igitur ac rele∣gens diligenter hunc librum Anselmi Christiani Philosophi, audeo asserere pro constanti mentis suae fuisse, quod Christus patiebatur, & fecit quaecunque secunda necessitate praedicta, non prima; nec dubium, quin Christus vtro{que} modo plurimum meruit: Quare nec dubium secundum eundem, quin scita necessitas & meritū non repugnant. Idem videtur testari Lum∣bardus, qui 2. sen. dist. 5. & 11. dicit sanctos Angelos cōfirmatos continuè proficere in merēdo;

qui & 4. sentent. dist. 45. dicit, quod Angeli cognoscunt in Dei voluntate esse, volunt & ip [unspec A] si: adeo enim voluntati addicti sunt supernae, vt nihil praeter voluntatem eius queant velle, nec est verisimile quod ipsi Angeli illam necessitatem ignorent, cum nos ignari homines hanc sciamus. Item tu scis te nunc mereri. ponatur; & tu scis secundum Philosophum 1. peri hermenias vlt. quod esse quod est, quando est, necesse est: tu ergo scis, quod tu necessario nunc mereris; quare & scis, quod scita necessitas & meritum non repugnant. Prima igitur demonstrationum istarum, quae per ignorantiam ostendebat non repugnantiam necessitatis & meriti, est demonstratio cognitionis tantummodo. Non est enim propter quid, nec quia, quoniam nec à causa ad effectum, nec è contra. Apertius tamen & facilius facit cognolcete veritatem: secunda autem est propter quid, quia procedit à causa: tertia, scilicet in vltimo ar∣gumento, est demonstratio tantum quia, eo quod sumitur ab effectu. Has autem tres demon∣strationes tangit breuiter Auerroes, super 8. Phys. 58. sub alijs tamen verbis. Tertia pars co∣rollarij patet ex prima, cum vicesimonono primi: quarta veto pars eius, fatum, praescienti∣am, [unspec B] praedestinationem, & gratiam cum libero arbitrio & merito satagens concordare ex pri∣ma & secunda, consequitur euidenter: Non enim est causa quare discordare videntur, nisi quia haec necessitatem, illa libertatem importare creduntur; sed hae non repugnant inuicem, sed stant simul concorditer, testibus partibus supradictis.

CAP II. Quod Deus quodammodo necessitat quamlibet voluntatem creatam ad quemlibet tiberum actum suum, & ad quamlibet liberam ces∣sationem ac vacationem ab actu, & hoc necessitate naturali∣ter [unspec C] praecedente.

HIc autem consequenter arbitror ostendendum, quod Deus quodam∣modo necessitat quamlibet voluntatem creatam ad quemlibet liberum actum suum, ad quamlibet etiam liberam cessationem & vacationem ab actu, & hoc necessitate naturaliter praecedente. Est namque, sicut docet Anselmus 1. Cur Deus homo 17. & de Concordia 2. duplex ne∣cessitas, scili et praecedens & sequens, siue concomitans. Praecedens facit rem esse, & haec est in omnibus agentibus irrationalibus, quoni∣am cum actiuū appropinquauerit passiuo cum circumstantijs debitis, necessariò sequetur effectus, sicut docet Philosophus, 9. Met. 10. & eodem modo est de ne∣cessitate [unspec D] non essendi, de his quae per irrationalia prohibentur ab esse: sequens verò siue con∣comitans est, quae quodammodo fit à re ente, & ab esse quolibet quasi adoritur & descendit, illud que inseparabiliter sequitur & indiuiduè comitatur, similiter & non esse. Et haec secun∣dum Philosophum,* 1.36 1. peri hermenias vlt. est vniuersaliter in entibus & non entibus quibus∣cunque: vnde sic dicit, Esse, quod est, quando est, & non esse, quod non est, quando non est, necesse est: & idem vult Anselmus locis praedictis. Nec solùm ista praecedens necessitas in agentibus irrationabilibus & eorum actibus reperitur, verumetiam in agentibus rationa∣bilibus ex arbitrij libertate & actibus liberis eorundem. Positis namque in actiuo rationali & libero potentia & voluntate quodlibet extrinsecum liberum faciendi, necessariò sequitur quod hoc fiat:* 1.37 nihil enim deficit requisitum. Dicitque Philosophus 9. Metaphys. vbi prius [scilicet 10.] Potens secundum rationem omne necesse quando desiderat, cuius ha∣bet potentiam, & vt habet, hoc facere. Eandem quoque sententiam & alibi saepe docet, sicut [unspec E] in praecedentibus recitatur. Ex quo videtur perspicuè colligi quaedam regula generalis, quod videlicet vniuersaliter omnis effectus à quocunque agente rationali vel irrationali & libero producatur hoc modo, quòd posito suo agente cum omnibus suis dispositionibus sufficien∣tibus naturaliter praeuijs quibus illum producit, necessariò & indefectibiliter sequitur ipsum produci. & producitur ex necessitate naturaliter praecedente; quod & satis apparet ex signi∣ficationibus terminorunt. Vnde & potest elici talis definitio necessitatis naturaliter praece∣dentis; quod ipsa est causa actiua, qua posita cum omnibus suis dispositionibus sufficientibus naturaliter praeuijs quibus causat suum causatum, necessariò & indefectibiliter sequitur illud causari. Et ex hac clarè potest cognosci definitio effectus necessarij necessitate naturaliter

[unspec A] praecedente; scilicet, quod est causatum à causa, qua plenè posita, necessariò sequitur illud causari. Sed aliquis forsitan hic instabit negando regulam, & definitiones praemissas, dicen∣do illas esse veras de causis inferioribus & secundis tantummodo, non autem de causa supre∣ma & prima, eò quod omnis causa secunda, quandocunque, quomodocunque sit disposita seu affecta, respectu cuiuscunque causabilis seu causati, necesse est tunc eam sic affici seu dis∣poni. Prima autem causa non sic, vt dicit respondens, quia licet Deus nunc velit aliquid esse futurum, puta Antichristum, non est necesse pro nunc ipsum sic velle, sed potest pro nunc non sic velle. Sed secundum istam instantiam responsiuam, nulla esset omnino necessitas an∣tecedens respectu alicuius effectus, nec aliquis effectus necessarius respectu suae causae necessi∣tate naturaliter praecedente: nulla enim causa secunda quicquam potest sine coefficientia & praeefficientia primae causae, diuinae videlicet voluntatis, sicut vicesimum & tricesimum secun∣di [unspec B] monstrabant: si ergo in ista seu illa non sit necessitas antecedens, nec in aliqua alia potest esse. Adhuc autem & istum effectum nunc factum seu creatum immediatè à Deo necesse est nunc esse; quare & eius causam efficientem seu creantem, puta voluntatem diuinam: vel si ipsa possit pro nunc non esse, potest & iste effectus contra praemissa. Simili quoque modo po∣test argui de quocunque effectu praeterito; quoniam secundum decimum quartum primi, vo∣luntas Dei est causa cuiuscunque praeteriti, quare ipsum est praeteritum. Et si dixerit quod voluntas diuina respectu praesentium & praetetitorum est necessitas antecedens, sed respectu futurorum nequaquam, facit voluntatem diuinam mutabilem, contra quintum, & vicesimum tertium primi libri: facit enim voluntatem diuinam respectu futurorum liberam secundum contradictionem, in tantum quod pro eodem instanti, in quo est, respectu alicuius futuri, po∣test non esse; & cum illud futurum fiat praesens, in praeteritumue discedat, facit eam necessa∣riam necessitate opposita. Adhuc autem cur non potest omnipotens Dei voluntas esse tam [unspec C] necessaria & tanta necessitas respectu effectus futuri, sicut praelentis & praeteriti? Si enim ex se sola sit necessaria, & necessitas antecedens respectu praesentis & praeteriti, potest & similiter respectu futuri, cum omni eodem modo intrinsecè semper se habeat respectu eiusdem rei pri∣mo futurae, secundo praesentis, & tertio praeteritae. Si autem ponatur necessitas antecedens respectu praesentis & praeteriti non sufficienter nec totaliter ex se sola, sed ex adiutorio alicu∣ius alterius, puta rei praesentis vel praeteritae, non videtur sibi ipsi plene sufficiens, neque ple∣ne omnipotens, contra primam suppositionem, tertiam partem, quintam, & septimam co∣rollarij primi, primi. Si etiam res praesens aliquo modo iuuaret ad necessitatem in voluntate diuina respectu illius rei praesentis, videtur quod esset aliqua causa eius, & aliquo modo ip∣sam causaret; quare & prius naturaliter esset rem praesentem esse, & necessariò pro nunc esse, quàm voluntatem diuinam illam necessitatem suam intrinsecam nunc habere, quod potest [unspec D] conuinci per 20. primi, & 30. secundi: si insuper ita esset illa necessitas in voluntate diuina, esset necessitas subsequens & necessitas rei praesentis necessitas antecedens contra hypothe∣sin. Si etiam aliquod adiutorium extrinsecum potest praebere voluntati diuinae necessitatem intrinsecam respectu omnium praesentium & praeteritorum, cur non similiter respectu om∣mum futurorum, aut alicuius futuri? Amplius autem & si voluntas diuina, quae nunc est respectu alicuius futuri, posset pro nunc non esse respectu illius, vt dicit responsio; hoc ta∣men non est in potestate illius futuri, nec alicuius causae inferioris, nec aliquarum causarum, sed tantùm in voluntatis diuinae libera potestate, & ipsa est vniuersaliter efficax & indefecti∣bilis in causando, quare & necessitas antecedens respectu illius futuri. Ecce quomodo iste modus loquendi de necessitate antecedente naturaliter consonat rationi: consonat quoque modo loquendi, imo & est modus loquendi Philosophorum & Theologorum seniorum, & Patrum nostrorum, sicut praemissa hic & proximo huius docent: vnde & Augustinus 3. de li∣bero arbitrio 3. Voluntas, inquit, illius, scilicet Dei, mihi est necessitas: & quanquam sub [unspec E] nomine discipuli hoc dicatur, hoc tamen non reprobat, sed approbat Augustinus, ostendens quod voluntas & necessitas non repugnant: huic & consonant verba & sententia Augustini, 5. de ciuit. Dei 9. & 10. post huius praemissa: qui & 6. super Genesin ad literam 22. ostendit, quod necessitas rerum futurarum est in Deo, in voluntate diuina, vbi & sic ait, hoc necessa∣riò futurum est quod ille vult. Istud etiam consonat verbis & menti Anselmi proximo huius tactis. Vnde & 2. Cur Deus homo, 17. Omnis, inquit,* 1.38 necessitas & impossibilitas eius sub∣iacer voluntati; illius autem voluntas nulli subditur necessitati, aut impossibilitati: nihil enim est necessarium, aut impossibile, nisi quia ipse ita vult. Et infra loquens de Christo, sic ait; Si vis omnium quae fecit, & quae passus est, veram scire necessitatem, scito omnia ex necessi∣tate fuisse, quia ipse voluit. Qui & in quadam meditatione sua de redemptione humana sic dicit; Omnis necessitas & impossibilitas eius subiacet voluntati, quippe quod vult necesse

est esle, & quod non vult, impossibile est esse. Idem adhuc de concordia 2. post distinctio∣nem [unspec A] de necessitate praemissa, & ostensionem eius diffusam sic ait; Opus voluntatis, cui datum est, vt quod vult sit, & quod non vult non sit, voluntarium siue spontaneum est, quoniam spontanca voluntate fit: & bifariàm est necessarium, quia voluntate cogitur fieri, & quod fit non potest simul non fieri. Opus, inquit, voluntatis, id est operatio, seu operatum extrin∣secum à voluntate volente procedens cogitur, id est necessitatur, sicut processus eius & ver∣ba lucidè manifestant.* 1.39 Vnde & 5. Metaphys. Arist. 16. vbi vna translatio dicit, Quod prius & potentius est illud, cuius secundum praeuoluntatem sequi necesse est alterum; alia transla∣tio dicit, quod fortius & ante est illud quod cogit alterum sequi suam voluntatem: quam li∣teram Auetroes exponendo, sic ait; Vniuersaliter dicitur Antè, illud quod est fortius & dig∣nius, & est illud quod cogit illud quod est post, vt voluntas eius consequatur voluntatem su∣am, [unspec B] quoniam voluntas debiliotis sequitur voluntatem fortioris, sicut primum huius pleniùs recitauit.* 1.40 Eundem quoque modum loquendi videtur diuinissimus Esaias diuinitùs habuisse, praedicens de Christo quod veniret quasi fluuius violentus, quem spiritus Domini cogit; vio∣lentus, inquit, id est, non inuitus, sed vi plenus, vi spiritus Domini, qui super ipsum plenariè requ ieuit, & ipsum agebat in omnibus, & ducebat, quem & ipse in omnibus necessariò se∣quebatur, sicut 30. secundi, & primum tertij plenius declarabat. Vnde & Matthaeus dicit, quòd Iesus ductus est à spiritu in desertum; & Lucas, quòd agebatur à spiritu in desertum; & Marcus, quòd expulit, aut, secundum aliam literam, compulit eum spiritus in desertum, quae omnia de spiritu sancto constat certissimè dicta esse, sicut 30. secundi breuiter memora∣bat. Quapropter & Stephanus Episcopus Parisiensis condemnauit quendam errorem di∣centem, quòd ad hoc, quod effectus omnes sint necessarij respectu primae causae, non sufficit, quod ipsa causa prima non sit impedibilis, sed exigitur quod causae mediae non sint impedibi∣les. Error, inquit Episcopus, quia tunc Deus non posset facere aliquem effectum necessarium [unspec C] sine causis posterioribus: omnes ergo effectus, etiam liberi, sunt necessarij respectu causae primae, quia voluntate sua procedunt, quae non potest aliqualiter impediri. Et si quis instan∣dum putauerit, dicendo, quod articulus Parisiensis non dicit vniuersaliter effectus omnes, sed particulariter seu indefinitè tantùm effectus; fateor me nescire quomodo in originali articulo scribebatur: scio tamen quod inter articulos multum correctos vniuersaliter illam scriptam inueni: nec refert: ex illa namque particulari seu indefinita cum alijs veris, vniuersalis illa consequitur euidenter. Si enim ad hoc, quod aliqui effectus sint necessarij respectu causae primae, sufficiat, quod ipsa non sit impedibilis respectu illorum, cùm vniuersaliter omnes ef∣fectus fiant ab ipsa, & ipsa sit vniuersaliter non impedibilis respectu aliquorum effectuum, aut etiam alicutus, sicut praehabita demonstrarunt, omnes effectus sunt necessarij respectu illius. Istis igitur suppositis, principalis conclusio faciliter ostendetur. Nam secundum capitulum proximum, Deus potest sic necessitare omnem voluntatem creatam, & hoc necessitate na∣turaliter [unspec D] praecedente, quia secundum talem necessitatem capitulum totum procedit; & hoc non posset aliquid aliud faciendo, quàm tantum volendo, quoniam nullo alio modo agit ad extra, sicut 9 & 10. primi docent; nec aliter volendo quàm priùs naturaliter; & per 20. se∣cundi iuncto 30. sic vult semper, sicut & capitulo proximo pleniùs est argutum. Item per idem 20. Deus per voluntatem suam est causa efficiens propriè omnis actus voluntatis creatae; & per idem 30. prior naturaliter voluntate creata; & per 10. primi voluntas diuina frustrari non potest: ergo per regulam generalem & definitiones praemissas, omnis actus voluntatis creatae producitur ex necessitate naturaliter praecedente; imò & per eadem, omnis voluntas creata agens quodcunque, illud agit ex necessitate naturaliter praecedente. Ad idem non improbabiliter arguitur isto modo: In voluntate creata nunc volente est quaedam necessitas ad volendum, saltem necessitas subsequens, & in voluntate diuina similiter, quae; vult & facit voluntatem creatam nunc velle, quoniam secundum Philosophum & Anselmum vbi prius, [unspec E] Quod est, quando est, necesse est esse: hae ergo duae necessitates in his duabus voluntatibus, diuina scilicet & humana, aut sunt coaequaevae & disparatae in causalitate, & impertinentes ad inuicem, aut non sunt ita: si sint tales, ergo iuxta habita 25. secundi, ambae reducuntur ad tertiam, tanquam ad causam communem priorem ambabus: ergo voluntas diuina necessita∣tur per aliquam causam priorem ad volendum aliquid extra Deum; quod nullus dubitat esse falsum, quoniam illa causa vel est rationalis & libera, vel irrationalis & necessaria in agendo. Si detur primum, ergo diuina voluntas non est prima causarum omnium liberarum, nec Deus primum agentium liberorum; cuius oppositum suppositio prima primi, & capitulum 9. cum 20. & sequentibus, ac 30. secundi huius ostendunt. Si detur secundum, ergo Deus necessi∣tate penitus absoluta vult & facit aliquid extra ipsum; quod destruitur per praemissa. Omnis

[unspec A] quoque necessitas in qualibet creatura, sicut & quodlibet aliud, producitur à voluntate diui∣na, tanquam à causa efficiente priori, vt nonum primi docebat: Omnis ergo volendi necessi∣tas in voluntate creata efficitur à voluntate diuina; quare dici non potest illas duas necessita∣tes praedictas esse disparatas & ad inuicem coaequaeuas; nec quisquam in tantum desipit aut insanit, vt dicat necessitatem in voluntate humana esse causam naturaliter praecedentem, & ef∣ficientem respectu necessitatis in voluntate diuina: Hoc enim eius libertati permaximae ni∣mium derogaret; quod & per praemissa conuincitur esse falsum; Illa ergo necessitas in vo∣luntate diuina est prior naturaliter necessitate in voluntate humana, & efficiens causa eius. I∣tem nulla voluntas creata in actibus suis est liberior voluntate Christi humana, & illam neces∣sitauit voluntas eius diuina ad singulos actus suos, sicut hic supra & capitulo proximo est o∣stensum. Quare & quamlibet aliam quodammodo necessitat voluntatem. Voluntas quo∣que diuina antecedenter necessitat beatos confirmatos in Coelo ad beatificum actum suum, [unspec B] & ad non peccandum, & contrario modo damnatos, sicut 15. secundi 16. & 17. suaserunt: Cur ergo non agentia caetera simili ratione?

COROLLARIVM.

Corollarium, quod aliqualis necessitas antecedens & libertas ac meritum non repugnant, & quod nulla causa inferior, sed tantum superior, scilicet Dei voluntas, est necessi∣tas antecedens respectu sui effectus: & quod omnia, quae sunt, fiunt & eueniunt, sunt, fiunt & eueniunt de aliqua necessitate ipsam naturaliter praecedente.

VNde consequitur euidenter, quod aliqualis necessitas antecedens & libertas ac meritum non repugnant, & quod nulla causa inferior, sed tantum superior, scilicet Dei voluntas, [unspec C] est necessitas antecedens, & quod omnia quae sunt, fiunt, & eueniunt, sunt, fiunt, & eueniunt dealiqua necessitate ipsa naturaliter praecedente. Primam namque partem huius ostendit clarissimè conclusio principalis, quae etiam potest ostendi simpliciter sicut illa; & secunda se∣quitur ex hac prima. Potest quoque istud corollarium demonstrari quantum ad has partes, sicut proximum fuerit demonstratum: Secunda verò pars huius sequitur manifeste, quoni∣am nulla causa inferior, quantumcunque disposita, quicquam potest, si voluntas diuina re∣sistat, vel etiam si non agat, sicut 10. & 9. primi, cum 20. secundi lucidè manifestant: Relin∣quitur ergo sola voluntas diuina necessitas antecedens; Vnde & cum nono primi sequitur vl∣tima pars istius.

[unspec D] CAP. III. De contingente ad vtrumlibet secundum opiniones diuersas, & quod ipsum est.

NVnc vero iuxta regulam generalem de necessitate naturaliter praece∣dente capitulo proximo praelibatam, videtur de contingenti ad vtrum∣libet disserendum: Porro circa hoc contingens sunt opiniones ‖ 1.41 diuersae. Aliqui namque dicunt, quod nihil est sic contingens, sed erit; dicunt{que} tale contingens non esse in rebus presentibus, sed in futuris. Alij vero dicunt contingens esse in rebus; & hi multipliciter sunt diuisi. Aliqui namque dicunt ipsum esse in propositionibus aliquibus de futuro, & in alijs rebus nusquam: alii vero in rebus aliis ponunt ipsum; & horum hi [unspec E] quidem in potentiis tantū passiuis, illiautem tantūmodo in actiuis; & isti causis efficientibus a∣ctu tantum: Illi vero in earum effectibus, dum actualiter tantum fiunt: Alii autem dicunt, quod illud tantum, & ideo est contingens ad vtrumlibet, quod & quia Deus vult posse esse, & non esse. Motiuum primae opinionis est istud; Nullum ens essentialiter se habet ad vtramque partem contradictionis, ad esse scilicet & non esse, quia omne ens determinatur ad esse; sed omne contingens ad vtrumlibet, siue contingens aequaliter, aequaliter se habet ad ista: Aliter enim non esset contingens ad vtrumlibet & aequaliter. Vnde & Philosophus 1. Prior:* 1.42 capit. de Contingenti, vocans illud contingens infinitum, sic ait; Infinitum autem eo quod non magis sic vel illo modo. Haec etiam videtur sententia eiusdem Philosophi 1. peri hermenias vlt, vbi in his quae sunt, & quae facta sunt, ponit necessitatem, quia determinatam veritatem;

in his verò quae erunt, contingentiam ad vtrumlibet, quia indeterminatam veritatem in singu∣laribus, [unspec A] scilicet de futuro, quae nostrae subiacent potestati, nec magis nata sunt fieri isto modo quam illo: Vnde & ante illud cap. vltimum ita ‖ 1.43 dicit; In his ergo quae sunt, & quae facta sunt, necesse affirmationem vel negationem veram vel falsam esse. Et infra cap. vltimo sic subiungit. Quare in alij•• futuris, quaecunque secundum potentiam dicuntur huiusmodi, ma∣nifestum est, quoniam non omnia ex necessitate fiunt, sed alia quidem vtrumlibet, nihil ma∣gis est affirmatio vel negatio vera; alio verò magis quidē in pluribus alterū; sed contingit fieri alterū, alterū verò minime: Igitur esse, quod est, quādo est, & non esse, quod non est, quādo nō est, necesse est. Et infra, dico autem, necesse est quidem futurum esse bellum nauale cras, vel non esse futurum: sed non futurum esse cras nauale bellum necesse est, vel non futurum esse; futurum autem esse, vel non esse, necesse est. Quare, quoniam similiter orationes verae sunt, quemadmodum & res, manifestum est, quoniam quaecunque sic se habent, vt vtrumlibet sint, & contraria ipsorum contingere queant, necesse est similiter se habere ad contradictionem. [unspec B] Vbi & Boctius ita dicit,* 1.44 Contingentia sunt, quaecun{que} & ad esse & ad non esse aequaliter sese habent: & infra; Haec quae vtrumlibet vocamus, talia sunt, quae cum nondum sint facta, & fieri possunt & non fieri. Istud autem motiuum mouere non debet. Si enim contingens hu∣iusmodi, quia est contingens aequaliter, ideo non est existens; eadem ratione non erit non exi∣stens, nec magis futurum quam praesens, nec etiam magis futurum quam non futurum: aliter enim non aequaliter se haberet ad vtramlibet partium, sed esset tantum sub vna: quare oporte∣ret ipsum nec esse, nec non esse; nec esse futurū, nec non esse futurum: & ita de contradictorijs singulis; sed inter omnia contradictoria aequaliter mediaret, quod contradictoria implicat e∣uidenter: Hoc ergo motiuum a veritate longius est remotum. Et ipsamet opinio non est vera: contingens enim necessarium; & contingens in pluribus, & contingens in paucioribus opponuntur contingenti aequaliter; & si vnum oppositorum est possibile aut naturale, & reli∣quum. vt 1^o secundi fuit ostensum. Sed illa sunt possibilia & naturalia actualiter quae existunt; [unspec C] quare & contingens aequaliter est possibile esse actu, imo & naturaliter est in actu. Secunda vero posirio concedit esse tale contingens, propter autoritates plurimas hoc testantes, & non in rebus contra propositiones distinctis, propter motiuum praemissum, ideoque tantum in pro∣positionibus aliquibus, vt est dictum. Istud autem suum motiuum fuerat iam amotum, ipsa quoque positio est errori admota; Si enim contingentia sit in propositionibus talibus; vel hoc est propter ipsasmet propositiones, quatenus essentialiter existunt res tales, & tunc est in rebus existentibus iam in actu, & etiam eadem ratione, qua contingentia ponitur in his rebus, posset poni in alijs rebus praesentibus, quod hi negant: vel contingentia ponitur in propositionibus talibus propter res significatas per eas, & tunc potius est ponenda in rebus illis, quam in pro∣positionibus, dicente Philosopho 1. Post 2. Semper propter quod vnumquodque, illud ma∣gis est: & in Praedicamentis cap. de substantia; In eo quod res est, vel non est, in hoc oratio [unspec D] vera vel faisa dicitur: & 1. peri hermenias vlt. Similiter orationes verae sunt, quemadmodum & res & ratio docet idem. Nam contingentia non ponitur in propositionibus talibus, nisi tanquam in signo, non essentialiter propter ipsas, sed propter res ‖ 1.45 signatas; ergo in ipsis rebus ‖ 1.46signatis primò & essentialiter est ponenda; & cum illae res sint tantum futurae, ista opinio po∣nit realiter vt praecedens. Tertia opinio praemissorum est ipsius Auerrois, super 2. phys. Arist. comment. 48. & est ratio sua talis; Contingentia ‖ 1.47 aequaliter est in aliquibus potentijs, & non in actiuis; ergo tantummodo in passiuis. Et quod non sit in actiuis potentiis sic ostendit; quo∣niam natura contingentis aequaliter est natura materiae & non formae, & quoniam aliter natu∣ra ageret oriose: potentia enim ad esse, & ad non esse essent aequales in eodem per se: sed ra∣tio sua fortissima, quae potest elici ex dictis suis ibi & super 8. Phys: comment. 8. est ista, quo∣niam si contingentia aequalis ponatur in aliqua potentia actiua, ilia aequaliter se habet ad agen∣dum & non agendum, & ad agendum vnum oppositorum & reliquum; ergo neutrum faciet vel vtrum{que} cur enim potius faceret hoc quam illud? Et haec eadem videtur sententia Philo∣sophi [unspec E] infra eodem 8 17. Sed haec eorum ratio irrationalis est omnino; omnem enim destruit libertatem, seu potius à libertate destruitur, sicut 34. pars corollarii 1ⁱ, primi clarissimè demon∣strauit, ostendens quod posito agente rationali & libero cū omnibus dispositionibus naturali∣ter praeuiis, quibus producit suā liberā actionē, non necessario sequitur quod producat, nec ne∣cessario sequitur, quod si aliquā actionē producat, istā producet, sed stat oppositum vtriusque: sic igitur perit simul tam opinio quam ratio opinantis. Quarta autem opinio stare non potest. Nam in lapide quiescente est contingentia aequalis, vt moueatur ad Orien∣tem vel Occidentem, ad Boream, vel ad Austrum. His autem duabus, scilicet tertia & quarta destructis, quinta & sexta similiter destruantur. Opinio insuper septima mira∣mirabiliter

[unspec A] opinatur: vt enim à facilioribus inchoem; Omne existens, determinate & neces∣sario nunc existit; & omne non ens, determinate & necessario nunc non existit: neutrum er∣go istorum indifferenter aequaliter ad vtrumlibet se habet ad esse, vel ad non esse; quod tamen secundum praemissa videtur de ratione huius contingentis, quod & nomen suum videtur o∣stendere: nam ideo, vt videtur, contingens aequaliter & ad vtrumlibet appellatur; alias etiam tam contingens in pluribus quam in pauciotibus, contingens aequaliter & ad vtrumlibet ra∣tionabiliter dici posset, contra Philosophum & omnes Philosophice sapientes. Et si opinatis se corrigat, aequaliter seu ad vtrumlibet apponendo, dicendo videlicet illud & ideo esse con∣tingens aequaliter seu ad vtrumlibet, quod & quia Deus vult posse sic esse & non esse, videtur definire idem per scipsum: tale insuper contingens non videtur posse poni aliqua res existens propter praemissa, nec res praeterita, quare tantum futura; Haec ergo opinio redit in prim•• [unspec B] superius reprobatam. Item si propterea aliquid sit contingens, quia Deus vult illud posse esse & non esse; simili ratione propterea aliquid est necessarium, quia Deus vult illud sic esse, & non posse non esse: Contrariorum namque debent esse contrariae rationes; quod est con∣tra prius ostensa, vicesimo primo primi. Non enim quia Deus vult se esse, ideo necesse e••∣sum esse, sed potius è contrario; & ita de aliis necessariis absolutè. Adhuc autem secundum praemissa vicesimo, & vicesimo primo primi videtur, quod Deum esse omnipotentem, & pos∣se facere aliquid esse & non esse, est necessarium absolutè, & prius naturaliter quoquomodo voluntate diuina: non ergo, quia Deus vult aliquid posse esse & non esse, ideo causalite•• potest, sed potius è contrario, iuxta praemissa eodem vicesimo primo primi. Amplius a•• illa Dei volutio seu voluntas, quae ponitur causa contingentiae talis in rebus, vel est simplici∣ter & absolute necessaria, vel contingens: non necessaria absolute, quoniam cum per deci∣mum primi ipsa sit causa simpliciter efficax, & infrustrabilis omni modo, omnes eius effe∣ctus [unspec C] prouenirent necessario absolute. Quis enim nescit ex antecedente necessario absolute 〈◊〉〈◊〉 consequentia necessaria absolute nihil consequi, nisi necessarium absolute, sicut & ex vero ni∣hil consequitur nisi verum? Sicque omnis effectus positus contingens ad vtrumlibet prae•• vel futurum, esset & foret necessario & necessarius absolute. Si autem voluntas illa sit con∣tingens, quae causa illius contingentiae? Si alia talis voluntas, illa vel est necessaria vel contin∣gens: non necessaria, propter praemissa: Si contingens, reuertitur quaestio, quae contingen∣tiae suae causa? Sicque vel procedet in voluntatibus talibus sine fine, vel stabit in aliqua volun∣tate seu volutione diuina, quae sit contingens ad vtrumlibet, non ea solummodo ratione, q•• Deus vult illam esse taliter contingentem, sed aliqua alia propria ratione; sicut nec sola vo∣luntas diuina est quare homo est animal rationale seu homo, sed sunt causae aliae, materialis sci∣licet & formalis necessario concurrentes.

[unspec D] CAP. IIII. Quid sit contingens ad vtrumlibet.

HAbito igiturper praemissa, quod contingens ad vtrumlibet est, & quid & quale non est, restat consequenter inquirere quid est & qua∣le. Porro secundum Philosophum 9, Met. 10. Sicuragente irratio∣nali posito cum omnibus dispositionibus sufficientibus & naturaliter praeuiis ad agendum, sequitur de necessitate quod agat: Sic secun∣dum eundem ibidem, posito agente rationali cum omnibus dispositi∣onibus sufficientibus & naturaliter praeuiis suae liberae actioni, non [unspec E] sequitur de necessitate quod agat, nec sequitur quod non agat, sed stat oppositum vtriusque, sicut primum primi plenius manifestat: cuius & vnam breuem demon∣strationem commemorare non piget. Supposito quod A. sit aliquod agens rationale & libe∣rum, accipio primum liberum actum eius qui sit B. & sit C. collectio omnium dispositionum sufficientium & naturaliter praeuiarum: Aut ergo posito C. necessario sequitur B. produci, vel non: si sic, & non est in libera potestate A. C. poni, nec aliquam eius partem, cum totum C. praecedat naturaliter B. & B. sit ‖ 1.48 primus liberactus ipsius A. ergo nec B. est in ipsius A. li∣bera potestate, cuius oppositū dicebatur: si autē posito C. non necessario sequitur B. produci, habetur intētū. Nunc enim A. cū C. producit B. & hoc non sequitur necessario; ergo oppositū potest stare; quare & possibile quod A. stet cū C. nō producēdo B. & etiā producēdo. Quāob∣rē, sicut iuxta praedicta, in isto cap. cū regula generali de necessitate naturaliter praeced. 2. hui{us}

praemissa, effectus proprius agentis irrationalis dicitur fieri ex necessitate naturaliter praecedente, [unspec A] naturaliter praedeterminata ad alteram partem tantum: sic actus proprius agentis rationalis & liberi ‖ 1.49 rectè dicitut fieri seu produci ex libertate naturaliter praecedente, naturaliter inprae∣determinata ad alteram ‖ 1.50 partium, sed ad ‖ 1.51 vtrumlibet aequaliter se habente: & sicut ille dicitur contingens necessarium respectu suae causae totalis, sic iste dicitur contingens liberum ad v∣trumlibet & aequaliter respectu suae causae totalis.* 1.52 Quod & patet per Stephanum Parisiensem Episcopum damnantem quendam articulum erroneum sic dicentem; Voluntate existente in tali dispositione in qua nata est moueri, & mouente sic disposito quod natum est sic mouere, impossibile est voluntatem non velle; & iterum alium sic ponentem, Scientia contratiorum solum est causa quare anima rationalis potest in opposita, & quod potentia simpliciter vna non potest in opposita nisi per accidens, & ratione altetius. Et ad hoc idem faciunt alij articu∣li [unspec B] ab eodem damnati,* 1.53 tertio secundi plenius recitati. Quare videtur mihi, quod contingens aequaliter per se & primo acceptum potest sic congruè definiri, quod est actus agentis liberi per se & primus, quo posito cum omnibus dispositionibus naturaliter praeuijs cum quibus ilium producit, non necessario sequitur ipsum produci, sed vtralibet partium potest stare ae∣qualiter. Porto contingens aequaliter accipitur multis modis; sed iuxta praehabita. 26. secun∣di, per se & primo accipitur vno modo tantum, & ad illum primum omnes alij velut attribu∣tales & accessorij reducuntur, & ille est modus eius praedictus; Nam contingens aequaliter cum sit, per se & primo est causa vel effectus, sed non causa: Omne enim tale contingens contingit esse ab aliquo alio; nam si esset per se & à se solo, non diceretur contingere illo mo∣do. Quis enim dixerit, quod Deus est sic contingens, & sic contingere Deum esse? Causa autem per se & primo non est sic contingens. Nam causa quae est ab alio, non est abalio in quantum causa, sed in quantum causatum. Etiam, si causa per se & primo esset sic contingens ab alio, tunc per ostensa secundo primi, omnis causa sic esset, & per consequens prima causa: [unspec C] Contingens ergo aequaliter per se & primo est causatum, effectus seu actus, vt dicit definitio iam praemissa, & agentis liberi, quia non agentis irrationalis, sicut praecedentia docuerunt; & est effectus seu actus eius per se, scilicet secundum quod est agens liberum: multos enim effectus non liberè, sed necessariò efficit, quorum quilibet est contingens necessarium respe∣ctu suae causae totalis, sicut praehabita manifestant; Et est effectus eius actus eius primus, scili∣cet actio immanens, vt velle vel nolle, non effectus eius extrinsecus & secundus, scilicet ope∣ratio transiens, siue exterior. Nam talis effectus secundus, posito primo eius actu, à quo pro∣cedit ille secundus, puta velle & nolle, de necessitate naturaliter praecedente producetur, sicut secundum huius docebat: Quare ipse est contingens necessarium respectu suae causae totalis, non autem simpliciter contingens aequaliter. Iste tamen effectus secundus quodammodo de∣nominatiue & tropice potest dici contingens aequaliter, quia est actio deriuata ab agente, seu actione per se & primo agente, seu contingente aequaliter: & sic loquitur Philosophus 1. Pri∣or: [unspec D] frequenter dicendo, Contingit ad vtrumlibet hominem currere vel sedere. Quod autem posito agente libero cum omnibus dispositionibus cum quibus producit liberum actum suum, non necessario sequitur ipsum produci, patet ex praemissis hoc eodem capitulo; Vnde & con∣sequitur manifeste, quod vtralibet partium aequaliter potest stare, & hunc arbitror intellectum dicentium contingens ad vtrumlibet aequaliter se habere ad esse, & ad non esse, scilicet in con∣secutione respectu suae causae totalis;* 1.54 & similiter Philosophi. 1. Prior: dicentis, Infinitum autem eo quod nihil magis sic vel illo modo sicut capitulum proximum allegauit. Posita enim causa tali actiua totali, nihil magis necessario sequitur sic vel illo modo, scilicet effectum pro∣duci quam non produci, Iuxta transumptionem insuper supradictam, Contingens aequaliter reperitur in potentijs actu agentibus, non quia illae sunt contingentes aequaliter, sed quia con∣tingit aequaliter illas agere & non agere, cum fuerint dispositae modo dicto. Reperitur quoque in potentijs non actu agentibus sed actiuis, propter similem causam huic; reperitur similiter [unspec E] in potentijs actu patientibus, & passiuis de se aeque dispositis ad contrarias passiones, quia contingit aequaliter lapidem moueri ad hanc partem vel ad illam; reperitur in rebus praesen∣tibus, sicut ex praehabitis satis ‖ 1.55 patet, & similiter in futuris, eo quod à causis huiusmodi pro∣ducentur; in rebus etiam possibilibus non futuris, eo quod possunt à causis huiusmodi pro∣uenire. Nec solum reperitur in rebus, sed in priuationibus ipsis rerum; in priuationibus sci∣licet huiusmodi effectuum liberorum, eo quod illae & sui habitus aequaliter possunt continge∣re, vt est dictum. Reperitur quoque in propositiombus de praesenti & de futuro, tanquam in signis. Omnes autem hi modi transumptionum praedicti cum suis causis, & ordine ipsorum ad inuicem possunt plane patere per Philosophica, Grammaticalia, & Rhetorica, 26. secundi plenius allegata.

[unspec A]

COROLLARIVM.

Corollarium, quid sit libertas contradictionis, & quis sit actus liber libertate contradi∣ctionis.

VNde cognoscitur manifestè quid sic libertas contradictionis, & quid sit actus libet liber∣tate contradictionis. Est n. libertas contradictionis libera potestas actiua,* 1.56 qua posita cum omnibus dispositiombus necessarijs ad agendum, libere potest agere & non agere, nec sequi∣tur de necessitate quod agat, sed & haec & altera pars contradictionis aequaliter potest stare. Istud per praehabita satis patet. Dicitque Philosophus 9. Met. 18. haec verba; Potentiae ve∣ro [unspec B] aliae, ex quibus definitum est, omnes contradictionis sunt. Nam possibile sic mouere po∣test, & non sic, quicunque secundum rationem: Irrationales vero per adesse & non contradi∣ctionis erunt eodem. Vult ergo Philosophus dicere, quod quaecunque potentiae secundum rationem agentes, sunt contradictionis per se & primo; ita scilicet quod cum fuerint in dispo∣sitione, in qua possunt libere agere, possunt & libere non agere, sicut & supra decimo doce∣bat, vt erat superius allegatum; & quod irrationales potentiae sint contradictionis tantum per accidens & non primo, scilicet per adesse & non adesse actiuas passiuis; quoniam cum assunt & possunt, necesse est has agere, illas pati, vt ipsemet testatur supra decimo, sicut superius e∣rat tactum. Vnde & translatio, quam Commentator exponit, sic habet; Aliae vero potentiae, ex quibus aguntur, omnes sunt contradictoriorum.* 1.57 Illud enim quod habet potentiam mo∣uere hoc, habet potentiam non mouere hoc, etiam omnia quae habent verbum; illa autem quae non habent verbum, non erunt contradictoriorum, cum sint praesentes primo. Quare [unspec C] & Stephanus Parisiensis Episcopus iustè damnauit quendam articulurn erroneum, asserentem quod post conclusionem factam de aliquo faciendo voluntas non manet libera, & quosdam alios similes tertio secundi expressius recitatos. Actus vero liber libertate contradictionis, est actus proprius libertatis contradictionis, liberae scilicet potentiae actiuae, qua posita cum omni∣bus dispositionibus naturaliter praeuiis actui, libere potest produci vel non produci, id est, non necssario sequitur actum produci. Sed & haec, & altera pars contradictionis aequaliter potest stare, quod intellectis praemissis, reputo manifestum.

CAP. V. [unspec D] Quasi Corollarie ex praemissis 13. partes infert.

Prima est, quod propositiones de contingenti aequaliter conuertuntur per oppositas [unspec 1] qualitates.

Secunda, quod aliqua consequentia bona non est necessaria simpliciter, neque vt nunc, sed [unspec 2] contingens aequaliter.

Tertia, quod aliqua causa indeterminata, scilicet non praedeterminata ad agendum [unspec 3] agit.

[unspec E]

Quarta, quod omnis & solus actus liber libertate contradictionis est contingens [unspec 4] aequaliter.

Quarta, quod omne & solum contingens aequaliter est actus liber libertate, con∣tradictionis. [unspec 5]

Sexta, quod contingentia ad vtrumlibet & necessitas non repugnant. [unspec 6]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[unspec 7]

Septima, quod contingentia dicitur propriè respectu praesentis. [unspec A]

[unspec 8] Octaua, quod libertas dicitur propriè respectu praesentis.

[unspec 9] Nona, quod nullus actus creaturae est simpliciter contingens aequaliter, sed tantum in de∣terminato genere, puta respectu causarum inferiorum.

[unspec 10] Decima, quod nullus actus creaturae est liber simpliciter libertate contradictionis, sed se∣cundum quid tantum, scilicet respectu causarum omnium secundarum. [unspec B]

[unspec 11] Vndecima, quod solus actus voluntatis Diuinae ad extra est simpliciter contingens ae∣qualiter.

[unspec 12] Duodecima, quod solus actus voluntatis diuinae ad extra est liber simpliciter libertate contradictionis.

[unspec 13] Decimatertia, quod prima & summa libertas contradictionis similis quoque contingen∣tia ad vtrumlibet est in voluntate diuina; & quod hae sunt causae similis libertatis & contingentiae in alijs vniuersis.

[unspec C]

* 1.58PRimum sequitur ex praemissis capitulo proximo manifestè. Nam secundum ibi ostensa, Quicquid contingit aequaliter fieri, vel esse ex causa quacunque, stante illa causa totali cum omnibus suis dispositionibus naturaliter praeuijs, potest & contingere aequaliter non fieri, & non esse, & è contra similiter, & hunc reor intellectum Philosophi 1. Prior: vbi propositio∣num de contingenti ‖ 1.59 huinsmodi conuersionem hanc docet. Secundum similiter sequitur: [unspec 2] Nam secundum superius allegata, in praedicamentis & 1. peri hermenias, In eo quod res est, vel non est, in hoc oratio vera vel falsa dicitur; & similiter orationes verae sunt quemadmo∣dum & res, & realiter nunc de facto ex ista causa libera cum istis dispositionibus, quas nunc habet, naturaliter antecedentibus istum actum liberum, realiter producitur & consequitur iste actus, non autem necessario necessitate antecedente, nec simpliciter, nec vt nunc, vt patet per definitionem contingentis aequaliter capitulo proximo positam, cum regula generali de neces∣sitate [unspec D] naturaliter praecedente secundo huius ostensa; sed tantum contingenter aequaliter: qua∣re & in oratione similiter consequetur. Ista ergo consequentia, Ista causa sic ponitur; ergo iste effectus producitur, est nunc bonae non tamen necessaria vllo modo necessitate naruraliter prae∣cedente, sed tantum contingens aequaliter. Hanc etiam consequentiam contingentem aequa∣liter satis ostendunt quotidiana dicta & facta. Nam apud omnes homines, gentes, & lin∣guas communiter dicitur, Si tu feceris hoc velillud, & ego faciam hoc vel illud; & si iste Rex vel populus fecerit istud illi, & iste reficiet istud isti: sic dicunt & sic faciunt consequenter. Multas quoque tales consequentias in sacris literis reperimus; vnde Gen. 13 dixit Abraham ad Lot, Si ad sinistram ieris, ego dextram tenebo, si tu dextram elegeris, ego ad sinistram per∣gam. Et Matt. 13. Vae tibi Corazin, vae tibi Bethsaida; quia si in Tyro & Sidone factae essent virtutes quae factae sunt in vobis, olim in cilicio & cinere poenitentiam egissent: aliae quoque tales conditionales non paucae ponuntur crebertimè in scriptura, quarum tamen nulla est [unspec E] necessaria quouismodo, sed tantum contingens aequaliter, sicut res ipsa. Item ab vniuersali ad suam singularem est consequentia bona vt nunc, quia vt nunc consequens intelligitur & importatur in antecedente. Posito ergo, quòd quilibet homo cras contingenter voli∣tutus sedere sit A, & quòd iste homo sit cras contingenter voliturus sedere, tunc consequen∣tia ista est nunc bona; Omnis homo cras contingenter voliturus sedere est A; ergo iste est A, & tamen non est necessaria quouismodo, sed tantùm contingens aequaliter, vt est dictum: [unspec 3] Contingit enim aequaliter ipsum pro nunc contineri sub subiecto vniuersalis illius. Tertium etiam sequitur manifestè: Omnis enim determinatio causae actiuae ad agendum praecedit naturaliter actionem ad quam determinat: sed per praemissa capitulo proximo possibile est

[unspec A] quòd aliqua causa liberè actiua aequaliter omninò se habeat quantum ad omnes dispositiones naturaliter praeuias actui libero, & aequaliter contingenti tempore quietis & tempore actio∣nis: & tempore quietis est indeterminata, ergo & tempore actionis. Neque effectus posterior determinat suum efficiens ad agendum propter causam praedictam.* 1.60 Idem patet per Stepha∣num Episcopum Parisiensem condemnantem quendam articulum erroneum sic ponentem, quòd nullum agens est ad vtrum libet, imo determinatur. Item nisi sic esset, nulla causa age∣ret, nisi esset prius determinata tali determinatione, qua posita, necessariò sequeretur effe∣ctus, & lic nullus esset actus liber, sicut capitulum proximum demonstrauit. Quare & alius quidam articulus fuit condemnatus Parisijs ab eodem Stephano, qui sic dixit, Quod de sui natuta non est determinatum ad esse vel non esse, non determinatur nisi per aliquid duod est necessarium respectu sui. Quartum verò ex definitionibus actus liberi libertate contradictio∣nis [unspec 4] & contingentis aequaliter concluditur euidenter. Et quintum similiter sequitur ex eisdem. [unspec 5] [unspec B] Sextum statim infertur, quoniam per praeostensa isto capitulo, & proximo, & tertio, contin∣gens [unspec 6] ad vtrumlibet est aliqua res existens; & per Philosophum 1. peri hermenias vlt. Esse quod est, quando est, necesse est. Verùm vt istud elucidatiùs declaretur, parum altius ordi∣endum. Sciendum igitur ‖ 1.61 secundum proximo huius praemissa, quod contingens dupliciter potest sumi: vno modo, per se propriè & in primo gradu contingentiae, cuiusmodi est actus primus & immanens agentis rationalis & liberi contradictoriè, puta velle: & talis contingen∣tia & sequens necessitas non repugnant, sicut iam erat ostensum. Alio autem modo potest sumi contingens per accidens quodammodo, siue per aliud secundariò denominatiuè, & in secundo gradu, qualis est actus transiens & extrinsecus praedicti agentis descendens à primo, puta mouere manum, baculum, & percutere: vbi & secundum propinquitatem & remotio∣nem possent assignari vlterius plures modi; qui ideo dicitur contingens aequaliter, quia à con∣tingente huiusmodi deriuatur. Talis autem effectus est necessarius respectu suae causae tota∣lis, [unspec C] sicut proximum huius docet, & contingens similiter modo dicto: vnde & euidenter ap∣paret, quòd contingentia sic accepta, & antecedens necessitas non repugnant. Ex quo & vl∣terius clarè colligitur, quod vnus talis effectus exterior in secundo gradu contingens potest dici respectu vnius & eiusdem causae suae, puta velle, necessarius necessitate praecedente, & etiam denominatiuè, seu transumptiuè quodammodo necessitate sequente, quia videlicet causa sua, scilicet illud velle, est necessaria illo modo. Quapropter & ille idem effectus respe∣ctu vnius & eiusdem causae suae potest dici similiter necessarius & contingens, imo necessarius necessitate naturaliter praecedente, & contingens similiter modo dicto: quae omnia ex prae∣missis 26. secundi possunt lucidius apparere. Septimum consequitur isto modo; Contingens [unspec 7] aequaliter, sicut tertium huius ostendit, est aliqua res existens, & sicut capitulum proximum ostendebat, Contingens aequaliter, per se primò proprieque acceptum est actus causae actua∣liter praesentialiter que agentis. Dicit etiam Iohannes Scotus super 1. sentent dist. 39. Non [unspec D] modò est contingens causa, quia praexistebat ante istud instans in quo causat, & tunc vt prae∣existens potuit causare vel non causare; quia sicut hoc ens, quando est, est necessarium vel contingens, ita causa quando causat, tunc causat necessariò vel contingenter: ex quo igitur in isto instanti voluntas causat hoc velle, & non necessariò, ideo contingenter. Qui & super dist. 2. eiusdem sic dicit, Voco contingenter causatum, cuius oppositum posset fieri quando illud fit: quare & Stephanus Parisiensis Episcopus damnauit articulum asserentem quod nul∣lum agens est ad vtrumlibet, imo determinatur. Octavum demonstratur ex septimo iuncto [unspec 8] quarto: potest etiam demonstrari ex definitionibus libertatis contradictionis & liberi actus sui, quas corollarium proximi ostendebat. Item necessitas & libertas quodammodo oppo∣nuntur; ergo sic habent fieri circa idem subiectum & tempus: sed necessitas dicitur propriè respectu praesentis, vt patet per definitionem illam seu regulam de necessitate naturaliter prae∣cedente secundo huius praemissam. Item secundum allegata secundo huius, Omne quod est, [unspec E] quando est, necesse est esse; & omne quod non est, quando non est, necesse est non esse, licèt prius non fuerit necesse nunc sic esse, vel non esse, nec nunc sit necesse post sic fore vel non fore; ergo necessitas maximè dicitur respectu praesentis. Item nihil propriè dicitur necesse esse, quia prius non potuit, vel nunc non potest, vel in futurum non poterit non esse; sed propter aliquid positiuum, scilicet propter vehementiam essendi, sicut septima pars 13. primi docet. Item ignis in primo instanti sui esse, si totus subito crearetur, de necessitate luceret; si illuminatio sit subita, sicut ponitur à quibusdam, & non propter aliquid eius quod praecesserit tempore, vel etiam sequeretur, sed propter hoc tantum, quia esset actiuum irrationale, quod de necessitate naturae agit cùm potest. Item Deus de necessitate est, gignit filium, atque intel∣ligit, non tamen propter quemcunque respectum ad tempus praeteritum vel futurum, sed

propriè in suo semper praesenti aeterno, sicut & fecerat ante tempus: necessitas ergo propriè [unspec A] dicitur respectu praesentis, quare & libertas. Item actiuum liberum in aliquo instanti creatum cum omnibus requisitis necessariò ad volendum potest liberè pro tunc velle: nihil enim sibi deficit cur non possit, & quia Christus secundum animam ita fecit, quia in merito non profe∣cit, sicut tertio secundi praemissa suadent, & quia actiuum irrationale sic potest, sicut superiùs est argutum; & propter hanc rationem tenet Iohannes Scotus ‖ 1.62 eandem conclusionem super 1. sentent. dist. 39. vbi prius; qui distinguendo multipliciter libertatem sic ait; Est & alia liber∣tas non ita manifesta absque omni successione: ponendo enim voluntatem creatam tantùm habere esse in vno instanti, & quod ipsa in illo instanti habeat volutionem, non necessariò tunc habet eam. Probatio: Si enim in illo instanti: haberet eam necessatiò, cùm non sit causa nisi in illo instanti quando causat eam simpliciter, voluntas quando causaret, necessariò cau∣saret. Item voluntas antiqua, quae diu vacauit, potest in aliquo instanti primo liberè produ∣cere liberum actum suum, sicut videtur quòd beata virgo primò consen sit in illo instanti quo [unspec B] verbum caro factum est, & habitauit in ea: quare si in eodem instanti fuisset creata cum om∣nibus dispositionibus naturaliter praeuijs coefficientibus illum actum, in eodem instanti ip∣sum similiter liberè produxisset. Item aliter voluntas diceretur nunc liberè velle, quia prius tempore potuit liberè pro nunc velle vel non velle. Sed istud non est verum: ipsam namque prius potuisse nunc velle, vel est aliquid vel nihil: si nihil, nihilum inde venit, nullius est cau∣sa, nullius libertatis, nec alicuius penitus veritatis. Si sit aliquid, ergo totalis causa quare actus dicitur, & est liber praesentialiter est existens. Item si tempus praeteritum necessariò re∣quiratur, vel hoc est propter ipsummet tempus tantummodo, vel propter aliquid quod deficit vel resistit afferendum in tempore, & etiam auferendum. Non primo modo, quia tempus praeteritum nihil est omninò, & etiam quia omne tempus per se non plus facit ad velle quàm ad nolle, nec ad libertatem in agentibus liberè, quàm ad necessitatem in actionibus aliotum: nec secundo modo; habeantur etenim in instanti omnia & sola necessariò requisita. Item si [unspec C] tempus praeteritum necessariò praesupponatur ad liberam actionem, ipsum est aliqua causa il∣lius, vt quarto primi est ostensum; quod falsum est, sicut inductio plenè docet: item tempus praeteritum nihil est penitus; ergo penitus nihil causat. Item & si tempus non esset, nec vn∣quam fuisset, posset Deus & Angelus liberè velle & nolle. Item aliter Deus non libere creauit coelum & terram: non enim prius fuit tempus in quo potuit creare vel non creare, nec aeter∣naliter libere voluit sic creare propter defectum temporis praecedentis, temporis inquam veri & possibilis seu imaginabilis. Tempus etenim nullo modo potuit temporaliter praecessisse illam volutionem Dei aeternam, quoniam & si tempus fuisset coaeternum cum Deo, adhuc nullo modo illam temporaliter praecessisset. Item si non, hoc maxime videretur, quia neces∣sitas, quae ex praesentia rei descendit, repugnaret simpliciter libertati, cuius oppositū corollariū [unspec 9] primi huius ostendit. Nonum, quantū ad primā sui partē consequitur euidenter: si enim ali∣quis actus creaturae esset simpliciter contingens aequaliter, hoc maxime videretur de actu libe∣ro [unspec D] rationalis & liberae creaturae, sicut docent praehabita capitulo praecedenti; sed omnis actus siber illius prouenit ex necessitate naturaliter praecedente, & est necessarius illo modo, sicut secundum huius ostendit: ergo per definitionē contingentis aequaliter capitulo proximo de∣claratā, nullus actus liber liberae creaturae est simpliciter contingens aequaliter, quin sit neces∣sarius respectu voluntatis diuinae ipsum naturaliter praeuolentis. Hoc idem apparet per Ste∣phanum Parisiensem Episcopū condemnantē quendā errorem dicentē, quod ad hoc, quod effectus omnes sint necessarij respectu causae primae, non sufficit quod ipsa causa prima non sit impedibilis, sed exigitur quod causae mediae non sint impedibiles; & ipsa causa prima non est impedibilis, sicut decimum primi docet. Et quod omnis talis actus sit contingens aequaliter in determinato genere, puta, in genere inferiorum causarum, patet per eadem cum tertio se∣cundi. Positis namque omnibus causis inferioribus naturaliter praeuijs & producentibus ta∣lem actum, non necessario sequitur ipsum produci, sed & oppositum aequaliter potest stare. [unspec E] Quare & Philosophi, qui causas vt plurimum considerant naturales, dicunt simpliciter, con∣tingit ad vtrumlibet siue aequaliter facere hoc vel illud, & intelligunt hoc sic, contingere re∣spectu harum causarum. Quare & ad communem modum loquendi, contingens ad vtrum∣libet siue aequaliter, licet proferatur simpliciter, accipitur & significat isto modo: Vnde & quidam dicunt quod contingentia, libertas, possibilitas, impossibilitas & necessitas dicun∣tur tantum respectu causarum inferiorum, & non respectu superiorum omnino. Quare & Stephanus Parisiensis damnans articulum affirmantē, quod illud, quod impossibile est sim∣pliciter à Deo nō potest fieri, vel agente alio; sic adiūgit, Error, si intelligatur de impossibili se∣cūdū naturā. Impossibile igitur secūdū naturā, puta, secūdū causas inferiores cōsuetius dicitur

[unspec A] impossibile simpliciter; quare & possibile similiter, necessarium & contingens. Sed quia se∣cundum Augastinum 4. super Gen. ad literam 6. dum res conceditur,* 1.63 non est de vocabulis la∣borandum, quia dicente Salomone, qui tantùm verba sectatur, nihil habebit, Parab. 19. quo∣niam secundum Pythagoram, sicut allegat Boetius 2. Musicae suae, 1. Sapientia, quam primus Philosophiam nuncupauit, est eius rei notitia, quae propriè vereque esse dicitur. Notitia, in∣quit, rei, non verbi. Et secundum eundem Boetium, 1. Arithmeticae suae,* 1.64 1. Sapientia est ea∣rum rerum, quae verè sunt, cognitio & integra apprehensio. Non dicit verborum, sed rerum.* 1.65 Ideoque secundum Auerroem super 1. Phys. comment. 1. Mos erat Aristotelis habere modi∣cam sollicitu dinem de nominibus. Quare & Auicenna 6. Metaphysicae 2. sic ait, Nos non curamus de nominibus, postquam intentiones eorum habemus discretas. Ideo cùm ex prae∣habitis, quomodo res sit, constet, litigiosam disputationem & ad nomen relinquo (vt Apo∣stoli [unspec B] verbis vtar) superbis nihil scientibus, languentibus circa quaestiones & pugnas verbo.* 1.66 rum, hominibus mente corruptis, & veritate priuatis, 1. ad Tim. 6. Quare & eorum cuilibet contra me tantùm nominaliter disputanti, sicut dicente Philosopho 2. de coelo & mundo 80.* 1.67 Omnibus nobis hoc consuetum, non ad rem fieri quaestionem, sed ad contraria dicentem, dico quod recitante Themistio super 3. de coelo & mundo Protagoras dixerat Socrati,* 1.68 Si tua contradictio, seu aliàs ‖ 1.69 quaestio esset secundum intellectum meae intentionis, certè conclude∣retur mihi; cùm autem tu non intelligis intentionem mei sermonis, non reputo mihi couclu∣di. Nec tamen quisquam in tantum desipit & insanit, vt neget nomen contingentiae, liberta∣tis, possibilitatis, impossibilitatis & necessitatis ad causas superiotes posse extendi, cùm no∣mina sint ad placitum. Quis etiam negauerit contingere Deum liberè facere hoc vel illud, Deum posse facere aliquid, coecum illuminate, vel mortuum suscitare, impossibile esse Deum facere contradictoria simul vera, vel non gignere filium, aut necesse esse Deum esse, Deum in∣telligere, [unspec C] ac dicere verbum suum?* 1.70 Quare & Stephanus Parisiensis Episcopus damnauit quen∣dam articulum asserentem, quòd possibile vel impossibile simpliciter, i. omnibus modis, est possibile vel impossibile secundum Philosophiam: haec enim vt plurimum considerat possi∣bile & impossibile secundum causas naturales secundas. Decimum similiter sequitur satis [unspec 10] clarè ex quarto vero praemisso cum isto nono. Sequitur etiam ex definitione actus liberi liber∣tate contradictionis capitulo proximo praelibata, cum definitione illa seu regula generali de necessitate naturaliter praecedente secundo huius praemissa. Vndecimum etiam consequitur [unspec 11] manifestè: nam secundum praehabita capitulo isto & proximo, aliquis actus voluntatis est simpliciter contingens aequaliter, & per corollarium nonum praemissum nullus actus volun∣tatis creatae, ergo increatae diuinae; & non ad intra, quia non potest non diligere semetipsum, nec potest non velle essentiale quodlibet intra eum, quia tunc posset non esse Deus; ergo tan∣tumad [unspec D] extra. Hoc idem patet per definitionem contingentis ‖ 1.71 similiter ex capitulo proximo saepiùs memoratam. Posita namque in Deo cognitione simplici Antichristi, & potentia vo∣lutiua cum omnibus dispositionibus naturaliter praeuijs volutioni, qua vult Antichristum fo∣re, non necessariò sequitur Deum sic velle; sed eius oppositum aequaliter potest stare, sicut de agente rationali capitulo proximo est ostensum. Si enim hoc necessariò sequeretur, cùm omnia naturaliter praecedentia illam volutionem in Deo simpliciter & absolute necesse sit sic poni, simpliciter & absolutè necesse esset Deum sic velle; & sic per decimum primi Antichri∣stum fore esset necessarium absolutè, & hoc necessitate naturali aut violenta naturaliter prae∣cedente; quare nihil esset liberum aut contingens, cuius oppositum praecedentia docuerunt. Duodecimum clarissimè sequitur ex quinto cum vndecimo sibi iuncto: sequitur etiam ex de∣finitione actus liberi libertate contradictionis ostensa capitulo proximo cum decimo iam prae∣misso. [unspec 12] Decimum tertium quantum ad primam partem patenter consequitur ex praemissis, [unspec 13] potestque ostendi per corollarium, & sicut corollarium [decimi] primi libri. Et prima parte [unspec E] concessa, quis negabit vel dubitabit secundam? Quis enim nesciat primum in quolibet genere esse causam omnium aliorum, quatenus in illo genere continentur? Quis in super, considera∣tis prioribus, nesciat quòd si voluntas diuina non esset libera nec contingens, sed necessaria absolute, omnia alia essent similiter necessaria absolute? Et hoc est fortassis quod opinio sep∣tima recitata superius somniauit.

[unspec A]

CAP. VI. Obijcit & respondet.

OBijciet forsitan aliquis contra dicta. Contra primum verò capitulo proximo praeostensum hoc modo: Ponatur Iohannem contingenter aequaliter non velle. A. ergo conuertendo per oppositas qualitates se∣quitur Iohannem contingenter aequaliter velle. A. ergo Iohannem velle. A. est contingens aequaliter. Ergo per tertium & quartum hu∣ius, [unspec B] Iohannem velle A. est; ergo Iohannes vult A. ergo Iohannes si∣mul vult A. & non vult A. Item pura negatio nihil ponit; ergo nega∣tiua de contingenti ad vtrumlibet non ponit affirmatiuam: ergo nec verè in illam conuertitur quouismodo. Pro primo istorum dicendum, quòd ista, Contingit Iohannem, &c. & quaelibet talis dupliciter potest sumi, scilicet de inesse & modaliter: de inesse significat, quòd contingens, seu aliquod contingens sit Iohannem velle, & sic argu∣mentum procedit, sed non obuiat conuersioni praedictae, quia illa sit in propositionibus mo∣daliter tantùm sumptis, sicque non significat quòd aliquod contingens est Iohannem velle, sed quòd Iohannes potest ad vtrumlibet velle. Et si obijciatur per regulam Grammaticorum, quòd omne verbum tertiae personae potest resolui in participium suum eiusdem temporis, & in hoc verbum est, quare necessariò sequitur, Contingit Iohannem velle, ergo contingens est Iohannem velle; dico quantum ad propositum pertinet illam regulam veram esse, quando verbum sumitur categorematicè & de inesse: tunc enim significat inhaerentiam participij talis [unspec C] verbi alteri extremo propositionis expresso: cùm autem verbum modaliter sumitur, non ha∣bet regula illa locum: non enim significat contingens inesse alicui aut aliquid illi, sed aliquid contingenter posse inesse alteri, puta, velle Iohanni. Est etiam vlterius aduertendum, quod haec est similiter distinguenda; Contingens est Iohannem velle, & quaelibet similis, eò quod potest sumi de inesse vel modaliter; si de inesse, patet sensus eius ex praedictis; si modaliter, tunc contingens non sumitur ibi tanquam vnum propositionis extremum, & est velut copula propriè connectens propositionis extrema: sed haec duo, Contingens est, accipiuntur pro contingit, scilicet, pro vno modo quo significatur velle, posse inesse Iohanni. Sic & ista, Pos∣sibile est Antichristum fore, est similiter distinguenda, eo quod potest esse de inesse, vel mo∣dalis. Si sit de inesse, significat possibile sit Antichristum fore, ac si diceretur possibile est lig∣num, possibile est animal; id est, aliquod possibile seu aliqua res possibilis est lignum vel ani∣mal. Si autem sit modalis, sensus eius est notus. Secundum faciliter soluitur, quia omnes illae [unspec D] conuersae & conuertentes de contingenti aequaliter sunt affirmatiuae: non enim sequitur, Contingit Iohannem velle, ergo non contingit Iohannem velle; sed, ergo contingit Iohan∣nem non velle,* 1.72 quae affirmat vt prima. Vnde Philosophus 1. Prior. capitulo de contingenti sic ait; Accidit autem omnes quae secundum contingens sunt, propositiones conuerti sibi inui∣cem; dico autem non affirmatiuas in negatiuas, sed quaecunque affirmatiuam habent figu∣ram in oppositum, vt ea quae est, Contingit esse, ei quae est, Contingit non esse. Contra secun∣dum obijcitur isto modo;* 1.73 In tali consequentia contingenti oppositum consequentis stat, vt nunc cum antecedente; ergo consequentia vt nunc non tenet. Respondeo statim per inter∣emtionem assumpti: Oppositum enim consequentis non stat vt nunc cum antecedente illius, sed vt nunc potest stare, ideoque vt nunc consequentia non est necessaria, sed pro nunc potest non valere. Sicut ista consequentia est bona vt nunc. Omne cursurum est A, ergo Iohannes est A. si ipse sit cursurus; quae tamen potest non valere pro nunc, quia Iohannes pro nunc po∣test [unspec E] esse non cursurus, & sic non contineri sub subiecto vniuersalis illius; quare & oppositum consequentis illius non stat vt nunc cum antecedente, sed potest pro nunc stare: non stat, in∣quam, nisi illud dicatur stare quod in consequentia necessaria simpliciter vel vt nunc non re∣pugnat; sed quia est alia consequentia bona quàm talis, bona scilicet contingenter; sic & alia repugnantia est quàm talis, scilicet repugnantia correspondenter contingens. Cùm ergo res conster,* 1.74 non est laborandum inaniter circa verba. Contra tertium sic instatur; Si aliqua causa actiua sit indeterminata ad agendum, nulla est causa seu ratio vt agat potiùs quàm non agat; ergo simul agit & non agit, vel nec agit nec non agit. Ad istud autem tertium huius, & 34. pars corollarij primi primi respondent.* 1.75 Contra sextum videtur esse Philosophus 1. Prior. & 2. peri hermenias expressè. Nam secundum suam doctrinam sequitur euidemer, Contingit

[unspec A] esse, ergo contingit non esse, ergo non necesse est esse, & è contra. Necesse est esse, ergo non contingit non esse, ergo non contingit ad vtrumlibet esse; vtrumque ergo istorum infert con∣tradictionem alterius euidenter. Pro hoc autem sciendum, quod omnis contingentia ad vtrū∣libet aliquā necessitatē excludit, & illi repugnat, & è contra similiter; quare sicut est duplex ne∣cessitas, scilicet praecedens & sequens, sicut 2. huius docebat; sic & duplex est contingentia ad vtrumlibet, vna propriè stricte{que} accepta, quae tantùm excludit necessitatem naturaliter prae∣cedentem, & illi soli repugnat, vt patet per definitiones contingentis aequaliter, & ne∣cessitatis naturaliter praecedentis 4. & 2. huius praemissas: haec tamen contingentia necessita∣tem sequentem non excludit, nec illi repugnat. Alia est contingentia ad vtrumlibet impro∣priè, communiter, largeque vocata, quae vtramque necessitatem praedictam à contingenti excludit, & vtrique repugnat; sicque secundum Philosophum, nihil actualiter ens vel non ens dicitur contingere pro praesenti, quia secundum eum 1. peri hermenias vlt. Esse quod est, [unspec B] quando est, & non esse quod non est, quando non est, necesse est, scilicet de necessitate sequen∣te, sicut 2. huius ostendit: sed secundum eundem ibidem tantùm futurum dicitur sic contin∣gere pro futuro; ipsum enim futurum contingens licèt pro nunc necesse sit non esse hac neces∣sitate sequente, quia nunc non est, pro futuro tamen secundum ipsum neutra necessitate est necesse illud non esse seu non fore, aut esse vel fore, sed per oppositum vtrius{que} aequaliter po∣test contingere hoc & illud.* 1.76 Contra septimum vadit directè autoritas Philosophi cum expo∣sitione Boetij, 1. peri hermenias vlt. tertio huius pro prima opinione adducta, innuens eui∣denter, contingentia tantummodo reperiri in propositionibus de futuro. Hic posset respon∣deri, sicut videtur Anselmus 2. Cur Deus homo, 17. respondisse, dicendo Aristot. hic errasse,* 1.77 quia ponendo omne quod est quando est, de necessitate esse, videtur contingens ad vtrumli∣bet destruxisse, eò quod necessitas & cōtingentia ad vtrumlibet videntur inuicem repugnare. Vnde Anselmus, distincta ibi necessitate in praecedentem & sequentem, sicut 2. huius praemi∣sit, [unspec C] de sequenti necessitate subiungit, Haec est illa necessitas, quae, vbi tractat Aristoteles de propositionibus singularibus & futuris, videtur vtrumlibet destruere, & omnia esse ex neces∣sitate a struere. Veruntamen ne tanto Philosopho, & plurimis viris philosophicis ego tam sim••iex simpliciter contradicam, dico quòd Contingentia ad vtrumlibet ad propositum du∣pliciter sumitur; propriè atque strictè, & communiter siue largè, sicut responsio proxima di∣stinguebar. Prima dicitur propriè respectu praesentis; secunda verò respectu futuri, vt erat in proximo praeostensum, & hanc opinor mentem autoritatis Philosophi allegatae. Contra octanum faciunt omnia quae contra septimum sunt adducta,* 1.78 cùm omnis libertas sit contin∣gentia, sicut quartum proximi demonstrabat. Item omnis necessitas repugnat libertati, sed per autoritatem Philosophi saepius memoratam, Esse quod est, quando est, necesse est; ergo respectu cuiuslibet praesentis est necessitas, non libertas, Item liberè operans vel dicitur libe∣rè operari, quia nunc liberè potest operari & non operari, vel quia prius potuit liberè pro [unspec D] nunc a••bo. Primum dici non potest propter autoritatem praemissam, relinquitur ergo secun∣dum, quod probat libertatem dici tantummodo respectu futuri.* 1.79 Item Auerroes super 1. de Coelo, comment. penult. supponit & dicit expresse, quòd omnis potentia est respectu futuri. Item Hugo de Sacramentis lib. 1. part. 5 cap. 22. dicit & probat,* 1.80 quòd libertas non est re∣spectu praesentis, sed tantùm futuri. Quem & sequendo Lumbardus 2. sentent dist. 25. sic ait, Sciendum quòd liberum arbitrium ad praesens vel ad praeteritum non resertur, sed ad futura contingentia: quod enim in praesenti est, determinatum est, nec in potestate nostra est, vt tunc sit vel non sit quando est. Ista soluuntur faciliter per similem distinctionem de li∣bertate distinctioni de contingentia praelibatae. Libertas enim consuetè loquendo accepta excludit necessitatem & illi repugnat; quae & dupliciter potest sumi, proprie scilicet atque strictè, & communiter siue largè. Propriè tantum excludit necessitatem naturaliter praeceden∣tem & illi repugnat, vt patet per eius definitionem, quam corollarium 4. huius praemisit; ne∣cessitatem [unspec E] autem sequentem non excludit, nec illi repugnat, sed illam compatitur, amplecti∣tur, & includit, vt patet per corollariū memoratū corollario primi huius adiuncto. Libertas igitur sic accepta per se primò & propriè dicitur respectu praesentis: communiter verò & lar∣gè, & secundum transumptionem vulgarem accepta, excludit omnem necessitatem tam prae∣cedentē quàm sequentē, & sic supponendo illud dictum famosum Philosophi, Esse quod est, quando est, nec esse est, non dicitur respectu praeteriti vel presentis, sed tantùm futuri. Adducta siquidē contra 7. sunt soluta & primū sequens contra istud 8. Cùm autem quaeritur cur liberè operans dicatur liberè operari, dico quòd ideo propriè, quia operatur ex potentia naturaliter praecedente suam operationem, qua posita cum omnibus dispositionibus naturaliter praeuijs operi nō necessariò sequitur operari, sed & operari & nō operari aequaliter potest stare, sicut

corollarium quarti huius ostendit per contrarium agentium irrationabilium, quae cùm pos∣sunt [unspec A] agunt necessariò necessitate naturali naturaliter praecedente, sicut idem quartum doce∣bat. Haec autem prioritas naturalis est illa circa quam multi contendunt, dicentes, quicun∣que liberè operatur, prius potuit libere operari, & non operari; quod & aliquid habet falsi, aliquid autem veti. Si enim verbum, potuit, significet potentiam temporaliter praeceden∣tem, falsum est, sicut probationes partis octauae capituli proximi ostendebant: si autem signi∣ficet potentiam naturaliter praecedentem, quemcunque scilicet liberè operantem habere po∣tentiam naturaliter praecedentem suam operationem, ex qua non operatur necessario neces∣sitate naturaliter praecedente, sed cum illa stat operari & non, verum est sicut praehabita do∣cuerunt.* 1.81 Vnde & Iohannes Scotus super 1. sentent. dist. 39. immediate post dictum eius de∣eadem distinctione in ostensione partis septimae capituli proximi recitatum, subiungit; Est igitur potentia causae ad oppositum eius quod causat sine successione, & illa potentia realis est potentia prioris naturaliter, vt actus primi, ad opposita, quae sunt posteriora naturaliter, [unspec B] vt actus secundi. Actus enim primus consideratus in illo instanti, in quo est, prior naturaliter actu secundo, ita ponit illum in esse tanquam effectum suum contingenter, qui vt prior natu∣raliter posset eum non ponere, sed oppositum in esse. Autorirates verò inductae procedunt per secundam partem distinctionis de libertate praemissae: miror tamen de Aucrroe dicente quòd potentia non est, nisi respectu‖ 1.82 futuri, cum textus translationis, quem exponit, sic di∣cat; Potentia enim non est in tempore praeterito, sed in tempore in quo dicitur modò, & in tempore futuro: Et translationis nouae, sic; Nec enim vna virtus eius quod est factum esse, est, sed eius quod esse aut futurum esse; vnde videtur quòd Philosophus contrariae sententiae magis fauet.* 1.83 Contra nonum hoc modo, Aliqua creatura sic agit, quòd posita potentia eius agente cum omnibus necessarijs concurrentibus naturalibus & supernaturalibus naturaliter praeuijs actioni, non necessariò sequitur actio, sed & actio, & non actio aequaliter potest stare; ergo per definitionem contingētis aequaliter 4. huius praemissam, illa actio est simpliciter con∣tingens [unspec C] aequaliter: aliter enim omnis creatura agens, si non sit determinata naturaliter, ex se∣ipsa determinatur per aliquid aliud, puta per velle diuinum, quod est necessarium respectu huius actionis, quod videtur damnatum per Stephanum Parisiensem Episcopum sub hac for∣ma, Quod de sui natura non est determinatum ad esse vel non esse,* 1.84 non determinatur nisi per aliquid quod est necessarium respectu sui: & iterum sub his verbis, quòd nullum agens est ad virumliber, imo determinatur. Dicendum quod haec ratio sumit falsum, sicut probatio istius noni ostendit, nec damnatio articuli obuiat: articulus etenim vniuersaliter posuit, quod omne quod de sui natura &c. quaie condemnatio negat eum vniuersaliter, nec affirmat op∣positum cuiuslibet singularis, sed particularem sibi oppositam pro aliqua singulari; quae & verificatur per velle Dei ad extra, non tamen essentialiter secundum id quod est, quia sic est essentia ipsa Dei, sed tantummodo relatiuè, vt scilicet est velle ad extra. Tale etenim velle [unspec D] Dei non est de sui natura determinatum ad esse tale velle vel non esse, nec determinatur per aliquid quod est necessarium respectu illius, sicut pars vndecima proximi demonstrauit: Et per hoc idem etiam alia condemnatio deuitatur. Aliter autem & bene pro illis ‖ 1.85 condemnatio∣nibus respondendum, quod illi articuli loquebantur de determinatione necessaria per causas inferiores siue secundas, quod patet per quosdam alios articulos statim in eadem serie con∣demnatos, quorum vnus dicit, quod voluntas de se est indeterminata ad opposita, sicut mate∣ria, determinatur autem ab appetibili, sicut materia ab agente: Alter autem, quod voluntas, manente passione & scientia particulari in actu, non potest agere contra eam: Alius vero, quod voluntas & intellectus non mouentur in actu per se, sed per causam sempiternam, sci∣licet, per corpora coelestia: & iterum alius, quod voluntas hominis necessitatur per suam cognitionem, sicut appetitus bruti. Vnde manifestum est quod iste condemnator negat vo∣luntatem humanam determinari necessario per aliquas causas inferiores siue secundas, non autem per volunratem diuinam, cùm in eadem serie condemnando quendam alium errorem [unspec E] sic dicat, quòd omnes motus voluntarij reducuntur in motorem primum: error, nisi intelli∣gatur in motorem primum simpliciter non causatum. & intelligendo de motu secundum sub∣stantiam, non secundum deformitatem. Et prius condemnauit quendam alium errorem di∣centem,* 1.86 quod humani actus non reguntur prouidentia diuina. Contra decimum potest simi∣liter obijci, sicut obiectum fuerat contra nonum: aliqua enim creatura rationalis & libera ita agit, quod positis omnibus causis superioribus & inferioribus naturaliter praeuijs suo actui libero, non necessario sequitur agere, sed & agere & non agere aequaliter potest stare, ergo & caetera per corollarium 4. huius; aliter etenim positis omnibus causis & dispositionibus natu∣raliter praeuijs actui libero creaturae, ipsa necessariò ageret liberum actum suum: quod vide∣tur

[unspec A] damnatum per Stephanum Epis. Paris. sub his verbis, quod voluntate existente in tali dis∣positione in qua nata est moueri, & mouente sic disposito quod natum est mouere, impossibile est voluntatem non velle. Haec autem soluuntur penitus vt praemissa. Hic enim articulus vole∣bat hoc dicere vniuersaliter de qualibet voluntate, quod falsum est pro voluntate Dei ad ex∣tra, sicut duodecima pars proximi manifestat. Veriùs tamen ad mentem damnantis & dam∣nati, vt aestimo, potest dici, quod articulus dicitur de dispositione per causas inferiores tantummodo & secundas, ita quod voluntate & obiecto sufficienter dispositis secundum causas huiusmodi, impossibile esset eam non velle. Posuit enim articulus, vt videtur, vo∣luntatem tantum passiuam, vel saltem necessario pati volutionem ab obiecto: Vnde di∣cit, voluntate existente in tali dispositione, in qua est nata moueri, moueri inquit, non mouere, & mouente sic disposito quod natum est mouere, scilicet sufficienter & neces∣sariò ex seipso, sicut & quidam alius articulus expressiùs affirmabat, quem idem alia [unspec B] vice damnauit, sic dicens, quod liberum arbitrium est potentia passiua, non actiua, & quod de necessitate mouetur ab appetibili. Item quod iste articulus supradictus loquatur de dispo∣sitione per causas inferiores tantummodo, patet per multos alios articulos in eadem serie posi∣tos sic loquentes. Iste nam{que} articulus ponitur inter superiùs proxime recitatos, vbi & quidā alius ita dicit; Appetitus, cessantibus impedimentis, necessariò mouetur ab appetibili: & alter, quod homo agens ex passione coactè agit: & alius, quod Post conclusionem factam de aliquo faciendo volūtas non manet libera: & iterū alius, quod Voluntas necessariò prosequitur quod principaliter creditur à ratione, & quod non potest abstinere ab eo quod ratio dictat; haec au∣tem necessitas non est coactio, sed natura voluntatis: & adhuc alius asserit quod voluntas nostra subiacet potestati corporum supracaelestium. Is igitur condemnator negat à volun∣tate humana necessitatem secundum causas inferiores siue secundas, non secundum supe∣riores & primam, sed eam concedit, sicut articulus adductus ad probationem nonae partis [unspec C] proximi manifestat. Contra vndecimum sic instatur; Vbi est maior mutabilitas,* 1.87 maior contingentia reperitur: sed in creaturis est maior mutabilitas, quàm in Deo, seu in voluntate diuina, sicut quintum & vigesimum tertium primi docent. Dicendum quod consequentia facta non tenet: Licet enim in creaturis sit mutabilitas varia, & nulla in Deo aut volutione diuina, tota tamen mutabilitas creaturae necessariò subiacet immutabili volutioni diuinae, sicut trigesimum secundi, & decimum primi docent. Ipsa verò volutio Dei ad extra nulli necessitati subiacet praecedenti, sicut probario huius vndecimi demonstrauit; quare in illa aliqualis praecedens necessitas, in hac autem tantummodo ‖ 1.88 purissima contingentia repe∣ritur. Adhuc autem contra istam vndecimam, & duodecimam atque decimam terriam ob∣ijcitur grauiter isto modo; Omnis voluntas volutiovè diuina agitur siue producitur, & est acta siue producta; ergo per aliquod agere siue producere ipsum naturaliter antecedens, & posito huiusmodi agere, siue producere volūtatis seu volutionis illius necessariò sequitur illā agi siue [unspec D] produci: Omnis ergo actus voluntatis diuine producitur ex necessitate ‖ 1.89 naturaliter praecedē∣te, & est necessarius illo modo, & nullus simpliciter contingens aequaliter, necliber cōtradicti∣onis, videlicet libertate secundum praemissa. Omnē quo{que} actum voluntatis diuinae producit Deus voluntariè, omnem ergo talē actum priùs naturaliter vult producere quā ipsum produ∣cat, & priùs naturaliter potest ipsum producere; omnis ergo actus huiusmodi producitur ex necessitate naturaliter praecedente, secundū praemissa, &c. sicut priùs. Pro primo istorum scien∣dum, quod aliqui opinantur quod actio & passio sintres relatiuae, seu ipsae relationes pure tan∣tummodo: sed eruditioribus puto constar, quod relationes huiusmodi actionem & passionem naturaliter consequuntur, & per eas causantur. Quapropter & alij arbitrantur, quod actio & passio sint res absolutae secundum suam essentiam, relationibus tamen necessariò copulatae; & horum quidam existimant, quod actio & passio sint res diuersae secundum essentiam ab∣solutè quia sunt praedicamenta diuersa: Alij verò putant, quod sint eadem res, & idem rea∣liter [unspec E] absolutè, sed differant relatiuè: Aliam enim relationem, & aliam denominationem ha∣bet actus & motus, quatenus ab agente procedit, & aliam prout in patiente recipitur, sicut semidiameter mundi respectu puncti sui superioris dicitur descensus siue deorsum; res∣pectu verò centri dicitur ascensus, seu sursum; sicuti & habitudo inter primum & secun∣dum, & etiam vnum & duo est alia proportio, quatenus est primi ad secundum, aut vnius ad duo, & alia quatenus est è contra: Et haec videtur sententia Philosophi 3. Phys. 18. & con∣sequenter in textu, & Auerrois in comment. 2. de Anima 137. & 138. & Auerrois similiter in commento. Quibus & concordanter Ansel. de veritate; Multis, inquit,* 1.90 modis eadem res susci∣pit diuersis cōsiderationibus cōtraria, quod in actione saepe cōtingit, vt in percussione. Percus∣sio nam{que} & agentis & patientis est, vnde & actio dici potest & passio, quamuis secundū ipsum

nomen actio vel percussio, & quae similiter dicta à passiuis in actiua significatione dicuntur, [unspec A] magis videantur esse patientis quam agentis; quippe secundum id quod agit magis proprie videntur dici agentia & percutientia, & secundum id quod patitur, actio & percussio. Nam a∣gentia & percutientia ab agente & percutiente dicuntur, sicut prouidentia a prouidente, & continentia à continente: quae, scilicet agens & percutiens prouidens & continens actiua sunt; actio vero & pasito ab acto & percusso quae passiua sunt, deriuantur. Sed quoniā, vt in vno di∣cam, quod in caeteris intelligas, sicut percutiens non est sine percuslo, nec percustus sine percu∣tiente; ita percutientia & percussio sine inuicem esse nequeunt, imo vna & eadem res est diuer∣sis nominibus secundum diuersas partes significata: Ideirco & percussio, & percutientis & percussi esse dicitur; quapropter secundū agens & patiens eidem subiacet indici•• [indifferen∣ter] vel contrarijs; Ipsa quoque actio ex vtra{que} parte similiter iudicabitur aut contrarie. Sed ista reuera altiora, & subtiliora, & foecundiora mihi videntur, quàm à me, praesertim hic, in breuibus dignè valeant explicari; veruntamen probabilior mihi videtur hac vice secunda o∣pinio [unspec B] recitata. Ex prima namque per rationem prius obiectam, quam & opinio haec admittit, sequi videtur, quod in actionibus, agere siue agentijs sit processus essentialiter ordinatus secun∣dum sub & supra, secundum prius & posterius naturaliter infinitus. Si enim non sequatur, sit A. primum agere, seu prima actio, siue agentia: ergo A. agitur siue producitur, & est a∣cta siue producta; ergo per aliquod agere siue producere ipsum naturaliter antecedens, sicut aduersarius arguebat. A. ergo primum positum non est primum, imo & a••huc su∣pra A. oportet necessario ascendere infinite per similem rationem. Quod & aliquis for∣tas••is concedere non timebit, sed quomodo tunc stabit secunda suppositio primi primi? Que∣modo etiam omnes Philosophi abhorrent processum infinitum in actu, praeserum in essenti∣aliter ordinatis modo praedicto? Nonne & Philosophus 2. Met. 10. reprobans processum in∣finitum in causis formalibus, dicitita; Cuius autem primum non est, nec habitum est? habitum, i. aliquid quod ad aliud se habeat consequenter, quod & Auerroes & omnes exponentes vna∣nimiter [unspec C] contestantur. Secundum istam quoque sententiam non ester aliqua prima actio seu productio in diuinis, sed ante quamlibet intellectionē & volutionem, anre quamlibet genera∣tionē & spirationē aliae infinitae. Adhuc autem secundū istam sententiam Deus creans aut agēs quippiam nouiter mutaretur: reciperet etenim & haberet actionē nouellā, quam non habuit vnquam prius. Haec enim opinio ponit actionem esse in agente, sicut & passionē in passo, sicut & necessario cogitur ad ponendū; alioquin in omni moto essēt necessario duo motus motio∣nesue duae, quos nec Deus omnipotens posset ab inuicem separare: esset quo{que} in creationib{us} & actionibus talibus nouellis simul tempore creatis & actis processus secundum prius & po∣sterius, sub & supra naturaliter infinitus. Illa enim creatio siue actio crearetur seu ageretur per aliam causaliter & naturaliter non temporaliter praecedentem, & illa per aliam, & ita demceps infinite superius ascendendo. A quo etiam reciperet Deus hanc nouam nouiter actionem, [unspec D] Non ab aliquo inferiori agente, propter 7. part. coroll. 1. primi, & quia tunc illa actio creatu∣rae causaliter & naturaliter praecederet illā actionē Dei, & è contra. Omnis nam{que} actio crea∣turae est a Deo actore, sicut praeced. docuerunt: aut erit in actionibus talibus essentialiter ordi∣natis multitudo super numerū infinita. Si insuper noua creatio siue actio insit Deo creāti quip∣piā nouiter seu agēti, inest quo{que} & ipsi similiter noua relatio, qua referturad suū creatū, siue a∣ctū, quare & noua mutatio. Per hanc autē rationē Aug. 5. de Trin. vlt. se reputat demonstrare, quod Deo nō accidit nouiter aliqua noua relatio temporalis. Esset quo{que} in relationib{us} talibus essentialiter ordinatis processus super numerū infinitus. Illa nam{que} relatio est creata seu acta à Deo, quare & Deus refertur ad illam vt creans seu agens per aliam relationem, & ad illā, per aliā simili ratione, & ita deinceps super omnem numerum & mensuram. Amplius autem po∣natur Carbunculus luminosus obtectus, nec illuminans quicquam extra, qui nouiter derega∣tur, & illuminet acrem; habet ergo nunc nouam actionem, nouam illuminationem intrinse∣cam intra ipsum, sed vnde? à quo agente? Non à seipso tantummodo: cur enim potius nunc [unspec E] quàm prius, cùm sit agens irrationale, inelectiuae & illiberae actionis? Nec ab acre: aer enim ab ipso recipit passionem, nec potest assignari modus quo aer causaret illam illuminationem carbunculi, nisi per viam reflexionis aut reactionis, sed prior causaliter & naturaliter est actio Carbunculi, sicut constat. Illae insuper actiones Carbunculi & acris se inuicem mutuò agerent & causarent; quare & causaliter & naturaliter mutuo se praecederent atque succederent; aut ponetur processus in talibus infinitus, nec recipit actionem hanc nouam ab aliquo alio. A quo enim? Si dixeris, quòd à Deo; ergo & Deus ipse similiter tunc recipit vnam actionem nouel∣lam contra praemissa. Si insuper Deus agat istam actionem in Carbunculo illuminante, & istam passionē in illuminato, cum istae sint res absolutè diuersae, & neutra pars alterius, nec quicquam

[unspec A] vnius de essentia alteri{us}, videtur quod Deus omnipotēs posset ista ab inuicē separate, & facere alterutrū sine reliquo & seruare, praesertim rē priorē sine posteriori, quod contradictionē in∣cludit. Adhuc autē & Deus facit futura esse futura per 14. 1. lib. ergoper aliquā factionē & nō nouā, quia tūc nouiter incaepissēt esse futura, ergo aeternā. Aliquid ergo aliud à Deo & corrup∣tibile est coaeternū aut anteri{us} ipsi Deo, qd. & de futuritione simili modo patet: Deus quo{que} fa∣cit aliqua sēper non entia sēper non esse, sicut ex 32. & 33. 2^di apparet; ergo per aliquā factio∣nem, & non temporalem, constat, sed Deo simpliciter coaeternam. Quae si sint vera, non pos∣set Deus quicquam create, nisi aliud annihilaret, factionem videlicet, qua prius fecit illud non esse, & esse futurum, & futuritionem ipsius. Amplius autem nec Deus omnipotens posset quicquam annihilare, nisi aliud mox crearet, annihilationem videlicet, & relationem inter an∣nihilantem & annihilatum: Imo nec Deus omnipotens vniueriae creaturae conditor & ser∣uator [unspec B] posset annihilare vniuersitatem rerum creatam: Si enim posset, ponatur; Deus ergo an∣nihilat mundum, & est annihilans & annihilator; ergo per aliquam annihilationem actiuam & relationem nunc factam. Dicetur fortassis pro ipsis, quod creatio & factio rerum in Deo est voluntas seu volutio eius aeterna, & de annihilatione similiter; sed quomodo? Vel enim, Deo creante quippiam nouiter, puta mundum, volutio eius aeterna est cre itio aeterna, vel no∣ua. Non aeterna, quia tunc aeternaliter creauisset, & esset creatura similiter coaeterna. Si noua, per quid est illa voluntas tunc creatio, & non prius? Vel per aliquid aeternum, vel nouum. Non aeternum, quia tunc aeternaliter fuisset creatio: nec nouum, quia tunc illud est creatum à Deo, & Deus prius natura illud creat, & est creans, quam illud sit creatum aut sit: Illa quo{que} volutio Dei producitur, ergo per aliquod producere antecedens, & illud per aliud simili ratio∣ne, &c. sicut supra. Per quid insuper nouum est volutio seu nolutio Dei aeterna, annihilatio modo noua? Si etiam sit ita in Deo, cur non similiratione quodlibet actiuum creatum, ratio∣nale [unspec C] vel irrationale, sufficienter dispositum ad agendum, potest agere sine aliqua actione no∣uella nouiter producta in ipso? Obijcies forsitan, quod agens A. actionem signatam, quae po∣natur actio prima in Deo, quare & prima simpliciter omnium actionum, constituitur in esse agentis; ergo per aliquid formale, per aliquam causam formalem, seu formam aliquam quo∣quomodo, quemadmodum loquitur Sapiens, vbi dicit, Amator factus sum forma illius, Sap. 8.* 1.91 Et Apostolus ad Phil. 2. Qui cum in forma Dei esset: illud autem formale seu forma non po∣test poni A. actio, cum sit posterior naturaliter quam hoc sit agens: Per hoc enim, quod Deus est agens, producitur A actio & causatur, nec potest poni aliquid nisi actio; quid enim aliud poneretur? Est ergo aliqua actio alia A. actionem naturaliter antecedens. Forma nam{que}, qua aliquid est formatum, praecedit causaliter, quare & naturaliter, licet non temporaliter suum formatum. Pro isto sciendum, quod actio, & huiusmodi nomina verbalia dupliciter possunt [unspec D] sumi; actiuè videlicet & passiue; id est quatenus ab actiuo siue agente procedit, & sic agentia congrue dici potest; & quatenus in acto seu patiente recipitur, & sic actio seu passio ••uncupa∣tur. Adhuc autem secundum quod potest haberi ex Philosopho, 3. Phys. vbi prius: & 5. met. 20. Et Anselmo vbi superius, vlterius aduertendum, quod, quando actiuum seu agens producit aliquod agere, seu mouere aliquam actionem, actum seu motū, & duas relationes similiter quo∣dammodo comproducit, vnam actionis siue actiuam, quatenus viz. agere, actio, actus seu mo∣tus ab actiuo seu agente procedit, & qua sic ad ipsum refertur; aliam passionis siue passiuam, quatenus scilicet in acto seu patiente recipitur, & sic referrur ad ipsum. Imo & si quis intuea∣tur subtilius, & diligentius perscrutetur res ipsas, & Aristot. & Auer. & Anselm. vbi superius; apparebit vnam esse relarionem actiui siue agentis ad actum, quatenus scilicet agit seu causar, & aliam è conuerso, viz. acti ad actiuum seu agens, quatenus scil. agitur seu causatur; sicut alia est relatio patris ad prolem seu filium, puta paternitas, & alia filij ad patrem, puta filiatio; & si∣mili modo in alijs, quae & nominibus supradictis, vel alijs similibus possūt congrue nominari, & hae relationes quando{que} actionis & passionis nominibus nuncupantur. In Deo autem licet sit agere, actio at{que} actus, non tamen pari seu passio proprie poni deber. sed aliquid simile pas∣sioni, puta receptio siue conceptio, vel si aliquid simile melius dici possit: quare & secundum sententiam antiquorum, Deus vtrius{que} sexus nominibus fuerat nominatus, non solummodo genitor, in quantum gignit & agit, sed etiam genitrix, in quantum concipit & conseruat pro∣priam actionem, actum proprium immanentem, sicut primum primi plenius manifestat. Vnde & Ierem 50. Audite consilium Domini quod mente concepit. Et Parab. 8. Sapientia Dei,* 1.92 di∣cit Dominus, possedit me in initio viarum suarum, ab aeterno ordinata sum; nondum erant a∣byssi, & ego iam concepta eram; Ante colles ego parturiebar. His itaque praelibatis verisi∣militer dici potest, quod agens A. primam actionem, constituitur in esse agentis per suum pri∣mum agere; Prius enim quoquomodo videtur agere, quam esse agens. Primum enim videtur esse actiuum, secundum agere, tertium esse agens, non tempore, sed natura seu causa. Vel aliter

dici potest, quod agens constituitur in esse agentis per illam relationem actionis siue actiuam [unspec A] praedictam, ita quod primum sit actiuum, secundum agere, tertium illa relatio, quartum se∣cundum hunc ordinem esse agens. Tertio dici potest, quod non est omnino clarissimum, quod nihil denominatur formaliter quoquomodo ab aliquo, nisi fuerit prius secundum naturam. Aliquid enm dicitur formandum à forma futura quam recipiet, & facturum refertur ad faci∣endum, & denominatur facturum à factione futura, sicut & aedificans, pullificans & foetifi∣cans ab eodem pullo & foetu futuris per actiones quas agunt ad ista finaliter terminandas; multa quo{que} naturalia & alia à suis effectibus, & à suis accidentibus saepius nominantur. Non∣ne & Deus dicitur Creator seu creans per aliquid posterius secundum naturam? Capiatur enim primum in ordine naturali creatum à Deo: tale nam{que} est dandum; alioquin ante omnē crea∣turam & creationem esset alia prior illa causaliter & naturaliter sine fine contra priora. Sit er∣go [unspec B] B. primum creatum à Deo; Deus igitur denominatur & dicitur Creator seu creans, à qua forma? & per quod formale? Non per aliquod increatum aeternum, quia tunc aeternaliter fuisset Creator; per aliquod ergo creatum; puta per B. vel per aliquod posterius ipso B. & B. & omne posterius ipso, est posterius causaliter & naturaliter quam Deum create & esse cre∣antem; hoc enim est causa B. atque sequentium. Si etiam Deus omnia posteriora annihila∣ret, per quod formale praecedens naturaliter esset annihilator, siue annihilans? Non aeternum; quia tunc aeternaliter fuisset annihilans: neque nouellum; quia illud tunc esset annihilatum, redactum ad nihilum & non esse. Et per has fortassis & huiusmodi rationes potest ostendi, quod creatio actiua siue creantia non est in creante (nisi forsitan principiatiuè, vel potius prin∣cipiantiuè,* 1.93 sicut ad modum loquendi Philosophi 4. Phys. 23. Res regni sunt in Rege, & motū in primo motiuo;* 1.94 vel secundum aliā translationem, in primo motore; & secundum Auerroē, res in agente; quia tunc aliquid nouiter accideret intrinsecus Creatori, recederet{que} ab eo, & es∣set [unspec C] mutabilis) sed tantummodo in creato; & quod relationes non habent existentiam realiter positiuam a rebus absolutis, siue rela••is omnino diuersam, quemadmodum ponitur à quibus∣dam. Adhuc autem fortassis obijcies arguendo, quod creantia sit in creante, quia nihil consti∣tuitur, informatur, aut denominatur formaliter ab aliqua forma extrinseca extra ipsum, sed creans constituitur, & informatur quodammodo, & denominatur formaliter à creantia; est ergo creantia in creante. Sed nonne in moralibus opus exterius dicitur, & est bonum propter bonitatē, quae est in agente, virtutem videlicet intentionē & caetera moraliter requisita? Nonne & secundum veritatē & secundū Philosophum 5. Met. 20. hoc dicitur & est visum aut scitum propter visionem aut scientiā in aliquo existentem?* 1.95 Nonne & secundum Philosophū 5. Phys. 10. & secundum Auerroem in com. contingit quando{que}, quod aliquid denominetur aliquo modo nouiter relatiuè, non per aliquā nouā formā aut mutationē in ipso, sed in altero relati∣uo? Quibus & ‖ 1.96 concorditer August. 5. de Trinit. vlt. ostendit, quod Deus dicitur nouiter Domi∣nus huius rei, refugium nostrum & Pater, non per aliquid quod ipsi nouiter accidit relatiuè, [unspec D] quia tunc esset mutabilis, sicut superius arguebam, sed tantummodo illi rei, cui sic nouiter dici∣tur relatiue. Sed nec sic fortassis desines replicare, sed dices; Non est idem, sed diuersum, ge∣nerare & generari, agere & pati, percutere & percuti, docere & doceti, sicut & esse generans & generatum, agens & passum, percutiens & percussum, docens & doctum, sicut omnibus clare patet. Pro isto breuiter dici potest, quod generare & generari, & caetera talia, sunt eadem res, & idem realiter absolute, ‖ 1.97 habens tamen relationes praedictas diuersas, & secundum illas nomina∣tiones correspondenter diuersas. Verum vt istud patefiat lucidius aduertendum, quod homo percutiens mouet brachium & gladium, seu quodlibet instrumentum applicans ad percussum; percussus vero recipit passionem & patitur vulnus seu ictum; Illud vero mouere in percutien∣te & gladio videtur communi iudicio esse percutere tantum non percuti; illud autem mo∣ueri, recipere, siue pati in percusso, tantummodo percuti & non percutere quouismodo. Respiciendo tamen subtilius apparebit, quod illud mouere in percutiente brachio & gladio, [unspec E] non est sine moueri inseparabiliter ei annexo & eis infixo; neciilud moueri in percusso est sine mouere ei annexo; imo secundum praemissa, illud mouere & moueri sunt idem realiter non di∣uersa: quod clarius fortè pater, si quis in vacuo manu percutiat lapidem stabilem & solidum non cedentē, nec aliqua specie motus motum: tunc enim illud mouere & moueri, percutere & percuti essent in vno & eodem, & vnum & idem realiter absolutè, denominaretur tamen diuer∣sis nominibus propter considerationes, relationes, & respectus diuersos praedictos. Quaprop∣ter ne{que} idē est esse generans & generatum respectu eiusdem. sed generans dicitur & est gene∣rans per suum generare, siue per illam relationem actiuā seu causatiuā praedictam; genera∣tum vero dicitur & est generatum per suum generari, siue per relationem illam passiuam seu causatiuam praemissam. His ita{que} iam praemissis ad primum principalium obiectorum dicen∣dum, quod videtur supponere vnum falsum. Videtur enim supponere quod omne quod agi∣tur,

[unspec A] siue producitur, agitur siue producitur per aliquod agere siue producere ipsum naturaliter antecedēs: quod falsum videtur, quia tunc in actionibus seu productionibus huiusmodi esset processus infinitus simpliciter ascendēdo contra praemissa. Tunc etiam nulla esset prima pro∣ductio in diuinis nec aliquod primum productum, sed ante quamlibet & quodlibet aliae infini∣tae, & alia infinita; quomodo ergo, secundum Philosophiam & Theologiam; In principio e∣rat verbum, i. primum omnium productorum? Imo nec vna quidem productio, nec vnum productum Verbū & Filium Dei praecedit, sicut puto omnes tractatores catholicos concor∣diter profiteri; Quinimo & Oxoniae est damnatum, quod cum Deus pater sit prior origine filio, in illo priori potuit produxisse aliquid ante eum. Adhuc forsitan replicabis,* 1.98 Verbum Dei est productum, ergo per aliquod producere antecedens. Sed quis praesumet filium in diuinis tantum remoueri à patre, vt constituat vnum pontem, parietē, seu limitem quēlibet medium inter eos patre posteriorem priorem{que} filio? Quis aufert verbo Dei & filio principium, primo∣genitutā, [unspec B] & primatum omnium productorum? Nonne & illud producere, per quod moliris verbum Dei produci similiter est productum? Quapropter & (vt gladio tuo te teriam) per a∣liud producere antecedens &c. sicut supra. Quamobrem & maiorum meorum meliore sentē∣tia semper salua, videtur non improbabiliter dici posse, quod verbum Dei nedum est primum productum, verumetiam primum producere, & prima productio in diuinis, considerationibus tamen, relationibus, siue respectibus supradictis quoquomodo diuersis, sicut est intelligens & intellectum, imo & intelligere & intelligi modis quoquomodo alijs seu diuersis, sicut & Auer∣roes licet balbutiendo super 12. metaphys. 39. tangit. Nonne verbum Dei est verbum perfe∣ctissimū? Quare & actualissimum, & quod actualius verbum quam ipsum dicere actuale, ipsaue dictio actualis: quare & secundum Philosophum 12. Met. 51. & secundum Auerroem Deus est intelligentia, i. actio siue agentia intelligentis ad modū loquendi Anselmi praemissum; imo & intelligere atque intelligi secundum eundem ibidem. Sed quae persona est dignius ista quam [unspec C] verbum? Quibus & concorditer Sapiens; Sol, inquit, intelligentiae non est ortus eis,* 1.99 Sapient. 5. Sol intelligentiae, i. Sol qui est intelligentia intransitiue loquendo: vnde & Iob. 12. Apud Deū est sapientia & fortitudo, ipse habet consiliū & intelligentiam. Super quod Greg. 11. Moral. 4. Haec, inquit, non incongrue de vnigenito summi Patris accipimus.* 1.100 Et nonne Sapientia est a∣ctio siue agentia Sapientis, sicut intelligentia intelligentis, & prouidentia prouidentis? Quare & Sapiens dicit de sapientia increata quod est emanatio quaedam claritatis omnipotentis Dei sincera, Sap. 7. Quod etiā verbū Dei sit eius locutio actualis,* 1.101 & nō terminus eius tantū videtur per Anselm. Monol. 33. sic dicentem; Nulla ratione negari potest,* 1.102 cum mens rationalis seipsā cogitando intelligit, imaginē eius nasci in sua cogitatione, imo ipsā cogitationē sui esse suam imaginē ad eius similitudinē tanquā ex eius impressione formarā. Habet igitur mens rationa∣lis, cum se cogitando intelligit, secū imaginē suā ex se natā. i. cogitationem sui ad suam simili∣tudinem quasi sua impressione formatā; quae imago eius verbū eius est. Hoc ita{que} modo quis [unspec D] neget summā sapientiā, cum se, dicendo, intelligit, gignere consubstantialē sibi similitudinē suā, i. verbū suū?* 1.103 Qui & infra 48. & post diffuse trinitatē in mente nostra (viz. quod meminit sui, cogitat seu intelligit se, & amat, & est memor, sic cogitans seu intelligens se & amans, ha∣bet{que} meminisse sui, cogitare, seu intelligere & amare) comparat summae trinitari in Deo Patri & Filio & Spiritu Sancto, haectria secundū ordinē istis tribus; qui & dicit saepissimè filium esse intelligentiā Dei patris;* 1.104 qui & in hac parte sequitur Aug. 10. de trinit. 10. & 11. & vlt. & 11. de trinit. 1. & 2. & 14. de trinit. 3. 6. & 8. vbi trinitatem in mente nostra repertam viz. meminisse, intelligere & velle, memoriam intelligentiam & voluntatem, corpus, visum, visionem actu∣alem, & voluntatem seu voluntatis intentionem haec ad inuicem copulantem diuinae assimilat trinitati, & intelligentiam actualem & visionem actualem similiter assimilat filio verbo Dei. Obijcies forsitan, Producere Dei quodcunque est productum;* 1.105 ergo per aliquod producens praecedens, & per aliquod producere antecedens: per quid enim aliud posset produci?* 1.106 Sed re∣sponsū [unspec E] est prius. Primū nam{que} producere Dei producitur per ‖ 1.107 productiun̄ quoquomodo prae∣ced. & non per aliquod producere antecedens. Veruntamē, vt videtur, illud producere primū Dei prius est producere quam productū: nam primū omniū videtur productiuū secundū pro∣ducere, consequenter relatio productionis actiua, & esse producēs, & relatio productionis pas∣siua, & esse productū. Sed nec si forsitan desines obiectare, dicēdo;* 1.108 Illud producere est produ∣ctū, ergo per aliquid; quid est illud? Si, per, significet causā productiuā siue actiuā,* 1.109 per Dei ‖ 1.110 pro∣ductiuū & potentiā eius actiuā; si causā formalem, nō habet causam formalem productam pri∣orem, sed ipsum est prima forma producta, sicut & de ‖ 1.111 primo actu Angeli hominisue appa∣ret. Quapropter & Augustinus 83. quaestionum, quaestione 23. dicit, quod similitudo Patris, scil. filius est prima species & prima forma, qua specificata & formata sunt omnia. Verum adhuc pro prima principali argutia absolutius dissoluenda, specialiter aduertendum,* 1.112 quod

volutio Dei ad extra producitur per intelligere Dei quoquomodo procedens, sed illud intelli∣gere [unspec A] non causat necessario illud velle, sicut praecedentia manifestant. Pro secunda argutia principali sciendum, quod duplex est velle in Deo, ad intra, videlicet, & ad extra. Ad intra, quo vult seipsum & amat: ad extra, quo vult & amat extrinseca, efficit, & conferuat; & v∣trumque istorum velle producit Deus voluntariè, sed diuersimodè: Primum producit volun∣tarie, quia per voluntatem propriam spontaneam non inuitam, nec violentet coactam, non tamen libere libertate contradictionis, sed necessario necessitate opposita, sicut & spiritum sanctum spirat, qui secundum praemissa, & secundum Augustinum 15. de Trinitate. 20. vo∣luntas Dei, sicut & charitas, maximè proprie appellatur. Secundum autem velle producit Deus voluntarie, quia per voluntatem propriam spontaneam, non inuitam, sed liberam se∣cundum contradictionem, sicut praecedentia docuerunt. Nec ex isto consequitur, quod om∣nem talem actum prius naturaliter velit producere quam producat; sicut nec de homine quid volente; alias etenim esset processus in volutionibus talibus infinitus contra priora; im o ad [unspec B] producendum voluntarie talem actum sufficit voluntas, potentia scilicet volutiua sufficienter disposita.* 1.113 Sed hic potest quis non improbabiliter sic instare. Sit A. primum velle Dei ad ex∣tra; Deus ergo producit A. ergo per aliquid ipsum naturaliter antecedens; & per quid, nisi per aliud velle respectu illius? Dicitque Anselmus de casu Diaboli 12. quicquid se mouet ad volendum, prius vult se ita moucre. Rursus autem Deus vult A. Vult enim & amat omnia bona quae habet, & magis vt videtur, & charius vult & amat quodlibet bonum suum intrinse∣cum, quam aliud bonum extrinsecum, quam muscam, aut folium, seu festucam; ergo & pri∣us ordine naturali. Adhuc autem & per vicesimum secundum primi, quemlibet actum suum volendi vult Deus; vult ergo istum actum suum volendi per alium, & illium per alium, & sic semper deinceps; habet ergo Deus actus volendi simpliciter infinitos, & non inordinatos penitus & confusos, propter praemissa primo, & vicesimo sexto primi. Quemlibet ergo a∣ctum huiusmodi praecedit naturaliter alius talis actus, & illum alius adhuc talis, & sic infinitè [unspec C] simpliciter ascendendo, Quilibet ergo actus voluntatis diuinae producitur ab actu alio prae∣cedente, quo posito, cum potentia plena Dei necessariò sequitur ipsum produci: Quilibet er∣go actus voluntatis diuinae producitur ex necessitate naturaliter praecedente &c. sicut supra. Pro istis autem sciendum,* 1.114 quod quidam non abhorrent concedere processum in volutioni∣bus Dei talibus taliter infinitum. Sed nonne superius est ostensum, non esse processum infini∣tum in essentialiter ordinatis in actu secundum sub & supra, aut secundum prius & posterius ordine naturali? Secundum istos quoque in causis efficientibus siue agentibus essentialiter or∣dinatis modo praedicto est processus simpliciter infinitus, cum quaelibet volutio talis Dei sit causa actiua, & agens hunc effectum extrinsecum, vel causam esse ipsius. Adhuc autem & cum quaelibet talis volutio sit forma quaedam & species, in causis formalibus est processus simi∣liter infinitus, contra Philosophiam & Philosophos plurimos multis locis. Cui etiam dubi∣um, quin Deus prius velit seipsum, quam aliquid extra ipsum, cum ipse sit finis omnium, & [unspec D] finis primario intendatur & caetera propter finem? Quare & dicit Sapiens sapienter; Vniuer∣sa propter seipsum operatus est Dominus,* 1.115 Parab. 16. Sit ergo A. volutio, qua Deus vult se∣ipsum, & B. volutio, qua immediatè vult producere hunc effectum; B. ergo volutio produci∣tur per aliam immediate priorem, & illa per aliam, & ita deinceps ascendendo superius in vo∣lutionibus talibus infinite, quae omnes sunt posteriores A. volutione praedicta. Sed quomo∣do, positis terminis & extremis, puta A. & B. interponuntur media actualia infinita essentia∣liter ordinata, & hoc in causis agentibus formalibus atque finalibus, contra Philosophum 2. Metaphys. 5? & deinceps, Nonne & vbicunque contingit accipere duo extrema aliquorum in actu essentialiter ordinatorum secundum prius & posterius seriosè, contingit accipere & omnia media? Quare & aliqua est tota multitudo extremorum illorum, & omnium pariter mediorum; & illa est necessario simpliciter infinita, contra praemissa parte quadragesima primi; & capit. septimo primi libri. Sit insuper C. illa multitudo totalis; C. igitur multitu∣dine [unspec E] potest esse & est aliqua multitudo maior, aliqua quoque minor, & nihilominus infinita; cur ergo est tantae quantitatis praecisae? Videtur quoque quod minor sufficeret; cur ergo su∣perflue ponitur ista tanta? Amplius autem secundum istos, nullum est primum contingens ad vtrumlibet siue aequaliter, nec aliquis primus actus liber contradictoria libertate. Imò & se∣cundum istos nullus actus est contingens aequaliter simpliciter, nec liber secundum contradi∣ctionem simpliciter, sed quilibet necessarius quodammodo necessitate naturaliter praeceden∣te. Detur enim A. actus contingens aequaliter simpliciter, & liber simpliciter secundum con∣tradictionem in Deo; sed A. est vnum velle Dei, seu vna volutio; quare & secundum hypo∣thesin Deus habet aliud velle praecedens ‖ 1.116 respectu illius, & illo velle praecedente Dei po∣sito

[unspec A] cum potentia Dei plena, necessariò sequitur A. produci; A. ergo secundum praemissa est actus necessarius necessitatc naturaliter praecedente, & non simpliciter contingens aequaliter nec liber. Ad haec autem cùm secundum praemissa sp. sanctus dicatur proprie voluntas, chari∣tas, & amor in Deo, quis audeat dicere ipsum non esse primam voluntatem, charitatem, & amorem in Deo, sed ipsum praecedi ab alijs infinitis, ab vnauè alia voluntate, ab alia charita∣te, ab aliovè amore producta prius causaliter seu producto? Sicut enim filius Dei est primum verbum, & primus actus diuini intellectus, sic & spiritus sanctus diuini affectus. Cùm ergo spiritus sanctus sit prima Dei voluntas procedens à Deo, qua vult seipsum, aliqua est eius vo∣luntas immediata & proxima ab ipsa procedens ipsam{que} sequens, qua vult A. seu aliud quod∣cunque signatum. Sicut enim hanc voluntatem vltimam, qua Deus vult immediatè hoc sig∣natum, vna alia voluntas diuina immediatè praecedit: sic, vt videtur, similiratione illi primae voluntati diuinae aliqua alia immediatè succedit; non sunt ergo infinitae voluntates huiusmo∣di [unspec B] mediae per praemissa. Si insuper in volutionibus Dei sit processus huiusmodi infinitus, & in intellectionibus, intelligentijsvè ipsius similiter, vt videtur, simili ratione. Intellectio namque lapidis in Deo gignitur seu agitur; ergo per gignitionem seu actionem aliquam prae∣cedentem, & sic semper ascendendo superiùs infinitè, sicut isti de diuinis volutionibus argu∣mentant: quae enim alia actio quàm intellectio poneretur, illa actio, per quam intellectio ge∣neratur contra praemissa? Tunc etiam non esset aliquod verbum Dei primum, sed ante quod∣libet alia infinita: secundum hoc quoque non essent aliquae primae formae retum in Deo, nul∣lae primae species, idaeae, exemplaria, nec vllae originales & primariae rationes.* 1.117 Puto igitur all∣ter respondendum. Cùm ergo instatur, Deus producit A. primum velle suum ad extra, ergo per aliquid ipsum naturaliter antecedens: verum est, per intellectionem & potentiam volu∣tiuam ipsum quodammodo causaliter praecedentem. Et si replices, Deus producit A. ergo per aliquid antecedens, quo posito, necessariò sequitur A. produci: non est verum, sicut [unspec C] praehabita declarabant; potestque Anselmus exponi, quòd quicquid mouet se ad volendum, prius vult se ita mouere; hoc est, prius habet voluntatem habitualem volutiuam ita mouere. Ad illud verò quod arguitur consequenter, quòd Deus prius natura vult A. primum videli∣cet suum velle ad extra, quàm illud extrinsecum volutum, potest multipliciter responderi. Primò dicerent aliqui, quod etsi prius velit A. quàm illud volutum quod sit B. non tamen per aliud velle, sed per idem; dicerent insuper quod eodem amore amat, & vult se & caetera: sicut & eodem verbo dicit se & caetera, sicut Anselmus Monolog. 33. & 34. docet. Adhuc autem, neque si quis magis & chariùs vult & amat A. quàm B. ideo consequens est, vt priùs velit & amet A. quàm B. ordine naturali, sicut de inordinatis ad inuicem in amore & in parti∣bus planè constat: imo & aliquibus forsitan videretur, quod si A. sit velle Dei ad extra respe∣ctu B. voluti, & Deus velit alterum horum prius, quod prius quodammodo vult B. quàm A, quatenus A. est talis volutio: in omnibus namque volutis secundum seriem ordinatis, prius [unspec D] videtur volutum propter posterius, potius quàm è contra: Sit ergo C. volutio Dei qua vult A. & prior A. secundum hypothesin; horum ergo trium secundum seriem positorum C.A.B. A. videtur volutum propter B. non è contra. Quis etiam diceret Deum aut hominem velle obiectum propteripsam volutionem obiecti, quin potius è contra? Veruntamen mihi vide∣tur, quod Deus primò vult seipsum, & secundò caetera ad & propter seipsum: nec videtur mihi necessarium ponere voluntatem aliquam mediam inter istas: non enim audeo ceruicem in tantum erigere, vt ab omnipotente Deo negem posse post volutionem, qua primò vult se∣ipsum, secundò immediatè velle extrinseca, vel aliquid extrinsecum ad seipsum: Si quis ta∣men sit consiliarius Dei in tantum, vt securus audeat ponere voluntatem mediam inter istas, quâ videlicet Deus velit se velle extrinseca, vitet processum infinitum in voluntatibus talibus essentialiter ordinatis, & superfluitatem ponendi plura, vbi sufficiunt pauciora; & secundum ipsum videtur consequenter dicendum, quod sola talis volutio media si sit vnica, aut prima [unspec E] omnium (si sint multae, tamen finitae) est simpliciter contingens aequaliter, & simpliciter li∣bera secundum contradictionem; aliam tamen partem reputo venorem. Quod autem oppo∣nitur vltimò, quod Deus quamlibet voluntatem suam vult, quare & habet infinitam multitu∣dinem voluntatum ordinatarum essentialiter secundum prius & posterius, sub & supra; po∣test similiter obijci de cognitione diuina, quod quia quamlibet cognitionem suam cognoseit, ideo habet cognitiones huiusmodi infinitas: quomodo etiam sequitur, Deus habet volunta∣tes infinitas ordinatas, ergo hoc ordine ordinatas, semper videlicet à voluntate accepta supe∣rius ascendendo? Cur enim sic potius quàm inferius descendendo, sicut de cognitionibus cognitionum in eo, vel saltem in creaturis magis videtur? Aut cur sic potius quàm coaevè, coaequaliter, seu collateraliter procedendo, sicut videtur esse de infinitis eius volutionibus

proptijs respectu infinitorum punctorum in linea circulati, vel respectu vnitatum infinita∣rum [unspec A] secundum nullam causalitatem, dependentiam, aut ordinem essentialem ad inuicem coniunctarum? Aliter posset dici, quod Deus eadem voluntate vult seipsum & caetera vni∣uersa, & suam quamlibet voluntatem, sicut & eodem verbo dicit seipsum, & creata vniuersa sicut superius dicebatur. Veruntamen multiplicando & distinguendo quodammodo volun∣tatem diuinam secundum multitudinem & distinctionem volutorum, secundum respectum, considerationem seu etiam rationem, sicut Plato & antiqui multiplicant & distinguunt cog∣nitionem diuinam per idaeas, formas, species, seu etiam rationes in mente diuina, secundum multitudinem & distinctionem multiplicem cognitorum;* 1.118 sicut etiam Augustinus Platonem imitans in hac parte 83. quaestionum 46. dicit, Restat vt omnia ratione sint condita, nec ea∣dem ratione homo qua equus; hoc enim absurdum est existimare: singula ergo proprijs sunt creata rationibus; has autem vbi esse arbitrandum est, nisi in ipsa mente creatoris? Sic inquam, multiplicando & distinguendo voluntatem diuinam, non improbabiliter dici potest [unspec B] Deum velle rem istam per vnam voluntatem propriam, & velle illam voluntatem siue volu∣tionem per aliam, & sic infinitè deinceps; quòd tamen hae voluntates non sint essentialiter ordinatae superius ascendendo, secundum posterius & prius, sub & supra, sed sunt collaterales inuicem & coaeuae, sicut de voluntatibus infinitis punctorum & vnitatum superius dicebatur; alicui tamen fortassis nequaquam impossibile videretur, quod in voluntatibus & complacen∣tijs talibus esset infinitus processus secundum prius & posterius, inferius quodammodo de∣scendendo: talis enim processus non cogit, quin sit aliquis primus actus contingens & liber, & simpliciter contingens aequaliter arque liber, nec ad inconuenientias alias prius tactas. Et has forsitan voluntates tam mitabiliter multiplicatas intuens Propheta dicebar,* 1.119 magna opera Domini exquisita in omnes voluntates eius: nunquid tamen aliquae sint omnes * 1.120 huiusmodi voluntates in Deo, potest disputatiuè inquiri, sicut de eius cognitionibus 7. primi fuerat in∣quisitum. [unspec C]

CAP. VII. Mouet quaestionem, nunquid aliquid sit in potestate voluntatis creatae: & ponit vnam responsionem, & corrigit.

HAec autem praehabita grauem parturiunt quaestionem; Vtrum, scilicet, aliquid sit in potestate voluntatis creatae: quomodo namque iudica∣bitur aliquid in potestate voluntatis creatae, cùm omnis eius actio & non actio dependet à voluntate diuina naturaliter praecedente, sicut [unspec D] 20.30. & 32 secundi docebant? Quomodo enim est in potestate cau∣sae secundae, scilicet voluntatis creatae, quòd causa prima, scilicet vo∣luntas diuina, ipsam volendo praeueniat, quam etiam voluntatem diuinam oportet voluntatem creatā necessariò imitari, sicut decimū primi docet? Quomodo tandem est aliquis actus, cessatio, seu vacatio in potestate nostra, cùm haec omnia fiant in nobis ex necessitate naturaliter praecedente, sicut secundum huius praemi∣sit? Et si nihil sit in potestate voluntatis creatae, quomodo liberum arbitrium crearum salua∣tur? Aliqui hic respondent, quod supposita influentia generali aliquid est in potestate volunta∣tis creatae, aliter vero nihil. Sed de illa generali influentia est quaerendum, vtrū aliquid sit aut nihil, si nihil, nihilum inde venit; si aliquid, aut ergo creatura aut Creator; non creatura, quia Creator, scilicet Deus ipse, necessario requiritur tanquam causa verè efficiens cuiusliber acti∣onis voluntatis creatae, sicut praehabita docuerunt: si ponatur Creator, scil. Deus ipse; aut ergo [unspec E] absolute quatenus est Deus tantūmodo, aut quatenus est actualiter influens ad actū voluntatis creatae. Non primo modo, quia per 8. & 9.1. sic nihil agit ad extra, quare nec influit illo mo∣do, Si secundo modo & per 8. & 9. primi nihil agit ad extra, quare nec influit nisi volendo; & hoc non vniuersaliter & confuse, sed singulariter & distincte, sicut & cognoscit, vt per 22.27. & sequentia primi faciliter ostendetur; sicque eius influentia generalis est eius volentia, siue volutio specialis, qua vult specialiter facere hoc velillud. Nihil aliud ergo est dicere, suppo∣sita influentia generali, aliquis actus est in potestate voluntatis creatae, quam dicere, supposita Dei volutione. seu volentia speciali ad aliquem certum actum voluntatis creatae, ille actus est in potestate voluntatis creatae; sicque ista responsio quaestionem non soluit, sed magis inuoluit.

[unspec A] Si quis autem voluerit fingere, quod influentia generalis est conseruatio generalis rerum à Deo, ac eius permissio generalis, qua permittit res secundum potentias sibi inditas operati, & hac supposita potest voluntas creata ex se sola sine Deo aliter & proprie coagente producere actum suum, per 21. secundi & sequentia clarissime conuincetur. Sed quia influentia generalis est nomen communiter vsitatum, & per omnium ora volans, ne illud inexpositum penitus simplicibus praetermittam, dico quòd influentia generalis in sacris literis minimè repetitur; sed secundum modum loquendi naturalium Philosophorum, Mathematicorum, & similiter Magicotum est ematiatio, seu irradiatio potius (vt placet Autori de radijs) à coelesti corpore in sibi subiecta generaliter deriuata. Posset tamen dici catholicè influentia generalis Dei vo∣lentia siue volutio generalis, qua omnibus generaliter influit quicquid habent, sicut 8. & 9. primi docebant; quae tamen nequaquam sic est omnibus generalis, quin etiam singulis speci∣alis, [unspec B] sicut 22. & 27. & sequentia primi docent.

CAP. VIII. Recitat alias sex responsiun••ulas, & emendat.

SVnt & aliae sex responsiunculae similes ad hoc idem, quae omnes faten∣tur concorditer voluntatem increatam praeuenire in omnibus volunta∣tem [unspec C] creatam, sed vlteriùs variantur. Nam prima dicit ideo aliquid esse in potestate voluntatis creatae, quia in potestate sua est quod Deus velit, & praeuelit liberum actum suum. Secunda verò ponit ideo actum libe∣rum futurum esse in potestate voluntatis creatae, quia in potestate sua est facere aliquid, vnde sequitur Deum hunc velle, vel non velle. Ter∣tia aestimat ideo aliquid esse in potestate voluntatis creatae, quia aequè primò sicut increata praecedit creatam ad aliquem liberum actum suum, potest creata in op∣positum, scilicet ab actu illo vacare, & actum oppositum exercere. Quarta verò affirmat ideo aliquid esse in potestate voluntatis creatae, quia licet voluntas increata praeuelit creatam ali∣quem certum actum habere pro certa mensura temporali futura, in potestate tamen creata est ita se prius disponere, ne Deus hoc tunc velit, & ne tunc habeat illum actum. Quinta opi∣natur, quod Deus non agit proprie actum voluntatis creatae, sed tantum improprie, quia vide∣licet [unspec D] ordinauit & vult, quod ipsa sola proprie & libere faciat actum suum. Sexta debilior cae∣teris, debiliter arbitratur, quod Deus coagit & praeagit proprie omnem actum voluntatis cre∣atae, sed tam debiliter influendo, quod nequaquam ipsam necessitat ad agendum. Prima si∣quidem inter istas videtur mirabilis dictu, & mirabilior intellectu, cùm ad communem mo∣dum loquendi vulgarium & Doctorum nihil dicatur in potestate cuiusque, nisi quod eius sub∣iacet voluntati, & eius sequitur voluntatem sicut eius effectus, priuatiove effectus vt motus & quies: vnde Augustinus 1. Retract. 22. In potestate nostra non est,* 1.121 nisi quod nostram sequi∣tur voluntatem; & loquitur ibi de se, qui sicut effectus, vt puta meritum sequitur effectorem; sed velle diuinum praeuenire velle humanum nequaquam humanae subiacet voluntati, nec eam sequitur vt effectus, sed e contra, sicut 30. secundi demonstrat. Item nihil est in potestate cuiusque, nisi quod potest facere cùm voluerit, dicente Augustino 3. de libero arbitrio 3.* 1.122 Non possum aliud sentire esse in potestate nostra, nisi quod cùm volumus, facimus. Et Phi∣losophus 9. Metaphys. 10. Potens secundum rationem omne, necesse quando desiderat, cu∣ius [unspec E] habet potentiam, & vt habet, hoc facere; Nullus autem potest facere Deum ipsum prae∣uenire volendo, quia quidlibet faciens aliquid, naturaliter praeuenit suum factum; quare vo∣luntas humana volendo praeueniter diuinam contra hypothesin, & contra 30. secundi; & quia per 23. primi, quodlibet velle Dei est aeternum, non temporaliter factum à quoquam, & quia tunc voluntas diuina esset passibilis ab humana, contra 20. primi libri. Item si Deum praeuelle sit in potestate voluntatis creatae, vel hoc est aliquid faciendo vel nihil: non aliquid faciendo, vt proximo est argutum. Praeterea quilibet volens & faciens, eo ipso necessariò praeuenitur volutione diuina; sed illud quod prius est actum, puta diuina volutio, quod tunc sit actum vel non, non est in potestate posterioris agentis, cùm nihil à posteriori actione de∣pendeat, sed è contra: nec tamen nihil faciendo, vt nullus ignorat; omne quoque suum non facere fit à diuino non facere praecedenti, per 32. secundi, & hoc per volutionem diuinam,

sicut 22. primi cum corollario suo probat; per volutionem inquam diuinam illud non facere [unspec A] naturaliter praecedentem, per vicesimum quoque secundi; sic que redit argumentum contra aliam partem factum, Item si Deum praeuelle sit in potestate voluntatis creatae, vel ergo dum ipsa actualiter vult, vel prius: non dum ipsa actualiter vult, vt ipsimet fatentur, quia tunc est necessarium necessitate naturaliter praecedente illud velle creatum;* 1.123 dicit{que} Lumbardus 1. sen∣tent. dist. 25. quod in praesenti est, determinatum est, nec in potestate nostra est, vt tunc sit vel non sit. Illud etiam quod iam prius est actum, puta velle diuinum, quod tunc sit actum vel non actum, non est in potestate posterioris agentis, cùm prius factum a posteriori nullo mo∣do dependeat, sed è contra, sicut superius est argutum. Nec prius, quia tunc si homo faciat quantum potest vs{que} ad A. instans futurum, vt Deus praeueniat ipsum volendo in A. instanti, & si Deus hoc noluerit, imo & resistat, ac totis viribus agat ad contrarium, ita fiet contra 10. [unspec B] primi libri. Nam secundum Philosophum 9. Metaphys. 10. Potens secundum rationem omne, necesse quando desiderat cuius habet potentiam & vt habet, hoc facere: dicitque Au∣gustinus 3. de libero arbitrio 3. Non possum aliud sentire esse in potestate nostra, nisi quod cùm volumus facimus.* 1.124 Nec potest quis dicere, hoc esse in potestate hominis, nisi fuerit im∣peditus. Subiungit enim Philosophus vbi prius; Nulio namque exteriorum prohibente, adiungere nihil adhuc oportet: potentiam enim habet vt potentia faciendi; est autem non omnino, sed habentiū aliquo modo, in quibus excludentur quae exterius prohibent; remouēt autē haec eorū,* 1.125 quae in determinatione apponuntur, quaedā. Vbi & Auerroes sic ait, Non indi∣gemus cum hoc, quod potentia possit agere, hoc addere, nisi aliquid extrinsecū impediat, quo∣niam sufficit in hoc quod dicimus, quod potentia potest agere; quoniam cùm illic fuerit impe∣diens, tunc potentia non poterit. Praeterea vel est in potestate hominis tollere impedimentū volutionis & resistentiae diuinae, vel non. Si sit, potest tollere illud cùm voluerit; quare non [unspec C] oportet addere nisi fuerit impeditus: & si faciat quantum potest vsque A. instans in casu prae∣misso, necessariò tollet illud: si non, & nisi illud impedimentum tollatur, non consequetur in∣tentum; non est ergo in potestate sua vt propositum consequatur: quomodo nam{que} est in po∣testate debilioris domū fortioris intrare, ipsum ligare, & vniuersa eius diripere? Item secundū istud voluntas in primo instanti suae creationis nō posset liberè velle quicquā, nec voluntas an∣tiqua in primo instanti adultionis seu euigilationis à somno, aut curationis à furia, quia tunc non esset in potestate sua quod praeueniretur à Deo, nec etiam prius fuit, cuius oppositū docuit octaua veritas 5. huius. Item si Linus debilior haberet Petrū Dominū fortiorē, cuius (vt vtar verbis Philosophi recitatis 1. huius) praeuoluntatem necessariò sequeretur, vt non mouente illo non moueretur, & mouente necessariò moueretur, quomodo [etiam] esset in potestate sua facere aliquam motionem, puta trahere hoc vel illud? quomodo nam{que} esset in potestate sua sui Domini praeuoluntas? Sic autem se habet omne agens rationale ad Deum, sicut praehabita perhibent, & ipsa opinio confitetur: sicut si esset securis vel serra rationalis, quae tamen non [unspec D] posset secare vel serrare nisi tracta per voluntatem artificis praecedentem, quam etiam neces∣sariò sequeretur, quomodo esset in potestate sua scindere vel serrare? hoc autem modo se ha∣bet omnis homo ad Deū, teste Esaia 10. cum glossa cōmuni & expositione Hieron. sicut 32. primi plenius recitauit. Item si sit in potestate mea quòd Deus praeuelit, & velit hoc aliquid, cur non aliud, aliud{que} quodcunque? Si etiam sit in potestate mea vt Deus faciat antecedenter me velle hoc aliquid sub hoc gradu & modo, cur non est in mea similiter potestate, vt Deus [statim] faciat antecedenter me velle & nolle, amare & odire quodcun{que} sub quocun{que} gradu & modo per Deū mihi possibili, vt summè Deū diligere, beatifice{que} amare, cum summo odio vitiorū, cum multis similibus, quae non possum pro quolibet tempore, vt quilibet experitur? quod & testantur multa allegata 46. primi; vnde & Propheta, Concupiuit anima mea deside∣rare iustificationes tuas, Ps. 118. Item si aliqua actio sit in alicuius libera potestate, ipse est Do∣minus illius, sicut per Philosoph. 3. Ethic. 13. & alijs locis multis: & per Ioh. Damascen. 39. [unspec E] sent. sicut 28.2. cōmemorat: sed nullus est Dominus volutionis liberae Domini Dei sui, sicut nullus Christianus ambigit aut prophanus; hoc n. suae summae libertati nimiū derogaret, quod suppositio 1. vetat. Item tunc voluntas diuina magis esset in potestate hominis, quàm voluntas alicuius infimi serui sui: nemo n. habet seruū tam infimū, qui semper voluntatē sua volendo sequatur; imo necactio alicuius alterius causae creatae tantum est in potestate voluntatis creatae, sicut actio voluntatis diuinae: nō n. est in potestate cuius{que} volūtatis creatae, vt aliqua alia causa creata agat ad quodlibet suū velle, nec de aliqua causa creata est in potestate voluntatis creatae, vt ipsa voluntatē creatā praeueniat in agēdo, sicut inductio per singulas manifestat: quare actio libera voluntatis diuinae magis est in potestate volūtatis creatae, quā quaecun{que} actio libera, vel ancilla cuiuscū{que} alterius causae creatae, quod eius summā destruit libertatē, seu potius ab eius

[unspec A] summa destruitur libertate. Item quomodo potest esse causa actiua superior atque prior in potestate causae inferioris & posterioris, mouens in potestate moti, trahens in potestate tracti, & actio eius iam naturaliter prius acta, imo iam aeternaliter prius acta in potestate causae post naturaliter temporaliterque agentis? Item quomodo potest esse in hominis potestate quid Deus velit, & quando; into & per 23. primi, quod voluerit ab aeterno, cùm tamen non sit in hominis potestate, quid ipsemet voluerit pridie?* 1.126 Sic namque voluntas diuina magis esset in hominis potestate, quàm propria sua voluntas, quod ratio renuit, ‖ 1.127 & reprimit Augustino 3. de libero arbitrio 3. de nostra voluntate sic ‖ 1.128 dicente, Nihil tam in nostra potestate quàm ipsa voluntas est. Si quoque sit in hominis potestate quid Deus iam in praeterito voluit, cùm per 10. primi, Dei velle necessariò sequatur facere cùm voluerit, quia ipse dixit & facta sunt, est similiter in hominis potestate quid Deus iam in praeterito fecerit, puta si Deus fecerit tibi coe∣lum vel infernum, vel sedem aliquam hic aut ibi, vel etiam tunicam sicut fecit Adae, qua nun∣quam [unspec B] fuisti indutus, ad hunc effectum, vt tu solus te illa indueres, in potestate tua est, vt Deus nunc vel in faturo velit te illam induere: ergo per 23. primi in potestate tua est vt Deus vn∣quam hoc voluit; ergo & in potestate tua est, vt Deus illam sic fecerit, quia per 10 primi Dei propositum trustrari non potest; ergo in potestate tua est facere sic factum in praeterito, non sic factum, contra multos Autores in obiectionibus sexti huius contra octauam partem quin∣ti huius plenius allegatos. Hic fortè dicetur non sequi, quòd sit in hominis potestate quod Deus in praeterito fecerit, sed propter quam causam finalem hoc fecerit. Non enim est in potestate huius viatoris Deum fecisse sedem coelestem, vel tunicam, sed Deum fecisse illas fi∣naliter propter cum, siue ad vsum illius; potest enim sic facere quod nunquam habebit fina∣liter hanc vel illam, & si hoc faciat, Deus non fecit illas finaliter propter ipsum, sed propter aliquam aliam causam finalem. Sed istud videtur mirabile, quomodo sit in nouella hominis potestate, quod Deus intenderat antiquitùs ab aeterno. Sequitur etiam quod sit vd erit in po∣testate [unspec C] Antichristi, & cuiuslibet viatoris facere Christum fuisse incarnatum, & passum ex alia causa finali quam fuit, pro illo scilicet redimendo quem non intendebat redimere, & non pro illo redimendo, quem redimere intendebat, quod non videtur conueniens fidei Christianae. Imo sequitur fuisse & esse in hominum potestate euacuare totum effectum atque totam vir∣tutem finalem dominicae passionis, resurrectionem scilicet mortuorum, finale iudicium, re∣parationem ciuitatis coelestis, & coelestium ciuium numeri complementum. Potacrunt enim, & poterunt homines maximè, si omnes fuissent & forent adulti, perseueranter peccare; po∣tuerunt que & poterunt adulti non succurrere paruulis non adultis, vt sic omnes homines pa∣riter damnarentur: sic que esset in hominum potestate verificare illud impossibile ad quod de∣ducit Apostolus; ergo Christus gratis mortuus est, ad Galat. 2. glossa; id est, frustra sine cau∣sa. Potro & de voluntate Christi humana potest similiter argui: Ipsa namque eius voluntati diuinae necessariò conformatur, sicut 30. secundi & primum huius ostendunt. Item per de∣cimam [unspec D] partem quinti huius, nullus actus creaturae est liber simpliciter libertate contradictio∣nis; ergo nec simpliciter in eius libera potestate: nullus enim actus dicitur esse in potestate nostra, nisi ille, cuius habemus potestatem seu potentiam contradictionis. Item quomodo potest esse quippiam in hominis libera potestate, cùm per secundum huius quaelibet eius actio siue non actio proueniat ex necessitate naturaliter praecedente? Item secundum Philoso∣phum 5. Metaphys. 17. potestas est duplex, actiua scilicet & passiua; & secundum eundem Philosophum 9. Metaphys. 2. potentia est duplex similiter, actiua scilicet & passiua: cùm ergo dicunt Deum praeuelle esse in potestate voluntatis creatae, vel intelligunt de potestate eius actiua vel passiua: si passiua, quid mirum si voluntas creata possit pati quod Deus prae∣velit, cùm nedum possit hoc pati, sed & si Deus voluerit, necessariò patietur? Sicque Deum praeuelle melius diceretur in eius necessitate, quàm in eius libera potestate. Non enim dici∣mus quicquam esse in potestate nostra, quod possumus tantùm pati; ideo si voluntas esset [unspec E] tantùm passiua, non esset liberae potestatis sicut corollarium tertij secundi monstrauit. Si in potestate eius actiua, & non aequaliter coactiua, nec praeactiua, sicut 29 & 30. secundi huius ostendunt, & opinio confitetur; ergo tantùm in potestate subactiua, subexecutiua, subser∣uiente vere que passiua. Sed voluntatem creatam subagere, subexequi, subseruire & pati Deo praeuolente est necessarium necessitate naturaliter praecedente per secundum huius; quomo∣do ergo est in sua potestate, nisi praecedens necessitas dicatur potestas? Et quomodo ad com∣munem modum loquendi, hoc est in libera eius potestate, libertate scilicet contradictionis? Sed loquatur quilibet sicut placet, dum veritas rei constet. Veruntamen si quis loqui voluerit sicut Patres, quibus credita sunt eloquia Domini, prophanas vocum nouitates deuitans, non poterit dicere, Deum praeuelle, nec aliud quippiam esse simpliciter in hominis libera potestate.

Nam Tobiae 3. scribitur, Non est in hominis potestate consilium tuum. Et Eccles. 6. Vir [unspec A] cui dedit Deus diuitias & substantiam, & honorem, & nihil deest animae ex omnibus quae desiderat, nec tribuit ei potestatem Deus vt comedat ex eo: si tamen homo ex se haberet li∣beram potestatem, vt Deus praeuellet cum comedere, haberet ex se similiter liberam pote∣statem vt ipsemet comederet, nec indigeret vt Deus sibi tribueret ‖ 1.129 huius potestatem. Item Num. 22. dixit Baalam, Si dederit mihi Balak plenam domum suam auri & argenti, non possum immutare verbum Domini Dei mei,* 1.130 vt plus vei minus loquar: plus scilicet maledi∣cendo populo Domini, vel minus, scilicet benedicendo, qui tamen voluit maledixisse & non benedixisse,* 1.131 vt sequens historia manifestat; & infra 23. dixit Balaam ad Balak, Ad bene∣dicendum adductus sum: Glossa; A Deo, qui verum posuit in ore meo, benedictionem pro∣hibere non valeo:* 1.132 Glossa; Non enim potest etiamsi velit verbum Dei humana lingua con∣uertere. Item 1.* 1.133 Esdrae 5. Oculus Dei eorum factus est super senes Iudaeorum, & non potu∣erunt inhibere eos. Item Iob 5. Qui dissipat cogitationes malignorum, neque possunt im∣plere [unspec B] manus eorum qued caeperant, qui sapientes in astutia eorum, & consilia prauorum dis∣sipar;* 1.134 super quod beatus Gregorius 6. Moral. 12. ita dicit, Supernae voluntati cognitae debet actio nostra deuotè famulari, & quasi ducem sui itineris persequi, ne ei etiam nolens seruiat, si hanc superbiens declinat. ‖ 1.135 Vitari enim vis superni consilij nequaquam potest, quod & planè testatur Autoritas eiusdem vigesimi septimi Moralium vigesimo secundo trigesimo secundi praemissa. Item Esaiae 14. Deus exercituum decreuit, & quis poterit infirmare? Item Ie∣rem. 10. Scio, Domine, quod non est hominis via eius, nec viri vt ambulet & dirigat gres∣sus suos: super quod Glossa Erubescant, inquit, qui aiunt vnumquemque suo regi arbitrio: Non est enim hominis via eius: Et Parab. 20. A Domino diriguntur gressus viti: Glossa, Non libertate arbitrij: Glossam autem falsigraphi trigesimum secundum primi redarguit & conuincit. Item Apostolus ad Rom. 9 sicait; Non volentis nec currentis, sed miserentis est Dei. Non volentis (inquit Anselmus de Concord. 9.) est quod vult, nec currentis quod [unspec C] currit: Si ergo proprium velle non sit in potestate volentis, & secundum August. 3. de libe∣ro arbitrio 3. Nihil tam in nostra potestate quàm ipsa voluntas est, quomodo erit velle Dei in nostrum cuiuslibet potestate? Item nullus Christianus praesumet se dicere maioris potesta∣tis quàm Dominum suum Christum; sed nullus actus Christi, nec voluntas Patris fuit sim∣pliciter in potestate ipsius, ipsomet testante; non possum, inquit, ego à meipso quicquam facere,* 1.136 sed sicut audio iudico, & iudicium meum verum est, quia non quaero voluntatem meam, sed voluntatem eius, qui misit me, Patris. Ioan. 5. quod secundum Augustinum ac∣cipiendum est secundum naturam Christi humanam, sicut trigesimum secundi pleniùs alle∣gauit: Quis igitur hominum potest aliquid ex seipso? quod & omnibus planissimè conte∣statur, Nec,* 1.137 inquiens, quod minimum est potestatis: Luc. 12. Item si quippiam esset sim∣pliciter in hominis potestate, hoc maxime videretur, vitare peccatum; quod si esset, frustra [unspec D] peteretur à Patre caelesti dicendo, Ne nos inducas in tentationem, sicut erat ostensum dif∣fusè quadragesimo sexto primi,* 1.138 quod tamen ab omnibus catholicis deuotiùs est petendum, vt quartum & quintum secundi huius ostendunt. Vnde & Augustinus de gratia & libero arbi∣trio 29. dicit, Dicimus ne nos inferas in tentationem, vt peccata caueantur, quod à Patre, qui in coelis est, nulla ratione peteremus, si virture voluntatis humanae hoc possemus effice∣re: quod & dicunt concorditer Autoritates quam plurimae dictis capitulis allegatae. Nec po∣test quis respondere dicendo Augustinum intelligere isto modo; si virtute sol••us voluntatis humanae hoc possemus efficere, nulla ratione hoc peteremus. Sed non est ita; Ideo ratio non procedit; quia ratio ‖ 1.139 nihilominus procedit. Licet enim hoc non sit in potestate volun∣tatis humanae humanae solius per se, sed cum alio, ex quo illud aliud cooperari cum voluntate huma∣na est in eius libera potestate, totum est in eius libera potestate. Non est igitur hoc petendum, sicut si habito equo, sit in potestate hominis equitate, & in potestate sua sit habere equum, est in potestate sua equitare, quare non oportet eum rogare quenquam vt equitet. Item [unspec E] nullum donum Dei est simpliciter in hominis potestate, sicut vigesimo tertio secundi doce∣tur, sed quilibet actus noster est donum Dei, sicut vigesimum, vigesimum tertium, & trige∣simum secundi ostendunt. Item si Deum praeuelle & liberi actus nostri essent simpliciter in nostra libera potestate; quomodo Apostolus per huiusmodi suam doctrinam (Non glorie∣tur omnis caro in conspectu eius, Ex ipso enim estis vos in Christo Iesu, vt qui gloriatur, in Domino glorietur; & quid habes quod non accepisti? si autem accepisti quid gloriatis qua∣si non acceperis? &, Non quod sufficientes simus cogitare aliquid à nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est; &, Cum metu & tremore vestram salutem operamini; Deus est enim qui operatur in vobis & velle & perficere, & multa similia vigesimo tertio secundi

[unspec A] plenius memorata) homines à superbia reuocaret & in humilitate fundaret, sicut principa∣liter intendebat, vt idem vicesimum tertium manifestat? Imò si sic esset, non hoc sed contra∣rium faceret. Magnam enim occasionē superbiendi daret hominibus, si cos tantum extolle∣ret super Deum, vt voluntas eius & actio essent in eorum libera potestate; Ideoque non sic sanctus Dei Apostolus, non sic Augustinus, non sic caeteri Catholici tractatores; Quinimo & actus liberos hominum negant ab eis, & tribuunt ipsos Deo, dicendo, Non volentis ne∣que currentis, sed miserentis est Dei; Gratiâ saluati estis per fidem, & hoc non ex vobis; Dei enim donum est: Neque qui plantat, neque qui rigat, aliquid est, sed qui incrementum dat Deus. Et secundum Augustinum; hoc ipsum quod ille plantat, hic rigat, non ipsis sed Do∣mino tribuit, sicut vicesimum tertium secundi cum multis similibus recitauit, quibus & tri∣cesimum secundi similia recitat à Glossa; Non vos operamini, sed Deus operatur in vobis: [unspec B] A Cypriano, In nullo nobis gloriandum est, quoniam nostrum nihil est; ab Anselmo,* 1.140 Non est volentis quod vult, nec currentis quod currit: à Iohanne de Caipha; Hoc autem à semet∣ipso non dixit, sed prophetauit: & à Domino Iesu Christo; Non vos me elegistis, sed ego e∣legi vos; non vos estis qui loquimini, sed spiritus Patris. Quomodo ergo haec omma sunt in hominum potestate, quae simpliciter negantur ab eis, & Domino conceduntur?* 1.141 Vnde & Act. 4. Non possumus nos quae vidimus & audiuimus non loqui.* 1.142 Item Augustinus de natura & gratia 27. Caetera, inquit, vitia tantum in malefactis valent; sola autem superbia etiam in recte factis cauenda est, vnde admonentur illi ne dona Dei suae potestati tribuendo, sese extollendo grauius pereant, quam si nil operarentur boni; quibus dicitur cum timore & tremore vestram ipsorum salutem operamini; Deus enim est qui operatur in vobis & velle & operari.* 1.143 Idem de bono perseuerantiae 18. Voluntate Dei stat qui stat; potens est enim Deus illum statuere; non ergo se ipse, sed Deus; veruntamen bonum est non altum sapere, sed timere, sicut Apostolus [unspec C] ait, Non sumus idonei cogitare aliquid ex nobismetipsis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Quem secutus & beatus Ambrosius ‖ 1.144 audet & dicit; Non enim in potestate nostra cor no∣strum, vel cogitationes nostrae, quod omnis qui humiliter & veraciter pius est,* 1.145 esse veracissi∣mum sentit. Hoc autem Ambrosius vt diceret, in co libro loquebatur quem de fuga saeculi scripsit, docens hoc saeculum non cor pore sed corde fugiendum, quod nisi auxilio Dei fieri non posse discernit; & allegato Propheta dicente, Inclina cor meum in testimonia tua, & non in auaritiam, subiungit Ambrosius; Non enim in potestate nostra cor nostrum & cogitatio∣nes nostrae; non itaque in hominum, sed in Dei est potestate, vt habeant homines potesta∣tem filij Dei fieri. Quod videtur fundari super illud, Iohan. 1. Dedit eis potestatem fili∣os Dei fieri, his qui credunt in nomine eius, quam tamen eis non daret si eam ex se ipsis ha∣berent. Vnde & Augustinus 2. Retract. 1. Non dicimus, inquit, esse in potestate nostra, nisi quod cum volumus fit, vbi prius, & maxime est ipsum velle, sed hanc quoque ad bene viuen∣dum [unspec D] desuper accipimus potestatem; quare & idem 3. de libero arbitrio. 29. Non habet, in∣quit, homo in potestate vt sit bonus, siue non videndo qualis esse debeat, siue videndo & non valendo esse talem, qualem debere esse se videt; quod & 1. Retract. 9. non retractat, sed con∣tra Pelagianos recitat approbando. Idem de corrept. & gratia 70. ita scribit; Non est dubi∣tandum voluntati Dei, qui in coelo & in terra omnia quaecunque voluit fecit, humanas volun∣tates non posse resistere, quo minus faciat ipse quod vult, quandoquidem etiam de ipsis ho∣minum voluntatibus quod vult, cum vult, facit; nisi forte vt ex multis aliqua commemorem, quando Deus voluit Sauli Regnum dare, sic erat in potestate Israelitarum subdere se memora∣to viro siue non subdere, quod vtique in eorum [non] erat positum voluntate, vt etiam Deo valerent resistere; qui tamen hoc non fecit, nisi per ipsorum hominum voluntares, sine dubio habens humanorum cordium quo placet inclinandorum omnipotentissimam potestatem. Dicit igitur Augustinus, quod Deus habet potestatem super volunrates humanas, sed quod [unspec E] homo habeat potestatem super voluntatem diuinam nusquam affirmat, sed innuit contrari∣um eius crebro: Imo & hic docet expresse, quod quando Deus voluit dare regnum Sauli, non fuit in potestate Israelitarum subdere se ei siue non subdere; quare multo magis non fuit in potestate eorum quod Deus hoc vellet siue non vellet; ergo eadem ratione nec aliquod velle Dei est simpliciter in hominis potestate, imò nec aliquis actus hominis aut non actus, cum haec ambo proueniant à voluntate diuina naturaliter praecedente, sicut tricesimum & tricesi∣mum secundum secundi cum corollario vicesimi secundi primi lucide manifestant. Haec igi∣tut contra resposiunculam primam harum.* 1.146 Secunda verò potest per eadem similiter emenda∣ri. Deum namque velle & praeuelle actum voluntatis creatae, vel est in potestate ipsius vo∣luntatis creatae, vel non: si ‖ 1.147 sit, ista responsio incidit in priorem: si non, & ad Deum velle & praeuelle quicquam fieri quouismodo per decimum primi necessariò sequitur illud fieri illo

modo; non est ergo in potestate voluntatis creatae velle vel nolle. In consequentia namque [unspec A] necessaria, si antecedens non est in cuiusquam libera potestate secundum contradictionem, nec consequens: & si consequens est in cuiusquam libera * 1.148 potestate, est & similiter antece∣dens. Si autem potes facere aliquid, vnde sequitur Deum non velle liberum actum tuum? vel potes facere illud solus sine coactione diuina, aut sine praeactione diuina, vel non, nisi Deo tecum agente, & etiam praeagente: si sine coactione & praeactione diuina, cur non similiter caeteros actus tuos, quod etiam vicesimum & tricesimum secundi non sinunt? Si autem non potes facere illum actum, nisi Deo tecum agente, & etiam praeagente, quomodo est ille actus in tua libera potestate? Si per alium talem actum priorem, similiter quaerendum de illo, & si nolis, sicut nec potes in infinitum procedere, sed stare in aliquo actu finaliter, de illo quaera∣tur, & arguatur vt supra. Adhuc autem quomodo est in potestate tua, quid voles & facies im∣mediatè [unspec B] post hoc praesens instans? Non enim potes facere in praesenti aliud quam nunc facis. Amplius autē creatus, adultus, euigilans, seu curatus à furia in praesenti instanti, secundū prius ostensa in eodem instanti liberè potest velle, & nunquam prius potuit liberè facere quippiam, vnde Deum no•• velle nunc aut prius ipsum sic agere sequeretur. Secundum istam quoque sententiam, mouere vel non mouere, percutere vel non percutere esset in potestate manus & baculi, & serrare vel non serrare in potestate serrae, in potestate videlicet contradictionis: Potest enim facere aliquid vel non facere, talem videlicet actionem: vnde consequitur euiden∣ter quod moueat, percutiat, siue serret, vel non; maxime si manus, baculus, siue serra ponatur imaginariè rationalis, & liberè voluntatis hoc modo, quod non possint mouere originaliter ex scipsis, sed homine seu artifice praemouente, quorum & praemotionem necessario consequan∣tur, sicut superius tangebatur. De Lino quoque & Petro simili modo dispositis potest fieri si∣mile argumentum, sicut & contra responsionem proximam erat factum. Adhuc autem & potest similiter argui de Sole & Luna, praesertim supposito secundum opinionem quorun∣dam, [unspec C] quod sint animati anima rationali, & quod voluntarie moueantur; non tamen solum∣modo nec primo ex seipsis, sed à superiore motore, puta ab intelligentia vel à Deo ipsos vo∣luntarie praemouente, cuius & praeuolutionem & praemotionem necessario subsequantur; quod sit in potestate ipsorum moueri ab Oriente in Occidentem, vel è contra procedere vel retrogradi, facere eclipsim, vel non facere, mouere vel stare, iuxta praetacta, 32. parte corol∣larij primi primi: Poslunt enim virtute superioris motoris facere aliquid, vnde sequitur hoc vel illud.* 1.149 Responsio tertia potest corrigi vt secunda. Praeterea si aeque primò, sicut voluntas increata praecedit creatam ad productionem liberi actus sui, potest creata non producere illum actum, vel hoc potest aliquid faciendo, vel nihil. Si aliquid, vel potest hoc aliquid facere ex se sola sine Deo etiam coagente, contra vicesimum secundi, vel non potest hoc aliquid facere nisi Deo idem specialiter coagente, & etiam praeagente, & tunc tota reuertitur difficultas, quo modo scilicet illud facere, illa actio siue actus sit in potestate illius voluntatis creatae. Si au∣tem [unspec D] dicatur, quod hoc potest nihil penitus faciendo, illum videlicet actum nullatenus produ∣cendo, vel illa non productio potest esse sibi ex se sola sine Deo illam causante & naturaliter praecausante contra decimum tertium primi, & tricesimum secundum secundi, vel non, nisi Deo illam similiter concausante & naturaliter praecausante, & tunc reuertitur pristina difficul∣tas. Adhuc autem, si agere sit in potestate contradictoria voluntatis creatae, est & non agere; & si agere sit in potestate voluntatis creatae propter causam praedictam, est & non agere prop∣ter causam consimilem; quia videlicet aequè primo sicut voluntas increata praecedit creatam ad liberè non agendum, potest creata in oppositum, scilicet libere agere; vel hoc potest ex se so∣la, [unspec 4] vel non, nisi Deo propriè coagente, & etiam praeagente, &c. sicut supra. Quarta responsio [unspec 5] potest similiter corrigi vt secunda. Quinta responsio per vicesimum secundi & sequentia re∣probatur, nec etiam difficultatem euitat. Si enim Deus ordinauit & velit, quod voluntas cre∣ata sola faciat actum, cum per decimum primi ex hoc necessario consequatur ipsam sic facere, [unspec E] & antecedens non est in eius libera potestate; quare nec consequens, sicut superius est argu∣tum. [unspec 6] Responsio verò sexta corripitur per decimum primi libri.

[unspec A] CAP. IX. Respondet.

IGitur vt huius quaestionis perplexitas absolutiùs & breuiùs enodetur, sciendum quòd potestas ad propositum dupliciter potest sumi; pro potestate actiua scilicet & passitia, sicut capitulum proximum distin∣guebat: illud autem quod nullo modo possumus agere, sed tantùm pati, non dicitur esse in potestate nostra, sicut cap. proximum ostende∣bat, sed ad communem modum loquendi vulgarium, & Autorum, so∣lùm [unspec B] illud dicitur esse in potestate nostra, quod est in potestate nostra actiua, & hoc non quacunque, sed tantummodo contradictionis, sicut loquitur Philosophus 9. Metaphys. 18. in corollario 4. huius plenius recitatus; quare omne illud & solùm illud dicitur esse in potestate nostra, quod est in nostra libera potestate, libera in∣quam, consimili libertate, scilicet contradictionis, vt idem corollarium definiuit. Quamob∣rem per partem 10. quinti huius, nullus actus noster est simpliciter in nostra libera potestate actiua, sicut & capitulum proximum satis probat, sed secundum quid tantùm, scilicet respe∣ctu causarum omnium secundarum: Quare tam vulgares quàm docti, qui vt plutimum cau∣sas naturales & secundas considerant, dicunt simpliciter in potestate nostra constitui hoc vel illud, & intelligunt respectu harum causarum; quare ad communem modum loquendi, in potestate nostra constitui, licèt proferatur simpliciter, accipitur tamen & significat dicto mo∣do, sicut & dictum est de contingenti aequaliter quinto huius. Quod tamen, scilicet esse in [unspec C] potestate nostra, secundum vsitatiorem modum loquendi potest intelligibilius definiri, dicen∣do quod illud est in potestate nostra, quod, cùm volumus, facimus, & cùm nolumus nequa∣quam. Vnde & B. Augustinus de Sp. & lit. 26. magna disputatione praemissa,* 1.150 eius definitio∣nem siue quid nominis exprimendo, sic ait; Hanc dicimus potestatem, vbi voluntati adiacet facultas faciendi: vnde hoc quisque in potestate habere dicitur, quod si vult, facit; si non vult, non facit: & 3. de libero arbitrio 3. Non possum aliud sentire esse in potestate nostra, nisi quod cùm volumus, facimus: & 5. de ciuit. Dei 10. ostendens multa esse in potestate no∣stra, sic ait; Multa enim facimus, quae si nollemus, non vti{que} faceremus, quo primitus pertinet ipsum velle: nam si volumus est, si nolumus non est; non enim vellemus si nollemus. Nihil ergo est in potestate nostra nisi secundum quid tantummodo, scilicet subactiua, subexecutiua, & subseruiente necessariò, necessitate scilicet naturaliter praecedente respectu voluntatis di∣uinae; quod ideo in nostra dicitur potestate, quia cùm volumus, illud facimus voluntarij, non [unspec D] inuiti. Simpliciter autem & penitus absolutè, antecedenter & sufficienter, sine indigentia scili∣cet alicuius, quod nostrae potestati seu voluntati non subiacet, nihil omninò in nostra verè di∣citur potestate; sic{que} rationes & autoritates quae videntur contrariae, inuicem concordantur. Nullus ergo hominū indignetur, etsi nihil habeat absolutè simpliciter in propria potestate, sed potestati sublimiori in omnibus sit subiectus, dicente Apost. ad Rom. 13. Omnis anima pote∣statibus sublimioribus subdita sit. Sufficiat enim cuilibet homini habere quae debet in sua quo∣dammodo potestate; vt scilicet superiori potestati diuinae in omnibus sit subiectus, & inferiori praefectus; vt scilicet habeat potestatē mediā inter potestates extremas, sicut illi Angelici spi∣ritus, qui in quodam ordine medio constituti, Potestates dicuntur, quitamen potestati diuinae subduntur; sicut & summi Reges & Principes, qui potestatem habent in subditos, & ipsi sunt subditi Regi Regum, illi scilicet, qui in vestimento & femore suo habet scriptum, Rex Regū, & Dominus dominantiū, Apoc. 19. Ac sicut alij homines medij, puta Duces, & Comi∣tes, [unspec E] Barones & Satrapae, ac praepositi caeteri qui in quibusdā ciuitatibus Potestates vulgariter nuncupantur, qui sic potestatē exercent in subdiros, vt ipsimet tamen potestatibus sublimiori∣bus sint subiecti, quod ille Centurio recte sensit, cùm dixit, Ego homo sum sub potestate con∣stitutus, habens sub me milites, Mat. 8. sicut & 28. 2ⁱ. commemorat.* 1.151 Vnde & Augustinus de correptione & gratia 69. dicit sic, Velle seu nolle in volentis aut nolentis est potestate, vt di∣uinam voluntatem impleat, nec superet potestatem. Et 1. Retract. 22. sic ait, Nisi quisquam, inquam, voluntatem mutauerit, bonum operari non potest; quod in nostra potestate positum esse docet, vbi ait, Aut facite arborem bonam, & fructum eius bonū, aut facite arbore malam, & fructum eius malum, quod non est contra gratiam Dei quam praedicamus: in potestate est quippe hominis mutare in melius voluntatem; sed ea potestas nulla est nisi à Deo detur, de

quo dictum est, Dedit eis potestatem filios Dei fieri. Cum enim hoc sit in potestate, quod [unspec A] cùm volumus facimus, nihil tam in potestate quam ipsa voluntas: sed praeparatur voluntas à Domino, eo modo ergo dat potestatem. Et supra 10. Quod verò dixi, Dei praecepta im∣plere omnes homines possint si velint, non existiment noui haeretici Pelagiani secundum eos esse dictum: verum est enim omninò, omnes homines hoc posse si velint, sed praeparatur vo∣luntas à Domino, & tantum augetur munere charitatis vt velint. Et secundum hanc exposi∣tionem debent autoritates Augustini & aliorum intelligi, quae dicunt absolutè aliquid in no∣stra constitui potestate; autoritates verò aliae aliorum dicentes similiter absolute nihil in no∣stra constitui potestate secundum distinctionem praemissam superius exponentur; cuiusmodi sunt,* 1.152 Non est hominis via eius, nec viri vt ambuler, Ierem. 10. Non est in hominis pote∣state consilium tuum, Tobiae 3. nec quod minimum est potestis, Luc. 12. Non volentis nec currentis, sed miserentis est Del, ad Rom. 9. Illud quoque Doctoris Catholici & beatissimi Martyris Cypriani epistola sua 13. praetitulata ad Quirinum de disciplina religionis Christi∣anae [unspec B] cap. 4. In nullo nobis gloriandum, quando nostrum nihil sit, quod est quasi titulus & continentia illius totius capituli, quod & multipliciter ibi probat. Quam autoritatem bea∣tus Augustinus deuotè amplectitur, & allegat de correptione & gratia 19. de praedestinati∣one sanctorum 3. & alijs locis multis, cuiusmodi plurimas alias capitulum proximum recita∣uit. Ex his autem redditur manifestum qualiter homo est & non est Dominus sui actus, & qualiter est & non est liberi arbitrij consequenter, quoniam correspondenter praemissis. Nam sicut actus hominis constituitur & non constituitur in eius potestate, sic est & non est Domi∣nus illius, & sic est & non est liberi arbitrij consequenter, quod patet cuilibet ex significatio∣nibus terminotum. Nulius enim, vt spero, tam superbum dominium sibi vendicare praesu∣met, vt illum superiorem Dominum non agnoscat, qui in vestimento & in femore suo ha∣bet scriptum, Rex Regum, & Dominus dominantium, Apoc. 19. sed dicat, Volumus hunc regnare super nos: quod quicunque praesumserit, per 30. secundi diuino dominio subi∣getur. [unspec C] Nullus ergo ‖ 1.153 hominum est Dominus sui actus omninò simpliciter & penitus absolutè, summè, antecedenter, & sufficienter sine indigentia scilicet alicuius, quod suae potestati siue dominio non sit subiectum, sed tantùm secundum quid, scilicet respectu causarum omnium secundarum subseruiens necessariò causae primae, & hoc necessitate naturaliter praecedente, sicut secundum huius ostendit; sicque dicitur Dominus sui actus, quia cùm vult, agit, & cùm non vult, non agit, & hoc voluntariè, non inuitè nec coactè. Nec hoc ferat indignè: sufficiat enim sibi vt sit Dominus medius, sicut & illi sancti Angelici spiritus in quodam medio ordine constituti qui dominationes dicuntur, sicut summi Reges nostri & Principes, qui ita sunt Do∣mini, vt tamen seruiant Domino Dominorum; sicut & Duces ac Comites, qui ita sunt Do∣mini subditorum, vt tamen superioribus Dominis seruiant & subdantur, sicut & 28. secundi confirmat.* 1.154 Vnde Boetius super 1. peri hermenias vlt. Nostra voluntas domina quodammodo est nostrorum actuum, & totius vitae rationis: quodammodo, inquit, non penitus absolutè. [unspec D] Et Augustinus 144.* 1.155 sententiarum Prosperi, Rationalis, inquit, anima est domina corporis sui, quae inferiori non bene imperabit, nisi superiori se Deo tota charitatis subiectione scruie∣rit. Idem de vera religione 25. Tales seruos suos meliores esse Deus iudicauit, si ei seruirent liberaliter. Dicamus igitur deuotè cum Ecclesia tota Dei, Domine, in voluntate tua cuncta sunt posita, & non est qui possit resistere voluntati tuae: tu enim fecisti coelum & terram, & vniuersa quae coeli ambitu continentur, Dominus vniuersorum tu es, ergo ipse est Dominus cuiuslibet actus humani, & non in aequali ordine cum ipso homine, vt iura vetant, & ratio prohibet, sicut per ostensionem corollarij secundi primi, & per 20. secundi apparet; nec ho∣mo est superior Dominus per 30. secundi, sed Deus: nec quisquam, quaeso, tantam sibi ven∣dicet libertatem, vt etiam Dei refugiat seruitutem, dicendo cum impijs, Quis est omnipotens vt seruiamus ei? Iob 21. Dicit enim Propheta, Ordinatione tua perseuerat dies, quoniam omnia seruiunt tibi, Psalm. 118. & Psalm. 61. Nonne Deo subiecta erit anima mea? Et infra, [unspec E] Veruntamen Deo subiecta ‖ 1.156 esto anima mea.* 1.157 Et Apostolusad Rom. 3. Omne os obstruatur, & subditus fiat omnis mundus Deo. Vnde & Esaiae 45. In memetipso iuraui, dicit Dominus, egredietur de ore meo iustitiae verbum, & non reuertetur, quia * 1.158 mihi cutuabitur omne genu: quare & Ecclesiastici 42. sic scribitur; In omni necessitate omnia obaudiunt ei. Caueant sibi tales, ne dum liberi iustitiae volunt esse, fiant serui peccati. Dicit quo{que} beatus Augustinus de spiritu & litera 25. Vt quid miseri homines de libero arbitrio audent superbire antequam li∣berentur, aut de suis viribus si iam liberati sunt, nec attendunt in ipso nomine liberi arbitrij vtique libertatem sonare? Vbi autem spiritus Domini ibi libertas. Si ergo serui sunt peccati, quid se iactant de libero arbitrio? A quo enim quis deuictus, huic & seruus est addictus. Si

[unspec A] si autem liberati sunt, quid se iactant velut de opere proprio, & gloriātur quasi non acceperint? An ita sunt liberi, vt nec illum velint habere Dominum, qui cis dicit, Sine me nihil potestis fa∣cere•• Idem de libertate arbitrij ad Hilar. 3. Desinant, inquit, Pelagiani sic insanire, & ad hoc se intelligant habere quantū possunt liberum arbitrium, vt non superba voluntate respuant ad∣iutoriū, sed vt pia voluntate inuocent Dominum. Haec enim voluntas libera tanto erit liberior, quanto diuinae misericordiae gratiae{que} subiectior; Ipsa quippe fideliter orat & dicit, Itinera mea dirige secundum verbū tuum; & ne dominetur mei omnis iniquitas. Itē Prosp. cont. Cas••ian. 8.* 1.159 sic ait; Non est periculum liberi arbitrij gratia Dei, nec voluntas aufertur, cùm in ipsa bene vel∣le generatur. Nam si ideo non putanda est libera, quia formatur, regitur, ordinatur, imbuitur, spoliantur libertate silij Dei qui aguntur spiritu Dei. Et infra 24. Non conturbat, inquit, nos superbientium inepta querimonia, qua lib. arb. causantur auferri, si & principia, & protectus, & perseuerantia in bonis vs{que} in finem Dei dona esse dicantur, quoniā opitulationes diuinae gra∣tiae [unspec B] stabilimenta sunt voluntatis humanae, volentes oramus, & tamen misit spiritum in corda nostra clamantem Abba Pater; volentes loquimur, & tamen si pium est quod loquimur, non sumus nos loquentes, sed spiritus Patris nostri qui loquitur in nobis; volentes operamur salu∣tem nostram, & tamen idipsum velle ac operati Deus est qui operatur in nobis. Et in fine,* 1.160 vbi 13. haereses Pelag. summariè recitantur, & totidem sanctiones carholicae contra eas, haec loca∣tur 11^a. Non esse lib. arb. si Dei indigeret auxilio, quoniam in propria voluntare habet vnus∣quis{que} facere aliquid aut non facere: & haec 11^a. sanctio contra illam fatetur esse liberum arbi∣trium, etsi diuino indiget adiutorio. Idem{que} in senten. suis, proposit. 124. dicit, Libera semper est seruitus apud Deū, cui non necessitas seruit, sed charitas. Nullus igitur omnium est arbitrij liberi simpliciter, arbitrij simpliciter liberi, ab omni scilicet superioris seruitute immunis om∣nino & ab ommnecessitate naturaliter praecedente penitus altenus, sicut 10^a pars quinti huius ostendit, sed secundū quid tantūscilicet respectu causarū omniū secundarū, sicut cadē pars 10^a [unspec C] & 3^a secundi docebant, subseruiens tamen necessariò causae primae, necessariò inquānecessitate naturaliter praecedente, sicut secundum huius ostendit: Sic{que} dicitur homo liber ad aliquid fa∣ciendū, quia cùm vult, facit illud, & cùm non vult, nō facit, volūtariè, non coactus aut inuitus.* 1.161 Vnde Philos. 6. Polit. 1. Viuere, inquit, vt vult quis, hoc opus libertatis esse aiunt; siquidem ser∣uientis, ipsum viuere non vt vult. Cui & concorditer Aug. 1. contra Pelag. & Coelestium 12^o.* 1.162 Oratur, inquit, in Psal. Suauis es Domine, & in tua suauitate doce me iustitiam tuam; id est, non formidine poenae seruiliter cogar esse sub lege, sed libera charitate delecter esse cum lege; praeceptum quoque liber facit, qui libens facit; & hoc idem videtur esse, quod dicitur in sentēt. Prosp. propositione praemissa; Libera semper est seruitus apud Deum, cui non necessitas ser∣uit, sed charitas; Non necessitas, inquit, cogens scilicet violenter, sed charitas, scilicet amor spontancae voluntatis, sicut & corol. primi huius ostendit, Nec quisquam recalcitret murmu∣rando; sufficere namque debet cuilibet homini talis libertas, qualem habuit, habet, ac semper [unspec D] habebit Dominus suus Christus, qui Patri in omnibus est subiectus, ac necessitate naturaliter praecedenti, vt 30^o. secundi, & secūdum huius ostendunt. Dicit enim Apost. 1. ad Cor. 15.* 1.163 Cùm autem subiecta fuerint illi, scilicet Christo filio Dei, omnia, tunc ipse filius subiectus erit Patri, qui sibi subiecit omnia. Qui & dicitur seruus Patris; Vnde Esa. 42. Ecce seruus meus, suscipiam eum, electus meus: Complacuit igitur in illo anima mea; Dedi spiritum meum super eum, iu∣dicium gentibus proferre. Et infra 53. Dominus voluit conterere cum in infirmitate & volun∣tas Domini in manu eius dirigetur; In scientia sua iustificabit ipse iustus scruus meus multos, & iniquitates eorum ipse portabit. Sufficiat homini talis libertas, qualis est in sanctis Angelis, & in hominibus confirmatis, qui diuinae voluntati adeo sunt subiecti, vt peccare aut velle pec∣care non possint, sed ipsam in omnibus necessariò imitantur, sicut omnes ‖ 1.164 autoritates concor∣diter profitentur. Quare & Lumbard. 4. sent. dist. 45. Adeo, inquit,* 1.165 volūtati addicti sunt super∣nae, vt nihil praeter voluntatem eius queant velle. Sufficiat homini quod sit liber, sicut Reges & [unspec E] Principes, qui ita sunt liberi, vt tamen diuinae prouidentiae seruiāt etiam in omnibus factis suis, sicut 27^um. primi & seq. docuerunt. Sufficiat homini ‖ 1.166 quod sit liber respectu omnium citra Deum, & tantummodo seruus Dei, seruus, inquam, spontaneus, non coactus; cui sic seruire si∣cut canit Ecclesia, est regnare, cùm plurimi homines dicātur, & verè sint liberi, qui nedum vni, sed multis superioribus Dominis seruiunt & subduntur. Vnde Aug. 2. de lib. arb. 22. Haec est libertas nostra, cùm ipsi subdimur veritati, scilicet vero Deo.

[unspec A]

CAP. X. Distinguit de necessitate & libertate.

VT autem haec praemissa clariùs patefiant, Sciendum quod ne∣cessitas & libertas multis modis dicuntur: Necessitas siquidem per se primò accipitur pro vehementia essendi illius quod per se & primò est necesse esse, quod est Deus, & sic propriè defi∣niri non potest, sicut decimum tertium primi docet; De∣scribitur tamen & notificatur vtcunque, & hoc meliùs * 1.167 per affirmationem quàm negationem, scilicet * 1.168 per vehementiam [unspec B] & firmitatem essendi, quàm per impossibilitatem seu non pos∣sibilitatem non essendi, sicut septima pars illius decimi tertij manifestat. Aliter accipitur necessitas pro necessitate natura∣li, pro necessitate fatali, pro necessitate violentae coactionis, & pro necessitate spontaneae stabilitatis permanentiae, seu eti∣am firmitatis, quae etiam [licet] non tam propriè necessitas immutabilitatis vocatur. Neces∣sitas etenim, sicut in principio dicebatur, melius per affirmationem quàm per negationem de∣scribitur:* 1.169 Vnde Esa. 46. Consilium meum stabit, & omnis voluntas mea fiet; & 2. ad Tim. 2. Firmum fundamentum Dei stat, habens signaculum hoc, Cognouit Dominus qui sunt eius; & Psalmo 116. Veritas Domini manet in aeternum; & Psal. 32. Consilium autem Domini manet in aeternum,* 1.170 cogitationes cordis eius in generatione & generationem: Glossa; id est, Non sunt mutabiles, sed aeternae: & praedestinatio eius immutabilis est, In qua omnia reposita sunt, cum [unspec C] multis similibus 23^o. primi pleniùs recitatis; sicut & loquuntur Aug. & Ansel. vt probatio co∣rollarij primi huius recitat & allegat. Est & necessitas praecedens & sequens, sicut secundum huius ostendit; & quia quot modis dicitur vnum oppositorum, tot modis dicentur & reli∣quum, & necessitas & libertas quodammodo opponuntur. Libertas dicitur contrariè ijs∣dem modis; scilicet libertas à necessitate primo modo dicta, libertas à necessitate naturali, à necessitate fatali, à necessitate violenta, à necessitate praecedente, & à necessitate se∣quente. Harum autem omnium tres praemissae, scilicet necessitas naturalis, fatalis, & vio∣lentae coactionis libertati rationalis creaturae meritoque repugnant; Quare & hae tres pos∣sunt ad vnum generalem adduci, ad necessitatem scilicet aduersariam seu contrariam li∣bertati, quae & ideo adimit libertatem ac peccatum excusat: & alia potest dici necessitas spontanea, consentanea, libera & compatiens libertatem & meritum iuxta distinctiones [unspec D] Augustini & Anselmi de necessitate praemissas in probatione Corollarij primi huius. Om∣nes igitur autoritates negantes necessitatem à creatura rationali, negant tantum hanc primam quae scilicet est aduersaria & contraria libertati, & adimit libertatem; non autem se∣cundam, spontaneam scilicet, consentaneam libertati, quae & compatitur libertatem: Vnde & vt plurimum cùm negant necessitatem quasi aduersando necessitati per hanc coniunctionem (sed) aut aliam similem, quae secundum Grammaticos, & secundum veritatem, & secundum communem modum loquendi dicitur aduersatiua, eo quòd aduersando priori sententiae ponit eius oppositum, affirmant voluntatem siue libertatem, dicendo quempiā fecisse vel facere hoc vel illud non necessitate, sed libertate, seu voluntate aut libera potestate, innuentes se tantum abnuere necessitatem aduersariam voluntati, aut etiam libertati: Vnde Apostolus ad Phile∣monem, Sine consilio tuo nihil volui facere, vt ne, velut ex necessitate, bonum tuum esset, sed voluntarium.* 1.171 Et 1. ad Cor. 7. Qui statuit in corde suo firmus non habens necessitatem, po∣testatem autem habens suae voluntatis, & hoc iudicauit in corde suo seruare virginem suam, [unspec E] bene facit.* 1.172 Item Ambr. 2. de Trin. 3. ita dicit; Paulus ait, quia omnia operatur vnus at{que} idem spiritus diuidens singulis prout vult, id est, pro libero voluntatis arbitrio, non pro necessitatis obsequio.* 1.173 Item Aug de vera relig. 25 tales seruos suos meliores esse Deus iudicauit, si ei serui∣rent liberaliter, quod nullo modo fieri posset, si non voluntate sed necessitate seruirent. Idem de fide ad Petrum 57. Firmissimè tene primos homines esse creatos cū libero arbitrio, eosque non necessitate, sed propria voluntate peccasse: & idē dicit saepissimè in alijs locis multis. Ta∣lia quo{que} frequenter dicit Ansel. 2. Cur Deus homo 5.10. & 17. sicut Corol. primi huius alle∣gauit pro parte; qui & de Concordia 7. ita dicit; Ne{que} praescit Deus, neque praedestinat quen∣quam iustum futurum ex necessitate: Non enim habet iustitiam, qui eam non seruat libera vo∣luntate

[unspec A] pariter. Igitur quamuis necesse sint quae praesciuntur & praedestinantur; quaedam tamen praescita & praedestinata non eueniunt ea necessitate quae praecedit rem & facit, sed ea quae rem sequitur, sicut supradiximus. Non enim ea Deus, quamuis praedestinet, facit volun∣tatem cogendo aut voluntati resistendo, sed in sua illam potestate dimittendo, qualia & alibi saepe dicit. Sic loquitur Boetius 5. de Consolatione Philosophiae prosa vlt. sic loquitur, Decre∣tum 23. quaest. 4. Nabuchodonosor, & infra: sic loquuntur & omnes, Maiores scilicet & Mino∣res, docti pariter & indocti; dicentes quempiam facere quippiam non necessitate, sed libera voluntate. Vlteriùs autem pro ‖ 1.174 pleniori intellectu librotum Doctorum nostrorum sciendum, quod tripliciter vel quadrupliciter ponitur actus humanos supponi necessitati naturae. Nam quidam haeretici, puta Manichaei, dixerunt hominem facere omnia mala sua necessitate naturae animae suae malae. Quidam verò alij posteriores & quasi moderni posuerunt voluntatem hu∣manam esse tantum passiuam; quare & sicut 3^um. secundi ostendit, habuerunt ponere conse∣quenter [unspec B] omnes actus voluntatis humanae, sicut & appetitus bruti ex necessitate naturae neces∣sariò prouenire. Tertij verò dixerunt voluntatem humanā passiuam & actiuā, sed primò pas∣suam, & ho•• necessitate naturae, quam sic passiuā dixerunt ex necessitate naturae vlterius age∣re sicut bruta. Quarta autem necessitas voluntatis, quae ponitur à quibusdam respectu stellarū, videtur similiter ad necessitatem naturae non ineptè posse reduci, quae tamen sub necessitate fatali magis propriè forsitan collocatur. Alij autem, vt Stoici, secundum Boetium super i. peri hermenias vlt•• aliqui etiam Mathematici, vt saepè recitat Aug. & maximè 5. de Ciuit. Dei, & in quaestionibus suis veteris & noui testamenti; atque Priscillianistae haeretici, sicut 28^um. primi à Gregorio recitauit, posuerunt omnia prouenire ex necessitate fatali stellarum. Alij ve∣rò, vt Cicero & Pelagius asserebant, quod supposita praescientia, praedestinatione & repro∣batione, & prouidentia futurorum in Deo, omnia prouenirent ex necessitate violenter cogen∣te, sicut sextum & trigesimum quartum primi pleniùs recitarunt; & hi omnes in peccato quo∣libet [unspec C] hominis hominem totaliter excusabant, & naturam, fatū, vel Deum, imò necessariò sem∣per Deum Autorem naturae & fati, praescientiae, praedestinationis & reprobationis totaliter ac∣cusabant. H•• etenim Manichaei posuerunt duas naturas primas contrarias & aeternas, vnā bo∣nam, alteram verò malam, sicut recitant pleniùs 1^um. & 26^um. primi: Qui & consequenter vl∣teriùs posuerunt duas animas in quolibet homine ab illis duabus naturis correspondenter im∣pressas, vnam bonam omnium bonorum operum hominis effectiuam, alteram verò malam omnium malorum effectricem, sicut patet per Aug. de duabus animabus contra Manich. de natura & gratia, de bono perseuerantiae, de vera religione, & alijs locis multis; dixerunt{que} ani∣mam illam malam naturaliter facere quicquid facit, scilicet necessitate naturae; quare & homi∣nem in malo quolibet excusari, & ipsam naturam animae seu eius autorem tantummodo ac∣cusari: Vnde Aug. 5. contra Iulianum 9. Christiani, inquit, non sicut tu simulas,* 1.175 cum Manichae∣is dicunt inesse carni suae mali necessitatem, quod malum illi substantiale & Deo coaeternum [unspec D] esse mentiuntur, sed dicunt sanè cum Apostolo, Video aliam legem in membris meis repug∣nantem legi mentis meae. Idem de natura & gratia 1. Vidi, inquit, hominem zelo ardentissimo accensum aduersus eos, qui cùm in suis peccatis humanam voluntatem debeant accusare, na∣turam potiùs accusantes humanam, hominem per illam excusare conantur. Quare & isti ha∣bent dicere consequenter hominē peccatū vitare non posse propter purā necessitatem naturae.* 1.176 Vnde Hieron. epist. 32^a. ad Damasum Papam; Liberum, inquit, arbitrium sic confitentur, vt dicamus nos semper indigere auxilio Dei, & tam illos errare qui cum Manichaeo dicunt ho∣minem peccatum vitare non posse, quàm illos qui cum Iouiniano asserunt hominē non posse peccare: Vter{que} enim tollit arbitrij libertatem: Ipsi tamen Manichaei hominem peccantem, eo quòd necessitate naturae peccauit, dixerunt penitus excusandum, & naturam vel eius autorem solummodo accusandum. Haec autem opinio, licet rudis nimium sit & grossa, quando{que} dece∣perat Aug. ipsomet testante 5. Confess. 10. sub his verbis; Mihi videbatur non esse nos qui pec∣camus, [unspec E] sed nescio quàm aliam in nobis peccare naturam, & delectabat superbiam meam extra culpam esse, & cùm aliquid mali fecissem, non confiteri me fecisse, vt sanares animam meam, quoniam peccabat tibi, sed excusare me amabam, & accusare nescio quid aliud, quod mecum esset, & ego non essem; & ideo erat peccatum meum insanabilius, quo me peccatorem non esse arbitrabar: quod & liber suus de moribus Manichaeorum similiter contestatur, quod & patet [similiter] legentibus vitam suam. Alij etiam ponentes qualemcun{que} necessitatem naturae, se peccantes excusare volebant, & accusare naturam:* 1.177 Vnde B. Hier. ep. 36^a. ad Amandum Praesb. de diuersis quaestionibus in solutione secundae quaest. sic ait; Omnes homines vitijs nostris fa∣uemus, & quod propria facimus voluntate ad naturae referimus necessitatem. Item Aug.* 1.178 de vera & falsa poenitentia vlt. Non ita{que} peccantes, inquit, dicamus, Non aliud potui, nec mirum

si deditus sum fornicationi, quia talis creatus sum naturae & fragilitatis: Fragilitas enim, non [unspec A] voluntas, me cogit committere criminalia. Errat, qui sic fallitur; Natura enim talis est vt pos∣sit quisque resistere malo cuise subijcit ex arbitrio. Secundi similiter supponentes actus hu∣manos necessitati fatali, hominem peccantem excusant, fatum seu Deum potiùs accusando: Vnde Ammonius ‖ 1.179 Erineus in recordatione in librum periherinenias Aristot. sup. c. vlt. primi recitans opiniones circa euētus futurorū, sic ait; Ne{que} omnino idioticae dispositionis homines inuenies neglientes meditationem de hoc theoremate, sed hos quidem velut omnibus ex ne∣cessitate factis, causas eorum in quibus peccant ad fatum vel prouidentiam diuinam & daemo∣nialem referre tentantes; sicut quidam ineruditè apud Homerum dicit; Ego autem non sum causa,* 1.180 sed Iupiter & fatum. Item Aug. super illud Psal. 31. dixi, Confitebor (seu pronuntiabo secundum translationem quam exponit) aduersum me iniustitiam meam Domino, ita dicit; Multi pronuntiant iniquitatē suam, sed aduersus ipsum Dominum Deum, quando inueniun∣tur in peccatis suis, dicunt, Deus hoc voluit. Si enim homo dicat, Non feci, aut hoc factū quod [unspec B] arguis non est peccatum, non pronuntiat nec aduersum se nec aduersum Deum: si dicat, feci prorsus & peccatū est, sed Deus hoc voluit, quid ergo feci? hoc est pronūtiare aduersus Deum. Fortè dicatis, Nemo dicit; quis est qui dicat, Deus hoc voluit? Multi & hoc dicunt; sed & qui hoc non dicunt, aliud dicunt; quid dicunt? fatum mihi fecit, stellae meae fecerunt. Ita iā per cir∣cuitum ad Deum volunt peruenire, per circuitum volunt peruenire ad Deum accusandū, qui nolunt de compendio venire ad Deum placandū; & dicunt, Fatum mihi fecit. Quid est fatum? Stellae meae fecerunt; quid sunt stellae? certè istae, quas in caelo cōspicimus; & quis eas fecit? Deus; quis eas ordinauit? Deus; ergo vides quid voluisti dicere; Deus fecit vt peccarē; ita ille iniustus, tu iustus, quia nisi ille fecisset, tu non peccasses. Tolle istas excusationes in peccatis, memento illius Psal. Nec declines cor meū in verba maligna ad excusandas excusationes in peccatis cū hominibus operantibus iniquitatem. At enim maligni sunt, qui defendūt peccata sua; maligni sunt & qui numerant sydera, & qui cōputant stellas & tēpora, & dicunt, quis, quando ‖ 1.181 vel pec∣cet [unspec C] vel bene viuat; & quando Mais faciat homicidā & Venus adulterū; magni docti viri & e∣lecti vidētur in saeculo. sed quid ait in Psal. Ne declines cor meū in verba mala cum hominibus operantibus iniquitatem, & non cōmunicabo cum electis eorum? Dicant illi ‖ 1.182 electos & doctos numeratores syderum, dicant illi sapientes [eos] qui quasi digerunt in digitis facta humana, & scribunt de stellis mores humanos; Cū lib. arb. me creauit Deus; si peccaui, ego peccaui, vt non solum pronuntiem iniquitatem meam Domino, sed aduersus me, non aduersus eum; ego dixi, Domine miserere mei: clamat aeger ad medicum; ego dixi; quare, ego dixi, sufficeret? dictum est ego, ego, non fatum, non fortuna, non diabolus, quia nec ipse coegit, sed ego persuadenti consensi, ego dixi, Domine miserere mei. His & concordant multi Doct. catholici multis locis 28. primi breuiter memorati. Tertij etiā, qui, data praescientia, praedestinatione, reprobatione, prouidētiauè diuina, actus humanos necessitati violēter cogenti subijciūt, hominē à peccato [unspec D] excusāt, & pro ipso Deū accusāt, sicut planè testātur autoritates quāplurimae 34^o primi pleniùs allegatae. Multis enim videtur praescientiā Dei &c, huiusmodi libertati arbitrij & merito repug∣nare: Vnde & Ansel. de Concor. 5. dicit; pro illo autē arbitrio tantū, & pro libertate ista vētila∣tur quaestio, Sine quib homo saluari nequit, postquā potest illis vti. Nā ideo cōquerūtur mul∣ti; quia putant ad salutē, vel ad dānationem nihil valere lib. arb. sed solam necessitatē propter Dei praescientiam. Item Aug. 3. de lib. arb. 2. proponens hanc quaestionem sub nomine disci∣puli, ita dicit; Ineffabiliter me mouet quomodo fieri possit, vt & Deus praescius sit omnium fu∣turorum, & nos nulla necessitate peccemus. Quisquis enim dixerit aliter euenire aliquid pos∣se, quàm Deus ante praesciuit, praescientiam Dei destruere insanissima impietate molitur. Qua propter si primum hominē peccaturum esse praesciuerat, necesse erat id fieri quod futu∣rum esse praesciebat Deus; quomodo est igitur voluntas libera, vbi tam ineuitabilis apparet ne∣cessitas? vbi Aug. statim respondendo subiungit, Pulsasti vehementer misericordiam Dei; As∣sit, aperiat{que} pulsantibus; Veruntamen partē maximam hominū ista quaest. torqueri non ob a∣liud [unspec E] crediderim, nisi quia non piè quaerunt, velociores{que} sunt ad exculationē quā ad confessio∣nē peccatorum suorū. Alij enim nullam diuinam prouidentiā praeesse rebus humanis libenter opinantur, dum{que} fortuitis cōmittunt casibus & animos & corpora sua, tradunt se feriendos & dilaniandos libidinibus, diuina iudicia negātes, humana fallentes; eos à quibus accusantur, fortunae patrocinio propulsare se putant, Aliquando verò quanquā negare non audeant prae∣sidere humanae vitae prouidentiam Dei, malunt tamen eam vel infirmam vel iniustam, vel ma∣lam nefario errore credere,* 1.183 quàm sua peccata pietate supplici confiteri. Et infra 3. Hoc te mouet, & hoc miraris, quomodo non sint contraria & repugnantia, vt & Deus prae∣scius sit omnium futurorum, & nos non necessitate, sed voluntate peccemus. Si enim prae∣scius

[unspec A] est Deus, inquis, peccaturum esse hominem, necesse est vt peccet; si autem necesse est, non ergo est in peccando voluntatis arbitrium, sed potius ineuitabilis & fixa necessitas; qua ratiocinatione hoc videlicet ne conficiatur, times vt aut Deus futurorum omnium praescius impiè negetur, aut si hoc negare non possumus, fateamur non voluntate sed necessitate pec∣care. Et inferius adhuc 4. Sub nomine discipuli scribitur & quaeritur isto modo; Nondum video quomodo sibi non aduersantur haec duo; praescientia Dei de peccatis nostris, & no∣strum in peccando liberum arbitrium. Nam & iustum Deum necesse est fateamur & praesci∣um; sed scire vellem, qua iustitia puniat peccata quae necesse est fieri? aut quomodo non sit necesse fieri, quae futura esse praesciuit? aut quomodo creatori non deputandum est quicquid in eius creatura fieri necesse est? quam quaestionem, opponendo & respondendo, diffusè pro∣sequitur multis capitulis consequenter. Idem de vera & falsa poenitentia 8. Sunt, inquit, qui defendunt culpam ex Dei prouidentia, reputantes Dei ordinationi & necessitati, quod reli∣ctum [unspec B] est voluntati & arbitrij libertati. Idemque in confutatione catholica 16.* 1.184 capitulorum sibi per Pelagianos falsò imputatorum, recitat obiectionem eorum 13. in haec verba, Quòd omnes fideles illi & sancti, qui ad aeternam mortem praedestinati sunt, quando ad vomitum suum relabuntur, vitio etiam suo hoc facere videntur, sed ipsius vitij causa est diuina praede∣stinatio, quae illis latenter subtrahit bonas voluntates, quod & multae aliae obiectiones eorum ibi recitatae praetendunt. Quare & ipsi Pelagiani praedestinationem simpliciter abnegarunt. vel eam tantùm & vix in Christi Apostolis concesserunt, sicut multi libri Augustini osten∣dunt, sed specialiter liber de bono perseuerantiae multis capitulis versus finem; specialssimè verò liber eius de praedestinatione contra Pelagianos, in quo per scripturam canonicam, & per rationem similiter ostendit praedestinationem diuinam generaliter concedendam; qui li∣ber eius immediatè debet sequi opus eius praedictum de confutatione 16. capitulorum per Pe∣lagianos sibi obiectorum; vnde & in eius principio ita dicit, Addere etiam haec quam maximè [unspec C] huic operi, de his scilicet 16. capitulis nunc praemisso oportet, vt & vestra calumnia, quam obijcere nobis soletis, per illuminationem gratiae Saluatoris reuincatur, imò confutetur, & nostrae fidei integritas comprobetur. Credere nos quippe vel praedicare flagitatis, quia cum lege Dei & Prophetis, cum Euangelio Christi eiusque Apostolis praedestinationem dicimus, quòd quosdam homines sic praedestinat ad vitam regni coelorum, vt si nolint orare, ieiunare, aut in omni opere diuino vigiles esse, eos omninò perire non posse, nec prorsus debere sui esse sollicitos, quos Deus, quia voluit, semel iam eligendo praedestiuauit ad vitam; quosdam verò praedestinauit in gehennae poenam, vt etiamsi credere velint, si ieiunijs & orationibus omni∣que se voluntati diuinae subiecerint, in his Deum non delectari, & vitam illis aeternam in toto dari non posse. Et infra eodem vlt. Praedestinationem igitur negare, quam apud Deum esse breuiter probauimus, in maius blasphemia est, quam non tantùm sicut soletis dicere in Apo∣stolis debemus accipere, sed & in Patriarchis, Prophetis, Martyribus, & Confessoribus, in [unspec D] omnibus sanctis & Deo dignè seruientibus. Porrò cùm intellectus dictorum ex causa dicendi rationabiliter sit pensandus, ‖ 1.185 considerandum est valdè in libris Autorum refellentibus hos er∣rores, quis & vbi quem refellat, & iuxta haec oportet elicere dictorum omnium intellectum. Vbi namque contradicendo primo istorum errorum dicunt absolutè actus humanos non ex necessitate, sed liberè prouenire, intelligendum est de necessitate naturae, & delibertate sibi opposita, sicut & aduersarius intellexit: aliàs enim non esset verus elenchus, nec vera contra∣dictio contra ipsum. Nam secundum Philosophum 1. elenchorum, vbi de ignorantia elen∣chi determinat, Elenchus est contradictio eiusdem & vnius, non nominis tantùm, sed rei & nominis secundum idem & ad idem: vbi verò redarguendo secundum, tale quid dicunt, intel∣ligendum est de necessitate fatali stellarum, & de contraria libertate: vbi autem tertium re∣probando remouent necessitatem simpliciter ponentes liberam potestatem, intelligendum est de necessitate ex parte Dei praescientis, vel quidlibet simile sacientis violenter cogente, ex∣cusante [unspec E] peccatum, meritumque tollente, & correspondenter è contrario de libera potestate. Quamobrem vlterius est sciendum, quòd primum istorum errorum destruit Philosophus ge∣neraliter 9. Metaphys. 10. & post, sicut 4. huius plenius allegauit, alij quoque multi Philo∣sophi alijs locis multis. Vnde Ammonius ‖ 1.186 vbi prius, recitat opinionem dicentem omnia euenire ex necessitate, & hoc ipsum ex necessitate euenire vt dicant, quòd omnia sunt neces∣saria, vel quòd omnia sunt in nobis; quam reprobat isto modo: Si quidem secundum verum est, non omnia ex necessitate; si autem primum, quomodo opinabuntur quidam opposi∣tum, quòd multa sint in nobis? A natura enim omnia necessariò producente, vt ponit illo∣rum sermo, moueri nos praeter naturam ad sententiandum contra ea quae fiunt ab ipsa, peni∣tus mirabile & consimile: vt si quis medicatiuam artem docens, per hoc ipsum instruxit disci∣pulos

destruere principia artis quam didicerunt, quamuis artificem quidem verisimile facere [unspec A] aliquid eorum quae praeter artem, non secundum quod talis, puta medicum dare corrupti∣vum aliquid vel venenosum, tanquam habentem animam à seipsa mobilem, & arte nihil fa∣ciente;* 1.187 naturam tamen contrarium aliquid proprio sui facere impossibile est. Boetius quo∣que super eundem locum dicit Animal esse triplex, scilicet subiectum naturae, subiectum coe∣lo, subiectum rationi & libero arbitrio voluntatis: & declaratis duabus primis speciebus, subdit de tertia, ‖ 1.188 quia nos fumus cuncti diuinae prouidentiae subiecti, ex ipsa quoque diui∣norum voluntate pendemus. Per hoc ergo vult dicere, quòd homines non sunt subiecti ne∣cessitati naturae, sicut animalia caetera sunt subiecta. Idem quoque de consolatione Philo∣sophiae prosa vltima, ostendit non omnia prouenire ex necessitate naturae; cuius verborum series recitatur in canone 23. quaestione 4.* 1.189 Non ergo, quamuis Gratianus nihil inde Boetio, sed totum tribuat Augustino, vt sic contra eum meritò valeat conqueri, sicut & fecit Virgi∣lius in simili casu, dicens; [unspec B]

Hos ego composui versus, tulit alter honores: Sic vos non vobis mellificatis apes, Sic vos non vobis pullificatis aues, Sic vos Hon vobis vellificatis ones.

Item Augustinus quaestionum veteris & noui testamenti prima sic ait, Si homo potestatis suae non esset, subiectus fuerat necessitati, vt neque boni operis haberet gloriam, neque mali poe∣nam, sed fuisset vnus ex pecoribus. Et quaestione secunda, Si diabolus natura malus esset, poenam illi promittere aut dementis erat aut iniqui: quis enim arguat eum, quem videt non aliter aliquid facere, quàm natura eius admittit? ‖ 1.190 Aut quî igni potest succenseri quia vrit, aut aquae quia infrigidat, cùm non vtique voluntate hoc faciat, sed natura? Et infra, Si haec na∣turaliter [unspec C] putatur facere, reus constitui non potest, quia hoc facit quod naturae suae est & po∣test, & non facit quod non potest, quia naturae suae non est; itaque neque laudandus neque condemnandus est, quia non voluntate haec facit, sed impulsu naturae. Haec generaliter con∣tra hunc primum errorem, qui & in alijs locis quam pluribus & ab alijs multis Autoribus si∣militer condemnatur, secundum & concorditer tertium secundi condemnat. Sed adhuc vl∣terius aduertendum contra istum errorem, quantum Manichaeos concernit; quòd contra ipsos Manichaeos beatus Augustinus scripsit specialiter & principaliter multos libros; librum scilicet de libero arbitrio, vt patet 1. Retract. 9. & de bono perseuerantiae 27. & deinceps li∣brum de Genesi contra Manichaeos, sicut tam ipse liber quàm 10. primi Retract. ostendit; librum de vera religione, sicut capit. 13. tam illius libri, quàm primi Retract. ostendit; libros de duabus animabus contra Fortunatum Manichaeum, contra Adimantium Manichaei disci∣pulum, contra epistolam Fundamenti, contra Faustum Manichaeum, contra Felicem Mani∣chaeum, [unspec D] De natura boni, contra Secundinum, sicut 22. primi Retract. cum secundo, septi∣mo, octauo, nono, & decimo secundi clarissimè manifestat. Contra quem & quos similiter in multis alijs libris suis, licèt non ita principaliter, incidenter tamen & partialiter inuehit multis locis. Hunc quoque errorem quantum ad partem eius secundam, damnauit Stepha∣hus Episcopus Parisiensis sub his verbis;* 1.191 quòd liberum arbitrium est potentia passiua, non actiua, & quod de necessitate mouetur ab appetibili: ‖ 1.192 iterumque sub istis, quòd voluntas de se est indeterminata ad opposita sicut materia, determinatur autem ab appetibili sicut materia ab agente; quam sententiam similiter sapiunt multi alij articuli ab eodem similiter condem∣nati. Hunc etiam eundem errorem, quantum ad tertiam eius partem, damnauit idem Episco∣pus sub his verbis; quòd voluntas hominis necessitatur per suam cognitionem, sicut appeti∣tus bruti: & iterum sub hac forma; quòd voluntas necessariò sequitur quod principaliter creditur à ratione, & non potest abstinere ab eo quod ratio dictat: haec autem necessitas non [unspec E] est coactio, sed natura voluntatis. Eundem quoque errorem pro quarta & vltima eius par••e, quare & secundum [errorem] principalem de necessitate fati stellarum, idem opus in multis articulis condemnauit, sicut tertium secundi plenius recitauit. Hunc & Ammonius, atque Boetius super 1. peri hermenias vlt. iustè damnant. Quem & damnant omnes Philosophi, exceptis paucis Mathematicis, Geomanticis, ‖ 1.193 Necromanticis, caeterisque Diuinis, qui in ea parte nequaquam Philosophi, sed friuophili potius sunt dicendi; nec omnes Mathematici hoc concedunt, sed quidam directè oppositum confitentur, sicut tertium secundi plenius re∣citauit. Quem & Augustinus 5. de Ciuitate Dei, & 83. quaestionum 45.2. de doctrina Chri∣stiana, & post de quaestionibus veteris & noui Testamenti 115. & multis alijs locis feruenti

[unspec A] zelo condemnat: quem & omnis turba catholicorum Doctorum varijs locis reprobat & con∣demnat, sicut 28. primi aliqualiter recitauit. Tertium autem errorem reprobant Ammo∣nius & Boetius vbi prius. Quem etiam Pelagianorum errorem, ac ipsos Pelagianos erran∣tes reprobat Augustinus, & alij Doctores Catholici multis locis,* 1.194 sicut aliqualiter recitat tri∣cesimum quartum primi, & alia quae sequuntur, & specialiter in libris contra Pelagianos conscriptis: in libro scilicet de Praedestinatione contra Pelagianos superius memorato; in libro de praedestinatione sanctorum ad Prosperum, & Hilarium; in libello de praedestinati∣one & gratia Dei, qui primo libro sermonum suorum ponitur quintus sermo, Hypognosti∣con, De libertate arbitrij ad Hilarium, De natura & gratia, De correptione & gratia, De gratia & libero arbitrio, De bono perseuerantiae, De gestis Pelagij, De gratia Christi, & pec∣cato originali contra Pelagium & Coelestium, Contra duas epistolas Pelagianorum in li∣bris [unspec B] quatuor ad Bonifacium, Contra Iulianum Pelagij discipulum in sex libris, De perfecti∣one iustitiae hominum ad Paulum & Eutropium, Contra Coelestium Pelagianum, De con∣futatione 16. capitulorum Augustino per Pelagianos falso imputatorum; In epistolis suis ad Sixtum Romanae Ecclesiae Presbyterum, ad Valentinum Monachum, ad Innocentium Papam, & alijs. In quibusdam etiam alijs libris suis, licèt aliam materiam principaliter pro∣sequatur, incidentaliter tamen quandoque Pelagianam haeresin redarguit & refellit, vt 3. de libero arbitrio, 1. Retract. & 2. multis capitulis, De verbis Domini, De verbis Apostoli, Super Iohannem, & super Psalterium frequentissimè, in alijs quoque libris suis non paucis, nec à me facilè numerandis.* 1.195 Contra istum quoque errorem specialiter scripsit Anselmus li∣brum de concordia praescientiae, praedestinationis, & gratiae cum libero arbitrio. Item bea∣tus Prosper, cuius in canone dist. 15. capitulo vltimo,* 1.196 inter caeteros Doctores Catholicos opera velut authentica comprobantur; In libro suo intitulato pro praedicatoribus gratiae Dei [unspec C] contra librum Cassiani Presbyteri, qui praenotatur De protectione Dei, Pelagianorum er∣rorem foecundè redarguit & elidit.* 1.197 Quod & facit similiter venerabilis Beda in libro suo con∣tra Iulianum, quiest primus suorum super Canticum Canticorum. Beatus quoque * 1.198 Grego∣rius, & alij sancti Patres idipsum faciunt multis locis. Aduertendum igitur diligenter, quòd Autores vbi errorem istum redarguunt, & negant necessitatem à libero arbitrio, intelligunt de necessitate proueniente ex praescientia, prouidentia, seu praedestinatione diuina aduersaria libertati, & violenter cogente, excusante homines in peccatis, & Deum de omnibus accu∣sante; necessitatem verò spontaneam nunquam negant, imo concedunt.* 1.199 Vnde Augustinus de praedestinatione * 1.200 contra Pelagianos 9. dicit se non dicere, vt Pelagiani putabant, Deum non praedestinatos praecipitare inuitos ad quodlibet opus mortis, quod & planè testantur au∣toritates quamplurimae tricesimo quarto primi, & hoc eodem capitulo superius allegatae. Sunt & praeter has aliae hoc idem testantes. Gratianus enim vicesima tertia quaestione, 4.* 1.201 Va∣sis [unspec D] irae, allegat Augustinum dicentem, Vasis irae Deus nunquam redderet interitum, si non spontaneum inueniretur homo habere peccatum, quia nec Deus peccanti homini iustè in∣fert iram, si homo ex praedestinatione Dei cecidisset in culpam. Et statim subiungit ali∣am eius autoritatem dicentem, Praedestinationem Dei siue ad bonum siue ad malum in hominibus operati ineptissimè dicitur, vt ad vtrumque homines quaedam necessitas impellere videatur; impellere, inquit, scilicet violentè, vel sic saltem vt non ex se haec faciant, sed tantùm moti ab alio: Impulsio enim & expulsio sunt species pulsionis, quae, sicut patet 7. Phys. 10. est motus violentus, vel saltem tantùm ab alio, non à pulso. Quare & Autoritas vt remoueat violentiam & motum tantùm ab alio statim subiungit, Cùm in bonis voluntas sit intelligenda non sine gratia, in malis autem vo∣luntas intelligenda est sine gratia. Quare & Gratianus inferius sic concludit, Non er∣go necessitatem facit correctionis vel obdurationis diuina praedestinatio seu praescientia, [unspec E] cùm boni per gratiam corrigantur, libero arbitrio mali pereant.* 1.202 Item Augustinus in ser∣mone de praedestinatione & gratia Dei 17. Si dicitur, inquit, iam Pharaonem non posse mutari, quia eum praesciuerat Deus non esse mutandum; Respondetur, Dei praescientiam non cogere hominem vt talis sit, qualem praesciuit Deus, sed praescire talem futurum qua∣lis futurus est, quamuis eum non sic fecerit Deus; quoniam si cogit esse, hoc vtique cogit quod non est. Porro, si praescierat futurum esse quod non est, praescientia non est, quod de Deo quàm impiè dicatur; aduertit quilibet qui peccatis suis non inde blanditur, quòd Deus eum peccatorem futurum esse praescierit. Idem de gaudijs iustorum & poenis malorum, siue de triplici habitaculo Dei, in quit; Praescientia neminem cogit ad peccandum, vt multi erran∣tes dicunt: Si enim, inquiunt, praesciuit Deus Adam peccaturum esse, non peccare non potu∣it; ex quo errore nascitur Deum causam esse peccati, quod nefas est dicere; & illi tamen etiam

suis verbis alligantur. Si enim quod praescientia Dei habuit, necesse est fieri, ideo voluntate [unspec A] propria homo peccauit, & non aliqua necessitate, quia in praescientia Dei fuit vt voluntate & libero arbitrio, & non necessitate cogente peccaret. Si ergo praescientia Dei non potest vi∣tari, non potuit homo aliter peccare nisi volūtate, nulla alia vi cogente, quia ita eum praesciuit Deus peccaturum: Si ergo voluntate, non coactus, ductus est ad peccandum, potuit sine du∣bio non peccare si vellet; ideo poenam meruit, quia non inuitus peccauit, alioquin a Deo poe∣nam mortis non suscipetet. Idemque 3. de libero arbitrio 4. respondendo quaestioni discipu∣li superius recitatae, sic ait; sicut itaque non sibi aduersantur haec duo, vt praescientia tua no∣ueris, quod alius sua voluntate facturus est; Ita Deus neminem ad peccandum cogens, prae∣uidet tamen eos, qui proptia voluntate peccabunt. Cur ergo non iudicet iustus, quae fieri non cogit praescius? Sicut enim memoria tua non cogis facta esse quae praeteriere, sic Deus praesci∣entia [unspec B] sua non cogit facienda quae futura sunt. Vnde & 381. propositio sententiarum Prospe∣ri est excerpta.* 1.203 Et supra 3. ostendit istam consequentiam non valere, Deus praesert hominem peccaturum, ergo homo non voluntate, sed necessitate peccabit; quia si valetet, cum Deus praesciat se facturum cuncta quae faciet, ipse non voluntate, sed necessitate faceret vniuersa. Et infra 5. soluit tertiam quaestionem praemissam, ostendens peccatum creaturae non este depu∣tandum vituperabiliter creatori. Vult igitur Augustinus in locis istis & similibus negare ab homine necessitatem inuitam violenter cogentem voluntatem, & potestatem liberam adi∣mentem;* 1.204 non autem necessitatem spontaneam: vnde & supra eiusdem 3. dicit discipulo; vi∣de quam facile de tam magna quaestione respondeam. Certè enim hoc te mouet, & hoc mira∣ris, quomodo non sunt contraria & repugnantia, vt & Deus praescius sit omnium futurorum, & nos non necessitate, sed voluntate peccemus. Si enim praescius est Deus, inquis, peccatu∣rum esse hominem, necesse est vt peccet: si autem necesse est, non est ergo in peccando volun∣tatis [unspec C] arbitrium, sed potius ineuitabilis & fixa necessitas. Et respondendo innuit argumentum peccare in forma dupliciter; primo quia haec consequentia prima non valet, Deus praescit ho∣minem peccaturum, ergo homo necessitate non voluntate peccabit. Secundo, quia haec consequentia secunda non tenet; necesse est hominem peccare, non est ergo in peccando vo∣luntatis arbitrium, sed potius immutabilis & fixa necessitas: per totum illud capitulum con∣sequenter multis rationibus conatur ostendereistam consequentiam non valere; hoc de ne∣cessitate erit vel fiet, ergo non libera voluntate, ostenditque quod oppositum consequentis & antecedens, scilicet libera voluntas & necessitas non repugnant; & haec est continentia toti∣us illius capituli tertij. Prima autem ratio, qua ostendit necessitatem ex praescientia Dei or∣tam nequaquam esse in uitam, nec adimere liberam voluntatem, est ista; Deus praescit se fa∣cturum te beatum sua voluntate, quae Dei voluntas tibi est necessitas, ergo inuitus eris beatus, dicit Augustinus discipulo, quasi diceret, Minime sequitur, quod & discipulus confitetur; Si enim, inquiens, mihi esset potestas vt essem beatus, iam profecto essem: volo enim etiam [unspec D] nunc & non sum. Quam rationem confirmat innuendo distinctionem necessitatis prae∣missam, cum dicit; Rectè possumus dicere, non voluntate senescimus, sed necessita∣te, aut non voluntate infirmamur, sed necessitate, aut non voluntate morimur, sed ne∣cessitate, aut si quid aliud huiusmodi: non voluntate autem volumus, quis vel delirus audeat dicere, per hoc innuens euidenter, quod voluntas humana, quae secundum eum Enchirid. 86. pro statu praesenti necessario vult beatitudinem, vel saltem pro statu futuro necessario ipsam volet, non vult eam aut volet necessitate naturali aut inuita, cuiusmodi est necessitas senescendi, infirmandi & moriendi, sed necessitate spontanea: quare & subdit, Quamobrem quamuis praesciat Deus nostras voluntates futuras, non ex eo tamen conficitur, vt non voluntate aliquid velimus: nam de beatitudine dico, cum futurus es beatus, non te in∣uitum, sed volentem futurum. Alia ratio sua est talis, necessitas ex praescientia Dei descendens non tollit, sed firmat potius voluntatem. Si enim quia Deus praescit me libere voluturum, [unspec E] necessario sequitur quod libere velim; ergo volam liberè non inuitus, neque coactus. Vnde sic ait; Attende, quaeso, quanta caecitate dicatur, Si praesciuit Deus futuram voluntatem me∣am, quoniam nihil potest aliter fieri quam praesciuit, necesse est vt velim quidem quod ille prae∣sciuit: si autem necesse est, non iam voluntate, sed necessitate illud me veile fatendum est. O stultitiam singularem! Quomodo ergo non potest aliud fieri quam praesciuit Deus, si volun∣tas non erit, quam voluntatem futuram ille praesciuit? Cum enim sit praescius voluntatis no∣strae, cuius est praescius, ipsa erit; voluntas ergo erit, quia voluntatis est praescius: non ergo per eius praescientiam mihi potestas adimitur, quae propterea mihi certior aderit, quia ille, cu∣ius praescientia non fallitur, affuturam mihi esse praescruit. Ecce iam non nego ita necesse esse fieri quae cunque praesciuit Deus, & ita eum peccata nostra praescire, vt maneat tamen nobis

[unspec A] voluntas libera, atque in nostra posita potestate. Quid clarius, quid planius potest dici? Ecce non negat necessitatem, vt maneat tamen voluntas. Quare & infra 11. sic concludit; Quae cum ita se habeant, tantum abest à vero quod Creatori deputanda existimantur peccata crea∣turae, quamuis necessitate fiant, quae ipsa futura praesciuit, vt cum dixeris non te inuenire quo∣modo non ei deputetur quicquid in eius creatura fieri necesse est, Ego contra non inueniam modum neque inueniti posse, atque omnino non esse confirmem, quo ei deputetur quicquid in eius creatura ita fieri necesse est, vt voluntate peccantium fiat. Quem secutus Anselmus de Concordia 1. innuens distinctionem de neccessitate praemissam ostendit, quod necessitas prae∣scientiam Dei sequens non repugnat liberae voluntati; & hoc duplici ratione. Prima, quasi ex arte obligatoria sumitur, & est talis; Si talis necessitas & libertas repugnant, impossibile est eas simul stare; ergo si ponatur eas simul stare, aliquod impossibile consequetur; sed hoc po∣sito, [unspec B] nullum impossibile sequitur. Secunda ratio sua similis rationi Augustini praemissae est ta∣lis; si praescita necessario sunt futura, ergo sicut praesciuntur esse futura, sic sunt futura; sed multa praesciuntur esse futura sine necessitate, scilicet inuita & cogente, quia libera volunta∣te; ergo sic erunt. Has autem rationes cum sententia distinctionis praemissae diffuse prosequi∣tur in haec verba: Videntur quidem praescientia Dei & liberum arbitrium repugnare, quoniam ea, quae Deus praescit, necesse est esse futura, & quae per liberum arbitrium fuerint, nulla neces∣sitate proueniunt. Sed repugnant; Impossibile est simul & esse praescientiam Dei, quae om∣nia praeuidet, & aliquid fieri per libertatem arbitrij; quae impossibilitas si abesse intelligitur, repugnantia, quae videtur inesse, paenè remouetur. Ponamus igitur simul esse & praescientiam Dei, quam sequi necessitas futurarsi rersi videtur, & libertatem arbitrij, per quā multa sine vlla necessitate fieri credūtur; & videamus vtrū impossibile sit haec duo simul esse: quod si est im∣possibile, oritur inde aliud impossibile; Impossibile siquidē est, quo posito, aliud impossibile [unspec C] sequitur. Sed si aliquid est futurū sine necessitate, hoc ipsum possit praescire Deus, qui praescit omnia futura; qd autè praescit Deus necessitate futurū est sicut praescitur; necesse est igitur ali∣quid esse futurū sine necessitate, vel praesciri sine veritate. Nequaquā ergo rectè intelligēti no∣men, repugnare videntur praescientia, quam sequitur haec necessitas, & libertas arbitrij, à qua remouetur necessitas, quoniā & necesse est, quae Deus praescit, futura esse, & Deus praescit aliquid esse futurū sine omni necessitate. Sed dices mihi, non remoues tamen à me necessitatē peccandi, vel non peccandi, quoniam Deus praescit me peccaturū vel non peccaturū, & ideo necesse est me peccare si pecco, vel non peccare, si non pecco; ad quod ego; Non debes dice∣re, praescit me Deus peccaturum tantum, vel non peccaturum, sed praescit me Deus peccatu∣rum sine omni necessitate vel non peccaturum; & ita sequitur quod siue peccaueris, siue non peccaueris, vtrum que sine necessitate erit, quia praescit Deus futurum esse sine necessitate hoc [unspec D] quod erit: vides ergo impossibile non esse, simul esse praescientiam Dei per quam futura, quae praescit, dicuntur esse ex necessitate, & libertatem arbitrij, per quam multa fiunt sine necessi∣tate. Si enim est impossibile, sequitur aliud impossibile; sed nulla ex hoc nascitur impossibi∣litas. Forsitan dicis; Nondum aufers à corde meo vim necessitatis cum dicis, quia necesse est me peccaturum esse vel non peccaturum esse sine omni necessitate, quia hoc Deus praescit: ne∣cessitas enim videtur sonare coactionem vel prohibitionem. Quare si necesse est me peccare ex voluntate, intelligo me cogi aliqua occulta vi ad voluntatem peccandi, & si non pecco, à peccandi voluntate prohiberi: quapropter necessitate videor mihi peccare si pecco, vel non peccare si non pecco; & ego; Sciendum est quod saepe dicimus necesse esse quod nulla vi co∣gitur esse, & necesse non esse quod nulla prohibitione remouetur. Iam dicimus, necesse est Deum esse immortalem, & necesse est Deum non esse iniustum, non quod aliqua vis cogat ip∣sum esse immortalem, aut prohibeat esse iniustum, sed quando nulla res potest facere vt non sit immortalis, aut vt sit iniustus; sic vtique; sic dico necesse est peccaturum te esse vel non pec∣caturum [unspec E] sola voluntate, sic Deus praescit; Non est intelligendum quod aliquid prohibeat vo∣luntatem quae non erit, aut cogat illam esse quae erit: Hoc ipsum namque praescit Deus qui praeuidet aliquid futurum ex sola voluntate, quae voluntas non cogitur aut prohibetur vlla a∣lia re, & sic ex libertate fit quod fit ex voluntate. Qui & infra eodem 7. habet cundem pro∣cessum, praedestinationem cum libero arbitrio concordando, vbi & sic dicit; Neque praescit Deus, neque praedestinat quenquam iustum futurum ex necessitate. Non enim habet iustitiam qui eam non seruat libera voluntate; Pariter igitur quamuis necesse sit fieri quae praesciuntur, & quae praedestinantur; quod tamen praescita & praedestinata non eueniunt eâ necessitate quae praecedit rem & facit, sed eâ, quae iam sequitur, sicut supra diximus; Non enim ea Deus, quam∣uis praedestinet, facit voluntatem cogendo, aut voluntati resistendo, sed in sua illam potestate dimittendo; quamuis tamen sua voluntas vtatur potestate, nihil tamen facit quod Deus non

faciat in bonis sua gratia, in malis non sua, sed eiusdem voluntatis culpa: patet ergo quod non [unspec A] negat à libero arbitrio hominis necessitatem spontaneam, sed inuitam & violenter cogentem, Deum accusantem de culpa, & hominem excusantem; Quod & plane testantur autoritates ipsius praemissae in ostensione corollarij primi huius. Legenti igitur mihilibros Autorum, & etiam at que etiam relegenti, & nequaquam, vt arbitror, negligenti, constanter apparet, ipsos tantum velle negare à libero voluntatis arbittio necessitatem aduersariam libertati, seu adem∣toriam libertatis, scilicet necessitatem naturalem, fatalem, & violentam, quia tantum circa istas fuit erratum. Multi enim falsigraphi atque haeretici supposuerunt hominis voluntatem alicui necessitatum istarum, alteri autem nullus: necessitatem verò spontaneam & consenta∣neam libertati non videtur mihi quenquam Autorum velle negare à libero arbitrio volun∣tatis.

COROLLARIVM.

[unspec B] Corollarium, quod necessitas & libertas ac meritum non repugnant ad inuicem, vel repugnant.

EX his autem reputo manifestum, quae necessitas & libertas ac meritum non repugnant ad inuicem, vel repugnant. Necessitas enim spontanea nequaquam libertati repugnat, sicut praemissa hic & primo ac secundo huius ostendunt, quare nec merito repugnabit. Haec autem necessitas spontanea adhuc est duplex, scilicet praecedens & sequens, sicut potest habe∣ri ex secundo huius; sicut & libertas est duplex; vna omnino simplex & penitus absoluta, altera vero secundum quid dicta, sicut 5. & 9. huius ostendunt. Harum autem necessitatum neutra repugnat libertati contradictionis secundum quid dictae, nec sequens repugnat liberta∣ti contradictionis simpliciter, sicut ex secundo, & quinto, ac nono huius potest haberi: neces∣sitas [unspec C] autem praecedens repugnat libertati contradictionis simpliciter; necessitas etiam natura∣lis fatalis & violenta omnimodè libertati contradictionis repugnant, sicut ex praemissis hic & tertio secundi apparet; quare nec cum merito stare possunt.

CAP. XI. Obijcit & respondet.

SEd obijcietur forsitan contra dicta: Dictum est enim nono huius, quod licet omnes actus humani proueniant à necessitate naturaliter praece∣dente; [unspec D] ideo tamen dicitur homo liber, & liberae voluntatis, quia non inuitè nec coactè, sed spontaneè, & cum vult facit, & cum non vult, non facit aliquos actus suos; eodem modo bestiae, licet faciant facta sua ex necessitate naturaliter praecedente, non tamen inuitè nec coa∣ctè sed ‖ 1.205 purè spontaneè, & cum volunt seu appetunt, faciunt, & cum nolunt, seu non appetunt, non faciunt aliqua facta sua ex necessitate naturaliter praecedente; ergo ita liberè, & ita meritoriè sicut homo. Item nulla videtur ra∣tio possibilis assignari, quare in actibus humanis necessitas respectu Dei siue voluntatis diui∣nae praecedens naturaliter tales actus potius comparitur meritum, sicut dicunt corollaria prox∣imi & secundi, quam quaecunque necessitas alia, vel saltem quam necessitas respectu naturae vel fati, quod eis corollarium proximum denegauit, vel quam necessitas penitus absoluta. Haec autem soluuntur faciliter, si praeostensa memoriter teneantur. Nam sicut capitulum pro∣ximum [unspec E] docuit, creatura rationalis est libera triplici libertate, scilicet à necessitate naturali, fatali, & violenta, imò & à necessitate respectu causarum omnium secundarum per tertium secundi: Irrationale autem non sic, sed subduntur in omnibus necessitati naturae, &, vt placet quibusdam, necessitati fati stellarum. Pro mente vero Augustini, cum dicit ideo hominem li∣berè facere aliquid, quia cum vult, facit, & cum non vult, non facit, potest dici, quod loquitur ibi contra Pelagianos, & contra necessitatem violentam & inuitam, quam dixerunt sequi ex praescientia vel praedestinatione diuina, sicut capitulum proximum recitauit, illam ab ho∣mine remouendo; non tamen affirmat in homine illam tantummodo libertatem. Aliter & me∣lius potest dici, quod ideò dicitur homo liber libertate contradictionis, quia positis om∣nibus causis secundis naturaliter praeuijs suae liberae volutioni cum omnibus dispositionibus necessariò requisitis, non necessariò sequitur ipsum velle, sed potest aequaliter velle & non velle,

[unspec A] sicut ex 4. & sequentibus huius patet: ideoque his omnibus stantibus isto modo, cùm vult, vult & efficit suum velle, & cùm non vult, nec vult, nec efficit suum velle; quare posito se∣cundum opinionem insipientis Deum non esse & hominem esse, posseque agere; vel secun∣dum opinionem quorundam, puta Pelagianorum, qui dicunt se esse sapientes, hominem posse agere sine Deo aliqualiter coagente, homo in actibus suis liberis esset liber simpliciter libertate contradictionis, bestiae autem non sic. Imò & si ponatur ipsas posse agere Deo nulla∣tenus coagente, adhuc posito appetibili & caeteris causis secundis cum dispositionibus requi∣sitis & naturaliter praeuijs appetitui, actui scilicet appetendi, necessariò sequitur ipsas appe∣tere, necessitate scilicet naturali. Vnde Philosophus 9. Metaphys. 10. Irrationales, inquit,* 1.206 potentias necessariò, quando vt possunt, passiuum & actiuum appropinquant, hoc quidem facere, illud vero pati: quod & testatur autoritas Damasceni dicentis,* 1.207 Irrationalia non sunt li∣bera arbitrio; aguntur enim magis à natura quàm agant, ideoque non contradicunt naturali [unspec B] appetitui, sed simul appetunt quid, & impetum faciunt ad actum, sicut superius plenius reci∣tatur. Hanc etiam obiectionem Anselmus de libero arbitrio 5. simili modo soluit,* 1.208 vbi primò à discipulo ita quaerit; Quomodo non est libera voluntas, quam aliena potestas sine suo assen∣su subijcere non potest? Et discipulo requirente, Nonne simili ratione possumus dicere vo∣luntatem equi esse liberam, quae non appetitui carnis seruit nisi volens? Respondet, Non hoc est similiter: in equo namque non ipsa voluntas se subijcit, sed naturaliter subiecta sem∣per necessitate appetitui carnis seruit: in homine verò quamdiu ipsa voluntas recta est, nec seruit nec subiecta est cui non debet, nec ab ipsa rectitudine vlla vi aliena auertitur, nisi ipsa, cui non debet, volens consentiat, quem consensum non naturaliter nec ex necessitate, sicut equus, sed ex se apertè videtur habere. Beatus etiam Augustinus 3. de libero arbitrio 1.* 1.209 ad si∣milem obiectionem de motu lapidis naturali simili modo respondet. Cùm autem obijciens viterius arguebat; bestiae agunt liberè, ergo meritoriè; consecutio illa non tenet. Nam sicut [unspec C] in morali Philosophia, & in sacra Theologia docetur creberrimè, ad meritum non sufficit fa∣cere tantùm naturaliter vnum bonum, sed requiritur facere ipsum benè, quod non facit nisi intentio recta finis, vt patet ex 34. primi; hanc autem dirigit ratio rectè praeiudicans; quare bestiae ratione carentes, & merito de necessitate carebunt. Imò & sicut forsitan est absolutè possibile, quòd Deus faceret aliquam naturam immaterialem omninò liberam ad volendum sine iudicio rationis: ex quo enim nunc facit vnam naturam habentem potentias illas ambas, posset, vt videtur, facere aliam, quae vtramlibet tantùm haberet: si igitur talem faceret crea∣turam, ipsa esset aequè libera, sicut homo vel Angelus, quae tamen omninò mereri vel pec∣care non posset, eò quod careret iudicio rationis, cui se liberè conformaret, vel etiam diffor∣maret. Est etiam inexpugnabilis ratio possibilis assignari, quare necessitas in voluntate re∣spectu voluntatis diuinae compatitur meritum, & alia nulla omnino. Ipsa enim comparitur meritum propter rationem quam ostensio corollarij primi huius assignat; & vt breuiter rati∣onem [unspec D] huius assignem, dico quòd natura voluntatis creatae est talis, vt in suis actibus liberis nulli causae secundae de necessitate subdatur, vt tertium secundi ostendit, sed tantum Deo, si∣cut 30. secundi, & 2. tertij docuerunt. Quod & bene in prima institutione hominis monstra∣batur, quando fuerat institutus, vt soli Deo subesset, caeterisque praeesser, sicut historia Gen. 1. docet; quare & in merito simili modo erit: nulli etiam menti rationali dubium debet esse, quin Creator omnipotens super creaturam rationalem, sicut & super vniuersam creaturam, prae∣rogatiua aliqua speciali caeteris actiuis agentibusvè creatis aut creabilibus vniuersis sit rationa∣biliter praeferendus. Nec vlla necessitas alia compatitur meritum. Nam de necessitate vio∣lenta & omnino inuita nullus dubitat aut ignorat, omnisque necessitas naturalis est formae ma∣terialis & irrationalis, sicut ex tertio secundi potest haberi: quare secundum praeostensa isto capitulo meritum habere non potest.* 1.210 Vnde Augustinus in quaestionibus veteris & noui testa∣menti quaestione secunda; Diabolus si natura malus esset, voluntatem non haberet: nec enim [unspec E] posset discernere, sed vno atque eodem loco omnibus se quasi coecus immergeret. Porro au∣tem iudicio quodam hoc facit; vnde manifestum est voluntatem eius esse in crimine. Et infra, Si haec naturaliter putatur facere, reus constitui non ‖ 1.211 potest: quomodo enim reus constituitur qui nescit quid facit? Ita & diabolus si bonum nescit, quare damnandus censetur, qui non fa∣cit quod nescit? Nos autem iure rei constituimur, quia aliud facimus quàm scimus debere nos facere. Omnis quoque forma, si quae sit subiecta necessitati fatali stellarum, necessariò est materialis & per consequens irrationalis; quare secundum praemissa non est meriti suscep∣tiua: nam nulla forma immaterialis & rationalis subijcitur necessitati cuiuscunque formae materialis & irrationalis per tertium secundi: non enim deceret rerum ordinem naturalem, vt perfectius imperfectiori, rationale irrationali, & sapiens nihil scienti omnino necessariò sub∣deretur.

Neque necessitas penitus absoluta compatitur meritum, quia si in actibus hominis [unspec A] esset talis necessitas, nec in ipso, nec in Deo esset vlla possibilitas aliter faciendi; quare Deus sic necessariò ageret actus humanos, & eadem ratione quicquid agit ad extra; quare non esset agens rationale & liberum, vt patet per ostensa 4. huius & 5. sed agens irrationale & de neces∣sitate naturae; & cùm per 30. secundi ipse sit omnium primus motor, omnis motor inferior similiter tantùm ageret & moueret. Non enim deceret nec esset possibile vt motor secundus rationabilior aut liberior esset primo, sicut iam proximo est ostensum, argutum & 6. primi & 9. quare nec vllus motor inferior posset mereri, sicut superius est ostensum.

COROLLARIVM.

Corollarium, qualis sit libertas in irrationabilibus creaturis, & quomodo differt & conuenit cum rationalium libertate. [unspec B]

EX his autem cognoscitur luculenter qualis libertas est vel non est in irrationalibus creatu∣ris, & quomodo differt rationalis libertas ab irrationabilium libertate, & quomodo con∣uenit cum eadem. Est enim in eis respectu suarum naturalium actionum libertas à violentia & coactione inuita. Nam cùm appetunt, faciunt, & cùm non appetunt, minimè; quod pri∣mò & maximè verificatur in eis de appetitu eorum, sicut est in hominibus de voluntate eo∣rum, sicut 9. huius plenius ostendebat: quare & Philosophus 3. Ethicorum 5. attribuit & pueris & animalibus voluntatem, voluntariò quidem, inquiens, & pueri & animalia commu∣nicant. Anselmus etiam de libero arbitrio 5. innuit equum habere voluntatem, vt praesens capitulum superius recitauit, qui & infra 13. ita dicit, Seruat naturaliter canis rectitudinem voluntatis, cùm amat catulos suos, aut Dominum suum sibi benefacientem. Est insuper in bestijs forsitan libertas à necessitate fati stellarum: Videtur enim quod si bestiae fuissent creatae [unspec C] perfectae primo die mundi ante creationem stellarum, quòd tunc potuissent exercuisse suas actiones proprias naturales; cuius tamen certificationem quia non multum videtur ad pieta∣tis scientiam pertinere, relinquo Philosophis naturalibus & Astrologis, quos magis exagitat studium curiosum. Non est autem in eis libertas simpliciter, quia non respectu causarum su∣periorum, scilicet causae primae, id est, voluntatis diuinae, sicut nec in rationalibus, sicut quin∣tum & nonum huius ostendunt, nec est in eis libertas à necessitate naturae, sicut praesens capi∣tulum superius demonstrauit; quare nec potest esse in eis libertas contradictionis simpliciter, nec respectu omnium causarum inferiorum, omnium scilicet secundarum, sicut corollarium quarti huius ostendit. Differentiam autem & conuenientiam istarum libertatum adinuicem ex praecedentibus reputo manifestum.

CAP. XII. [unspec D] Jncipit disputare illam famosissimam quaestionem, nunquid omnia quae euenient, de necessitate euenient; & recitat opinionem Ma∣thematicorum seu Stoicorum dicentem, quòd omnia quae euenient, euenient de necessitate simpliciter absoluta.

HIc autem ex praemissis patenter suboritur illa famosissima quaestio, acerrimum axioma, difficillimumque problema, Nunquid scilicet omnia quae eueniunt, de necessitate euenient? Restat igitur iam ip∣sum [unspec E] discutere consequenter. Sunt autem opiniones variae & pluri∣mae circa illud: quarum prima constanter affirmat, quòd omnia quae euenient, euenient de necessitate penitus absoluta. Et haec est opinio Mathematicorum quorundam, & ponentium fatum; quam & Boetius super 1. peri hermenias asserit Stoicorum. Pro hac autem opinione communissimū motivū est istud: Quaecun{que} Deus praescit certitudinaliter euentura, euenient de necessitate penitus absoluta; aliter enim nequaquam certè praesciret, eius{que} praescientia falli posset: sed omnia quae cuenient, Deus praescit certitudi∣naliter cuentura. Quod & potest violentius confirmari, si addatur scientiam Dei nullo modo

[unspec A] depēdere à reb{us} ipsā{que} includere voluntatē diuinā necessariā & immutabilē respectu omniū futurorū, sicut ex praehabitis potest probabiliter apparere. Pro ista quo{que} opinione, referente Ioanne Sarisburiensi, deinde Episcopo ‖ 1.212 Carnutensi secundi Policratici 23. quem B. Thomae Cantuariensi Archiepiscopo, dum Cancellariatus Angliae officio fungebatur, conscripsit, vbi & diffusè materiam istam tractat, quidam Stoicus & motiuum aliud afferebat; quaerebat enim, An posses aliquid facere eorum, quae minimè facturus es. Quod cùm admisisses, mille tibi au∣reos afferebat dum illud efficeres; quos si fortè respueres, eos tibi quantalibet summa mul∣tiplicari iubebat, vt quod leniter fieri potest, efficias. Sed haec opinio tollit omnem liberta∣tem arbitrij, libertatem scilicet contradictionis, & omnem contingentiam ad vtrumlibet si∣mulaufert; quod primum secundi & quartum huius cum sequentibus non permittunt. Qua∣re & Robertus Cantuariensis Archiepiscopus damnauit Oxoniae articulum asserentem, quòd omnis propositio vera de futuro est necessaria.

[unspec B]

CAP. XIII. Tractat opinionem Ciceronis, dicentem Deum nescire futura.

ALia est opinio Ciceronis, scilicet quod multa eueniunt liberè, Sed De∣us illa non praescit, propter motiuum capitulo proximo recitatum. Nesciuit enim videre quomodo esset certa praescientia omnium futu∣rorum, nisi & esset absoluta necessitas omniquaque, sicque libertas omnimoda tolleretur. Credidit enim quod praescientia futurorum & [unspec C] libertas eorum necessariò repugnarent; quare & necessariò oportuit, vt credebat, vnum negare & alterum affirmare; videbaturque sibi vtilius pro conuersatione ciuili negare praescientiam quàm arbitrij li∣bertatem: Quare & in libro suo de diuinatione, omnem diuinationem & praescientiam om∣nem negat. Sed hanc opinionem non minus infidelium quàm fidelium auribus execran∣dam satis reprobat sextum primi.

CAP. XIIII. Tractat tertiam opinionem dicentem, quòd multa sunt futura [unspec D] in natura sua, sed non apud Deum.

TErtia opinio asserit, quod multa sunt futura in natura propria, sed non Deo. Omnia enim sunt sibi in aeternitate praesentia, & ideo non pro∣priè dicitur praesaire futura, sed potius praesentialiter intueri, & per hoc intendit vitare difficultatem motiui praemissi. Et est sententia Boetij 5. de Consolatione Philosophiae prosa vltima; & Anselmi de casu diabo∣li 21. & de Concordia 7. quos & Doctores multi sequuntur. Sed licet islud dictum in se non sit clarissimum, (posset enim multipliciter argui contra illud ipsum tamen admissum difficultatem non vitat. Certum est enim quod futura non sunt in Deo materialiter, & inesse existere actualiter creata in suis naturis, sicut erunt, quando e∣runt praesentia; quia eadem ratione semper sic essent; ergo quando essent praeterita; imò & [unspec E] omnia praeterita nunc materialiter & in esse existere, modo essent in Deo & in naturis pro∣prijs extra Deum, sicut vnquam fuerunt; aliquo ergo modo essendi, scilicet in esse existe∣re & materialiter actu creata in suis naturis erunt futura, quando erunt praesentia, quae non sunt modo in Deo, dicente Beda super illud Ioan. 1. Quod factum est, in ipso, vita erat;* 1.213 id est, quod factum in tempore, siue viuum siue vita carens apparuit, omne hoc in spirita∣li factoris ratione quasi semper vixerat, & viuit, non quia coaeternum est Creatori quod cre∣auit, sed quia coaeterna est illi ratio voluntatis suae, in qua ab aeterno habuit & habet quid & quando crearet, qualiter creaturam gubernet, vt maneat, ad quem finem singula quae crea∣uit perducat. Dicitque Aug. 5. super Gen. ad literam, quod res antequam fierent, & erant, & non erant: erant in Dei scientia, non erant in sua natura, & hoc certitudinaliter praescit Deus;

fiat igitur de tali praescientia argumentum, & reuertitur difficultas. Pro Autoribus tamen & [unspec A] Doctoribus est sciendum, quòd omnia aeternaliter sunt in Deo, & praesentia apud Deum, id est, in scientia eius aeterna immutabili penitus existente: hoc est, aeternaliter & immutabiliter illa nouit, vt patet per Bedam & Augustinum proximo recitatos, sicque tales Autoritates ex∣ponit Lumbardus 1. sentent. dist. 35. quam expositionem per autoritates confirmat. Nec mi∣rum si Theologi tali transumtione vtantur, cùm Philosophi vtantur simili & maiori. Dicit enim Auicenna 4.* 1.214 de anima 2. quòd omnia quae in mundo sunt praeterita, praesentia, & futura, habent esse in sapientia Creatoris. Dicit quoque Aristoteles 3. de anima 37. quòd omnia ea quae sunt, quodammodo est anima: aut enim sensibilia quae sunt, aut intelligibilia; est autem scientia quidem scibilia, sensu autem sensibilia; super quod Auerroes, Contingit, inquit, ne∣cessariò vt anima sit omnia entia vno modorum, secundum quos possibile est dicere, Anima est omnia entia. Sicque forsitan posset dici eadem transumtione sermonis, quòd res factae, an∣tequam fierent, erant Deus, sicut videtur patere ex 17. primi libri; vnde & Iohan. 1. quod fa∣ctum [unspec B] est in ipso vita erat, quae vita certè non est in Deo, nisi vna vita quae est vnus Deus & tres personae:* 1.215 quod & beatus Augustinus super Iohannem homilia prima ostendit per exemplum de Fabro: Faber, inquit, facit arcam in opere, & ideo habet arcam in arte; sed arca in opere non est vita, arca in arte est vita, quia viuit anima artificis, vbi sunt haec omnia antequam pro∣ferantur: Sic ergo, fratres charissimi, quia sapientia Dei, per quam facta sunt omnia, secun∣dum artem continet omnia, antequam fabricet omnia, hic quae fiunt per ipsam artem, non continuò vita sunt, sed quicquid factum est, vita est in illo. Terram vides; est in arte terra. Coelum vides; est in arte coelum. Solem & Lunam vides; sunt & ista in arte, sed foris cor∣pora sunt, in arte vel artifice vita sunt. Illa autem vita quae in illo est, lux hominum est; hoc enim sequitur, Et vita erat lux hominum. Aliter autem fortassis clarius & breuius dici potest, quòd omnia sunt in Deo non realiter,* 1.216 sed causaliter, sicut secundum Philosophum 4 Phys. 23. res dicitur esse in sua causa; & hoc secundum Auerroem 4. modis, secundum 4. causas re∣rum. [unspec C] Deus autem est rerum omnium triplex causa, efficiens, formalis, atque finalis: est causa omnis rei praesentis, praeteritae, atque futurae; quare ipsa est talis, & hoc per voluntatem suam semper eandem immutabilem & aeternam, sicut primus liber ostendit. Sic igitur, sicut puto, possunt huiusmodi dicta Patrum non inconuenienter intelligi & exponi.* 1.217 Et si tu obijcias quòd ista non soluunt difficultatem praemissam; verum est, quòd non soluunt perfectè & sim∣pliciter apud omnes, quia non apud subtiles quoslibet & acutos; melius tamen quietant ani∣mos plurimorum quàm faceret solutio ipsa recta. Ideo valde expedit disputando, sicut etiam praedicando, vti quandoque euidentibus & grossis exemplis, vt quem non mouet rationis subtilitas, moueat saltem grossa & palpabilis congruentia exemplaris. Non enim sine causa posuerunt Autores exemplum inter species argumenti; quare & Aristoteles in De mundo 9. & Boetius vbi prius per exempla ab hominibus & eorum cognitione transumta ostendunt [unspec D] Deum scire omnia futura, praesentia, atque praeterita.

CAP. XV. Recitat quartam opinionem Sophistarum dicentium nihil esse futurum.

OPinio quarta contendit nihil esse futurum; & haec est opinio Sophista∣rum, circa quam sophisticè altercantur dicentes, Futurum non est ens, ergo est non ens, & nihil, ergo nihil est futurum. Rursum sic, Ponatur [unspec E] Antichristus futurus, tunc Antichristus est futurus; ergo per conuersio∣nem futurum est Antichristus, vel ergo futurum quod est Antichristus, vel non Antichristus. Si Antichristus, ergo Antichristus est Antichri∣stus, ergo Antichristus est homo, & animal, ens, & existens: Si non An∣tichristus, ergo contradictoria verificantur de se inuicem, & de eodem, quod primum principium non permittit. Hoc idem sic iterum reprobatur; Si aliquid praedi∣catur de Antichristo, maximè ipse idem praedicabitur de seipso, quia secundum regulam anti∣quam Boetij, nulla propositio verior est illa in qua idem de se praedicatur. Item tunc Anti∣christum fore est verum in sensu diuiso; illud verum vel est Antichristus, vel aliud; non An∣tichristus,

[unspec A] quia ipse non est; ergo non est aliquod verum, nec illud verum est aliud: Quicquid enim detur praeter Deum, illo destructo, adhuc Antichristum fore esset verum, vel esse posset, sicut fuit ante quamlibet creaturam: & tunc eadem ratione Deum fore & Deum esse, esset aliud à Deo; ergo Deus est & erit per aliud à seipso; ergo illo destructo non foret. Si autem dicatur, quòd illud verum est Deus, ergo Deus est Antichristum esse peccaturum, & omnia mala facturum. Item illud quod est Antichristum fore erit Antichristum esse; ergo Deus erit Antichristum esse, ergo nunc est quodcunque ens esse. Item Deus est Antichristum fore, & eclipsin fore est Deus eadem ratione; ergo eclipsin fore est Antichristum fore. Praeteres di∣cunt ipsi, si quid esset futurum, aliquid posset illud appetere & operari propter illud; quod non videtur, cùm omnis operatio sit propter aliquem finem, & propter bonum, vt patet 1. Eth. 1. & 2. Metaphys. 8. & 9. sed tale futurum non est; ergo non est finis nec bonum. Haec ratio confirmatur, quoniam omne appetibile seu volubile apparet bonum, vt secundum se∣cundi [unspec B] ostendit, sed futurum non apparet esse ens nec bonum. Amplius autem sic instant; Tunc posset esse spes & confidentia de tali bono futuro; ergo talis scienter confideret in ni∣hilo & incurreret increpationem propheticam Es. 59. qua increpantur qui confidunt in ni∣hilo & loquuntur vanitates. Sed haec ineptia conatur destruere omnem scientiam, & subruete omnem fidem. Grammatica namque & Rhetorica tempora tria ponunt, praesens, praeteritum, & futurum, & Dialectica similiter, vt 1. peri hermenias apparet; scientia quoque naturalis & moralis ponunt actiones naturales & voluntarias fieri propter finem non habitum sed haben∣dum; Medicina insuper & Astrologia iudicant de futuris; omnis etiam fides ponit spem, praescientiam, & prophetiam saepissimè de futuris. Hi etiam habent dicere consequenter, quòd ipsi non possunt imaginari aut intelligere vllum futurum, nec aliquod non existens, quoniam tunc ipsum esset imaginatum aut intellectum, & per conuersionem è contra; quare & ipsum esset ipsum & esset; sunt igitur satis rudes. Quare & consequenter vlterius habent [unspec C] concedere, quòd ipsi non agunt aliquid propter foelicitatem, aut alium finem futurum quem∣cunque; quare semper infoelices & miseri remanebunt, quod & professioni eorum repugnat, quam apparentiam finaliter concupiscunt. Habent etiam eadem ratione concedere, quòd ni∣hil est praeteritum, & quòd nullum praeteritum possunt intelligere, nec de aliquo memorari. Quis ergo argueret contra tales, cùm de nullo argumento valeant recordari, quare nec ali∣quod recitare? Quis etiam quicquam faceret pro tam ingratis, vt nunquam de aliquo benefi∣cio memorentur? Eorum verò irrationabiles rationes praemissae ne apparentiam quidem habent.

[unspec D] CAP. XVI. Refellit quintam opinionem Megaricorum negantium omnem potentiam ad futura.

ESt & quinta opinio, quae non solùm negat aliquid esse futurum, sed ne∣gat omnem potentiam ad quodcunque futurum. Dicit enim nullum actiuum posse aliquid operari, nisi dum actualiter operatur. Et est haec quorundam, qui vt recitatur 9. Metaphys. 5. Megarici nominan∣tur, & sicut Auerroes dicit ibi, iste sermo, scilicet ista opinio, à quibus∣dam loquentium aestimatur. Quorum tres rationes ponit ibi Albertus.* 1.218 Prima est, Causa dicitur actiua respectu sui effectus, & causa & causa∣tum [unspec E] sunt simul; ergo causa non est actiua antequam actu agat. Secun∣da est, si aliquod motiuum possit mouere, & sit in potentia ad mouendum antequam moueat, & nihil venit de potentia ad actum nisi per motum & mouens diuersum ab eo, illud indiget alio mouente priori ad hoc quod moueat, & eadem ratione illud aliud adhuc indiget vno alio mouente priore, & sic in infinitum, quod est impossibile. Tertia est, Nulla natura destituitur propria operatione, quare forma seu potentia actiua semper habet actualem operationem, ergo nunquam eam praecedit, nec praecedere eam potest. Has autem rationes soluit Alber∣tus, sicut & sunt satis solubiles à quocunque. Hanc etiam opinionem Aristoteles & Auerroes satis ibi redarguunt & refellunt.

[unspec A]

CAP. XVII. Corrigit sextam opionem quorundam, putantium quòd aliquid est futurum ad vtrumlibet, vel non futurum in sensu composito, non diuiso.

OPinio sexta fingit quod aliquid est futurum ad vtrumlibet, vel non futu∣rum in sensu composito, non autem in sensu diuiso, quam sic astruere moliuntur. Nulla propositio simplex de futuro in materia contingen∣te aequaliter est vera vel falsa, Philosopho 1. peri hermenias vlt. atte∣stante; [unspec B] quare nec aliquid est futurum ad vtrumlibet, vel non futurum diuisim. Hanc autem opinionem audiui in Curia Romana à quodam famoso Philosopho Tolosano in quadam disputatione solenni de contingentia futurorum, secundum eam totaliter publicè responden∣te, quam & Oxoniae similiter audiebam. Sed haec faciliter conuincetur: Nam secundum eam nihil est futurum ad vtrumlibet contingenter, sed omnia quae euenient, euenient de necessitate penitus absoluta, quod 12. huius damnat. Item sic opinans propriae opinionis laqueo irreti∣tur: dicit enim nihil esse contingenter futurum vel non futurum in sensu diuiso; ergo nihil est contingenter futurum, ergo Antichristus non est contingenter futurus, quod opinioni repug∣nat: sequitur quo{que} hanc esse veram, Antichristus non est futurus, & eius oppositam esse fal∣sam, quod rationem positionis irrationabilem manifestat. Item tibi sic opinanti propono, An∣tichristus erit; si concedis vel negas, habes concedere consequenter oppositum positionis & [unspec C] rationis tuae similiter, nec potes eam dubitare, quia bene scis quod nec est vera nec falsa, nec potes eam distinguere propter simplicitatem & vniuocationem maximam terminorum ac to∣tius complexi. Si autem dicas te non intelligere, nec intelligere posse illam, redargueris sicut quarta opinio fuerat redarguta, nisi forsitan vanum & fatuum videatur tibi quic quam arguere non potenti intelligere arguentem, nec te ipsum etiam respondentem; quare non videtur tibi dignius arguendum, quàm homini fatuo, mortuo, bestiae, siue ligno. Si autem inprimis nega∣ueris mihi istam, Antichristus erit, & hanc similiter, Antichristus non erit, vel non Antichri∣stus erit, adhuc redit oppositum positi, imò & sequitur, Non Antichristus erit, ergo Antichri∣stus erit, sicut nullus ignorat qui limen Logicae est ingressus, quare & iterum oppositum positi consequitur. Praeterea si vtramque illarum negaueris, concedes inter contradictoria medium reperiri, quod omnes Sophistae, Logici, Philosophi, & Theologi detestantur; quod & Phi∣losophus [unspec D] 4. Metaphys. 27. multipliciter reprobat & condemnat; qui & 29. scilicet vlt. Est, inquit, necesse contradictionis partem alteram esse veram; vbi & immediatè subiungit. Am∣plius si omne aut dicere aut negare est necesse, vtraque falsa esse impossibile est. Item Anti∣christus erit vel non erit; ergo Antichristus erit, vel Antichristus non erit; ergo illa est dis∣iunctiua vera, ergo & altera partium. Item tunc nec Deus, nec Angelus aut Propheta sciret Antichristum, nec quicquam possibilium contingenter esse futurum diuisim vel non futurum, sed tantum esse futurum vel non futurum coniunctim, sicut & scit quilibet idiota; quare & omnis praescientia penitus tolleretur, sicque haec opinio coincidit in secundam 13. huius de∣structam. Hanc etiam opinionem expressè refellit Boetius 5. de consolatione philosophiae: prosa tertia; vbi & comparat eam ridiculoso vaticinio Tiresiae dicentis, Quicquid dixero, aut erit aut non erit: de quo Tiresia Ouidius 3. Muthologiae suae plenius fabulatur. Item iste actus ‖ 1.219liber & contingenter productus nunc est, & non semper fuit, ergo aliquando fuit futurus, ergo tunc verum fuit ipsum esse futurum. Item si quis heri dixisset me hodie locuturum, verū [unspec E] dixisset, sicut exitus rei probat; hodie nam{que} loquor: dixisset enim totaliter sic fuisse futurū, sicut realiter nunc contingit; ergo verū dixisset; & si oppositum eius dixisset, falsum dixisset, eò quòd non sic realiter eueniret,* 1.220 iuxta illā propositionē in praedicamentis communem; in eo quod res est, vel non est, oratio vera vel falsa dicitur; & 1. peri hermenias vlt. Similiter ora∣tiones verae sunt,* 1.221 quemadmodum & res. Et Ier. 28 Propheta qui vaticinatus est pacem, cùm venerit verbum eius, scietur Propheta quem miserit Dominus in veritate. Et Ezech. 33. Cùm venerit quod prae dictum est, tunc scient quod Propheta fuerit inter eos. Et Deut. 18. Hoc habebis signū, quod Propheta praedixerit, & non euenerit; hoc Dominus non locutus est sed per tumorem animi sui Propheta confinxit. Item tunc nullus deberet credere, nec sperare ali∣quid

[unspec A] tale futurum: fatuum namque videtur & friuolum quenquam credere vel sperare quic∣quam futurum, quod bene scit, aut firmiter opinatur non esse verum quòd sit futurum: quare nullus debet credere vel sperare quòd ipse vel aliquis hominum morietur, resurget, aut vitam percipiet sempiternam. Item haec opinio tollit omnem motionem & actionem liberam, & meritoriam successiuam. Nam secundum eam in contingentibus talibus nihil est futurum; ergo nullus terminus ad quem motus, nec aliquod mutatum esse; quare nec vllus talis motus est, nec etiam esse potest, quod totam scientiam moralem subuertit, imò & totam scientiam naturalem, & omnem scientiam motu vel tempore indigentem, sicut & opinio Sophistarum, velomnipotentiam aut libertatem diuinam, aut subuertetur per ipsas: omnis namque motus subiacet omnipotentis Dei liberae voluntati, sicut 9. primi & 30. secundi ostendunt; ergo in motu & tempore est aliquid liberè & contingenter futurum respectu voluntatis diuinae, quod opinioni repugnat, vel si nihil tale sit liberè & contingenter futurum respectu voluntatis diui∣nae, [unspec B] aut ipsa nequaquam liberè libertate contradictionis de futuris disponit, aut si sic disponit, potest disponere aliter, sed non habet potentiam exequendi. Amplius autem secundum istam sententiam, nulla propositio de futuro esset vera, aut esse posset nisi propositio necessaria; quod Logica, Philosophia, Theologia, & omnis vera scientia reputat esse falsum. Quare & Robertus Cantuariensis Archiepiscopus damnauit Oxoniae articulum asserentem, quòd om∣nis propositio vera de futuro est necessaria. Quod autem à Philosopho allegatur, Nullam scilicet propositionem de futuro contingenti esse veram vel falsam, verum est secundum com∣muniter exponentes determinatè & de necessitate, sicut est in propositionibus alijs tempo∣rum aliorum.

[unspec C] CAP. XVIII. Rectificat septimam opinionem dicentem, quòd aliquid potest inci∣pere esse futurum.

OPinio septima confitetur, quòd aliquid potest incipere esse futurum, vo∣lens per hoc vitare difficultatem praetactam. Hanc autem opinionem audiui à quodam famoso Doctore, qui & dixit illam fuisse communem in quadam Vniuersitate solennissima, qua studebat. Sed haec opinio fallitur in duobus: Primò, quia fundatur in falso: Secundò, quia non iuuatur per illud: Si enim aliquid possit incipere esse futurum, ponatur [unspec D] quod A. incipiat in B. instanti futuro, esse futurum; ergo A. incipiet in B. esse futurum; ergo A. in B. vel immediatè post B. erit futurum; ergo A. erit post B.; ergo A. erit; ergo A. est futurum, cuius oppositum ponebatur. Si autem dicatur, quod ista de futuro A. incipiet in B. esse futurum, non est vera, nec vnquam erit, quia nec ante B. nec post B. nec in B.; sed haec de praesenti, A. incipit esse futurum, erit vera in B. contradicetur hoc modo. Si haec, A. incipit esse futurum, erit vera in B. ergo ipsa est futura vera in B.; ergo futurum sic ‖ 1.222 est realiter in B. sicut ipsa significat, vel significabit in B. ergo futurum est in B. A. incipere esse futurum, ergo in B. A. incipiet esse futurum. Item pona∣tur B. praeseus, tunc haec est vera de praesenti, A. incipit esse futurum, & ista similiter, haec inceptio est, vel ergo haec inceptio fuit futura vel non: si fuit futura, ergo ante B. verum fuit hanc inceptionem esse futuram, & quòd haec inceptio erit; ergo & tunc verum fuit, quod A. in B. incipiet esse futurum: Si non fuerit futura, ergo aliquid est praesens quod nunquam [unspec E] fuit futurum, quod est contrarium rationi, & capitulo proximo reprobarum. Si enim haec inceptio praesens nunquam fuit futura, nunquam fuit praescita à Deo; & si quis heri dixisset, quod haec inceptio erit, falsum dixisset; at si quis dixisset, quod haec inceptio nunquam erit, verum dixisset, cùm tamen non sicut secundus, sed sicut primus praedixit, realiter nunc con∣tingat: Imò sequitur, ambo contradictoria fuisse simul vera. Nam per hypothesin, haec sem∣per fuit vera, Haec inceptio non erit, quia nunquam fuit futura; & haec fuit vera, Haec incep∣tio erit, quia si quis eam dixisset, verum dixisset, sicut exitus rei probar, & praescientia Dei monstrat: aliter enim nullam praescientiam huius habebat, vel falsam. Et si vnum aliquid sit praesens sine futuritione praemissa, quare non quodcunque? Sic que reconciliabitur opinio Sophistarum 15. huius perpetuò condemnata. Praeterea haec respensio propriam hypothesin

perimit vel perimetur ab ea. Si enim haec non est vera, A. incipiet in B. esse futurum; eadem [unspec A] ratione nulla talis est vera, nec etiam potest esse; quia si posset, ponatur messe; reuertitur argumentum. Si ergo nulla talis potest esse vera, nihil potest incipere esse futurum in aliquo instanti futuro, quare nec vnquam: aut si quid quod nunc non est futurum potest incipere esse futurum in aliquo instanti futuro, ponatur in esse, & reuertitur difficultas. Si enim ali∣quid nunc non futurum, in aliquo instanti futuro incipiet esse futurum, ergo post aliquod instans futurum erit; ergo erit, ergo est futurum, ergo aliquid non futurum est futurum. Item nulla est causa possibilis assignari, quare aliquid incipiat potius esse futurum in vno instanti quàm in quolibet alio; ergo in quolibet, vel in nullo. Si autem aliqua certa dispositio causae illius futuri assignetur pro causa diuersitatis praemissae, illa statim tolletur, supposito quòd effectus futurus sit semper futurus contingenter aequaliter donec fiat, sicut est de actu libero voluntatis, quae longo tempore potest manere in aequali dispositione, in aequali indifferentia, in ae quali indeterminatione per omnia inter duos actus contrarios omninò aequales, circa [unspec B] duo obiecta omnino aequalia, sicut quod comedat vel bibat, vel de duobus cibis aequalibus incompossibilibus quod capiat hunc vel illum, & tandem vtrumlibet eligere liberè, scilicet hunc vel••llum, sicut quartum huius cum sequentibus manifestat. Si autem dicatur quod ni∣hil incipiet esse futurum priusquam determinetur per certam dispositionem in sua causa, quae sit necessaria respectu illius, sequetur quod omne futurum de necessitate eueniet, quod duo∣decimum huius damnat. Item si aliquid incipiat esse futurum per aliquod tempus, puta per annum, antequam fiat, eadem ratione aliquid potest incipere esse futurum per minus tempus antequam fiat, puta per mensem, & eadem ratione per septimanam & per diem, & sic tan∣dem eadem ratione potest omne tempus aufetri: eadem enim est ratio de toto & de parte: quare erit possibile aliquid esse praesens quod nunquam fuit futurum, quod est superius re∣probatum. Item si vnum futurum inciperet esse futurum, ergo eadem ratione & aliud, & quodcunque; ergo tempus non est aeternum: aliquod enim est remotissimum instans futu∣rum, [unspec C] illud scilicet quod ‖ 1.223 nondum incipit esse futurum; ergo post illud non est aliquod instans futurum, quia non incipit, nec incepit esse futurum; ergo & post illud non est tempus futu∣rum, ergo post illud instans non erit instans nec tempus. Item de quocunque futuro quan∣docunque dixisset quis illud esse vel fuisse futurum, verum dixisset, & dicens eius oppositum falsum dixisset; ergo omne futurum semper fuit verè futurum, vt capitulum proximum ar∣guebat. Item si futura non semper fuerunt futura, non semper fuerunt praescita à Deo, nec aeternaliter praedestinata ab eo, contra 6. & 45. primi, imò de necessitate sequetur, quòd ali∣quando incipit praescire & praedestinare futura, ergo est mutabilis, quod non patitur 5. pri∣mi, nec in principio mundi sciuit quid esset facturus in fine vel in medio tempore, quod non decet.* 1.224 Vnde Esaias 46. Redite praeuaricatores ad cor, & recordamini prioris saeculi, quoniam ego sum Dominus annuntians ab exordio nouissimum, & ab initio quae nondum facta sunt, dicens,* 1.225 Consilium meum stabit, & omnis voluntas mea fier. Et Psalmo 118. initio, Cognoui [unspec D] de testimonijs tuis quod in aeternum fundasti ea. Et Psalmo 138. Intellexisti cogitationes meas de longè. Quàm longè? Ecce, Domine, tu cognouisti omnia, nouissima & antiqua. Quare & Augustinus 3. de libero arbitrio 3. ita dicit: Hodie praescit Deus quod post annum facturus est; Et sequitur; Semper hoc praesciuit: Dicitque Philosophus 1. peri hermenias vlt. quòd non differt, si aliquis affirmauerit vel negauerit aliquid in ‖ 1.226 1000. annum magis quàm in quanto libet tempore. Item si aliquid potest incipere esse futurum, eadem ratione aliquid futurum potest desinere esse futurum absque positione eius inesse. Si namque A. nunc incipiat esse futurum, hoc est propter aliquam causam seu dispositionem in causa nunc posita, quae prius non ponebatur, vel non sic ponebatur; ergo si causa vel dispositio illa tollatur, non posito A. in esse, A definit esse futurum absque positione eius in esse: sit ergo A. nunc futurum & in B. instanti futuro, desinat esse futurum sine positione eius in esse; tunc in B. sicut & semper ista consequentia erit bona, A. fuit futurum, & nunquam fuit, nec est; ergo A. est [unspec E] futurum, & antecedens erit verum in B. ergo & consequens; ergo in B. A, erit futurum post B. Iterum sic ad idem A. est futurum; ergo A. erit, & non ante B. nec in B. ergo post B. er∣go in B. A. erit futurum. Amplius ad hoc idem; Sit A. nunc futurum, & sine positione in esse & B. instanti futuro desinat esse futurum, & maneat non futurum per aliquod certum tempus, quod sit C. adhuc post illud tempus Deus potest facere A. esse praesens, ergo & fu∣turum: potest enim restituere omnes causas A. cum omnibus dispotionibus earum, propter quas A. fuit futurum ante B. ponatur ergo quod faciat, & sequetur quod A. incipiet esse fu∣turum in aliquo instanti post C. tempus; ex quo vlterius consequetur quod A. erit vel fuit fu∣turum duobus instantibus seu temporibus mediatis, & quolibet instanti seu tempore medio

[unspec A] non futurum nec praesens, quod est irrationabile penitus & absurdum. Nec istud difficulta∣tem euitat. Postquam enim quicquam incepit esset futurum, & certitudinaliter praescitum à Deo, vel est possibile illud non euenire, & tunc Deus nequaquam certitudinaliter praescit il∣lud, imò videtur consequenter possibile praescientiam Dei falli, sicut duodecimo huius erat argutum; vel illud de necessitate eueniret, & tunc necessario consequetur, quod omnia quae cuenient, euenient de necessitate penitus absoluta, quod idem duodecimum condemnauit.

CAP. XIX. [unspec B] Castigat octauam & nonam opiniones, credentes nulla inferioris mū∣di sub diuina prouidentia contineri, & quod nulla voluntaria seu libera per Dei prouidentiam disponantur.

SVnt & aliae multae opiniunculae praeter istas, quas, quia omnes & sin∣gulae per prius ostensa refelluntur plenariè, proposui sub silentio prae∣terijsse; sed ne omnino intactas se factent, & vt appareat qualia erro∣rum phantasmata multorum phantasiae parturiunt, breuiter illas tan∣gam; vt etiam sic tandem apud peritos, qui me in plurimis praeosten∣sis quia quasi notorijs possent velut superfluum condemnare, excusari [unspec C] merear nota causa. Prima igitur istarum opinionum & octaua cum caeteris recitatis, affirmat quod nulla inferioris mundi sub diuina proui∣uidentia continentur. Opinio vero nona dicit, quod nulla voluntaria seu libera diuina proui∣dentia disponuntur; & haec est ratio communis ambarum quia diuina prouidentia imponit necessitatem prouisis, & illa remota, omnis necessitas remouetur, quia nulla, vt dicunt, est causa ‖ 1.227 necessitatis si non illa. Has autem ambas coniunctim redarguunt vicesimum septi∣mum, vicesimum octauum, & vicesimum nonum primi, secundam vero diuisim, tricesimum, tricesimum primum, & tricesimum secundum eiusdem. Item specialiter contra istam, Tunc saltem haec habet concedere, quod omnia naturalia euenient de necessitate penitus absoluta, quia de hac sola loquitur, vt videtur: Concedit enim omnia naturalia sub diuina prouidentia contineri; ergo Deus quicquid prouidet aut agit in hoc mundo inferiori, hoc facit de necessi∣tate penitus absoluta; ergo quilibet homo, etiam seruus & ancilla in omnibus prouidentijs [unspec D] suis & factis est liberior Domino Deo suo in suis, quod prima suppositio primi vetar. Item tunc Deus necessariò & non liberè prouidet atque facit quicquid prouidetur & immediatè fit ab eo; est ergo illeberior & seruilior omni seruo, per quod & prior opinio confutatur.* 1.228 Quare & Stephanus Parisiensis Episcopus damnauit quendam articulum asserentem, quod Deum necesse est facere quicquid immediate fit ab ipso; Error, ‖ 1.229 inquit, siue intelligatur de necessi∣tate coactionis, quia tollit libertatem, siue de necessitate immutabilitatis, quia ponit impossi∣bilitatem aliter faciendi. Idemque damnauit alium articulum sub hac forma, quod aliqua possunt casualiter euenire respectu primae causae, & quod falsum est, omnia esse praeordinata à prima causa, quia tunc euenirent ex necessitate: & iterum alium sub his verbis, quod huma∣ni actus non reguntur prouidentia diuina. Haec etiam eadem insensata sententia diu ante qua∣si haeretica fuerat iudicata Iob. 22. An cogitas, inquit, quod Deus excelsior coelo sit, & super stellarum verticem subleuetur, & dicis quod non nouit Deus, & quasi per caliginem iudicat? Nubes latibulum eius, nec nostra considerat, & per cardines coeli perambulat. Et Ezech. 9. [unspec E] Dixerunt, dereliquit Dominus terram.

[unspec A]

CAP. XX. Corrigit decimam opinionem, quod Deus non habet volutionem re∣spectu alicuius effectus mundi inferioris, & vndecimam, quod non vult aliquem effectum voluntarium, seu liberum.

DEcima verò dicit, quod nulla inferioris mundi voluta sunt à Deo; & vndecima asserit, quod nulla voluntaria seu libera voluta sunt ab eo. [unspec B] Et haec est communis ratio vtriusque, quia voluntas diuina est neces∣saria, & causa necessitatis in volutis, nec est aliqua alia causa necessaria, nec necessitatem causatis imponens: quare istâ sublatâ, nulla erit ne∣cessitas, sed libertas. Sed hae ambae faciliter conuincuntur. Nam si ista non sunt à Deo voluta, non sunt ab eo prouisa sicut per vicesimum septimum primi patet: sed hoc erat iam proximo redargutum. Se∣cundam etiam istarum specialiter reprobat octauum, & nonum, vicesimum secundum, ac quadragesimum quintum primi, vicesimumque secundi, potestque reprobati per easdem ra∣tiones, per quas nona opinio reprobatur.

CAP. XXI. [unspec C] Refellit duodecimam opinionem, putantem quod nulla inferior a fiant à Deo; & decimam tertiam aestimantem, quod nulla voluntaria seu libera immediatè & propriè fiant ab eo.

REstant adhuc aliae duae similes his praedictis. Duodecima namque di∣cit, quod nulla inferiora fiunt à Deo, Decima tertia verò fingit, quod nulla voluntaria seu libera fiunt propriè saltem & immediatè ab eo, & hoc per similem rationem; quia sic & non aliter omnia necessario euenirent. Sed hae possunt reprobari coniunctim per quae priores ha∣rum similes reprobantur, decimo primi iuncto; quas & coniunctim [unspec D] tertium primi damnat. Secunda vero istarum per vicesimum secun∣di specialiter condemnatur, omnia quoque ipsius diuerticula cauillosa per vicesimum primum eiusdem & sequentia obstruuntur.

CAP. XXII. Castigat decimamquartam opinionem, quod Deus non vult aliquid liberè futurum absolutè, sed tantum conditionaliter; & decimam∣quintam, quod nulla mala, sed tantum bonasunt absolutè-pro∣uisa, [unspec E] voluta, aut facta à Deo.

DEcimaquarta veró ponit, quod Deus non vult libera futura absolutè, sed tantum conditionaliter, scilicet, si actiua libera ipsa velint. Decimaquin∣ta asserit quod nulla mala, sed tantum bona suntabsolutè, immediatè, & propriè prouisa à Deo, voluta, atque facta. Sed hae ambae peccant du∣pliciter: primo, quia falsum supponunt; secundò, quia difficultatem pro∣blematis non euadunt. Prima falsum supponit, sicut monstrat corollari∣um tricesimi in secundo, Nec difficultatem euadit, quia postquam Deus absolutè volendo fecerit aliquid liberum praesens vel praeteritum, neces∣se

[unspec A] est Deum in praesenti & semper in futuro hoc velle, vt per 23. primi claret, & non magis necesse tunc quàm ante, sicut per idem 23. potest ostendi, & quia aliter res voluta, praesens, vel praeterita necessitaret voluntatem diuinam, & ei adimeret pristinam libertatem; ergo de quocunque futuro Deus nunc vult, & semper voluit necessariò ipsum fore; ergo & per deci∣mum [primi] omnia futura de necessitate euenient. Secunda similiter falsum supponit, sicut probant adducta contra 6. opiniones capitulis proximis recitatas. Hanc etiam reprimit 26. primi, ostendens quòd nihil est per se malum, sed quòd omnis actus malus, secundum id quod est, bonus est & à Deo; quod & 20 secundi demonstrat: hanc quo{que} eandem conuin∣cit 33.34. primi. Quare & Stephanus Parisiensis Episcopus damdnauit articulum affirman∣tem, quòd omnes motus voluntatij reducuntur in motorem primum; Error, inquiens, nisi intelligatur in primum motorem simpliciter non causatum, & intelligendo de motu secun∣dum substantiam, non secundum deformitatem. Haec etiam opinio ita dicit, tantùm vt hanc [unspec B] vniuersalem euitet, Omnia quae euenient, de necessitate euenient, per hoc, quòd non omnia, quia non mala sunt à Deo prouisa, voluta, ‖ 1.230 neque facta; omnia tamen bona concedit esse à Deo prouisa, voluta, atque facta. Quate & consequenter habet concedere, quòd omnia bona quae euenient, de necessitate euenient, quod etiam satis magnum videtur absurdum, & non multo minus impugnabile, quàm illa vniuersalior supradicta.

CAP. XXIII. Arguit 16. opinionem ponentem quòd Deus non vult actum liberum creaturae voluntate antecedente, sed tantummodo consequente, & [unspec C] quòd Deus cum creatura coefficit omnem actum liberum creatu∣rae, sed posterius ordine naturali; & 17. arbitrantem quòd licet Deus semper de facto agat & peragat actum quemlibet creatu∣rae, est tamen absolutè possibile aliquā creaturā agere per se solā.

DEcima sexta verò credit, quòd Deus non vult actum liberum. creaturae vo∣luntate antecedente, sed tantummodo consequente, i. non prius, sed po∣sterius naturaliter creatura, & quòd sic agit omnem actum liberum crea∣turae. Decima septima autem fingit, quòd semper de facto Deus agit im∣mediatè & propriè, ac prius naturaliter omnē actum euiuslibet creaturae, sed quòd est absolutè possibile aliquā creaturā agere per se solā, sine Deo [unspec D] taliter coagente. Sed 16. peccat dupliciter: primò, quia falsum supponit, sicut 30. secundi demonstrat; secundò, quia hoc dato, non tollitur difficultas. Nam post quam Deus cooperatus est quicquam cum homine, necesse est cum sic cooperatum fuisse, sicut & il∣lam rem fuisse, & cùm nihil operetur exterius nisi volendo, sicut corol. 10. primi docet, ne∣cesse est cum hoc voluisse; & cùm per 23. primi voluntas sua sit immutabilis omniquaque, ne∣cesse est cum semper in futurum sic velle, & semper in praeterito voluisse; & cùm voluntas di∣uina non sit minus libera, nec magis necessaria in productione rei, vel post, quàm ante, sicut 5. & 23. primi monstrant, & quia aliter res voluta adimeret libertatem voluntatis diuinae, & ei necessitatē imponeret ad volendū, quae tamen hoc non facit in voluntate humana, sic{que} vo∣luntas diuina esset illiberior & seruilior quàm humana: cùm, inquam, haec sint ita, Deus neces∣sariò vult de futuro quodlibet ipsum fore; quare per 10. primò, de futuro quocun{que} est neces∣sariū ipsum fore. Decima septima verò peccat in tribus: primò, quia falsum affirmat; secundò, [unspec E] quia sibi ipsi repugnat; tertiò, quia difficultatem non vitat. Quòd autem falsum affirmet, ex 3. & 4. primi, ex 20. & 22. secundi perspicuè demonstratur. Item vt breuiter aliquas breues rationes contra opiniunculam istam tangam; Si hoc esset possibile, esset consequenter possi∣bile creaturam producere aliquid sine Deo propriè coagente, quare & conseruare productū sine Deo propriè conseruante, contra 2. primi, essetque vltra possibile quod aliquid fieret nunc vel in futuro, quod Deus non vellet, contra 22. primi: corollarium quoque eius, & si hoc esset possibile, teste 18. primi, vlterius esset possibile quod aliquid esset praesens vel futurū quod Deus nesciret, contra 6. primi: quare & esset possibile quòd aliquid causaliter eueniret respectu Dei & voluntatis diuinae, contra 29. primi. Quare & Steph. Paris.* 1.231 Episcopus damna∣uit articulum asserentem, quòd aliqua possunt casualiter euenire respectu primae causae. Haec

etiam sibi ipsi repugnat. Sit enim secundum eam A creatura potens mouere & agere sine Deo [unspec A] per se solam; aut ergo A. creatura eo ipso est necessario virtualiter infinite, vel cum hoc po∣test esse finita. Si dicatur quod est necessario infinita, hoc esse non potest, sicut primo primi fu∣erat demonstratum, cum etiam omnis creatura praesens vel futura sit vel erit tantum finita, nulla talis potest nec poterit quicquam facere per seipsam; haec ergo positio nihil adiuuat o∣pinantes, sed eis repugnat, cùm tantum loquantur de creaturis praesentibus vel futuris, sicut & tantum de talibus est problema. Si vero dicatur, quod A. creatura possit esse finita; pona∣tur tunc A. excedit quamlibet aliam creaturam actiuam tantum in proportione finita, quare & actio actionem, sicut demonstrat scientia naturalis: si ergo A. potentia per se sola potest in B. motum vel actum, & quaelibet aliapotentia actiua potest nunc de facto in proportionalem motum vel actum; vnde ergo scit opinans quod non est ita de facto? Cut ergo oppositum huius affirmat? Tertio peccat, quia difficultatem quaestionis non vitat. Si enim ita est, & semper erit de facto, quod voluntas diuina in omni motione & actione praeueniet, & est effi∣cax [unspec B] & necessario in causando per 10. primi, nec in alicuius alterius potestate per octauum hu∣ius, & omnino immutabilis in seipsa per 23. primi, videtur quod de facto omnia, quae eueni∣unt, de necessitate eueniunt in praesenti, & omnia, quae euenient, similiter euentent in fututo; quomodo ergo per istud potest difficultas problematis euitari?

CAP. XXIV. Tractat decimam octauam opinionem dicentem quod Deum velle & peruelle est in hominis potestate, & decimam nonam quod est in hominis potestate facere aliquid, vnde sequitur Deum non velle, [unspec C] nec vnquam voluisse aut fore, quod tamen nunc vult & semper voluit ipsum fore; & vicesimam, quod quamprimo voluntas di∣uina praeuenit actum liberum voluntatis humanae, tā primo potest humana in oppositum talis actus; & vicesimam primam, quod Deo volente hominem perducere, A. actum futurum in B. men∣sura, potest homo se prius ita disponere, quod Deus hoc tunc non velit, quare & quod tunc non habeat illum actum; & vice∣simam secundam, quod voluntas diuina non est semper necessaria [unspec D] in agendo, sed defectibilis & frustrabilis aliqualiter; & vicesi∣mam tertiam, quod voluntas diuina non est causa efficiens aliquo∣rum, sed tantum consentiens intellectui diuino dictanti, & alia quaedam virtus executiua & posterior in Deo, vel in causis secun∣dis efficit res effectas; & vicesimamquartam, quod quanquam voluntas diuina coagat & peragat omnem actum voluntatis creatae, hoc tamen facit tam debiliter influendo, quod nequaquam ipsam necessitat ad agendum.

SVnt & aliae quatuor similes sibi multum, quarum prima & decima octa∣ua [unspec E] affirmat, quod Deum velle atque praeuelle est in hominis potestate; decima nona aestimat, quod est in hominis potestate facere aliquid; vn∣de sequitur Deum non velle nec vnquam voluisse A. fore, quod tamen nunc vult & semper voluit ipsum fore. Vicesima opinatur, quod quam primo voluntas diuina praeuenit actum liberum voluntatis humanae, tam primo potest humana in oppositum talis actus. Vicesima prima putat, quod Deo volente hominem producere A. actum futurum in cer∣ta mensura temporis vel instantis, potest homo ita se prius disponere, quod Deus tunc hoc

[unspec A] non velit, & quod tunc non habeat illum actum. Sed hae omnes peccant dupliciter: Primo, quia falsum affirmant; secundo, quia difficultatem problematis non euitant. Quod autem omnes falsum affirment, octauo huius ostenditur manifestè; & quod difficultatem non vitant potest ostendi, sicut contra 14. opinionem & 16. est ostensum. Voluntas enim Dei est neces∣saria respectu omnium praesentium & praeteritorum; ergo & respectu omnium futurotum; quare & omnia futura aliquo modo necessario sunt futura, & de aliquali necessitate euenient vniuersa. Sunt autem & tres aliae phantasticae vanitates; quarum 1. & 22. existimat, quod vo∣luntas diuina non est semper necessaria in agendo, sed defectibilis & frustrabilis aliquando. Vicesima tertia somniat quod voluntas diuina non est causa efficiens aliquorum, sed tantum consentiens intellectui diuino dictanti, & alia quaedam virtus executiua posterior in Deo, vel in causis secundis efficit res effectas. Vicesima quarta putat, quod quanquam voluntas diui∣na coagat & praeagat omnem actum voluntatis creatae, hoc tamen facit tam debiliter influen∣do, [unspec B] quod nequaquam ipsam necessitat ad agendum. Sed prima istarum, & tertia plane con∣uincitur per 10. primi libri; secunda verò istarum peccat in materia & in forma. In materia, quia falsum supponit, sicut 10. primi, & 10. secundi & sequentia docuerunt: peccat in forma, quia difficultatem propositam non euadit. Si nameque voluntas diuina consentiat & velit vir∣tutem executiuam quamcun{que} quicquam exequi faciendo, ipsa necessario exequetur per deci∣mum primi libri, & reuertitur difficultas.

CAP. XXIV. Tangit 25. opinionem singentem Deum non prouidere, praedestinare, velle, nec facere gradus actuum liberorum, meritorum, aut etiam prae∣miorum; [unspec C] & 26 quod nullus actus est aliquid; & 27. quod nullum non agere, cessare siue quiescere est à Deo; & 28. quod res futurae praescitae sunt praescientiae Dei causa; & 29. quodres futurae prae∣scitae sunt causa sine qua non diuinae praescientiae; & 30. quod Deus scit & praescit res secundum modum illarum; & 31. Aca∣demicorum, quod nullus potest rimari aut scire istud tam obstru∣sum naturae miraculum, tam absconditum Dei arcanum; & tricesi∣mam secundam, quod in omnibus rebus futuris, praesentibus atque [unspec D] praeteritis respectu scientiae & voluntatis diuinae est semper contingē∣tia ad vtrumlibet, & libertas, & nulla omnino necessitas.

ADhuc autem supersunt & tresaliae opiniunculae, breuiter retractandae quarum 1. & 25. cum praemissis affirmat, Deum non prouidere, prae∣destinare, velle, nec facere gradus actuum liberorum, nec quorumlibet meritorum, aut etiam praemiorum. Vicesimasexta putat omnem actū liberum, & vniuersaliter actum quemlibet nihil esse. Vicesimaseptima aestimat quod nullum non agere, cessare, siue quiescere sit à Deo. Sed hae tres peccant communiterin duobus. Primo, quia falsum affirmant, secundo, quia difficultatem non euitant. Quod autem omnes falsum affirment, fatis ostendunt 46. primi, 18. secundi cum 32. eiusdem. Nec prima difficultatem e∣uitat. [unspec E] Dicit enim Deum de gradibus nequaquam disponere, vt sic vitet necessitatem in eis, ali∣as, vt credit, necessario concedendam. Omnes tamen actus & res omnes secundum suam es∣sentiam sub dispositione diuina contineri non negat; quare nec potest euadere quin omnes actus & res, quae euenient, de necessitate euenient. Item gradus vel est aliquid, vel nihil. Si aliquid, continetur sub dispositione diuina; ergo omnes gradus, qui euenient, de necessitate e∣uenient, & omnia alia eadem ratione, sicut proximo est argutum; ergo & vniuersaliter omnia. Si nihil, nō continetur, nec distribuitur sub nomine entis; quare non falsat hanc vniuersalem, Omnia quae euenient, de necessitate euenient; & hanc vniuersalem habet opinans concedere ro omnibus entibus quae non sunt, aut erunt gradus, quare & simpliciter pro omnibus entib{us}. Item vel entia variātur numeraliter & essentialiter ad variationem graduū, vel non. Si sic, ergo sic continentur sub dispositione diuina, & necessario euenient, sicut superius est argutum. Si nō & omnia secundū suam essentiā continētur sub dispositione diuina, & grad{us} nihil essentialiter aut numeraliter innouat; ergo adhuc omnia quae eueniēt quātū ad essētias suas & numerū, de

cessitate euenient; quare & simpliciter omnia quae euenient, de necessitate euenient. Nec 26 [unspec A] à difficultate problematis se euoluit. Negat enim actum esse aliquid, vt non cogatur concede∣re ipsum esse prouisum à Deo, volutum, siue factum, vt sic in actibus liberis necessitatem ef∣fugiat, quam alias, vt aestimat, effugere non valetet. Omnia igitur entia praesentia & futura, quae non sunt nec erunt actus, sicut opinio innuit, & opinans expresse concedit, sunt & erunt prouisa à Deo, voluta, atque facta: quare secundum eum, de necessitate euenient, & nullus actus est iliquid; quare non continetur, nec distribuitur sub nominibus talibus ens vel aliquid, nec falsat hanc vniuersalem, Omnia quae euenient, de necessitate euenient. Haec igitur vniuer∣salis est vera simplicitet, quia pro eius quolibet singulari. Item Deus vult omne agens, vel a∣cturum agere quicquid agit vel aget, sicut 22. primi, & coroll. eius cum 30. eiusdem alijs{que} se∣quentibus manifestat, & maxime opera meritoria, sicut patet per 42. & 45. primi. Ipsa enim cum fiunt, sunt Deo placita & accepta, & non nouiter, sed & aeternè, sicut 23. primi munstrat; quare per rationem positionis praetactam, necesse est omne acturū agere quicquid aget, & ma∣xime [unspec B] opera virtuosa. Itē nulla causa secsida potest mouere vel agere sine Deo propriè cōmouē∣te & similiter coagente, sicut 4. primi & 22. ostendunt, & hoc volendo, sicut 9. primi ostendit; reuertitur igitur difficultas. Quod etiam 27 nequaquam à proposito difficultate se liberat, po∣test sicut contra proximam, perspicuè demonstrari. Restant autem & aliae duae opiniunculae similes: quarum 1. & 28. cum prioribus aestimat, quod res future praescitae sunt praescientiae Dei causa: Secunda vero & 29. putat, quod res futurae praescitae sunt causa sine qua non diuinae praescientiae. Sed hae ambae falsum supponunt, nec per hoc difficultatem euadunt. Falsam sup∣ponunt, teste 15. & 16. primi lib. Nec difficultatem excludunt; Voluntas nam{que} diuina & eius scientia tespectu praesentium & praeteritorum est necessaria, sicut & necesse est haec esse & fuisse, & non necessitate nouella ex praesentia aut praeteritione rerum, aut alia causa quacun{que} tempo∣raliter oriente propter 6. part. & 7. coroll. 1.1. & 23. cap. 1. lib. Fuit ergo voluntas Dei & eius scientia similiter necessaria ab aeterno respectu omnium futurorum; quare & per 10.1 lib. om∣nia [unspec C] futura erant aeternaliter aliquo modo necessario euentura. Est & 30. opinio, quae affirmat, quod Deus scit & praescit res secundum modum illarum, necessaria necessario, & contingen∣tia contingenter. Nec ista opinio difficultatem euitat. Si enim Deus sciat res secundum mo∣dum illarum, aut Deus sumit modum sciendi à posterioribus rebus scitis, aut ille potius mo∣dum essendi à Deo sciente & eius scientia, ac modo ipsius. Primum dici non potest propter primam suppositionem, 3. part. & 5. coroll. 1.1. & 15. & 16.1. lib. Potius ergo videturè con∣tra, quod omnis res futura scita à Deo sumat modum ‖ 1.232 sciendi & scibilitatis à Deo, à voluntate diuina & eius scientia, sicut 14. primi libri & sequentia persuadent. Cum etiam omnis species modus & ordo sit à Deo secundum praemissa 26. primi, & cum Deus non imponat rebus mo∣dum nisi volendo, & voluntas sua est vniuersaliter efficax, & nullo modo frustrabilis per 10 lib. videtur quod omnes res de necessitate sint illo modo, quo Deus voluerit ipsas esse praesentes, [unspec D] praeteritas, vel futuras, praesertim cum diuina voluntas non sit in potestate alicuius causae in∣ferioris, nec etiam aliquarum, sicut 8. huius ostendit. Adhuc autem si Deus sciat futura contin∣gentia contingenter, quomodo sciet illa necessario quando fient praesentia, in praeteritumue decurrent, sicut & illa necessario erunt tunc talia? Aut si tunc necessario sciet illa, quomodo non necessario praescit illa, dum sunt futura, cum ipse & sua scientia immutabiles sint omnino per 5. & 23. primi libri? Amplius autem, & de voluntate diuina simile est omnino, sicut contra opiniones proximas tangebatur.* 1.233 Adhuc autem & 31. opinio arbitratur, quod nemo potest rimari aut scire istud tam abstrusum naturae miraculum, & tam absconditum Dei arcanum: & haec videtur Academicorum generalis sententia perantiqua,* 1.234 quam & Iohan. Sarisb. 2. Policra∣tici sui 22. in ista materia profiteri videtur; adquam & Cicero, sicut dicit in calce vitae suae, di∣uertit. Sed constat certissime quod decet, expedit, & oportet Philosophos, Theologos, & cu∣iuscun{que} fidei professores aliquid sufficientius, rationabilius, aut probabilius quaerentibus, in∣sultantibus, & aduersantibus licet maturè & sobriè respondere. Quare & Logici, Philosophi, [unspec E] Physiologi, Ethici, & Diuini, Theologi Catholici & Ethnici circa elucidationem axiomatis huius tam anxij anxiè desudabunt:* 1.235 Vnde & Ammonius Armenus in Record. in lib. peri her∣menias. Arist. super vlt. 1. tractans istam materiam scribit ita; Hoc theorema ad omnes partes Philosophiae est necessarium; secundum moralem Philosophiam omnino necesse est praeacci∣pere, quod Non omnia sunt & fiunt ex necessitate, sed sunt quaedam in nobis. Quoniam enim vt Domini operationum quarundā existentes, & in nobis existens eligere, vel non eligere quae∣dam, & operati vel non; has autem vituperabiles electionū & operationū dicimus, has autem laudabiles. Quinimo & ad Physiologiam opportunū videtur theorema: quaeret enim Physio∣logus, Si omnia ex necessitate fiunt quae fiunt, aut aliqua à fortuna & à casu; & ad Logicam

[unspec A] methodum eodem modo. Hoc enim ipsum est quod nunc quaeritur, si omnis contradictio de∣terminate diuidit verum & falsum. Porrectum autem theorema & ad primam Philosophiam inuenies. Quaeret enim & Theologus secundum quem modum gubernanturres quae in mun∣do; & si omnia determinate & ex necessitate fiunt quemadmodum in perpetuis, aut sunt ali∣qua contingenter euenientia. Et nec omnino idioticae dispositionis homines inuenies negligē∣tes meditationem de hoc theoremate. Amplius autem & 32. opinio, nondum quod sciuerim ab aliquo opinata, sed forsitan opinanda, quae & me, vt verum fatear, aliquando tentauit, ex di∣cendis fortarsis probabiliter oritura, praesumet astruere, quod in omnibus reb{us} futuris, praesen∣tibus, at{que} praeteritis, respectu scientiae & voluntatis diuinae, est semper contingētia ad vtrum∣libet, & libertas, & nulla omninò necessitas. Sed ista opinio difficultati problematis nequa∣quam plenariè satisfacit, & ‖ 1.236 etiam falsum supponit. Non plenariè satisfacit: Difficultas nam{que} [unspec B] problematis ideo maximè videtur multos vrgere, quia in suis actibus liberis nulli necessitati superiori & priori vellent esse subiecti, sed simpliciter Domini, & liberi penitus absolutè respe∣ctu suorū actuum liberorum, habere quo{que} cos in sua simpliciter libera potestate. Sed ista opi∣nio responsiua non tribuit istud eis. Licet enim actus liber humanus futurus posset contingen∣ter & liberè non esse futurus, & è contra per potentiā voluntatis diuinae, hoc tamen non est sim∣pliciter, sufficienter, & antecedenter in potestate humana; cùm voluntas humana in suis actio∣nibus & nō actionibus vniuersis diuinam praecedentem necessariò subsequatur, nec voluntas diuina consistat in potestate voluntatis humanae, sicut praehabita manifestant. Adhuc au∣tem & omnia quae sunt, fiunt, & eueniunt, etiam in actibus & nō actibus hominum, sunt, fiunt, & eueniunt de aliquia necessitate ipsa naturaliter praecedente, sicut corol. secundi huius ostendit. Ampliùs autem & falsum supponit. Cùm enim dicit, quod in rebus futuris, praesenti∣bus, at{que} praeteritis respectu scientiae & voluntatis diuinae, nulla est omnino necessitas; vel in∣telligit, [unspec C] quod stante scientia & volūtate diuina respectu alicuius futuri, praesentis, vel praeteriti, potest illud non esse tale, id est, quod ista irrepugnanter stant simul Deus scit & vult hoc fore, esse, vel fuisse, & hoc non erit, est, aut fuit; aut intelligit quod scientia & voluntas diuina, quae sunt causae futurorum, praesentium, & praeteritorum, sit semper in se libera, & contingens ad esse pro tunc & non esse, nunquam necessaria vllo modo ad essendum pro tunc pro mensura quacun{que}, & sic consequenter ista * 1.237 causata ratione harū causarū. Primū dici non potest: con∣stat enim esse impossibile simpliciter & cōtradictionē includere, Deus scit falsū, & volūtas Dei frustratur, per 10.1. lib. Nec secundum veraciter dici potest, quoniam secundum omnes Phi∣losophos, & Theologicos rem nunc praesentialiter existentē necesse est aliquo modo necessi∣tatis nunc esse, & rem praeteritam praefuisse, sicut secundo huius aliqualiter tangebatur. Quis e∣nim Theologicus affirmare praesumserit, qd. nullo modo est necessariū, mūdū fuisse creatum, [unspec D] Christū fuisse incarnatū de virgine, natū & passū, hominē redemisse, resurrexisse, ascendisse, ad dextram Patris sedisse at{que} sedere? Praesertim cum etiā de futuris, ipsomet teste, necesse fuerit & sit, impleriomnia quae scripta sunt in lege Mosis, Prophetis, & Psalmis de eo: & cum per 2. & 14.1. lib. Nulla res posterior habeat esseaut fuisse, nisi per volutionē diuinā; Ipsa est aliquo mo do necessaria respectu praesentiū & praeteritorū. Necessario nam{que} consequitur. Hoc nunc est aut fuit, ergo De{us} nunc vult illud esse aut fuisse; & antecedens est aliquo modo necessatiū, qua∣re & consequens. In omni nam{que} cōsequentia formali simpliciter, & necessaria absolutè, si an∣tecedēs est necessariū simpliciter aut aliquo certo modo, & conseques simili necessitate firma∣bitur; alioquin ex vero posset aliquoties sequi falsū: sicut ergo praesētia & praeterita sunt aliquo modo necessario talia, sic & volūtas volutioue diuina respectu illorū; imo & magis necessaria quā sint illa; est enim causa necessiratis in eis. Adhuc autē & ista assertio videtur cōtraria sē••ētiae Phil. 1. peri hermenias vlt. ostendētis cōtingētiā ad vtrūlibet reperiri tātūmodo in futuris, non autē in praesentib{us} nec praeteritis, sed necessitatē cōtrariā. Dicetur fortassis, qd. hoc est verū re∣spectu [unspec E] inferiorū causarū, nō autē respectu causae superioris seu sūmae. Sed proculdubio subtili∣us intuédo apparet oppositū euidēter; qd. viz. sicut est cōtingetia ad vtrūlibet in futuris respe∣ctu inferiorū causarū; sic & est in praesentib{us} ar{que} praeteritis. Nullā enim causā inferiorē cōtin∣git quicquā facere vel nō facere in futuro, nisi Deo prius illud volēte vel nolēte sicut 30. & 32. 2. ostedunt; & simili modo cōtingit quācun{que} causā inferiorē actiuā facere quippiā vel non fa∣cere in praesenti, & fecisse vel nō fecisse in praeterito quodcū{que} possibile fieri, non fieriue ab ea. Si n. De{us} velit quamcun{que} causam actiuam facere, vel non facere quodlibet in praesenti, fecisse vel non fecisse in praeterito, de necessitate est ita per 10.1. lib. & Deus potest contingenter sic velle & nolle, possibilitate & contingentia necessitatē omnimodā excludente, sicut opinio ‖ 1.238 as∣seuerat. Sicut ergo contingit ad vtrumlibet te cras legere vel non legere, sic & heri legisse vel non legisse: contingit enim ad vtrumlibet Deum sic velle vel nolle: & sicut contingit ad vtrū∣libet quempiā aedificare vel non, generare vel non pro futuro; sic aedificasse vel non, generasse

vel non pro praeterito: contingit enim ad vtrumlibet Deum sic velle vel nolle; contingit ergo [unspec A] ad vtrumlibet Solomonem esse virginem in praesenti, & nunquam filium genuisse, nec tem∣plum fecisse, Iohannem quoque Euangelistam non esse virginem in praesenti, sed filios genu∣isse, & templum Solomonis fecisse cum alijs similibus infinitis. Quapropter & habet dicere consequenter quod veritas determinata non magis reperitur in propositionibus de praesenti aut de praeterito, quàm in propositionibus de futuro in materia de contingenti aequaliter, sed similiter hic & ibi, contra Philosophum vbi prius, & contra multos Philosophicos tractato∣res. Adhuc autem & ista opinio aufert beatis totius beatitudinis beatissimam portionem, cer∣titudinem scilicet aeternaliter sic essendi, dicente Augustino 13. de Trinit. 7. vbi de beatitu∣dinis rebus agit; Et quod est omnino beatissimum, ita semper fore certum erit: Imo secundum istam sententiam nec beati sunt certi de beatitudine sua praeterita, nec praesenti; nec etiam ali∣quis hominum haberet certitudinem, certam scientiam, quare nec scientiam de aliquo; quia nec de aliquo futuro, praesenti, nec praeterito, & rediret opinio Academicorum olim à Philo∣sophis [unspec B] & Theologis condemnata, nec aliquis esset, aut esse posset certus se esse aut fuisse, ali∣quid agere aut egisse contra Aristotelem, Augustinum, imò & contra omnes Philosophicos, Theologicos, & vulgares Academicorum hae resi non infectos: quapropter nec aliquis tute posset testificari de aliquo praeterito, nec iurare, contra omnia iura mundi diuina pariter & humana. Posset enim Deus contingentissime facere de quocunque futuro, praeterito, & prae∣senti citra scipsū, ipsū nunquā fore, fuisse, aut esse. Secundū istā quo{que} sententiā expediret orate Deū pro malis culpae & poenae praeteritis, vt faciat illa nunquā fuisse, imo & tantū expedire vi∣detur orare pro malis praeterius, ne fuissent, quantū pro malis possibilibus aut futuris, nisi Deus succurrat, ne fiant. Sed quis sic orat? Quae Ecclesia? Quae persona? Cur Pater noster coelestis? Cur mater nostra Ecclesia? Cur spiritus veritatis, qui omnem docuit veritatem, nusquam docuit filios sic orare? Amplius autem creatura rationalis, angelica & humana, quae tota est mutabilis secundum naturam in essentia & in actibus, quando habet aliquem actū etiam mu∣tabilissimum, [unspec C] & liberrimum secundum contradictionem, necessarium est ei pro tunc quod habeat illum actum, & ille actus suus habet pro tunc quandam necessitatem essendi, necessita∣tem videlicet consequentem; quare & multo magis, vt videtur, quilibet actus Dei, cum ipse sit summe necesse est, immutabilis, stabilis atque firmus, sicut prima suppositio manifestat.

CAP. XXVI. Tractat opinionem tricesimamtertiam famosiorem caeteris, quae affir∣mat quod aliquid semper fuit futurum, & adhuc est futurum; non est tamen necessarium vllo modo illud vnquam fuisse, aut nunc esse futurum; & quod aliquid nunquam fuit futurum, [unspec D] nec nunc est futurum, & possibile possibilitate omni necessitati opposita est illud semper fuisse, & nunc esse futurum, & de prae∣scientia Dei correspondenter omnino. De omni tamen praeterito vel praesenti dicit, quod necesse est illud fuisse, & quod necesse est Deum semper praesciuisse illud fuisse futurum, vel scire illud, esse nunc praesens, quod etiam necesse est Deum scire illud esse praeteritum ac fuisse; & corripit eum super insufficientia respon∣sionis, eo quod non sufficienter difficultatem euacuat. [unspec E]

PRaeter has autem est & tricesima tertia opinio, quae affirmat quod ali∣quid semper fuit futurum, & adhuc est futurum, non est tamen necessa∣rium vllo modo illud vnquam fuisse, aut nunc esse futurum; & quod aliquid nunquam fuit futurum, nec nunc est futurum, & possibile pos∣sibilitate omni necessitati opposita est illud semper fuisse, & nunc esse futurum; & de praescientia Dei correspondenter omnino. De omnita∣men praeterito vel praesenti dicit, quod necesse est illud fuisse vel esse & quod necesse est Deum semper praesciuisse illud fuisse futurum, vel sci∣re

[unspec A] illud esse nunc praesens, quod etiam necesse est Deum scire illud esse praeteritum ac fuisse. Et haec est communior & famosior apud moderniores Philosophos, atque Theologos, & praecipuè apud Nostrates, & quasi sola ab eis concorditer approbata. Quorum ante omnia flexis genibus cordis mei imploro humiliter benignam patientiam charitatis (quae sua non quaerit in praeiudicium veritatis, nec irritatur si quis elucidare studuerit veritatem, sed congau∣det elucidatae à quolibet veritati, omnia vera credens, & sustinens vniuersa) quatenus si non ego, sed in me & per me spiritus veritatis aliquam veritatem proferre dignetur huic opinioni forsitan repugnantem, nullatenus aemulentur, nullatenus irritentur, nullatenus indignen∣tur, ne fortassis non mihi, sed spiritui sancto magis resistere conuincantur. Nam quicquid verum à quocunque dicitur, à sancto spiritu dicitur, sicut vicesimum secundi à beato Am∣brosio recitauit, sed vt veri filij ‖ 1.239 charitatis congaudeant, credant, & sustineant veritatem. [unspec B] Non enim est mediocre periculum in scientia veritatis nolle deserere pristinam licèt agnitam falsitatem, sola superbia prohibente. Vnde Apostolus 2. ad Thessal. 2.* 1.240 Charitatem verita∣tis non receperunt, vt salui fierent, & ideo mittet illis Deus operationem erroris, vt credant mendacio, & vt iudicentur omnes qui non crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati. Nos autem non ita, sed secundum eiusdem Apostoli salubre consilium deponentes secun∣dum pristinam conuersationem veterem hominem, qui corrumpitur secundum desideria er∣roris, renouemur spiritu mentis nostrae, & induamus nouum hominem, qui secundum De∣um creatus est in iustitia & sanctitate veritatis, propter quod deponentes mendacium, loqua∣mur per omnia veritatem, cantando cum Propheta, Aperite portas, & ingrediatur gens iusta custodiens veritatem: vetus error abijt & recessit; credo tamen veraciter me nihil noui pe∣nitus asserturum, quod non veterum ratio & autoritas confirmabit. Placeat igitur huius opi∣nionis rationabili charitati non obaudire, sed exaudire benignè aliquas rationes. Primò autem videtur quòd responsio huius opinionis nequaquam sufficiat; secundò, quòd eius [unspec C] hypothesis non subsistat: data namque opinionis hypothesi, non sufficienter soluitur diffi∣cultas. Difficultas etenim quaestionis propter hoc maximè mordet omnes & stimulat, quia in suis actibus liberis, nulli necessitati superiori & priori vellent esse subiecti, sed simpliciter Domini, & liberi penitus absolutè respectu suorum actuum liberorum, habereque eos in sua simpliciter libera potestate. Sed ista responsio non vitat omnimodam necessitatem, nec sal∣uat omnimodam libertatem: Licèt enim illud quod est futurum posset non esse futurum, & è contra, & illud quod est praescitum à Deo, posset esse non praescitum, & è contra; hoc ta∣men non est antecedenter & sufficienter in potestate nostra, nec omnium causarum inferio∣rum, sicut septimum, octauum, & nonum huius ostendunt. Causa enim superior, puta De∣us, non sequitur quaestionis modo, sciendo aut volendo causas inferiores aliquas nec omnes, sicut decimum quintum & vicesimum primi cum suis sequentibus, ac tricesimum secundi ostendunt; sed è contra ipsae omnes, & singulae in omnibus suis motibus ac cessationibus [unspec D] vniuersis voluntatem ipsius necessariò consequuntur, sicut tricesimum & tricesimum secun∣dum secundi, ac secundum tertij cum decimo primi docent. Cùm igitur per corollarium noni primi omnia futura euenient à voluntate diuina, quae est causa prima & summa, per tricesimum secundi, & nullo modo frustrabilis, sed efficax omniquaque per decimum primi, nec antecedenter aut sufficienter in potestate nostra, nec causarum inferiorum aliquarum aut omnium, per octauum & nonum huius, Nullum futurum est simpliciter, scilicet sufficienter & antecedenter in nostra positum potestate, nec habemus respectu alicuius futuri omnimo∣dam simpliciter libertatem, sed in omnibus necessariò subdimur, & seruimus necessitati na∣turaliter praecedenti, diuinae scilicet voluntati, sicut quintum & sextum cum sequentibus hu∣ius docent.

[unspec E]

[unspec A]

CAP. XXVII. Respondet secundum sententiam Philosophorum & Theologorum, quòd omnia futura euenient de quadam necessitate respectu causa∣rum superiorum, non contraria, sed consentanea libertati.

VT autem super isto, prius quàm recedam, propriam sententiam pro∣feram, [unspec B] imò non mei propriam, sed Patrum nostrorum communem, supposita distinctione de necessitate antecedente & consequente, se∣cundo huius praemissa; Dico quòd duplex est necessitas antecedens: vna penitus absoluta, & alia quodammodo respectiua; & haec du∣plex, scilicet respectu aliquarum vel omnium inferiorum siue secun∣darum causarum, aut tantùm respectu superiorum & primarum cau∣sarum, scilicet summae & primae causae omnium, qui Deus est. Iste autem modus loquendi de causis superioribus & inferioribus potest haberi ab Augustino 6. super Genes. ad literam 22. vbi dicit,* 1.241 quòd Ezechias secundum causas inferiores finierat vi∣tam suam termino ab Esa••a praedicto, secundum alias verò causas, scilicet superiores, quae, vt dicit, sunt in voluntate & praescientia Dei, tunc erat finiturus vitam quando eam finiuit. Lumbardus autem 2. sentent. dist. 17. de superioribus & inferioribus causis loquens,* 1.242 dicit su∣periores causas esse voluntatem & potentiam Dei: Glossa verò super Esaiam 38. vbi agitur [unspec C] de praedictione mortis, & adiectionis annorum vitae Ezechiae, innuit eandem distinctionem, sub verbis tamen diuersis, dicens, quòd Deus duobus modis aliquas res considerat, scilicet se∣cundum merita & naturam rei, quae dicuntur causae inferiores, & secundum suum consilium. Consilium ergo Dei secundum eam, est causa superior, vel causas superiores complectens; causae verò inferiores, meritum & natura. Idem modus etiam loquendi quantum ad alteram eius partem, scilicet de causis primis, seu causa prima & secundis satis ex Philosophia cogno∣scitur, vbi Deus vocatur creberrimè causa prima; ergo in comparatione ad posteriores & secundas, quod & satis exprimitur in propositione prima de causis. Secundum hanc ergo distinctionem videtur mihi dicendum, quòd non omnia quae euenient, euenient de necessi∣tate penitus absoluta, sicut duodecimum huius probat, nec etiam respectiua, respectu scilicet aliquarum aut omnium inferiorum siue secundarum causarum, sicut 5.8. & 9. huius osten∣dunt; sed omnia quae euenient, euenient de necessitate respectiua, respectu scilicet superio∣rum [unspec D] siue primarum causarum, quae sunt voluntas & potentia summi Dei. Non est autem in∣telligendum, quòd causae inferiores omnes vel aliquae, puta rationales, quantum est de se, possent agere liberè hoc vel illud; & quòd causa superior Deus ipse purè necessariò agat ad extra, & sic illas necessitet ad agendum, quoniam contradictionem includeret, quòd aliqua causa inferior quicquam ageret sine prima specialiter & propriè coagente, imò & naturaliter praeagente, sicut vicesimum, vicesimum octauum, & tricesimum secundi probarunt; actus quoque voluntatis diuinae ad extra nulli necessitati praecedenti subijcitur, sed est solus simpli∣citer contingens ad vtrumlibet, & liber simpliciter libertate contradictionis, sicut docuit quintum huius. Sed intelligendum hoc modo, quòd omnia quae euenient, euenient de ne∣cessitate causarum superiorum, id est, omnia quae euenient, euenient causaliter de potentia & voluntate Dei superioribus & prioribus naturaliter in causando alijs quibuscunque, nec est simpliciter & antecedenter in potestate alicuius aut aliquarum causarum infetiorum ne [unspec E] omnia illa eueniant: vel breuiùs isto modo, Omnia quae euenient, euenient de necessi∣tate causae primae, necessitate scilicet agentiae siue actiuitatis seu efficaciae in agendo; id est, omnia illa euenient de voluntate diuina, quae respectu omnium volutorum est non impedibilis, nec à quouis auertibilis, quia in nullius alterius potestate, & ideo necessaria & ineuitabilis in causando, imò & ipsamet necessitas antecedens: hoc enim totum capitulum proximum manifestat, nec piget eius manifestationem breuiter reci∣tare: Voluntas quippe Dei est causa superior & prior naturaliter; quare quodcunque fu∣turum eueniet, per decimum quartum & corollarium noni primi, cum tricesimo secundi, & non frustrabilis, sed necessaria in causando per decimum primi, nec simpliciter in potestate inferioris aut inferiorum causarum per octauum huius. Quomodo namque Deum praeuelle

[unspec A] quodcunque futurum est positum antecedenter, sufficienter & simpliciter in cuiuscunque al∣terius potestate? Imò per nonum huius nihil omnino est in nostra simpliciter libera pote∣state. Porro si aliquod futurum non euenire esset in nostra positum potestate, hoc esset resi∣stendo voluntati diuinae, vel eam impediendo aut mutando, vel faciendo eam non sic prae∣uelle, quod est contra capitula proximo allegata: causa enim superior naturaliter atque prior non sequitur in causando inferiorem & posteriorem causam, sicut nec artifex instrumentum. Omnis quoque res inferior in actione & passione sua quacunque necessitatur quodammodo antecedenter naturaliter à voluntate diuina: ipsa enim est omnibus necessitas naturaliter an∣tecedens, sicut secundum huius cum suo corollario manifestat. Quemadmodum igitur omnia quae sunt, fiunt, & eueniunt in praesenti, sunt, fiunt, & eueniunt de quadam necessitate haec omnia naturaliter praecedente in voluntate diuina; sic & quae erunt, fient, & euenient in futu∣ro. Possunt autem haec omnia in vnam syllogisticam rationem breuiter sic reduci; Omnia [unspec B] quae euenient de necessitate naturaliter praecedente, de aliqua necessitate euenient: Omnia quae euenient, euenient de necessitate naturaliter praecedente, quia à voluntate diuina, quae omnibus suis volutis est necessitas naturaliter antecedens; ergo omnia quae euenient, de ali∣qua necessitate euenient. Vel breuius isto modo; Omnia quae de ista necessitate euenient, de aliqua necessitate euenient, demonstrata voluntate diuina: Omnia quae euenient, de ista ne∣cessitate euenient; ergo omnia quae euenient, de aliqua necessitate euenient. Sed quia nimia breuitas obscuritatis & dubietatis est mater, ecce ad hoc idem paululum diffusior & clarior syllogismus: Omnia quae euenient à causa, qua posita, necessariò sequitur quòd euenient, & cuius positio non est nec erit antecedenter in alterius potestate secundum contradictionem, euenient de necessitate respectu illius causae, ita quod non est, nec erit antecedenter in alterius potestate secundum contradictionem quin euenient; Omnia quae euenient, euenient à causa huiusmodi. Adhuc autem expressiùs isto modo; Omnia quae euenient à voluntate diuina [unspec C] hoc modo, quòd illa posita, necessariò sequitur quòd euenient, & quòd illa ponatur, non est nec erit antecedenter in alterius potestate libera secundum contradictionem, euenient de ne∣cessitate respectu voluntatis diuinae, ita quòd non est, nec erit antecedenter in alterius potesta∣te libera secundum contradictionem quin euenient: Omnia quae euenient, euenient a volun∣tate diuina hoc modo praedicto. Maior potest ostendi per definitionem necessitatis naturaliter praecedentis, & sui effectus secundo huius praemissam; isto verò notorio coassumto, quòd ef∣fectus futurus causae quae est necessaria in causando, & necessitas antecedens ad intellectum definitionis praetactae non potest aliter esse antecedenter in alterius potestate libera secundum contradictionem, nisi quantum ad positionem vel non positionem causae, sicut illuminatio fu∣tura huius diaphani ab hac lucerna, est in mea libera potestate, quia possum liberè amouere, vel non amouere, extinguere vel non extinguere hanc lucernam. Aliter enim, scilicet quòd stante tali causa sit in alterius potestate secundum contradictionem, effectum euenire vel non, [unspec D] implicat contradictoria manifestè. Implicat etenim, quòd aliqua causa sit necessitas naturali∣ter antecedens ad intellectum definitionis secundo huius praemissae, & quod eadem ad eun∣dem intellectum non sit necessitas naturaliter antecedens. Nam si huiusmodi causa stante, sit in alterius contradictoria potestate, suum effectum nullatenus euenire, ex ipsa plenè posita non necessariò nec indefectibiliter sequitur causatum suum causari: ergo per definitionem praetactam illa causa non est necessitas naturaliter antecedens, quae tamen secundum hypo∣thesin ponitur necessitas naturaliter antecedens. Minorem verò demonstrat corollarium noni primi, cum decimo, & octauum istius. Amplius autem secundum praemissa 15. & 23. secun∣di, voluntas diuina necessitat quodammodo quadam necessitate spontanea Angelos, homi∣nesque beatos, & finaliter confirmatos ad beatificum actum suum aeternaliter conseruan∣dum, ad nunquam peccandum, & ad caetera quae ad beatitudinem pertinent vniuersa; quae & tam efficax est & firma respectu omnium aliorum, sicut praehabita docuerunt, quia infinitae [unspec E] virtutis simpliciter omniquaque. Verùm ne in re tanta tantillus quicquam videar minus so∣briè sapere, perperam agere, aut temerè affirmare, ecce maiorum meorum magna & conue∣nientia testimonia ad hoc ipsum. Dicit siquidem sapiens Ecclesiastici 42.* 1.243 Cognouit Dominus omnem scientiam, & inspexit in signum aeui, annuntians quae praeterierunt & quae superuen∣tura sunt, reuelans vestigia occultorum: non praeterit illum omnis cogitatus, & non abscon∣dit se ab eo vllus sermo; Magnalia sapientiae suae decorauit, quae est ante saeculum & vsque in saeculum, neque adiectum est, neque minuetur, & non eget alicuius consilio. Quam deside∣rabilia sunt omnia opera eius, & tanquam scintilla quae est considerare! Omnia haec viuunt, & manent in saeculum, & in omni necessitate omnia obaudiunt ei.* 1.244 Vnde & Augustinus 6. su∣per Gen. ad literam 21. loquens de factione primi hominis de limo in aetate virili, sic ait; Ma∣nifestum

est sic non factū esse hominem, contra quod erat in illa prima conditione, causarum [unspec A] scilicet inferiorum, quia ibi erat etiam sic fieri posse, quamuis ibi non erat ita fieri necesse. Hoc enim non erat in conditione creaturae, sed in beneplacito Creatoris, cuius voluntas re∣rum est necessitas. Et cap. 22. Est quippe in natura huius iuuenis vt senescat, sed vtrum hoc sit etiam in Dei voluntate nescimus; sed nec in natura esset, nisi in Dei voluntate priùs fuisset, & vtique occulta est ratio senectutis in corpore iuuenili: Neque enim oculis cernitur, sed alia quadam notitia colligitur; occulta ergo est ista ratio, qua fit vt hoc esse possit, sed oculis, menti autem non est occulta; vtrum autem hoc etiam necesse sit omni modo nescimus, & illam verò qua fit vt esse possit, in natura ipsius corporis nouimus; illam verò, qua fit, vt necesse fit, mani∣festum est illuc non esse; sed fortassis in mundo est vt necesse sit istum senescere: si autem nec in mundo est, in Deo est; hoc enim necessariò futurum est quod ipse vult, & ea verè futura sunt quae ille praesciuit Nam multa secundum inferiores causas futura sunt, sed si ita sunt in prae∣scientia Dei, verè futura sunt; si autem ibi aliter sunt, ita potiùs futura sunt, sicut ibi sunt, vbi [unspec B] qui praescit, falli non potest. Nam futura dicitur † 1.245 iuuentus in senectute; sed tamen futura non est, si ante moriturus est: hoc autem ita erit, sicut se habent aliae causae siue in mundo contex∣tae, siue in Dei praescientia reseruatae; Nam secundum quasdam futurorum causas moriturus erat Ezechias, cui Deus addidit quindecim annos ad vitam; id vtique faciens, quod ante con∣stitutionem mundi se facturum esse praesciebat, & in sua voluntate seruabat; Nec illi additi re∣ctè dicerentur, nisi ad aliquid adderentur, quod se aliter in alijs causis habuerat; secundum aliquas igitur causas inferiores iam vitam finierat; secundum illas autem quae sunt in volunta∣te & praescientia Dei, qui ex aeternitate nouerat quid illo tempore facturus erat, & hoc verè futurum erat, tunc erat finiturus vitam quando finiuit vitam; quia etsi oranti concessum est, etiam sic eum oraturum, vt tali oratione concedi oporteret, ille vtique praesciebat, cuius prae∣scientia falli non poterat:* 1.246 & ideo quod praesciebat, necessariò futurum erat. Lumbardus etiam 2. sentent. distinct. 18. allegat Augustinum dicentem, vt mulierem fieri de costa viri [unspec C] necesse foret, non in rebus conditum, sed in Deo absconditum erat, & potest sententialiter elici ex 9. super Gen. ad literam 28.* 1.247 Item Ambrosius super illud ad Rom. 9. vt secundum e∣lectionem propositum Dei maneret, &c. In illo, inquit, quem elegit, propositum Dei ma∣net, quia aliud non potest euenire quàm sciuit & proposuit in illo, vt salute dignus sit; & in illo quem spernit, simili modo manet propositum quod proposuit de illo, quia indignus erit. Idem super illud 1. Cor. 7. Quid enim scis mulier, si virum saluum facias? &c. Hoc, inquit, dicit quia forte possunt credere, sicut vnicuique diuisit Dominus, diuisit Dominus vnicuique quando saluetur, hoc est, scit quando potest credere, & sustinet illum. Item B. Cypr. epist. 3. intitulata De lapsis, sic ait; Cùm corona martyrij de Dei dignatione descendat, nec possit accipi nisi fuerit hora sumendi, quisquis in Christo manens interim cedit, non fidem dene∣gat, sed tempus expectat.* 1.248 Item 1. Esdr. 5. Oculus Dei eorum factus est super senes Iudaeo∣rum, [unspec D] & non potuerunt inhibere eos. Hanc etiam necessitatem secundum causas superio. res praedictam tam non faciendo,* 1.249 quàm etiam faciendo, beatus Iob diuersis locis euiden∣ter ostendit. Quinto namque capitulo loquens de Deo, sic ait, Qui dissipat cogitationes malignorum, ne possint implere manus eorum quod coeperant. Et infra 14. Breues dies hominis sunt, Numerus mensium eius apud te est: & vt ostendat quomodo sit apud eum, quia per modum necessitatis praedictae, subiungit; Constituisti terminos eius, qui preteriri non poterunt. Et inferius 23. Nemo auertere potest cogitationes eius; & Anima eius, quodcunque voluit,* 1.250 hoc fecit. Super primum autem istorum B. Greg. 6. Moral. 12. ita dicit, Supernae volun∣tati cognitae debet nostra actio deuotè famulari, & quasi ducem sui itineris persequi, ne ei etiā nolens seruiat, si hanc superbiens declinat: vitari enim vis superni consilij nequaquam potest. Cui & satis concordat illud Tob. 3^o.* 1.251 Non est in hominis potestate consiliū tuū: & illud Esa. 14. Dominus exercituum decreuit, & quis poterit infirmare? & illud Ierem. 47. demucrone Do∣mini non potente quiescere, cū Dominus praecepit ei motū vindictae, sicut 32^o. primi pleniùs [unspec E] allegatur. Et illud supra eiusdem 10. Scio, Domine, quod non est hominis via eius, nec viri est vt ambulet & dirigat gressus suos:* 1.252 Glossa, Erubescant qui aiunt vnumquemque suo regi arbitrio: Non est enim hominis via eius: Vnde Dauid, A Domino gressus hominis diri∣getur: & Parab. 20. A Domino diriguntur gressus viri: Glossa, Non libertate arbitrij. Nec potest quis exponere ista de ‖ 1.253 bonis vijs seu gressibus bonis tantum,* 1.254 sicut 32^um. primi ostendit. Super secundam verò autoritatem Iobi praemissam B. Gregorius 12. Moral. 1. dicit, quod in profectu virtutum homo conatur bonum apprehendere,* 1.255 & non valet quia omnipotens Deus terminos constituit homini qui praeteriri non poterunt, sicut 46^um. primi pleniùs allega∣uit: qui & infra eiusdem 16. super illud Iob 15. Antequam dies eius impleantur, peribit,

[unspec A] sic ait; Praefixi dies singulis ab interna Dei praescientia, nec augeri possunt nec minui, nisi contingat vt ita praesciantur, vt aut cum optimis operibus longiores sint, aut cum pessimis breuiores; sicut Ezechias augmentum dierum meruit impensione lachrymarum. Sed ne quis credat Gregorium affirmare, praeordinationem seu praescientiam Dei à futuris operibus dependere, audiat eum supra eiusdem 1. de eodem Ezechia dicentem, per Prophetam Do∣minus dixit quo tempore mori ipse merebatur, per largitatem verò misericordiae illo eum tempore ad mortem distulit, quod ante saecula ipse praesciuit. Nec Propheta igitur fallax, quia tempus mortis innotuit, quo vir ille mori merebatur; nec ‖ 1.256 dominca statuta conuulta sunt, quia vt ex largitate Dei anni vitae crescerent, hoc quoque ante saecula praefixum fuit, atque spatium vitae quod inopinatè foris est additum, sine augmento praescientiae fuit intus statutum. Idem quoque 16. Moral. 4. super illud Iob 22. Qui sublati sunt ante tempus suum, sic ait; Omnipotens Deus illud tempus vniuscuiusque ad mortem praescit, quo eius vita ter∣minatur, [unspec B] nec in alio tempore quisquam mori potuit nisi ipso quo moritur. Nam si Ezechiae anni additi ad vitam quindecim memorantur, tempus quidem vitae creuit ab illo termino quo mori ipse merebatur. Nam diuina dispositic eius tempus tunc praesciuit, quo hunc post∣modum ex praesenti vita subtraxit. Cùm ergo ita sit, quid est quod dicitur, quia iniqui sublati ante tempus suum, nisi quòd omnes qui praesentem vitam diligunt longiora sibi eiusdem vitae spacia promittunt? Sed cùm eos mors superueniens à praesenti vita subtrahit, eorum vitae spacia, quae sibi longiora quasi in cogitatione tendere consueuerant, intercidit. Idem adhuc infra eiusdem 15. super illud Iob 23. superius allegatum, Nemo auertere potest cogitatio∣nes eius, sic ait; De cuius mox immutabilitate aptè subiungitur, Et nemo auertere potest co∣gitationes eius: sicut enim immutabilis naturâ est, ita immutabilis cogitatione; cogitatio∣nem quippe eius nullus auertet, quia nemo resistere occultis eius iudicijs praeualet. Nam etsi fuerunt quidam, qui depraecationibus suis eius cogitationem auertisse viderentur, ita fuit eius [unspec C] interna cogitatio, vt sententiam illius auertere depraecando potuissent, ac ab ipso acceperunt quod agerent apud ipsum. Dicat ergo, & nemo auertere potest cogitationem eius, quia se∣mel fixa iudicia mutari nequaquam possunt: vnde scriptum est, Praeceptum posuit, & non praeteribit; & rursum, Coelum & terra transibunt, verba autem mea non transibunt: & rur∣sum, Non enim cogitationes meae sicut cogitationes vestrae, neque viae meae sicut viae vestrae. Cùm ergo exterius mutari videtur sententia, interius consilium non mutatur, quia de vna∣quaque re immutabiliter intus constituitur, quicquid foris mutabiliter agitur. Nec debet quenquam mouere quod dicit, Diuinam sententiam depraecationibus posse auerti: hoc enim satis exponitur 25. primi; & quia hic dicit quòd Dei cogitatio, indicia, & consilium mutari non possunt, sicut & supra eiusdem 4. super autoritatem Iob 22. praemissam dicit, Deum ple∣runque mutare sententiam, consilium autem nunquam. Hanc etiam sententiam planissimè testatur eiusdem autoritas 27. Moral. 22. quam 30. secundi plenius allegauit. Istam quoque [unspec D] necessitatem futurorum secundum causas superiores, non secundum causas inferiores osten∣dit Anselmus De concordia, sub alijs tamen verbis.* 1.257 Ostendit enim futura vno modo euenire ex necessitate, & alio modo ex libertate; quia scilicet respectu voluntatis diuinae necessariò euenient, respectu verò voluntatis creatae nequaquam; & quia apud Deum, & in aeternitate sunt immutabiliter constituta, sed apud creaturam, & in tempore mutabiliter: vnde capit. 2. Sicut, inquit, necesse est esse quicquid Deus vult, ita esse necesse est quod vult homo in his quae Deus ita subdit humanae voluntati, vt si vult, fiant; si non vult, non fiant. Quoniam enim quod Deus vult, non potest non esse, cùm vult hominis voluntatem nulla cogi vel prohiberi necessitate ad volendum vel nolendum, & vult effectum sequi voluntatem, tunc necesse est voluntatem esse liberam & esse quod vult. Et infra, Opus voluntatis cui datum est, vt quod vult sit, & quod non vult non sit, voluntarium siue spontaneum est, quoniam spontanea vo∣luntate fit, & bifariàm est necessarium quia voluntate cogitur fieri, & quod fit non potest si∣mul [unspec E] non fieri. Qui & infra 3. ita dicit,* 1.258 Nihil prohibet aliquid sciri vel praesciri à Deo in nostris ‖ 1.259 voluntatibus & actionibus fieri aut futurum esse per liberum arbitrium, vt quamuis necesse sit esse quod scit vel praescit, multa tamen sint nulla necessitate, supple inuita, sed libera vo∣luntate; nempe quid mirum si hoc modo aliquid est, ex libertate scilicet respectu nostri, & ex necessitate, scilicet respectu diuinae praescientiae siue scientiae, cùm sint quae recipiunt opposita diuersa ratione, sicut idem ire est adire & abire respectu diuersorum locorum? Et sequitur, Si verò per hoc quod de homine dicit Iob Deo, Constituisti terminos eius qui praeteriri non poterunt, vult aliquis ostendere, quia nullus potuit accelerare vel differre diem in qua mori∣tur, quamuis aliquando nobis videatur aliquis facere ex libera voluntate vnde moritur, non est quod obijcitur contra hoc quod supra diximus. Nam quoniam Deus non fallitur, nec vi∣det

nisi veritatem, siue ex libertate, siue ex necessitate eueniat, dicitur constituisse apud se [unspec A] immutabiliter, quod apud hominem priusquam fiat, mutari potest. Tale etiam est quod Paulus Apost. de his qui secundum propositum vocati sunt Sancti, dicit, Quos praesciuit, & praedestinauit conformes fieri imaginis filij sui, vt sit ipse primogenitus in multis fratribus: Quos autem praedestinauit, hos & vocauit, & quos vocauit, hos & iustificauit, & quos iu∣stificauit, illos & magnificauit. Hoc quippe propositum secundum quod vocati sunt San∣cti in aeternitate, in qua non est praeteritum vel futurum, sed tantùm praesens, immutabile est; sed in ipsis hominibus ex libertate arbitrij aliquando est mutabile. Sicut enim quamuis in aeternitate non fuit aliquid, aut erit aliquid, sed tantum est, & tamen in tempore fuit, & erit aliquid sine repugnantia; ita quod in aeternitate mutari nequit, in tempore aliquan∣do per liberam voluntatem antequam sit esse mutabile probatur absque inconuenientia. Vt autem ostenderet idem Apostolus, non illa verba se pro temporali significatione posuisse, il∣la etiam quae futura sunt praete••iti verbo temporis pronuntiauit: Nondum enim quos praesci∣uit [unspec B] adhuc nascituros, sic iam temporaliter vocauit, iustificauit, [magnificauit]. Vnde cog∣nosci potest eum propter indigentiam verbi signantis aeternam praesentiam vsum esse verbo praeteritae significationis; quoniam quae tempore praeterita sunt, ad similitudinem aeterni praesentis omnino immutabilia sunt; in hoc siquidem magis similia sunt aeterno praesenti tem∣poraliter praeterita quàm praesentia, quoniam quae ibi sunt, scilicet in aeternitate, nunquam possunt non esse praesentia, sicut temporis praeterita non valent vnquam non esse praeterita; praesentia verò tempore, omnia quae transeunt, fiunt non praesentia. Et capit. 4. subiungit, Hoc ergo modo, quicquid de his quae libero fiunt arbitrio velut necessarium sacra Scriptura pronuntiat, secundum aeternitatem loquitur, in qua praesens est omne verum, & non nisi verum immutabiliter non secundum tempus, in quo non semper sunt actiones & voluntates nostrae; cùm autem res tam aliter cognoscatur esse in tempore quàm in aeternitate, vt aliquan∣do verum sit, quoniam aliquid non est in tempore quod est in aeternitate, & quia fuit in tem∣pore [unspec C] quod ibi non fuit, & erit temporaliter quod non ibi erit; Nulla ratione negari videtur posse similiter aliquid esse in tempore mutabile, quod ibi est immutabile; quippe non magis opposita sunt, mutabile in tempore & immutabile in aeternitate, quàm non esse in aliquo tempore, & esse semper in aeternitate, & fuisse, vel futurum esse secundum tempus, atque non fuisse, aut non futurum esse in aeternitate; sic vtique sine vlla repugnantia dicitur ali∣quid esse mutabile in tempore antequam sit quod in aeternitate manet immutabiliter non an∣tequam sit vel postquam est, sed indesinenter, quia nihil est ibi secundum tempus. Annon & istam sententiam multi praeclari Prophetae confirmant, sicut docet clarissimè series ve∣teris testamenti?* 1.260 Annon & Sibylla prophetans de Christo, & de multis eum con∣cernentibus, dicitita, O Iudaei, necesse est ista fieri, sicut trigesima secunda pars co∣rollarij primi, primi pleniùs recitauit? Decem siquidem leguntur Sibyllae Gentiles omnes prophetissae praeclarae: Haec autem Sibylla Graecè cognominata fuit Tiburtina, Latinè [unspec D] Ebulnea; quam tamen Augustinus 18. de Ciuit. Dei 23. & 24. Erithraeam, siue secundum quosdam Cumaeam cognominat: cuius & sub isto cognomine meminisse videtur Virgilius in Bucolicis, ecloga quarta sic dicens, Vltima Cumaei venit iam carminis aetas; carminis Cu∣maei, id est, carminis Sibyllae Cumanae secundum Seruium in commento: & sequitur conse∣quenter, Magnus ab integro saelorum nascitur ordo, Iam redit & Virgo redeunt Saturnia reg∣na, Iam noua progenies coelo dimittitur alto, &c. quae omnia ad Christum satis possunt ap∣tari, sicut & facit Hieronymus in epistola prooemiali Bibliae praelibata. Hanc dicit Augusti∣nus 18. de Ciuit. Dei 23. & 24. tempore Achas seu Ezechiae Regis Iudae & Romuli ac Romae conditae, siue vt nonnulli scripserunt, tempore belli Trotani fuisse. Cuius etiam aliquas pro∣phetias de Christo,* 1.261 prout in libro eius scribuntur, Lactantius in libro suo Institutionum di∣uinarum aduersus Gentes allegat; quod & Augustinus 18. de Ciuit. Dei dignè comme∣morat. Huius quoque Sibyllae versuum trigesima tertia parte corollarij primi, primi scriptorum sacrosancta Ecclesia meminit in quadam sequentia de Natali sic canens, Si non suis vatibus credat, vel gentibus Sibyllinis versibus haec praedicta. Haec idcirco cumulatiùs protuli, ne huius Sibyllae sapientis autoritas contemnenda sorsitan putaretur. Dicit ergo haec Sibylla prophetans multa de Christo, necesse est ista fieri. Annon & istam sententiam ipsemet Dominus prophetarum, ac Autor ipse fidelis fidei fideliter autorisat, cùm dicit, Necesse est impleri omnia,* 1.262 quae scripta sunt in lege Mosis & Prophetis, & Psalmis de me. Luc. 24. Quare & simili ratione necesse est impleri omnia, quae in libro vitae, in mente, & in volunta∣re diuina sunt scripta, & ibi omnia futura aeternaliter & immutabiliter, distinctissimè & certis∣simè sunt conscripta, sicut praehabita docuerunt. Amplius autem nisi talis necessitas suppo∣natur,

[unspec A] possibile est totam sanctam Dei Ecclesiam ruere, cadere, deficere, & perire, totam Pe∣tri nauiculam pati naufragium, & submergi, totam fidem Christi ante consummationem sae∣culi, etiam cras vel hodie deficere & cessare; quinimo & quoad omnes eius articulos de futuro esse & semper fuisse erroneam, falsam, fatuam, & fallacem, & Christum fuisse Pseudo-Pro∣phetam, seductorem, mendacem & falsum, sanctos quoque Christi Apostolos, Martyres, [Confessores] olim in hac fide fideliter transeuntes non esse, nec vnquam fuisse saluatos, sed semper damnatos, aut fidem fictam sulficere ad salutem, quod quis Christi discipulus, quin potius Antichristi, quis sanctae matris Ecclesiae filius, quin potius synagogae Satanae, quis Catholicus, quin potius haereticus praesumserit affirmare, cum sit tam absonum, tam absurdum, tam horribile, tam execrabile auribus Christianis? Quis insuper Christianus ne∣sciat Christum esse lapidem angularem, & fundamentum Ecclesiae militantis? Et quale fun∣damentum debile, labile, & infirmum, absit hoc ab animo Christiani vel leuiter somniare. [unspec B] Nonne ideo Christus comparat Christianum fidelem aedificanti domum suam supra petram, quam nulla tempestas subruit, aut euertit? Cuius causam assignat, quia aedificata erat supra petram, sicut Matth. 7. recitatur: super quod Chrysostomus, Ecclesia, inquit, aedificata à Christo dirui non potest. Vnde & Augustinus de verb. Dom. serm. 13. Hoc ei nomen vt Pe∣trus appellaretur à Domino impositum est, & hoc in ea figura, vt significaret Ecclesiam: quia enim Christus petra, Petrus populus Christianus. Petra enim principale nomen est; ideo Pe∣trus à petra, non petra à Petro; quomodo non à Christiano Christus, sed à Christo Christi∣anus vocatur. Tu es ergo, inquit, Petrus, & super hanc petram, quam confessus es, aedificabo Ecclesiam meam: Super me aedificabo te, non me super te. Discernamus quid de Deo, quid de nostro; tunc enim non turbabimur, tunc in petra fundabimur, fixi & stabiles etimus aduer∣sus ventos, imbres, & flumina, tentationes videlicet praesentis saeculi. Illum tamen videte Petrum, qui tunc erat figura nostra, modò fidit, modò ti••ubat, modò immortalem confitetur, [unspec C] modò timet ne moriatur: proinde quia Ecclesia Christi habet firmos, habet & infirmos, nec sine firmis esse potest nec sine infirmis. Quare & Apostolus, Fundamentum, inquit, aliud nemo potest ponere, praeter id quod positum est, qui est Christus Iesus, 1. ad Cor. 3. & iterum, Firmum fundamentum Dei stat habens signaculum hoc, Nouit Deus qui sunt eius; nouit, in∣quam, Dominus qui sunt eius, cognoscendo & volendo, aedificando & custodiendo, & hoc in∣fallibiliter, insuperabiliter, & immutabiliter, & ideo firmum fundamentum Dei stat. Et quam firmum? firmius proculdubio quocun{que} alio fundamento debili, labili, corruptibili, tempora∣li, terrestri vel coelesti, sicut praemissa testantur: quare & glossa; Firmum fundamentum Dei stat, .i. illi quos Deus elegit, & immobiliter in fide fundauit. Nonne & hoc est, quod Prophe∣ta figurate praedixit, Qui fundasti terram super stabilitatem suam, non inclinabitur in saeculum saeculi, Psalmo 103. & iterum, Aedificauit sicut vnicornis sanctificium suum in terra quam fundauit in saecula, Psal. 77. & iterum, Firmauit orbem terrae qui non commouebitur Psal. 92. [unspec D] Huius autem totius causam assignans Psal. 118. sic ait, In aeternum, Domine, verbum tuum permanetan coelo, in generatione & generationem veritas tua: fundasti terram, & permanet, ordinatione tua perseuerat dies, quoniam omnia seruiunt tibi. Beatus ‖ 1.263 siquidem Augustinus super haec loca per terram intelligit Ecclesiam, quae adhuc peregrinatur in terra; qui & super il∣lud Psal. 103. recitatum serm. 1. Terram, inquit, intelligo Ecclesiam: quae est firmitas eius, super quam fundata est, nisi fundamentum eius? An incongruè intelligimus firmitatem, super quam fundata est terra, fundamentum vbi constituta est Ecclesia? Quod est illud fundamentum? Fundamentum, inquit,* 1.264 nemo potest ponere, praeterquam quod positum est, quod est Christ{us} Iesus. Ibi ergo firmati sumus meritò, quia ibi firmati non inclinamur in saeculum saeculi. Ni∣hil enim firmius isto fundamento. Infirmus tu eras, sed firmum fundamentum te portat: in te firmus esse non poteras; firmus eris semper, si ab illo firmo fundamento non recedas, non inclinabitur in saeculū saeculi: Ipsa est praedestinata columna & firmamentū veritatis. Et infra [unspec E] serm. 2. Fundauit terram super firmitatem eius, .i. firmauit Ecclesiam super fundamentū Chri∣stum. Nutabit Ecclesia, si nutauerit fundamentum. Et vnde mutabit Christus? Qui antequam veniret ad nos & carnem susciperet, omnia per ipsum facta sunt, & sine ipso factum est nihil, qui omnia continet maiestate, & nos bonitate. Non nutante Christo non inclinabitur in sae∣culum saeculi; vbi sunt qui dicunt perijsse de mundo Ecclesiam, quando nec inclinari potest? Vbi & Cassiod. Mysticè, inquit,* 1.265 accipi potest quod Ecclesia super ipsū fundata inclinati non potest? Nonne & hoc est quod ipsemet Christus insinuat, ita dicens, Oues meae vocem meam audiunt, & ego cognosco eas, & sequuntur me, & ego vitam aeternam do eis, & non peribunt in aeternū, & non rapiet eas quisquam de manu mea? Pater meus, qui dedit mihi, maior om∣nibus est, & nemo potest rapere de manu Patris mei: Ego & Pater vnū sumus,* 1.266 Ioh. 10. Nōne

& hoc est quod docet Apostolus ad Rom. 8. cùm dicit, Quis separabit nos à charitate Christi? [unspec A] tribulatio, an angustia, an persecutio &c? Sed in his omnibus superamus propter eum qui di∣lexit nos. Propter eum, inquit, non proptet nos ipsos. Et sequitur, Certus sum enim quia nec mors neque vita &c. poterit nos separare à charitate Dei, quae est in Cheisto Iesu Domino nostro. Et 2. ad Tim. 2. Fidelis sermo: nam si commortui sumus, & conuiuemus; si sustine∣mus, & corregnabimus; ille, qui fidelis permanet, negare seipsum non potest. Num etiam Christi promissio potest esse falsa, fallax & mendax, qua dixit; Ego vobiscum sum omnibus diebus vsque ad consummationem sae culi Math vlt.? Num & illa oratio Christi magna ad patrem, qua ipsum rogauit pro suis vt ipsos seruaret, & illa qua rogauit pro Petro ne deficeret fides sua, & illa positio qua electos discipulos posuit vt ••ent & fructus affertent, & fructus e∣orum maneret Ioh. 17. Luc. 22 & Ioh. 15. recitata potest esse irrita, vacua, & inanis? Absit [unspec B] hoc vel leuiter cogitare, quia tunc Christus ‖ 1.267 posset esse & fuisse non Christus, videlicet non verus Christus, sed pseudo-Christus & falsus aut nullus. Nonne & verus Christus veraciter dixit ita, Surgent pseudo-Christi, & pseudo-Prophetae, & dabunt signa magna & prodigia, ita vt in errorem ducantur, si fieri potest, etiam electi sicut Matth. 24. claret? Ecce vera con∣sequentia veri Christi: si fieri potest, electi errorem ducentur: quare & secundum veram Logicae disciplinam, ex opposito consequentis oppositum antecedentis vere infertur: Con∣sequitur ergo verè, Nulli electi in errorem ducentur, sicut innuit ibi Christus; ergo hoc fieri nusquam potest, Christo electore ipsorum ipsos insuperabiliter cousernante. Quare & beatus Greg. 1. super Ezech. homilia 9. tractans Christi consequentiam recensitam, Vnum, inquit, ex duobus est,* 1.268 quia si electi sunt, fieri non potest; si autem fieri potest, electi non sunt: qui & 14. Moral. 8. super illud Iob. 18. In diebus eius stupebunt nouisismi, & primos inuadet hor∣ror, tractans consequentiam Christi dictam, sic ait, Et si electi sunt vt tormentis vnici neque∣ant, per hoc tamen quod homines s••nt, & ipsa metuunt tormenta quae vident: & 33. Moral. [unspec C] 31. super illud Iob. 41. De naribus eius proced it fumus, consequentiam illam tractans, sic ait, Si fieri potest subiungitur, quia proculdubio fieri non potest, vt in errorem plene electi capi∣antur. Cui & concordat Augustinus, De fide ad Petrum 67. Firmissime tene & nullatenus dubites omnes,* 1.269 quos vasa misericordiae eius gratuita bonitate Deus fecit ante constitutionem mundi in adoptionem filiorum Dei praedestinatos à Deo, nec perire posse aliquem eorum quos Deus praedestinauit ad regnum, nec quenquam eorum quos Deus non praedestinauit ad vitam vlla posse ratione saluari. Idem de correptione & gratia 21. Illi, inquit, electi, qui secun∣dum propositum vocati sunt, qui etiam praedestinati atque praesciti, horum si quisquam perit, fallitur Deus: sed nemo eorum perit, quia non fallitur Deus: horum si quisquam generaliter perit, vitio humano vincitur Deus; sed nemo eorum perit, quia à nulla re vincitur Deus. Idem & 26. Quid commoliturus es contra verba dicentis, Rogaui prote, Petre, ne deficiat fides tua? An audebis dicere, etiam rogante Christo ne deficeret fides Petri defecturam fuisse, si Petrus [unspec D] eam deficere voluisset, hoc est, si eam vsque in finem perseuerare noluisset, quasi aliud Petrus vllo modo vellet, quam pro illo Christus rogaslet vt vellet? Nam quis ignorat tunc fuisse pe∣rituram fidem Petri, si ea qua fidelis erat, voluntas ipsa deficeret, & permansuram, si eadem voluntas maneret? Sed quia praeparatur voluntas à Domino, ideo pro illo Christi non posset esse inanis oratio; quando rogauit ergo ne fides eius deficeret, quid aliud rogauit, nisi vt ha∣beret in fide liberrimam, forussimam, inuictissimam, & perseuerantissimam voluntatem? Ecce quemadmodum secundum gratiam Dei, non contra eam libertas defenditur voluntatis: voluntas quippe humana non libertate consequitur gratiam, sed gratia potius libertatem, & vt perseueret delectabilem perpetuitatem & insuperabilem fortitudinem. Idem 34. quicun∣que in Dei prouidentissima dispositione praesciti, praedestinati, vocati, iustificati sunt & glori∣ficati, non dico etiam nondum renati, sed etiam nondum nati, iam filij Dei sunt, & ideo om∣nino perire non possunt. Idem 35. Petrus secundum propositum vocatus erat, vt nemo eum [unspec E] posset eripere de manu Christi cui datus erat. Idem 53. Christo discipulos sic ponente vt eant & fructum afferant & fructus eorum maneat, Quis audeat dicere, forsitan non manebit? Sine poenirentia enim sunt dona Dei & vocatio; sed vocatio eorum, qui secundum propositum vocati sunt. Adhuc autem & idem de verbis Domini sermone 14. tractans illud Matth. 14. quomodo Christo orante in monte nauicula in mari fluctibus iactabatur, sic ait, Dum ille orat in excelso, nauicula turbatur fluctibus in profundo. Quia insurgunt fluctus, potest ista na∣uicula turbari; sed quia Christus orat, non potest mergi. Nauiculam quippe istam, fratres, Ec∣clesiam cogitate; turbulentum mare hoc saeculum. Amplius autem per 28. primi, omnia fient fato à diuino famine nuncupato: fatum autem necessitatem importat, vt patet per omnes de ipso loquentes, & per autoritates ibi adductas. Dicit{que} Boetius super 1. peri hermenias vlt.

[unspec A] Omnia quae fatalis agit ratio, sine dubio ex necessitate contingunt:* 1.270 quod & vult Ammonius super eundem locum, sicut 10. huius fuerat allegatum. Iosephus etiam 7. de Iudaico bello 8. Homines, inquit, fatum vitare non possunt, etiamsi praeuiderint. Vnde & Poeta,

Desine fata Deum flecti sperare precando.* 1.271

Hoc idem planè testantur autoritates Augustini 5. de Ciuit. Dei 9. & Isidori 8. Ethic. 45. ex∣ponentes illud Psalmi 61. Semel loquutus est Deus, id est, immobiliter, hoc est, incommu∣tabiliter loquutus est, sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, & quae facturus est, sicut 28. primi plenius recitauit. Idem de spiritu & litera 29. Scriptum est, inquit,* 1.272 Se∣mel loquutus est Deus, hoc est, incommutabiliter, quanquam & de vnico verbo possit intel∣ligi. Boetius quoque 4. de consolatione Philosophiae prosa 6. sic ait;* 1.273 Haec fati series seu pro∣uidentia, actus fortunasque hominum indissolubili causarum connexione constringit; quae [unspec B] causae cùm ab immobilis prouidentiae proficiscantur exordijs, ipsas causas quoque immuta∣biles esse necesse est. Ita enim res optimè geruntur, si manens in diuina mente simplicitas in∣declinabilem causarum ordinem promat: hic verò res mutabiles propria incommutabilitate coerceat. Et infra, Deus malum omne de reipublicae suae terminis per fatalis seriem necessi∣tatis eliminat. Amplius autem & Hermes pater Philosophorum de verbo aeterno 43.* 1.274 Asele∣pio quaerenti de heimarmene ita respondet, O Asclepi,* 1.275 ea est necessitas omnium quae geruntur sem per sibi catenatis nexibus suncta: hoc ita{que} est aut effectrix rerū aut Deus summus, aut sub ipso Deo qui secundus effectus est Deus, aut omnium coelestium terrenarumque rerum fir∣mata diuinis legibus disciplina. Hoc itaque modo heimarmene, & necessitas ambae sibi inui∣cem in diuino connexae sunt glutino; quarum prior, heimarmene, rerum omnium initia pa∣rit, necessitas verò cogit ad effectum quae ex illis primordijs pendent: has ordo consequitur, idest, textus, & dispositio temporis & rerum perficiendarum. Nihil enim est sine ordinis [unspec C] compositione, vel in omnibus mundus ordine gestatur, vel totus constat ex ordine. Haec er∣go tria, heimarmene, necessitas, ordo, vel maximè nutu Dei sunt effecta, quae mundum gu∣bernant sua lege, & ratione diuina: ab his ergo omne velle aut nolle diuinitùs aduersum est totum. Haec irâ non commouentur, nec flectuntur gratia, sed seruiunt necessitati rationis aeternae; quae aeternitas inauersibilis, immobilis, & insolubilis est. Prima ergo heimarmene est, quae iacto velut semine futurorum omnium sufficit prolem; sequitur necessitas, qua ad effe∣ctum incoguntur omnia; tertius ordo textum seruans omnium rerum, quas heimarmene ne∣cessitasque disponunt. Qui & De mundo & coelo 1. agens de prima causa, ratione,* 1.276 & mente diuina, sic ait; Cuncta regit & componit: illic iunguntur in specie in indiuiduali singularitate conscripta, quicquid hyle, quicquid mundus, quicquid mundi machina, quicquid tempus,* 1.277 quicquid in temporalibus parturiunt elementa: illic textus operis fatalis series, saeculorum [unspec D] dispositio, temporalium omnium meta summi digito dispositoris exarata, illic nodus perpe∣tuitatis. Quem & eius filius Aristoteles imitatus in De mundo vlt. ostendens quare Deus, cùm sit vnus, est multinomius, declaratisque multis eius nominibus cum suis causis, sicut tertium primi allegat, assignat causam horum quatuor nominum diuinorum, Necessitas, Heimarmene, Nemesis, Adrastia.* 1.278 Sciendum namque secundum Damascenum in sententijs suis 39. quòd apud Graecos 6. famosa principia ponebantur, scilicet Deus, necessitas heimar∣mene, quod secundum eum interpretatur fortuna, natura, euentus, & casus. Dicit igitur Philosophus vbi prius, Reor autem & necessitatem nihil aliud dici, nisi hoc,* 1.279 quasi insupera∣bilem substantiam; heimarmenen verò, eo quod copulat & disiungit; Nemesin à distributi∣one vnicuique facta; Adrastiam verò ineuitabilem causam entem. Vbi & consequenter ex∣ponens tria statuta fatalia, scilicet Atropos praeteriti, Lachesis futuri, & Clotho praesentis, sic ait; Perficitur autem fabula non inordinatè; sunt autem haec omnia nihil aliud nisi Deus, quemadmodum & strenuus ait Plato. Fatum ergo seu famen diuinum, quo omnia fando [unspec E] disponit, secundum Augustinum, Isidorum, Hermetem, Aristotelem, & Platonem, aliosque Autores, immutabilitatem, incommutabilitatem, indissolubilitatem, indeclinabilitatem, ne∣cessitatem, & ineuitabilitatem importat. Quod & Autoris fidei fidelis sermo testatur: Coe∣lum, inquit, & terra transibunt, verba autem mea non transibunt, seu transient. Matth. 24. Marc. 13. & Luc. 21. quod & Luc. 16. sic exponit: Facilius est coelum & terram praeterire, quàm de lege vnum apicem cadere. Et Matth. 5. Amen dico vobis, donec transeat coelum & terra, iota vnum aut vnus apex non praeteribit à lege, donec omnia fiant: Vnde & Ioh. 10. Non potest solui scriptura. Quibus & concordat illud Ierem. 31. Haec dicit Dominus, qui dat Solem in lumen diei, ordinem lunae & stellarum in lumen noctis, qui turbat mare, & so∣nant fluctus eius; si desecerint leges istae coram me, tunc & semen Israel deficiet, vt non sit coram me cunctis diebus. Glossa, quomodo rerum maximè coelestium astrorum non potest

ordo mutari, & maris fluctus voluitur ad littora, & fragor gurgitum terribilis auditur, nec [unspec A] vltra praeceptum progreditur, vnde terminum posuisti quem non transgredientur; sic semen Israel Domini voluntate perpetuum erit, nec aliquando cessabit. Et sequitur in Propheta; Haec dicit Dominus, Si mensurari poterint coeli desursum, & inuestigari fundamenta terrae deorsum, & ego abijciam vniuersum semen Israel propter omnia quae fecerunt. Glossa; Sicut hoc impossibile est,* 1.280 ita & illud. Infra quoque 33. Haec, inquit Propheta, dicit Domi∣nus, Si irritum fieri potest pactum meum cum die, & pactum meum cum nocte, vt non sint dies & nox in tempore suo, & pactum meum irritum esse poterit cum Dauid seruo meo, vt non sit ex eo filius qui regnet in throno eius, & Leuitae, & Sacerdotes ministri mei: super quod glossa supra dixit de creatione Solis, & Lunae, & stellarum, & cursu eorum, quia eorum leges mutari non possunt; nunc similiter dicit pactum diei & noctis irritum non posse fieri, [unspec B] nec pactum Domini cum Dauid. Finito enim Sacerdotio legali, Christi Regnum & Sacer∣dotium in perpetuum manebit.* 1.281 His etiam concordat illud Esaiae 54. Montes commouebun∣tur, & colles contremiscent, misericordia autem mea non recedet à te, & foedus pacis meae non mouebitur, dixit misetator tuus Dominus: Super quod Hieronymus lib. 15. super Esaiam,* 1.282 sic ait, Faciliùs montes mouebuntur & colles, quàm mea sententia commutabitur, iuxta quod in Euangelio loquitur, Coelum & terra transibunt, verba autem mea non transi∣ent. Qui & Matth. 24. super illud Euangelij recitatum sic allegatur in glossa Thomae, Vt ma∣gis cos ad fidem ‖ 1.283 praemissorum inducat, subdit, Coelum & terra transibunt, &c. ac si dicat, Facilius est fixa & immobilia destrui, quam sermonum meorum aliquid decidere. Vbi & Hilarius, Coelum, inquit, & terra ex conditione creationis nihil habent in se necessitatis, vt non sint; verba autem Christi ex aeternitate deducta••d in se continent virtutis vt mane∣ant: qui & super illud Ioh. 10. superius allegatum, dicit 7. de Trinit. vt recitat ibi glossa, [unspec C] quòd sermo Dei est indissolubilis. Theophilus etiam super illud Marc. 13. recitatum se∣cundum glossam, sic ait, Prius elementa immobilia ‖ 1.284 deficient, quàm verba Christi: quod & planè testatur Gregorius 16.* 1.285 Moral. 15. superius allegatus. Beatus quoque Ambrosius su∣per illud Luc. 16. memoratum, Facilius est coelum & terram praeterire, quàm de lege vnum apicem cadere, dicit, quòd Christus in hoc dixit de lege, vnum apicem non posse cadere. Chrysostomus etiam super illud Matth. 5. praemissum homilia decima in imperfecto sic di∣cit,* 1.286 Quoniam omnia quae ab initio mundi vsque ad finem erant futura, mysticè erant pro∣phetata in lege, vt ne videatur aliquid eorum quae fiunt Deus non antea cognouisse, prop∣terea dicit, Non potest fieri vt transeat coelum & terra, donec omnia quae in lege prophe∣tata sunt rebus ipsis fuerint adimpleta. Ingenuus homo, si vel in vili mendacio inuentus fuerit, erubescit, & quomodo Deus quod promisit in lege, non faciat, aut aliter faciat? Vit sapiens quod dixerit, verbum suum non relinquit in vacuum, & quomodo verba diuina sine exitu vacua poterunt remanere? Deus hominem punit, si quod docet alium, ipse [unspec D] non fecerit; quomodo Christus quod loquutus est in Prophetis, non adimpleuit in opere? Hoc est ergo quod dicit, Amen, quippe dico vobis, donec transeat coelum & terra, &c. qui secundum Remigium ibi in glossa, permanebunt essentialiter, sed transibunt per renouatio∣nem. Quibus & concordanter Philosophus in Demundo 13. dicit,* 1.287 quòd Deus immobilis cuncta mouet & circumfert quo vult, velut ciuitatis lex immobilis ens disponit in animabus vtentium omnia quae secundum ciuilitatem: & hoc ostenso quasi per singula opera ciuitatis, concludendo subiungit; sic aestimandum est vtique & de maiori ciuitate, de mundo dico. Lex enim nobis aequè declinans, Deus nullam recipiens corruptionem, aut directionem, secundum aliam translationem, aut transpositionem, maior & certior, in alia translatione firmior, scripturis quae sunt in cyrbesibus, secundum aliam translationem in lapidibus. Hoc idem testatur Balaam Num. 22. Non possum, inquiens, immutate verbum Domini Dei mei, vt plus vel minus loquar: & 23. Benedictionem prohibere non valeo: vbi glossa; [unspec E] Non enim potest, etiamsi velit, verbum Dei humana lingua auertere, sicut octauum huius pleniùs allegauit.* 1.288 Et ecce maior Balaam ad hoc ipsum, sanctus scilicet Esaias, qui ait, Do∣minus exercituum decreuit, & quis poterit infirmare? Esa. 14. Glossa, hoc mutari non potest. Fatum ergo seu famen diuinum, quo omnia fatur, ordinat, & disponit, tam se∣cundum literas Theologicas, quàm Philosophicas, necessitatem saltem secundum causas superiores & primas ingerit & importat. Quod & sanctus Thomas de Christiana religi∣one 137. testatur realiter,* 1.289 licèt, vt videtur, verbaliter contradicat: vnde sic ait, Quamuis ordo diuinae prouidentiae rebus adhibitus sit certus (ratione cuius Boetius dicit, quòd Fatum est dispositio immobilis rebus mobilibus inhaerens) non tamen propter hoc sequitur, omnia de necessitate accidere: nam effectus necessarij vel contingentes dicuntur secundum

[unspec A] conditionem proximatum causarum. Manifestum est enim, quod si causa prima fuerit ne∣cessaria, & secunda causa fuerit contingens, effectus sequetur contingens, sicut ostendit per exemplum de motu coelesti, & generatione & corruptione inferius: & subiungit, Ostensum est autem quod Deus suae prouidentiae ordinem per causas inferiores exequitur; erunt igitur aliqui effectus diuinae prouidentiae contingentes secundum conditionem inferiorum causa∣rum. Qui & super 1. sentent. dist. 38. quaestione 5. quaerente,* 1.290 An scientia Dei sit contingen∣tium, & arguto quod non, quia causae necessariae, & immutabilis videtur esse effectus neces∣sarius, vnde cum scientia Dei sit causa rerum, & sit immutabilis, non videtur quod possit esse contingentium, sic respondet; Cùm sint multae causae ordinatae, effectus vltimus non consequitur primam causam in necessitate & contingentia, sed causam proximam, vt patet in floritione arboris, cuius causa remota est motus solis, proxima autem virtus generatiua plantae: Floritio autem potest impediri per impedimentum virtutis generatiuae; quamuis [unspec B] motus solis inuariabilis sit; Similiter & scientia Dei est immutabilis causa omnium, sed ef∣fectus producuntur ab ea per operationes causarum secundarum, & ideo mediantibus cau∣sis secundis necessarijs producit effectus necessarios, vt motum solis & huiusmodi; sed me∣diantibus causis secundis contingentibus producit effectus contingentes. Qui etiam conse∣quenter super dist. 39. & 40. quaerendo de prouidentia & praedestinatione, facit argumenta similia, similiterque respondet. Idem quoque 1. contra Gentiles 67. & 85. per idem exem∣plum idem ostendit. Huius igitur Doctoris sententia stat in isto, quod necessitas & contin∣gentia non dicitur respectu superiorum, sed inferiorum causarum; quare licet superiores causae sint necessariae respectu omnium causarum, non sequitur tamen omnia necessariò eue∣nire, quia concausae inferiores & proximae, à quibus denominatur effectus necessarius vel contingens, non omnes sunt necessariae, sed aliquae contingentes. Sed istud non potest sa∣ne intelligi nisi secundum communem modum loquendi Philosophorum & vulgarium, qui [unspec C] considerant de tebus naturalibus secundum causas naturales & inferiores tantummodo, & sicut considerant, sic loquuntur, vt quintum huius ostendit. Et huiusmodi necessarium vel contingens non dicitur tale penitus alsolutè, sed secundum quid tantum & in certo genere causarum, scilicet inferiorum. Cùm ergo nomina sint ad placitum, possunt extendi, vt di∣cantur absolutissimè, scilicet tam respectu causarum superiorum, quam inferiorum; imò & necessitas loquendi in Theologia maximè hoc requirit, sicut ostenditur quinto huius. Quis enim negare praesumpserit, Necesse esse Deum esse omnipotentem & bonum, & impossibi∣le esse Deum talem non esse, ac possibile esse Deum caecos illuminate, & mortuos suscitare, facere solem stare, vel regredi cum suis similibus?* 1.291 Vnde & Luc. 18. quae impossibilia sunt apud homines, possibilia sunt apud Deum: & supra 1. Non erit impossibile apud Deum omne verbum: Quare & beatus Ambrosius super illud 1. ad Cor. 3. Sapientia huius mun∣di stultitia est apud Deum, sic dicit, Dum facit Deus quod mundus fieri posse negat, sapi∣entiam [unspec D] illius stultitiam probat. Quis etiam catholicus vel prophanus negauerit, Deum esse omnipotentem, scilicet potentem facere omnia, omniaque fieri posse ab eo? Quis etiam vel insanus abnuerit, omnia, quae fiunt à Deo, fieri posse ab eo, & esse possibilia respectu illius? omnia autem quae fiunt, de necessitate fiunt ab eo, sicut tertium primi docet. Sequendo etiam Philosophicam rationem, à quo vel respectu cuius melius denominabitur quicquam in quo∣cunque genere, quam à principio & respectu primi in illo genere? Primum autem potens & prima potentia est summa & prima causa;* 1.292 quare & Philosophus 9. Metaphys. 2. dicit quod in omnibus terminis, id est, definitionibus potentiarum, inest potentiae primae ratio, id est, definitio. Vbi & textus quem Auerroes exponit expresisùs ita ‖ 1.293 dicit, Omnes istae definitio∣nes habent definitionem primae potentiae: Super quod ipse sic ait, Istae potentiae non dicun∣turae quiuocè, quia omnes habent definitionem primae potentiae, & intendit quod cùm con∣sideratum fuerit de istis potentijs, videntur attribui primae potentiae: In definitione enim [unspec E] omnis potentiae actiuae accipitur definitio actionis primae formae, quae est absoluta à materia. Vnde & Parisijs damnatur articulus asserens quod possibile vel impossibile simpliciter, id est, omnibus modis, est possibile vel impossibile secundum Philosophiam, scilicet secundum causas naturales & inferiores, de quibus Philosophia considerat. Praeterea, exemplum Do∣ctoris non iuuat. Dicit enim, quod licet motus coelestis sit necessarius, effectus tamen sui in rebus inferioribus sunt contingentes propter contiagentiam inferiorum causarum; & sic in∣telligendum est, vt dicit, de scientia seu voluntate Dei & suis causatis. Si enim motus coeli esset necessarius, & complecteretur perfectè omnes causas inferiores, puta si essent tantum causae agentes irrationales, & in omni sua actione totaliter coelo subiectae, omnia quae eue∣nirent, de necessitate euenirent; sed quod non est ita, ideo accidit, quia aliquae causae inferio∣res,

puta rationales, in sus actibus liberis non sunt coelo subiectae, sicut tettium secundi mon∣strauit, [unspec A] quae mediantibus talibus actibus possunt iuuare vel impedire operationem caelestem in alijs, vt patet de cultoribus arborum & agrorum, de generatione & nutritione animalium & similibus: Voluntas autem diuina perfectè complectitur omnes causas inferiores, tam ratio∣nales, quàm irrationales in suis actionibus quibuscunque, sicut 9^um. & 22^um. primi cum 20^o. & 30^o. secundi, iuncto 10^o. primi docent. Quare si causa prima agat necessariò, omnes causae secundae similiter coagent; omnes enim causae secundae in omni sua causatione immediati∣ùs, essentialiùs, & inseparabiliùs coniunguntur cum prima causa, quàm aliqua illarum cum alia, omniaque earum causata similiter, sicut corollaria 2ⁱ. 3ⁱ. & 4ⁱ. capituli, primi docent. Quare & Stephanus Parisiensis Episcopus damnauit atticulum asserentem,* 1.294 quod Entia decli∣nant ab ordine primae causae in se consideratae, sed non in ordine ad reliquas causas agentes in vniuerso; Error, inquiens, quia essentialior & inseparabilior est or do entium ad primam [unspec B] causam quàm ad causas inferiores. Et rursus alium affirmantem, quod ad hoc, quod effe∣ctus omnes sint necessarij respectu causae, primae, non sufficit quòd ipsa causa prima non sit impedibilis, sed exigitur quod causae mediae non sint impedibiles: Error, inquiens, quia tunc Deus non posset facere aliquem effectum necessarium sine causis posterioribus.* 1.295 Quare & idem Doctor distinctiùs ista pertractans de potentia Dei, quaest. 4^a. quaerente, Vtrùm sit iudicandum ali quid possibile, vel impossibile secundum causas inferiores vel superiores, dicit respondēdo, quod iudicium de possibili & impossibili potest considerari ex parte iudicantium: Si enim sint duae scientiae, quarum vna considerat causas altiores, & alia minus altas; iudicium in vtraque non eodem modo sumeretur, sed secundum causas quas vtraque considerat. Est autem du∣plex sapientia, scilicet mundana, quae dicitur Philosophia, quae considerat causas inferiores & secundum easiudicat, sicut medicina de sanitate; & diuina, quae dicitur Theologia, quae considerat causas superiores, idest, diuinas, secundum quas iudicat quae sunt diuina attributa, vt sapientia, bonitas, voluntas diuina & huiusmodi: quare secundum considerationē Theolo∣gi [unspec C] omnia illa quae nō sunt in se impossibilia, possibilia dicūtur. Cùm ergo secundum huius Do∣ctoris sententiam nihil obster, cur non omnia quae euenient, de necessitate euenient, nisi istud, quod necessitas non dicitur secundum causas superiores, & hoc non obstat, sed potius adiu∣uat, cùm sit verum maximè loquendo Theologicè, vt est doctum, sequitur manifestè quod omnia, quae euenient, de necessitate euenient respectu superiorum causarum. Praeterea multa futura fient immediate à Deo sine coactione inferiorū causarum; Illa ergo non possunt dici contingenter futura, propter contingentiam inferiorū causarum; quare in illis non habet responsio sua locum; ergo secundū eum ad minus omnia talia de cecessitate euenient, quare & simpliciter omnia: Voluntas enim diuina liberiùs & contingentiùs se habet ad omnem suum effectum extrinsecum, quam aliqua causa secunda ad suum, sicut nona, decima, vndecima, & duodecima partes corol. 5^i. huius ostendunt. Ex his ergo omnibus non immanifestè arbitror demonstratum, quod fatum seu famen diuinum necessitatem huiusmodi omnibus ingerit & [unspec D] imponit.* 1.296 Quare & Stephanus Parisiensis Episcopus damnauit articulum, qui dicebat quod Fatum, quod est dispositio vniuersi, procedit ex prouidentia diuina non immediatè, sed medi∣ante motu corporū superiotum & quod illud fatum non imponit necessitatem inferioribus, quia habent contrarium, sed superioribus: omnia ergo quae euenient, de necessitate causarum superiorum euenient, quod & planè testantur alij duo articuli proximo recitati. Hanc ean∣demque sententiam profitentur expresse autoritates Augustini 5. de Ciuit. Dei 9. & 10. allega∣tae in probatione corollarij primi huius; Autoritates quoque eiusdem de Correptione & gra∣tia 69 & 70. quas 20^um. secundi recitat, volunt idem. Nam 69. dicit quod Deo volenti fa∣cere saluum hominem nullum resistit arbitrium; cuius causam statim subiungens, Sic enim, in∣quit, seu velle, seu nolle in volentis aut nolentis est potestate vt diuinam voluntatem impleat, nec superet potestatem, & 70. Quando Deus voluit Sauli regnum dare, non erat in potestate Israelitarum subdere se ei, siue non subdere, quod vtique in eorum erat positum voluntate, vt [unspec E] etiam Deo valerent resistere, qui tamen hoc non fecit nisi per ipsorum voluntates, sine du∣bio habens humanorum cordium quo placet inclinandorum omnipotentissimam potesta∣tem. Et infra de quodam Semei, qui tamen 1. Paralip. 12. vocatur Abishai, quem induit Spiritus Domini vt promitteret & ferret auxilium Dauid Regi, sic ait, Nunquid posset iste aduersari voluntati Dei, & non potius eius facere voluntatem, qui in eius corde operatus est per spiritum eius, quo indutus est, vt haec vellet, diceret & faceret?* 1.297 Hoc idem testa∣tur clarissimè autoritas Auicennae 10. Met. suae 1. vigesimo nono capitulo primi scripta. Boe∣tius etiam 5. de Consolatione Philosophiae prosa vlt. post huius problematis ventilationem plurimam finaliter sic respondet; Fatebor rem quidem solidissimae veritatis, sed cui vix ali∣quis

[unspec A] nisi diuini ingenij speculator accesserit. Respondebo nam que idem futurum, cùm ad diuinam notionem refertur, necessarium, cùm verò in sua natura perpenditur, liberum prorsus atque absolutum videri. Et infra, Si quid prouidentia praesens videt, id esse necesse est, tametsi nullam naturae habeat necessitatem: at quidem Deus ea futura, quae ex arbitrij libertate proueniunt, praesentia contuetur. Haec igitur ad intuitum relata diuinum necessa∣tia ‖ 1.298 fiunt per conditionem seu dispositionem diuinae notionis, per se verò considerata ab∣solutam naturae suae libertatem non deserunt. Huic autem responsio ni innititur Gratianus in a canone 23. quaestione quarta vbi praemissa disputatione de eadem materia, definitiuè res∣pondens, sic ait; Quamuis conuenienter dicatur, si haec praedestinata vel praescita sunt ne∣cessariò euenient, non tamen ideo absolutè verum est quod necessariò euenient, quae prae∣destinata sunt vel praescita, quia hic necessitas refertur ad rerum euentum, ibi ad intuitum di∣uinae praescientiae: quam responsionem confirmat per autoritatem Boetij allegatam, quam∣uis [unspec B] non à Boetio, sed ab Augustino eam alleget; Nec mirum, si inter tot & toties allegatas in vnius nomine semel erret; Veruntamen si Augustinus eandem autoritatem conscripsit, nes∣cio, non recordor, nec credo quod in libris Augustini valeat inueniri, si tamen inueniatur in eis, tanto est magis authentica & accepta. Quem & sequitur sanctus Thomas super 1.* 1.299 sen∣tent. dist. 38. quaest. vlt. quaerente, Vtrum scientia Dei sit contingentium, vbi respondendo ad quoddam argumentum, sic ait; Dicendum quod actus diuinae cognitionis transit supra con∣tingens, etsi sit futurum nobis, sicut transit visus noster supra ipsum dum est, & quia esse quod est, quando est, necesse est, quod tamen absolutè non est necessarium; ideo dicitur quod in se consideratum est contingens, sed relatum ad Dei cognitionem est necessarium, quia ad ip∣sam refertur secundum quod est in esse actuali: & huic responsioni innititur in tota ista ma∣teria consequenter. Item nullus homo est liberior Iesu Christo; sed omnia quae euenerunt cir∣ca ipsum, euenerunt de necessitate superiorum causarum, seu voluntatis diuinae, sicut primo [unspec C] huius fuerat demonstratum.

CAP. XXVIII. Recitat vnam glossam autoritatum erroneam.

AD haec autem & maximè ad autoritates, quae de necessitate secun∣dum causas superiores faciunt mentionem, communiter responde∣tur, quod loquuntur de necessitate consequentiae, non consequentis, [unspec D] seu de necessitate conditionali non absoluta, siue de necessitate dicti non rei, coniunctim non diuisim: & hoc videtur Boetius innuere vbi fuerat allegatus; & sic notat glossa decreti super autoritatem Boctij al∣legatam. Item Ansel. de Concor. 2. Cùm dico, inquit, si praescit Deus aliquid, necesse est illud esse futurum, idem est ac si dicam, si erit, ex ne∣cessitate erit: & cum dico, Si erit, ex necessitate erit, idē valet, si sic pronuntietur, quod erit, ex necessitate erit. Non enim aliud significat haec necessitas, nisi quia quod erit, non poterit simul non esse: Haec verò est necessitas conditionalis, consequentiae siue dicti, at{que} coniunctim, non autem consequentis, vel rei, siue diuisim; & hanc solam concedit, aliam omnem negans, quod & infra expressiùs manifestar; quippe, inquiens, Non est idem rem esse praeteritā, & rem prae∣teritam esse praeteritam; aut rem esse praesentem, & rem praesentem esse praesentē; aut rem esse futuram, & rem futuram esse futuram; sicut non idem est rem esse albam, & rem albam esse al∣bam, [unspec E] Lignum enim non est semper necessitate album, sed aliquādo priusquam fieret album, potuit non fieri album, & postquam est album, potest fieri non album: lignū verò album sem∣per necesse est esse album, quia nec antequam sit, nec postquam est album, fieri potest vt album simul non sit albū. Similiter res non de necessitate est praesens, quoniā antequā esset praesens, potuit fieri vt praesens non esset, & postquā est praesens, potest fieri non praesens: Rem autem praesentē necesse est esse praesentem semper, quia nec priusquā sit, nec postquam est praesens potest simul esse non praesens; codē modo res aliqua, vt quaedam actio, non necessitate futura est, quia priusquā sit fieri potest vt non sit futura; Rē verò futurā necesse est esse futuram, quia futurū nequit simul esse nō futurū: de praeterito autem similiter est verū, quia res aliqua nō est necessitate praeterita, quoniā antequā esset, potuit fieri vt no esset, & quia praeteritū sēper necesse

est praeteritum esse, quoniam non potest simul non esse praeteritum, sed in re praeterita est quid∣dam [unspec A] quod non est in re praesenti vel futura. Nunquam enim fieri potest, vt res, quae praeterita est, fiat non praeterita, sicut res quaedam, quae praesens est, potest fieri non praesens, & aliqua res, quae non necessitate futura est, potest fieri vt non sit futura. Itaque cùm dicitur futurum de futuro, necesse est esse quod dicitur, quia futurum nunquam est non futurum, sicut quoties idem dicimus de eodem. Cùm enim dicimus, quia omnis homo est homo; aut si est homo, homo est; aut omne album est album, & si est album, album est, necesse est esse quod dici∣tur, quia non potest aliquid simul esse & non esse; quippe si non est necesse omne futurum esse futurum, quoddam futurum non est futurum, quod est impossibile: Necessitate ergo omne futurum, futurum est, & si est futurum, futurum est, cùm futurum dicitur de futuro, sed necessitate sequente quae nihil esse cogit. Cùm autem futurum dicitur de re, non semper res necessitate est, quamuis sit futura. Nam si dico, Cras seditio futura est in populo; non [unspec B] tamen necessitate erit seditio. Potest enim fieri autequam sit, vt non fiat, etiamsi sit futura. Idem quoque secundi Cut Deus homo 27.* 1.300 docet idem, vnde sic ait; Si dicitur, necesse erat vt voluntate sua moreretur, quia vera fuit fides, siue prophetia quae de hoc praecesserant; Non est aliud quàm si dicas, necesse fuisse ita fururum esse, quoniam sic futurum erat: huiusmodi au∣tem necessitas non cogit rem esse, sed esse rei facit necessitatē esse. Est namque necessitas prae∣cedens, quae causa est vt sit res, & est necessitas sequens, quam res facit. Praecedens & effici∣ens necessitas est, cùm dicitur coelum volui, quia necesse est vt voluatur; sequens verò, & quae nihil efficit, sed fit, est cùm dico te ex necessitate loqui quia loqueris. Cùm enim hoc dico, significo nihil facere posse vt dum loqueris non loquaris, non quod aliquid te cogat ad loquendum: Nam violentia naturalis conditionis cogit coelum volui, te verò nulla ne∣cessitas facit loqui. Et infra, Hac sequenti, & nihil efficienti necessitate, quoniam vera fuit fides & prophetia de Christo, quia ex voluntate, non ex necessitate moriturus erat, ne∣cesse fuit vt sic esset; hac homo factus est, hac fecit, & passus est quaecunque fecit & passus [unspec C] est, hac voluit quaecunque voluit. Ideo enim necessitate fuerunt quia futura erant, & fu∣tura erant quia fuerunt, & fuerunt quia fuerunt. Sanctus quoque Thomas vbi proximo fu∣erat allegatus, statim post autoritatem eius praemissam subiungit; Vnde bona est distinctio, quod est necessarium necessitate consequentiae & non consequentis, vel necessitate conditio∣nata non absoluta: & infra distinguit istam, Omne scitum à Deo necesse est esse, eo quod potest esse de dicto, & sic vera; vel de re, & sic falsa. Qui & primo contra Gentiles 67.83. & 85. istam distinctionem multo clariùs & diffusiùs recitat & exponit, & secundum illam semper respondet in ista materia de futuris.* 1.301 Lumbardus etiam 1. sentent. dist. 38. & 40. se∣cundum istam distinctionem in materia ista respondet, quem & penè omnes posteriores Do∣ctores communiter imitantur. Sed ista responsio multipliciter deficit. Primò quia falsa; se∣cundò, quia incauta; tertiò quia diminuta. Primò, inquam, deficit, quia falsa. Falsò namque exponit autoritates ponentes necessitatem omnium futurorum respectu causarum [unspec D] superiorum, seu causae primae, non autem respectu inferiorum, seu etiam secundarum, di∣cendo eas loqui tantummodo de necessitate consequentiae seu conditionali. Non enim iste est intellectus Autorum, sed alius quem non tangit, quem capitulum proximiun exponebat. Si enim Autores in autoritatibus talibus tantummodo loquerentur de necessitate consequen∣tiae seu conditionali, ita haberent concedere quod futura necessariò euenirent respectu causa∣rum inferiorum & secundarum, sicut respectu superiorum & primae. Consequentia namque seu conditionalis in talibus respectu causarum secundarum ita est necessaria sicut respectu primae. Sicut enim haec consequentia seu conditionalis est necessaria, Deus praescit hoc esse futurum, seu faciet hoc futurum, vel si Deus praescit seu faciet hoc futurum, hoc erit; ita est ista, Causa secunda praescit hoc esse futurum, vel faciet hoc futurum, ergo hoc erit; & de conditionali similiter. Item omnis doctrina debet esse alicuius dubij aut ignoti; sed ista consequentia seu conditionalis nunquam fuit alicui dubia aut ignota, Deus, vel si Deus prae∣scit [unspec E] hoc esse futurum, ergo hoc est futurum seu erit; quis ergo sapiens hoc scriberet vt doce∣ret, cùm non sit docibile, sed per se scibile à quocunque, suppositâ notitiâ terminorum? Item si Autores intelligerent tantum istud, nullo modo soluerent propositam quaestionem. Sup∣posita namque & concessa necessitate consequentiae & conditionalis huiusmodi, quomodo per hanc soluitur per plexitas quaestionis? Quis enim tantum hac necessitate sibi ostensa, non tantum dubitabit de libero arbitrio, merito, & demerito, certitudine, fallibilitate, aut muta∣bilitate diuinae scientiae, & caeteris problema istud tangentibus, sicut priùs maximè, quia nullus vnquam sani capitis de illa necessitate consequentiae dubitauit? Cur etiam tam multi Autores, tam multa, tam ambigua & tam difficilia de ista materia & ista necessitate scripse∣runt,

[unspec A] si nihil aliud intelligere voluerunt, cùm in vno verbo breuissimo & leuissimo se pore∣rant expedisse, dicendo. quòd in omnibus talibus est necessitas consequentiae seu conditio∣nalis tantummodo? Ad cundem quoque intellectum de necessitate haberent concedere quòd Chimaera, & omnia non futura de necessitate euenient: nam ita necessaria est conse∣quentia & conditionalis praemissa de eis, sicut de alijs. Nam necessariò sequitur, Deus prae∣scit, vel si Deus praescit, quod Chimaera, & omnia non futura euenient, ergo illa euenient. Nec potest aliquis respondere, quòd in praeteritis & futuris ponitur antecedens inesse, in his autem non, & ideo non est similis necessitas hic & ibi, quia consequentia seu conditionalis ipsa per se in verè praescitis & futuris non ponit antecedens in esse, sicut nec in alia materia, seu alijs terminis quibuscunque, sed necessitatem consecutionis tantummodo, & sic facit alia consequentia seu conditionalis praemissa. Loquendo ergo praecisè de sola necessitate [unspec B] praedicta, ••milem oportet concedere de Chimaera, & omnibus non futuris nec praescitis, sicut de futuris & verè praescitis. Consequentia enim & conditionalis huiusmodi simili ne∣cessitate firmatur, sicut alia qualiscunque. Praeterea in ista consequentia, Deus praesci•• Chimaeram fore, ergo Chimaera necessariò erit, supponitur, & ponitur antecedens, si∣cut in ista, Deus praescit Antichristum fore, ergo Antichristus necessariò erit, & necessi∣tas consequentiae est aequalis, ergo simpliciter aequalis & similis est necessitas in amba∣bus. Nec sufficit dicere, quod antecedens in secunda est verum, & in prima falsum, & ideo non est necessitas similis hic & ibi. Falsitas enim antecedentis necessitatem consequentiae nullatenus minuit, nec veritas ipsam auget, sicut nullus Dialecticorum ignorat. Cùm ergo necessitas consequentiae nullo modo veritatem antecedentis includat respiciendo ad solam necessitatem consequentiae, similis est necessitas in ambabus: & hanc solam in ta∣libus [unspec C] ponit ista responsio; quare habet ponere consequenter, quòd sicut necesse est Anti∣christum fore, sic & Chimaeram. Textus quoque ac processus Autorum de ista necessi∣tate loquentium, istam glossam velut vipeream, peremtoriam scilicet sui textus, non expo∣sitoriam, redarguunt & conuincunt. Causa namque, quam assignat Boetius vbi prius, quare futura contingentia sunt necessaria respectu cognitionis seu voluntatis diuinae, & non respectu causarum inferiorum, est ista, quia apud cognitionem diuinam sunt prae∣sentia, & esse quod est, quando est, necesse est; sed apud causas inferiores non sunt prae∣sentia, sed futura, & ideo apud eas, antequam sint, possunt non esse. Dicit eoim Boetius 5. de consolatione Philosophiae, prosa vlt. Quoniam omne iudicium secundum sui natu∣ram quae sibi subiecta sunt comprehendit, est autem Deo semper aeternus ac praesenta∣rius status, scientia quoque eius omnem temporis supergressa morionem, in suae manet simplicitate praesentiae, infinitaque praeteriti ac futuri spacia complectens, omnia quasi [unspec D] iam ‖ 1.302 gerantur, in sua simplici cognitione considerat. Itaque si praesentiam pensare velis, qua cuncta dignoscit, non esse praescientiam quasi futuri, sed scientiam nunquam defici∣entis instantiae rectiùs aestimabis; vnde non praeuidentia, sed prouidentia potius dicitur. Et infra nulla necessitas cogit incedere voluntate gradientem, quamuis eum, cùm gradi∣tur, incedere necessarium sit. Eodem igitur modo, si quid prouidentia praesens vider, id esse necesse est, tametsi nullam naturae habeat necessitatem, atque Deus ea futura, quae ex arbitrij libertate proueniunt, praesentia contuetur. Haec ergo ad intuitum relata diui∣num necessaria fiunt per conditionem seu dispositionem diuinae ‖ 1.303 notionis. Et inferius cui∣dam obijcienti, & quaerenti ab eo, Quid igitur refert non esse necessaria, cùm propter diuinae scientiae conditionem modis omnibus necessitatis instar eueniant? Quasi diceret, si sit ita, inter esse non necessaria vel necessaria nihil refert. Boetius sic respondet; Hoc refert, quòd ea quae paulo ante proposui, Sol oriens, & gradiens homo, quae dum fiunt non fieri non possunt, eorum tamen vnum priusquam fieret, necesse erat existere, alte∣rum [unspec E] verò minimè: ita etiam quae presentia Deus habet, proculdubio existent, sed eo∣rum hoc quidem dererum necessitate descendit, illud verò de potestate facientium. Haud igitur iniuriâ diximus, haec si ad diuinam notitiam referantur, necessaria; si per se conside∣rentur, necessitatis esse nexibus absoluta. Quem in hac assignatione causae sequitur sanctus Thomas super 1. sentent. dist. 38. quaest. 5. Deus, inquiens,* 1.304 ab aeterno non solum vidit or∣dinem sui ad rem, ex cuius potestate res erat futura, sed ipsum esse rei intuebatur: quod qua∣liter sit, euidenter docet Boetius in libro de consolatione. Omnis enim cognitio est secundum modum cognoscentis; cùm igitur Deus sit ab aeterno, oportet quòd cognitio eius aeternitatis habeat modum, qui est totum esse simul sine succcssione: vnde sicut quamuis tempus sit suc∣cessiuum, tamen eternitas est praesens omnibus temporibus vna & eadem indiuisibilis, vt nunc stans: ita cognitio sua intuetur omnia temporalia, quamuis sint succedentia, vt praesentia sibi,

nec aliquid eorum est futurum respectu ipsius, sed vnum respectu alterius. Vnde secundum [unspec A] Boetium melius dicitur prouidentia, quàm praeuidentia, quia non quasi futurum, sed omnia quasi praesentia vno intuitu prouidet, quasi ab aeternitatis specula: sed tamen potest dici prae∣uidentia in quantum cognoscit id quod futurum est nobis, non sibi. Et infra, Actus diuinae cognitionis transit supra contingens, & si futurum sit nobis sicut visus noster supra ipsum dum est; & quia esse quod est, quando est, necesse est, quod tamen absolutè non est necessa∣rium, ideo dicitur quod in se consideratum est contingens, relatum ad Dei cognitionem est necessarium, quia ad ipsam refertur, secundum quod est in esse actuali, & ideo omnino simile est, si ego viderem Socratem currere praesentialiter, quod quidem in se est contingens, sed relatum ad visum meum est necessarium. Et infra, Scitum à Deo potest sumi secundum con∣ditionem qua subiacet diuinae scientiae, & hoc est, secundum quod habet esse terminatum, [unspec B] & sic ‖ 1.305 necessitatem habet: vel potest sumi sine illa conditione, vt scilicet est in causis suis, ante∣quam sit in actu, & sic non habet necessitatem. Venerabilis quoque Anselmus De concord. 3. & 4. similem causam similis dicti reddit. Dicit enim quod omnia futura sunt necessaria & immutabilia in aeternitate, non necessaria, sed mutabilia in tempore antequam fiant; quia in aeternitate, inquit, non est praeteritum vel futurum, sed tantùm praesens immutabile. Haec igitur est causa Autorum, quare omnia futura respectu causarum superiorum, scilicet cogni∣tionis & voluntatis diuinae, sunt necessaria, quia esse quod est, quando est, necesse est; & omnia futura sunt ibi in praesentia & in actu; & quare respectu inferiorum causarum non sunt necessaria, quia ibi non sunt actualiter praesentia, sed futura. Quomodo ergo loquun∣tur de necessitate, cùm dicunt, quia esse quod est, quando est, necesse est, vel de necessitate consequentiae siue dicti vel rei? vel an intelligunt totam propositionem in sensu ‖ 1.306 coniuncto, vel diuiso? Si secundo modo intelligant, ergo cùm ex illa causa interunt consequenter, quòd omnia futura respectu superiorum causarum de necessitate euenient, similem necessita∣tem [unspec C] intelligent; non ergo solam necessitatem consequentiae seu conditionis, vt responsio ista fingit. Si autem intelligant primo modo secundum eundem intellectum, haberent conce∣dere quod fore seu futurum esse quod erit, quando erit, necesse erit. Nam ita necessaria est ista consequentia, Si aliquid erit, ipsum erit; sicut ista, Si aliquid est, ipsum est; & ita neces∣saria est ista secundum eos de dicto, siue in sensu composito, sicut illa. Nam ita impossibile est quod aliquid simul sit futurum & non sit futurum, sicut quòd aliquid simul praesentialiter sit & non sit, quod tamen non concedunt, sed negant, doctrinam Philosophi 1. peri herme∣nias vlt. imitantes, dicendo, quòd ‖ 1.307 Esse quod est, quando est, necesse est; futura verò ante∣quam veniant, & hoc est, quando & dum sunt futura, non necessariò euentura, sed posse nul∣latenus euenire. Praeterea quando Boetius assignando differentiam inter necessarium & non necessarium in autoritate praemissa, dicit quòd Sol oriens, & gradiens homo dum fiunt, non fieri non possunt; eorum tamen vnum, scilicet primum, priusquam fieret, necesse erat exi∣stere, [unspec D] alterum verò minimè, id est, hominem fieri gradientem, innuendo quòd priusquam homo graderetur, possibile fuit ipsum non gradi, quomodo intelligit de necessario & possi∣bili, vel simpliciter omnino, scilicet respectu quarumcunque causarum superiorum, & infe∣riorum similiter, vel secundum quid, respectu scilicet inferiorum naturalium que causarum? Non intelligit primo modo, quia secundum suam sententiam ante & post illam differentiam positam, sicut vnum eorum priusquam fieret, erat necessarium respectu primae causae, sic re∣liquum; & quia Deus aequè liberè operatur ad extra quemcunque effectum, sicut 9. & 20. primi, 30. secundi, ac suppositio prima docent; Non est ergo magis necessarium respectu vo∣luntatis diuinae volentis & facientis haec ambo, quod Sol oriatur, quàm quod homo gradiatur, sicut & decimum primi probat; & quia dicit similiter, quod alterum illorum priusquam fie∣ret, minime necessarium erat existere, quod non potest intelligi respectu primae causae, scilicet prouidentiae & cognitionis diuinae, quia secundum suam sententiam superius recitatam, om∣nia [unspec E] sunt ibi praesentia: oportet ergo quod intelligat de necessitate & possibilitate istorum se∣cundo dictorum modorum, scilicet respectu naturalium & inferiorum causarum tantummo∣do respectu quarum solummodo talia dicuntur futura, quod & verba sua sequentia manife∣stant: nam immediatè subiungit, Illa etiam, quae praesentia Deus habet, proculdubio existent, sed eorum hoc quidem de rerum necessitate descendit. Quarum rerum, nisi naturalium & inferiorum? Etaddit, illud verò de potestate facientium, de potestate, scilicet opposita ne∣cessitati praemissae, id est libera à necessitate inferiorum causarum: differentiae namque op∣positorum oppositae debent esse. Haec igitur secundum eum est differentia inter necessaria, puta ortum Solis, & non necessaria sed libera, puta gressum hominis, quòd illa sunt necessa∣ria respectu inferiorum causarum, haec verò nequaquam, sed libera; ita quòd secundum eum

[unspec A] actus liberi arbitrij non dicuntur omnino & simpliciter liberi, quia non respectu quarumcun∣que causarum, quoniam respectu superiorum dicuntur necessarij, sed dicuntur liberi secun∣dum quid tantum, scilicet respectu inferiorum causarum, sicut quintum & nonum huius osten∣dunt. Quare & post verba sua praeposita statim subdit, haud igitur iniuria diximus, haec si ad diuinam notitiam referantur, necessaria; si per se considerentur, necessitatis esse nexibus abso∣luta. Intelligit ergo Boetius in autoritatibus allegatis, quod omnia futura euenient de necessi∣tate superiorum causarum, sicut capitulum proximum exponebat, non de necessitate conse∣quentiae seu conditionali tantummodo, sicut ista responsio somniauit: quod & adhuc aliud verbum eius ostendit. Hanc enim necessitatem secundum causas superiores concessurus, & a∣liam negaturus, praemisit, Fatebor, inquiens, rem solidissimae veritatis, sed cui vix aliquis nisi diuini ingenij speculator accesserit. Respondebo namque idem futurum, cum ad diuinam [unspec B] notionem refettur, necessarium; cum verò in sua natura perpenditur, liberum prorsus atque abiolutum videri. Si tamen de necessitate consequentiae seu conditionali tantummodo lo∣queretur, quis tamen asinini ingenij vt ad illam non facillime accesserit speculandam? Quis vnquam istam consequentiam seu conditionalem notis terminis non sciuit, Deus praescit hoc fore, vel si Deus praescit hoc fore, hoc erit? Et quis in literis Philosophicis, seu Theologicis ad limen saltem prouectus, aut etiam idiota omnipotentem Deum credens, istam consequen∣tiam ignorauit, Deus prouidet & vult hoc esse, ergo hoc erit? Vel quis saltem ad istam conse∣quentiam speculandam faciliter non accedat? Non ergo loquitur de necessitate consequent•• seu conditionali tantummodo, sed alio capitulo proximo declarata. Et si quis ad istius neces∣sitatis speculationem nequaquam accesserit, non imputet quaeso mihi, sed sui humani ingenii tarditati, togans humiliter & attente, quatenus diuini ingenij aliquod participium mereatur [unspec C] accipere, quo ipsam valeat speculati: necaestimet quispiam autoritatem Boetij contemnen∣dam, cum sanctus Augustinus, Anselmus, & Thomas, alijque quamplures Doctores Catho∣lici ipsum in ista materia imitentur. Erat namque magnus Philosophus & Doctor Catholi∣cus, sicut libri sui Philosophici & Theologici manifestant, tandemque faelici martyrio coro∣natus, ascriptusque Sanctorum catalogo sub nomine Seuerini: habebat namque multa nomina more nobilium Romanorum, quae vt communiter librorum suorum initijs praescribuntur. Se∣cundo ista responsio deficit vt incauta: non enim cauit necessitatem quam voluit & credidit praecauisse, nec tribuit nobis quam voluit & credidit liberam potestatem. Si enim ista conse∣quentia est necessaria, Deus praescit aut praeuult quodcunque ergo illud erit, & antecedens non est in potestate nostra, sicut decimum quintum primi & octauum huius ostendunt; ergo nec consequens est in potestate nostra simpliciter libera & exclusoria necessitatis cuiuslibet praecedentis. Tertiò deficit ista responsio, quia plutimum diminuta; quia licèt aliquibus [unspec D] paucis autoritatibus apparenter vtcunque respondeat, rationibus tamen factis & quampluri∣mis autoritatibus alijs non respondet nec poterit respondere. Quomodo namque poterit respondere rationibus ibi factis, & specialiter syllogisticae rationi? Quomodo etiam respon∣debit Ecclesiastico, Augustino, Sibyllae, Domino nostro Christo, Chrysostomo, Paulo, Iob, Gregorio, Tobiae, Esaiae, Ieremiae, & Glossae? Vel quomodo pot••it respondere ad necessi∣tatem fati diuini, & ad omnes autotitates ac Parisienses articulos illam probantes? Nullus e∣nim ponens necessitatem fatalem, ponit eam esse necessitatem consequentiae, sed conditiona∣lem tantummodo. Quoue colore poterit respondere ad autoritates Augustini 5. de ciuit. Dei, 9. & 10? Nunquam enim fuit aliquis Stoicorum tam stolidus, imo nec aliquis Laicorum tam Laicus, vt crederet omnem necessitatem consequentiae seu conditionalem libertati arbitrij repugnare. Quis enim tam rudis aut fatuus, qui ignoret necessitatem huius consequentiae & conditionalis, Si tu vis liberè, tu vis liberè, secum compati arbitrij libertatem? Cur ergo Augustinus redargueret Stoicos hanc ponentes, si ipsemet ibidem hanc eandem & a∣liam [unspec E] nullam ponat? Cur etiam frustra docet hanc necessitatem non adimere libertatem, cùm nullus vnquam hominum hoc nesciuit? Quare haud dubiè non istam necessitatem ibi volebat intelligi, sed aliam in capitulo proximo patefactam, quod & verba processus illius ostendunt. Loquens enim ibi de necessitate fati diuini, scilicet à fando dicti, exponit illud Psalmi, Semel loquutus est Deus, id est, immobiliter, hoc est, incommutabiliter loquutus est, sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, & quae facturus est. Deinde reprae∣hendit Stoicos, quia voluntates nostras necessitati huiusmodi subdere noluerunt, ne liberae tunc non essent; & distinguendo de necessitate, tollit eorum motiu••m, ostendens quòd vna necessitas, scilicet inuita, quae contingit nobis nolentibus, puta necessitas moriendi, repug∣nat arbitrij libertati; & quod alia definitur necessitas, secundum quam dicimus necesse est vt ita sit aliquid, vel ita fiat, quae libertati arbitrij non repugnat. Ecce quam patenter istam

necessitatem exprimit, & definit per respectum ad causam actiuam, sicut capitulum prox∣imum [unspec A] exponebat: & haec est duplex, conseruatiua scilicet & factiua, sicut in secundo pri∣mi docetur. Pro conseruatiua dicit, necessitas, secundum quam dicimus, necesse est vt ita sit aliquid; & pro factiua subiungit, vel ita fiat, de necessitate verò consequentiae seu conditio∣nali nullam penitus faciens mentionem. Quare non videtur quod de necessitate consequentiae seu conditionali tantummodo velit loqui. quod & ratio exemplaris, per quam ostendit suum propositum, clare docet. Ostendit enim necessitatem praedictam, secundum quam scilicet di∣cimus, necesse est vt ita sit aliquid vel ita fiat, non esse timendam ne nobis libertatem auferat voluntatis, quia nec vitam & praescientiam Dei ponimus sub necessitate, scilicet primo modo, quae aufert vel minuit libertatem, si dicamus necesse esse Deum semper viuere, & cuncta prae∣scire, sicut nec potestas eius minuitur, cum dicitur mori fallique non posse. In hac autem rati∣one nihil penitus loquitur nec intelligit de necessitate consequentiae, seu conditionali quacun∣que. Quomodo etiam per hanc necessitatem possunt exponi aliae autoritates ipsius de correp∣tione [unspec B] & gratia capitulo proximo memoratae? Illa quoque eius autoritas, De fide ad Petrum quomodo per istam glossam subtilem & logicam, & non nisi talibus agnitam exponetur? imo potius peruertetur, maxime cum ipse velit omnia dicta sua in illo libello intelligi ad vulgarem & vsitatum modum loquendi simplicium fidelium vel infidelium, rudium, indoctorum, vt nullus sensus posset eis surrepere haereticae falsitatis: vnde & in capite libri ait, Epistolam fili Petre tuae charitatis accepi, in qua significasti velle te Hierosolymam pergere, & poposcisti te literis nostris instrui, quam debeas in illis partibus verae; fidei regulam tenere, vt nullus tibi pos∣set sensus hereticae subrepere falsitatis. Qui & in calcaneo libri dicit, Haec ‖ 1.308 interim 40. capi∣tula ad regulam verae fidei firmissimè pertinentia fideliter crede, fortiter tene, veraciter pati∣enterque defende; & si quem contraria his dogmatizare cognoueris, tanquam pestem fuge, & tanquam haereticum abijce. Ita enim ista, quae posuimus, fidei catholicae congruunt, vt si quis non solùm omnibus, sed etiam singulis voluerit contraire, in eo quod singulis horum [unspec C] contumaciter repugnat, & his * 1.309 qui contraria docere non dubitat, haereticus & fidei Christi∣anae inimicus, atque ex hoc omnibus catholicis anathematizandus appareat. Quare & pla∣nissimè affirmando & certissimè asserendo, firmissimè, inquit, tene, & nullatenus dubites ita esse. Item quomodo per hanc responsionem exponetur Anselmus, & specialiter de concor. 3. vbi dicit, Quae tempore praeterita sunt, ad similitudinem aeterni praesentis omnino immuta∣bilia sunt? Hoc enim non potest exponi de immutabilitate consequentiae, conditionalis, seu dicti, sed rei, cùm sit categorica vna pura. Cùm etiam statim post dicit, quòd quae sunt prae∣sentia in aeternitate nunquam possunt non esse ibi praesentia, sed praesentia in tempore possunt non esse ibi praesentia, vel intelligit in sensu compositionis & de dicto, vel in sensu diuisionis & de re. Non primo modo, quia sic secunda pars est falsa; quoniam sicut ista non est possibi∣lis, praesentia in aeternitate non sunt praesentia in aeternitate, sic nec ista, praesentia in tempore [unspec D] non sunt praesentia in tempore: intelligit ergo secundo modo, sicut capitulum proximum, quod tam verba eius quàm processus indicant euidenter. Pro motiuis autem huius responsi∣onis sciendum, quòd illa distinctio de necessitate consequentiae seu consequentis, conditio∣nali vel absoluta, de dicto vel de re, est in casibus suis bona, sicut in ista & suis similibus, Si sim cras lecturus, necesse est cras me legere: Veruntamen rationes & autoritates praemissae capitulo proximo non possunt exponi rationabiliter, nec ad intellectum tantùm per ipsam, sicut superius est ostensum. Primò autem pro dicto Boetij aduertendum quod multum con∣gruè potuit exemplariter hoc dixisse. Videns enim quòd esset multum difficile intellectu, quomodo aliquid esset necessarium respectu voluntatis & cognitionis diuinae, & liberum in sua natura, voluit hoc vtcunque ostendere per manifestum exemplum, vt sic per faciliora & notiora, ad difficiliora & ignotiora deduceret tardiores, sicut in omni disciplina Philoso∣phica & Theologica est creber modus docendi, & vtilis per exempla; quare non immeritò exemplum inter species argumenti à Logicis computatur. Volens igitur Boetius ostendere, [unspec E] quòd aliqua futura essent necessaria respectu primae causae, & libera in sua natura, consultè dicebat; Duae sunt necessitates, simplex vna, veluti quòd necesse est omnes homines esse mortales; altera conditionalis, vt si aliquem ambulare scias, eum ambulare necesse est, vt sic puram necessitatem à futuris contingentibus deneger, & per secundam, in qua consequens est necessarium respectu antecedentis, & liberum in sua natura, ostendat vtcunque licèt multum dispariter & remotè, quòd ita potest esse de liberè futuris respectu primae causae. Ipsa enim est causa naturaliter antecedens, ex qua cuncta libera necessariò consequuntur: necessariò in∣quam respectu illius, non in sua natura, sicut capitulum proximum exponebat: quare & in toto processu sequente negat semper necessitatem naturae, & coactionis ab actibus liberis,

[unspec A] aliam vero, scil. secundum causas superiores nunquam: qd. tamen, vt videtur, aliquando fecis∣set, si eam nullaten{us} posuisset, Imo & hic & 4. prosa. 6. semper ipsam probat, expresse sustinet▪ & defendit, sicut testatur totus eius processus, & specialiter autoritates cap. proximo recitatae. Secundò dico pro intellectu Boetij & omnium aliorum, qui dicunt expresse qd. in talibus est necessitas conditionalis, consequentiae, dicti, siue coniunctim, non autem consequentis, rei, siue diuisim; quod hoc est verum ad duplicem intellectum. Primò, quia secundum ipsos in omni tali conditionali, consequentia, dicto, & enuntiatione composita est necessitas absoluta; in consequente vero, vel re, siue enuntiatione diuisa nequaquam. Secundò, ad com∣munem & vsitatum modum loquendi: sic enim consequentia est necessaria apud omnes, sed consequens non est ita. Necessitas nam{que} & libertas consequentiū talium secundū cōmunio∣rem & vsitatiorem modsi loquendi, tantum secundum causas inferiores attenditur, de quibus [unspec B] tam vulgates quam scientiarum ferme omnium professores considerant plurimum & loquun∣tur, sicut 5. & proximum huius docent. Tertiò, pro intellectu Boetij, quia solent Philosophi pauca verba multis sententijs onetare, dicente Ouid. 3. de vetula, pauca loquuti, Multa subesse suis voluerunt pondera verbis, credo quod per necessitatem conditionis, praeter necessitatē conditionalem praedictam, voluit intelligere cum Anselmo necessitatem concomitantē siue sequentem, quae consurgit quodammodo ex positione rei praesentis in esse, & ipsam necessario comitatur, & sequitur dum est praesens; qua secundum Philosophos, & Theologos, & secun∣dum omnes communiter dicitur, quod Omne qd. est, quando est, necesse est esse, sicut 2. huius plenius docebatur; qui ideo sic rationabiliter intelligete potuit, quoniam sicut in conditionali ex antecedenti necessario sequitur consequens, sic & in rebus ex quacun{que} re posita praesentia∣liter iam in esse, velut ex causa antecedēte secundū naturā, vel saltē includente causā anteced. secundum naturam, necessario realiter sequitur velut inseperabile, consequens secundū natu∣ram, quia posterior naturaliter necesitas quaedam talis. De hoc tamen sicut de alijs omnibus [unspec C] possunt Sophistae sophisticè altercari, quaerendo quae sit illa sequens necessitas quae omnē rem necessario sequitur, & quod magis videtur mirabile, omnem non rem. Sicut enim esse qd. est, quando est, necesse est; sic & non esse, qd. non est, quando non est* 1.310. Haec autē necessitas non potest causari nec descēdere à non ente. Ad haec autē & his similia respōdebūt 13. & 14. 1. lib. Si autem 1. necessitatē, scil. conditionalē, intelligere voluit, ‖ 1.311 bene quidem: 2. autē, scil. necessita∣tē consequētē siue sequentē, credo firmiter ipsu intelligere voluisse, qd. tam sententia eius, quā verba indicant euidenter. Causa nam{que} hui{us} necessitatis secundum ipsum est ista, quia res futu∣rae apud diuinam notitiam seu prouidentiam sunt praesentes; & omne qd. praesentialiter est, dum praesentialiter est, necesse est esse, sicut superius est ostensum. Quare & euidenter osten∣dens qd. per conditionē nequaquā conditionalē intelligit, sed dispositionē, seu statū vel modū praesentialem siue praesentaneum diuinae notitiae, ita dicit; Nulla necessitas cogit incedere vo∣luntate gradientem, quamuis cum, cum graditur, incedere necessarium sit. Eodem igitur modo [unspec D] si quid prouidentia praesens videt, id esse necesse est, tamet si nullam naturae habeat necessitatē: ‖ 1.312atqui Deus ea futura, quae ex arbitrij libertate proueniūt, praesentia contuetur; haec igitur ad in∣tuitum relata diuinum, necessaria fiunt per conditionē diuinae notionis. Vnde Rob. Lincoln. de lib. arbit. 3. super senes intelligens, & materiam ••stam profundissime inuestigans etiam vs{que} ad fundamentum in ea, Duplex, inquit, est necessitas, sicut distinguit Anselm. in lib. 2. Cur D••{us} homo cap. 17. vna, quam vocat necessitatem praeced, quae est causa vt sit res, & cogit rem esse: Alia, quam vocat necessitatem sequentem, quae non est causa rei, nec cogit rem esse: & haec, vt ipse dicit, est illa necessitas vbi tractat Aristot. de proposition. singular. & futur. Videtur vtrū∣libet destruere, & omnia esse ex necessitate astruere, & hac sequēti & nihil efficiēti necessitate, necessarium est Deum scire meam sessionem cras futuram, & similia. Ex necessari••s hac se∣quente necessitate nullum inconueniens, imò magis necessarium videtur sequi contingens: dū [unspec E] enim sedeo, necesse est me sedere, & postquam sedi, necesse est me sedisse. Sed quam compara∣tionem habent haec dicta, me sedere, & me sedisse ad meā sesionē dū sedeo, & postquam sed••; eandem comparationē habet scientia Dei ad meā sesionē futurā antequā sedeā; ipse enim scit futura tanquā praesentia. Etinfra has duas necessitates, ex quarū altera non sequitur nisi ne∣cessariū, ex reliqua vero, vt dictum est, videtur sequi contingens. Puto Boetiū vocasse necessi∣tatem simplicē & necessitatē conditionis, licet aliqui necessitatē cōditionis intelligāt nō illam, quae supra dicta est necessitas sequens, sed necessitatē cōsequutionis cōsequētis ad anteced. vt puta cū dicitur, Si homo currit, mouet pedes; hic est necessitas cōsecutionis cōseq. ad anteced. licet vtrū{que} scil. tam cōsequens quā antecedens sit contingens & addit, Ex verbis autē ipsi{us} Bo∣etii interi{us} cōsideratis meli{us} perpendi potest ipsū vocasse necessitatem cōditionis quā supra ne∣cessitatē sequentē dicebam{us}. Ait nam{que} idē futurū cū ad diuinā notionē refertur, necessariū; cū vero in sui natura perpēditur, liberū prorsus at{que} absolutū videri, & post pauca: atqui De{us} ea fu∣tura,

quae ex arbitrij libertate proueniunt, praesentia contuetur; haec igitur ad intuitum relata [unspec A] diuinum necessaria fiunt per conditionem diuinae notionis, per se autem considerata absoluta naturae suae libertatem non deserunt. Et iterum, haec si ad diuinam notitiam referantur, neces∣saria; si per se considerentur, necessitatis esse nexibus absoluta. Quid autem aliud sapiunt haec verba, nisi, ea quae in sui natura sunt ad vtrumlibet contingentia flexibilia & mutabilia in Dei notitia esse inuatiabilia,* 1.313 non propter rerum inua••iabilitatem, sed propter scientiae Dei immu∣tabilitatem? Adhuc autem pro intellectu Boetij est sciendum, quod per necessitatem conditio∣nis seu conditionalem potuit rationabiliter intelligere necessitatem consecutiuā inter causam non impedibilem & suum causatum, quia sicut in conditionali verbali ex antecedenti verbali necessario verbaliter sequitur consequens suum verbale; sic & in conditione seu colligatione reali causae non impedibilis & causati, ex causa, quae naturaliter antecedit, velut ex anteceden∣ti reali, necessario realiter sequitur, quia posterius naturaliter suū causatum, qd. est consequens suum reale, & haec est necessitas respectiua, respectu scil. superiorum & inferiorum causarum, [unspec B] quarum 1. concedit in actibus liberis, 2. verò negat, sicut superius est ostensum. Hunc autem ideo verisimiliter arbitror esse intellectum Autorum, qui dicunt qd. quicquid, vel si quid Deus vult, praescit, aut prouidet, de necessitate eueniet, quia secundum eos Dei voluntas, praescien∣tia, siue scientia & prouidentia sunt causae rerum, & causae non impedibiles, sed efficaces om∣nino & necessariae in causando, sicut 9. & 15.27. & sequentia cum 10.1. docent. Glossa vetò Decre••i potuit intelligi iuxta secundum intellectum Boetij supradictum; potuit tamen glossa exposuisse propinquius textum suum per necessitatem sequentem, siue per necessitatem conse∣cutiuam causarum superiorum, sicut praerert superficies literae, sicut & praemissa exponunt. Sed fortassis quia illa expositio fuisset difficilior nimiū & multū diffusior, ipsam sub silentio transi∣ens, faciliorē & breuiorē elegit, non praeiudicans meliori. Veruntamen si quis huic glossae per∣tinaciter innitatur, caueat sibi, quaeso, ne forte innitatur baculo arundineo, qui intret & perfo∣ret [unspec C] manum eius. Ecce nam{que} quid dicit in fine; Haec, inquit, est duplex. Necessarium est hoc [unspec C] euenire qd. Deus praeuidit: de dicto est vera, de re est falsa. Istud enim, qd. Deus praeuidit, non est necesse euenire. Et nota, qd. haec argumentatio non valet, Si Deus praeuidit aliquid, neces∣sario illud eueniet; ergo si Deus praeuidit aliquid, necessarium est illud euenire, quia modo haec dictio, necessarium, non potest determinare illam consequentiam, sed tantū consequens. Vult igitur ista glossa negare omnia talia, illud qd. Deus praescit aut praesciuit, prouidet aut prouidit, vult aut voluit aliquid necesse seu necessarium est illud euenire, quia necessitas secundū ipsam in omnibus talibus refertur non ad consequentiam, sed ad consequēns, non ad dictū, sed ad rē tantū. Sed ecce quam diligenter respexit textū Boetij & Decreti, quē glossando exponit, Si quid, inquit textus amborū, prouidentia praesens videt, id necesse est esse, siue id esse necesse est. Ecce similiter quam diligenter respexit verba Scripturae canonicae & Doctorū. Nam Luc. vlt. veritas ipsa dicit,* 1.314 Necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Mosis & Propheus, & Psal∣mis [unspec D] de me: & Mat. 18. Necesse est vt veniant scandala; qd. & Luc. 17. aequipollenter expo∣nens, Impossibile est, inquit, vt non veniant scandala. Aug. etiam 3. de libero arbitrio 11. Tan∣tum, inquit, abest à vero, quod Creatori deputanda existimantur peccata creaturae, quāuis ne∣cesse fiant, quae ipse futura praesciuit, vt cum dixeris non te inuenire, quomodo non ei depute∣tur quicquid in eius creatura fieri necesse est; ego contra non inueniā modū, nec inueniri posse, atque omnino nō esse confirmē, quo ei deputetur quicquid in eius creatura ita fieri necesse est, vt voluntate peccantiū fiat. Similè quo{que} sentētiā cum simili modo loquendi proferunt auto∣ritates eius quamplurimae cap. proximo allegatae; Dicit{que} Anselm. de concord. 2. Quod Deus praescit futurū, necesse est esse futurū; & infra; Si praescit Deus aliquid, necesse est illud esse fu∣turū: qui & 2. cur Deus homo. 17. Nihil, inquit, est necessariū aut impossibile, nisi quia ipsa vult: In Meditatione quo{que} sua de redemtione humana sic ait, Anima Christiana, anima de graui morte resuscitata; omnis necessitas & impossibilitas eius subiacet voluntati, quippe qd. vult, necesse est esse, & qd. non vult, impossibile est esse. Similē quo{que} sententiā similiter proferunt [unspec E] multi ‖ 1.315 docti. Pro intellectu verò Anselmi sciendū, qd. secundū suā sententiā duplex est neces∣sitas, scil. praecedens & sequens, & vtra{que} istarū triplex. Praecedens autē necessitas secūdū eum est causa actiua indefectibilis in agēdo, quā scil. positā necessariò sequitur suus effectus: & haec duplex, quia quaedā cōpatiens libertatē, quaedā verò perimens libertatē: & haec duplex: quaedā enim est talis necessitas naturalis, quaedam verò est talis necessitas violenta. Hi autem tres modi ex secundo huius & decimo sunt satis noti; qui & 2. de concord. possunt elici manifestè, vbi & in rebus liberi arbitrij primum istorum concedit, sicut cap. proximum recitauit, & alios duos negat. Necessitas quo{que} sequēs est duplex; vna dictionalis, siue cōsequētialis & cōplexa; altera verò realis & incomplexa. Necessitas autem sequens dictionalis seu consequentialis & complex a est necessitas alicuius dicti & enuntiationis compositae, seu coniunctum scil. in sensu

[unspec A] compositionis, vel necessitas conditionalis aut consequentiae: & haec secundum Logicam Anselmi De concord. 2. est tanta necessitas, quòd eius oppositum contradictionem formali∣ter implicat & inuoluit, sicut eius autoritas allegata indicat euidenter: Quare & habet con∣sequenter concedere, quòd talis est necessitas penitus absoluta; in re verò & in consequente non est necessitas absoluta, sicut in secunda expositione Boetij fuit dictum. Veruntamen se∣cundum probabilem Logicam Modernotum Oxoniae, non omnes illae propositiones neces∣sariae reputantur, in quibus idem dicitur de eodem, sicut supponit Anselmus, & antiquiores Doctores. Haec enim non esset necessaria, nec vera, sed falsa, nullo homine existente, Ho∣mo est homo; sequitur enim, homo est homo, ergo homo est animal rationale; hoc enim est de per se intellectu illius; ergo homo est animal; ergo animal est homo; cùm tamen nullo homine existente, sed animalibus alijs, sicut ante creationem Adae fuit, omne animal es∣set [unspec B] irrationale & non homo; & nullum animal esset rationale nec homo. Ad hoc autem quod solent obijcere, ergo quidem homo non est homo, dupliciter respondetur. Quidam enim simpliciter hanc concedunt, & si arguatur vlterius, ergo ‖ 1.316 aliquid est homo, & illud non est homo, consequentiam illam negant, quia antecedens est simpliciter negatiuum, nec quicquam ponit vel implicat, sicut dicunt, sicut nec ista, Chymaera non est animal, vel non est homo. Alij verò negantes hanc, Homo est homo, concedunt contradictoriam eius talem; Non ho∣mo, vel nullus homo est homo, & ita semper praeponendo negationem, contradictoriam di∣cunt dandam; aequipollentias verò Philosophi dicunt semper tenere, nisi aliquid speciale im∣pediat & repugnet. Sed quia ista magis ad Logicos, quàm ad Theologicos pertinent, suffi∣ciat isto loco haec breuiter tetigisse. Necessitas verò sequens realis & incomplexa est duplex: quaedam est enim praesentialis, quaedam autem causalis seu effectualis, vt quàm propinquius potero, licèt aliquantulum transumtiuè, nomina eis imponam: Sequens autem neces∣sitas [unspec C] realis & praesentialis à re praesente siue à praesentia dici potest. Haec enim omnem rem praesentem necessario sequitur isto modo, quòd omne quod est, quando est, hac ne∣cessitate necesse est esse, sicut in tertia expositione Boetij dicebatur. Pro hac autem sen∣tentia dicit Anselmus 2. de concord. isto modo, quia ponitur res esse, dicitur ex necessitate esse; aut quia ponitur non esse, affirmatur non esse ex necessitate: Et infra, Quod vult libera voluntas, & potest, & non potest non velle, & necesse est eam velle. Potest namque non velle antequam velit, quia libera est; & cùm iam vult, non potest non velle, sed cam velle necesse est, quoniam impossibile est illi idipsum simul & velle & non velle. Et sequitur, Opus verò voluntatis cui datum est, vt quod vult, sit, bifariàm est necessa∣rium; quia voluntate cogitur fieri, & quod sit non potest simul non fieri. Qui & infra 3. dicit futura esse necessaria in aeternitate & apud Deum, cuius causam assignat, quia ibi [unspec D] sunt praesentia non futura, sicut superius est ostensum. Idemque 2. Cur Deus homo 17. Esse, inquit, rei facit necessitatem esse. Est namque necessitas praecedens, quae causa est vt sit res, & est necessitas sequens quam res facit. Praecedens & efficiens necessitas est, cùm dicitur Coelum volui, quia necesse est vt voluatur; sequens verò & quae nihil effi∣cit, sed sit, est cùm dico te ex necessitate loqui, quia loqueris. Haec autem sequens necessitas non potest tantùm exponi per necessitatem dictionalem seu consequentialem, quoniam siue res sit, siue non sit, siue loquaris, siue non loquaris, secundum eius sen∣tentiam 2. de concordant. superius recitatam, hoc dictum semper est necessarium de re quacunque; talis res est talis res, & tu loquens loqueris; & consequentia ista simili∣ter, Si talis res est, talis res est; & si tu loqueris, tu loqueris. Haec ergo non est illa se∣quens necessitas, quam dicit factam à rebus, sed illa realis necessitas supradicta, quae ne∣cessariò sequitur ex re omni. Hoc etiam verba sua sequentia contestari videntur, Haec est, inquit, illa necessitas, quae, vbi tractat Aristoteles de propositionibus singularibus & futuris, [unspec E] videtur vtrumlibet destruere, & omnia esse ex necessitate astruere. Sed 1. peri hermenias vlt. vbi Aristot. ista tractat, non apparet poni aliqua talis necessitas quae possit videri vtrum∣libet destruere, & omnia esse ex necessitate astruere, nisi necessitas realis & praesentialis prae∣dicta, quae affirmat, quòd omne quod est, quando est, necesse est esse; & similiter de eo quod non est: vnde sic ait, Esse quod est, quando est, & non esse quod non est, quando non est, ne∣cesse est. Hunc quo{que} intellectum Anselmi de necessitate sequente testatur autoritas Roberti Lincoln superius recitata, in qua primò allegat duplicem necessitatem ab eo; praecedentem scil. & sequentem: & infra ostendit, quòd necessitas conditionis, quam Boetius asserit, non est necessitas consecutionis, sed necessitas sequens quam praedixit, necessitas scil. praesentialis, si∣cut in 3. expos. Boetij est ostensum: necessitas verò sequens, causalis, seu effectualis, potest dici à causa vel ab effectu; & videtur esse illa necessitas consecutiua inter causam non impedibilem

& suum effectum, in 4. expositione Boetij supradicta, propter rationem & causam ibi simili∣ter [unspec A] assignatam; & hunc intellectum satis attestari videntur Autoritates Anselmi cap. proximo allegatae. Et si quis obijciat, quòd tunc eadem esset necessitas antecedens & consequens; di∣cendum, hoc esse satis possibile, imò & necessarium diuersis respectibus rationibusque diuer∣sis. Necessitas tamen praecedens propriè & strictè accepta tantùm est causa siue in causa in∣defectibili in causando, de qua secundo huius est dictum, & haec correspondet antecedenti lo∣gicali in consequentia logicali: necessitas verò sequens, realis, causalis, seu effectualis dupli∣citer potest sumi; vno modo, vt sit tantum effectus, seu in effectu huiusmodi causae non impe∣dibilis in causando, & correspondet necessitati praecedenti praedictae, sicut effectus efficienti, & passum agenti; & haec assimilatur consequenti logicali in consequentia logicali: alto mo∣do, vt quodammodo complectatur vtramque, vt videlicet sit necessitas consecutiua, siue [unspec B] consecutio, seu consequentia ipsa realis inter causam huiusmodi & suum causatum, sicut con∣secutio, seu consequentia logicalis non est in solo antecedente vel consequente, sed vtrumli∣bet complectitur, & est quaedam habitudo media inter illa; & haec necessitas sequens realis correspondet toti consequentiae necessariae logicali. Veruntamen est sciendum, quod neces∣sitas antecedens siue praecedens habet duplicem intellectum. Nam vno modo accipitur, sicut hic est dictum, & sicut secundum huius eam definit, alio modo pro necessitate simpliciter & penitus absoluta; haec enim omnem aliam necessitatem naturaliter antecedit; vel pro necessi∣tate naturali effectus naturaliter necessarios praecedente; quod & videtur innuere Robertus Lincolniensis de libero arbitrio 3. vbi ait, Ex necessario secundum Boetij sententiam sequi videtur contingens, non tamen ex necessario absoluto siue antecedente, quod cogit rem esse, sed ex necessario conditionis & sequente, quod permittit rei liberum esse. Qui & infra 10. ne∣cessitatem antecedentem & simplicem reputat pro eadem; Qui etiam in quadam quaestionum [unspec C] suarum de scientia Dei quaerente, Qualiter Deus scit ea quae contingunt à casu, vel ex libera voluntate, distincta duplici causa, scilicet antecedente & coniuncta, definiendo causam ante∣cedentem; Est, inquit, causa antecedens, scilicet praeordinans, vt secundum cursum naturae e∣ueniat aliqua res de necessitate, vt eclipsis Solis & Lunae; & infra, responso, quod Deus non est causa antecedens huiusmodi effectuum, sed coniuncta, vnam obiectionem possibilem fie∣ri remouendo, subiungit; Facere Dei & eius scire idem est; & non sequitur, Scientia Dei, quae est causa rei, est aeterna, ergo est antecedens; antecedentia enim, de qua fit hic sermo, est e∣uentus futuri secundum cursum naturae necessaria praeordinatio. Hoc etiam videtur consona∣re verbis & menti Anselmi de concor. & 2. Cur Deus homo. vbi fuerat allegatus. De con∣cordia namque 2. negans necessitatem antecedentem in actibus liberis, in ortu Solis eam con∣cedit. Et 2. Cur Deus homo. 17. negans similiter necessitatem antecedentem à rebus liberi arbitrij, concedit eam in volubili motu Coeli. Nam violentia, sicut dicit, naturalis conditio∣nis cogit coelum ‖ 1.317 volui. Intellectus etiam sancti Thomae ex praemissis potest elici manifeste: [unspec D] concedit enim necessitatem dicti, non rei, necessitatem consequentiae, conditionis, & ex sup∣positione aliam vero negat. Necessitas namque conditionis, & ex suppositione ad modum suum loquendi, & ad communem modum loquendi Doctorum Parisiensium dupliciter po∣test exponi. Quaedam namque est dictionalis & complexa; quaedam vero realis & incom∣plexa: & haec duplex, quaedam praesentialis, quaedam autem consecutiua, causalis, seu effe∣ctualis, sicut de necessitate sequente Anselmi superius est distinctum. Consequentia nam{que} atque consecutio est duplex, dictionalis seu logicalis, & realis: & haec duplex, praesentialis & causalis seu effectualis, propter rationem & causam in expositione Boetij & Anselmi superius assignatam. Concedit igitur S. Tho. necessitatem dicti & consequentiae pro necessitate sim∣pliciter absoluta, secundum logicam Anselmi & antiquorum Doctorū superius recitatam. Ne∣cessitatem vero rei & consequentis negat ad similem intellectum; quod & verba sua indicant manifestè; Bona, inquit, est distinctio, quod est necessarium necessitate consequentiae & non [unspec E] necessitate consequentis; vel necessitate conditionata non absoluta, sicut erat superius alle∣gatum. Qui & 1. contra Gentiles 67. loquens de huiusmodi necessario, Hoc, inquit, non est necessarium absolutè, sed sub conditione, & necessitate consequentiae. Et infra 83. Licet Deus circa causata nihil necessario velit absolute, vult tamen aliquid necessario ex conditione, vel ex suppositione. Et infra 85. Necessitas ex suppositione in causa non potest concludere necessi∣tatem absolutam in effectu; Deus autem vult aliquid in creatura non necessitate absoluta, sed solum necessitate, quae est ex suppositione: ex voluntate igitur diuina non potest concludi in rebus creatis necessitas absoluta; haec autem sola excludit contingentiā. Vult ergo S. Tho. tan∣tū negare necessitatē absolutā cōtingētiā excludētē. Necessitatē antē cōsequētiae, conditionis, & suppositionis realē, praesentialē concedit, sicut in assignatione causae necessitatis, quā ponit,

[unspec A] reci••ata superiùs clarè patet. Necessitatem quo{que} consequentiae, conditionis, & suppositionis realem, causalem, seu effectualem innuit & affirmat, si sententia eius & verba intimè perseru∣tentur, quod & euidenter ostendit causa in 4^a. expositione Boetij superiùs assignata. Aliter au∣tem & breuiùs potest dici, quod necessitas secundum eum don dicitur secundum causas supe∣riores, sed inferiores tantummodo, sicut cap. proximum recitauit. Quando ergo negat ne∣cessitatem abactibus liberis, intelligit de necessitate respectu inferiorū causarum, sicut & cap. proximum allegauit. Secundum has quoque expositiones praemissas, aliquamuè illarum in∣telligi potest Lumbardus caeteri{que} Doctores distinctiones huiusmodi facientes.

CAP. XXIX. [unspec B] Obijcit & respondet.

EXclusa igitur responsione fallaci, quae munitiones necessitatis secun∣dum causas superiores praemissae moliebatur suffodere, Iam Pelagia∣norum clamosus insultus ingruit quaquauersum: quorum primum & acutissimum tesum est istud;* 1.318 Si homo necessitetur ad quodlibet fa∣ciendum, non peccat. Nam secundum Augustinum 3. delibeto ar∣bitrio 28. Nullus peccat in eo quod nullo modo caueri potest: Qui & de duabus Animabus 18. Peccati, inquit, reum tenere quenquam, quia non fecit quod facere non potuit, summae iniquitatis & infamiae est. Quare & Hieronymus in explanatione fidei ad Damasum Papam ep. 32. Execramur,* 1.319 [unspec C] inquit, eorum blasphemiam, qui dicunt impossibile aliquid homini esse praeceptum à Deo, & mandata Dei non à singulis, sed ab omnibus in communi posse seruari: & sequitur, Libe∣rum arbitrium sic confitemur, vt dicamus nos semper indigere auxilio Dei; & tam illos er∣rare qui cum manichaeo dicunt hominem peccatum vitare non posse, quàm illos, qui cum louiano asserunt, hominem non posse peccare. Vnde & Apostolus 1. ad Cor. 10. Fidelis Deus qui non patietur vos tentari super id quod potestis, sed faciet cum tentatione prouen∣tum, vt possitis sustinere. Quibus & concordanter Philosophus 3. Ethic. 12.* 1.320 Omnes & solas malitias increpatas dicit esse in nobis; in nostra scilicet potestate: & 5. Metaphys. 6. Videtur, inquit, necessitas non increpabile aliquid esse rectè. Item praecepta rationabiliter dantur hominibus; ergo sunt simpliciter in hominum potestate, sicut testatur autoritas Hieronymi superius allegata. Vnde & Deuter. 30. Mandatum hoc,* 1.321 quod ego praecipio tibi hodie, inquit Moses, non supra te est, nec procul positum, nec in coelo situm, vt pos∣sis [unspec D] dicere, quis nostrum valet ad coelum conscendere, vt deferat illud ad nos, & audiamus at∣que opere compleamus? Ne{que} trans mare positum, vt causeris & dicas, quis è nobis valet trans∣sretare mare, & illud ad nos vsque deferre, vt possumus audire & facere quod praeceptum est? sed iuxta te est sermo valde in ore tuo & in corde tuo vt facias illum.* 1.322 Vnde & Philoso∣phus 3. Ethic. 11. Quaecunque neque in nobis sunt, nec voluntaria nullus prouocat ope∣rari, vt nihil autem opus existente suadere, puta non calefieri, vel dolere vel esurire: Ni∣hil enim minus patiemur haec. Item tunc periret omne meritum bonum, & malum, omnis∣que libertas arbitrij, cùm nihil sit liberè in hominis potestate. Item tunc omnes increpatio∣nes vel laudationes, exhortationes vel dehortationes, orationes, & vniuersaliter omnes ope∣rationes bonae & malae ‖ 1.323 superfluae viderentur; & etiam haec in parte est ratio Augustini 3. deli∣bero arbitrio 1. & Philosophi 3. Eth. 11. Quare & idem Philosophus 1. peri hermenias vlt. probat non omnia esse aut fieri ex necessitate, quia tunc non oporteret nec consiliari, ne{que} ne∣gotiari; [unspec E] Quoniam, inquit, si hoc facimus, erit hoc, si vero hoc non, erit: haec ergo sententia om∣nem politiam subuertit, omnes mores corrumpit, & omnem subruit honestatem. Item ista sen∣tentia reddit homines negligentes ad bonum, procliues ad malum, imò & praesumptuosos fi∣naliter, aut finaliter desperatos, quare & aeternaliter perituros; quoniam secundum ipsam quic∣quid fecerint homines, vel non fecerint, non minùs nec magis euenient, vel non euenient vni∣uersa. Praeter has autem aliae quamplures argutiae abalijs opponuntur. Multa, inquiunt quidam, fiunt quae liberè possumus impedire: Nam sicut exemplariter arguunt, Iste paruulus baptizatus finaliterque damnandus propter peccatum futurum, quod committer adultus po∣test statim occidi in gratia & saluari. Item omnes, inquiunt, experimur in nobis omnimodam libertatem; ergo omnes habemus in nobis omnimodam libertatem. Vnde Aug. 3. de lib. arb. 1.* 1.324

Video, inquit, & quodammodo tango & teneo vera esse quae dicis, de animi scilicet libertate. [unspec A] Non enim quicquam tam firmè atque tam intimè sentio quàm me habere voluntatem, eaque me moueri ad aliquid faciendum. Item si sic esset voluntas nostra, non esset in nostra libera potestate, quare nec quicquam omnino, dicente Augustino 3. de libero arbitrio 1. quid me∣um dicam prorsus non inuenio, si voluntas, qua volo & nolo, non est mea. Item tunc De∣us esset Autor peccati, ergo non iustus accusator nec vltor. Item dicunt, Illum nolo pro Deo meo habere, qui me impellit ad malum. Item tunc difficultas & ignorantia in nulio excusaret peccatum, quia nec impossibilitas euitandi. Item tunc ante lapsum hominis in peccatum, non fuisset maior possibilitas seu libertas vitandi peccatum, quàm nunc post lapsum, contra Petrum secunda sententia distinctione vigesima quinta, & contra Bernar∣dum & similiter Hugonem: Tunc enim non potuit vitare peccatum, nisi de absoluta poten∣tia, nec nunc potest. Item necessitas naturalis atque fatalis repugnat merito, ergo & quaeli∣bet alia. Item tunc non esset maior libertas in homine quam in bruto: Homo namque non [unspec B] potest non facere quodlibet faciendum ab eo, nisi de potentia absoluta, & sic & non aliter potest brutum. Item tunc homo non posset peccare, quia necesse est cum in omnibus semper velle, sicut Deus vult eum velle, & hoc est velle iustè & rectè, sicut per Ansel∣mum de libero arbitrio 8.* 1.325 & de Concordia 5. patet. Item tunc non esset maior libertas in viatore quàm in comprehensore finaliter confirmato. Non enim potest viator in oppo∣situm alicuius quod faciet, nisi de potentia absoluta, & hoc potest similiter comprehen∣sor; quate nec iste potest magis mereti quàm ille, imò & est confirmatus finaliter sicut ille. Item si futura qualicunque necessitate euenient, hoc est propter voluntatem diuinam, quia scilicet Deus vult illa fore; ergo voluntas siue volutio diuina est causa necessitatis istius, & naturaliter prior ipsa, ergo potest esse sine illa necessitate: ex voluntate igitur diuina respe∣ctu futurorum non necessariò sequitur necessitas futurorum. Item voluntas de se est libera secundum contradictionem; ergo Deus potest sibi assistere tali modo, quod vtatur liberè sua [unspec C] huiusmodi libertate. Item perfectiùs est, Deum sic assistere voluntati, quod ipsa liberè, quàm quod necessariò operetur; ergo hoc, & non aliud, tribuendum est Deo. Item tunc nullus pec∣cat omittendo quod debet,* 1.326 dicente Aug. de duabus Animabus 18. Peccati reum teneri quen∣quam quia non fecit, quod facere non potuit, summae iniquitatis & insaniae est. Item tunc Deus nihil permitteret nisi quod propriè ageret, nec permissio & actio Dei differrent, nec voluntas permissionis à beneplaciti voluntate; Cuius oppositum omnes Doctores cōcorditer attestan∣tur. Item tunc Deus vellet & amaret peccatum, contra illud Psalmi 5. Non Deus volens ini∣quitatem tu es, & contra illud 44. Dilexisti iustitiam, & odisti iniquitatem. Item multae autoritates canonicae istud damnant.* 1.327 Vnde Gen. 4. Sub te erit appetitus eius, & tu domi∣naberis illius; & Ecclesiastici 15. Deus ab initio constituit hominem, & reliquit eum in ma∣nu consilij sui,* 1.328 &c. quae sequuntur; & 1. ad Cor. 7. Qui statuit in corde suo firmus non ha∣bens necessitatem, potestatem autem habens suae voluntatis, & hoc iudicauit in corde [unspec D] suo seruare virginem suam, bene facit: Quibus & sunt aliae plurimae similes in litera & in sensu. Item si omnia necessariò euenirent respectu causarum superiorum, hoc esset necessitate praecedente contra Anselmum 2.* 1.329 Cur Deus homo. 17. ostendentem, quod a∣ctus liberos hominum atque Christi non est nec fuit necesse fieri necessitate praecedente, sed tantum sequente: Vnde sic ait; Praecedens & efficiens necessitas est, cùm dicitur coelum volui, quia necesse est vt voluatur; sequens verò & quae nihil efficit, sed fit, est cùm dico te ex necessitate loqui quia loqueris: Cùm hoc dico, significo nihil facere posse vt dum loqueris, non loquaris; non quod aliquid te cogat ad loqueudum: Nam violentia naturalis conditio∣nis cogit coelum volui, te verò nulla necessitas facit loqui. Et infra, hac sequente & nihil efficiente necessitate, quoniam vera fuit fides & prophetia de Christo, quia ex voluntate, non ex necessitate moriturus erat, necesse fuit, vt sic esset; hac homo factus est, hac fecit & passus est, quaecunque fecit & passus est; hac voluit quaecunque voluit. Ideo enim necesse [unspec E] fuerunt, quia futura erant, & futura erant, quia fuerunt, & fuerunt quia fuerunt; & si vis omnium quae fecit, & quae passus est veram scite necessitatem, scito omnia ex necessitate fuisse, quia ipse voluit; voluntatem verò eius nulla praecessit necessitas: Quare si non fuerunt nisi quia ipse voluit, si non voluisset non fuissent; sic itaque nemo tulit animam eius ab illo, sed ipse posuit eam, & iterum sumpsit eam, quia potestatem habuit ponendi ani∣mam suam, & iterum assumendi eam, sicut ipse dicit. Idem de Concordia 3.4. & 2. dicit res liberi arbitrij priusquam fiant apud hominem, & per liberam voluntatem & in tempore posse mutari, sicut vigesimum septimum & vigesimum octauum huius pleniùs allegabant. Boetius etiam 5. de Consolatione Philosophiae prosa vltima.* 1.330 Quae, inquit, de libero profi∣ciscuntur

[unspec A] arbitrio, priusquam fierent, non euenire potuissent.* 1.331 Anselmus quoque de Con∣cordia 2. sic ait, Si quaeritur de peccato ipsius voluntatis cùm peccat volendo, vtrum sit ne∣cessitate; respondendum est, quia sicut non vult necessitate, ita non est peccarum volunta∣tis necessitate, nec necessitate operatur eadem voluntas.* 1.332 Robertus etiam Lincolniensis De libero arbitrio 10. dicit, quod Petrum praedestinatum saluati, non necessariò, sed con∣tingenter est necessarium sic saluati; & addit, sed necessarium dico necessitate consequente, non antecedente. Item Bernardus de gratia & libero arbitrio 4. & 5. distinguens triplicem li∣bertatem, à peccato, à miseria, & à necessitate, dicit vltimam libero arbitrio conuenire:* 1.333 Vnde & 5. sic ait, Libertas à necessitate aequè indifferenter Deo, vniuersaeque creaturae rationali conuenit tam bonae quàm malae. Et vt in paucis multa dicam, Autores quamplurimi addu∣cantur, omnes ferè Autores Logici, & Philosophici, & verè omnes Theologici videntur ne∣cessitatem ab actibus liberis abnegare.* 1.334 Quare & Robertus Cantuatiensis Archiepiscopus [unspec B] condemnauit Oxoniae quendam errorem dicentem, quod Omnis propositio de futuro vera est necessaria: & Stephanus Parisiensis Episcopus damnauit Parisijs quendam alium errorem ponentem, quod nihil sit à casu, sed omnia de necessitate veniunt, & quod omnia futura quae erunt, de necessitate erunt, & quae non erunt impossibile est esse, & quod nihil euenit contin∣genter considerando omnes causas; Error, inquiens, quia concursus causarum est de defini∣tione casualis, libro de Consolatione. Item alium sub hac forma, quod Deum necesse est facere, quicquid immediatè fit ab ipso: Error, siue intelligatur de necessitate coactionis, quia tollit libertatem; siue de necessitate immutabilitatis, quia ponit impossibilitatem ali∣ter faciendi. Bernardus etiam epistola sua decima ad Papam Innocentium reputat di∣ctum Petri Abelardi haereticum, quod videlicet ea solummodo Deus possit facere vel di∣mittere, vel eo modo tantum, vel eo tempore quo facit non alio: quod & idem Papa vt patet per suum tescriptum inter epistolas Bernardi pro decima quarta recitatum tanquam hae∣reticum [unspec C] condemnauit. Quaedam verò rationes ostendentes necessitatem praedictam destruere moliuntur vel necessitatem istam per illas; quoniam, sicut dicunt, si rationes opinionis huius o∣stendant quod omnia quae euenient, eueniēt de necessitate causarū superiorum, potest osten∣di similiter, quod omnia quae euenient, eueniēt de necessitate causarū inferiorum, quia neces∣sariò implebitur voluntas diuina per has, sicut per illas. Iterum aiunt, per rationem huius opi∣nionis potest ostendi eius oppositum, vel saltem possibilitas eius oppositi. Deus nam{que} potest velle aliquam creaturam posse agere liberè sine necessitate quacunque; quod sic arguitur à quibusdam; Deum velle creaturam liberè agere, diuer sum est à Deum velle creaturam ne∣cessariò agere; ergo hoc velle potest ab alio separari, & cùm voluntas Dei sit efficax, pos∣sibile est creaturam liberè agere sine necessitate quacunque. Praeterea inquiunt, si secun∣dum rationem opinionis istius, quia Deus vult omnia futura euenire, ideo de necessitate euenient; ergo simili ratione, quia Deus vult aliqua futura posse nullatenus euenite, neces∣se [unspec D] est aliqua futura posse nullatenus euenire; ergo possibile est aliqua futura nullatenus eue∣nire, & necesse est omnia futura euenire, quae planissimè contradicunt. Porrò,* 1.335 quicunque scuto veritatis circundatus ab his & similibus Pelagianorum sagittis atque incursibus, eti∣amsi daemonium meridianum conduxerint, non timebit. Primum siquidem argumen∣tum est proprium argumentum Pelagij & suorum. Hoc etenim argumentum, tanquam Pelagij proprium, recitat Augustinus prima Retractationum 9. & De natura & gratia 67.* 1.336 & respondet: Ille namque liber, sicut patet prima Retractationum 9. & secunda Retra∣ctationum 42. contra quendam librum Pelagij erat scriptus. Hoc etiam argumentum qua∣si sub sua forma recitat Augustinus à Coelestio Pelagiano de perfectione iustitiae 2. & sub alia forma, eadem tamen peruersitatis sententia, multis locis sequentibus, & respon∣det. Venerabilis quoque Beda contra Iulianum 12.* 1.337 recitat eandem argutiam ex epistola eius ad Demetriadem, de qua trigesimum quintum primi meminit, & respondet. Quos [unspec E] & Petrus sequutus secunda sententia distinctione vigesima octaua, recitat à Pelagianis hoc idem, & soluit. Verum quia hoc est eorum fortissimum argumentum, illud parum per opero∣siùs pertractabo: Hoc siquidem argumentum potest similiter fieri de bene mereri, sicut de peccare. Nam si nullus peccat in eo quod vitare non potest, eadem ratione nec vllus mere∣tur in eo quod vitare omittereuè non potest; quod falsum est de Christo & de Angelis confir∣matis secundum sententiam aliquorum, vt in primo huius & in probatione corol. eius pater, quod & secundū huius ostendit. Omnis etiam qui nunc meretur, necessariò nūc meretur, quia secundum illud vulgatum Philosophi, Esse quod est, quando est, necesse est: quod & patet apertiùs, si quis mereatur in primo adultionis seu euigilationis instanti, vel si Angelus aut homo creatus cum necessarijs ad merendum meruisset in codem instanti, sicut & fuit de

Christo secundum naturam humanam: alias enim in merito non profecisset, contra omnes [unspec A] Doctores Catholicos illud Luc. 2. Iesus proficiebat sapientia, aetate, & gratia apud Deum & homines, Catholicè exponentes; quorum multos ibi recitat glossa Thomae, solus autem Am∣brosius videtur sentire contrarium; sed Petrus 3. sent. dist. 13. ipsum reducit ad concordiam aliorum. Hoc idem tenet Gregorius super Ezechiel 1. homil. 6. quem & recitat idem Petrus eodem 3. distinctione 18. qui & vtraque distinctione praedicta idem ostendit & tenet. Hoc etiam totum potest haberi ex ostensione octaui corollarij, quinti huius. Item qui istam ne∣cessitatem in meritis vult vitare, ponet cum Pelagio haeretico contra veritatem catholi∣cam, merita nostra nequaquam à Deo, sed tantum à nostro libero arbitrio proficisci, sicut pa∣tet per beatum Augustinum de gratia & libero arbitrio 16. & 17. sicut trigesimum octauum primi pleniùs allegauit: quod & potest constare ex 45. & 46. primi & alijs locis multis. Item nullus peccat nisi in eo quod vitare non potest, saltem pro praesenti, quia nullus peccat nisi [unspec B] peccato praesenti, quod quando est, nec esse est esse. Et si quis dixerit, quod priùs potuit il∣lud vitasse, non instat nec respondet, quia et si priùs potuit, nunc non potest; non ergo vitat, quin omnis qui peccat, peccatin eo quod vitare non potest. Hoc idem potest euidentiùs argui de peccante in primo instanti adultionis, curationis à furia, seu euigilationis à sumno, vel etiam instanti primario sui esse: Hoc enim videtur possibile de peccare, cùm sit possibile de mereri, sicut superius est ostensum. Item qui sic arguit, euidenter innuit & sup ponit, quod quilibet homo proprijs vitibus diuinitus non adiutus possit tentationem quamlibet superare, peccatum quodlibet euitare, perseuerare quoque finaliter ex se solo, ac etiam mereri, & age∣re, vel saltem praeagere quidlibet ex seipso: Hoc autem quot haereses & errores contineat, quartum secundicum quinto sequentibus, trigesimum octauum primi cum quadragesimo quinto & quadragesimo sexto eiusdem, vigesimo secundi cum eiusdem trigesimo, & pluribus alijs lucidè manifestant. His autem istis argutoribus, & eorum argumento per viam instan∣tiae redargutis, iam superest ipsum directè soluere argumentum, cuius recta solutio est pec∣cati [unspec C] eius ostensio: Peccat siquidem mortaliter insanabiliterque in forma, sicut corollaria pri∣mi & secundi huius ostendunt. Veruntamen decimum huius cum suo corollario multum ar∣tificiosius,* 1.338 elucidatius, distinctius atque formalius responderi. Ad autoritatem verò beati Augustini & ad alios similes potest multipliciter responderi. Primò, quòd potest intelligi congruè isto modo, quod nullus peccat in eo, quod non facit liberè libertate contradictionis & contingenter ad vtrumlibet, sicut quartum & quintum huius ostendunt; ita quod quantum est de potentia voluntatis per se nudè & absolutè consideratae, posset illud non facere: Et si∣mile est similiterque dicendum de quolibet actu libero bono vel malo aut in differenti, si po∣natur secundum substantiam ipsam actus.* 1.339 Secundò & concordanter cum ex positione priori, & cum processu priori, & cum processu & litera potest dici, quod Augustinus intendit ibi re∣mouere ab homine necessitatem naturalem peccandi, ita quod nullus peccat in eo quod vita∣re non potest possibilitate naturae, sed facit illud necessitate naturae: Vnde supra eiusdem [unspec D] 3ⁱ. 26. Si hoc debet quisque quod accepit, & sic homo factus est, vt necessariò peccet, hoc debet vr peccet: quod si scelus est dicere, neminem natura sua cogit vt peccet. Et infra 28. Improba, inquit, voluntas malorum omnium causa est, quod si secundum naturam esset, con∣seruaret vtique naturam, & ideo non esset improba; vnde colligitur radicem omnium malo∣rum non esse naturam. Hunc etiam intellectum 10^um. huius probat, docens librum Augu∣stini de libero arbitrio fuisse conscriptum contra Manichaeos, ponentes in homine duas ani∣mas naturales, bonam & malam, malamque animam facere necessitate naturae omnia mala facta; quare & post autoritatem vltimo recitatam, quae dicit radicem omnium malorum non esse secundum naturam, immediatè subiungit, quod sufficit aduersum omnes qui volunt ac∣cusare naturas. Oportet ergo correspondenter, elenchicè intelligere & exponere illum li∣brum,* 1.340 sicut nunc tangebatur, & superius decimo huius plenius docebatur. Adhuc autem tertio non minus concorditer cum processu potest praemissa autoritas sic exponi, quod nul∣lus [unspec E] peccat in eo quod nullo modo caueri potest etiamsi velit, sed nolenti & inuito contingit, vt sic necessitatem violentam cogentem & inuitam remoueat à peccante. Iste namque est creber modus loquendi vulgarium & Doctorum; possum si volo, potes si vis, potest si vult facere hoc vel illud. Quid enim facilius, quid liberius quàm facere quid, si volo, & non face∣re si non volo? Quod autem iste sit intellectus Augustini, videtur ex verbis eius & processu 3^o. de libero arbitrio 28. vbi fuerat allegatus. Ostenso namque quod voluntas est causa peccati, inquirit vlterius, Nunquid ipsius voluntatis sit aliqua causa prior, cui rectè imputetur pecca∣tum; & probato quod non, quia non ei obtemperet voluntas, & non peccabit, obijcit in persona quaerentis, An fortè violenta est, & cogit inuitum; & respondet, docendo non sic

[unspec A] esse vsque ad finem capituli memorati. Secundum hanc ergo necessitatem & libertatem ei oppositam, oportet rationabiliter accipere & intelligere sua verba; alias enim non facerent ad propositam quaestionem. Supra quoque 26. ait, Neminem natura sua cogit vt peccet, sed nec aliena: Non enim quisque dum id quod non vult patitur, peccat: Nam non peccat in eo quod patitur inuitus. Qui & infra 29. dicit, Nec mirandum est, quod homo vel ignorando non habet arbitrium liberum voluntatis ad eligendum quid rectè faciat, vel resistente carnali consuetudine, quae violentia mortalis successionis quodammodo naturaliter inoleuit, videat quid rectè faciendum sit, & velit nec possit implere. Illa enim est peccati poena iustissima, vt amitteret quis quo bene vti noluit, cùm sine vlla posset difficultate, si vellet; quod & de na∣tura & gratia 68. recitat approbando. Qui adhuc inferius eiusdem 3. 31. scribit, Rerum cre∣ator ostendit quanta facilitate potuisset homo, si voluisset, retinere quod factus est, cùm pro∣les [unspec B] eius potuit etiam superare quod nata est; & subsequenter 36. ait, Autor animae tantum illi praestitit dignitatis, vt in eius etiam potestate poneret, si vellet, ad beatitudinem tendere. Qui etiam supra 3. ostendens ‖ 1.341 quasi definitiuè, quid sit esse in potestate nostra; Non possum, inquit, aliud sentire esse in potestate nostra, nisi quod cùm volumus facimus. Idem de spi∣ritu & litera 26. volens inquirere, An fides in nostra constituta sit potestate, prius ex intenti∣one & multum diligenter inquirit quid sit potestas, & tandem determinando finaliter, & quasi definitiuè notificando quaesitum, sic ait; Hanc dicimus potestatem, vbi voluntati ad∣iacet facultas faciendi: vnde hoc quisque in potestate habere dicitut, quod si vult, facit, si non vult, non facit. Hoc idem istis concorditer attestatur eiusdem autoritas, 5. de Ciuit. Dei 10. posita nono huius. Cui & concordanter Anselmus 2. Cur Deus homo. 10. Omnis, inquit, po∣testas sequitur voluntatem; cùm enim dico, quia possum loqui, vel ambulare, subauditur si volo: si enim subintelligitur voluntas, non est potestas, sed necessitas. Item Augustinus En∣chir. [unspec C] 75. Nec Deus iniustè noluit quosdam saluos fieri, cùm possent salui esse si vellent. Idem de fide ad Petrum 57. & allegatur 2. sentent. Lumbardi dist. 39. quamuis malè, quia in Eccle∣siasticis dogmatibus; Firmissimè, inquit, tene, primos homines bonos & rectos esse creatos cum libero arbitrio, quo possent, si vellent, propria voluntate ‖ 1.342 peccare, eosque non nec essi∣tate, sed propria voluntate peccasse. Idem Hypognost. 28. tractans illud Ecclesiastici 15. Deus ab initio fecit hominem, & reliquit illum in manu consilij sui, &c. In manu, inquit, pos∣sibilitas intelligitur; ipsa est prima gratia, qua primus homo stare potuisset, si seruare Domini mandata voluisset. Idem de gaudijs iustorum & poenis malorum, siue de triplici habitaculo; Si praescientia Dei non potest vitari, non potuit homo aliter peccare nisi voluntate, nulla alia vi cogente, quia ita eum praesciuit Deus peccaturum: Si ergo voluntate, non coactus, ductus est ad peccandum, potuit sine dubio non peccare si vellet; ideo poenam meruit, quia non in∣uitus [unspec D] peccauit. Idem de correptione & gratia 148. Homo posset permanere in bono si vellet: qui & infra 49. 59. eandem sententiam repetit & confirmat. Idem de natura & gratia 44. Deus talem hominem fecit, qui peccati malo carere sufficeret si voluisset. Item Hieronymus super illud Ezech. 33. Si dicente me ad impium. Impie, morte morieris, non fueris locutus, vt se custodiat, &c. Ex his, inquit, dicimus, posse hominem quamuis impium & iniquum, si magistri verba audient, & poenituerit à sua impietate, saluari, nec minus magistrum damnari, si non docuerit, & in vtroque liberum seruari arbitrium, dum & in magistri ‖ 1.343 voluntate est vel tacere vel loqui, & auditoris vel audire, & facere, & saluari, vel contemnere & contemtu perire. Veritas etiam ipsa dicit, Semper pauperes habetis vobiscum, & cùm volueritis pote∣stis illis benefacere, Marc. 14. Nec sic loquuntur Autores de solis hominibus, quin imò & de Deo. Vnde Algazel 3. Metaphys. sententia 8. Primus est potens, quod sic intelligitur vt fa∣ciat cùm voluerit, nec faciat cùm noluerit, & dicitur posse destruere ens vniuersum, quia hoc faciet si voluerit; ergo potens est super omne illud quod est possibile, ex hoc sensu, scilicet, [unspec E] quod si vellet, faceret. Quem & secutus Anselmus 2. Cur Deus homo. 10.* 1.344 inquirens vtrum Christus peccare potuit & mentiri; & respondens negatiuè, ostendit quid sit potestas & posse, Omnis, inquiens, potestas sequitur voluntatem. Cùm enim dico, quia possum loqui, vel ambulare, subauditur, si volo, &c. sicut superius recitantur, & sequitur, Possumus itaque di∣cere de Christo, quia potuit mentiri, si subauditur, si vellet, & quoniam non potuit mentiri volens, nec potuit velle mentiri, non minus dici potest ipsum nequiuisse mentiri; sic itaque potuit & non potuit mentiri. Qui & infra 17. inquirens vtrum Christus potuit vitam suam seruasse, simili modo respondet; & supra primi primo innuit illud idem. Item Augustinus Hypognost. 61. Summus Deus habet potestatem, si velit, tam per indebitam gratiam malos saluare, quàm iusto iudicio futuro gehennae supplicio reseruare. Quapropter & Sapiens sapi∣enter Sap. 12. dicit Deo. Subest tibi, cùm volueris, posse. Hoc idem sacri Euangelij veritas

attestatur, Domine, inquiens, si vis, potes me mundare, Matth. 8. Ex istis omnibus, sicut [unspec A] spero, euidenter apparet, quòd Autores & Autoritates dicentes homines posse vitare peccata quaecunque, possunt conuenienter exponi modo praedicto, videlicet, quòd possunt, si velitit; veruntamen sine dubio ex se solis, aut antecedenter ad Deum hoc velle non possunt, sed cum Deo,* 1.345 & ex Deo antecedenter, sicut vicesimum & tricesimum secundi declarant. Vnde & potest elici quarta expositio Autorum & Autoritatum huiusmodi non minus consona ve∣ritati. Cùm enim dicunt Autores, quòd homo potest vitate peccatum, verum est, si Deus voluerit, si Deus volucrit adiuuare, & auxilio Dei iuncto: aliàs ‖ 1.346 enim nullus potest vitare peccatum,* 1.347 sicut superius est ostensum. Vnde & Augustinus de perfectione iustitiae 33. Si quis, inquit, scilicet Coelestius, dixerit, Potest fieri vt homo vel in verbo non peccet; respon∣dendum est, Si vult Deus, potest; vult enim Deus, ergo potest. Item ait, scilicet Coelestius, [unspec B] Si quis dixeris, Fieri potest vt homo non in cogitatione delidquat; respondendum est, Si vult Deus, potest; vult enim Deus, ergo potest. Hunc ‖ 1.348 enim modum loquendi, licèt videa∣tur Coelestij, non reprobat, sed potius approbat Augustinus: Hanc quoque sententiam, etsi videatur Coelestij, Augustinus non negat totaliter, sed magis affirmat. Quis enim negaret hominem, sicut virginem benedictam, per Dei omnipotentis auxilium posse vitare quod∣cunque peccatum, vt certo tempore vel nunquam in aliquo deuiaret? Quare & statim sub∣••ngit, videte quemadmodum voluerit dicere, si Deus adiuuet, potest, cui dicitur; Adiutor meus esto, ne derelinquas me, non vtique ad corporalia bona capessenda, & mala cauenda, sed ad gerendam perficiendamque iustitiam; propter quod dicimus, Ne nos inferas in tenta∣tionem, sed libera nos à malo. Respiciendo igitur processum Augustini ante & post, eui∣denter apparet ipsum velle negare aliquem hominem pro statu praesentis miseriae esse de facto sine peccato, vel etiam posse esse viribus suis tantùm, posse tamen hominem per Dei auxili∣um vitare peccatum concedit. Vnde & supra 2. recitat primum argumentum Coelestij sub [unspec C] hac forma, Interrogandus est qui negat hominem sine peccato esse posse, quid sit peccatum quod vitari potest, aut quod vitari non potest: si quod non potest, peccatum non est; si quod vitari potest, potest homo sine peccato ‖ 1.349 esse: nulla enim rationalis iustitia patitur dici peccatum quod vitari nullo modo potest: & respondet Augustinus posse vitari peccatum, si natura vitiata sanetur gratiâ Dei per Iesum Christum. Sanetur, inquit, & supple, sana seruetur; sicut patet per eum de natura & gratia 26. Et in sententijs Prosperi 131. sicut quinto & octauo secundi plenius allegatur. Et infra recitat decimum quintum argumen∣tum Pelagij, Si est aliquod peccatum quod vitari non possit, quomodo iustus Deus dicitur, si imputare cuiquam creditur, quod vitare non possit? Et respondet, quòd peccatum vi∣tari potest, quando voluntas humilis adiuuatur. Idem de correptione & gratia 71. dicit, quòd damnatio alicuius per Episcopale iudicium potest, si Deus voluerit, in corruptio∣nem saluberrimam cedere.* 1.350 Item venerabilis Beda contra Iulianum 12. recitat ab eo istud [unspec D] haereticum argumentum, Ascribimus iniquitatem iusto, pio crudelitatem, dum eum primò impossibile aliquid praecepisse conquerimur; deinde pro his damnandum ab eo putamus hominem quae vitare non potuit: & respondet, quòd verum dicit, si ad Dei respicit auxi∣lium, cui catholica vox supplicat dicens, Deduc me in semita mandatorum tuorum; Si verò viribus animi sui fidit, refellit veridicam eius sententiam, qua dicit, Sine me ni∣hil potestis facere. Amplius autem vt huius autoritatis authentici Augustini indubitanter recipias veram glossam, audi ipsummet Augustinum 1. Retract. 9. eandem autoritatem obiectam sibi à Pelagio exponentem, quis, inquam, peccat in eo quod nullo modo ca∣ueri potest? Peccatur autem, caueri ergo potest. Quo testimonio meo in quodam libro suo Pelagius vsus est in his atque huiusmodi verbis meis, quia gratia Dei commemo∣rata non est, putant Pelagiani suam nos tenuisse sententiam, sed frustra. Voluntas quip∣pe est qua peccatur, & rectè viuitur; sed voluntas ipsa, nisi Dei gratia liberetur à serui∣tute [unspec E] peccati, & vt vitia superet adiuuetur, rectè pieque viui à mortalibus non potest, Quem & 2. sentent. distinctione vicesima octaua, tam in oppositione quàm in responsione Petrus sequitur non à longè. Audias etiam Augustinum de natura & gratia 67. eandem autorita∣tem à Pelagio pro sua haeresi allegatam, exponentem clarissimè & glossantem. Dicit Pelagius; Item, inquit Augustinus Episcopus in libris de libero arbitrio, Quaecunque ista causa est voluntatis, si non potest ei resisti, sine peccato ei ceditur; si autem potest, non ei cedatur, & non peccabitur. An fortè fallit incautum? Ergo caucat ne fallatur. An tanta fallacia est vt caueri omnino non possit? Nulla ergo peccata sunt: Quis enim peccat in eo quod caueri nullo modo potest? Peccatur autem, caueri igitur potest. Ag∣nosco, verba mea sunt; sed etiam ipse dignetur agnoscere superius cuncta quae dicta sunt.

[unspec A] De gratia quippe Dei agitur, quae nobis per Mediatorem medicina opitulatur, non de possi∣bilitate iustitiae: potest ergo ei causae, quaecunque illa est, resisti; potest plane. Nam in hoc adiutorium postulamus dicentes, Ne nos inferas in tentationem, quod adiutorium non pos∣ceremus, si resisti nullo modo posse crederemus: ‖ 1.351 Quodlibet ergo peccatum potest caneri, sed opitulante illo qui non potest falli: nam ideo dicimus, Ne nos inferas in tentationem. Ad aliam verò autoritatem Augustini de duabus animabus, iam immediatè praemissa, & deci∣mum huius respondent, & specialiter expositio secunda, quia ille liber agit contra Mani∣chaeos, sicut decimum huius dixit. Respondeo igitur, sicut secunda expositio & decimuni huius docent; Et isto modo confidenter respondeo, quia Augustinus 1. Retract, 15. hunc li∣brum de duabus animabus retractans, ad eandem autoritatem suam à Pelagianis sibi ‖ 1.352 obie∣ctam, & ad similes eiusdem libri simili modo respondet. Quare & Petrus 2. sentent. dist. 28. recitata autoritate Augustini praedicta, h••s, inquit, auditis, exilijt Pelagius dicens, Cur igitur [unspec B] paruuli & illi qui non habent gratiam, sine qua non possunt facere mandata diuina, rei tenen∣tur? Et subdit sententiam responsoriam Augustini, Haec, inquiens, qua occasione dixerit in libro Retract. Pelagio respondens aperit. Id enim contra Manichaeos dixit, qui in homine duas naturas esse ‖ 1.353 contendunt, vnam bonam ex Deo, alteram malam ex gente tenebrarum, quae nunquam bona fuit, nec bonum velle potest; quod si esset, non videretur ei imputan∣dum esse si bonum non faceret. Ad autoritatem verò Hieronymi similiter respondendum: ipsa namque loquitur contra Manichaeos expresse. Ad autoritatem verò Apostoli respon∣dendum, per tres expositiones praemissas. Expositio namque prima potest elici congruenter ex illo verbo, Non patietur vos tentari supra id quod potestis. Nam per hoc innuit, quòd tentatio non est, nec erit fortior, quàm potentia voluntatis, sicut tertium secundi docebat. Tertia verò expositio supradicta satis potest haberi ex illo verbo potestatis, & possitis, scili∣cet, si velitis. Expositio autem quarta innuitur euidenter cùm dicit, quòd Deus non patietur [unspec C] vos tentari supra id quod potestis; quasi dicerer, ex Deo est, & ex diuino auxilio, vos non ten∣tari supra id quod potestis, quod adhuc verbum sequens expressiùs manifestat, sed faciet, in∣quit, cum tentatione prouentum, vt possitis sustinere, quasi diceret manifestè, Ex eius factione adiutrice, & prouentu auxilij sui habetis, quod tentationem sustinere possitis, sicut & quar∣tum ac quintum secundi declarant. Ad primam autoritatem Philosophi nonum huius re∣spondet; ad secundam verò autoritatem eiusdem respondet distinctio de necessitate, decimo huius scripta. Loquitur enim [ibi] de necessario violento: assignans namque tertium mo∣dum necessarij, Amplius, inquit, vim faciens & vis, hoc autem est quod praeter impetum, & praeuoluntatem impediens & prohibens: violentum enim necessarium dicitur, quapropter & triste, sicut & Euenus ait. Omnis enim res necessaria tristis est vt vis, necessitas quaedam, vt Sophocles dicit, Si vis me hoc facere, cogit; & videtur necessitas non esse increpabile aliquid; & rectè: contrarium enim motui secundum praeuoluntatem & secundum excogitationem. [unspec D] Argumentum de praeceptis non magis obuiat huic sententiae, quàm dicenti Deum agere libe∣ros actus nostros, & Dei gratiam ad obseruantiam mandatorum necessariò requisitam. Est igitur istud argumentum Pelagianum, haereticum, execrandum, sicut vicesimum octauum secundi ostendit, quod & nihilominus plenè ‖ 1.354 soluit. Vnde & Augustinus super illud Psaimi 118. Declaratio sermonum tuorum illuminat, & intellectum &c. sermone 27. dicit ita. Quid est paruulus, nisi humilis & infirmus? Noli ergo superbire, noli de tua, quae nulla est, virtute praesumere ac intelligere, quare sit de bono Deo bona lex data, quae tamen viuificare non possit? Ad hoc enim data est, vt de magno paruulum faceret, vt te ad faciendam legem vires de tuo non habere monstret; ac si opis indigus & egenus ad gratiam confugeres, & clamares, Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum, Ita Domine, Ita fac misericors Domine, Im∣pera quod non possit impleri, imò impeta quod non possit nisi per tuam gratiam impleri, vt cùm homines per suas vires adimplere nequiuerint, omne os obstruatur, & nemo sibi magnus [unspec E] videatur. Quis enim facit mandata tua sicut facienda sunt, id est, ex fide quae per dilectionem operatur, nisi in eius corde per spiritum sanctum ipsa dilectio diffundatur? Non enim qui spi∣ritu agunt, sed quotquot spiritu Dei aguntur, hi filij sunt Dei; non quia nihil ipsi agunt, sed ne nihil agant boni, à bono aguntur vt agant. Ad autoritates verò Hieronymi & Deutero∣nomij respondendum, sicut ad primam autoritatem Augustini superius est responsum; auto∣ritas quoque Hieronymi exposita erat prius. Pro autoritate verò Deuter. est sciendum, quòd eundem locum scripturae cum multis similibus obijcit Coelestius Pelagianus contra Augusti∣num de perfectione iustitiae 32. & Augustinus respondet, sicut in quarta expositione primae autoritatis suae responsum est prius, prout vicesimum octauum secundi plenius recitauit. Au∣toritas autem Philosophi potest per nonum huius exponi, ipsa tamen seipsam exponit; quae∣cunque,

inquit, nec in nòbis sunt, nec volantaria &c. & verum est, quod ad non voluntaria [unspec A] nullus rationabiliter prouocatur: nec propter hoc perit aliquod meritum, sicut corollaria pri∣mi & secundi huius ostendunt; nec etiam libertas arbitrij, sicut eadem corollatia manifestant. Nam quomodo sequitur, quia Dei voluntas non impedibilis, sed omnipotentissimè efficax, vult hominem liberè operari, ideo ipsum non liberè operari? Imò non hoc [sequitur] sed op∣positum sequitur manifestè, ipsum videlicet liberè operari, imò & necessario liberè operari, necessario, inquam, necessitate 27. huius dicta; & haec est finaliter responsio Augustini & An∣selmi, sicut euidenter testantur autoritates eorum. 3. de libero arbitrio 2. de gaudijs iustorum & poenis malorum; de concordia 1. & aliae multae 10. huius plenius recitatae. Haec ergo sen∣tentia nequaquam liberum arbitrium perimit, sed inuiolabili stabilitate sundat & firmat, pro∣tegit & defendit. Veruntamen summa libertas & maxima est in solo summo Deo, summè & maxime libero, sicut quintum huius & decimum manifestant: in inferioribus autem causis in∣ferior est libertas, sicut eadem capitula docuerunt. Quod autem arguitur, increpationes, lau∣dationes, [unspec B] exhortationes, vel dehortationes, orationes &c. huiusmodi debere superfluas repu∣tari, non magis impugnat 27. tertij, quam 20. secundi aut 23. primi libri: nec argumentum concludit, sicut plane docetur 23. & 25. primi, & 28. secundi. Augustinus vero 3. de libero arbitrio 1. & Philosophus 3. Eth. 11. per praemissa hic & 10. huius debent rationabiliter con∣tentari. Pro dicto verò eiusdem Philosophi 1. peri hermenias vlt. aequius ponderando secun∣dum consilium sapientis de 4. virtutibus cardinalibus, Non te moueat dicentis autoritas, nec quis, sed quid dicat intendito; famosa seu potius fumosa autoritas ‖ 1.355 interim deponatut, vt sic quanto liberius, tanto verius iudices, quid ratio ipsa probat, & videbis apertè, quod non con∣cludat propositum, sed oppositum manifestè. Nam quomodo sequitur, omnia futura fient ex necessitate; ergo non oportet consiliari neque negotiari? imò oppositum sequitur euiden∣ter; omnia futura fient ex necessitate, ergo oportet, quia ex necessitate oportet consiliari & negotiari. Nam multa oportuna consilia & negotia sunt futura. Vt autem accedam propin∣quius [unspec C] etiam vsque ad fundamentum in ea, quis vnquam ponens necessitatem in cunctis futu∣ris, ponet eam tantum in finibus, & non in medijs ad hos fines? Sapientissimus ‖ 1.356 namque Deus, sicut ab aeterno praestituit certos fines, sic & certa media ordinauit, sicut 27. primi & sequentia manifestant. Nam quae sunt, à Deo ordinata sunt, ad Rom. 13. sicut & docet 26. primi. Dei nam{que} sapientia infinitissimè infinita, sicut 6. primi docebat, attingit vbique. Sap. 7. Attingit ergo à fine vsque ad finem fortiter, & disponit omnia suauiter. infra 8. Attingit, inquam, à fine primo, à termino à quo, & à principio quolibet per omnia media vsque ad finem vltimum, & ad terminum ad quem omnem, & disponit omnia, fines & media suauiter ordinando. Si i∣gitur diuina praeordinatio & praeuolutio non impedibilis sed efficax omniquaque imponit ne∣cessitatem, finibus aliqualem talem imponet & medijs. Si igitur ex Dei prouidentia qualiter∣cunque necesse sit homines consequi certos fines, necesse est ipsos similiter consiliari, negotia∣ri, [unspec D] & procedere per debita media, veluti per viam ad terminum, per curam ad salutem, per disciplinam ad doctoratum, per merita ad coronam, sicut tangit 25. primi, & plane testatur autoritas beati Gregorii 1. Dial. 21. allegata in canone, & autoritates Augustini 23. primi scriptae: Veruntamen pro reuerentia Philosophi potest dici, quod argumentum suum est bo∣num in logica, quia multum probabile & apparens. Vel aliter & melius, Si omnia euenirent de necessitate contraria libertati & simpliciter absoluta, non oporteret consiliari, neque ne∣gotiari, quia nihil esset tunc consiliabile, nec consilium aliquod posset esse. Consilium nam{que} secundum eundem 3. Eth. 7. 8. & 9. non est de necessarijs talibus, sed tantum de his quae sunt in nobis, in nostra scilicet libera potestate. Quod autem loquatur ibi de necessitate contraria libertati, & simpliciter absoluta, processus suus & verba indicant euidenter. Loquitur enim ibi de necessario omne ad vtrumlibet excludente: tale autem non est necessarium secundum causas superiores. 27. huius concessum, contingentiam ad vtrumlibet & libertatem compa∣tiens, quod & similiter est in nostra libera potestate, sicut 5. & 10. huius docent: sed tantū ne∣cessarium [unspec E] contrarians & perimens libertatem & liberam potestatem, sicut eadem cap. manife∣stant. Vnde Philosophus ita dicit, quae contingunt in consequentia haec sunt, & huiusmodi; si omnes affirmationes & negationes, necesse est hanc esse veram, illam vero falsam, nihil ad vtrumlibet esse, sed omnia esse vel fieri ex necessitate. Quare non oportebit nec consiliari ne{que} negotiari, cuius causam subiungit, quoniam si hoc, scilicet quodcunque, facimus, erit hoc, sci∣licet vnum signatum futurum; si vero hoc non, supple facimus, erit, supple idem futurum; quasi diceret, quicquid fecerimus vel non fecerimus, non magis nec minus eueniet hoc futu∣rum, sicque nullum futurum esset in hominum potestate, nec ex humanis liberis actibus de∣penderet. Quare & infra sic ait; Haec non sunt possibilia: videmur enim esse principium fu∣turorum

[unspec A] ab eo quod consiliamur, & agimus aliquid. Respiciendo ergo processum Philoso∣phi euidenter apparet ipsum velle reprobate necessarium contrarium & peremtorium con∣tingentiae ad vtrumlibet, libertatis, & liberae potestatis. Vnde & Ammonius exponendo il∣lud capitulum dicit, Multi ‖ 1.357 abducuntur in opinionem interimentem ipsum contingens, & Phi∣losophum arguere contra eos qui omnia ex necessitate faciunt & contingens auferunt. Lo∣quitur etiam ibi de necessitate simpliciter. Ait enim, Esse quod est, quando est, & non esse, quod non est, quando non est, necesse est; sed non omne, quod est, necesse est esse, nec om∣ne, quod non est, necesse est non esse, supple simpliciter: quare & statim subiungit; Non e∣nim idem est, quod est esse necessario quando est, & simpliciter esse ex necessitate; similiter au∣tem & in eo quod non est; & in contradictione eadem ratio est. Hoc idem verba eius im∣mediate sequentia clarè monstrant. Concedit enim tales in sensu composito, Necesse est hoc fore vel non fore, & negat in sensu diuiso. in sensu autem composito est necessitas simplici∣ter [unspec B] absoluta, & hanc in illo sensu concedit; quare correspondenter & elenchicè eandem negat in sensu diuiso, sicut in secunda expositione Boetij 28. haius plenius docebatur. Vnde sic ait, Esse quidem vel non esse omne necesse est, & futurum esse vel non esse, non tamen diuidentem dicere alterum necesse est: dico autem necesse est quidem fututum esse bellum nauale eras, vel non esse futurum, sed non futurum esse cras nauale bellum necesse est, vel non futurum esse;* 1.358 futurum autem esse vel non esse necesse est, Quare & Ammonius exponendo hoc verbum textus Futuris, sic ait, significat per hoc, quod ait, Futuris, quod in contingenti materia accipi∣tur. Aliud enim est, vt ipse in his, quae de generatione & corruptione determinat, mellon,* 1.359 id est, futurum, ab eo quod est esomenon, hoc est participium futuri temporis de sum, es; & esome∣non quidem significat quod omnino eueniet, vt cum dicimus erit hyems aut aestas, aut eclipsis: mellon, id est, futurum, quod potest euenire, & non euenire, puta futurus sum ambulare, futu∣rus sum nauigare. Insinuat igitur quod secundum alias quidem materias necessarium & im∣possibile; [unspec C] hyems autem aestas & eclypsis secundum ipsum, sicut & secundum Philoso∣phos caeteros, euenient de necessitate simpliciter & de necessitate naturae. Hanc er∣go necessitatem hic negat, & possibilitatem seu contingentiam oppositam correspon∣denter affirmat. Voluenti igitur scripta Philosophi diligenter, & diligentius reuoluenti perspicuè apparebit, ipsum ab actibus liberis necessitatem triplicem remouere; necessitatem scil. simplicem absolutam, necessitatem naturae, & necessitatē violenter cogentem: hic 1. 2. & 3. sicut ex praeostensis hic & 10. huius patet; secundam 9. met. sicut idem 10. manifestat; tertiā 5. met. sicut superius recitatur; eandem quo{que} 2. & 3. 2. & 3. Eth. Qui & 2. post. 3. ita scribit; Necessitas duplex est; haec quidem secundum naturam & motum, sicut lapis ex necessitate sursum & deorsum, sed non propter eandem necessitatem, sed in his quae sunt ab intelligentia: alia quidem nequaquam sunt ab eo, quod per se frustra est, vt domus aut effigies, nec ex neces∣sitate sunt, scil. hac vel illa praedicta. Amplius autem pro omnibus de possibilitate & necessitate [unspec D] obiectis, & possibilibus obijci, potest aliter responderi & sorsitan melius, quia breuius, & con∣sueto modo loquendi conformius & cautius, nec ideo minus verè, Constat siquidem possibile at{que} posse à possibilitate siue potentia * 1.360 deriuari, sicut & vocaliter nun cupari; possibilitas autē & potentia est multiplex, sicut praeced. docuerunt. Cum igitur dupliciter sit Iohan. facere vel non facere hoc vel illud, siue Iohan. potest facere hoc vel illud, vel non facere. Considerandū est circumqua{que} si de aliqua potentia illud potest, puta, si de potentia naturali propria, vel etiā aliena: si de potentia, imo de omnipotentia Dei magna & absoluta: & potest concedi simpli∣citer, quod possibile est sic esse, quia de aliqua possibilitate siue potētia ‖ 1.361 est sic esse, sicut propo∣sitio particularis aut indefinita habens aliquā singularē etiā vnicā verā, est vera & simpliciter concedenda. Verū de necessitate aliter sentiendū. Non enim si de aliqua necessitate signata est, hoc necesse esse vel non esse, simpliciter ideò confitendum quod necesse est hoc esse vel nō esse, sicut de possibilitate & possibili ‖ 1.362 dicebatur, praesertim ad consuetū modum loquendi vul∣garium [unspec E] Logicorum, Philosophorum, & Theologorum in logicalibus instructorū. Ad mentē nam{que} istorū sequitur euidenter, necesse est hoc esse, ergo impossibile est hoc non esse; & non possibile est hoc nō esse, vnde & necessario infertur vlterius, qd. nulla possibilitate siue potētia possibile est hoc non esse. Constat igitur clare sic loquendo nō sequi de aliqua necessitate, ne∣cesse est hoc esse, ergo necesse est hoc esse; quia tunc de nulla possibilitate siue potentia posset hoc nō esse; cū tamē de aliqua necessitate necesse sit aliquid esse, & de aliqua possibilitate siue potētia potest illud nō esse, & possibile est illud non esse. Si tamē fortassis esset fas loqui acuti∣us, licet paululum strictius dici possit, quod si de aliqua necessitate necesse est hoc esse. necesse est hoc esse propter rationem de possibilitate potentia{que} praemissa; sed nō sequi vlteri{us}. necesse est hoc esse, ergo impossibile est hoc nō esse, & nō possibile est nō esse tam generaliter

proferendo, sed specialiter restringendo; ergo de aliqua possibilitate siue potentia, opposita [unspec A] scilicet alicui necessitati impossibile est hoc non esse, & non possibile est hoc non esse. Loquen∣do igitur communiter, sicut plures, nusquam simpliciter absoluteue concedo, concedereue in∣tendo, nisi maior autoritas me compellat, quod necesse est quempiam facere vel non facere hoc vel illud, nec quod non est possibile, aut non potest facere vel non facere hoc vel illud; imo quod possibile est, & potest facere vel non facere hoc vel illud, demonstratis huiusmodi in quibus contingentia reperitur, & licet modus huiusmodi respondendi simpliciter forsi∣tan cautior videatur, alius tamen modus respondendi per definitiones praemissas aut alias meliores doctrinalior comprobatur. Nec ista sententia sensatè intellecta mores aut virtu∣tes corrumpit. Non enim libertati arbitrij aut merito aduersatur, sicut corollaria primi & secundi huius ostendunt; imò sententia ista mores & virtutes fortissime, quia muro diuinae potentiae & necessitatis praedictae inexpugnabili protegit, munit, & saluat, sicut tricesimum [unspec B] quartum secundi monstrauit. Quod autem arguitur, quod ista sententia reddit homines neg∣ligentes, ita procedit contra vicesimum & tricesimum secundi, contra praescientiam, praedesti∣nationem & gratiam, & sic contra sextum, quadragesimum quartum, tricesimum quintum & sequentia primi libri, sicut contra vicesimum septimum tertij. Quare & Augustinus 4. contra Iulianum Pelagianum 16. recitat ab ipso sibi obiectum simile argumentum; Calumniaris, in∣quiens, medicere nihil studij expectari ab humana voluntate debere, contra illud Euangeli∣cum, Petite & accipietis. Qui & de bono perseuerantiae 46. ad similia sibi obiecta contra gra∣tiam & praedestinationem diuinam simili modo respondens sic ait; Ista cum dicuntur, ita nos ad confitendam veram Dei gratiam, id est, quae non secundum merita nostra datur, & ad confitendam secundum eam, praedestinationem sanctorum deterere non debent; sicut non deterremur à confitenda praescientia Dei, Si quis de illa populo sic loquatur, vt dicat, siue nunc rectè viuitis siue non rectè, tales eritis postea quales nos Deus futuros esse praesciuit; vel boni si bonos, vel mali si malos. Nunquid enim si hoc audito nonnulli in torporem segnitiemque [unspec C] vertantur, & à labore procliues, & ad libidinem, post concupiscentias suas eunt? Propterea de praescientia Dei falsum putandum est esse quod dictum est. Nonne si Deus illos bonos esse futuros praesciuit, boni erunt, in quantalibet nunc malignitate versentur? Si autē malos, mali erunt in quantalibet nunc bonitate seruentur? Fuit quidam in nostro Monasterio, qui corri∣pientibus fratribus, cur quaedam non facienda faceret, & facienda non faceret? respondebat; qualiscunque nunc sim, talis ero, qualem me Deus futurum esse praesciuit: quod profecto ve∣rum dicebat, & hoc vero non proficiebat in bonum, sed vsque adeo profecit in malum, vt de∣serta Monasterij societate fieret canis ad suum reuersus vomitum, & tamen adhuc qualis fu∣turus sit, incertum est. Vtrum tamen ista sententia, occasione accepta, reddet aliquem neg∣ligentem & malum ac finaliter periturum, nescio, timeo, & doleo si sic erit: scio tamen quod nullum nisi forsitan filium perditionis, vt Scriptura aeterna libri Dei aeterni impleatur, sicut di∣cebat ipsemet Saluator, Ioh. 17. ‖ 1.363 Et quid possum? Non enim possum praedestinare, nec etiam [unspec D] reprobare. Veruntamen proculdubio non sum melior praedicator, aut Doctor magistro meo Christo, aut doctore gentium sancto Paulo, & etiam caeteris Apostolis eius sanctis: horum autem praedicatio & doctrina non semper omnibus profuit ad salutem, imo aliquibus obsuit, saltem occasione assumta non data. Vnde Christo praedicante & docente de sui benedicti cor∣poris & sanguinis Sacramento & materia ista, dicendo, Nemo potest venire ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit illum; & Nemo potest venire ad me, nisi fuerit ei datum à Patre meo, nulli audientes ex discipulis eius dixerunt, Durus est hic sermo, quis potest eum audire? Qui & ex hoc abierunt retro, Ioh. 6. Abierunt retro, scilicet, à fide, secundum Chrysostomum, & à vita secundum Augustinum, sicut recitat glossa Thomae. Pharisaei quoque audientes praedi∣cationem illius scandalizati fuerunt, Matth. 15. & Marc. 6. habetur quod multi audientes eum scandalizabantur: & Luc. 4. Repleti sunt in Synagoga, ira, haec scilicet verba Christi praedi∣cantis audientes. Et infra 6. Ipsi scilicet audientes Christum Dei sapientiam praedicantem, [unspec E] repleti sunt insipientia, & colloquebantur adinuicem, quidnam facerent de Iesu. Et Ioan. 8. dixerunt Christo docenti, Daemonium habes. Apostolo quoque cum Atheniensibus dispu∣tante, quidam dicebant, quid vult seminator verborum hic dicere? Alij vero dicebant, ‖ 1.364 nomo∣rum Deorum videtur annuntiator esse; & quidam quidem irridebant, Act. 17. Ipsi etiam veri∣tatis & sobrietatis verba loquenti dixit quidam insanus, Insanis Paule, multae te literae ad in∣saniam conuertunt, Act. 26. Quidam etiam in Christum & eius discipulos propter prae∣dicationem & doctrinam eorum tam crudeliter exarserunt, vt ipsos morte durissima consummarent. Sed nunquid propter causas seu occasiones huiusmodi suspendenda sint organa veritatis? Verè etsi coram aliquibus, pro loco & tempore, non tamen coram

[unspec A] omnibus vbique & semper, sicut Christus, Paulus, & Apostoli caeteri lucidis suis exemplis nos lucidè docuerunt, sicut superius tangebatur. Quare & Chrysostomus super illud ver∣bum Ioh. 6. superius recitatum, Ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro, Hoc, inquit, forte factum est ad consolationem nostram, quando aliquando contingit vt homo dicat ve∣rum, & quod dicit non capiatur, atque illi qui audiunt, scandalizantur & discedant: Poenitet autem hominem dixisse quod verum est. Dicit enim apud se homo, non debui sic dicere. Ec∣ce Domino contingit; dixit, & perdidit multos, & non turbatur ipse quia ab initio nouerat, qui non essent credentes. Nos si nobis contingat perturbamur, sed solatium in Domino in∣ueniamus, & tamen caute verba dicamus. Cui & concordanter Augustinus,* 1.365 De bono perse∣uerantiae vbi prius, scilicet 46. recitatis periculis memoratis, subiungit, Nunquid propter hu∣iusmodi animas ea, quae de praescientia Dei vera dicuntur, vel neganda sunt, vel tacenda sunt? Etiam qui propterea vel non orant, vel frigidè orant, quoniam Domino dicente, didicerunt [unspec B] scire Deum quid nobis necessarium sit priusquam peramus ab eo, num propter tales huius sen∣tentiae veritas deserenda, aut ex Euangelio delenda putabitur? His igitur & huiusmodi peri∣culis nequaquam obstantibus, veritas est docenda: & hoc duabus de causis; prima vt errores circa alia necessaria salubriter caueantur, secunda vt capaces & habiles vtiliter instruantur. Pro prima dicit Augustinus de bono perseuerrntiae 46. Nunquid propter huiusmodi ani∣mas ea, quae de praescientia Dei vera dicuntur, vel neganda sunt vel tacenda? Tunc scilicet quando si non dicantur, in alios itur errores: in quos autem & quantos eatur errores nega∣ta necessitate vicesimo septimo huius ostensa, facilè est videre. Cùm enim illa necessitas euidenter sequatur ex multis antecedentibus praelibatis, quicunque illam negauerit, oportet similiter Logica compellente negate quodlibet antecedens; Oportet ergo negare Dei prae∣actionem, coactionem, auxilium, grattam, praedestinationem, praescientiam, efficientiam, conseruantiam, & caetera huiusmodi, imò & tandem Deum esse, & cum insipiente insipien∣rissimè [unspec C] dicere, Non est Deus. Pro hac etiam prima causa & secunda coniunctim Augustinus de bono perseuerantiae 47. Dicatur, inquit, verum maximè vbi alia quaestio vt dicatur impel∣lit, & capiant qui possunt; ne fortè cùm tacetur propter eos qui non capere possunt, non so∣lùm veritate fraudentur, verùm etiam falsitate capiantur, qui verum capere, quo caucatur fal∣sitas, possunt. Facilè est enim, imò & vtile, vt taceatur aliquando verum propter incapaces. Sed alia est ratio verum tacendi, alia verum dicendi necessitas. Causas verò tacendi longum est omnes quaerere vel inserere; quarum tamen est & haec vna ne peiores faciamus eos qui non intelligunt, dum volumus eos qui intelligunt facere doctiores, qui nobis aliquid tale tacentibus doctiores quidem non fiunt, sed nec peiores fiunt. Cùm autem res vera ita se habeat vt fiat peior, nobis eam dicentibus, ille qui capere non potest, nobis autem tacen∣tibus ille qui potest, quid putamus esse faciendum? Nonne dicendum est potius verum, vt qui potest capere capiat, quam tacendum, vt non solùm id ambo non capiant, ve∣rumetiam [unspec D] qui est intelligentior, ipse sit peior, qui, si audiret, caperet? Per illum etiam plures discerent: quo enim est capacior vt discat, eò magis est idoneus vt alios doceat. Timemus ne loquentibus nobis offendatur qui veritatem non potest capere, & non ti∣memus ne tacentibus nobis qui veritatem potest capere, falsitate capiatur? Et si quis adhuc vrgeat & opponat, propter doctrinam paucorum multos non debere turbari, & paucos si aliquos recipere hanc doctrinam, multo verò plures illam respuere conturba∣tos, multum quoque bene stetisse Ecclesiam retroactis temporibus sine ista nouella do∣ctrina tot hominum turbatiua; Aduertat, quaeso, Philosopum 3. Polit. 5. dicentem,* 1.366 Vnum quidem differre secundum virtutem, vel paucos contingit; plures autem ad summum omnis virtutis peruenisse difficile. Attendat insuper, supplico, quid simile potuit obijci ma∣gistro, & Domino nostro Christo, Paulo, & caeteris eius Discipulis, Doctoribus nostris sanctis. Christo namque docente de Sacramento Eucharistiae benedictae, & de necessitate [unspec E] & impossibilitate, quam habemus in manibus, scilicet in actibus hominum respectu cau∣sarum superiorum, dicendo, Panis verus est qui descendit de coelo, &c. & omne quod dat mihi Pater ad me veniet, & nemo potest venire ad me, nisi Pater qui misit me traxerit illum, &c. Turbati sunt multi insipientes corde, in tantum quòd murmurarent & ad inuicem litigarent & dicerent, Durus est hic sermo, quis potest eum audire? Et tandem retro ‖ 1.367 abirent: Pauci verò, scilicet duodecim eius Discipuli, remanserunt, Ioh. 6. Vnde & ipsomet testante, Multi sunt vocati, pauci verò electi, Matth. 22. Quare & monet intrate per angustam portam, quia lata est porta & spaciosa via quae ducit ad perditi∣onem, & multi sunt qui intrant per eam, quum angusta sit porta & arcta via quae du∣cit ad vitam, & pauci sunt qui inueniunt eam, Matth. 7. Similiter & Paulo Atheni∣ensibus

praedicante, multi erant turbati deridentes eius nouam doctrinam; pauci verò, [unspec A] scilicet Dionysius Areopagita & Damaris cum paucis alijs crediderunt, Act. 17. In ciuitate quoque Ephesiorum, vt habetur Act. 18. propter sanam eius doctrinam fiebat magna tur∣batio, in tantum vt impleretur ciuitas confusione, & imperum facerent vno animo in thea∣trum, & cùm postularetur silentium vt ratio redderetur, facta est vna vox omnium quasi per horas duas clamantium, Magna Diana Ephesiorum. Similis quoque turbatio, commotio, concursio populi, acclamatio, & vociferatio facta est in ciuitate Ierusalem propter doctrinam eiusdem, vt patet Act. 21. & capitulis alijs consequenter, in tantum quòd ferè periclitabatur; accusabatut coram Iudicibus, & appellare Caelarem cogebatur. De alijs quoque Apostolis & caeteris sanctis Dei nimis frequenter inuenies, quòd ad eorum praedicationem & doctri∣nam multi fuerunt scandalizati & grauiter conturbati, pauci verò salubriter informati: hoc [unspec B] tamen eos ab euangelizando communiter omnibus nullatenus retrahebat propter rationem assignatam tricesimo nono primi. Nec eorum meritum minuebat; vnde ille excellentissi∣mus Praedicator & Doctor in persona omnium Praedicatorum & Doctorum, Christi, inquit, bonus odor sumus Deo in his qui salui fiunt, & in his qui pereunt; alijs quidem odor mortis in mortem, alijs autem odor vitae in vitam, 2. ad Corinth. 2. Quomodo etiam bene stabit Ecclesia & Catholica veritas sine ‖ 1.368 distinctione huius problematis, cùm fideles & infideles, Grammatici, Logici, Mathematici, Naturales, Morales, Diuini, Theologi, senes & iuuenes, mares & foeminae, literati & idiotae, ac vniuersaliter omnes & singuli, docti pariter & indocti ipsum quotidie lacerent, masticent, ruminent & corrodant? Maximè cùm ex defectu no∣titiae solutionis huius problematis in plurimos & maximos eatur errores, sicut superius mon∣strabatur, sicut & euidenter demonstrant opiniones erroneae circa istud problema supra isto tertio multis capitulis recitatae.* 1.369 Vnde Ammonius super vlt. primi peri hermenias, Hoc, in∣quit, theorema ad omnes partes Philosophiae est necessarium, ad moralem Philosophiam [unspec C] omnino, quinimò & ad Physiologiam, & ad Logicam methodum: porrectum autem theo∣rema & ad primam Philosophiam inuenies. Quaeret enim & Theologus secundum quem modum gubernantur res, quae in mundo ante omnia ex necessitate & determinatè fiant, quemadmodum in perpetuis, An sint aliqua contingenter euenientia; & nec omninò idioticae dispositionis homines inuenies negligentes meditationem de hoc theoremate. Et infra,* 1.370 Istud theorema magnam habet virtutem ad totam vitam nostram, Beatus etiam Au∣gustinus de bono perseuerantiae 59. recitat simile ex simili causa sibi obiectum, Dicunt, in∣quiens, non opus fuisse huiusmodi disputationis incerto, minus intelligentium tot corda turbari, quoniam non minus vtiliter sine hac definitione praedestinationis per tot annos defensa est catholica fides. Opmor quoque verisimiliter multos recipere, & paucos re∣spucre hanc doctrinam; & vt vtar verbis Auicennae 10. Metaphys 1. recitatis 29. primi, Plus appropinquat vulgus & tenet, & dicit, verum est, nec refugiunt hoc, nisi qui volunt vi∣deri [unspec D] Philosophi. Haec etiam doctrina non est nouella secundum substantiam, sed antiqua, sicut vicesimum septimum huius per antiquos Autores ostendit: & si aliquid nouitatis ha∣beret quantum ad modum elucidatiorem, & pleniorem dicendi, non esset rationabiliter in∣crepanda. Non enim rationabiliter increpatur Christus, sed laudatur, quia post vetus testa∣mentum nouum induxit, licèt multum benè viuerent homines sub veteri testamento; nec in∣crepatur, sed laudatur à Domino Scriba doctus, qui profert de thesauro suo noua & vetera, Matth. 13.* 1.371 Quare Hieronymus in epistola ad Sophronium, quae vice prologi psalterio Hie∣ronymi est praescripta, de obtrectantibus translationem suam nouam post veterem ita scribit, Peruersissimi homines; nam nouas voluntates cùm semper expetant, & gulae eorum vicina maria non sufficiant: cur in solo Scripturarum studio, veteri sapore sunt contenti? Vnde & Philosophus 1. Metaphys. vlt. postquam correxit opiniones antiquorum de causis,* 1.372 sic ait, Tenuiter hae, scilicet causae, & modo quodam omnes prius dictae sunt, modo verò quodam [unspec E] nullatenus. Balbutiens enim visa est prima Philosophia de omnibus velut noua existens circa principium; qui & 1. Eth. 11. videbitur, inquit, omnis esse, perducere, & particulatim dispo∣nere quae bene habent circumspectionem, & tempus talium inuentor, vel cooperator bonus est; vnde & artium facta sunt additamenta: Omnis enim est apponere quod deficit. Auer∣roes quoque super 4. de coelo comment. 11. Sermo,* 1.373 inquit, posterioris deberet esse acutior & rectior. Quare & Boetius primo de disciplina scholarium, agens de excellentia Magistratus, Miserrimi, inquit, ingenij est, semper inuentis vti, & nunquam inueniendis stultius quam Magistratus orationibus omnino confidere. Quapropter & Philosophus 1. polit. 9. osten∣dit, quòd magis expedit ciuitati ab optimo viro regi, quàm ab optimis legibus; vbi & ait, In quacunque arte principari secundum literas miserum: manifestum igitur quòd non

[unspec A] est secundum literas & leges optima politia: quibus & Varro concorditer in sententijs suis ait, Illum eruditorem elige, qui magis didicerit in suis quàm in alienis; Nil mag∣nificum docebit, qui à se nihil didicit, falsoque Magistri nuncupantur auditotum narra∣totes, ac si audiendi sunt vt qui recenserit rumores. Vnde & Vitruuius de Architectu∣ra libro septimo notabiliter multum refert, quod Rex Ptolomaeus Bibliothecam e∣gregiam Alexandriae congregauit, ludos Musis & Apollini dedicans; & sicut athle∣tis, sic Scripturarum & Poetarum victoribus certa proemia statuebat, assignans sex Iudices, quibus & septimum, scilicet Aristophanem, adiunxit; qui ex ordine legeret cunctos li∣bros; factoque vna dierum conuentu ad certamen publicum Poetarum, populus innue∣bat, quem maximè approbaret: & sententiâ Iudicum imploratá, sex Iudices illi, qui popu∣lo placuit, victoriam decreuerunt; Solus autem Aristophanes illum vicisse dijudicat qui po∣pulo minimè complacebat, commotusque est Rex ac populus vniuersus; & impetrato tandem [unspec B] Aristophanes silentio, illum solum asseruit esse Poetam, quia quod dixit, proprio studio ad∣inuenit, caeteros verò aliena carmina rapuisse, & scrutatis armarijs regijs, libris inspectis, collationeque facta, eos fures esse conuicit, ••ussitque Rex agi furti cum illis. Quapropter & Iesus filius Sirach laudatur quia post legem & Prophetas, & sapientiam maximam Solomo∣nis, de corde suo sapientiam renouauit Eccles. 50. Vnde & supra 24. Sapientia ipsa dicit, Qui edunt me, adhuc esurient, & qui bibunt me, adhuc sitient, & qui elucidant me, vi∣tam aeternam habebunt. Quare & Danieli viro desideriorum, qui posuit cor suum ad intel∣ligendum in tantum vt se affligeret, Angelus haec dicebat; Qui docti fuerint fulgebunt quasi splendor firmamenti, & qui ad iustitiam erudiunt multos, quasi stellae in perpetuas ae∣ternitates: Tu autem Daniel, claude sermones & signa librum vsque tempus statutum; Per∣transibunt plurimi, & multiplex erit scientia. Et infra, Ego, inquit Daniel, audiui, & non intellexi, & dixi, Domine mi, quid erit post haec? & ait, scilicet Angelus, Vade Daniel [unspec C] quia clausi sunt signatique sermones vsque ad tempus praefinitum; Eligentur, & dealbabun∣tur, & quasi ignis probabuntur multi, & impiè agent impij, neque intelligent omnes impij, porro docti intelligent. Vnde Gregorius 2. super Ezech. homilia quarta. Sciendum est,* 1.374 in∣quit, quia per incrementa temporum creuit scientia spiritualium Patrum. Plus namque Moses, quàm Abraham, plus prophetae quàm Moses, plus Apostoli quàm Prophetae in om∣nipotentis Dei scientia eruditi sunt. Fallor, si haec ipsa scriptura non loquitur, Pertransibunt, in∣quit, plurimi, & multiplex erit scientia. Quod & probat dilucidè consequenter, sic tandem concludens; Mensura ergo calami, quae est sex cubitorum, & palmi, ducatur ad cubitos de∣cem, & mensura decem cubitorum ad extremum surgat in tresdecim, quia quantum mun∣dus ad extremitatem ducitur, tantum nobis aeternae scientiae aditus largiùs aperitur. Porrò sicut eidem homini in teneriori aetate cibus & doctrina facilior & infirmior, quàm solidior congruè ministratur, sic & toti Ecclesiae. Nam in suae natiuitatis origine, lacte facilis, [unspec D] lucidae, & suauis doctrinae fuerat imbuenda; nunc autem postquam per processum tem∣poris est adulta & firmiter roborata, cibarijs solidis est fouenda, maximè hi, qui ha∣bent gustum sanum, dentes potentes, & stomachum cordis fortem.* 1.375 Vnde Apostolus primo ad Corinthios tertio. Ego, fratres, non potui vobis loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus, tanquam paruulis in Christo; lac vobis potum dedi, non escam: Nondum enim poteratis, sed ne nunc quidem potestis. Et ad Hebraeos quinto. Estis quibus lacte opus sit, non solido cibo. Omnis enim qui lactis est particeps, expers est ser∣monis iustitiae; paruulus enim est; perfectior autem est solidus cibus, qui pro consuctu∣dine exercitatos habent sensus ad discretionem. Et primo ad Corinthios secundo, Sa∣pientiam loquimur inter perfectos. Veruntamen propter istam sententiam non debent homines esse negligentes ad bonum, quia sicut Deus praesciuit homini finem, scilicet vi∣tam aeternam, sic & viam & media ad hunc finem, sicut supra respondendo ad rationem [unspec E] Philosophi 1. peri hermenias vlt. est ostensum. Quare & Daniel spiritu Dei plenus, certè intelligens imminere terminum septuagesimorum annorum desolationis, & initium conso∣lationis Israelitici populi captiuati praedictae & promissae per Ieremiam 29. à Deo qui men∣tiri non potest, non ideo minus diligenter posuit faciem suam ad Dominum Deum suum, ro∣gare & deprecari in ieiunio & sacco & cinere, vt faceret quod promisit, sicut Dan. 9. historia manifestat. Super quam Hieron. Praedixerat Ierem. 70. annos desolationis templi,* 1.376 post quos rursus veniret populus in Iudaeam, & aedificaretur ibi templum, & Ierusalem; quae res Danie∣lem non facit negligentem, sed magis prouocat ad rogandum, vt quod Deus per suam promi∣sit clementiam, per huius impleat preces. Cui & concorditer Greg. hom. 32,* 1.377 super Euang. ita scribit; Matrona quaedam fuit valde religiosa, quae ad horum martyrum, scilicet Processi &

Martiniani Ecclesiam crebro veniebat; & quadā die dum ex more ad orandum venisset, egre∣diens [unspec A] duos stantes sub peregrino habitu monachos inuenit, peregrinos credidit, dare eis ali∣quid eleemosynae praecipit, sed priusquam eius erogatur eis ad largiendum eleemosynam pro∣pinquasset, astiterunt illi viciniùs, & dixerunt; Tu nos modo visitas, nos te in die iudicij requi∣remus, & quicquid possumus, praestabimus tibi; quo dicto, ab oculis eius ablati sunt: territa illa ad orandum redijt, sese{que} in lacrymas prolixiùs effudit, & facta est post hoc tanto instantior in prece quanto certior de promissione. Nec illud est verum, quod quicquid fecerint homines vel nō fecerint, non minus nec magis euenient vniuersa: Primò, pro ipsis factionibus seu ope∣ribus; Secundò, pro finibus operum. Non enim soli fines seu termini, puta mansiones in coe∣lo, praedestinantur à Deo, sed & via, & media ordinata, sicut superiùs respondendo ad simile ar∣gumentum Philosophi 1. peri hermenias vlt. fuerat demonstratum, sicuti etiam clarè docet [unspec B] 45^um. primi: Verum est tamē quod nullus vnquam faciet aliquid vel omittet, vnde aliquod fu∣turum non eueniet, aut alio & non omni illo modo eueniet quo eueniet, nec vnde aliquod non futurum eueniet: hoc enim contradictionē includit, quod & 18^um. huius ostēdit; quare & om∣nia quae euenient, & quibuscun{que} modis euenient, ita seriosè eueniēt, ac si omnino essent neces∣satiò euentura. Quod autem quidam arguunt consequenter multa futura se posse liberè impe∣dire; vel intelligunt quod hoc possunt ex se solis sine Deo coagente vel praeagente, & tunc sunt Pelagiani haetetici, sicut 20. & 30. secundi demonstrant; aut intelligunt quòd Deo coa∣gente & praeagente cum ipsis possunt; & tune nedum est possibile, imò & necessarium neces∣sitate causarum superiorum, sicut 27. huius ostendit. Quare & de ‖ 1.378 quolibet impedimento li∣bero futuro & non futuro similis est necessitas, sicut & de quocunque effectu libero futuro, vel non futuro: omne namque tale impedimentum futurum est aliquis talis effectus futurus. Rursum aut intelligunt quòd cum Deo coagente aut praeagente possunt impedire aliquod fu∣turum, quod sit A. stante etiam voluntate diuina ad A. fore, sicut 14. primi docet, quod est hae∣reticum [unspec C] & blasphemum, sicut 10. primi monstrat; aut intelligunt, quòd possunt mutare aut auertere voluntatem diuinam ab A. vel facere ipsum non velle A. fore, quod similiter est er∣roneum & contra 20. primi, 30. secundi, & 8. istius: aut quòd Deo agente & praeagente, & ex se solo, non ex actu humano quocunque non volente, sed nolente A. fore, possunt impe∣dire A. fore & sic non instant: sic enim nedum est possibile, sed necesse modo praedicto. Sic etiam quod dicunt se posse, magis est dicere Deum posse per eos, sicut omnipotentem artifi∣cem, per sua sibi subseruientia necessariò instrumenta; quanquam & quomodo causa secun∣da, vt homo, possit impedire effectum voluntatis diuinae posset plenius disputari. Et quòd arguunt de paruulo, verè videntur loqui vt paruuli, & vt paruuli cogitare. Quomodo nam∣que intelligunt se posse occidere paruulum, vel per se, vel cum Domino, &c. sicut prius? Si∣milis enim necessitas vel impossibilitas in occisione paruuli est ponenda, sicut in alijs effecti∣bus liberis quibuscunque. Argumentum quoque de paruulo potest similiter fieri de adulto. [unspec D] Isti etiam videntur supponere saluationem vel damnationem hominis dignissimae creaturae fortuitis motibus hominum, daemonum, vel ferarum, & quasi casuali casui taxillorum; quare & praedestinationem & reprobationem, personas & numerum coelestium ciuium con∣sequenter, quod vicesimum septimum primi cum sequentibus 45. & 46. non sinunt, quod & damnant autoritates Augustini de bono perseuerantiae 35. De correptione & gratia 27. reci∣tatae tricesimo primo primi, De gratia & libero arbitrio 50. cum multis alijs recitatis tricesi∣mo nono primi. Quod autem arguitur de experientia libertatis, non certificat omniquaque, quoniam sicut dicit Hippocrates primo primi Aphorismorum,* 1.379 Experimentum fallax iudici∣um difficile. Similem namque libertatem videntur bestiae, furiosi, moriones, & pueri expe∣riri, qui tamen non habent omnimodam libertatem, quia non libertatem contradictionis, nec à necessitate respectu causarum superiorum, nec etiam inferiorum, sicut ex vndecimo huius patet. Nec Augustinus, nec aliquis alius experitur se habere libertatem à subiectione Dei [unspec E] exemtam, sed voluntatem liberam à coactione inuita. Porro quod obijciunt consequenter est argumentum Manichaeorum, contra illud magistri nostri Christi, Nemo potest venire ad me,* 1.380 nisi Pater, qui misit me, traxeritilium, Ioh. 6. dicente ibi Chrysostomo, Hic insiliunt Manichaei dicentes, Ergo in nobis nihil est positum; quod & potest similiter obijci 20. & 30. secundi; veruntamen 9. huius ‖ 1.381 plenè respondet. Quod etiam opponunt, quòd Deus sit Autor mali, 20. & 30. secundi similiter potest opponi, veruntamen hic respondet 34. primi. Quod etiā dicunt, Illū nolo pro Deo meo habere, qui me impellit ad malū, contra ‖ 1.382 26. & 30. secundi similiter potest dici; quibus & è contrario ego dico, Illū nolo pro Deo nostro habere, qui non sit omnipotens in agendo, qui non habeat omnipotentissimū dominatum super meā debilem voluntatē, qui non posset omnipotentissimè facere me velle, & facere quicquid vellet, qui non

[unspec A] habeat voluntatem vniuersaliter efficacem, infrustrabilem, indefectibilem, & necessariam in causando, imò cuius voluntas non sit mihi necessitas secundum sensatam sententiā 27. huius scriptam. Quinimò cōstanter & libera voce dico, Illum nolo pro Deo meo habere, cuius bea∣tissimam voluntatem ego miser peccator possum facillimè à ‖ 1.383 summa arce suae dignissimae li∣bertatis detrudere, & oppositae seruitutis necessario iugo submittere, & submissam in solubi∣liter detinere, cuius sanctissimam voluntatem ego peccator velut mulierculam d••bilem facil∣limè possum opprimere, & necessitare ad horribilem actum peccati, imò & quam plusquam mulierculam qualemcunque possum necessitare ad consentiendum in actum turpissimum vilissimum que peccatum. Cui & adhuc fiducialiter agens, dico illum nolo pro Deo meo habere, quem peccator impello ad malum necessariò volendum, aut etiam permittendum, quem ego miser peccator necessito vicissitudinaliter, sicut malitiae placuerit, ad volendum, [unspec B] permirtendumuè malum, qui seruituti tam miseri peccatoris tam miserabiliter sit subiectus. Aduersarius etenim confitetur, quòd quamdiu actus meus malus est futurus, tamdiu Deus est liberrimus libertate contradictionis plenissima ad volendum & permittendum illum, vel non: sed cùm temporaliter praesentialiter à me fiat, necesse est tunc primò necessitate oppo∣sita prioti libertati aeterno Dominum velle & permittere illum actum: cui similiter adhuc di∣co, Illum nolo pro Deo meo habere, qui in tota vniuersitate creaturae aliquam rem malam simpliciter & non bonam facit, conseruat, voluntarieuè permittit. Quare & 26. primi osten∣dit nullam rem esse malam simpliciter, sed quamlibet esse bonam: Quamobrem adhuc dico, Illum nolo pro Deo meo, scilicet summo bono, habere, à quo secundum sententiam Iacobi, non omne aliud bonum descendit. Cur, iterum inquio, vis tu illum pro Deo tuo habere, qui te ad omne bonum saltem necessariò debitum non impellit, & ab omni malo non repellit, cùm hoc possit facillimè, & ita faciliter sicut permittit oppositum, & sine omni suo in com∣modo [unspec C] vel labore, & ad tuum maximum commodum & valorem? Cur, in superato, vis tu illum pro Deo tuo habere, qui tot mala secundum te in vniuersitate regimini suo subiecta permittit, qui & tot parua & minora bona meliora non facit, imò & totum vniuersum non efficit melius, cùm aeque faciliter ita posset? Quem & adhuc requiro, Vis tune illum pro Deo tuo habere, qui te ad bonū impellit? Si non, Pelagianam haeresin profiteris, sicut 21.23. & 30. secundi ostendunt: si sic, ergo secundum te omnia bona quae euenient, de necessitate euenient, &c. sicut contra 15. opinionē 22. huius repressam. Veruntamen proculdubio Deus nullū inuitum violenter impellit, sed omnes voluntarios spontaneè impellit & trahit ad quos∣libet liberos actus suos. Amplius autem proisto & omnibus similibus de peccato & necessita∣tione peccandi, seu ad peccandū, aliter fortasse subtilius & probabilius dici potest, quod Deus necessitat quodammodo ad actum peccati secundum substantiā ipsius actus; non ideo tamen [unspec D] videtur consequens, quòd ipse necessitet ad peccatum, velad deformitatem peccati, quatenus est peccatum deformitasuè peccati. Posset enim Deus omnipotens, vt apparet, separare sub∣stantiam ipsam actus, & rem quamlibet positiuam à deformitate peccati, possetque producere & seruare talem suum effectum realiter positiuum & bonum absque tali defectu & malitia pri∣uatiua, praesertim cùm peccatum, deformitas, malitia, aut defectus non sit essentialiter ipse actus * 1.384, neque necessariò consequens substantiam ipsam actus, sicut apparet ex 26. primi. Deo igitur bono rectè agente, praeagente, & necessitante quodammodo ad actum talem bo∣num secundum substantiam & naturam, nequaquam de necessitate consequitur malitia aut peccatum. Vnde ergo sequitur, nisi ex voluntate libera creaturae deficientis spontaneè, ‖ 1.385 vo∣luntarieque peccantis? Verum si quid aliter sapientia, & hoc mihi Deus reuelare dignetur, & reddere sobriè sapientem, & si deficiens fortè peccem, ad iustitiae regulam mereducat. Quod autem arguitur, difficultatem & ignorantiam in nullo excusare peccatum, quia nec impossi∣bilitatem vitandi; potest similiter argui de merito qualicunque: haec tamen in aliquo excusant [unspec E] peccatum, eò quòd liberum arbitrium tollunt, vel minuunt quoquomodo, quia vel cogniti∣onē obnubilant, vel executionē debilitant; haec autem impossibilitas euitandi, seu necessitas faciendi neutrū minuit vel offendit, sicut corol. 1. & 2 ac 10. huius docēt. Quod autē arguitur, non fuisse maiorē possibilitatem vitandi peccatū antelapsum quàm post, potest similiter argui de vitatione meriti, vel de factione meriti possibilis, non tamen futuri. Nec ratio causalis pro∣cedit. Nam quomodo sequitur, homo non potest A. nisi de potentia absoluta, nec potest B. nisi de potentia absoluta; ergo non magis potest A. quàm B. nec è contra? Non enim sequi∣tur similiter arguendo, Nulla creatura potest aliquid nisi de potentia Dei, sicut 2. primi & sequentia probauerunt; ergo nulla creatura magis potest vnum quàm aliud, facilius quàm dif∣ficilius, nec vna creatura magis potest quicquā quàm alia, fortior & potentior quàm debilior & impotentior quantūcunque. Nec etiā sequitur de potentia ordinata. Nulla creatura potest

quicquam futurum nisi de Dei potentia ordinata, sicut corollarium noni, primi monstrauit; [unspec A] ergo nulla creatura magis potest vnum futurum quàm aliud facilius quàm difficilus, nec vna creatura, puta potentior, magis quàm alia impotentior quantumcunque. Tertiò adhuc non sequitur de potentia naturali. Non enim quia nulla res naturalis potest aliquid naturaliter o∣perari, nisi per potentiam naturalem, ideo nulla res naturalis magis potest naturaliter ope∣rari vnum quàm aliud. Hoc igitur ante lapsum, quando erat in naturalibus totus sanus, & in gratuitis multum potens, magis potuit quàm postquam incidit in latrones, & in latrinam peccati, vbi in naturalibus vulneratur, & gratuitis spoliatur, vnde efficitur impotens & in∣firmus: Habet & nunc fortissimum inimicum, quem tunc non habebat, corpus scilicet cor∣ruptum, quod aggrauat animam, & carnis concupiscentiam, quae spiritui aduersatur; cui & assunt duo pestiferi comites, ignorantia nimia discernendi, & difficultas plurima exequen∣di: Et haec est ratio & causa Doctorum, qui fuerant in oppositum allegati, Petri 2. sent. dist. 25. Hugonis de Sacramentis libri primi parte 6^a. cap. 16. Bernardi de gratia & libero arbitrio 12. [unspec B] sicut scripta eorum lucidè contestantur. Quomodo autem & quare necessitas naturalis & fa∣talis repugnet meritò, & non ista, vndecimum huius docet. Quod autem arguitur non esse maiorem libertatem in homine quàm in bruto, vndecimum huius soluit. In homine siqui∣dem est necessitas respectu Dei solius, in brutis verò respectu ipsius, & respectu causarum in∣feriorum, naturaliumuè causarum. Nec ratio sua causalis procedit. Non enim si homo non possit in oppositum faciendi, nisi de potentia absoluta, nec brutum; ideo non magis homo quàm brutum, sicut superius est ostensum. Nec ista sententia redit hominem impec∣cabilem, sicut ostendit 34^um. primi. Quod autem infertur, non esse maiorem libertatem in viatore quàm in comprehensore, quis negare praesumpserit, cùm maior libertas sit in Deo, in sanctis Angelis corfirmatis, & in comprehensore quocunque quàm in aliquo viatore, sicut catholici non ignorant, quod & testatur Autoritas Augustini Enchirid. 86. primo huius prae∣missa, quod & ostendunt Hugo, & Petrus vbi erant proximo allegati? Nec ratio causalis [unspec C] est efficax, sicut superius est ostensum. Viator namque habet infirmitatem multiplicem, ig∣norantiam, difficultatem, carnem, mundum & diabolum tentatores, nec abundantiam gra∣tiae confirmantis. Angelus verò nullum istorum malorum, sed opposita bona plenè, cùm abundantissima gratia beatificè confirmante; & haec est ratio confirmationis in bono, sicut decimum quintum secundi ostendit: Verum tamen vno modo habet viator libertatem arbi∣trij, quo Deus & comprehensor non habet, videlicet ad obediendum diuinis mandatis vel non, ad peccandum vel non. Quod autem ex isto consequenter infertur, quod viator non potest plus mereri quàm Angelus confirmatus, videtur secundum sententiam Petri 2. sentent. dist. 5. & 11. recitatam primo huius posse concedi. Verum quia idem potest argui de Angelis post finale iudicium beatificandis plenariè & perfectè, aliter respondendum, quod nullus potest mereri à Deo quicquam boni de condigno, scilicet de necessitate iuris, in∣flexibilique rigore, sed quicquid boni meremur ab eo, totum procedit & pendet ab eius gra∣tissima [unspec D] gratia & gratuita voluntate, sicut 39^um. primi clariùs demonstrauit. Potest ergo Deus absque iuris iniuria, & sine praeiudicio cuiuscunque, praestituere Angelo & hominicer∣tum terminum ad merendum, & illuc vsque sua opera velut meritoria acceptare, vltra verò tanquam praemiatoria & consummatoria praecedentium meritorum: Necessitas tamen so∣la in Angelis plenariè consummatis non videtur merito repugnare, sicut corollaria primi, se∣cundi, & decimi huius docent, sed sola perfectio consummata. Merentes enim sunt in via & motu ad terminum, comprehendentes verò & consummati plenariè in termino vltimato. Nec sequitur hominem viatorem esse finaliter confirmatum: Non enim ideo dicitur quispi∣am finaliter confirmatus, quia necessariò sequitur voluntatem diuinam, sed propter aliam ra∣tionem superius ‖ 1.386 assignatam. Argutia verò, quae consequenter obgarrit in Logica, in Philo∣sophia & in Theologia est haeretica & damnata, sicut ex 43^o. primi constat. Rursum secun∣dum istam insensatam sententiam Deus posset velle aliquid esse seu fore, & illud non esset [unspec E] nec foret; posset velle aliquid esse seu fore tale vel tale, scilicet, praedestinatum & bonum, & illud non esset tale, nec foret; posset quoque velle aliquid non esse seu fore simpliciter siue tale, & ipso inuito illud esset aut foret simpliciter siue tale; sicque Deus superbeatus & omni∣potens, miser & impotens redderetur, sicut decimum primi docet. Ampliùs * 1.387 secundum istam vanam & falsam insaniam, posset Deus cognoscere se non amando se: Priùs namque quodammodo videtur cognoscere quàm amare: possetque Pater caelestis sine filio suo esse, cùm sit quodammodo prioreo, sicut trigesimo secundi erat ostensum. Duo verò argu∣menta sequentia videntur praetendere vnam exemptionem blasphemam à subiectione & seruitute Domini Dei nostri, quibus tamen per quintum & nonum huius pleniùs

[unspec A] ‖ 1.388 respondetur; Videntur quoque eadem argumenta cum Pelagianis supponere voluntatem creatam posse agere sine Deo propriè coagente, vel saltem sine eo naturaliter praecedente, quod vicesimum secundi cum tricesimo reprobauit. Nec dubium quin sit longè, imò infinitè perfectius, quòd Deo volente quippiam facere per aliquam creaturam, ipsi curuetur necessa∣riò omne genu, quàm quòd ei ab aliquo posset resisti sic; enim & non aliter est omnipotens & infinitè perfectus, sicut patet completius primo huius. Quod autem de omissione arguitur non plus obuiat vicesimo septimo huius, quàm vicesimo vel tricesimo, seu tricesimo secundo secundi, nec magis de omissione quàm de commissione procedit; autoritas quoque Augu∣stini superius est glossata, nec intendit ista autoritas Augustini aliam eius autoritatem super Deut. 20. & textum ibi sacrum destruere, qui tricesimo tertio secundi fuerant allegati. Argu∣menta verò de permissione & volutione, & amatione peccati ita procedunt contra vicesi∣mum [unspec B] secundi, sicut contra vicesimum septimum tertij, quae & soluuntur plenariè per tricesi∣mum tertium & tricesimum quartum primi. Autoritates Genes. & Ecclesiastici ita vadunt, contra vicesimum & tricesimum secundi, sicut contra vicesimum septimum tertij, quae & vicesimo octauo secundi clarius exponuntur. Autoritas verò Apostoli negat necessitatem aduersariam liberae potestati, sicut verba eius ostendunt, quod & decimo huius patet; vide∣tur etiam loqui ibi de necessitate legis seu iuris, quae ortum habet ex vote alioue contractu, & de oppposita potestate. Ad illud verò quod arguitur de necessitate antecedente, respon∣dendum per distinctionem de necessitate antecedente, vicesimo octauo huius praemissam; vel aliter Anselmus negans necessitatem praecedentem ab effectibus liberè & contingenter fu∣turis, intendit illam negare à prima causa illorum, scilicet à voluntate diuina, secundum vn∣decimam & duodecimam veritatem quinti huius; & hoc verba sua indicant euidenter. Ait [unspec C] enim, Scito omnia ex necessitate fuisse, quia ipse voluit, voluntatem verò eius nulla prae∣cessit necessitas, qui & in talibus effectibus affirmat necessitatem sequentem, quia secundum eum fiunt à causa, scilicet à voluntate diuina necessaria, necessitate sequente, vt patet capi∣tulo proximo: ratio autem huius transumtiuae denominationis à causa ad effectus potest ha∣beri ex praemissis vicesimo sexto secundi, nec repugnantiam vllam includit, eundem effectum respectu eiusdem causae sic esse necessarium necessitate sequente, & etiam praecedente, sicut per se patet, sicuti & ostensio sextae partis quinti huius docuit euidenter. Autoritates verò Anselmi & Boetij, dicentes res liberi arbitrij priusquam fiant apud hominem, & per liberam voluntatem, & in tempore, posse mutari & nullatenus euenire, intelligunt manifestè respe∣ctu causarum inferiorum, quia secundum ipsos respectu causarum superiorum sunt necessariò euenturae. Hoc enim sententia eorum & verba indicant euidenter, sicut vicesimum octauum huius ostendit. Voluntigitur dicere quòd quantum est de ratione & causalitate causarum [unspec D] inferiorum, scilicet liberi arbitrij, seu totius hominis, siue quarumlibet temporalium aliarum, nulla est necessitas respectu contingentium futurorum, sed contingentia & possibilitas ad vtrumque; sed in Deo aeterno super tempora & temporalia vniuersa habente determinatam, praesentaneam, immutabilem, & infrustrabilem voluntatem respectu omnium futurorum, est necessitas omnium futurorum, sicut capitulum proximum plenius ostendebat. Autoritas verò Anselmi de concord. 2. loquitur de necessitate libertati contraria & inuita, sicut verbum subsequens indicat euidenter: immediatè namque subiungit, quòd si non vellet sponte, non operatetur. Robertus Lincolniensis negat Petrum praedestinatum saluari necessariò neces∣sitate contingentiae repugnante; aliam verò necessitatem, scilicet amicam contingentiae, nus∣quam negat, sed planè concedit. Concedit enim necessarium esse Petrum saluari, non neces∣sariò, sed contingenter; quare & habet consequenter concedere, necessarium esse Petrum contingenter saluari. Quomodo autem neget necessitatem antecedentem, patet capitulo praecedente. Bernardus negat à libero arbitrio necessitatem inuitam, & ei contrariam, non [unspec E] concordem; vnde capit. 3. Est, inquit, consensus voluntarius habitus liber sui, siquidem non cogitur, non extorquetur; ea quippe voluntatis, non necessitaris; nec negat se, nec prae∣bet cuiquam nisi ex voluntate, alioquin si compelli valet, inuitus, violentus est, non volunta∣rius. Nisi enim voluntas non est, nec consensus: non enim est consensus nisi voluntarius. Vbi ergo consensus, ibi voluntas; porro vbi voluntas, ibi libertas, & hoc est quod dici puto liberum arbitrium. Et infra 4. Vniuersa quae hominis sunt, praeter solam voluntatem sui, libera non sunt; vita, sensus, apperitus, memoria, ingenium, & si qua talia sunt, eo ipso sub∣iacent necessitati, quo non planè subdita sunt voluntati; ipsam verò, quia impossibile est de seipsa sibi non obedire (nemo quippe aut non vult quod vult, aut vult quod non vult) etiam impossibile est sua priuari libertate: potest quidem mutari voluntas, sed non nisi in aliam vo∣luntatem, vt nunquam amittat libertatem; tam ergo non potest priuari illa quàm nec seipsa.

Si poterit homo aliquando aut nihil omnino velle, aut velle aliquid, & non voluntate, pote∣rit [unspec A] & carere libertate voluntas: sola ergo voluntas, quoniam pro sui ingenita libertate, aut dissentire sibi, aut praeter se in aliquo consentire, nulla vi, nulla cogitur necessitate; non in merito iustam vel iniustam, beatitudine seu miseria dignam ac capacem creaturam constituit, prout iustitiae iniustitiaeue consenserit. Qui & 5. reddens causam dicti superius allegati, sic ait; Quomodo namque ad bonum conuersus per gratiam humanae voluntatis consensus eo liberè bonum, & in bono liberum hominem fecit, quo voluntatis efficitur, non inuitus per∣trahitur? Sic sponte deuolutus in malum, in malo nihilominus tam liberum quàm sponta∣neum constituit, sua vtique voluntate ductum, non aliunde coactum vt malus sit. Et sicut coelestis Angelus, aut etiam ipse Deus permanet liberè bonus, quia scilicet voluntate, non aliqua extrinseca necessitate: sic profectò diabolus aequè liberè in malum & corruit & persi∣stit suo vtique voluntario nutu, non alieno impulsu; manet ergo voluntas libertatis, vbi eti∣am sit captiuitas mentis, tam plena quidem in malis, quàm in bonis. Vnde & 6. vnani defi∣nitionem [unspec B] liberi arbitrij sic concludit; Ex hac ergo tantùm libertate, qua liberum est volun∣tati seipsam indicare vel bonam si bono, vel malam si malo consenserit; quippe quae in neu∣tram nisi certè volendo consentire se sentit liberum arbitrium credimus nominari. Qui & de∣cimo octauo negat necessitatem non peccandià Deo, similemque necessitatem, scilicet inui∣tam, Angelis & hominibus abnegans, tribuit eis oppositam libertatem; aliam verò necessi∣tatem secundum causas superiores vicesimo septimo huius praedictam nusquam negat, sed magis affirmat: vnde sic ait, Caeterum nec Deus caret libero arbitrio, nec Diabolus; quoni∣am quòd ille non potest esse malus, non infirma necessitas, sed firma in bono voluntas, & vo∣luntaria firmitas; quodque ‖ 1.389 hic non valet in bonum respirare, non aliena facit violenta op∣pressio, sed sua ipsius in malo obstinata voluntas ac voluntaria obstinatio; & nunc igitur ex eo potius liberum dicitur arbitrium, quod siue in bono, siue in malo aequè liberam facit vo∣luntatem, cùm nec bonus quisquam, necitem malus dici debeat, aut esse valeat nisi volens. [unspec C] Tali tam ratione non incongrue dicetur ad bonum se & ad malum habere aequaliter, quòd vtrobique videlicet par sit ei, non quidem in electione facilitas, sed in voluntate libertas: hac sane dignitatis diuinae, vt dictum est, praerogatiua rationalem singulariter creaturam condi∣tor insigniuit; quod quemadmodum ipse sui iuris erat, suaeque ipsius voluntatis, non necessi∣tatis erat, quòd bonus erat; ita & illa quoque sui quodammodo iuris in hac parte existeret, quatenus non nisi sua voluntate aut mala fieret, & iustè damnaretur; aut bona maneret, & merito saluaretur; non quòd ei propria sufficere posset voluntas ad salutem, sed quòd eam nullatenus sine sua voluntate ‖ 1.390 consequeretur. Nemo quippe saluatur inuitus: nam quod le∣gitur in Euangelio, Nemo venit ad me, nisi Pater meus traxerit eum, item in alio loco, Com∣pelle intrare, nihil impedit; quia profectò quantoscunque trahere vel compellere videatur ad salutem benignus Pater, qui omnes vultsaluos fieri, nullum tamen iudicat salute dignum, [unspec D] quem non probauerit voluntarium. Hoc quippe intendit, cùm terret aut percutit vt faciat voluntarios, non saluet inuitos, quamuis dum de malo mutat, in bonum voluntatem transfe∣rat, non auferat libertatem. Calumniabile tamen secundum superficiem literae videtur, quod dicit libertatem à necessitate Deo & creaturae aequaliter conuenire, cùm omnis virtus & per∣fectio vtrisque competens infinitè plus Deo competere videatur, cùm omnis creatura sit om∣niquaque finita, ipse verò infinitissimus omniquaque, sicut suppositio prima probat. Quod autem obijcitur, omnes Autores necessitatem ab actibus liberis abnegare per vicesimo nono & vicesimo octauo, & decimo huius praemissa, sufficienter, vt arbitror, potest solui. Articu∣lus Oxoniensis per Robertum Cantuariensem damnatus non obuiat necessitati praedictae. Ex hac enim non sequitur, omnem propositionem de futuro veram esse necessariam, sed eius oppositum manifestè. Nam si haec sit vera & necessaria necessitate huiusmodi, Antichristus nascetur, necessariò sequitur quòd aliquando nascetur, & quòd post in perpetuum erit falsa. Pro hoc autem articulo plenius intelligendo, sciendum quòd ab aliquibus opinabatur Oxo∣niae, [unspec E] quòd nulla propositio de futuro in materia contingenti est vera vel falsa, sicut ex decimo septimo huius potest haberi, ex qua necessariò sequitur, quòd omnis propositio vera de fu∣turo est necessaria, vt scilicet necessariò impleatur, veluti, Sol orietur, eclipsis erit, & similes; quare & iustè debuit condemnari. Praeterea potest dici, quòd articulus loquitur de necessi∣tate absoluta, & contraria, non consentanea libertati, sicut decimum huius distinguit: articu∣lus verò Parisiensis loquitur de necessitate non respectu causarum superiorum, sed tantùm inferiorum, scilicet corporum coelestium, & causarum naturalium, videlicet de necessitate naturae seu fati stellaris. Opinabatur namque à nonnullis Parisijs quòd voluntas humana subiaceat necessitati stellarum, & quòdsit tantùm passiua, & quòd necessariò velit, positis

[unspec A] omnibus causis inferio ribus requisitis, sicut ex 30. secundi, sexto & decimo huius patet. Hoc idem euidentet ostendunt verba articuli debitè ponderata. In articulo namque damnatur, quod nihil fit à casu, quare & eius oppositum affirmatur: sed respectu Dei & superiorum cau∣sarum nihil penitus fit à casu, sed tantum respectu inferiorum per vicesimum nonum primi. Quare & idem Stephanus Parisiensis damnauit articulum asserentem,* 1.391 quod Aliqua possunt casualiter euenire respectu primae causae, & quod falsum est omnia esse praeordinata à prima causa; articulus autem negat necessitatem respectu illarum causarum, respectu quarum casū affirmat, sed hoc est tantum respectu inferiorum causarum. Quod etiam locus Scripturae, quem pro se allegat articulus, indicat euidenter, quia concursus, in quit, causarum est de defi∣nitione casualis, libro de consolatione & est 5. prosa. 1. Vbi Boetius, Liquet, inquit,* 1.392 definire ca∣sum esse inopinatum ex confluentibus causis, in his quae ob aliud geruntur, euentum; quod de causis inferioribus, non superioribus intellexit, sicut verba eius praecedentia & sequentia [unspec B] manifestāt, sicut ostenditur plenius vicesimo nono primi, quae & necessitatem praedictam mu∣niunt & confirmant. Nam post definitionem casus praemissam immediate subiungit, Con∣currere autem atque confluere causas facit ordo ille ineuitabili connexione procedens, qui de prouidentiae fonte descendens, cuncta suis temporibus atque locis disponit. Quod etiam ar∣ticulus loquatur de necessitate respectu causarum inferiorum, scilicet de necessitate naturae seu fati stellaris, videtur per alios articulos sibi in damnatione coniunctos. Damnatur namque cum illo alius articulus asserens, quod ex diuersitate locorum acquiruntur necessitates euen∣tuum; & rursum alius astruens, quod ex diuersis signis coeli signantur diuersae conditiones in hominibus tam bonorum spiritualium, quam rerum temporalium; & iterum alius, qui dice∣bat, quod in hora generationis hominis in corpore suo, & per consequens in anima, quia sequitur corpus ex ordine causarum superiorum, scilicet corporum coelestium & inferi∣orum, inest homini dispositio inclinans in tales actiones & euentus. Error, nisi intelligatur de [unspec C] euentibus naturalibus & per viam dispositionis. Ampliùs, alius, qui ponebat quod fatum, quod est dispositio vniuersi, procedit ex prouidentia diuina, non immediatè, sed mediante motu corporum superiorum, & quod illud fatum non imponit necessitatem inferioribus, quia habent contrarietatem, sed superioribus, vbi & multi alij similes condemnantur. Porro dam∣natio huius articuli vltimi saluat necessitatem praedictam. Hic namque damnatur quod fatum procedens ex prouidentia diuina non imponit necessitatem inferioribus; ergo suum opposi∣tum affirmatur, scilicet, quod imponit necessitatem inferioribus sub diuina prouidentia gu∣bernatis. Huiusmodi autem sunt omnes liberi actus nostri, sicut ostendit tricesimum primi, quare & idem Stephanus Parisiensis damnauit articulum asserentem, quod humani actus non reguntur prouidentia diuina. Nec verisimile est quod iste Stephanus damnans articulum su∣pradictum, reconciliauit alium, quem ipsemet prius damnauit, ponentem quod ad hoc quod effectus sint necessarij respectu causae primae, non sufficit quod ipsa causa prima non sit impe∣dibilis, [unspec D] sicut vicesimum septimum huius plenius recitauit. Damnatio vero alterius * 1.393 Parisien∣sis articuli & Petri Abelardi non obniat necessitatem vicesimo septimo huius dictae; quoniam vicesimum septimum huius tantum affirmat necessitatem in futuris respectu voluntatis diui∣nae, nun quid tamen Deus possit vel non possit aliter velle & facere non affirmat. Quod au∣tem arguitur iuxta rationē necessitatis praedictae, quod omnia, quae euenient, euenient de ne∣cessitate respectu causarum inferiorum, incurabiliter claudicat in materia & in forma. In ma∣teria, quia supponit, quod omnia, quae euenient, per causas inferiores euenient, cum tamen solus Deus multa faciet per scipsum; solus enim creabit futura creanda. De his etiam, quae per causas inferiores euenient, puta de rebus liberi arbitrij, peccat in forma; quia etsi respectu vo∣luntatis diuinae infrustabilis ac immutabilis, determinateque & distinctè volentis, quae que e∣uentura per causas inferiores, euenire per illas necesse sit, sicut vicesimum septimum huius do∣cet; respectu tamen causarum, inferiorum, puta hominis & liberi arbitrij, non est necesse e∣uentura [unspec E] per eas, euenire per illas, quia quantum est de ratione & causalitate ipsarum, nulla est necessitas respectu suorum liberorum effectuum futurorum, sed indeterminatio, indifferentia, contingentia, & possibilitas ad vtrumque. Quod vero arguitur cousequenter, oppositum hu∣ius positionis esse possibile, non obuiat nec impugnat: multa namque sunt vera, quae non sunt necessaria, & quorum opposita possibilia dignoscuntur. Veruntamen argumentum non probat oppositum esse possibile, nec est verum. Non est verum, quia per tertium & quartum primi, non est possibile creaturam agere sine Deo proprie coagente, & hoc per voluntatem suam, non frustrabilem, prius natura agentem quacunque causa secunda, nec existentem in potestate alicuius causae secundae, causarumue aliquarum aut omnium secundarum, sicut no∣num & decimum primi, tricesimum secundi; septimum & octauum tertij manifestant. Ratio

vero non procedit. Cum enim arguitur Deum velle creaturam liberè agere, diuersum est à [unspec A] Deum velle creaturam necessario agere; ergo hoc velle potest ab alio separari. Quomodo lo∣quitur de libertate? Si de libertate opposita necessitati vicesimum septimum huius ostensae, falsum assumit. Non enim vult Deus, nec velle potest creaturam sic liberè agere, sicut hic su∣pra & ibi fuit ostensum, sicuti nec vult nec velle potest creaturam esse sic liberam, quod non Deo de necessitate subiecta, aut quod possit agere sine eo; hoc enim contradictionem inclu∣dit, sicut vicesimum secundum secundi, & vicesimum tertium tertij contra opinionem deci∣mam septimam ostendebat; sicut etiam non potest velle se non esse, aut Deum non esse, non gignere, aut spirare, nec creaturam esse sibi aequalem omnipotentem simpliciter, & creaturae tria esse aequalia aut pauciora duobus, punctum vel animam esse corpus, & similia infinita. Si autem loquatur de alia libertate, opposita scilicet necessitati naturae, fati, seu violentiae & con∣sentanea necessitati praedictae, non obuiat elenchicè, nec impugnat, sicut in decimo huius pa∣tet. Praeterea cum dicit diuersum, si loquatur de diuersitate essentiali & reali falsum assumit; [unspec B] quia non est, nec esse potest in Deo talis diuersitas voluntatum: omnes enim voluntates eius sunt essentia eius vna: si autem loquatur de diuersitate secundum rationem & modum intel∣ligendi humanum, non concludit. Similiter etenim posset inferri, quod Deus possit intellige∣re, & non diligere semetipsum, quod possit gignere, & non spirare, quod possit facere tria non esse plura duobus. Nam velle tria esse, diuersum est à velle tria esse plura duobus. Ergo hoc velle potest ab alio separari &c. sicut aduersarius superius arguebat. Similiter quoque pos∣set ostendi, quod possibile est Deum non esse, & praeterita non fuisse, praesentiaque non esse, quod negat; quoniam Deum velle se libere esse, diuersum est à Deum velle se necessario esse; ergo &c. sicut falsigraphus arguebat: de praeteritis etiam & de praesentibus patet idem. Simi∣literque probabo, quod possibile est punctum seu animam esse corpus, & simplicem vnitatem numerum quemcunque, quoniam Deum velle punctum, animam, vel simplicem vnitatem esse corpus, aut numerum, diuersum est à Deum velle haec, illa non esse, ergo &c. sicut arguit [unspec C] contradictor. Vltima verò argutia ex ignorantia elenchi, velut caeca delirat, deuiat & aber∣rat. Non enim secundum idem arguit, nec ad idem, vel si sic arguit, sumit falsum, sicut ex su∣perioribus clarè patet.

CAP. XXX. Arguit eam super falsitate hypothesis per viam sumptam à necessi∣tate & libertate voluntatis diuinae, quae semper necessariò vnifor∣mis permanet & aequalis. [unspec D]

REctificato siquidem primo errore, scilicet de insufficientia responsio∣nis 26. huius praemissae, nunc restat similiter facere de secundo, qui est ex non subsistentia hypothesis quam supponit. Supponit enim hy∣pothesis ista septem. Primum, quòd illud quod nunc est futurum, po∣test possibilitate necessitatem omnimodam excludente nunc & pro nunc non esse futurum. Secundum, quòd illud quod semper fuit fu∣turum, simili modo potest nunquam fuisse futurum. Tertium, quòd illud quod nunc non est futurū, potest similiter nunc & pro nunc esse futurum. Quartū, quòd illud quod nunquā fuit futurum, potest similiter semper fuisse futu∣rum. Quintum, quòd his nequaquam obstantibus, Omne quod nunc est, necesse est nunc esse. Sextum, quòd omne quod fuit, necesse est fuisse. Septimum, quòd omne quod est aut [unspec E] fuit, necesse est semper ante fuisse futurum. Et de praescitis & scitis à Deo, eiusque praescientia atque scientia correspondenter omnino, similia septem ponit. Huic autem errori est dupli∣citer obuiandum. Primò, per viam sumtam ab actione Dei intrinseca; secundo, per viam sumtam ab actione eius extrinseca. Prima autem via methodum binam habet, vnam ex voluntate seu volutione diuina, & alteram ex intellectu seu cognitione ipsius: & harum vtraque habet adhuc duas semitas veritatis; vnam per necessitatem seu contingenti∣am & libertatem ducentem, alteram vero per immutabilitatem, seu mutabilitatem tenden∣tem. Per hanc igitur semitam veritatis, quae ducit per necessitatem seu libertatem voluntatis diuinae, proceditur isto modo; si septem praemissa de praesentibus, praeteritis, & futuris, prae∣scitis

[unspec A] & scitis, praescientia & scientia Dei sint vera, & alia septem similia de praeuolutis & volu∣tis à Deo ac volantate seu volutione ipsius necessario erunt vera, sicut locus à simili satis pro∣bat: Quod & 18. primi euidenter ostendit, cum Deus nihil horum sciat aut praesciat, nisi prae∣uia voluntate. Quod & potest per singula demonstrari. Primū nam{que} scil. qd. Deus nunc vult aliquid, puta A. fore, & potest potentia libera, .i.contradictionis necessitatem omnifariam ex∣cludente, nunc & pro nunc non velle A. fore, potest dupliciter demonstrari, per impossibile sc. & simpliciter ostensiue. Detur enim oppositum, scil. qd. Deus pro nunc non potest non velle A. fore, ergo necesse est pro nunc Deum velle A. fore, & per 10. secundi necessario sequitur, De∣us vult A. fore, ergo A. erit; & antecedens est necessarium pro nunc, ergo & consequens, sicut docet vulgata regula Logicorum, qd. & potest similiter per impossibile demonstrari: nam alias esset possibile, quod falsum sequeretur ex vero. Necessitatem autem consequentis il∣lati hypothesis ista negat. Ad idem ostensiue hoc modo sequitur A. non erit, ergo per 10. 1. [unspec B] Deus non vult A. fore, & antecedens est pro nunc possibile, sicut dicit hypothesis, ergo & cō∣sequēs, sicut logicus nullus nescit: qd. & potest per impossibile faciliter demonstrari: Alias e∣nim ex vero esset possibile sequi falsum. Secundum, scil. qd. Deus semper ‖ 1.394 voluit aliquid futu∣rum, puta A. fore, & potest potentia supradicta nunquam voluisse A. fore, potest demonstrari vt primum, potest etiam demonstrari per primum. Si enim per primum ponatur Deum nunc non velle A. fore, sequitur per 10 primi iplum nunquam voluisse A. fore, cum A. nunquam fu∣it futurum, quia nunquam fuit, est, aut erit. Tertium, scil. quod Deus nunc non vult A. fore, & potest possibilitate praedicta pro nunc velle A. fore, probatur vt primum. Ad idem, si Deus potest pro nunc non velle illud quod nunc vult, simili ratione potest pro nunc velle illud quod nunc non vult. Quartum, scilicet, quod Deus nunquam voluit A. fore, & potest potentia iam praefata semper voluisse A. fore, probatur vt proximum, probatur quoque per ipsum, sicut se∣cundum per primum. Quintum, scilicet, quod simul cum istis quodcunque existens, quod De∣us [unspec C] vult nunc esse, necesse est eum velle nunc esse, & quod omne quod nunc est, necesse est pro nunc Deum velle nunc esse, quantum ad primam partem dupliciter demonstratur. Primò, ostensiue hoc modo; Sit A. aliquid nunc existens, tunc per nonum primi necessariò sequitur, A. est, ergo A. est conseruatum in esse per voluntatem diuinam, & Deus vult hoc esse, & ante∣cedens est necessarium pro nunc, vt ponit hypothesis, ergo & consequens, sicut probatio pri∣mi docet. Per impossibile isto modo detur. Oppositum, scilicet quod aliquid, puta A. quod Deus nūc vult esse, potest nō velle pro nunc esse; ergo per 9. primi A. potest pro nunc nō esse, quod hypothesis haec negauit. Secunda verò pars huius sequitur ex priori cum hoc adiuncto, quod omne quod nunc est, Deus vult nunc esse, sicut docuit nonum primi. Sextum est, quod omne ‖ 1.395 praeteritum quod Deus voluit fuisse, necesse est eum voluisse fuisse, & quod omne praeteritum necesse est Deum voluisse fuisse, hoc probatur vt quintum. Septimum est, quod omne quod est aut fuit, necesse est Deum semper ante voluisse fuisse futurum. Nam per 18. [unspec D] huius necessariò sequitur, hoc est aut fuit, ergo semper fuit futurum, ergo omne quod est aut fuit, semper ante fuit futurum; ergo per 14. primi Deus hoc semper volebat; & per hypothe∣sin antecedens est necessarium, scilicet de omni existente, atque praeterito, hoc est, hoc fuit, ergo & consequens, sicut probatio primi docet. Ex his autem tribus vltimis, id est, quinto, sexto, & septimo, de necessitate circa voluntatem diuinam elici potest octauum de impossibi∣litate circa eandem, scilicet, quod nullum existens potest Deus nunc nolle actiue, id est, per actum nolutionis volutioni positiue contrarium nunc esse; nec aliquod existens potest nunc velle pro nunc non esse, & quod de nullo praeterito potest nolle actiue ipsum fu∣isse, nec velle ipsum non fuisse, & quod de nullo praesenti vel praeterito potest nolle acti∣ue ipsum fuisse futurum, nec velle ipsum non fuisse futurum, Istud clarissime sequitur ex praedictis, & confessione hypothesis, decimo primi iuncto. His autem quatuor de necessitate & impossibilitate voluntatis diuinae circa praesentia & praeterita vltimo demon∣stratis, [unspec E] possunt alia quatuor similia de impossibilitate & necessitate voluntaris diuinae circa non praesentia & non praeterita similiter demonstrari. Primum est, quod quod∣cunque non existens, quod Deus non vult nunc esse, impossibile est eum velle nunc es∣se, & quod de omni quod nunc non est, impossibile est Deum velle illud nunc esse. Se∣cundum est, quodcunque non praeteritum, quod Deus non voluit fuisse, impossibile est eum voluisse fuisse, & quod de omni non praeterito, impossibile est eum voluisse illud fuisse. Tertium est, de omni quod non est nec fuit, impossibile est Deum vn∣quam voluisse illud fuisse futurum. Quartum est, de omni quod nunc non est, nec fu∣it, necesse est Deum nolle actiue illud esse & fuisse, & fuisse futurum vt foret nunc vel priùs. Haec omnia per locum à simili monstrabuntur: Possunt etiam, vt prae∣cedentia,

demonstrari supponendo cum Philosopho 1. peri hermenias vlt. quod non esse, [unspec A] quod non est, quando non est, necesse est, qd. & ista responsio non poterit diffiteri. Quartum autem istorum probatur per eadē 22. primi, & eius corol. succurrente. His igitur quasi longin∣què distantibus praelibatis propinquius * 1.396 accedendum. Porro respectu cuiuscun{que} obiecti ex∣trinseci diuina voluntas est aequè libera vel necessaria, & respectu cuiuscunque obiecti futuri est penitus libera, sicut dicit hypothesis; ergo respectu cuiuscun{que} obiecti praeteriti vel praesen∣tis contra hypothesin. Vel sic cum eadem maiore sumatur & respectu cuiuscunque obiecti praeteriti vel praesentis est diuina voluntas necessaria secundum hypothesin, ergo & respectu cuiuscunque obiecti futuri, contra hypothesin saepe dictam. Item qualiscunque intrinsecè re∣spectu alicuius obiecti est voluntas Dei aliquando, taliscun{que} fuit semper ante, & semper post erit; sed respectu A. futuri nunc est voluntas Dei penitus libera secundum contradictionem, secundum hypothesin; ergo semper sic erit, ergo cum A. fuerit praesens vel praeteritum contra hypothesin. Vel sic cum eadem maiore, & respectu A. praesentis vel praeteriti est voluntas Dei [unspec B] necessaria secundum hypothesin, ergo semper ante sic fuit, ergo quando A. fuit futurum, qd. hypothesis ista negat. Item non sub alia sententia, sub alia tamen forma, qualitercun{que} intrin∣secè Deus vultaut non vult actiuè, amat aut odit aliquando aliquod obiectum, talitercun{que}, si liceat dicere, & ita omnino intrinsecè semper ante fecit, & semper post faciet, sed secundum hypothesin penitus libere & contradictorie Deus vult & amat nunc A. futurum, ergo penitus similiter libere volet & amabit illud cum fuerit praesens vel praeteritum, contra hypothesin, quia tunc faciet hoc necessario, sicut hypothesis fatebatur. Vel cum eadem maiore, & secun∣dum hypothesin necessaria intrinsecè Deus vult aut amat nunc A. praesens vel praeteritum, er∣go semper ante sic fecit, ergo quando A. fuit futurum, contra hypothesin saepius memoratam. Hoc aurem totum consistit virtualiter in hoc vno, quod voluntas diuina respectu cuiuscunque obiecti extrinseci semper est aequaliter, libera, vel necessaria intrinsece ad volendum & respe∣ctu cuiuscun{que} obiecti, quando est praesens vel praeteritum, est necessaria; ergo semper ante [unspec C] dum fuit futurum, sic fuit, ergo & eadem ratione nunc est necessaria respectu cuiuscun{que} futuri, ergo de quocun{que} futuro necesse est ipsum fore. Nam per decimum primi necessario sequi∣tur Deus vult hoc fore, ergo hoc erit, & antecedens est necessarium, ergo consequens, sicut superiùs monstrabatur; vel si respectu obiecti futuri quando est futurum sit contradictorie li∣bera, erit & aequaliter similiter libera respectu illius, quando erit praesens at{que} praeteritum. Hic autem omnes huius viae viti respondent concorditer negando maiorem. Dicunt enim quod quando res est futura, voluntas diuina non est necessaria, sed libera secundum contradictionē ad illam volendum; cum autem fuerit praesens, vel praeterita, tunc è contra. Sed ist•• non ad∣uertunt quod tunc Deus aliter intrinsece vult praesentia & praeterita, quā voluit ea futura; qua∣re Deus & eius voluntas necessario intrinsece commutatur contra 5. & 23. primi: mutatur e∣nim intrinsece de vno oppositorum in reliquum, de libero arbitrio in non liberum, de non ne∣cessario [unspec D] in necessarium, de libero secundum contradictionem, in necessarium secundum alte∣ram partem tantum. Item tunc Deus est minus liber intrinsece nunc quàm prius, ergo non in∣finitae libertatis, sed certis limitibus definitae, nouellae quoque subijcitur feruituti. Item tunc Deus est minus potens quam fuit, quare nec omnipotens. Illud enim qd. heri potuit velle & nolle, hodie non potest, & actum voluntatis intrinsecum, quem heri potuit producere, seu ha∣bere, hodie non potest, & quod heri potuit facere, nunc non potest. Her•• enim potuit velle, quod A. nunc non sit vel prius, hodie tamen factum nunquam esset aut fuisset, nec vnquam fuisset futurum, & hodie non sic potest; heri potuit nolle positiue A. vnquam esse, fuisse, vel fuisse futurum, hodie non sic potest; heri potuit producere seu habere talem actum, volo quod A. nunquam fuit futurum, praesens, vel praeteritum, hodie non sic potest, nec tantum domina∣tur propriae voluntati. Et idem est de actu nolendi A. vnquam fuisse futurum, praesens, vel prae∣terirum. Heri potuit velle & facere de A. qd. non fuit heri, & qd. nunquam fuit futurum, aut esset heri. qd. ipsum esset aut fuisset heri, & qd. semper ante fuisset futurum ad essendū heri; ho∣die [unspec E] neutrum potest facere nec fecisse, qd. non est dubiū Dei omnipotentiae derogare. Quare & Lumbar 1 sent.* 1.397 dist. 44. reprobat opinionē dicentē Deū non semper posse qd. potuit aliquādo, dicit{que}; Fateamur igitur Deū semper posse quicquid semel potuit, .i. habere omnē illā potēriā quā ‖ 1.398 semel habuit, & omnis illius rei potētiā cui{us} semel habuit, sed nō sēper posse facere omne illud quod alquando potuit facere; potest quidem facere aut fecisse quod aliquando potuit. Nec quenquam moueat quod dicit, Deum non semper posse facere omne illud qd. aliquando potuit facere. Hoc enim dicit, vt docet eius processus, non propter aliquā diuersificationem potentiae diuinae intrinsecā, sed tantū propter diuersificationē significationis huius verbi infi∣niti,

[unspec A] facere, cum hoc verbo praesentis temporis, posse, & iterum cum hoc verbo praeteriti tem∣poris, potuit. Nam secundum logicam suam ibi cum i. significat cum tempore praesenti facti∣onem praesentem, & cum 2. cum tempore praeterito, praeteritam: ideo{que} negat Desi posse mo∣do resurgere, & concedit qd. potuit olim resurgere, quia hoc non est idem posse eū illo sed di∣uersum, sicut 24.1. in suo simili plenius ostendebat. Et si obijcias, Deus potuit olim resurgere, & nunc non potest resurgere, ergo aliquid potuit olim quod nūc non potest; dicendū secundū logicam Lumbardi praemisiam, qd. in i. cum verbo praeteriti temporis iste infinitus, resurgere, supponit seu apponit pro resurrectione praeterita, & in 2. cum verbo praesentis temporis pro resurrectione praesenti, & sic accipitur pro diuersis; quare nec rectē concluditur pro eodem, sc. qd. aliquid idem qd. olim potuit, nunc non potest; sed sicut in praemissis accipit, resurgere, pro diuersis, sic bene potest concludere pro diuersis hoc modo; ergo Deus aliquid olim potuit, & aliud nunc non potest, veruntamen idem, resurgere, praeteritum qd olim potuit adhuc potest; [unspec B] potest enim modo olim resurrexisse, qd. posse est idem omnino cum posse olim resurgere. Vel aliter forte potest distingui in prima, eo quod resurgere potest sumi pro resurgere nunc vel pri∣us, in secunda verò non potest sumi nisi pro resurgere in praesenti; ergo sumendo resurgere vni∣formiter in praemissis quantum ad formam concludit, sed in materia deficit, quia prima est fal∣sa; sumendo verò difformiter non concludit. Haec autem distinctio plenius potest cognosci ex 24.1. Negat igitur Lumbard. propter causam diuersae significationis verborsi praemissam, Deū semper posse facere, quicquid aliquando potuit facere, a••firmat tamen Deum semper posse qd. potuit aliquando, & posse modo fecisse quicquid aliquando potuit facere aut fecisse. Item De{us} heri potuit deponere seu non habere illam volutionem aeternam, qua aeternaliter voluit A. nūe esse, & habuisse volutionem aeternam contratiam, & hodie non sic potest. Nunc enim necesse est ipsum aeternaliter habuisse illam volationem aeternam, quare & aeternaliter habiturum, est sit immutabilis intrinsecè omniquaqi; sicut 5. & 23.1. docent. Non ergo habet De{us} tantam li∣bertatem, [unspec C] tantum dominium propriae voluntatis, nec tantam potestatem ad intra nec ad extra hodie sicut heri, sed sicut senescit, sic in istis minuitur & decrescit, qd. omnipotentem Dei ma∣nū & eius potentiam infinitam horribiliter mutilat & decurtat; seu potius haec frustra inititur facere & non valet, dicente Dom. per Proph. Nunquid abbreuiata & paruula facta est manus mea Es. 50? & infra 49. Ecce non est abbreuiata man{us} Domini. Sed caueant sic dicentes, quia adhuc manus eius extenta, supra 5. Item tune De{us} non est semper summe perfectus contra 1. suppositionem & 3. part. coroll. 1.1. Perfectius enim videtur habere voluntatem liberam ad extra, sicut olim habuit, quam necessariam nouiter, sicut respectu praesentium & praeteritorum nunc habet; vel si hoc sit perfectius, priùs non fuit summe perfectus; si autem fuit aequè per∣fectus, frustra mutatur intrinsecè de vno in aliud, cum secundum sententiam Philosophorum vulgatam, frustra quidlibet fit per plura, si sufficiant pauciora, maxime ita bene; cum tamen secundum Philos. 1. Eth. 1. Omnis actus & electio appetere videatur: & sicut Philos. [unspec D] tam natural, quam metaphysical. ostendunt, Omnis actio est propter sinem, omnis autem talis finis est bonum, sicut 26.1. allegat. Sed secundum Philosoph. 1. de coelo & mundo 32.* 1.399 Deus & natura nihil frustra faciunt. Vnde & Ezech. 6. Ego Dominus non frustra locutus sum. Et si quis dixerit Deum sic mutari non propter bonum suum, sed propter bonum creaturae, quomodo maneret bonum creaturae, si Deus vniuersam creaturam destrueret, nunquam aliquam crea∣tur{us}, cum tamen tunc fieret & maneret in ipso necesitas volendi creaturas praecessisse, & anni∣hilatas fuisse? nec etiam talis noua Dei necessitas ‖ 1.400 est melior creaturae, quàm eius antiqua liber∣tas. Item in voluntate diuina est contingētia ad vtrumlibet simpliciter respectu omnium prae∣sentium & praeteritorum. Positis nam{que} omnibus naturaliter praeuijs illi actui volutionis diui∣nae, non sequitur necessario ipsum produci, sed stat aequaliter hoc & illud. Nam ita fuit dum res erant futurae, nec modo aliter intrinsece causatur ille actus volutionis diuinae quam prius propter 5. & 23.1. nec aliter extrinsece ab aliquo, scil. extrinseco, concausante propter eadem, [unspec E] & propter 20.1. iunctum. Volutio ergo diuina respectu praesent. & praeterit. est simpliciter con∣tingens ad vtrūlibet, vt patet per 4 hui{us}, & cōfirmatur per 11. veritatē 5. hui{us}: quare & simpli∣citer libera secundū contradictionem, sicut patet per 5. veritatē 5. huius. Item voluntas diuina libere secundum contradictionem producit actum volendi praesentia & praeterita, sicut & fecit quoniam erant futura, vt patet per corol. 4. huius cum deductione praemissa; quare & simili∣ter contingenter, vt dicit quarta veritas quinti huius. Item contingentia & libertas dicuntur propriè respectu praesentis, sicut septima veritas & octaua quinti huius ostendunt; ergo De∣us contingenter & liberè praesentia vult & facit; Item si Deus possit non velle & nolle positiuè fore, quod voluit fore, velit{que} aliter & aliter intrinsecè, quia liberè & necessario per successus & differentias temporum possibile esset quod heri voluit positiuè Petrum esse sal∣uandum,

& voluit ipsum non esse saluandum, sed esse damnandum, & hodie velit ipsum esse [unspec A] saluandum non damnandum; & idem est de Deum nolle heri A. fore, & hodie velle fore: er∣go per 10. primi, heri Petrus fuit non saluandus, & A. non futurum, & hodie Petrus est sal∣uandus, & A. futurum, contra 18. huius, & contra cuiuslibet hominis rationem. Item tunc Deus aliter vellet & aliter secundum successus & differentias temporales, & vellet temporali∣ter successiue, & non in aeternitate, seu in instanti aeternitatis, immutabiliter, indiuisibiliter, & instantaneè semper simul, vel in ipsa aeternitate eiset successio, & diuisibilitas aliqualis; quare necessario esset mutabilis, nec sibi summè sufficiens: indigeret namque tempore ad volendū: & hoc similiter est contra omnes autores loquentes de aeternitate, & actionib{us} Dei in illa, sicut i. i^mi aliqualiter allegauit. Item tunc à voluntate antiqua tantum non posset noua actio pro∣uenite sine sui mutatione intrinseca praecedēte. Oportet enim qd. aliter intrinsecè velit, quan∣do producit rè quàm ante, sicut homo vult aliter hoc fore, & aliter vult hoc esse. Nam quan∣do [unspec B] producit rem, vult necessario & prius voluit libere; si tamen omnino similiter intrinsecè vellet, tunc & prius aequè liberè, & aequè necessario vellet tunc & prius, cum res extrinseca nō necessiter Deum intrinsecè ad volendum. Iste autem videtur error Atistot. & Auer. 8. phys. si∣cut 34.* 1.401 pars coroll. 1. 1^mi plenuis ostendebat. Quare & Steph. Paris. Episc. iuste damnauit arti∣culum iniuste dicentem, quod à voluntate antiqua non potest aliquid nouum procedere abs{que} transmutatione aliqua praecedente. Nec potest quis dicere quod illa mutatio & illa necessitas in voluntate diuina sequitur naturaliter productionem rei in esse, & non praecedit, quia hoc est magis ‖ 1.402 inconueniens. Si enim illa necessitas sequatur necessario & naturaliter potentiam rei in esse, potentia rei in esse est naturaliter prior illa, & causa illius, sicut 13. 1^mi est ostensum: ergo obiectum extrin secum necessitat voluntatem diuinam ad volendum, quod est horribile & absurdum. Obiectum quoque extrinsecū non est causa mouens voluntatem diuinam, sicut 20. 1^mi docet, quare nec necessitas. Harū autem duarum necessitatū, quarū vna est in re pro∣ducta, [unspec C] & altera in voluntate diuina, illa in voluntate diuina est causa alterius; haec enim produ∣citur nouiter & causatur ab illa; ergo est prior illa in omnibus, etiam in quibus Deus & creatura conueniunt, dignior & prior natura est Deus, sicut suppositio prima probat, qd. & docet Phi∣losoph. 2. Met. 4. & 7. eiusdem. 3. & Auer. eisdem comment, sicut 2. 1^mi plenius allegauit, Haec etiam necessitas in voluntate diuina, vel est necessitas prima simpliciter, vel illi propinquior, vt nullus dubitat; ergo prior, dicente Philos. 5. Met. 16. Priora & posteriora dicuntur, quaedam quidem tanquam existente aliquo primo & principio in vnoquo{que} genere, quod propinquius principio. Vbi & textus, quem Auer exponit, sic habet, dicuntur quidē ante & post tanquam primum ens & principium in vnoquoque genere, & qd. est propinquius alicui principio ter∣minato: super qd.* 1.403 dicit Auer. Vniuersaliter dicitur ante de omni principio terminato, & de omni qd. est propinquius alicui principio terminato. Prius quo{que} natura est Deum velle prae∣sentialiter & per modum praesentis rem esse, quam ipsam esse. Hoc enim est causa illius, ergo [unspec D] est prius natura, dicente Philosopho in praedicamentis cap. de priori, eorum quae conuertun∣tur secundum essentiae consequentiam: qd. alterius quomodolibet causa est, digne prius natu∣ra dicitur, & hoc velle praesentialiter & per modum praesentis in Deo, postquam voluit per modum futuri, est mutatio quaedam in eo, sicut ex hypothesi sequitur, ergo mutatio in Deo praecedit necessario rem productam. Item si Deus re futura vellet liberè, & ipsa praesente in praeteritumue delapsa necessario, aliqua esset causa quare tunc necessario & non prius, & non nisi praesentia vel praeteritio rei factae; ergo res facta necessitaret voluntatem Dei ad volendū, qd. Deo videtur indecens, & indignum. Ad hanc autem vltimam rationem multipliciter re∣spondetur. Aliqui nam{que} assignant causam ex parte rei, alij ex parte Dei, alij vero mixtim; & quidam alij dicunt naturam esse causam istius. Assignantium vero causam ex parte rei, qui∣dam assignant eam ex parte rei absolutè, quidam ex parte rei relatiuae, siue relationis. Primi dicunt, quod res ipsa absoluta praesens vel praeterita est causa quaesita. Sed istud non est verum, [unspec E] quia per vicesimum primi res posterior non est causa voluntatis diuinae, nec aliquid ibi causat, igitur non eam necessitat. Item res praeterita nihil est, ergo nihil causat, ergo nec diuinam necessitat voluntatem. Item futurum tantum esse habet, sicut praeteritum, vel maius, quia esse potentiale & praeteritum non sic habet, ergo tantum vel magis necessitat. Item si sic esset, hoc esset, quia rem praesentem vel praeteritam necesse est esse vel fuisse; ideo ne∣cesse est Deum ipsam velle esse vel fuisse; ergo harum duarum necessitatum, quarum vna est in re, qua necesse est eam esse, vel fuisse, & altera in Deo, qua necesse est cum sic velle, prior naturaliter esset necessitas in refacta, quia causa alterius quod erat superius reprobatum. Item Deus potest necessario velle & non futura, quia illa semper possunt non fore, sed praesentia & praeterita, quia illa non possunt nō esse nec fuisse; ergo Deus potest vel∣le

[unspec A] aliquo modo intrinsecè, puta necessarie, & non nisi praesupposito auxilio rei extra, scil. tem∣poris temporalisue rei, quare videtur miserabiliter indigens, & non summè sufficiens sibi ipsi, contra ostensa 15. primi. Vnde & Augustinus 6. super Gen. ad literam 19.* 1.404 Nunquid adiutorio temporis eguit conditor temporis? quasi diceret, nullo modo. Et idem vult expresse 11. de ci∣uit. Dei 30. quod maxime videtur verum de operationibus intrinsecis propriae voluntatis. Itē ordinatius decentiusque videtur, vt postetius & effectus contrahat necessitatem à suo priori & causa quàm è contra: & per 30. 2^di voluntas diuina est omnium postetiorū effectuum prima causa. Item supposito secundum istam responsionem, quod obiectum volutum moueat volū∣tatem diuinam, adhuc hoc non facit immediatè per se secundum esse suum reale extrinsecum, sed secundū suum esse cognoscibile intrinsecū, scil. per suam aeternam similitudinem seu ideà, sicut mouet voluntatem creatam tantum per similitudinē suā, seu speciem in cognitione cau∣saram. Sed illa similitudo seu idea in mente diuina semper est aequè clara, aequè actualis, & in [unspec B] omnibus aequalis per omnia; ergo semper aequaliter mouet voluntatem diuinā; ergo si semel ipsam necessitet, ita semper; & si semel ipsam nequaquam necessitet, ne{que} vnquam. Item tunc aranea cum debilissimo filo suo posset Deum insolubiliter vinculare, & sic quasi in carcere & in compedibus per saecula detinere. Nam si filet & vinculet quippiam, necesse est Deum tum sic velle, & post per saecula sempiterna. Item tunc quaelibet creatura videretur fortior Creato∣re. Item per 3.2^di obiectum volubile non potest necessitare voluntatem creatam, quae est in∣finitè debilior quàm diuina, ergo nec ipsam: vel si obiectum potest necessitare voluntatem di∣uinam & creatam non potest; ipsa est debilior quàm creata. Item sit A. vnum non existens nunc in B. instanti, nec prius, qd. tamen Deus potuit fecisse nunc & prius; nunc ergo secundum prius ostensa necesse est Deum nolle actiuè A. esse in B, & fuisse ante B, & fuisse futurum ad es∣sendum in B. vel ante, & ita aeternaliter ante & post noluisse, & noliturum esse. Vel vt facilius pro tardioribus procedatur; ponatur Deum nolle actiuè A. esse in B. praesenti instanti, quod [unspec C] tamen potuit fecisse in B. tunc necesse est eum sic nolle. Causa huius necessitatis non potest as∣signari ex parte rei nolutae, cum ipsa non sit, quare nec causat. Item eodem casu retentio impos∣sibile est Deum velle A. esse in B. aut fuisse ante B. aut futurum fuisse, vt esset in B. vel ante, & semper prius potuitista velle. Quae ergo est causa ita impossibilitans nouiter voluntatem di∣uinam? Non res illa, non ens, cum penitus nihil causat, nec potest impossibilitare voluntatem creatam. Item absurdum videtur, & cunctorum auribus execrandum, quod aliqua res debilis, &, quod videtur indignius, aliqua priuatio pura rei omnipotentem ad impotentiam tantā ne∣cessitet, vt non possit nunc nec vnquam in futurum producere seu habere actum voluntatis in∣trinsecum, quem potuit semper ante; nec nunc aut vnquam velle, quod prius potuit semper vel∣le. Nunc enim nec in futuro potest producere, nec habere intrinsecè talem actum. Vo∣lo quod haec dies nunquam fuit futura, praesens, neque praeterita; nunc etiam nec vl∣lis futuris temporibus potest producere nec habere talem actum intrinsecum voluntatis. [unspec D] Volo quod A. fuit futurum ad essendum in B. vel ante; volo quod A. sit in B. volo quod A. fuit ante B. & semper ante potuit tales actus non temporaliter, sed aeternaliter producere & habere, & aeternaliter non temporaliter ita velle: quid ergo ab omnipotente tantam poten∣tiam irreparabiliter abstulit? Quid ita insuperabilem indissolubiliter alligauit? Quid tantum dominium eius intrinsecum supersuam propriam voluntatem insanibiliter mutilauit? Quid summam ‖ 1.405 libertatem necessitatis & impossibilitatis huiusmodi infimae seruituti inalleniabiliter subiugauit? Absit quod aliquis vel leuiter cogitet, quod aliqua creatura hoc faciat, vel aliqua priuatio creaturae. Assignantium verò causam necessitatis praedictae, ex parte relationis, aliqui ponunt cam positiuam, & aliqui priuatiuam. Primi dicunt, quod ex praesentia seu praeteritio∣one rei consurgit vna relatio realis vel rationis, quae est causa istius necessitatis in voluntate di∣uina. Sed contra istam responsionem possunt reduci argumenta quae contra priorem. Illa quoque relatio vel est aliquid, vel nihil. Si nihil, nihil causat, nihil necessitat; si aliquid, il∣lud consurgit ex re absoluta praesenti vei praeterita; ergo ipsa originaliter necessitat ita Deum. [unspec E] Quicquid enim est causa causae, est causa causati; sic igitur responsio prima redit. Item illam relationem, si sit aliquid, potest Deus destruere: alias enim Deus & creatura similiter es∣set potentior ad aliquid faciendum, quam ipse Deus ad idem destruendum, quod non vi∣detur, cum sit omnipotens ad quodcunque, qua destructa & ista responsio destruetur. I∣tem praeteriti ad voluntatem diuinam non est aliqua relatio realis, quia non est extremum reale in quo possit fundari, quia praeteritum iam transijt in non esse, nec potest fundari in voluntate diuina, quia tunc potius diceretur relatio voluntatis diuinae ad praeteritum, quàm è contra; & quia tunc Deo adesset, accideret, & inhaererer relatio noua realis, quare & esset mutabilis, contra quintum & vicesimum tertium primi. Quare & Augustinus 5. de

Trinit. 4. & 5. ostendit, quod non omne, quod dicitur de Deo, dicitur de eo secundum sub∣stantiam, [unspec A] quia quaedam dicuntur de eo secundum relationem, vt patet in personis diuinis: ni∣hil tamen dicitur de eo secundum accidens, quia non mutabiliter. Vnde cap. 4. sic dicit, Ni∣hil itaque accidens in Deo, quia nihil mutabile aut amissibile, nihil in eo secundum accidens dicitur, quia nihil ei accidit; nec tamen omne quod dicitur, secundum substantiam dicitur; in rebus autem creatis atque mutabilibus quod non secundum substantiam dicitur, restat vt secundum accidens dicatur. Omnia enim accidunt eis quae vel amitti possunt vel minui. Et sequitur capit. 5. In Deo autem nihil quidem secundum accidens dicitur, quia in eo nihil mu∣tabile est aut amissibile; nec tamen omne quod Deus dicitur, secundum substantiam dicitur. Dicitur enim ad aliquid, sicut pater ad filium, & filius ad patrem, quod non est accidens; quia & ille semper pater, & ille semper filius, & ita semper, quia semper natus est filius, nec caepit vnquam esse filius, quod si aliquando esse caepisset, aut aliquando esse desineret filius, secundum accidens diceretur; & quia pater non dicitur pater nisi ex eo quod est ei filius, & fi∣lius [unspec B] non dicitur filius nisi ex eo quod habet patrem, non secundum substantiam haec dicuntur, sed adinuicem ista dicuntur, neque tantum secundum accidens, quia & quod dicitur pater, & quod dicitur filius aeternum atque incommutabile est eis.* 1.406 Et infra eiusdem vlt. mouet quae∣stionem de relationibus ‖ 1.407 temporalibus in Deum & creaturam, secundum quas temporaliter ad inuicem referuntur, quomodo illae non funt accidentia, quoniam nihil accidit Deo tem∣poraliter quia non est mutabilis. Et respondet quod hoc est, non quia ipsi substantiae Dei ali∣quid temporaliter accidat, sed illi creaturae ad quam dicitur relatiuè; quare finaliter sic con∣cludit, quod ergo temporaliter dici incipit Deus, quod antea non dicebatur, manifestum est relatiue dici non secundum accidens Dei, quod ei aliquid acciderit, sed plane secundum acci∣dens eius, ad quod dici aliquid Deus incipit, ipse mutatur, Deus autem absit vt aliquem tem∣poraliter diligat, quasi noua dilectione quae in ipso ante non erat, apud quem nec praeterita transierunt, & futura iam facta sunt. Et per hoc totum innuit tertium modum eorum quae di∣cuntur [unspec C] ad aliquid, sicut mensurabile ad mensuram, scibile seu scitum ad scientiam, & ‖ 1.408 sensibile seu sensatum ad sensum, vt docet Philosophus 5. metaphys. 20. quae ideo relatiue dicuntur, vt vtar verbis Auerrois, non quia relatio est in substantia vtriusque relatiui, sed in substantia alte∣rius tantum, & in altero propter aliud, id est alterum, puta scitum seu sensatum refertur ad sci∣entiam seu sensationem tantum propter relationem alius relatiui ad ipsum. Nam quum quic∣quid scitur nouiter aut sentitur, nihil nouum causatur in eo, sed in sentiente tantummodo vel sciente, & per illud solum refertur ad ipsos: non est ergo aliqua noua relatio realis inter De∣um & praeteritum, quae ipsum necessitet ad volendum, nec etiam aliqua noua relatio rationis, quia non in Deo, cum omnino ‖ 1.409 similiter intrinsecè semper se habeat, quia aliter esset mutabi∣lis, vt praecedentia docuerunt, nec in rebus praesentibus: ponatur enim quod Deus totum annihilet vniuersum: nec in rebus praeteritis, cum nihil sint omnino, nec quicquam omnino [unspec D] sit in eis aliquaue illarum. Item tanta est relatio futuri ad voluntatem diuinam sicut praeteriti, ergo tantum necessitat.* 1.410 Item relatio, vt dicit Auerroes super 12. metaphys. comment. 20. est debilioris esse alijs praedicamentis, sed alia praedicamenta absoluta non necessitant volunta∣tem diuinam, vt patet contra responsionem priorem. Item tunc Deus necessitatur ad volen∣dum illam relationem, aut ergo per seipsam, aut per aliam; si per seipsam, eadem ratione sic posset necessitari per absolutum ad ipsum volendum, maxime cum absolutum sit melius & magis volubile, magisque motiuum voluntatis: si per aliam, erit processus necessario sine fine. Ponentes verò causam priuatiuam ex parte relationis, dicunt Deum non posse velle de quo∣quam praesenti ipsum non esse, nec de quoquam praeterito ipsum non fuisse, quia hoc non est volubile. Sed isti non rectè tangunt causam quaesitam; quaesita namque primo fuit causa, qua∣re necesse est Deum velle hoc esse, vel hoc fuisse, non quare non potest velle contrarium. Li∣cet enim Deus non posset velle contrarium, posset tamen, vt videtur, secundum istam respon∣sionem non habere hoc velle, sicut homo potest non velle hoc esse, licet non velit hoc non [unspec E] esse. Item nulla relatio creata, seu extrinseca necessitat Deum ad volendum, sicut contra re∣sponsionem proximam est ostensum; ergo nec alicuius talis relationis priuatio necessitat cum ad non volendū, cum priuatio talis non sit potentior super voluntatē diuinā, quā habitus. Itē causa quare hoc nō esse non est pro nunc volubile, est quia hoc nunc est; quare & pro nunc ne∣cesse est hoc esse: haec enim affirmatiua est prior ista negatiua & causa illius: aliqua enim ne∣cessariò debet esse, vt 13. primi docet: existentia ergo huius rei est causa originalis impossibili∣tatis Deū volēdi hoc nunc nō esse, & necessitatis non sic volendi. Quare res extra est causa im∣possibilitatis & necessitatis in volūtate diuina, sicut responsio 1^a dixit. Itē eadē ratione necesse est Deū nunc velle hoc esse, quia hoc nō esse, nō potest nunc non esse volubile, & hoc est quia

[unspec A] necesse est nūc hoc esse volubile, & hoc quia necesse est hoc esse, & hoc quia hoc est. Hoc enim esse, est originale & primariū antecedens, ex quo à priori & causaliter haec omnia cōsequūtur, sicut in simili, proximo est deductū, quare &c. sicut ibi. Itē vt clarius arguatur, ista respōsio ha∣bet necessariò dicere consequēter, quòd ideo Deus necessariò vult hoc esse, quia necessariò est volubile istud esse, & causa originalis istius est hoc nūc esse, quare hoc nunc esse necessitat Deū velle, quia quicquid est causa causae est causa causati; & sic responsio prima redit. Item tunc quaelibet res existens necessitat Deum velle, & quaelibet res actiua, quae aliam potest produ∣cere, potest necessitare, & impossibilitare voluntatem diuinam, sicut responsio prima dixit. Item pura & sola priuatio nunquam est causa alicuius positiui, quare nullius actus necessarij in voluntate diuina. Item hoc nunc non esse est volubile ab homine, & aliquando fuit volu∣bile à Deo, quia non est simpliciter & per se non volubile, seu inuolubile ab eo, & nunc non est volubile à Deo, sed non volubile seu inuolubile; ergo aliqua est causa istius mutationis, [unspec B] & huius negationis & priuationis est aliqua affirmatio & potentia prior & causa, vt 13. primi docet, & illa non potest poni, nisi ista res absoluta nunc existens, vel aliquid respectiuum in ea, & sic redit prima responsio vel secunda. Assignantes verò causam necessitatis praemissae ex parte Dei tantùm, & intrinsecam ipsi Deo quadrupliciter variantur. Nam primi dicunt hoc esse ex natura diuina: Deus enim, vt dicunt, est talis naturae, quòd praesenti revel praete∣rita necessariò vult ipsam esse vel fuisse. Sed si hoc sit purè naturaliter & intrinsecè tantùm Deo, cùm agens purè naturaliter dispositum semper similiter, passo quoque disposito semper similiter, semper sit similis actio, cùm nulla causa dissimilitudinis possit dari, sicut & docet Philosophus 9. Metaphys. 10. sed omnia purè naturalia Deo intrinseca semper similiter dis∣ponuntur, cùm per quintum primi sit immutabilis in natura, semper necessitatur aequaliter ad volendum. Haec autem ratio confirmatur, quòd secundum Philosophum 2. de genera∣tione & corruptione cap. penult. Idem & similiter habens, semper idem innatum est facere, [unspec C] & 5. Metaphys. 2. ostendit, quòd idem est causa contrariorum, sed per dispositiones diuersas; natura verò diuina disponitur semper similiter. Nec potest quis dicere quòd natura Dei ali∣ter intrinsecè disponitur praesente re vel praeterita, quàm ipsa futura, quia tunc esset mutabi∣lis, & quia tunc hoc esset ex praesentia vel praeteritione rei; ergo ipsa esset causa necessitatis in voluntate diuina, quod prius est destructum. Secundi verò ponunt hoc esse ex parte veri∣tatis diuinae, quae sicut res praesens & praeterita, ita necessariò se habet, ita necessariò exigit vt Deus conformiter semper velit. Haec autem responsio potest redargui sicut prior, quia veri∣tas diuina naturaliter purè sumpta semper intrinsecè similiter omnino se habet. Item secun∣dum istam responsionem causa istius est veritas necessaria ex parte rei praesentis vel praeteritae, & causa originalis istius est existentia talis rei; ergo & ipsa est originalis causa necessitatis in voluntate diuina, quod erat superius reprobatum. Item veritas Dei intrinseca respectu futuri tanta est, & intrinsecè similiter omnino se habens sicut respectu praeteriti vel praesentis; quare [unspec D] tam necessaria & tam firma. Non enim posset intrinsecè aliter se habere nisi propter existen∣tiam vel praeteritionem rei extrinsecae, quod non potest, cùm nullo modo ab illa dependeat nec causetur, cùm haec sit inferior veritas, illa superior; haec causata, illa incausata; haec po∣sterior, illa prior, sicut vndecimum & duodecimum primi docent. Tertij autem credunt, quòd hoc sit ex parte voluntatis diuinae, scilicet, quia vult se necessitari ad volendum prae∣sens esse, praeteritumque fuisse. Sed si quando res venit & praeterijt velit se necessitari ad sic volendum, vel hoc vult necessariò, vel liberè secundum contradictionem. Si necessario, vn∣de sibi illa necessitas? Et redit pristina difficultas, quia processus infinitus in talibus volun∣tatibus non est dandus. Si liberè secundum contradictionem, potest non sic velle; quod si ponatur, non necessitatur, sicut hypothesis ista dicit. Item sit A. voluntas qua Deus vult nunc hoc esse liberè secundum contradictionem, & B. voluntas qua vult se necessitari ad A. vel ergo B. est voluntas nunc noua vel antiqua, & aeterna; non est nunc noua, vt 23. primi mon∣strat. [unspec E] Si est aeterna, vel ergo illa aeterna aeternaliter ante fuit libera secundum contradictionem, vel necessaria; si libera, vnde ergo nunc est necessaria? Et reuertitur difficultas. Si fuit aeter∣naliter necessaria, & ex illa semper necessariò sequebatur A. nunc fore, & ex A. hoc fore; quare sicut prius erat ostensum, aeternaliter fuit necessarium A. nunc fore, & hanc rem nunc fore, & ita de quocunque futuro, cuius oppositum hypothesis supponebat. Item posito quod harum duarum volutionum Dei, quarum vna vult rem esse vel fuisse, & altera se necessitari ad sic volendum, si haberet tantùm primam, adhuc necessariò vellet rem esse vel fuisse, sicut res necessariò esset aut fuisset. Posito namque, quod haberet volutionem hanc solam, volo hoc esse aut fuisse, necessariò ita vellet. Item sola Dei voluntas, qua vult rem fore in A. in∣stanti futuro, sufficit ad producendum illam in esse in A. sicut decimum primi & corollarium

eius docent, & quia aliàs non esset omnipotens, quod si ponatur, responsio destruetur. Item [unspec A] eadem ratione posset necessitare se similiter ad volendum omnia futura, & ad omnia produ∣cendum. Quis ergo nouit sensum Domini, vel quis consiliarius eius fuit in tantum vt audeat dicere non sic fecit? Item eadem ratione posset se necessitare similiter ad non faciendum, & impossibilitare ad faciendum quodcunque quod non est facturus, & ita posset reddere omni∣potentem tam impotentem, vt non possit leuare festucam, volendo scilicet se necessitari ad volendum nunquam leuare festucam, vel impossibilitari ad volendum se leuare festucam. Item cùm Deus non possit necessitari ad volendum futura, & potest ad praesentia, & nulla causa ex parte Dei intrinseca potest dari, propter immutabilitatem eius omnimodam, aliqua causa extrinseca erit danda, & nulla nisi res extra, sicut responsio prima dixit. Item res prae∣sens vel praeterita necessariò praesupponitur ad istam necessitatem in voluntate diuina; ergo est aliqua causa illius, sicut ostensum fuerat quarto primi, & sic responsio prima redit. Quarti ver ò affirmant hoc esse ex parte modi volendi in Deo. Dicunt enim quòd vult futurum quasi [unspec B] futurè, scilicet per talem actum volo hoc fore; praesens verò & praeteritum quasi praesentia∣liter & praeteritè, id est, per tales actus volo hoc esse, volo hoc fuisse; quorum modorum pri∣mus, vt dicunt, facit libertatem secundum contradictionem, alij verò necessitatem secundum alteram partem tantùm. Sed istud non est verum, quia omnino similiter, & non aliter intrin∣secè vult primò hoc fore, secundò hoc esse, & tertiò hoc fuisse: aliàs enim intrinsecè mutare∣tur, contra quintum, vicesimum tertium, & vicesimum quintum primi. Item si Deus aliter in∣trinsecè vellet praeterita, praesentia, & futura, aliter intrinsecè ea ‖ 1.411 sciret, contra prius ostensa vicesimo tertio & vicesimo quarto primi. Item etsi illi modi volendi essent diuersi, nulla pos∣set causa intrinseca assignari, quare vnus esset liber & non alius, cognitio, potentia volutiua, & omnia intrinseca requisita sint aequè potentia, aequè efficacia, & per omnia aequè firma re∣spectu vnius, sicut & respectu alterius, nec potest assignari causa extrinseca, quia tunc redi∣ret prima responsio vel secunda. Item Deus vult praesentialiter hunc viatorem esse praedesti∣natum, [unspec C] & praeteritè hunc fuisse praedestinatum, ergo vult necessariò istis modis, ergo iste via∣tor necessario est praedestinatus, quare & necessario est saluandus, cùm haec ambo ex antece∣dente necessario necessariò consequantur. Et similiter potest argui de quocunque futuro, quod ipsum necessariò veniet, qui de quocunque tali Deus & vult praesentialiter & praeteritè voluit tales propositiones esse veras fuisseque veras, hoc erit, est verum; hoc erit, fuit verum; quare necessariò vult & voluit istis modis, vnde necessariò sequitur quod hoc erit. Et idem est si A. ponatur volutio, qua Deus vult hoc fore, & B. volutio qua vult A. esse vel fuisse, quod B. est necessaria &c. sicut prius. Quare alij perpendentes causam necessitatis praemissae non posse sufficienter assignari ex parte rei solius, nec Dei solius, assignant eam mixtim inde. Sed praecedentibus stantibus istud stare non potest, quoniam omnis effectus causatus à duabus causis, aut causatur partim ab vna & partim ab alia, aut ab vtraque secundum se totum, sicut actus voluntatis creatae totus efficitur à voluntate creata & totus ab increata similiter, sicut co∣rollarium [unspec D] 20. secundi monstrauit, sed necessitas supra dicta non causatur partibiliter ab his causis, quia nulla potest ibi partibilitas assignari. Nec potest quis fingere quod partibilitas similitudinaria & imaginaria secundum intensionem & remissionem est ibi ponenda; quia sit A. illa necessitas, & B. pars eius primaria causata à Deo, & C. reliqua pars eius causata à causa secunda; aut ergo A. est infinitae intensionis, aut tantùm finitae. Si infinitae, ergo & tam B. quàm C. quia si alterum non sit infinitum, sed tantùm finitum, sit illud C. sicut magis vi∣detur, tunc B. est simpliciter infinitum: aliàs enim ex ipso & C. non componeretur simplici∣ter infinitum, quia finitum adiunctum finito facit tantùm finitum, sicut potest Mathematicè demonstrari. Ostensum est etiam primo primi, nullam formam posse esse infinitam simpli∣citer intensiuè: nec potest concedi, quod B. pars A. necessitatis praedictae est simpliciter infi∣nitum, quia necessario finitur in copulatione C. cum ipso. Ibi enim de necessitate est aliquis gradus, qui est finis communis & terminus vtriusque, sicut & aliquis punctus esset in continu∣atione [unspec E] duarum linearum talium. Et quia B. est pars A. quare & minus illo; sed nullum infini∣tum simpliciter est minus aut maius alio simpliciter infinito, sicut testatur Philosophus multis locis. Si vero dicatur in primis, quod A. non est simpliciter infinitum, sed secundum quid tantùm, potest refelli per idem, quoniam si cam B. quàm C. sit omniquaque finitum, ergo & A. constitutum ex illis, sicut superius est argutum. Quare forsitan dabitur, quod A. est simpli∣citer & omniquaque finitum; sed tunc A. posset augeri, & esse maius & melius, cùm A. sit bo∣num in Deo, quia per tertiam partem corollarij primi, primi nihil aliud est in eo; non ergo omne bonum in Deo est in eo optimum possibile, nec summum, contra quartam partem co∣rollarij supradicti; quare nec Deus semper necessario optimus permanerer, contra sextam

[unspec A] partem corollarij memorati. Anselmus quoque Monolog. 16. Palam est, inquit,* 1.412 quod quod∣libet bonum summa natura sit, summè illud est; illa est ergo summa essentia, summa vita, summa ratio, summa salus, summa iustitia, summa sapientia, summa veritas, summa boni∣tas, summa magnitudo, summa pulchritudo, summa aeternitas, summa immutibilitas, quare & summa necessitas supradicta. Item si Deus nouiter licèt tantùm partibiliter, causaret in voluntare sua necessitatem huiusmodi, ipse esset mutabilis, sicut superius est ostensum. Item voluta posteriora non sunt causa totalis, nec etiam partialis voluntatis diuinae, sicut vicesi∣mum primi docet, nec quicquam agunt in illam, quare nec eam necessitant vllo modo. Ostensum est etiam contra responfiones priores, quòd res extra non sunt causa necessitatis istius, quare nec causa etiam partialiter effectiua. Nec potest quis dicere quòd tam Deus quàm res extra causant istam necessitatem secundum se totam, quia vtrumque est reprobatum su∣perius [unspec B] contra responsiones praemissas. Item Deus disponitur omnino similiter, & penitus non aliter, quantum est ex parte sui intrinsecè, nunc existente hac re, quàm prius, sicut osten∣sum est supra; ergo illa noua necessitas in voluntate diuina causatur totaliter à re extra. Item remota omni noua causatione ex parte Dei intrinseca, & tantùm posita re praesenti, ponetur illa necessitas, sicut praecedentia manifestant; ergo positio sola rei est causa sufficiens neces∣sitatis istius. Item quòd Deus mixtim cum re extra praesenti necessitatem hanc causet, vel est liberè secundum contradictionem; vel necessariò. Si liberè, potest non sic causare stante re praesenti, & tunc vel non erit talis noua necessitas, quod est contra primam hypothesin; vel fi erit, causabitur à re sola, quod responsio ista negat. Si necessariò, vnde sibi illa neces∣sitas? &c. sicut contra responsionem sextam praemissam. Item quòd Deus mixtim cum re praesenti causet necessitatem huiusmodi, vel hoc est purè naturaliter vel voluntariè. Si natu∣raliter, hoc reprobabitur, sicut responsio quarta prius. Si voluntariè, sit ergo quòd per A. vo∣lutionem [unspec C] seu actum intrinsecum voluntatis: Aut ergo A. est noua volutio vel aeterna, &c. sicut contra responsionem sextam in simili argumento. Item si sic esset, hoc maximè videre∣tur contingere, quia Deus causat rem praesentem, & illa vlterius causat istam necessitatem in voluntate diuina; ergo res praesens, tanquam causa instrumentalis, media & secunda, totam hanc necessitatem causaret, quod superius est destructum: Item res praeterita nihil est, quare nihil causat, neque necessitat separatim nec mixtim. Res etiam, quae nunc non est nec vn∣quam fuit, potuit tamen nunc esse & prius fuisse, nihil est nec fuit, ergo nihil causat separatim nec mixtim, quare nec sic diuinam necessitat aut impossibilitat voluntatem, &c. quae contra primam responsionem similiter sunt arguta. Alij verò videntes nullam causam necessitatis huiusmodi rationabiliter posse dari, dicunt nullam esse causam illius, quare nec aliquam cau∣sam illius conquaerendam, nec aliquam assignandam, quod & per exempla confirmant: [unspec D] Deus, inquiunt, aliquando creauit mundum, sed quare tunc? Deus etiam est nouiter creator & Dominus huius rei, sed quare? Quid efficit eum talem? Quasi diceret, nulla causa. Sed istud neque Philosophicè, neque Logicè, neque Theologicè potest dici: omnis enim muta∣tio causam habet, sicut tota Philosophia testatur. Nam aliàs leuitate consimili posset dici, quòd nullus motus, nulla actio, vel passio, & vniuersaliter quod nulla mutatio aliquam cau∣sam habet: hic autem est mutatio; nam transitus de vno contradictoriorum in reliquum sine mutatione esse non potest; sed Deus prius fuit libere & non necessariò volens istud, nunc au∣tem est non libere, sed necessariò volens istud. Quod autem transitus de vno contradictori∣orum in reliquum necessariò mutationem requirat, Logica clare docet. Sit enim A. ista, Deus non est necessariò volens istud, & B. ista, Deus est necessario volens istud, & C. hoc in∣stans, & secundum illud vulgatissimum Logicum, Eo quod res est, vel non est, est oratio vera vel falsa; quare si totaliter & omni modo similiter ita sit ex parte rei signatae per A. & B. in C. sicut fuit & è contra; & A. fuit verum ante C. & B. falsum, ergo & in C. vel si A. est falsum in [unspec E] C. & B. verum, ergo & simili modo ante, ergo haec responsio facit contradictoria simul ve∣ra, & etiam simul falsa, & eandem propositionem simul veram & falsam. Item B. prius fuit falsum, & nunc est verum, ergo aliqua est causa huius, & haec necessario est, quia prius non fuit ita realiter, & modo est ita; ergo aliter est ex parte rei nunc quàm prius, ergo per aliquam mutationem, ergo per aliquid mutans, ergo & per causam. ‖ 1.413 Ad idem potest similiter argui iuxta processum Philosophi 4. Metaphys. contra negantes prima principia disputantes sup∣ponendo nomina habere significationes determinatas & certas. Quamdiu ergo significatio, seu res significata cuiuscunque nominis integrè permanet, nomen similiter permanet, & è con∣tra; simul ergo accedunt, & simul recedunt, quapropter nunquam fit acquisitio vel perditio nominis alicuius sine acquisitione vel deperditione alicuius significationis seu significati illi∣us, quare nec sine mutatione aliqua qualicunque. Item exempla eorum neque Philosophi∣cam,

neque Theologicam sapiunt veritatem. Philosophicè namque loquendo, Agens rati∣onale [unspec A] certo tempore agit ad extra,* 1.414 quia tunc vult; vnde Philosophus 9. Metaphys. 10. dicit, quòd potentiae factiuae cum ratione sunt contrariorum, & obijcit, quare simul facient contra∣ria; hoc autem impossibile; & respondet innuendo consequentiam non valere, quia aliquid aliud requiritur quod determinet potentiam ad vnam partem, scilicet voluntas, & quando per illam determinatur, tunc facit alterum, non vtrumque; illa ergo voluntas determinans est causa quare tunc hoc facit, vnde respondendo sic ait; Necesse ergo alterum aliquid esse quod proprium est, dico hoc autem appetitum aut prohaeresin: quod enim desiderauerit principaliter, hoc faciet, quando vt possit extiterit: quare potens secundum rationem omne necesse quando desiderat, cuius habet potentiam, & vt habet, hoc facere; Deus autem cum ratione & rationabiliter fecit mundum, quando aeternaliter voluit se facturum, igitur quia tunc voluit,* 1.415 tunc & fecit, quod & patet completiùs nono primi. Vnde & Apocalyps. 4. Tu creasti omnia, & propter voluntatem tuam erant, & creata sunt. Et Augustinus 1. de Gen. [unspec B] contra Manichaeos; Voluntas Dei omnium, quae sunt, ipsa est causa. Qui ergo dicit, quare Deus fecit coelum & tertam? respondendum est, quia voluit: voluntas enim Dei causa est coeli & terrae. Item eadem ratione habeut dicere consequenter de quocunque quandocunque creato seu facto à Deo, quòd nulla est causa quare tunc fit vel creatur, & hoc videtur destru∣ere causam efficientem & finalem in Deo, vel ponere ipsum agere casualiter & forsuitò omni tempore & instanti: sed causam efficientem in Deo ostendunt praemissa, & illud Ioh. 1. Om∣nia per ipsum facta sunt, cum tertio, quarto, & nono primi: Et causam finalem in Deo pro∣bant multae autoritates Philosophicae & Theologicae vicesimo quinto primi conscriptae. Vnde Parab.* 1.416 16. Omnia propter semetipsum operatus est Dominus. Et Apoc. 1. Ego sum Alpha & Omega, principium & finis. Quòd verò Deus non agat casualiter vel fortuitò, quouis tempore vel instanti, octauum & nonum primi cum vicesimo septimo, vicesimo octa∣uo, & vicesimo nono docent. Vnde & Ecclesiast. 3. Omnia tempus habent: sed à quo, nisi [unspec C] ab illo qui in mensura, & numero, & pondere cuncta disponit? Quare & Augustinus 22. de Ciuit. Dei 2. sic dicit, Antequam veniat tempus quo voluit vt fieret, quod ante tempora vni∣uersa praesciuit atque disposuit, dicimus fiet, quando Deus voluerit. Et si adhuc obijciant, quòd illius voluntatis nulla est causa, quare nec necessitatis praedictae, hoc nullum debet mo∣uere, quia illa Dei volutio est aeterna, sed illa necessitas est nouella, quare & aliquam causam habet. Quòd etiam Deus nouiter est Creator & Dominus, causam habet, causam, inquam, formalem & efficientem similiter. Deus enim dicitur nouiter relatiuè Dominus huius rei, & non per relationem nouam accidentem nouiter ipsi Deo, sed tantummodo creaturae, sicut contra secundam responsionem superius est ostensum. Ipsa ergo relatio consurgens ex crea∣tura, quae necessariò subijcitur diuino dominio, est causa formalis extrinseca atque impro∣pria, qua Deus formaliter dicitur Dominus huius rei. Haec quoque relatio habet causam ef∣ficientem, effectricem scilicet huius rei, ex qua ista relatio necessariò pullulat & emanat. Cùm [unspec D] ergo quaerunt, quis fecit Deum Dominum huius rei: dico, quòd ille, qui fecit hanc rem. Fe∣cit enim quodammodo istam relationem qua Deus dicitur Dominus huius rei; sicut qui dat Iohanni hanc rem, facit cum Dominum huius rei; qui videt Iohannem vel intelligit, facit Iohannem visum & nouiter intellectum: Deus ergo facit ipse seipsum Dominum huius rei fa∣ciendo hanc rem, ex qua necessariò oritur relatio supradicta, sicut & Iohannes ipse facit se∣ipsum Dominum huius rei faciendo hanc rem suam. Cuius exempla satis authentica scrip∣tura canonica saepe profert. Vnde Psalmo 9. Factus est Dominus refugium pauperi: 17. Fa∣ctus est Dominus protector meus: 29. Dominus factus est adiutor meus: 89. Domine, refu∣gium factus es nobis: Et 117. Factus est mihi in salutem, cum multis similibus multis locis. Quòd ergo Deus nouiter dicitur * 1.417 relatiuè ad creaturam, est propter nouam causam & no∣nam mutationem ex parte creaturae, sicut & in quocunque quod dicitur nouiter relatiuè. Hoc enim est vel propter nouam mutationem in eo quod sic nouiter dicitur, vel in illo ad [unspec E] quod nouiter sic dicitur, sicut apparet de relatiuis tertij modi, vt potest haberi à Philosopho 5. Metaphys. 20. & ab Auerroe ibi, sicut erat superius allegarum, & 5. Phys. 10. vult, quòd vbi est noua relatio, sit mutatio & motus, saltem in altero relatorum, sicut exemplificat ibi Auerroes de columna, quae primò est in dextro Socratis, & post vertitur ad finistram, per hoc quòd Socrates transfertur in loco. Eandem quoque sententiam Boetius de Trin. vlt. planè docet. Quare & Augustinus 5. de Trinit. vlt. ostendit quòd quando Deus incipit tempora∣liter relatiuè dici ad creaturam, hoc esse per mutationem in creatura, non in Deo: vnde sic ait, De illa commutabili Dei substantia debemus accipere, vt dicatur relatiuè aliquid ad crea∣turam, vt quamuis temporaliter incipiat dici, non tamen ipsi substantiae Dei accidisse aliquid

[unspec A] intelligatur, sed illi creaturae ad quam dicitur, Domine, inquit, refugium factus es nobis: Re∣fugium ergo nostrum Deus relatiuè dicitur. Ad nos enim refertur, & tunc refugium no∣strum fit, cùm ad eum refugimus; nunquid tunc fit aliquid in eius natura quod antequam ad cum refugerimus non erat? In nobis ergo fit aliqua mutatio: sic & Pater noster esse incipit, cùm per eius gratiam regeneramur: substantia itaque nostra mutatur in melius, cùm filij eius efficimur; simul & ille Pater noster esse incipit, sed nulla suae commutatione substantiae Quod ergo temporaliter dici incipit Deus, quod antea non dicebatur, manifestum est relatiue dici, non tamen secundum accidens dici, quod ei aliquid acciderit, sed planè secundum accidens eius, ad quod dici aliquid Deus incipit, ipse mutatur. Exempla ergo istorum non continent veritatem, nec etiam conueniunt exemplatis. Ista enim exempla sunt de relationibus ex cre∣atura nascentibus, & extrinsecis ipsi Deo. Necessitas verò praedicta in voluntate diuina ex nulla creatura causatur, sicut superius est ostensum, quod & ista responsio consitetur, & est [unspec B] intrinseca ipsi Deo. Haec igitur per methodum libertatis & necessitatis voluntatis diuinae con∣tra hypothesin principalem.

CAP. XXXI. Reuocat eandem per viam necessitatis & contingentiae intellectus scientiaeque diuinae.

COntra eandem quoque hypothesin potest similiter argui per viam ne∣cessitatis & contingentiae intellectus scientiae que diuinae. Nam ante [unspec C] praesentiam seu praeteritionem rei Deus contingenter sciuit cam sem∣per suisse futuram & fore; sed in eius praesentia seu praeteritione neces∣sariò scit eam semper fuisse futuram, & esse vel fuisse; ergo tunc aliter intrinsece scit quam prius, quod est contra rationes praemissas, & con∣tra autoritates superius memoratas. Nec aliqua rationalis causa huius necessitatis nouellae in diuina scientia poterit assignari, prohibentibus rationibus de necessitate nouella in volutione seu voluntate diuina, si ad diuinam scientiam congruè transferantur, decimo quinto primi, atque decimo sexto succurrente. Nec sine causa rationabili potest necessitas talis poni, sicut contra responsionem vltimam est ostensum. Item si diuina scientia respectu futurorum sit contingens ad vtrumlibet, & respectu praesen∣tium & praeteritorum necessaria, Deus certius intrinsecè scit praesentia & praeterita quam fu∣tura: haec enim scita certiora sunt illis. Illa namque, quae necessariò sunt aliqualia, sunt cer∣tiùs [unspec D] talia quàm illa quae contingenter ad vtrumlibet tantùm sunt talia: nam haec non possunt non esse talia, illa possunt; Deus ergo perfectiùs scit praesentia & praeterita, quam futura. Nam scire quid certè est perfectius, quàm incertè; quare Deus intrinsecè mutatur & melio∣ratur de nouo; nec etiam scit futura summè certè, nec summè perfectè. Huius ‖ 1.418 etiam ma∣ioris certitudinis nulla causa rationalis potest dari, quia non intrinseca ipsi Deo cum ipse in∣trinsecè non mutetur, nec extrinseca, quia nulla res extrinseca quicquam causat in eo, sicut 15. & 16. ac 20. primi docent. Quapropter & Sapiens Ecclesiastici 23.* 1.419 Domino inquit, Deo an∣tequam crearentur, omnia sunt agnita, sic & post perfectum respicit omnia; sic inquit, & non aliter. Vnde & Augustinus 15. de Trinit. 13. Nec, inquit, aliter scruit creata quàm creanda: non enim eius sapientiae aliquid accessit ex eis, ita vt scriptum est in libro Ecclesiastico, Ante∣quam crearentur. omnia nota sunt ei, sic & postquam consummata sunt; sic inquit, non ali∣ter. Qui & quinto super Gen. ad literam 18. Ipsi, inquit, Deo non audeo dicere alio modo [unspec E] innotuisse cùm ea fecisser, quàm illo quo ea nouerat, vt faceret, apud quem non est commu∣tatio nec momenti obumbratio. Quare & Petrus 1. sentent. dist. 35. Sciuit, inquit, Deus ab aeterno aeternum, & omne quod futurum erat, & sciuit. immutabiliter; scit quoque non mi∣nus praeterita vel futura, quàm praesentia, & sua aeterna sapientia & immutabili scit ipse om∣nia quae sciuntur.

[unspec A]

CAP. XXXII. Reducit eandem per viam immutabilitatis voluntatis diuinae.

PEr viam etiam immutabilitatis voluntatis diuinae potest eadem hypo∣thesis impugnari. Nam si Deus posset nolle priuatiuè, seu etiam posi∣tiue pro nunc praesentia ista esse, quae nunc vult esse, & praeterita illa fuisse quae vult fuisse, & ammodo semper nolle illa praesentia atque praeterita fuisse futura, quae semper ante voluit fuisse futura, esset mu∣tabilis, sicut & omnes Autores huius hypothesis confitentur. Sed si∣militer omninò intrinsecè se habet voluntas diuina ad futura, sicut ad [unspec B] praesentia vel praeterita, vt potest haberi per prius ostensa tricesimo huius; aliàs etiam te futura facta praesente vel praeterita intrinsecè mutaretur contra vicesi∣mum tertium primi libri; ergo si futura quae vult, & semper prius fore voluit, potest pro nunc & semper post nolle fore, non positis illis in esse, est mutabilis: vel è contra, si Deus sine sul mutatione, futura, quae nunc vult, & semper prius voluit fore atque fuisse futura; potest pro nunc & semper post nolle fore ipsis non positis, & nolle illa fuisse futura, potest similiter sine sui mutatione nolle pro nunc praesentia ista esse, praeteritaque fuisse, & semper post nolle haec fuisse futura. Nam nulla causa vel ratio dissimilitudinis potest dari. Et si fortassis quis dicat hanc esse causam dissimilitudinis inter ista, quòd nunc necesse est Deum velle & semper vo∣luisse hoc praesens praeteritumuè fuisse futurum, & ideo, si post hoc nollet, necessariò mutare∣tur; non sic ante de futuris; ergo Deus aliter intrinsecè vult praesentia & praeterita quàm fu∣tura, & aliter intrinsecè eandem rem primò futuram, deinde praesentem, ergo est mutabilis. [unspec C] Voluntas quoque diuina non est magis necessaria respectu praeteritorum vel praesen••um, quàm futurorum, sicut tricesimum huius docet. Et si quis adhuc aliter dixerit, quòd si Deus posset post hoc nolle de hac re praesenti vel praeterita ipsam fuisse futuram, quam semper vo∣luit fuisse futuram, & hoc faceret, ipsa res esset mutabilis, & necessariò mutaretur de fuisse futurum in non fuisse futurum, non sic autem de re futura; quare & voluntas diuina hîc ne∣cessariò commutaretur similiter & non ibi. Sed quare magis in hoc casu res praesens vel prae∣terita mutaretur, quàm resfutura? Nulla enim causa nec ratio potest reddi, nisi quia rem prae∣sentem vel praeteritam necesse est semper fuisse futuram, & Deum semper conformiter volu∣isse, & non sic de re futura, & sic ista responsio similis est priori. Rursum ad idem, Mutatio in effectu non est causa mutationis in agente, sed magis è contra, vbi fit routatio in agente, & maximè in effectu voluntatis diuinae: aliàs enim ad mutationem suorum effectuum conti∣nuè [unspec D] mutaretur; ipsa quoque est impassibilis, inalterabilis, immutabilisque omninò à suis effe∣ctibus vniuersis, sicut vicesimum primi docet. Item istud videtur quasi vna communis animi conceptio apud omnes; omne quod est vnius dispositionis, & potest esse oppositae, hoc potest per aliquam mutationem, loquendo de potentia actuabili, & non penitus absoluta. Hoc vi∣detur in omni alia materia tam absoluta, quàm etiam relatiua. Nam si hoc non est ens, vel homo, vel calidum, & potest esse, per aliquam mutationem hoc esse potest. Et idem apparer in omni specie relatiua: nam si hoc non est duplum huius, vel pater, vel cognitum, & potest esse, per aliquam mutationem hoc potest, sicut tricesimum huius monstrat. Hoc idem non improbabiliter confirmatur, quoniam, vt videtur, si hoc non est tale, & potest esse, potest fieri tale, communiter loquendo de fieri, sicut Dominus refugium factus est nobis, vt idem tricesi∣mum manifestat: omnis autem huiusmodi factio, mutatio videtur aliqualis, quia de vno op∣positorum in reliquum transitus siue motus. Et causa huius totius quasi maxima inserta na∣turaliter omnibus haec videtur, quia esse quod est, quando est, & non esse quod non est, quan∣do [unspec E] non est, necesse est; & similiter fuisse quando fuit, & non fuisse quod non fuit. In hoc enim consentiunt Logici, Philosophi, Theologi, & communiter totum vulgus; & si necesse sit hoc esse aut fuisse dispositionis vnius, & potest esse oppositae & potest mutari, quia hoc non potest nisi per recessum à dispositione priori, tanquam à termino à quo, & accessum ad poste∣riorem, velut ad terminum ad quem motus. Et si quis dixerit illam maximam esse veram de praesentibus & praeteritis duntaxat non dependentibus à futuro; aduertat, quaeso, hanc glos∣sam nulla communi animi conceptione, nec vlla autoritate maiorum, sed tantùm quibusdam sophistarum argutijs sustentari. Dei quoque voluntas nequaquam à futuris depender, sicut vicesimum primi, & tricesimum secundi docebant, sed futura ab illa, sicut decimum quartum

[unspec A] primi monstrat: nec aliter intrinsecè quouis modo se habet diuina voluntas ad futura, quam ad praescientia vel praeterita, nec è contra, sicut 30. huius claret. Praemissis igitur suppositis vide∣tur, quod si Deus nunc est & semper fuit volens hoc fore, vel hoc fuisse futurum, & potest esse dispositionis oppositae, non posita re in esse, quod hoc possit per aliquam mutationem, & non ex parte voluti ante positionem eius in esse. Nam contradictionem includit quod aliquid mutetur de futuro in non futurum, nisi per positionem eius in esse, sicut 18. huius erat osten∣sum; ergo per mutationem voluntatis diuinae. Potestque similiter argui supponendo A. esse vnum non futurum, possibile tamen fore, quod Deus fuit semper nolens A. fore, & potest es∣se volens A. fore; ergo per aliquam mutationem hoc potest, & non per mutationem ex parte rei, quia illa esset de non futuro in futurum, contra 18. huius, ergo per mutationem voluntatis diuinae. Porro istas ratiunculas logicas transeundo, idem ostendo per vnam Theologicam ra∣tionem, nempe si secundum hypothesin Deus semper voluit aliquid fore, & potest nunquam [unspec B] hoc voluisse, sed semper voluisse oppositum, sine mutatione quacunque; simili ratione, post∣quam Deus dixit, promisit, & iurauit se facturum A. seu A. fore potest non facere A. & possibi∣le est non fore sine sui mutatione, mendacio, vel periurio qualicunque. Potest enim nunquam sic dixisse, promisisse, ne{que} iurasse, sine mutatione quacunque: quod si ponatur, potest non fa∣cere A. sine mutatione, mendacio, & periurio qualicunque; quod videtur mendacium, & contrarium Theologicae veritati. Nam Numer. 23. Balak volenti placasse Dominum, vt Ba∣laam de suo cōsensu vel permissione maledixisset populo Israel, cui parum ante, Dominus bo∣na, & benedictionem promisit, respondit Balaam, imo Dominus per Balaam, Non est Deus quasi homo vt mentiatur, nec vt filius hominis vt permutetur. Dixit ergo, & non faciet? Lo∣cutus est, & non implebit? Ad benedicendum adductus sum, benedictionem prohibere non valeo; ergo si Deus quicquam promiserit, puta A. futurum, nisi illud impleret, esset mutabi∣lis at que mendax. Secundum tamen praedictam hypothesin potuit Balak veraciter respon∣disse, [unspec C] et si Deus dixit & locutus est A. fore, potest esse quod nunquam hoc dixit, nec locutus est, & hoc sine mutatione quacunque: quod si ponatur in esse, licet non faciat A sed eius opposi∣tum, non sequitur quod mutetur aut etiam mentiatur. Nec quisquam hoc dictum Balaam, quia malus fuit, tanquam non authenticum parui pendat, quia est dictum Domini summi autoris, sicut & Caiphae dictum fuit: nam Scriptura ibi praermisit; Cui, scilicet Balaam, cum Dominus occurrisset, posuisset{que} verbum in ore eius, ait, Reuertere ad Balak, & haec loqueris ei; omnes∣que catholici tractatores dicta Balaam ibi pro Propherijs ac dictis diuinis, & authenticis am∣plectuntur, quod & Ecclesia sancta facit, quae in die Epiphaniae sic canit, Balaam de quo vati∣cinans, Exibit ‖ 1.420 ex lacobrutilans, inquit, stella. Item Psalmo 88. Neque profanabo testamen∣tum meum, & quae procedent de lab••js meis non faciam irrita: Semel iuraui in sancto meo, si Dauidi mentiar; semen eius in aeternum manebit. Vbi Dominus innuit per Prophecam, quod si semen Dauidis non in aeternum maneret, sicut ipse promisit atque iurauit, qd. ipse profanaret [unspec D] testamentum suum, & quae processerunt de labijs suis faceret irrita, ac etiam mentiretur. Sed profanatio, irritatio, & mendacium mutationem important. Si tamen Dominus post quà pro∣misit & iurauit hoc Dauidi, posset hoc nunquam promisisse, ne{que} iurasse, posset hoc non tace∣re absque profanatione testamenti, irritatione, vel mendacio qualicun{que}. Item Malach. 3. Ecce, inquit Dominus populo Israel, Ego mittam angelum meū & praeparabit viam ante faciē tuā: & promittit alia bona multa, & ad confirmationem promissionis adiungit; Ego ‖ 1.421 enim Do∣minus, & non mutor, quasi diceret, Ego non sum mutabilis, ergo faciam vobis ista, ergo è con∣tra, non faciam vobis ista, ergo sum mutabilis, quod tamen secundum hypothesin nullatenus sequeretur. Licet enim Dominus ista promisit, potest esse sine mutatione quacun{que}, quod nū∣quum ista promisit; quod si ponatur, & si Deus ista non faciat, non mutatur. Item ad Hebr. 6. Abundantius volens Deus ostendere pollicitationis haeredibus immobilitatem consilij sui, interposuit iusiurandum, vt per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri De∣um, [unspec E] fortissimum solatium habeamus: vbi supponit Apostolus, quod pollicitatio & iusiuran∣dum Dei, quibus promisit haeredibus certa bona, quae sint A. sunt res immobiles, quas si non impleret exhibendo eis A. bona, mentiretur, quare & similiter mutaretur, quod tamen secun∣dum hypothesin nullatenus sequeretur. Simus enim in medio tempore inter promissionem & exhibitionem A. bonorum, tunc secundum hypothesin, potest esse quod Deus nunquam promisit nec iurauit haeredibus A. bona futura; quod si ponatur, potest Deus illa nunquam ex∣hibere haeredibus sine mutatione vel mendacio qualicunque. Ad haec omnia ‖ 1.422 quispiam fortasse breuiter respondebit, dicendo haec omnia debere intelligi in sensu compositionis semper con∣iunctim, non in sensu diuisionis siue diuisim, quia si Deus promissu nō impleret, ita quod ista duo concurrant, qd. Deus hoc promisit, & quod Deus hoc non impleat, mutatur at{que} mētitur:

diuisim tamen hoc, puta A. quod Deus praemisit, potest non implere siue non facere sine mu∣tatione [unspec A] & sine mendacio, quia potest esse quod nunquam A. promisit. Sed autoritates prae∣missae, si respiciantur interius, non loquuntur coniunctim, sed tantummodo diuisim. Aposto∣lus namque per praemissa voluit erigere haeredes ad fortissimum solatium, & firmissimam spem in Christo; Vt, inquit, per duas res immubiles, quibus impossibile est mentiri Deum, fortissimum solatium habeamus, qui confugimus ad tenendam propositam spem, quam si∣cut anchoram habemus animae tutam ac firmam, & incedentem vsque ad interiora velami∣nis, vbi praecursor pro nobis introijt Iesus secundum ordinem Melchisedech, Pontifex factus in aeternum: quomodo tamen haberemus fortissimum solatium, aut spem tutam ac firmam tantū in vna oratione composita, in vna cōditionali, in vna congerie dictionū▪ puta, Deus nō potest sine mutatione & mendacio [non] implere promissum existens promissū? .i. talis propo∣sitio non est possibilis, Deus sine mutatione & mēdacio non implebit promissū, vel si De{us} quic∣quam promisit, & non implebit, mentietur atque mutabitur, Maxime cum illud, cui talis pro∣positio [unspec B] seu conditionalis consolatoria, & speratoria, velut fundamento consolationis & spei totius innititur, scil. Dei promittere sit infirmius & instabilius re quacunque. Nam omnis res praesens siue praeterita necessario est aut fuit; sed secundum hypothesin Dei promittere quod nunc est, & quod semper fuit, potest pro nunc non esse & nunquam suisse. Imo videtur quod in hac parte minus solatium rationabiliter haberemus de promissis diuinis quàm humanis. Nam si homo quicquam promiserit, saltem cum stipulatione solenni, aut iuramento, aliaue hu∣iusmodi cautione, si non satisfecerit, potest redargui & conuinci tanquam falsus, mendax, & periurus; Deus autem non sic, quia potest nunquam aliquid promisisse. Quis enim catholicus praesumet assumere hanc spem, ad quam Apostolus nos inducit, esse in solis huiusmodi pro∣positionibus, seu consequentijs, non in rebus? Nec sic sentit Apostolus, sed quod tute ac fir∣miter speremus rem ipsam promissam à Deo, sicut & Ecclesia tota sperat, & sic solatium for∣tissimum habeamus. Quare & Apostolus ostendens se non loqui de immutabilitate conse∣quentiae [unspec C] conditionalis, siue huiusmodi propositionis compositae, sed de immutabilitate volun∣tatis, consilij, promissionis, seu iuramenti diuini; Volens, inquit, Deus ostendere pollicitati∣onis haeredibus immobilitatem consilij, interposuit iusiurandum, vt per duas res immobiles, scil. pollicitationem & iuramentum, quibus impossibile est mentiri Deum, fortissimum solati∣um habeamus. Videtur igitur quod Apostolus intelligat, & loquatur diuisim potius quàm coniunctim, ad communem scil. hominum intellectum, qui est iste, quod quodcun{que} promis∣sum à Deo necesse est impleri, aut Deum mentiri, at{que} mutari; verbi gratia, Deus promisit he∣ri se facturum hominibus cras A. bonum, tunc hodie dicent & ita intelligent, Deus faciet nobis cras A. bonum, aut mentietur atque mutabitur; Malachias quo{que}, Dauid, & Balaam, imo spi∣ritus sanctus qui locutus est per istos Prophetas, videtur intelligere, & loqui similiter in autori∣tatibus recitatis: haec eadem etiam possunt reduci contra eandem hypothesin per viam immu∣tabilitatis diuinae scientiae translatis nominibus competenter. [unspec D]

CAP. XXXIII. Mouet eandem per viam reuelationis in verbo, & ponit sex respon∣siones concedentium reuelationē in verbo, & arguit grauiter contra.

HIs igitur per viam actionis Dei intrinsecae contra hypothesin istam ob∣iectis, restat per viam actionis eius extrinsecae contra eandem obijcere consequenter, per viam scilicet reuelationis diuinae & eius effectus. Haec autem secundum doctrinam Patrum est duplex. Nam quaedam est in verbo Dei, in ipsa scil. summa luce, summa veritate increata, in es∣sentia [unspec E] ipsa Dei; quaedam vero in proprio genere creaturae, in luce scil. inferiori creata. Primo ergo per viam reuelationis in verbo; Ponatur siquidem Deum reuelare vel reuelasse in verbo Paulo A. fore cras, tūc Paulus aut videt aut vidit, scit aut sciuit A. fore cras, ergo necesse est eum sic videre aut vidisse, scire aut sciuisse, quoniam omnem actū humanum, quando est, necesse est pro tunc esse, & om∣nem actum humanū praeteritū necesse est fuisse: alias enim qd. homo nunc vult & facit▪ posset nunc non velle nec facere, & quod voluit & fecit, potest nunquam voluisse nec fecisse; quare & illud quod nunc est aut fuit, potest pro nunc non esse nunc, nec vnquam fuisse, contra omnes Logicos, Philosophos, Theologos, & vulgares, quod & hypothesis ista negat. Et si

[unspec A] necesse est Paulum scire aut sciuisse A. fore cras, necesse est A. fore cras: nam necessario sequi∣tur, Paulus scit aut sciuit A. fore cras; ergo verum est aut fuit A. fo••e cras, ergo A. est aut fuit futurum cras, ergo erit cras, sicut patet per ostensa 18. huius. Tota igitur haec consecutio est necessaria, & primum antecedens similiter, quare & vltimum consequens, sicut 30▪ huius patet; ergo necesse est A. cras fore, quare & similiratione de quocunque futuro nunc est neces∣sarium, & semper fuit necessarium ipsum fore, & de quocunque non futuro, ipsum non fore, cuius oppositum hypothesis supponebat. Ad istud autem dupliciter respondetur. Nam quidā huiusmodi reuelationem concedunt; alij vero negant. Concedentes autem reuelationem hu∣iusmodi respondent iuxta praedictam hypothesin consequenter, dicendo qd. sicut De{us} per su∣am essentiam nunc scit, & semper sciuit quodcunque futurum fore, & potest nunc pro nunc il∣lud non scite nec vnquam sciuisse, sed nunc & pro nunc scire & semper sciuisse eius oppositū; sic & homo vel Angelus, qui per eandē essentiam scit & sciuit quodcun{que} futurum fore, potest [unspec B] conformiter nunc & pro nunc illud non scire, nec vnquam sciuisse, sed hunc & pro nunc scire eius oppositum prius{que} sciuisse. Sed ista responsio videtur absurda. Nam si sic esset, possibile esset Christum, Mo••em, Paulum, & quemcun{que} Prophetam, qui vidit secreta Dei in verbo, nū∣quam quicquam ibi vidisse, nec fuisse Prophetam, sed pseudoprophetam, & Antichristum, eū fuerit praeteritus pessimus, Mahumetem & quemlibet maledictum, qui nunquam aliquid ibi vidit, omnia Dei secreta ibi vidisse, fuisse{que} eximium Prophetarum. Haec etiam responsio non euitat, quoniam si Paulus scit & sciuit in verbo A. fore, & potest non scire nec sciuisse A. fore, aut potest velle & voluisse, non velle & non voluisse, non velle conformiter, vel non potest. Si potest, ponatur qd. reuelabatur in verbo Paulo A. adhuc futurum fore, & praecipiebatur simi∣liter qd. vellet, praedicaret, & faceret conformiter reuelationi ostensae,* 1.423 sicut Deus praeceperat Ieremiae, Praedicabis, inquiens, verba quae ego loquar ad te, Ier. 19. & Ezech. Vade & loqueris verba mea, Ezech. 3. & Ionae, Praedica, inquit, praedicationem quam ego loquorad te, Ion. 2. si∣cut [unspec C] & verisimiliter creditur qd. Archangel. Gabriel recepit per reuelationē & iussionem in ver∣bo negotium incarnationis dominicae beatissimae virgini nuntiandum. Dominus etiam Iesus Christus de seipso testatur, Ego, inquiens, ex meipso non sum locutus, sed qui misit me Pater,* 1.424 ipse mihi mandatum dedit quid dicam, & quid loquar Ioh. 12. Et infra 14. Sicut mandatū de∣dit mihi pater, sic facio; & si quis homo vel Angelus habuit reuelationē & mandatū in verbo, quis vnquā dignius Dom. Iesu Christo vnico Dei verbo, vnicissimo Dei verbo?* 1.425 Vnde Aug. su∣per Ioh. part. 1. hom. vlt. scil. 54. primā autoritatē exponens, sic ait; Ideo se dicit non locutum ex seipso, quia nō est ex seipso. Filius est verbum Patris, & sapientia Patris; In illo sunt omnia mandata Patris: ne{que} enim Patris mandatum Filius aliquando nesciebat, vt eum necesse esset ex tempore habere qd. antea non habebat. Ita enim à Patre, qd. habet, accepit, vt nascendo ac∣ceperit, dederit{que} illi gignendo. Nam & vita est, & accepit vitam. vti{que} nascendo, non prius si∣ne vita existendo, quia & Pater habet vitam, & qd. habet est, nec accepit tamen, quia non ex a∣liquo [unspec D] est; filius autem accepit vitam dante Patre, à quo est, & ipse qd. habet, est: habet n. vitam, & vita est: ipsum audi loquentem; Sic habet, inquit. Pater vitam in semetipso, sic dedit & filio habere vitam in semetipso. Nunquid existenti & non habenti dedit? Sed eo dedit, quo genuit, qui vitam genuit, & quia aeterna est ipsa natiuitas, nunquam non fuit filius qui est vita, nun∣quam fuit filius sine vita. Et sicut est natiuitas aeterna, sic est qui natus est, vita aeterna: ita & mandatum, non quod filius non habebat, pater dedit, sed, sicut dixi, In sapientia Patris, quod est verbum Patris, omnia mandata sunt Patris. Dicitur autem mandatum datum, quia non est à seipso cui dicitur datum; & hoc est dare filio, sine quo nunquam filius fuit, quod est gignere filium qui nunquam non fuit. Factis igitur Paulo reuelatione & mandato praemissis, ponatur quod voluit, praedicauit, & fecit extrinsecus operando conformiter reuelationi osten∣sae. Et secundum istam responsionem A. adhuc existente futuro, possibile est ipsum non fore, & verbum nunquam sciuisse nec reuelasse, ac Paulum nunquam vidisse in verbo A. fore; quae∣re [unspec E] & sicut dicit responsio, est correspondenter possibile, Paulum nunquam voluisse confor∣miter reuelationi praedictae, est ergo nunc possibile Paulum non praedicasse, non fecisse extrin∣secus quae iam fecit: non enim potuit talia facere nisi prima voluntate, quare & illa praeterita, est possibile non fuisse. Et ut istud manifestius deducatur in lucem, ponatur iuxta antorita∣tes de orando & modo orandi praemissas 23. & 25. primi; quod Paulo detur mandatum sub poena damnationis aeternae, quod omnem & solum ostensum sibi in verbo saluandum velit absolute saluari, inuet{que} in orationibus & beneficijs alijs solum talem; ostendatur{que} sibi in ver∣bo Petrum viatorem esse saluandum, quē velit absolute saluari, oret pro eo, aedificet sibi do∣mum, & alia beneficia administret, moriatur, & migret ad coelum adhuc Petro superstite viatore; tunc, sicut dicit hypothesis, possibile est Petrum non saluari, quare &, sicut dicit

ista responsio, possibile est consequenter hoc nunquam fuisse ostensum in verbo, Paulum [unspec A] nunquam hoc vidisse, nunquam hoc voluisse, nunquam pro eo orasse, nunquam ei domum aedificasse, nec alia beneficia ministrasse, nec ad coelum sed ad infernum migrasse, vel retentis mandato & reuelatione praemissis, ponatut Paulum in nullo paruisse mandato, & sic mortu∣um ad inferos descendisse, tunc possibile est Petrum adhuc viatorem non esse saluandum, nec hoc vnquam fuisse reuelatum, quare & Paulum non fecisse seu omisisse contra mandatum, nec peccasse, nec descendisse ad inferos, sed ad superos ascendisse; vel forsitan, sicut multis magis videbitur ‖ 1.426 oportunum, ponatur Paulum recipisse mandatum, quod nullum ostenium sibi in verbo damnandum velit saluari, nec oret pro alicuius talis salute, & quod quemcunque osten∣sum sibi in verbo saluandum velit saluari, & oret pro eo, ostendaturque sibi in verbo Anti∣christum esse damnandum, quem nec velit saluati, nec oret pro eo, & sic decedens saluetur, vel contraria faciens, & sic decedens damnetur, adhuc Antichristo superstite viatore &c. sicut prius. Gabriel etiam medio tempore postquam venit ad virginem gloriosam nuntians quod [unspec B] conciperet filium benedictum, antequam concepit, potuit non venisse ad eam, nec illud nun∣tium protulisse, vt patet per deductionem priorem. Dominus etiam Iesus Christus medio tempore postquam fuit incarnatus pro humano genere redimendo, priusquam redemit, potu∣it non fuisse incarnatus, & postquam praedixit discipulis illud, Matth. 20. Ecce, ascendimus Hierosolymam, & filius hominis tradetur principibus sacerdotum, & Scribis, & condemna∣bunt eum morte, & tradent eum gentibus ad illudendum & flagellandum & crucifigendum, & teraio die resurget; ascenditque Hierosolymam ad illum finem; priusquam pateretur, po∣tuit ista non dixisse, nec Hierosolymam ascendisse: postquam similiter iam propinquior pas∣sioni, tristabatur vsque ad mortem, & sudauit sudorem sanguineum, priusquam patetetur, possibile fuit non sic fuisse tristatum neque sudasse, quae omnia patent per deductionem pri∣orem. Vt autem haec multa virtualiter in vno verbo recolligam, suppono nos esse in medio tempore inter tales effectus praeteritos & reuelata futura; & sicut dicit * 1.427 responsio, Possibile [unspec C] est illa reuelata futura non fore, & nunquam fuisse reuelata, visa nec voluta, ergo possibile est illos effectus praeteritos non fuisse: nam necessario sequitur negatiue, Causa non fuit, ergo ef∣fectus non fuit, & antecedens est possibile, ergo & consequens, sicut tricesimo huius patet. Vel è contrario affirmatiuè, Necesse est illos effectus fuisse, ergo & illas volutiones, visiones, & reuelationes: nam necessario sequitur affirmatiuè, Effectus fuit, ergo causa eius fuit, & an∣tecedens est necessarium, ergo & consequens, sicut idem tricesimum demonstrauit. Et si ne∣cesse est illas visiones & reuelationes fuisse, ergo & illa reuelata fore sicut superius est osten∣sum: nec potest quisquam ad aliam partem biuij rationabiliter declinare, dicendo Paulum non posse, non velle quod vult, nec posse non voluisse quod voluit, sicut potest non scire quod scit, & non sciuisse quod sciuit facta huius reuelatione in verbo, quoniam per locum à simili & à proportionalitate videtur, quod sicut Paulus scit aliquid in verbo, siue in Dei essentia, sic potest velle seu diligere aliquid in spiritu sancto siue in Dei essentia. Nam sicut filius & Dei es∣sentia [unspec D] se habet ad nostrum scire, sic spiritus sanctus in eadem essentia ad nostrum diligere: a∣lias enim nequaquam nostra charitas nec dilectio veraciter diceretur, quod tamen 42. primi erat ostensum. Quare si propter hoc, quod verbum sciens & ostendens aliquid futurum, po∣test nunc pro nunc illud non scire neque ostendere; potest Paulus hoc videns, nunc & pro nunc illud non videre, cum similiter sit de spiritu sancto volente aliquid futurum, erit & simili∣ter de Paulo volente in ipso. Haec etiam responsio non iuuat, sed magis illa queat responden∣tes, quia si facta reuelatione huiusmodi, & Paulo volente conformiter, necesse sit Paulo, sic vel∣le, aut in praeterito voluisse, necesse est eum sic videre, & in praeterito sic vidisse: nam haec sua volutio ab illa sua visione causatur, quare necesse est sic esse reuelatum in verbo aut fuisse, qua∣re & necesse est sic fore, sicut superius est deductum. Item aliqui sunt effectus causati à sola visione, siue volutione, aut nolutione coniuncta. Sola visio namque certa de aliquo prospero vel aduerso propinquo causat in corde & corpore sic videntis dilectionem aut tristitiam, dila∣tationem [unspec E] vel constrictionem, spem vel timorem, & multas passiones alias corporales, sicut ex 18. secundi potest haberi; veluti in Christo sudorem sanguineum, & in quibusdam mor∣tem, sicut videtur in Nabal. 1. Reg. 25. sicut & refertur de quodā magno de Anglia post depor∣tationem reconciliato, quod nimio gaudio incurabiliter resolutus vitam cum gaudio termina∣uit: quamobrem arguatur de talibus sicut priùs. Igitur contra omnes admittentes reuelationē in verbo procedit haec ratio vna breuis, Necesse est hunc effectum esse vel fuisse, ergo & illam reuelationem in verbo, quare & illud reuelatum necesse est fore. Sed hic à multis multiplici∣ter respondetur; omnes tamen in hoc vno conneniunt, quod consequutio ista non tenet. Et si contra omnes cōmuniter arguatur, necessario sequitur, Iste effectus fuit, ergo causa eius fuit,

[unspec A] Antecedens est necessarium, ergo & consequens: concedunt; sed si arguatur vlterius, causa e∣ius fuit, ergo reuelatio illa in verbo; dicunt concorditer hoc non sequi, sed esse fallaciam con∣sequentis, quia iste effectus potest non habuisse hanc causam, sed alias causas multas; In assig∣natione tamen harum causarum multipliciter variantur. Nam quidam dicunt, possibile est illam reuelationem in verbo non fuisse reuelationem, quia nec fuisse veram, sed apparentiam vnam falsam, & illam, possibile est fuisse causam huius effectus. Alij verò dicunt opinionem, aestimationem, seu apparentiam creatam in proprio genere posse fuisse causam huius effectus. Tertij visionem oppositi illius reuelati in verbo. Quarti complexam & simplicem visionem simplicis obiecti in verbo. Quinti libertatem voluntatis creatae. Sexti autem Deum per se so∣lum. Sed contra omnes istas responsiones simul est primò generaliter arguendum, deinde contra singulas singulatim. Omnes enim conueniunt in hoc vno, quod effectus ab vna causa productus, potest non fuisse productus ab illa, sed ab alia. Ex isto autem videtur sequi per lo∣cum [unspec B] à simili, saltem de omnipotentia Dei, quod quaecunque causa aliquem effectum produ∣xit, potest illum nullatenus produxisse, & quaecun{que} effectum à quacunque causa productum potest non illa sed alia produxisse: Paulus ergo, qui aedificauit domum, & genuit filium, potest non sic fecisse, & Petrus potest illam domum aedificasse, & illum filium genuisse, cum absurdi∣tatibus alijs multis nimis.

CAP. XXXIIII. Arguit specialiter contra primam.

[unspec C] NVnc autem specialiter contra primam: Portò si esset, vt dicit, essentia Dei falsè ostenderet & erroncè praesentaret, sicque speculum sine macu∣la maiestatis diuinae fieret turpiter maculatum, suuma quoque veritas esset falsa, summa lux tenebrata, iustitia summa fallax, & fidelitas sum∣ma mendax. Tuncetiam Christus & Beati possunt facillimè decipi to∣ta die, quare & fieri miseri tota die, imò & nunquam fuisse beati: omnis enim fallacia, sicut & omne malum, beatitudini & faelicitati repugnant. Faelicitas namque secundum Philosophum 1. Eth. 9. est bonum per se sufficiens & perfectum: quare & Boetius 3. de consolatione prosa 2. Liquet, inquit, esse bea∣titudinem statum bonorum omnium congregatione perfectum. Et beatus Augustinus super illud Psalmi 2. Beati omnes qui confidunt in eo; Beati, inquit, dixit, vbi est bonorum omni∣um summa & cumulus. Qui & 13. de Trinit. 5. Continuò miseri sunt, qui vel non habent [unspec D] quod volunt, vel id habent, quod non recte volunt; beatus igitur non est, nisi qui & habet omnia quae vult, & nihil vult male. Et infra 7. Non volet quis male viuere in illa faelicitate, aut volet aliquid quod deerit, aut deerit quod voluerit, quicquid amabitur aderit, nec deside∣rabitur quod non aderit; Omne quod ibi erit bonum erit. Sed quis est qui non naturaliter & per se odiat & fugiat falsitatem, amet & appetat veritatem? Vnde Philosophus 4. Eth. 14.* 1.428 Se∣cundum seipsum mendacium prauum & fugiendum, verum autem bonum & laudabile. Et in secreto secretorum partis primae 4. Veritas est radix omnium laudabilium, & materia om∣niam bonorum, quia est contrarium mendacio.* 1.429 Tullius etiam 2. veteris suae Rhetoricae dicit veritatem esse de illis, quae totaliter & cum ex parte sunt propter se petenda, & eius contrari∣um de simili modo vitandis.* 1.430 Quare beatus Augustinus 11. de ciuit. Dei 11. ostendens malos Angelos ante ruinam non fuisse beatos; Vita, inquit, istorum non fuit beata, quia quandoque desitura, siue id scirent, siue nescientes aliud putarent, quia scientes timor, nescientes error [unspec E] beatos esse vtique non sinebat. Et infra ‖ 1.431 11. post magnam perscrutationem huius materiae sic concludit; Quocirca cuiuis iam non difficulter occurrit, vtroque coniuncto effici beatitudi∣nem, quam recto proposito intellectualis natura desiderat; hoc est, vt & bono incommutabi∣li, quod Deus est, sine vlla molestia perfruatur, & in eo se in aeternum esse mansurum nec vlla dubitatione cunctetur, nec vllo errore fallatur. Idem Enchirid. 9. ad illam faelicitatem tenden∣dum est, vbi nulla quatiamur aerumna, nullo errore fallamur: error quanta possumus cura ca∣uendus est, non solùm in maioribus, sed etiam in minoribus rebus. Et infra 10. Si diligentius considerata veritate, cum aliud nihil sit errare, quàm verum putare quod falsum est, falsum{que} quod verum est, vel certum habere pro incerto, incertumue pro certo, siue falsum sit siue ve∣rum, id que tam sit in animo deforme atque indecens, quam pulchrum ac decorum esse senti∣mus

vel in loquendo, vel in assentiendo, est, est, non, non; profecto & ob ipsum est ista mise∣ra [unspec A] vita qua viuimus, quod ei nonnunquam, vt non amittatur, error est necessarius: absit vt ta∣lis sit illa vita, vbi est animae nostrae, ipsa veritas, vita, vbi nemo fallit, fallatur nemo; hic autem homines fallunt, arque falluntur, miserioresque sunt cum mentiendo fallunt, quàm cum men∣tientibus credendo falluntur; vsque adeo tamen rationalis natura refugit falsitatem, & quan∣tum potest deuitat errorem, vt falli nolint etiam quicunque amant fallere. Item error atque deceptio circa fututa, & maximè pertinentia ad deceptum magis videtur beatitudini repugna∣re, quam simplex ignorantia futurorum. Sed haec repugnat. Quare & Augustinus 11. super Gen.* 1.43223.25. & 27. ostendit Apostatas Angelos non fuisse beatos ante suam ruinam, quia nec sui euentus futuri praescios nec certos: quod & cap. 26. de primo homine simile modo probat Lum bardus etiam secundi sentent.* 1.433 dist. 4. loquens de Angelis, Beati, inquit, nunquam sue∣runt, [unspec B] qui ceciderunt, quia sui euentus ignari suerunt, quam causalem confirmat per beatum Augustinum super Gen. vbi prius. Et si quis dixerit Augustinum ibi loqui de praescientia fu∣turorum pertinentium tantum non impertinentium ad Angelum vel hominem praescientem, de illis tantummodo arguatur. Ad Christum namque & ad beatam virginem beatificatos in coelo pertinuit, quod propinqui sui secundum carnem & gratiam tunc peregrinantes a Domi∣no, quos tantum amabant & desiderabant saluari, & ad hoc instanter orabant, pro quibus & Christus specialiter fudit suum languinem benedictum, quorum salus erat eis concessa & re∣uelata diuinitus vt saluarentur: quis igitur spiritus mendax praesumet istis Christum deci∣pere & virginem iam beatos, vel etiam in pertinentibus quibuscunque? Ad quem etiam Bea∣torum non pertinet? Nunquid sit deturpatus tenebrosae falsitatis erroribus, aut lucidae veri∣tatis fulgorib{us} decoratus? quid etiam magis pertinet ad beatū quam sua beatitudo perpetua? & circa illam possibile est eum falli: nam non obstante, qd. Deus ostendit sibi in verbo suā beati∣tudinē perpetuò duraturā, & ipse hoc viderit, potest non beatificare eum pro futuro, scil. beati∣tudinem [unspec C] subtrahendo, velipsum annihilando, vel ad statum viae remittendo, in qua peccet fi∣naliter & damnetur. Item omne qd. nocet beatitudini est repugnans; sed ignorantia omnis no∣cer,* 1.434 dicente Ansel. 2. Cur Deus homo 13. Ignorātia, etsi aliquādo ad aliud non nocet, hoc solo tamen nocet, quia scientiae bonum aufert. Item omnis poena est quaedam miseria; omnis autē error vel saltem inuitus, & in rebus pertinentibus ad errantem est poena, dicente August. 3. de lib. arb. 29. Approbare falsa pro veris vt erret inuitus, non est natura instituti hominis, sed poe∣na damnati:* 1.435 quare Christus, Maria, & beati, toto tempore quo fuerunt beati, possunt fuisse de∣cepti, puniti, & miseri, nec beati. Imo & istud videtur facere Deum iniustum, quia punientem sanctum Angelum sine culpa.* 1.436 Quare & August. 11. super Gen. ad liter. 30. cuilibet occurrit: & verum est at{que} manifestum iustitiae ipsi esse contrarium vt nullo praeced. merito, hocipsum in quoquam Deus damnet, qd. in eo ipse creauerit. Et supra 24. Nunquid Deus prius est vltor, quàm Diabolus peccator? Absit; & 3. de lib. arb. 29. Omnis poena, si iusta est, peccati poena [unspec D] est: & 2, contra Iulian. 20. Deus iustus, si tanta paruulis mala nihil peccati trahentibus irroga∣ret, magis appareret iniustus: qui & infra 3.4. & multis cap. consequenter, quarti vltimo, 5. pri∣mo, & post diuersis cap ac sexti primo, & deinceps non paucis cap. constantissimè docet idem. Ansel 2.* 1.437 Cur Deus homo 2. Quod autem, inquit, talis factus sit, scilicet primus homo, vt non necessitate moreretur, hinc facile probatur, quod vt iam diximus, Sapientiae & iusti∣tiae Dei repugnat vt cogeret mortem pati sine culpa, quem iustum ad aeternam fecit bea∣titudinem; sequitur ergo, quia si nunquam peccasset, nunquam moreretur; qui & Mo∣nolog. 69. dulcissime probat idem: Quod & concorditer sentiunt omnes Doctores Ca∣tholici, istam materiam pertractantes. Item si ista responsio esset vera, non esset possibile Deum beatificare quenquam perfecte: ad beatitudinem namque perfectam requiritur cer∣titudo, quod ipsa aeternaliter sit permansura. Beatitudo namque, vt prius erat osten∣sum,* 1.438 est bonum in nullo deficiens, sed perfectum, & sicut dicit Boetius, quo quis adep∣to, [unspec E] nihil vlterius desiderare queat. Et Anselmus de casu Diaboli 6. dicit quod Angeli, qui steterunt, adeo sunt prouecti, vt sint adepti quicquid velle potuerunt, nec iam vi∣deant quid plus velle possint:* 1.439 Vnde & Propheta, Satiabor cum apparuerit gloria tua, Psalmo.* 1.440 16. Et Apocalyps. 7. Non esurient, nec sitient amplius. Sed quis dubitauerit, certitudinem de bono pro semper esse magnum bonum, quod omnes desiderant & si∣ne quo nequeunt ••atiari, etiam si omnibus alijs bonis affluant quantumcunque? Quan∣to enim plura & maiora bona habuerint, tanto * 1.441 certitudinem de illis semper habendis ardentius affectabunt: alioquin nam{que} possent rationabiliter & deberent aliquem metum ha∣bere, ne forte amitterent illa bona; metus autem non potest perfectae beatitudini * 1.442 socia∣ri.* 1.443 Vnde Augustinus 11. super. Gen. 23. & post consequenter ostendit Diabolum & primum

[unspec A] hominem non fuisse plenè beatos ante suam ruinam, quia de ‖ 1.444 ipsa certitudinem non habe∣bant, qui illo 23. ita dicit, Neque sancti Angeli aeternae suae vitae ac beatitudinis incerti sunt. Nam quomodo beati, si incerti? Et infra 24. Si Deus non reuelauit Diabolo, cùm adhuc esset Angelus bonus, quid facturus vel passurus esset, non iam plenè beatus fuit, quandoqui∣dem plenè beati de sua beatitudine certi sunt, vt eam nullus perturbet metus. Et 25. Quo∣nam modo beati possent esse non video, quibus incerta est ipsa sua beatitudo. Qui & 11. de Ciuit. Dei 11. similem tenet processum; Itaque beata, inquit, vita proculdubio non nisi aeter∣na est, aeternitatisque suae certa atque secura: quod & eius autotirates ex eodem 11. & 12. al∣legatae superius attestantur. Idem 13. de Trinit. loquens de beatitudine finali sic ait; Quicquid amabitur aderit, nec desiderabitur quod non aderit, omne quod ibi erit, bonum erit, & sum∣mum bonum Deus ipse erit, & se amantibus praesto ibi erit, & quod est omnino beatissimum, [unspec B] ita semper fore certum erit. Ad beatitudinem ergo perfectam requiritur huius certitudo: sed Deus illam dare non potest, quia per nullam reuelationem, quia non per illam in verbo, quae est omnium lucidissima atque summa. Illa namque, vt dicit responsio, potest esse decep∣tio atque error: quare per illam nullus potest de ipsa aut eius reuelato certificari perfectè; nec per aliam, quia illa alia aut esset certa aut incerta: si incerta; non certificaret; si certa, aut per seipsam aut per aliam: si per scipsam eadem ratione fuisset standum in prima, & tunc simili∣ter reuertitur difficultas: si per aliam, sic vel erit infinitus processus, vel aliqua erit certa per seipsam, quare simili ratione & prima; & etiam posita vna certa, quotacunque sit illa, reuer∣titur argumentum; imò quod magis videtur absurdum, Deus nullum potest certificare de beatitudine sua praeterita vel praesenti, sicut praecedentia manifestant, quia quaelibet talis re∣uelatio potest esse delusoria atque falsa. Omnis quoque beatus credit & sperat futura, & con∣tinuè prius fecit, & omnis talis credulitas atque spes potest nunc esse, & semper prius fuisse [unspec C] erronea atque falsa; nullus ergo talis nunc est, nec vnquam fuit certè beatus; quare nec hoc potest certitudinaliter reuelari. Si quis autem respondeat bonos esse certos de sua beatitudine aeternaliter duratura, certitudine firmissimae credulitatis omnem haesitationem actualem & metum de eius opposito excludente, eadem ratione habet concedere, quòd Deus de omni∣potentia sua non potest certificare quenquam de futuris perfectè, nec aliter quàm est dictum, quod non videtur, quia de praesentibus & praeteritis bene potest, quare & de futuris, cùm praesentia & praeterita nihil penitus ibi causent, vt potest haberi ex tricesimo & tricesimo pri∣mo huius, & maximè praeterita, cùm ipsa nihil sint, quare nec causant. Si etiam praesentia vel praeterita essent certitudinis huius causa, essent & causa beatitudinis beatorum, quare & beatificarent beatos; Diabolus ergo & eius peccatum & poena, ac aeterna miseria beatificaret, Christum caeterosque beatos, quod est per se satis absurdum, est etiam falsum; quia cùm sint [unspec D] finitae virtutis in agendo, haberent terminum maximum & remotissimum actionis vltra quem non possunt, ‖ 1.445 sicut videtur quasi per se notum: quod & ostendit Philosophus I. de Coelo 116. & Auerroes in comment. Deus autem potest beatificare, & certificare beatos de praesentibus & praeteritis talibus vltra omnem terminum assignatum; imò non videtur quòd & actio huiusmodi infimorum ad summum coelum ascendat. Vel si ista praesentia vel praete∣rita in beatorum certitudine quicquam essent, Deus potest supplere causationem illorum, & causare totum per seipsum; nam aliàs non esset omnipotens: Quare & Stephanus Parisiensis Episcopus damnauit articulum asserentem, quòd Deus non potest in effectum causae secun∣dariae sine ipsa. Quapropter & Petrus 3. sentent. distinctione vicesima sexta, dicit quòd Christus in quo fuerunt bona patriae credidit, & sperauit resurrectionem tertia die futuram, sed non perfectius eam cognouit praeteritam, quàm intellexit futuram. Item tunc tali cer∣titudine potuerunt boni Angeli fuisse certi de beatitudine sua futura ante confirmationem illorum, & Sancti nunc in via, imò videtur quòd aliqui viatores habuerunt aliquam ta∣lem [unspec E] certitudinem de diuersis. Vnde ad Romanos capite octauo, Certus sum,* 1.446 inquit Apo∣stolus, quòd neque mors, neque vita, neque Angeli, nec principatus, nec virtures, nec in∣stantia, nec futura, nec fortitudo, nec altitudo, nec profundum, neque creatura alia poterit nos separare à charitate Dei. Et Act. 16. Visio per noctem Paulo ostensa est:* 1.447 vir autem Macedo quidam erat stans, & depraecans eum, & dicens, Transiens in Macedoniam adiuua nos: vtautem visum vidit, statim quaesiuimus proficisci in Macedoniam, certi facti, quòd vocasset nos Deus Euangelizare eis: quare & Sapient. 7. dicitur,* 1.448 quòd spiritus sapientiae est vnicus, multiplex, subtilis, modestus, discretus, mobilis, incoinquinatus, certus. Quis etiam Catholicus non est sic certus de articulis fidei de futuro, scilicet quòd erit finale iudi∣cium, & generalis resurrectio mortuorum, & quòd Deus vnicuique secundum opera sua reddet? Sanctiergo in via similem certitudinem modò habent, qualem habent & habebunt

perfectè beati. Item haec certitudo est certitudo spei tantùm; haec enim in viatoribus repe∣ritur, [unspec A] vt proximo est ostensum. Quare & Lumbardus 3. sentent. dist. 26. Spes, inquit est certa expectatio futurae beatitudinis; ergo in Christo & in alijs beatis est spes & certitudo tan∣tummodo speratiua; quod falsum est, quia illa est imperfecta, beatitudo verò perfecta, sicut superius est ostensum. Vnde Apostolus I. ad Cor. 13. Ex parte cognoscimus, & ex parte prophetamus, cùm autem venerit quod perfectum est, euacuabitur quod ex parte est: vide∣mus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem; nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam sicut & cognitus sum; nunc autem manent fides, spes, charitas. Quare & Petrus 3.* 1.449 sentent. dist. 26. proposita quaestione, Vtrum fides & spes in Christo fuerint, sic respondet; Quibusdam non indoctè videtur, fidem, virtutem, & spem in eo non fuisse, sicut & in sanctis iam beatificatis, vel in Angelis non sunt, & cùm sancti credunt & sperant resurre∣ctionem futuram, & Angeli eandem credunt, nec tamen in eis fides vel spes virtus est, quia & Deo per speciem contemplando fruuntur, & in Dei verbo resurrectionem futuram siue iudi∣cium, [unspec B] non per speculum in aenigmate, sed praeclarissimè inspiciunt. Si enim quia credunt re∣surrectionem futuram, ideo verum est eos fidem habere, ergo ea consummata, post iudicium similiter & fidem habere dicentur, quia credent eam praeteritam; sed sicuti tunc credent, nec tamen fidem, quae fideles facit, habebunt, quia non credent absque scientia, quae non erit aenigmatica, sed per speciem, ita & modò credunt & sperant resurrectionem, nec tamen fidem habent, quia credendo cognoscunt. Venit enim eis quod perfectum est, & euacuatum est quod ex parte est. Venit enim cognitio, & euacuata est fides; venit species, & desijt spes. Ita & Christus, in quo fuerunt bona patriae credidit quidem & sperauit resurrectionem tertia die futuram, pro qua & orauit patrem, nec tamen fidem, virtutem, vel spem habuit, quia non aenigmaticam vel specularem, sed clarissimam habuit de ea cognitionem, quia non perfectius eam cognouit praeteritam, quàm intellexit futuram: Sperauit tamen Christus, sicut in Psal∣mo ait, In te, Domine, speraui; non tamen fidem vel spem virtutem habuit, quia per speciem [unspec C] videbat ea,* 1.450 quae credebat. Hugo quoque 2. de sacrament. part. 13. sentit idem; quod & con∣corditer sentiunt omnes Catholici Tractatores. Item si Deus nullum potest certificare per∣fectè, nullum potest beatificare perfectè, quia certitudo est beatissima pars totius beatitudi∣nis, sicut ab Augustino erat superius allegatum. Cuius etiam animus habentis certitudinem tantùm praedictam, non appeteret firmiorem? Quare non plenè quietaretur, satiaretur, nec beatificaretur per illam, nec per totam beatitudinem quam haberet; quare non esset beatus perfectè, qualis tamen beatitudo in patria à fidelibus omnibus expectatur. Si enim aliqua beatitudo siue foelicitas est perfecta, vt docebatur superius, quae, si non illa? Quare dicit Apostolus I. ad Corinth. 13. cùm venerit quod perfectum est, euacuabitur quod ex parte est. Haec ergo responsio lumen beatorum eclipsat, visum eorum praestigiat, certitudine spoliat, totius scilicet beatitudinis beatissima portione, ad miseriam miserabiliter detrahit, & quod vi∣detur mirabilius atque miserabilius omnium, Christum, Mariam, Sanctosque caeteros, qui [unspec D] ab olim beati fuerunt, facit nunquam fuisse beatos, sed miseros semper ante, locumque bea∣titudinis summum coelum in infernum miseriae locum transfert. Praeterea, quod omnium videtur haereticissimum, ista responsio habet consequenter asserere ipsum Deum posse decipi & errare. Si enim homo vel Angelus in Dei essentia potest decipi & errare, potest & Deus, cùm nihil intelligat, nisi quod & sicut in ipsa ostenditur & relucet. Haec etiam responsio in∣certat Deum similiter de futuris. Nam si per cognitionem suam de futuris possit decipi circa illa, per illam non potest esse certus de illis, nec Pater de omnipotentia sua posset certificare Filium de vllo futuro: ipse enim non est certus, quomodo ergo alterum certificare valebit? Imò & si esset certus, sicut nullus dubitat quin sit certus, adhuc filium certificare non posset: non enim posset ipsum certificare, nisi per reuelationem in verbo in essentia clara Dei; sed illa non certificat, quia cum ipsa stat error; quare nec filius nec spiritus sanctus possunt certè cognoscere quodcunque futurum. Ipsi enim nihil, nec vllo modo possunt cognoscere, nisi [unspec E] quod, & vt à Patre recipiunt cognoscendum. Nam sicut totum esse suum habent à Patre, sic & totum suum cognoscere, & caetera vniuersa, sicut tricesimo secundi plenius est ostensum.

[unspec A]

CAP. XXXV. Arguit contra secundam.

Nec secunda responsio potest stare, quae dicit causam talis effectus praere∣riti posse fuisse non reuelationem in verbo, sed apparentiam, aestima∣tionem, seu opinionem creatam in proprio genere, quia illa est vel fuit falsa si reuelatum non erit; quare possibile est Christum Mari∣am, sanctosque beatos esse deceptos & miseros, nec de beatitudine [unspec B] sua certos, cum absurditatibus alijs contra responsionem priorem inductis. Item Paulus in proprio genere * 1.451 & in actu credebat A. re∣uelatum fore, & illud non fuit futurum; ponatur, quia est possibile, & huic compossibile; quare verbum non ostendit ei A. fore, sed A. non fore; igitur simul particulatiter & actualiter credebat contradictoria sud propria sua for∣ma, vnum in proprio genere, alterumque in verbo, quod est impossibile manifestum, & contra Philosophum 2. Priorum. Item illa credulitas in proprio genere fuit vnus effectus, er∣go habuit causa, sic non nisi illam reuelationem & visionem in verbo; illa enim sublata, nulla causa sic credendi fuisset in Paulo potius quàm in Petro, & necesse est illum effectum fu∣isse, quia effectum illius, scilicet opus extrinsecum prius factum necesse est fuisse; ergo ne∣cesse est causam illius fuisse, scilicet illam visionem in verbo; vel è contra, si possibile est illam causam non fuisse, ergo & effectum, sicut tricesimum tertium huius plenius arguebat. Nec [unspec C] potest quis dicere quòd Paulus opinabatur A. fore tantùm gratis & liberè sine causa; quia tunc nulla est ratio, quare Paulus opinaretur potius sic quàm Petrus, nec quare Paulus potius opinaretur A. fore quàm A. non sore, cùm nulla euidentia, nulla causa penitus sit potior pro hoc quàm contra, imò forsitan apparentius & opinabilius ac fauorabilius est in casu A. non fore, quàm fore. Nec potest Paulus gratis & liberè quidlibet opinari, sicut nullus ignorat, quia nullus potest aliquid opinari, nisi appareat sibi verum, & hoc non est in cuiuslibet libera potestate. Quare & Philosophus 2. de Anima 151. ostendit quòd phantasia non est opinio, quia phantasia est in nobis cùm volumus, id est, voluntaria secundum Auerroem, opinio autem non, quia necesse est quod opinatum est, esse verum vel falsum, apparere verum vel falsum. Opinari, inquit Philosophus, non in nobis est: necesse enim verum aut falsum di∣cere. Vbi textus, quem Auerroes exponit, sic habet; Aestimare autem non est in nobis; ne∣cesse enim est aut falsari aut verari. Ponatur etiam quòd Paulus sit homo grauis & stabilis, [unspec D] nec quicquam velit aut credat ex sola voluntaria leuitate, sed ex causa rationabili praecedente; & reuertitur argumentum. Vel etiam supponatur, quòd hoc à Deo receperit in mandato, velitque ac credat in proprio genere, & operetur extrinsecus tantùm conformiter reuelationi & mandato diuinis; & reuertitur difficultas. Ponatur etiam quòd tantùm sic faciens olim sit mortuus, & in coelo, & secundum istam responsionem nunc est possibile ipsum fecisse diffor∣miter, imò contrariè reuelationi & mandato praedictis, & semper post mortem fuisse in in∣ferno, sicut tricesimum tertium huius plenius arguebat. Hoc etiam argumentum vadit im∣mediatè contra istam responsionem, retento casu tricesimo tertio huius praemisso. Sequitur enim quòd Paulus, postquam huius reuelationem & mandatum accepit, & paruit bene me∣rendo, & in charitate viuens ac moriens beatificè coronatur, post hoc omisisse, contrariumu•• fecisse, & semper post fuisse sine charitate in peccato mortali miser & damnatus, sicut prae∣missa deductio tricesimi tertij huius probat. Et si quis dicat non sequi nunc esse possibile [unspec E] Paulum fuisse sine charitate & non saluatum, quia Deus de sua potentia absoluta potest ser∣uare charitatem in peccante mortaliter, ipsum que talem saluare; saltem necessariò sequitur nunc esse possibile, quòd Paulus, qui per A. actum meruit vitam aeternam, per eundem pec∣cauit mortaliter, & meruit mortem aeternam, faciendo scilicet illum actum contra reuelatio∣nem & mandatum Dei in verbo, & quòd Paulus, qui toto tempore post A. fuit bonus, Deo∣que charus, toto illo tempore fuit malus mortaliter odiosusque Deo; & quòd Paulus, qui to∣to tempore post mortem suam fuit beatus, toto illo tempore fuit miser: nam nulla maior mi∣seria quàm peccatum: vnde Parab. 14. Miseros facit populos peccatum. Sequitur etiam per ratiocinationem praemissam, quòd erit in potestate Antichristi, & cuiuslibet viatoris, leges Dei peruertere, & fidem Eccleisiae commutare. Factis namque Paulo reuelatione & iussione

in verbo circa Antichristum, seu quemlibet aliū viatorem, sicut 33. huius tangit, ipso{que} bono [unspec A] & bene in charitate parente, & sic mortuo ac beatificato in coelis, possibile est Antichristum vel alium viatorem sic facere, quòd Paulus habens chatitatem non fuit bonus nec charus per illam, nec meruit, sed peccauit, & quòd beatus in coelo fuit miserin coelo, cum abusioni∣bus alijs istis similibus, vertentibus, imò peruertentibus legem Dei & fidem Ecclesiae genera∣lem, sicut nulli Catholico scienti legem & fidem non constat: quod tamen nullus praesumet concedere, nisi discipulus Antichristi, qui sermones contra excelsum loquetur, & sanctos altissimi conteret,* 1.452 & putabit quod possit numerate tempora & leges contra Deum, Dan. 7. Haec autem principalis falsigraphia non diffugit argumentum. Est enim possibile quod Deus reuelet Paulo in verbo A. fore, absque hoc quòd Paulus habeat talem volutionem, aut credu∣litatem creatam in proprio genere, sicut nullus ignorat; quod si ponatur, reponitur argu∣mentum. Omnia namque duo omnino distincta realiter, ita quod neutrum habeat alterius vllam partem, nec sit aliqua causa eius, possunt ab inuicem separari. Omnis enim res suffici∣enter [unspec B] est habitis omnibus & solis causis & essentialibus rebus suis: si enim non esset, hoc esset propter defectum alicuius ad suum esse necessariò requisiti: Deus autem non potest à rebus existentibus separari, eò quòd sit forma necessaria, & esse quodammodo omnium, & eorum in esse necessarius conseruator, sicut secundum primi ostendit; omnes autem res creatae om∣ninò, id est, secundum omnes partes distinctae realiter, etiamsi vna sit causa alterius, possunt ab inuicem separari, propter rationem praemissam, & quia Deus de plenitudine potestatis potest supplere causalitatem causae secundae. Hoc autem argumento fidelissimo comproba∣tur: in sacramento namque altaris existunt accidentia sine subiecto; multo magis ergo potest quodlibet accidens existere sine quolibet alio ‖ 1.453 existente, & quaelibet substantia sine quolibet accidente, quaelibet quoque substantia sine substantia alia creata quacunque omninò distin∣cta. Hoc idem Philosophi, licèt obscurè, testari videntur. Aristoteles namque 7. Met. 55. reprobans volentes definire singularia, puta Solem, Peccant, inquit, additione talium, qui∣bus [unspec C] ablatis, adhuc erit Sol, puta terram girans aut nocte absconditum: si enim steterit aut ap∣paruerit, non adhuc erit Sol? Sed absurdum, si non: Sol enim substantiam quandam signi∣ficat. Plato quoque similiter in Timaeo ponit duas virtutes ignis, scilicet calorem & lucem, & quòd diuinae potestates coniunctae sunt domestico & femiliari corpori oculorum, ignem perlucidum, serenum ac defaecatum sine calore peremtorio & edaci; ignis ergo secundum eum potest esse sine calore, & eadem ratione omnis substantia sine proprio accidente, & sine accidente non proprio multo magis, quaelibet quoque substantia sine qualibet alia modo di∣cto. Quibus & concorditer Augustinus 11. de Ciuit. Dei 10. Propter hoc, inquit, natura di∣uina dicitur simplex, cui non sit aliquid habere, quod vel possit amittere, vel aliud sit habens illud quod habet, sicut vas ‖ 1.454 aliquod liquorem, aut corpus colorem, autaer lucem siue feruo∣rem, aut anima sapientiam: nihil enim horum est id quod habet: nam nec vas liquor est, nec [unspec D] corpus color, nec aerlux, siue feruor, nec anima sapientia est. Hinc est quòd priuari etiam possunt rebus quas habent, & in alios habitus vel qualitates verti atque mutari, vt & vas eua∣cuetur humore quo plenum est, & corpus decoloretur, & aer tencbrescat siue frigescat, & ani∣ma desipiat. Et 15. de Trinit. 13. Longè, inquit, huic scientiae scientia nostra dissimilis; quod autem scientia Dei est, ipsa est sapientia, & quae sapientia ipsa essentia siue substantia, quia in illius naturae simplicitate mirabili non est aliud sapere, aliud esse, sed quod est sapere hoc est esse; nostra verò scientia in rebus plurimis praeterea & admiscibilis est & receptibilis; quia non hoc est nobis esse quod scire vel sapere, quoniam esse possumus, etiamsi nec sciamus nec sapiamus. Qui & supra Iohan. partis secundae homilia 45. seu 99. totius, Mutabilis in∣quit, est mens nostra, quae percipit discendo quod nesciebat, & amittit dediscendo quod sci∣ebat, & ideo non est ista substantia verissimè simplex, cui non hoc est esse, quod nosse: po∣test enim esse nec nosse; at illa diuina non potest, quia id quod habet est, ac per hoc non sic habet scientiam, vt aliud illi sit scientia, qua scit, aliud essentia qua est, sed vtrumque vnum. [unspec E] Vnde & 368.* 1.455 propositio sententiarum Prosperi est translata. Beatus quoque Gregorius 18. Moral super illud Iob 28. Sapientia verò vbi inuenitur, &c. sentitidem. Item verbum caro factum est ante naturaliter omnem reuelationem in proprio genere sibi factam pro nobis cap∣tiuis & miseris redimendis propter solam reuelationem aeternam à Patre aeternaliter sibi ostensam in essentia Dei sola, secundum capitulo proximo praeostensa; ergo medio tempore, in quo simus inter incarnationem & redemptionem, possibile est eum non fuisse incarnatum, quia non habuisse illam reuelationem, quia nec humanum genus fuisse ostensum redimen∣dum per eum, quia nunc est possibile quòd non redimatur per eum, vt dicit hypothesis prin∣cipalis. Et si quis dicat, non sequi verbum nunc posse non fuisse incarnatum, sed non fuisse

[unspec A] incarnatum ex illa causa, scilicet pro homine redimendo, sed ex alia; ergo & post redemtio∣nem hominis consummatam per eum, & post finale iudicium similiter poterit; vel si tunc non poterit, neque ante: voluntas enim diuina semper est aequaliter libera aut necessaria re∣spectu illius, sicut ex tricesimo huius patet. Tunc etiam simili ratione posset Deus nunc nun∣quam voluisse Sacramenta Ecclesiae fuisse instituta ad illum finem, ad quem fuerunt instituta, nec habuisse illum effectum quem semper habuerunt; quare & nunc est possibile illa Sacra∣menta semper fuisse delusoria, falsa, vacua, & figmenta, & homines iustificatos & ‖ 1.456 saluatos per ipsa semper fuisse peccatores atque damnatos. Item eadem ratione nunc est possibile, quòd Deus contulit alijs operationibus, rebus, aut signis quibus vsi sunt mali, omnem sacra∣mentalem virtutem; quare & est consequenter possibile, quòd mali semper vsque nunc & in inferno damnati semper vsque nunc sint nunc boni & in coelestibus praemiati. Sequitur eti∣am, sicut patet per deductionem praemissam, quòd sit in potestate Antichristi & cuiuslibet [unspec B] viatoris facere verbum fuisse incarnatum & passum ex alia causa finali quàm fuit, pro illo sci∣licet redimendo quem non intendebat redimere, & non pro illo redimendo quem redimere intendebat, quod non videtur sanae fidel conuenire. Sequitur quoque fuisse & esse in homi∣num potestate euacuare totum effectum arque virtutem dominicae passionis, sicut octauo hu∣ius plenius est argutum.

CAP. XXXVI. Arguit contra tertiam.

[unspec C] TErtia verò responsio ponens causam effectus praeteriti visionis in verbo praeteritae posse non fuisse visionem A. futuri ostensi, sed eius oppositi, multipliciter deficit & aberrat. Primò, quia cùm Deus voluntariè tan∣tùm reuelet, licet possit esse quod non reuelauit, A. quod prius reuela∣uit, & si illud ponatur in esse, non oportet quod reuelauit eius opposi∣tum; imò bene stat cum hoc quòd nihil penitus reuelauit; ponatur er∣go hoc cum alio, & responsio non respondet. Secundò, quia habet dicere consequenter, quòd sicut viso aliquo in verbo, possibile est il∣lud nunquam fuisse visum, sed eius oppositum, ita voluto aliquo in verbo, posibile est illud nunquam fuisse volutum, sed eius oppositum; quare & per talem volutionem facto aliquo intra videntem & volentem vel extra, possibile est id nunquam fuisse factum, sed eius oppo∣situm, [unspec D] sicut 33. huius probat. Si autem proteruiat non esse simile de visione & volutione, quia prius visum potest nunquam fuisse visum, & eius oppositum, quod nunquam fuit visum potest fuisse visum; de voluto autem non sic, quia quod semel fuit volutum, necesse est sem∣per fuisse volutum, & non volutum pari modo non volutum per 33. huius tertij conuincetur. Dato etiam hoc quod dicit, fiat reuelatio talis Paulo cum mandato volendi & agendi confor∣miter, qui & in omnibus pareat, tunc necesse est Paulum nunc sic velle, vel in praeterito volu∣isse; ergo necesse est eum nunc sic videre, vel in praeterito sic vidisse: haec enim sua volutio ab hac sua visione nunc causatur, vel in praeterito causabatur. Praeterea vel Paulus per eundem actum, quo vidit distinctè A. fore, potest vidisse distinctè oppositum, vel per alium: si per eundem, ergo simili ratione per eundem actum, per quem voluit distinctè A. fore seu quodli∣bet aliud, potest voluisse distinctè oppositum, quare & non fecisse quae fecit: si per alium, ergo vnum alium actum, qui nunquam fuit, possibile est fuisse, & qui fuit, non fuisse, contra hypo∣thesin [unspec E] principalem. Item visio oppositi causasset effectum oppositum, & non illum. Si enim Gabriel vidisset in verbo Filium Dei non fuisse incarnandum de Virgine, nunquam illa visio causasset in eo voluntatem adeundi Virginem benedictam, & nuntiasse quae fecit, sed ‖ 1.457 potiùs nullam, vel oppositam voluntatem. Christus etiam si non vidisset in verbo passionem suam futuram, sed eius oppositum, non habuisset causam tantae tristitiae sanguineique sudoris. Paulus similiter si vidisset in verbo se saluandum, magnam delectationem creatam in proprio genere habuisset; si verò vidisset oppositum, magnam tristitiam habuisset. Item haec respon∣sio difficultatem non vitat. Detur enim reuelatio talis Paulo cum mandato volendi concor∣diter & agendi, qui plenè obediat, & mortuus sic saluetur; & secundum istam responsionem nunc est possibile, quòd nunquam vidit illam visionem seu iussionem in verbo, sed opposi∣tum

vtriusque; & nunc necesse est ipsum sic fuisse operatum exterius; quare nunc est possi∣bile [unspec A] ipsum fecisse contra reuelationem & visionem in verbo, peccasse mortaliter, fuisseque miserum & damnatum. De Gabriele similiter medio tempore inter annuntiationem & incar∣nationem fuit possibile quòd mentiebatur: nam quando dixit Virgini gratiosae, Ecce conci∣pies, possibile fuit quòd pro tunc non vidisset illud in verbo, sed oppositum eius planè; quare fuit similiter possibile, quòd ille beatissimus Archangelus Domini fuit miserrimus Angelus Satanae, quia mentiens contra tantam & tam lucidam veritatem, mortaliterque peccauit. Af∣firmet hoc qui audet: ego autem propter reuerentiam veritatis haec omnia ostendentis, prop∣ter reuerentiam mittentis & illius ad quam fuit missus, ac propter reuerentiam missi & ipsius propter quem fuit missus, non audeo talia affirmare. Ex hoc autem sequitur, quòd beati fina∣liter confirmati possunt peccare; quare nec sunt finaliter confirmati, contra decimum quin∣tum secundi. Et ex isto infertur vltetius, quòd beati non sunt, nec esse possunt de beatitudine sua certi, Quomodo namque creatura peccabilis in statu peccabili, quia non confirmata fina∣liter, [unspec B] de nunquam peccando, & de beatitudine perpetua erit certa? Nec alium statum firmi∣orem aut certiorem potest Deus beatis conferre. Si etiam Deus posset certificare beatum de beatitudine sua futura, hoc maximè esset per aliquam reuelationem in verbo; sed nulla talis certificat, quia quaecunque talis, etsi nunc sit vnius oppositorum, potest nunc & pro nunc non esse illius, sed eius oppositi; imò quod magis videtur erroneum, nec Deus potest certifi∣care beatum de beatitudine sua praeterita nec praesenti. In hoc enim instanti praesenti pona∣tur, in quo beatus Gabriel nuntiat Virgini gratiosae quòd est filium conceptura, possibile est cum nunc mentiendo peccare, in praetetitoque peccasse à tempore quo voluit hoc scienter: possibile enim est, quòd nunc videat, & continuè prius vidit oppositum huius in verbo; nul∣lus ergo ‖ 1.458 beatus est certus, nec esse potest de beatitudine sua futura, praeterita, vel praesenti, contra prius ostensa tricesimo quarto huius. [unspec C]

CAP. XXXVII. Arguit contra quartam.

QVarta autem responsio dicens incomplexam & simplicem visionem simplicis obiecti in verbo posse fuisse causam talis effectus praeteriti, simpliciter múltum dicit. Sola namque cognitio incomplexa obiecti non mouet sufficienter quempiam ad agendum, puta ad loquendum, [unspec D] currendum, aedificandum, & similia faciendum, sed vltra illam requi∣ritur de necessitate voluntas, sicut octauum primi docebat. Item qui∣dam effectus non voluntarij, puta, delectatio, tristitia, confidentia, timor, dilatatio, constrictio, & caeterae passiones huiusmodi corpora∣les non causantur, vel non in tanto gradu, & tam vehementer causantur à sola incomplexa cognitione obiecti, siue aestimatione aut opinione quòd illud eueniet cognoscenti, & hoc de propinquo. Omnes enim scimus, quòd moriemur, sed non multum dolemus aut timemus, quia non opinamur quod statim:* 1.459 haec enim singuli possumus experiri. Quare & Philosophus 2. de Anima 152 probat phantasiam, seu imaginationem non esse opinionem, per hoc, quia cùm opinamur terribile aliquid nobis accidere, statim compatimur; cùm autem imaginamur tantùm, nequaquam; sicut si consideremus terribilia in pictura. De talibus ergo effectibus ista responsio non respondet. Item ponatur obiectum visum in verbo, vnus effectus contin∣genter futurus, puta saluatio vel damnatio sic videntis, vel alterius cari sui, tunc illud obie∣ctum [unspec E] potest non esse & nunquam fuisse visum, quia nec ostensum in verbo; ergo quilibet eius effectus praesens vel praeteritus potest pro nunc non esse praesens nec fuisse praeteritus conse∣quenter. Vel etiam ponatur illud obiectum visum in verbo, vna reuelatio in verbo de aliquo contingenter futuro; reueletur siquidem Danieli in verbo, Ieremiam videre vel vidissem ver∣bo A. crastina die fore, &c. sicut prius.

[unspec A] CAP. XXXVIII. Arguit contra quintam.

REsponsio verò quinta, quae ponit libertatem voluntatis creatae posse, fuisse, vel esse causam effctus huiusmodi praeteriti vel praesentis, vide∣tur multum liberè dicere sine actione aliqua rationis; nec enim diffi∣cultatem euacuat, nec est vera. Non euacuat difficultatem pramis∣sam: [unspec B] ponatur namque quod praecipiatur videnti in verbo velle & o∣perari tantum conformiter visioni &c. sicut tricesimum tertium, & tricesimum quintum huius plenius arguebant, & reuertitur difficul∣tas. Nec est responsio ista vera; quoniam aliqui sunt effectus causati à sola visione aliquorum obiectorum in verbo sine quacunque operatione libera voluntatis, sicut tricesimo tertio huius patet.

CAP. XXXIX. [unspec C] Arguit contra sextam.

SExta quoque responsio astruens Deum per se solum posse esse aut fius∣se causam totalem effectus saepius memorati, praesentis aut praeteriti, non est vera; quia secundum ipsam esset possibile hominem, qui ex visione & mandato in verbo orauit, cucurrit, praedicauit, domos con∣struxit, & filios procreauit, nihilhorum fecisse, sed Deum fecisse sin∣gula per se solum. Quare & erit consequenter possibile deuirginatos reuirginari per suam actionem vel quietionem liberè & contingenter futuram; etitque secundum istud tanta contingentia respectu praesen∣tium & praeteritorum, sicut respectu futurorum. Facta namque ho∣mini viatorireuelatione in verbo de aliquo effectu, qui sit A. per eum libere & contingenter [unspec D] futuro, ipsoque ex illa reuelatione faciente alium effectum ante A. puta B. medio tempore post B. & ante A. vel dum B. fit, sicut contingit ipsum facere vel non facere A. futurum; sic & contingit ipsum fecisse vel non fecisse, B. praeteritum, vel facere & non facere, B. nunc prae∣sens, sicut ex tricesimo tertio huius patet. Item secundum istud possibile est hominem qui ex tali reuelatione meruit, vel contra eam peccauit, & fuit iustus vel iniustus, saluatus vel dam∣natus, praemiatus vel punitus, beatus vel miser, in coelo sursum vel in inferno deorsum, nun∣quam sic fecisse, nec talia recepisse. Item eadem ratione, qua est possibile Deum solum fecisse quod fecit cum causa rationali secunda; erit & similiter possibile ipsum solum fecisse quicquid fecit cum causa irrationali secunda; ergo quicquid Deus fecit cum quacunque causa secunda, possibile est ipsum solum fecisse, & nullam causam secundam vnquam fecisse aliquid vel mo∣uisse. Item si ea, quae Deus non fecit solus, potest fecisse solus, simili ratione ea, quae non fe∣cit cum alio nec solus, potest fecisse, quoniam alterius iuuamento non eger, quare & quae fe∣cit [unspec E] potest similiter non fecisse; quae omnia repugnant planissimè hypothesi principali.

CAP. XL. [unspec A] Corripit negantes reuelationem in verbo.

HIs igitur contra concedentes reuelationem in verbo hactenus disputa∣tis, superest contra ipsos, qui in verbi iniuriam & nostri miseriam eam negant, eandem verbis aliquibus, prout ipsum verbum dederit, affir∣mare. Sunt enim quidam huius hypothesis defensores, qui rationes praemissas de reuelatione in verbo soluere non valentes, & hypothesin [unspec B] relinquere non volentes, ad aliam partem, sinistram scilicet biuij hu∣ius tendunt, dicendo nullum complexum de futuro contingenti posse reuelati in verbo. Quomodo namque non redundat in verbi iniuri∣am ipsum omnipotentia spoliare, ipsumque non posse amatoribus suis charissimis seipsum o∣stendere per seipsum? Quomodo etiam non redundat in nostri miseriam finali beatitudine nos priuate? Haec enim consistit in ‖ 1.460 huiusmodi visione, sicut nedum Theologi, verum & Phi∣losophi locis quampluribus contestantur. Sed hi forsitan respondebunt faelicitatem & beati∣tudinem nostram finalem consistere in visione Dei incomplexa, non autem complexa, id est, Beatus videbit incomplexè in Dei essentia, & in verbo ipsam Dei essentiam, & quamlibet per∣sonarum, & incomplexa quae in ea relucent; complexionem tamen seu compositionem aut propositionem imaginariam, siue affirmationem vel negationem de futuris contingentibus, scilicet Deum affirmare intrinsecus, sicut Pater affirmat Filio, quicquam fore vel non fore, in verbo seu essentia reuelari non posse; in proprio autem genere, bene posse: quare & dicunt [unspec C] omnia talia reuelari per propositiones, habitus, actus{que} creatos in proprio scilicet genere, nec posse aliter reuelari. Sed si futurum contingens non possit reuelari creaturae in Dei essentia seu in verbo, vel hoc est propter impotentiam in Deo, vel propter impotentiam in futuro, vel propter impotentiam in creatura. Non propter impotentiam in Deo, cùm sit omnipotens, cùm etiam Pater reuelet talia Filio in essentia sua clara, sicut patet 34. huius. Potest quo{que} De∣us sic reuelare incomplexa, quare & complexa simili ratione: non enim est mensuratae poten∣tiae aut restrictae: Nec propter impotentiam in illo futuro; illud enim potest in Dei essentia re∣uelari; in ipsa nam{que} Filio reuelatur. Illud quo{que} verum de futuro verissimè, certissimè, ac clarissimè scribitur in libro diuinae praescientiae; cur ergo non potest ibi similiter reuelari? Cùm etiam illud verum sit ibi certius & verius, quàm in aliqua propositione creata, potest & ibi cer∣tius & verius reuelari. Ne{que} propter impotentiam ‖ 1.461 creaturae, quia si sit ita, augeat Deus om∣nipotens, quantum oportet, potentiam creaturae: potest quo{que} creatura videre in verbo rem [unspec D] incomparabiliter altiorem, subtiliorem & difficiliorem quodammodo infinitè, trinitatem vi∣delicet personarum in essentiae vnitate. Quod enim nunc credimus, tunc videbimus clara luce, sicut Patres Catholici concorditer attestantur, potest{que} creatura videre in verbo quaelibet in∣complexa; quare ergo non simili ratione complexa?* 1.462 Si autem dicatur creaturam non posse videre futura in verbo propter nimiam eius improportionem, distantiam, & elongationem à verbo,* 1.463 potest ei contradici vt prius. Deus nam{que} omnipotens potest eleuare creaturam in na∣turalibus vel supernaturalibus quantum oportet; quare & multi Doctores non indoctè po∣nunt quoddam lumen super naturale creatum, quod vocant lumen gloriae eleuans intellectum creatum ad beatificam visionem beatifici luminis increati;* 1.464 quod & Propheta videtur paten∣ter docere, cùm dicit, Apud te est fons vitae, in lumine tuo videbimus lumen, Psalmo 35. Hac etiam improportione & distantia non obstante, potest creatura videre in verbo quaelibet in∣complexa; cur ergo non ista complexa? Item creatura potest videre in verbo rem contin∣genter [unspec E] futuram esse quando est, & fuisse cùm praeterierit; cur ergo non fore quando est futura, praesertim cùm verum huiusmodi semper omni eodem modo intrinsecè sit verum, & scrip∣tum ac lucens in verbo, siue res sit futura, siue praesens in praeteritumuè transmissa? Aliàs enim Deus intrinsecè mutaretur, contra quintum & vicesimum tertium primi libri, quod etiam ex 30.31. & 32. huius ostenditur euidenter. Item complexa necessaria de futuro, & quaecunque alia complexa necessaria possunt reuelari in verbo; cur ergo nullum futurum contingens, cùm omnia vera ‖ 1.465 ibi similiter conscribantur? Dicetur fortassis quòd omnia vera necessaria, & omnia vera de praesenti & de praeterito habent causam determinatam, & certam,* 1.466 & simili modo sunt vera; quare & possunt determinatè & certè reuelari in

[unspec A] verbo; futura autem contingentia non sic habent, nec sic sunt vera, quare nec sic possunt re∣uelari in verbo. Hoc autem non est verum:* 1.467 voluntas enim diuina immutabilis est causa de∣terminata & certa omnium contingentium futurorum, per quam & ita determinate & certe sciuntur à Deo, & ita determinata & certa sunt in eo quando sunt futura, sicut quando sunt praesentia in praeteritumue defluxa, sicut per 14.18. ac 23. primi, & per 30. ac 32. huius appa∣ret. Potestque Deus ostendere creaturae in verbo se velle tale futurum fore, quare & facere e∣um praescire in verbo illud fore, imo & scire verissime ac demonstratiue quodammodo, quia per causam verissimam & infrustrabilem, diuinam scilicet voluntatem. Item diuina essentia est similior, propinquior, & proportionalior menti nostrae quam qualitates, propositiones, ha∣bitusue creati; ambae namque sunt substantiae, & substantiae immateriales plurimumque cog∣natae. Quare & Philosophus 10. Eth. 13. Si, inquit, quaedam cura humanorum à dijs sit,* 1.468 quem∣admodum videtur, erit vtique bene rationabile & gaudere ipsos optimo & cognatissimo; hoc [unspec B] autem est intellectus: homo quoque, Genesi attestante,* 1.469 ad imaginem & similitudinem Dei est factus, & hoc potissime in anima rationali, sicut quamplures Patres Catholici contestantur, quare & est finis naturalissimus & desideratissimus mentis nostrae. Si ergo haec sint ita, in ip∣sa quoque diuina essentia clarius, verius, & certius conscribuntur & lucent omnia vera com∣plexa, sicut & incomplexa, quam in aliqua propositione creata, quam in aliquo habitu, quam in aliqua creatura; cur ergo mens nostra nequaquam clarius, verius, & certius ibi videbit, po∣teritque videre quaecunque vera complexa, sicut incomplexa, quam in aliqua creatura, praeser∣tim cum mens nostra ab omni mole corporis aggrauantis, ab omnibus phantasmatibus obnu∣bilantibus, ab omni rubigine & caligine, ab omni scoria atque miseria plenissime fuerit expur∣gata, & supra solis splendorem deificè transformata? Quod & de Angelis omnibus, aliquo∣ue eorum, de quo Ezechiel. 28. Tu signaculum, similitudinis &c. similiter vel fortius argui forte potest, cum videatur propinquior ad similitudinem Dei factus, dicēte Gregorio 32.* 1.470 Mo∣ral. [unspec C] 23. super illud Iob. 40, Ipse est principium viarum Dei; licet homo ad similitudinem Dei creatus sit, Angelo tamen qua si maius aliquod tribuens, non eum ad similitudinem Dei con∣ditum, sed ipsum signaculum Dei similitudinis dicit, vt quo subtilior est natura, eo in illum si∣militudo Dei plenius credatur expressa. Dicitque Isidorus 1. de summo bono 10.* 1.471 Distat con∣ditio Angeli à conditione hominis: Homo enim ad similitudinem Dei conditus est, Arcban∣gelus vero, qui lapsus signaculum Dei similitudinis appellatus est, testante Deo per Ezechie∣lem, Tu signaculum similitudinis, plenus sapientia, perfectus decore, In delicijs paradisi fuisti; quanto enim subtilior est eius natura, tanto plenius extitit ad similitudinem diuinae veritatis expressa. Cum etiam Deus sit finis naturalissimus mentis nostrae, nec possit perfici nisi in coniunctione eius perfecta cum eo, quomodo secundum vnam eius ‖ 1.472 potentiam, quae est appre∣hensiua simplicium, perficietur coniuncta perfecte cum Deo? perfecte, quia per Dei essentiam incomplexa & simplicia contemplando: secundum alteram vero eius potentiam etiam nobi∣liorem, [unspec D] quae componit & diuidit simplicia in complexa, manebit aeternaliter imperfecta? Imo nec potest perfici in aeternum, vel saltem non in tantum perficietut, nec potest sicut alia po∣tentia soror sua ignobilior quoque illa, cum nullum verum complexum possit videre in Deo? Imo hae duae potentiae intellectus creati proportionales videntur potentiae intellectus diuini apprehendenti simplicia, & potentiae componenti simplicia apprehensa, loquendo multum impropriè de potentia componente in Deo, sicut balbutiendo vix possumus Dei magnalia vel tenuiter resonare, sicut 18. primi plenius tangebatur; quare & sicut haec, ita ista perficietur finaliter contemplando in ipsa incomplexe quodammodo incomplexa, sic & altera in illa con∣templando complexè quodammodo complexa. Ita namque vna pars imaginis est perfectibi∣lis finaliter sicut altera, & ita finem naturalem & proprium consequetur: Item aliter Deus om∣nipotens nullum beatum potest certificate de sua beatitudine aeternaliter duratura, nec de fu∣turo aliquo contingente. Si enim possit, ponatur; vel ergo illud certe reuelatum necessario [unspec E] eueniet, vel nequaquam. Non necessario eueniet, sicut positio ista ponit; potest ergo nulla∣tenus euenire, quare & iste beatus potest decipi & errare, & nunc non esse beatus, nec vnquam prius fuisse, sed nunc esse miser & semper prius fuisse, cum absurditatibus alijs multis & mag∣nis, sicut potest patere ex 34. huius. Cuius etiam animus non desiderat certitudinem infal∣libilem de sua beatitudine aeternaliter duratura? Dicere ergo nullum certitudinem talem posse habere, est omnem creaturam rationalem beatitudine sua priuare, sicut ex eodem 34. patet. Secundum hoc quoque beati nunc in coelo non sunt certi de finali iudicio, resur∣rectione mortuorum, & beatitudine sua futura, nisi certitudine fidei seu spei, contra prius ostensa 34. huius. Isti quoque nituntur decipere veritatem, Dominum scilicet Iesum Chri∣stum, saltem secundum naturam suam humanam. Si enim tantùm in proprio genere vi∣deat

res contingenter futuras, cùm illae posint non fore, potest & Christus decipi & errare; [unspec A] quod quis Christianus, nisi fortè deceptus & errans, praesumpserit affirmare? Nec potest quis vitare deceptionem dicendo huiusmodi visionem in Christo alijsque beatis vnius opposito∣rum posse fuisse alterius, non illius, sicut patet tricesimo sexto huius. Isti similiter priuant be∣atos nedum certitudine scientiae, verùm & multitudine: ad beatitudinem namque perfectam scientia perfecta requiritur, non solùm quantum ad claritatem scientiae, sed etiam quantum ad multitudinem scitorū; beatus ergo perfectè scit omnia. Quomodo nam{que} aliter decipi non valeret, & quomodo aliter non haberet malum & tenebras ignorantiae, & quomodo aliter nō posset semper studere, proficere, & vlterius laborare? Hoc autem non est de ratione finis, sed viae.* 1.473 Quare & Augustinus 15. de Trinit. 16. Cùm, inquit, tanta sit nunc in isto aenigmate dissimilitudo Dei, in qua tamen nonnulla similitudo comperta est, illud quoque fatendum est, [unspec B] quod etiam cum similes ei erimus, quando eum videbimus sicuti est, quod vtique qui dixit, hane proculdubio quae nunc est dissimilitudinem attendit, nec tunc naturâ illi erimus aequales (semper enim natura minor est faciente quae facta est) & tunc quidem verbum nostrum non erit falsum, quia neque mentiemur, neque fallemur; fortassis etiam non erunt volubiles no∣strae cogitationes ab alijs in alia euntes at{que} redeūtes, sed omnē scientiā, nostrā vno simul con∣spectu videbimus. Et quomodo aliter satiaretur appetitus beati, quo quamcun{que} propositam vellet cognoscere, saltem mallet cognoscere quam non cognoscere veritatem? Et quomo∣do aliter erit beatitudo bonum omniquaque perfectum, sicut haec omnia magis patent ex tricesimo quarto huius? Quomodo nam que beatus omnia scire potest actualiter aut habitu∣aliter in proprio genere? Hoc enim non posset nisi per propositiones & actus & habitus infi∣nitos; sed sic non potest; non ergo potest omnia clatè scire, nisi per diuinam essentiam om∣nia clarissimè demonstrantem, nisi per librum diuinae scientiae omnia clarissimè continentem, nisi per diuinae maiestatis speculum, in quo omnia clarè lucent, nisi per diuinae virtutis ocu∣lum, [unspec C] cui omnia clarè patent.* 1.474 Quare & Philosophus 1. de Anima 65. Si, inquit, accipiat se∣nior oculum iuuenem, videbit vtique sicut & iuuenis: Vbi & textus, quem Auerroes expo∣nit, Senex, inquit, si reciperet oculum iuuenis, videret sicut iuuenis; quare & si homo vel Angelus accipiat oculum Dei, videbit quodammodo sicut Deus. Annon sic potest intelligi illud propheticum,* 1.475 Oculo ad oculum videbunt? Es. 52. & illud, Oculus non vidit, Deus, abs∣que te, quae praeparasti expectantibus te, infra 64? Dominus illuminatio mea, Psal. 26. & mul∣ta similia multis locis? Quamobrē & Philosophi asseuerant hominē debere tandē scire omnia per substantiam intellectus agentis, per substantiam ipsam Dei, & hanc esse foelicitatem eius vltimam & perfectam.* 1.476 Auerroes enim super 3. de Anima comment. 36. loquens de copula∣tione & continuatione intellectus agentis nobiscum, dicit quòd quandoque dicimur moueri ad continuationem huius, & addit; & manifestum est, quòd cùm ipse motus complebi∣tur, quòd statim ille intellectus copulabitur nobiscum omnibus modis; & tunc manife∣stum [unspec D] est, quòd proportio eius ad nos in illa dispositione est sicut dispositio intellectus quae est in habitu ad nos; & cùm ita sit, necesse est vt homo intelligat per intel∣lectum sibi proprium omnia entia, & vt agat actionem sibi propriam omnibus entibus, sicut intelligit per intellectum qui est in habitu, quando fuerit continuatus cum formis imagi∣nabilibus, omnia entia intellectione propria: Homo ergo secundum hunc modum, vt dicit Themistius,* 1.477 assimulatur Deo, scilicet in eo quod est omnia entia quoque modo, & sciens ea quoquo modo. Entia enim nihil aliud sunt quam scientia eius, nec causa entium aliud est nisi scientia eius; & quam mirabilis est iste ordo, & quàm extraneus est iste modus essendi? Qui∣bus & concorditer Augustinus De gaudijs iustorum,* 1.478 & paenis malorum, siue de triplici habita∣culo, dicit, quod in vita futura, in vrbe regia fulgebunt iusti sicut Sol, sicut ait Dominus, vbi summa pax erit, summa quies, nullus labor, nullus dolor, nulla paupertas, nec senectus, nec vl∣la nox, nec vlla mors, nec vllum cibi desiderium, nullum sitis incendium, sed cibus & potus [unspec E] omnium erit visio Christi & sanctae Trinitatis, & contemplatio puri cordis oculo ipsius diui∣nitatis, & assidua lectio, vt ita dicam, libri vitae, id est, aeternae veritatis, & summae sapientiae, & verbi Dei, quod est Iesu Christi visio; vbi quicquid nos latet nunc, manifestum erit tunc, vbi ratio manifesta erit; cur hic electus est, & ille reprobatus, cur hic in regnum assumptus est, cur ille in seruitutem redactus, cur alius in vtero moritur, alius in infantia, alius in iuuen∣tute, alius in senectute, cur alius pauper est, alius diues, cur filius adulterae baptizatur, & aliquando filius legitimae coniugis ante baptismum moritur, cur qui benè incipit viuere ali∣quando malè finitur, & qui malè incipit saepe bene finitur; haec omnia & huiusmodi multa in libro vitae plana & aperta erunt.* 1.479 Et infra, in visione Dei trina scientia nosci∣tur, id est, homo qui cernit, Deus qui cernitur, & caeteri omnes, omnia videbuntur

[unspec A] & intelligentur. Sicut enim per speculum vitreum trina nobis visio administratur, quia nos ip∣sos, & ipsum speculum, & quicquid praesens adest videmus: sic per speculum diuinae claritatis & ipsum Deum, vt est, videbimus quantumcunque possibile est creaturae, & nos ipsos & cae∣teros vera & certa scientia cognoscemus. Qui & vlt. de ciuit. Dei 28. Si, inquit, Propheta E∣lizeus puerum suum Giesi absens corpore vidit accipientem munera, quanto magis in illo cor∣pore spirituali videbunt sancti omnia? An hoc est quod Mosi desideranti videre faciem & gloriam Domini, Dominus promittebat, Ego ostendam omne bonum ribi, Exod. 33. Glossa, Requiem aeternam, in qua est omne bonum in visione Dei, sicut Psalmista ait, Satiabor cum apparuerit gloria tua. Beatus quoque Gregorius 4. Dial. 22. loquens de Sanctis in coelo,* 1.480 quid est, inquit, quod ibi nesciant, vbi scientem omnia sciunt? Respondebitur forsitan, sicut vide∣tur, Petrum respondere 2. sent. dist. 11. vlt. quod Gregor. loquitur ibi de Angelis, & cum innu∣it, quod sciunt omnia, intelligit solum de his omnibus quorum cognitio facit cognitorem bea∣tum, [unspec B] de his videlicet, quorum cognitio est de substantia beatitudinis, cuiusmodi est mysterium trinitatis.* 1.481 Sed respicientibus processum Gregorij plane constat ipsum ibi loqui de hominibus & de cognitione hominum, mutuò etiam hominum extraneorum & ignotorum semper ad inuicem in hac vita. Quaerit namque Petrus, si vel boni bonos in regno, vel mali malos in sup∣plicio aguoscunt, & loquitur de hominibus manifestè. Vbi & Gregorius respondendo osten∣dit quod sic tam de bonis quam de malis, & hoc tantum de hominibus, & subiungit; fit autem in electis quoddam mirabilius, quia non solum eos agnoscunt quos in hoc mundo nouerunt; sed velut vicinos suos ac cognitos recognoscunt bonos, quos nunquam viderant. Nam cum antiquos Patres in illa haereditate aeterna viderint, eis incogniti per visionem non erunt, quos in opere semper nouerunt. Quia enim illic omnes communi claritate Deum conspiciunt, quid est quod ibi nesciant, vbi scientem omnia sciunt? Anselmus insuper de similitudinibus 57.* 1.482 di∣cit quòd octaua pars beatitudinis est sapientia, & addit; Bonus enim perfecta, quae Deus est, [unspec C] sapientia replebitur, eamque facie ad faciem intuebitur, quam cùm ita prospexerit, creaturae totius naturam videbit, quae in Deo melius quàm in seipsa consistit. Tunc etenim iusti cun∣cta scient quae Deus fecit scienda, tam ea quae praeterita, quàm quae postmodum sunt futura: ibi à singulis omnes, ibi ab omnibus singuli cognoscentur, nec quenquam omninò latebit qua patria, stirpe, quis editus fuerit, vel quid in vita sua fecerit. Item quis Theologus nega∣re praesumserit Christum secundū naturam assumptam omnia verè scire, cùm hoc tam ratio, quàm multiplex Patrum autoritas contestetur? Ipsi namque datus est spiritus non ad mensu∣ram, Ioh. 3. & hoc secundum omnia dona sua; in ipso quoque, teste Apostolo, complacuit omnem plenitudinem diuinitatis inhabitare corporaliter, ad Col. 1. In quo etiam secundum eundem sunt omnes thesauri sapientiae & scientiae absconditi, infra 2.* 1.483 Hoc idem & Hugo de sancto Victore in quodam libello responsiuo Magistro Gualtero de Mauritania multiplici∣ter nititur approbare, & pertinaciter affirmare. Quaesiuit siquidem Gualterus, vtrum anima [unspec D] Christi tantam habeat penitus scientiam & sapientiam, quantam habet diuinitas? Qui opi∣nabatur & arguebat quòd non, quia beatitudo consistit in notitia, dicente Domino, Haec est vita aeterna, vt cognoscant, &c. Si ergo anima Christi haberet aequalem notitiam cum diuinitate, haberet & aequalem beatitudinem, aequalem charitatem, & caetera bona in quibus beatitudo consistit. Item aliàs falsum esset Deum in omni bono maiorem habere sufficienti∣am quàm eius creaturam. Quibus nequaquam obstantibus, tenet planè quod sic; quia ani∣ma Christi sic nouit omnia non per habitus, actus, aut actum aliquem, sed per ipsum Deum, per essentiam ipsam Dei; quod & de beatitudine nostra sentit; vnde sic ait, Haec est, inquit, vita, vt cognoscant te solum verum Deum, & quem misisti Iesum Christum: cognitio itaque Dei vita aeterna est. Et quid est cognitio Dei? Nunquid accidens est? Ergo amor Dei acci∣dens est, & beatitudo accidens est, & in accidentibus est beatitudo nostra; quare non magis Deus sit beatitudo nostra, ipse sapientia qua cognoscimus, ipse amor quo diligimus, ipse gau∣dium [unspec E] quo exultamus, ergo vna sapientia est qua omnes sapiunt: nec tamen vno modo sapi∣unt, quia participando sapiunt; quòd si omnes hac sapientia sapiunt quicunque sapiunt, mul∣tò magis hac sapientia sapuit illa anima quae ipsi sapientiae vnita fuit.* 1.484 Et intra Apostolus te∣statur plenitudinem ibi esse, & nos dicimus, quia tota sapientia non est in domo sua, ergo di∣midia intus habitat, & dimidia foris. Et vbi quaeritur, si domi non inuenitur, in quo habi∣tat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter? Vbi plenitudo est, nihil deest; vbi nihil deest, to∣tum adest; si fortè plenitudo diuinitatis ibi est, & plenitudo sapientiae ibi non est? Dicit ite∣rum, In quo sunt omnes thesauri sapientiae & scientiae absconditi. Sed dicitis bene, Omnes sa∣pientiae thesauri & scientiae ibi sunt, sed absconditi sunt, portat, & nō videt. Absit autē ab intel∣lectu nostro, vt sic sentiamus; sed absconditi sunt, nō vt ab eo abscōdātur, sed ne ab impijs in eo

videantur, absconditi sunt & reconditi sunt; reconditi sunt vt tempore opportuno proferan∣tur. [unspec A] Et infra,* 1.485 vidit Christus in diuinitate, vidit & in humanitate, tamen ex diuinitate: erat e∣nim plenitudo diuinitatis in anima Christi, & ex plenitudine sapientiae plene sapiens erat ani∣ma Christi; ergo inquiunt, tantam sapientiam habet anima Christi quantam Deus habet. Quid facit comparatio? Vnus solus est, vna est sapientia Dei, qua sapiens est anima Christi, nec par∣ticipando sapiens, vt hoc vel illud in illa & per illam sapiat, sed plenitudinem habendo, vt to∣tum possideat. Non ergo tanta dicamus aut quanta, sed dicamus tota sapientia Dei in anima Christi, & ex tota sapientia Dei anima Christi sapiens est, nec tamen aequalis Deo anima Chri∣sti est, quia sapientia Dei non est; illic gratia, hîc natura; & idem illic gratia quod hîc natu∣ra. Et infra respondendo ad primum argumentum Gualteri dicit, Et si anima Christi habeat aequalem scientiam cum diuininitate, non propterea oportere ipsam habere aequalem beatitu∣dinem, quia beatus est habere bonum per naturam, & ex se. & esse illud, quam habere illud per gratiam & ab alio, & non esse illud. Et infra respondendo ad secundum, sic ait, Postea ad∣iecistis, [unspec B] si anima Christi aequalem cum Deo habeat ‖ 1.486 scientiam, falsum erit Deum in omnibono maiorem habere sufficientiam quam eius creaturam, & dcinceps, sicut non potest creatura ae∣quari Creatori, ita nec bonū vnius bono alterius; sed hoc bene & veraciter ibi dicitur, vbi crea∣turae bonum aliud at{que} diuersū à bono Creatoris inuenitur; vbi vero vnū & idē ipsū est, maius aut minus esse qui potest? Quod est enim verū bonū creaturae praecipuè rationalis aliud praeter Deum? aut qd. est bonum Dei aliud praeter ipsum? Si ergo verum & vnicum bonum creaturae Deus est, & bonum Dei aliud praeter ipsum esse non potest, nunquid idcirco Deus minor aut maior seipso est, quia creaturae suae pariter & suum bonum ipse est? Cesset ergo tandem tam crebra repetitio comparationis,* 1.487 vbi singularitas est vnitatis. Et infra in fine, quid necesse est singula prosequi? Breuiter vobis quid mihi in hac re sentiendum esse videtur, ostendam; Plenam ac perfectam, & totam Dei sapientiam in anima Christi fuisse credimus, & ex ipsa sapientia animam eandem plenè ac perfect è sapientem, non ex ipsa participando, sed totam [unspec C] possidendo, quia secundum plenitudinem accepit: Iohannes autem, qui erat lucerna ardens & lucens, ex parte comprehenderat; anima ergo Iohannis de plenitudine accepit; anima Christi plenitudinem comprehendit. Quicunque autem in eo persistunt, vt hoc asserere con∣tendant, quòd alia fucrit sapientia illa, qua anima Christi sapiens extitit, alia quae animae Christi vnita fuit, ego praeiudicium nemini facere volo; videant ipsi quo sensu hoc asserant, ne fortè carnalis sit magis sua quam vera pronuntiatio. Hoc vnum ego indubitanter affirmo, quòd aut alia sapientia praeter diuinam in anima Christi non fuit, aut si alia fuit, aequalis illi non fuit; hoc credenti qui non credit, non bene credit; ad caetera ego non cogo, sed suadeo. Hoc idem & Petrus 3.* 1.488 sentent, dist. 13. & 14. per rationes & autoritates Doctorum ostendit, vbi & dist. 14. quibusdam obijcientibus sic respondet, Respondentes dicimus animam Chri∣sti per sapientiam gratis datam in verbo Dei cui vnita est, quod etiam perfectè intelligit, om∣nia scire quae Deus scit. Angeli quoque beati omnes velaliqui omnia sciunt in verbo, vel sal∣tem [unspec D] scient finali beatitudine consummata: aliter enim possent Angeli hominesque beati sem∣per proficere addiscendo tam per studium proprium, quàm per reuelationem diuinam, quare nunquam essent perfectè beati.* 1.489 Nec aliquis hoc concedit; dicitque Robertus Lincolniensis super 1. Poster. 14. quòd intelligentiae recipientes irradiationem à lumine primo vident in eo omnes res scibiles vniuersales & particulares. Dicitque Gregorius super illud Luc. 15. Quae mulier habens drachmas decem? &c. homilia 34. Cherubin plenitudo scientiae dicitur, & sublimiora illa agmina ‖ 1.490 merito Cherubin vocata sunt, quia tanto perfectiore scientia plena sunt, quanto claritatem Dei vicinius contemplantur, vt secundum creaturae modum eo ple∣nius omnia sciant, quo visioni conditoris sui per meritum dignitatis appropinquant. Et in∣fra ostendendo, quòd munera ordinum sunt ita specialia singulis, quòd tamen communia omnibus, Cherubin, inquit, plenitudinem scientiae diximus, & tamen quis ibi aliquid nesci∣at, vbi ipsum omnes simul fontem scientiae Deum vident?* 1.491 Isidorus etiam 1. De summo [unspec E] bono 10. Angeli, inquit, Dei cognoscunt omnia antequam in se fiant, & quae apud ho∣mines adhuc futura sunt,* 1.492 Angeli iam, reuelante Deo, nouerunt. Beatus similiter Augu∣stinus 8. super Genesin ad literam 48. dicit quòd Deus ipse loquitur cum Angelis, in∣commutabili veritate illustrans mentes eorum, vbi est intellectus nosse simul quae∣cunque etiam per tempora non fiunt simul. Isti ergo priuant beatos Angelos & homi∣nes vniuersos; imò & ipsum beatificum Dominum beatorum, Dominum Iesum Chri∣stum certitudine ac multitudine scientiae ad beatitudinem requisitae, sicut praecedentia mani∣festant; & nedum hoc, verùm etiam & omni scientia seu praescientia priuant eos, omnium, inquam, scientia seu praescientia contingentium futurorum, & quorumcunque scibilium

[unspec A] aliorum, nisi fortassis per se notorum, aut quorum habent demonstrationem aut sensum; quare multò magis Christum & omnes Prophetas in via. Nam vbi non est perspicua certi∣tudo, nec scientia propriè, sed fides, opinio, aut aestimatio potius esse potest, sicut ex 18. pri∣mi apparet. Quare & Apostolus, Fides est substantia rerum sperandarum, * 1.493 argumentum non apparentium, ad Heb. 11. Vnde & Augustinus primae partis super Iohan. homilia 40. Cre∣dimus, inquit, vt cognoscamus. Quid est enim fides nisi credere quod non vides? Fides er∣go est quod non vides credere; veritas quod credidisti videre: Qui & ad Paulinum de viden∣do Deo 3. & post diffusè ostendit, quòd videre & credere in hoc distant, quòd videre est ali∣quid certè & euidenter cognoscere siue scire, aliquo scilicet sensu corporis vel animi, quic∣quam certè sentire, recolereuè sensisse; credere verò alijs non sic cognitis assentiri. Vbi 4. sic ait, Hanc distinctionem tene, vt si quid te admonuero disserendo quod ita videas oculis carnis vel vllo alio sensu eius sentias, seu te sensisse recolas, vt sentiuntur lonores, colores, [unspec B] fragores, odores, sapores, feruores, & si quid aliud per corpus cernendo, audiendo, olfacien∣do, gustando, tangendo, sentimus, aut ita non videas, mentis intuitu verò vides, vitam, vo∣luntatem, cogitationem, memoriam, intellig•• ••iam, scientiam, fidem tuam; & quic quid aliud mente conspicis, atque ita esse non tantùm credendo, sed planè videndo non dubitas, hoc me iudices ostendisse; quod autem non sic ostendero, vt aut corporis aut animi sensu, visu, perceptuque teneatur, & cùm dixero aliquid quod nullo illorum duorum genere videa∣tur, restat vt tantùm credatur. Et infra 5. Nonnulli putant ipsum quod dicimus credere, cùm res vera creditur, hoc solum esse mente contueri: quod si ita est, fallitur ista nostra prolocu∣tio, in qua distinximus aliud esse aliquid sentire corporis sensu, sicut in coelo Solem, & in ter∣ra montem, arborem, corpusuè quodlibet, & aluid mentis intuitu tem nihilominus euiden∣tem, sicut nostra voluntas à nobismet ipsis intus aspicitur cùm aliquid volumus, vel cogitatio cùm aliquid cogitamus, vel memoria cùm recordamur, vel tale aliquid in animo siue corpore, [unspec C] vel aliud ante credere quod in corporis mentisuè conspectu nec a dest nec affuisse recolitur, sicut sine parentibus creatum Adam & natum ex Virgine passumque resurrexisse Christum. Et infra 6. Num satis est vt inter videre & credere hoc distare credamus, quia praesentia vi∣dentur, creduntur absentia? Planè forsitan satis est, si praesentia illa hoc loco intelligamus dicta quae praesto sunt sensibus siue animi siue corporis, vnde & iam praesentia scilicet à praesto ducto vocabulo nominantur. Sicut enim hanc lucem corporis sensu, sic & meam voluntatem planè video, quia praesto est animi mei sensibus, atque intus mihi praesens est; si quis verò mihi indicet voluntatem suam, cuius os & vox mihi praesens est, tamen quia ipsa voluntas, quam mihi indicat, later sensus corporis & animi mei, credo, non video, & si fortè vt dicit ita sit; creduntur ergo illa quae absunt à sensibus nostris, si videtur idoneum quòd eis testimo∣nium perhibetur; videntur autem quae praesto sunt, inde & praesentia nominantur, vel animi vel corporis sensibus. Nam cùm sint quinque corporis sensus, cernendi, audiendi, olfacien∣di, [unspec D] gustandi, tangendi; visus quidem praecipuè oculis attributus est; veruntamen hoc verbo vtimur & in caeteris. Neque enim tantùm dicimus, Vide quid luceat, sed etiam, Vide quid sonet, vide quid oleat, vide quid sapiat, vide quid caleat; nec quia dixi ea credi quae à sensi∣bus nostris absunt, sic accipiatur, vt inter illa deputentur quae aliquando vidimus, & nos vi∣disse retinemus, certique sumus, quamuis ea tunc non praesto sint cùm recoluntur à nobis; neque enim inter credita, sed inter visa deputantur, & ideo nota sunt, non quia fidem habui∣mus alijs testibus, sed quia nos vidisse sine dubio recordamur & scimus.* 1.494 Respondebit quis∣nam fortassis dicendo ista non sequi, quia Deus potest sic illustrare mentem alicuius, & pro∣positiones seu habitus in mente ipsius, & ita ei vera huiusmodi reuelabit, quòd sciet & intue∣bitur illa certè.* 1.495 Sed si illustratio illa fiat per aliquod lumen creatum quantumcunque clarissi mum, aut per aliquam creaturam, tal••s reuelatio de futuro potest esse erronea, delusoria, atque falsa: potest enim oppositum euenire: Eodem quoque modo & reuelatio quaelibet de prae∣senti [unspec E] aut de praeterito non per se noto aut demonstrato, nec sensato, non obstante illustratione huiusmodi, potest esse delusoria atque falsa. Cur enim non de praesentibus & praeteritis tali∣bus sicut de futuris? imò si cuipiam existenti Londini talis reuelatio fieret, quòd cras hora prima A. futurum contingens fiet Romae, & ipse credat continuè, nonne, sicut ex ista reue∣latione potest decipi & errare ante horam primam dici crastinae credendo A. tunc fore, quia non obstante reuelatione huiusmodi, possibile est A. non fore, sic & ex eadem reuelatione se∣cundum substantiam potest decipi de praesenti, credendo cras hora prima A. esse, & lapsa ho∣ra prima similiter decipi de praeterito, credendo conformiter A. fuisse? Cuius causa est, quia qualicunque & quantocunque lumine creato illustretur quaecunque propositio, cuius veritas non est per se nota, nec per lumen habitus euidenter demonstrata per aliqua per se nota, & in

consequentia per se nota, nec indubitanter sensata, illa non est certa, quia illustratione huius∣modi [unspec A] non obstante res posset aliter se habere. Sicut enim illustratur propositio talis vera, sic posset & falsa. Ita clarè namque lucet Sol & Luna ac alia luminaria supra scripturam falsam, sicut super veram, super mentientem sicut super vera dicentem; vbi ergo possunt haec discer∣ni? Certè in nullo lumine creato fallibili siue lumine infallibili increato; nulla ergo huius∣modi veritas potest certè infallibiliterque videri, nisi in intrinseco lumine infallibilis verita∣tis, in candore lucis aeternae, & speculo sine macula maiestatis diuinae, in libro vitae, in verbo Dei, qui & quod mentiri non potest, in essentia clara Dei vbi omnia sicuti sunt aeternaliter, immutabiliter, & infallibiliter conscribuntur, vbi nullus est error, nec etiam esse potest, sicut nec in Deo, quod & ibi videbit, leget, & sciet certissimè, quicunque perfectè interius viderit, legerit & sciuerit librum illum, sicut apparet ex tricesimo quarto huius. Nonne hoc voluit dicere tota illa turba Philosophotum, quaedam obscurè proferens, quaedam clarè de intelle∣ctu agente? Et quomodo Deus est lumen ad omnia cognoscenda, sicut sextum primi, & vice∣simum [unspec B] secundi plenius recitauit?* 1.496 An non sic sensit clarissimus Esaias, quando congregati∣oni fidelium promittebat, Non erit tibi amplius Sol ad lucendum per diem, nec splendor Lunae illuminabit te, sed erit tibi Dominus in lucem sem piternam? Es. 60. Annon hoc sen∣sit princeps Apostolorum Petrus,* 1.497 quando fidelibus ita scripsit, Habemus firmiorem prophe∣ticum sermonem, cui benefacitis attendentes, quasi lucernae lucenti in caliginoso loco, donec dies illucescat, & lucifer oriatur in cordibus vestris? 2. Pet. 1. Annon ita sensit vas electio∣nis Paulus ad Corinthios ita scribens,* 1.498 Ex parte cognoscimus, & ex parte prophetamus; cùm autem venerit quod perfectum est, euacuabitur quod ex parte est; videmus nunc per specu∣lum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem; nunc cognosco ex parte, tunc autem cognos∣cam sicut & cognitus sum?* 1.499 Annon hoc sensit inter Discipulos magis dilectus, qui & de pe∣ctore Domini totum hausit quod sitientibus seruis effudit, cùm dixit, Deus lux est, & tene∣brae in eo non sunt vllae? 1. Ioh. 1. Et infra 3. Charissimi, nunc filij Dei sumus, & nondum [unspec C] apparuit quid erimus; scimus autem quoniam cùm apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est? Et quomodo? Audi, Deum nemo vidit vnquam, vnigenitus, qui est in sinu Patris,* 1.500 ipse enarrauit, Ioh. 1. quod teste Beda in glossa, potest referri ad praeteri∣tum & similiter ad futurum. Annon hoc veritas ipsa sensit, cùm ait, Ego sum radix & genus Dauid,* 1.501 stella splendida & matutina? Apoc. vlt. Et iterum, Qui diligit me, diligetur à Patre meo, & ego diligam eum, & manifestabo ei meipsum? Ioh. 14. Annon sic intelligenda sunt haec & alia quamplura loca similia tam veteris testamenti quàm noui? Si aliquis dubiter, respiciat expositiones & glossas catholicas, & proculdubio certus fiet. Scio tamen quòd est quaedam scientia & etiam certitudo alio modo dicta, probabilis scilicet & firma, credulitas vehemens, & indubitata adhaesio, & spes firma. Sic enim scimus qui fuerunt & sunt nostri parentes, fratres & sorores; sic scimus quae testimonio fide dignorum didicimus hominum [unspec D] vel librorum, librorum inquam, historicorum sacrorum & etiam aliorum, puta Troiam fu∣isse nobilem ciuitatem, & à Graecis destructam, Alex andrum,‖ 1.502 Carolum Magnum, Edwardum, & alios Principes multa magnalia perpetrasse, Platonem, Aristotelem, Ptolomaeum, & Phi∣losophos alios plurima docuisse.* 1.503 Quare & Ieber in prologo 1. dicit, quòd scientia melior post scientiam fidei est, cuius principia sunt certa & firma: & Philosophus in De memoria & reminiscentia, Neque, inquit, contingit futura memorari, sed est opinabile & sperabile; erit vtique & scientia quaedam speratiua, quemadmodum quidam diuinatiuam dicunt: Et 7. Eth. 3. Quidam, inquit, opinantium non dubitant, sed existimant certè scire; si ergo prop∣ter quietem credere opinantes magis scientibus praeter opinionem agent, nihil differt scientia ab opinione: quidam enim credunt nihil minus quibus opinantur, quàm alteri quibus sciunt; manifestat autem Heraclitus; qui & 4. Topicorum, dicit quòd fides est opinio vehemens; vbi & recitat à quibusdam quòd fides est vehementia opinionis.* 1.504 Quare & Augustinus ad Paulinam de videndo Deo 4. Si, inquit, ea quae non vidimus, id est, in praesentia non sensi∣mus [unspec E] vel mente vel corpore, neque de Scripturis sanctis vel legendo, vel audiendo didicimus, nulla omninò credidissemus, vnde sciremus esse ciuitates vbi nunquam fuimus, vel à Romu∣lo editam Romam, vel, vt de propioribus Ioquar, Constantinopolim à Constantino? Vnde postremò sciremus quinam parentes nos procreauissent, quibus patribus, auis, maioribus ge∣niti essemus? Talium quippe cùm plurima sciamus, non tamen ea vel vllo sensu praesentia, sicut Solem, sicut nostri animi voluntatem, sicut canonicorum eloquiorum autoritatem, sicut Adam fuisse primum hominem, aut Christum incarnatum, passum, ac resurrexisse didici∣mus, sed alijs referentibus, de quorum testimonio in hoc duntaxat rerum genere minimè du∣bitauimus. Et infra 6. praetactam distinctionem de scientia innuens; Constat, inquit, nostra

[unspec A] scientia ex visis, rebus, & creditis; sed in his quae vidimus vel videmus nos ipsi testes sumus; in his autem quae credimus, alijs testibus mouemur: ad fidem tamen earum rerum, quas nec vidisse nos recolimus nec videmus, dantur signa vel in vocibus, vel in literis, vel in quibus∣cunque documentis, quibus visis non visa credantur. Non autem immeritò scire nos dici∣mus non solùm ea quae vidimus aut videmus, verùm & illa quae idoneis ad quamque rem commoti testimonijs vel testibus credimus. Porrò si scire non incongiuenter dicimus etiam illud quod certissimum credimus, hinc factum est vt & iam rectè credita, etsi non adsint no∣stris sensibus, videre mente dicamur: scientia quippe menti tribuitur siue per corporis sen∣sus, siue per ipsum animum aliquid perceptum cognitumque retineat, & fides ipsa mente vtique videtur, quamuis hoc fide credatur, quod non videtur. Vnde Apostolus Petrus dicit, in quem modò non videntes creditis; & ipse Dominus, Beati qui non viderunt, & cred de∣runt. [unspec B] Sed absit quòd perfectè beati sint tantummodo habituri talem scientiam, cognitionem aut certitudinem impropriam, fallibilem, imperfectain, sicut patet ex hic praemissis, & 34. huius; non sic ergo, non sic, sed habebunt visionem certissimam in clarissimo Dei verbo, sicut & Christus habuit hic in via; & Petrus euidenter testatur 3. sentent. dist. 26. sicut 34.* 1.505 huius plenius recitatur. Quare & Propheta, Credo, inquit, videre bona Domini in terra vi∣uentium, Psalmo 26. Non dixit opinari, aestimate, aut credere, sed videre. Osten debatur autem superius quantum distat inter credere & videre; qui ergo tollunt à beatis huiusmodi visionem, & mercedem fidei à fidelibus simul tollunt: constat enim hanc esse fidei nostrae mercedem. Quate & dicebat Iesus ad eos qui crediderunt ei Iudaeos; Si vos manseritis in me, verè discipuli mei eritis, & cognoscetis veritatem, Ioh. 8. quasi diceret manifestè, Vos qui nunc aenigmaticè creditis, si credendo manseritis, tandem cognoscetis certissimè veritatem. Quod Augustinus exponens homilia 40. primae partis, ‖ 1.506 sic ait;* 1.507 Quid enim quod dixisti non [unspec C] est veritas? Veritas est, sed adhuc creditur, nondum videtur; si maneatur in eo quod credi∣tur, ‖ 1.508 peruenitur ad id quod videatur. Inde Iohannes ipse sanctus Euangelista in epistola sua, Dilectissimi, inquit, filij Dei sumus, sed nondum apparuit quid erimus. Iam sumus, & adhuc erimus: quid plus erimus quàm sumus? Audi, nondum apparuit quid erimus; scimus, quia cùm apparuerit, similes ei erimus. Vnde? Quoniam videbimus eum sicuti est. Magna pro∣missio, sed merces est fidei. Qui & vlt. de Ciuit. Dei 28. Considerandum est, inquit, quan∣tus vir dicebat; Ex parte scimus, & ex parte prophetamus, donec veniat quod perfectum est; & videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem; sic iam vident sancti Angeli, & sicut ibi vident, ita & nos visuri sumus praemium, atque fidei nobis visio ista ser∣uatur. Beati quoque qui hic humiliter crediderunt Deum esse vnum & trinum; si hoc in coelo non clarè & certè videbunt, quomodo dignè & plenè remunerabitur ista fides? Aut si hoc clarè & certè videbunt, sicut sitibundè desiderant, in quo? Certè non sufficienter in ali∣qua [unspec D] creatura; nulla enim creatura potest istud clarè & certè ostendere, sicuti est propter eius dissimilitudinem infinitam: si autem hoc clarè & certè videbunt, & legent, & scient in verbo Dei, in libro vitae, in essentia clara Dei; cur non & alia vera complexa similiter, cùm istud ve∣rum complexum videatur summum excellentissimum & difficillimum omnium ibi scripto∣rum? Quomodo etiam non potest beatus in illo libro Dei clarissimo & certissimo videre & legere clarissimè & certissimè quodcunque verum complexum clarissimè & certissimè ibi scriptum? Cur, inquam, hoc non potest, praesertim cùm oculi cordis eius fuerunt plenè mun∣dati & omniquaque perfecti, cùm etiam nunc cum oculis suis debilibus & infirmis possit vi∣dere & legere talia in alijs libris obscuris minus visibilibus & legibilibus minus valde? Si dix∣eris, propter nimiam excellentiam illius libri super oculum mentis Angelicae & humanae, hoc est superius reprobatum: quomodo etiam potest beatus ibi videre & legere optimè, Deum esse vnum & trinum, quod videtur excellentissimum ibi scriptum, & alia inferiora non potest? [unspec E] Quomodo etiam, sicut & tu ipse concedis, ista excellentia maxima non obstante potest bea∣tus ibi videre & legere quaelibet incomplexa, & tamen complexa non potest? In hoc siqui∣dem videris beatum similem facere puero scienti simplices literas, ex eis tamen syllabas aut syllabam facere nescienti, scientiue syllabas, sed eas in dictiones aut dictionem coniungere nescienti; scientique legere dictiones, sed orationes, aut orationem intelligere nescienti; imò & quod durius multum videtur, nec vnquam valenti addiscere quicquam horum. Quomodo tamen quisquam summo ingenio praeditus, videns, legens, & intelligens in aliquo libro sin∣gulas dictiones, singula incomplexa, non potest videre, legere, & intelligere in eodem quam∣libet propositionem & orationem quamcunque, imò nec aliquam etiam facillimam intelle∣ctu? Quomodo ergo beatus non ita videbit, leget, atque intelliget in libro diuinae scientiae quaecunque complexa, sicuti incomplexa? Non sic ergo, non sic: non enim sic sentit beatus

Augustinus superius allegatus,* 1.509 dicens quòd Beatis erit assidua lectio libri vitae. Qui & de [unspec A] verbis Apostoli sermone 20. loquens de tempore viae & patriae Nunc, inquit, per fidem am∣bulamus, tunc per speciem. Quid est per speciem? Speciosus forma prae filijs hominum, quia in principio erat verbum, & verbum erat apud Deum, & Deus erat verbum. Qui diligit me, inquit, mandata mea custodit, & qui diligit me diligetur à Patre meo; & ego diligam cum: & quid illi dabis? Et ostendam meipsum illi; haec erit species quando faciet, quod dixit, & ostendam meipsum illi; ibi aequitatem Dei videbis, ibi sine codice in verbo leges; ergo cùm viderimus cum sicuti est, iam transiet peregrinatio nostra. Sine codice, inquit, leges, sine codice, inquam, creator in codice increato, in libro aeterno scientae Dei aeternae. Et sequitur, Via est credere, hanc viam teneamus, & ad speciem perueniemus; cùm venerimus ad speci∣em, aequitatem Dei videbimus, & iam non erit ibi dicere, quare huic subuenit, & huic non? Quare iste adductus est à gubernatione Dei vt baptiz etur, ille autem cùm bene catechume∣nus vixerit, subita ruina mortuus est, & ad baptismum non peruenit, ille autem cùm sceleratè [unspec B] vixerit, cùm luxuriosus, cùm moechus, cùm scaenicus, cùm venator aegrotauit, baptizatus est, discessit, peccatum in eo coniunctum est, peccatum in eo deletum est? Quare merita non inuenies, nisi poenam? Quare gratiam? O altitudo diuitiarum! Petrus negat, latro credit, O altitudo diuitiarum sapientiae & scientiae Dei! Simili quoque modo, sicut argutum est de libro, argui potest de verbo: quomodo namque non potest beatus audire & cognoscere vera complexa in verbo, & per verbum Dei, in quo & per quod omnia veta verissimè, distinctis∣simè, & certissimè exprimuntur, verorumque omnium verissimae & certissimae rationes? Et quis praesumpserit dicere tam facundissimum verbum mutum? Quis hoc praesumpserit, nisi surdus? Et quis audeat dicere verbum Domini nequaquam exprimere nec posse exprimere aliqua vera complexa, sed tantummodo incomplexa? Vel si exprimat vera complexa, crea turam tamen non posse audire nec intelligere in illo verbo vera complexa, sed tantummodo incomplexa, nec verbum illud omnipotens posse per scipsum exprimere creaturae vera com∣plexa [unspec C] sicuti incomplexa, orationes sicuti dictiones? Quis, inquam, hoc affirmare praesumpse∣rit, nisi spiritualiter fortè surdus, qui aures habet, & non audiet verbum Dei? Non sic Pro∣pheta,* 1.510 non sic; sed ait, Audiam quid loquatur in me Deus, Psalmo 84. super quod Augusti∣nus, Loquebatur, inquit, in illo Deus intus, & mundus faciebat illi strepitum foris; cohibens ergo aliquanto à strepitu mundi, & auertens se ad se, & à se in illum cuius vocem audiebat interius, quam obturans aurem contra tumultuantem vitae huius inquietudinem, & contra animam corpore quod corrumpitur aggrauatam, & sensu terrena habitatione deprimente multa cogitantem ait, Audiam quid loquatur in me Dominus Deus; & audiuit. Quid? Quo∣niam loquetur pacem in plebem suam; ostensoque quòd pax illa non erit perfecta in praesen∣ti, sed in futuro, concludendo sic ait, Erit ergo pax purgata in filijs Dei, omnibus amantibus se, videntibus se plenos Deo, cùm erit Deus omnia in omnibus: commune spectaculum ha∣bebimus [unspec D] Deum, communem possessionem, communem pacem habebimus Deum. Quic∣quid enim est quod nobis modo dat ipse, nobis erit pro omnibus qui dat, ipsa erit perfecta & plena pax: hanc loquitur in plebem suam, hanc volebat audire ille, qui ait, Audiam quid lo∣quatur in me Dominus Deus, quoniam loquetur pacem in plebem suam. Qui & vlt. de Ci∣uit. Dei 29. Quanta, inquit, erit ista foelicitas, vbi nullum erit malum, nullum latebit * 1.511 bo∣num? Vacabitur Dei laudibus qui erit omnia in omnibus. Admoneor etiam sancto Canti∣co, vbi lego vel audio, Beati qui habitant in domo tua, Domine, in saecula saeculorum lauda∣bunt te omnes illi, qui nunc latent harmoniae corporalis nerui, non latebunt intrinsecus & extrinsecus per corporis cuncta dispositi, & cum caeteris rebus, quae ibi magnae atque mira∣biles videbuntur, rationales mentes in tanti artificis laudem rationabilis pulchritudinis dele∣ctatione succendent; vera ibi gloria, verus honor, vera pax, vbi nihil aduersi nec à seipso nec ab aliquo quisquam patictur, praemium virtutis ipse erit, qui virtutem dedit, eique seipsum, quo melius & maius nihil possit esse, promisit; quid est enim aliud quod per Prophetam [unspec E] dixit, Ego illorum Deus, & ipsi mihi erunt plebs, nisi ego ero vnde satientur, ego ero quae∣cunque ab omnibus honestè desiderantur, & vita, & salus, & victus, & copia, & gloria, & honor, & pax, & omnia bona? Sic enim & illud rectè intelligitur quod ait Apostolus, vt sit Deus omnia in omnibus, ipse finis erit desideriorum nostrorum, qui sine fine videbitur, sine fastidio amabitur, sine fatigatione laudabitur; hoc munus, hic affectus, hic actus profectò erit omnibus, sicut ipsa vita aeterna communis. Nec putandum quòd audire, mente videre, & legere in beatitudine consummata realiter sint diuersa, sicut videtur ex autoritate praemissa, imò fortassis nec beatitudo perfecta habet partes realiter differentes. Aut enim aliqua illa rum partium esset perfecta, & ad beatificandum sufficiens, & tunc illa sola sufficeret; aut quaelibet

[unspec A] imperfecta, & quomodo tunc ex talibus partibus imperfectis resultaret beatitudo perfecta, praesertim cùm omnes illae partes sint finitae numero & virtute? Quae etiam posset esse beati∣tudo perfecta Angeli vel hominis citra Deum. cùm tam ille quàm illa sit finis amborum? Quare & Boetius 3. de consolatione Philosophiae, prosa 10.* 1.512 per modum dialogi inter Phi∣losophiam & ipsum probat diffusè, & tenet expresse quòd beatitudo humana est summum bonum, quare & Deus, imò & ipsa diuinitas. Cui & Anselmus concordanter Monolog. 70.* 1.513 Si, inquit, creatura rationalis, quae sibi inutilis est, sine perseuerante Dei amore sic eminet in omnibus creaturis, vtique nihil potest esse praemium huius amoris, nisi quod supereminet in omnibus naturis; etenim idem ipsum bonum quod sic amari exigit, non minus ab amante se desiderari cogit; nam quis sic amet iustitiam, veritatem, beatitudinem, incorruptibilitatem, vt his frui non appetat? Quid ergo summa bonitas retribuet amanti & desideranti se nisi se∣ipsam? Nam quicquid aliud retribuat, non retribuit, quia nec compensatur amori, nec con∣solatur [unspec B] amantem, nec satiat desiderantem; aut si se vult amari & desiderari vt aliud retribuat, non se vult amari & desiderari propter se, sed propter aliud, & sic se non vult amari, sed aliud; quod cogitare nefas est; nihil ergo vetius quàm quòd omnis anima rationalis, si quemadmo∣dum debeat, studeat amando desiderare summam beatitudinem, aliquando illam ad fruen∣dum percipiat, vt quod nunc videt quasi per speculum & in aenigmate, tunc videat facie ad fa∣ciem: vtrum ea sine sine fruatur, dubitare stultissimum est, quoniam illa fruens nec timore torqueri poterit, nec fallaci securitate decipi.* 1.514 Huic & concorditer Augustinus in sententijs Prosperi 20. Hoc, inquit, affectu colendus est Deus, vt sui cultus ipse sit merces. Nam qui Deum colit ideo, vt alium magis quàm ipsum promereatur, non Deum colit, sed id quod as∣sequi concupiscit. Boetius etiam vbi prius, Quoniam, inquit,* 1.515 beatitudinis adeptione fiunt homines beati, beatitudo verò est ipsa diuinitas, diuinitatis adeptione beatos fieri manifestum est: sed vti iustitiae adeptione iusti, sapientiae sapientes fiunt; ita diuinitatem adeptos Deos [unspec C] fieri simili ‖ 1.516 ratione necesse est; omnis igitur beatus Deus, sed natura quidem vnus, participa∣tione verò nihil prohibet quamplutimos esse, Et infra ostendit, quòd illa diuersa videntur in beatitudine contineri, puta sufficientia, potentia, reuerentia, claritas, voluptas, & caetera talia sunt vnum & idem; & haec bona omnia sita esse in substantia summi boni, in substantia ipsa Dei. Cui & concorditer Augustinus super illud Psalmi 84. Salutare tuum da nobis,* 1.517 per salutare Christum intelligens: Iam, inquit, dedit nobis Christum tuum; adhuc illi tamen dicamus, Da nobis Christum tuum, quia dicimus illi, Panem nostrum quotidianum da no∣bis hodie. Et quis est panis noster, nisi ipse qui dixit, Ego sum panis viuus qui de Coelo de∣scendi? Dicamus illi, Da nobis Christum tuum. Dedit enim nobis Christum, sed hominem, quem nouimus; quem nobis dedit hominem, eum ipsum nobis daturus est Deum. Homini∣bus enim hominem dedit, quia talem dedit illum hominibus, qualis capi posset ab hominibus; Deum enim Christum nullus hominum capere poterat. Factus est hominibus homo, serua∣uit [unspec D] se Deum Dijs. An fortè arroganter dixi? Reuera arroganter, nisi ipse dixisset, Ego dixi, Dij estis, & filij excelsi omnes. Qui & super illud Psalmi 35. Inebriabuntur ab vbertate do∣mus tuae; Cùm, inquit, accepta fuerit illa ineffabilis laetitia, perit quodammodo humana mens, & fit diuina, & inebriatur ab vbertate domus Dei. Et infra super illud, quoniam apud te est fons vitae, &c. Hic, inquit, aliud est fons, aliud lumen; ibi non ita: quod enim est fons, hoc est & lumen, & quicquid vis illud vocas, quia non est quod vocas, quia non potes con∣gruum nomen inuenire. Non remanet in vno nomine, si diceres, quia lumen est solum, di∣ceretur tibi sine causa ergo mihi dictum est vt esuriam & sitiam: quis enim est qui manducet lumen illud? Planè rectè mihi dictum est, Beati ‖ 1.518 mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Si lumen est, oculos meos parem; para & fauces, quia illud quod lumen est, & fons est; fons qui satiat sitientes, lumen quod illuminat coecos. Qui & super Iohan. parte 2. homil. 45. seu 99. totius, tractans illud Iohan. 16. quod Dominus de Spiritu Sancto dixit; Non enim lo∣quetur [unspec E] à semetipso, sed quaecunque audiet loquetur; in illa, inquit, incorporea immutabili{que} natura audire & videre id ipsum est. Cùm enim dicitur scire, ibi sunt omnia, & videre, & audite, & olfacere, & gustare, & tangere. Nec mireris quòd ineffabilis Dei scientia, qua no∣uit omnia, per varios humanae locutionis modos omnium istorum corporalium sensuum no∣minibus nuncupatur, cùm & ipsa mens nostra, hoc est, homo interior, cui vniformiter scienti per hos quinque veluti nuntios corporis diuersa nuntiantur, quando immutabilem veritatem intelligit, eligit, diligit, & lumen videt, de quo dicitur, Erat lumen verum, & verbum audit, de quo dicitur, In principio erat Verbum, & odorem capit, de quo dicitur, Post odorem vn∣guentorum tuorum currimus, & fontem bibit, de quo dicitur, Apud te fons vitae, & tactu fruitur, de quo dicitur, Mihi autem adhaerere Deo bonum est, nec aliud atque aliud, sed vna

intelligentia tot sensuum nominibus nuncupatur. Quod & testantur verba Hugonis superius [unspec A] recitata. Qui igitur contrarium huius astruere satagunt, nituntur priuare beatos nedum per∣fectione visus, & auditus, verùm & omnium sensuum, omniumque potentiarum spiritualium mentis eorum, maxima quoque suauitate, summisque delicijs illius magnae coenae, illius coe∣lestis conuiuij beatis omnibus praeparati: Conantur insuper, sicut dispensatores tenaces, contrahere manum Domini liberalem, & eius infinitam potentiam decuttare, ac magni∣ficentiae eius abundantiam infinitam sub modio ponere, & sub mensura paruula coarctare. Quis etiam, ne limen Theologicae disciplinae vel parum ingressus, illam communem distin∣ctionem de cognitione matutina & vespertina, siue diurna & nocturna ignoret? Et quod cognitio matutina est cognitio rerum in verbo, cognitio vespertina cognitio rerum in pro∣prio genere? Haec enim distinctio apud Doctores atque discipulos tam communis habetur, quòd fundatione vix eget;* 1.519 veruntamen ex abundanti ecce beatus Augustinus, qui 4. super Gen. ad literam 27. & post, diffusè atque perspicuè ipsam tradit, dicitque Angelos cogno∣uisse [unspec B] res faciendas in verbo, & factas in proprio genere, & primam cognitionem vocat mane & diem; secundam vesperam atque noctem propter excellentiam claritatis huius super illam: vbi & 29. sic ait, Multùm quippe interest inter cognitionem rel alicuius in verbo Dei, & cog∣nitionem eius in natura eius, vt illud merito ad diem pertineat, hoc ad vesperam. In compa∣ratione enim lucis illius, quae in verbo Dei conspicitur, omnis cognitio, qua creaturam quam∣libet in semetipsa nouimus, non immeritò nox potest dici, quod rursus tantum differt ab er∣rore vel ignorantia eorum, qui nec ipsam creaturam sciunt, vt in eius comparatione non in∣congruè dicatur dies; qui tamen dies, nisi rursus in comparatione illius dici potest, duo co∣aequales Angelis facti Deum videbimus sicuti est, ipse quoque nox esset, non hic prophetiae lucernae indigeremus. Vnde Apostolus Petrus dicit. Habemus certiorem propheticum ser∣monem, cui bene facitis attendentes sicut lucernae in obscuro loco, donec dies lucescat & lu∣cifer oriatur in cordibus vestris. Quapropter cùm sancti Angeli, quibus post resurrectionem [unspec C] coaequabimur, si viam quae nobis Christus factus est vsque in finem tenuerimus, semper vi∣deant faciem Dei, verboque eius vnigenito filio, sicut Patri aequalis est, perfruantur, in qui∣bus prima omnium creata est sapientia, proculdubio vniuersam creaturam, in qua ipsi sunt principaliter conditi, in ipso verbo Dei priùs nouerunt, in quo sunt omnium etiam quae tem∣poraliter factae sunt aeternae rationes tanquam in eo per quod facta sunt omnia; ac deinde in ipsa creatura, quam sic nouerunt, tanquam infra despicientes, eam que referentes ad illius lau∣dem, in cuius incommutabili veritate rationes secundum quas facta est principaliter, vident. Et infra 32. sic scribit, Nec quisquam arbitretur illud, quod dixi de luce spirituali, & de con∣dito die in spirituali & Angelica creatura, & de contemplatione quam habet in verbo Dei, & de cognitione, qua in seipsa creatura cognoscitur eiusque relatione ad laudem incommutabi∣lis veritaris, vbi prius ratio videbatur rei faciendae quae cognita est facta, non iam propriè, sed [unspec D] quasi figuratè atque allegoricè conuenire ad intelligendum diem & vesperam & mane, sed aliter quidem quàm in hac consuetudine quotidianae lucis huius corporalis, non tamen tan∣quam hic propriè, ibi figuratè: vbi enim melior & certior, ibi verior etiam dies: cur ergo non etiam verior vespera,* 1.520 & verius mane? Et infra 35. Mens Angelica, pura charitate inhaetens verbo Dei, posteaquam illo ordine creata est, vt praecederet caetera, prius ea vidit in Dei ver∣bo facienda quàm facta sunt, ac sic prius in eius fiebant cognitione, cùm Deus dicebat vt fie∣rent, quàm in sua propria natura; quae itidem facta in eis ipsis etiam cognouit minore vtique notitia, quae vespera dicta est. Praedictam quoque sententiam autoritates quam plutimae con∣testantur.* 1.521 Nonne hoc videtur sentire ille Auerroes super 12. Metaphys. comment. 18. cùm sic dicit, Nos iam perscrutati sumus de istis duabus opinionibus in libro de Anima, & dixi∣mus quòd intelligentia agens est quasi forma in intellectu materiali, & quòd ipsa agit intelle∣cta, & recipit ea secundum intellectum materialem, & quòd intellectus materialis non est ge∣nerabilis & corruptibilis, & declarauimus illic quòd haec est sententia Aristotelis, & quòd in∣tellectus [unspec E] in habitu habet pattern generabilem & partem corruptibilem; illud autem quod corrumpitur est actio eius, in se autem non corrumpitur, & quòd ab intrinseco intrat nos; & si actio illius intellectus secundum quod copulatur cum intellectu materiali esset non ge∣nerabilis, tunc actio eius esset substantia eius, & non haberet necessitatem in hac actione vt copularetur cum intellectu materiali, sed cùm fuerit copulatus cum intellectu materiali per actionem, erit actio eius secundum quod copulatur cum eo actio alia à substantia eius, & fuit illud quod agit, substantia, & est alij non sibi; & ideo possibile est vt aliquid aeternum intelli∣gat aliquod generabile & corruptibile? Si igitur intellectus denudetur apud ‖ 1.522 perfectionem hu∣manam à potentia, necesse est vt destruatur ab eo haec actio quae est alia ab eo, & tunc aut non

[unspec A] intelligemus omnino per hunc intellectum, aut intelligemus secundum qd. actio eius est sub∣stantia eius, & impossibile est vt in aliqua hora non intelligamus per ipsum; relinquetur er∣go, cum iste intellectus fuerit denudatus à potentia, vt intelligamus per ipsum secundum quod actio est substantia eius, & est vltima prosperitas.* 1.523 Philosophus quoque 12. Met. 38. descrip∣to aliquantulum primo rerum principio, sic concludit; ex tali ergo principio dependet coe∣lum & natura, Deductio enim qualis optima paruo tempore nobis; sic enim semper illud est, super quod Auer. Ex hoc, inquit, apparet bene qd. Arist. opinatur qd. fortuna hominū eo qd.* 1.524 sunt homines non est nisi per continuationē eorsi cum intellectu, quē declaratum est in lib. de Anima esse principisi agens & mouens nos: Intelligentiae enim abstractae debent esse principia eorum quorsi sunt principia duob{us} modis, secundū qd. sunt mouentes, & secundū quod finis. Intelligentia enim agens in quantum est abstracta & principsum nobis, necesse est vt moueat nos secundum quod amatum amans, & si omnis motus necesse est vt continuetur cum eo à [unspec B] quo fit secundum finem, necesse est vt in postremo continuemur cum hoc intellectu abstra∣cto, ita quod erimus dependentes à tali principio à quo Coelum dependet, quamuis hoc sit in nobis modico tempore, sicut dixit Aristoteles: Aristoteles enim & Auerroes ponunt faeli∣citatem esse possibilem homini in vita praesenti, & hoc paruo tempore prope finem; Nonne hoc Dominus ipse docet, cum dicit, Si quis fuerit inter vos Propheta Domini, in visione ap∣parebo illi, vel per somnum loquar ad illum? At non talis seruus meus Moses, qui in omni domo mea fidelis est: Ore enim ad os loquar ei, & palam, non per aenigmata & figuras De∣um videt, Numer. 12. & alibi Angeli eorum semper vident faciem Patris mei, Matth. 18. Nōne Euangelista eius Marcus hoc docet cum dicit, Quo statim cognito, Iesus in Spiritu San∣cto quia sic cogitarent intra se, dicit illis & reliqua Marc. 2. Si ergo Iesus in Spiritu Sancto il∣lud cognouit, cur non & alia? Nonne Apostolus eius Paulus hoc docet cum dicit, Veniam ad visiones & reuelationes Domini? Scio hominem in Christo ante annos 14. siue in corpore, [unspec C] siue extra corpus, nescio, Deus scit, raptum huiusmodi vsque ad Coelum tertium: & infra, quoniam raptus est in paradisum, & audiuit arcana verba 2. Cor. 12. Nonne ista & multa si∣milia insinuant sententiam praelibatam? Audi beatum Augustinum 12. super Gen.* 1.525 ad lite∣ram disputantem de raptu Pauli, & de tertio Coelo, intelligentemque per tres Coelos tria ge∣nera visionum, visionem scilicet corporalem, spiritualem, & intellectualem, ‖ 1.526 ponendoque dif∣ferentiam inter istas, quod in visione corporali & spirituali potest esse fallacia, in intellectuali nequaquam; vbi & post quam 49. ostendit modum fallaciae tam in visione corporali quàm spirituali 50. consequentet subiungit, At vero in illis intellectualibus visis non fallitur anima: Aut enim intelligit, & verum est; aut si verum non est, non intelligit. Et infra 52. innuens duplicem modum raptus, vnum à sensibus corporis ad similitudines corporum & visionem spiritualem, alterum à similitudinibus talibus & à visione spirituali ad visionem intellectua∣lem, sic ait: Porro si quemadmodum aliquis raptus est à sensibus corporis, vt esset in istis si∣militudinibus [unspec D] corporum, quae [sine] spiritu videntur; ita & ab illis rapiatur, vt in illam quasi regionem intellectualium vel intelligibilium subuehatur, vbi sine vlla corporis similitudine perspicua veritas cernitur, nullis opinionum falsarum nebulis obfuscatur, vbi virtutes animae non sunt operosae ac laboriosae, vna ibi & tota virtus est amare quod videas, & summa faelici∣tas habere quod amas: Ibi enim beata vita in fonte suo bibitur; Propter hoc quippe adipi∣scendum vbi secura quies erit, & ineffabilis visio veritatis; labor suscipitur à temptationibus saeculi continendi, ibi videtur claritas Domini, non per visionem significantem siue corpora∣lem, sicut visa est in monte Sinai, siue spiritualem, sicut vidit Esaias vel Iohannes in Apoca∣lypsi, sed per speciem non per aenigmata, quantum eam capere mens humana potest, secun∣dum assumentis Dei gratiam, vt osad osloquatur Deus ei quem dignum tali colloquio fece∣rit, non os corporis, sed mentis. Vbi & 53. sic adiungit, Sic intelligendum arbitror quod de Mose scriptum est, Concupiuerat enim, sicut in Exodo legimus, videre Deum,* 1.527 non vti{que} si∣cut [unspec E] viderat in monte, neque sicut videbat in tabernaculo, sed in ea substantia qua Deus est, nulla assumpta corporali creatura, quae mortalis carnis sensibus praesentetur, nec in spi∣ritu figuratis similitudinibus corporum, sed per speciem suam, quantum eam capere cre∣atura rationalis & intellectualis potest reuocata ab omni corporis sensu, abomni signifi∣catiuo aenigmate spiritus: Sic enim scriptum est, Si ergo inueni gratiam in conspectu tuo, ostende mihi temetipsum manifeste vt videam te, cum paulo superius legatur, Et locu∣tus est Dominus ad Mosem facie ad faciem, sicut loquitur amicus ad amicum suum. Senti∣ebat ergo quid videbat, & quod non videbat desiderabat. Nam & paulo post cum dixisset ei Deus, Inuenisti enim gratiam in conspectu meo, & scio te prae omnibus; respondit ei,

Ostende mihi claritatem tuam; & tunc quidem responsum accepit à Domino figuratum, de [unspec A] quo longum est disputare, quando ei dixit, Non poteris videre faciem meam & viuere: non enim videbit homo faciem meam, & viuet. Nisi tamen concupitam & desideratam Dei clari∣tatem Moses videre meruisset, non in libro Numerorum diceret Deus ad Aaron & Miriam fratres eius. Audite verba mea, si fuerit Propheta inter vos, in visione illi Dominus cogno∣scar, & in somno loquar illi; non ita quoquomodo famulus meus Moses in tota domo mea fi∣delis est; os ad os loquar ad illum, in specie, & non per aenigmata, & claritatem Domini videt. Neque enim hoc secundum substantiam corporis, quae carnis sensibus praesentatur, intelli∣gendum est. Et sequitur 54. Illo ergo modo in illa specie qua Deus est, longe ineffabiliter se∣cretius & praesentius loquitur locutione ineffabili, vbi eum nemo videns viuet vita ista quia mortaliter viuitis in istis sensibus corporis, sed nisi ab hac vita quisque quodammodo mori∣atur, siue omnino exiens de corpore, siue ita auersus & abalienatus à carnalibus sensibus vt merito nesciat, sicut Apostolus ait, vtrum in corpore an extra corpus sit, cum in illam rapitur [unspec B] & subuehitur visionem. Et sequitur 55. Quapropter si hoc tertium visionis genus, quod su∣perius est in omni visione corporali & spirituall, tertium coelum appellauit Apostolus, In hoc videtur claritas Dei, cui videndae corda mundantur: vnde dictum est, Beati mundo corde, quo∣niam ipsi Deum videbunt, non per aliquam corporaliter vel spiritualiter figuratam signifi∣cationem, tanquam per speculum in aenigmate, sed facie ad faciem, quod de Mose dictum est, os ad os, per speciem scilicet qua Deus est quicquid est, quantumcunque eum mens, quae non est quod ipse, etiam ab omni tertena labe mundata, ab omni corpore & similitudine corpo∣ris alienata & arrepta capere potest: à quo, id est, Deo, peregrinamur mortali & corruptibili onere grauati, quamdiu per fidem ambulamus, non per speciem. Cur autem non credamus, quod tanto Apostolo Doctori gentium rapto vsque ad istam excelsissimam visionem volue∣rit Deus demonstrare vitam, in qua post hanc vitam videndum est in aeternum? Et cur non dicatur iste Paradisus, excepto illo, in quo corporaliter vixit Adam? Qui & 8. super Gen. [unspec C] ad literam 34. Certissime, inquit, tenere debemus Deum aut per suam substantiam loqui, aut per sibi subditam creaturam: sed per substantiam suam non loqui, nisi ad creandas omnes na∣turas; ad spirituales vero & intellectuales non solum creandas, sed etiam illuminandas, cum iam possunt capere locutionem eius, qualis est in verbo eius, quod, In principio erat apud Deum, & Deus erat Verbum per quod facta sunt omnia; Illis autem, qui eam capere non possunt, cum loquitur Deus, non nisi per creaturam loquitur, aut tantummodo spiritualem, siue in somnis, siue in extasi, in similitudine rerum corporalium, aut etiam per ipsam corpora∣lem, dum sensibus corporis velaliqua species apparet, vel insonant voces. Et 10. de Ciuit. Dei 14. sic inquit, Diuinae prouidentiae placuit ordinare temporum cursum, vt lex in edictis Angelorum daretur de vnius veri Deicultu; in quibus & persona ipsius Dei non quidem per suam substantiam, quae semper corruptibilibus oculis inuisibilis permanet, sed certis indicijs per subiectam Creatori creaturam visibiliter appareret, & syllabatim pertransitorias tempo∣rum [unspec D] morulas humanae linguae vocibus loqueretur, quae in sua natura non corporaliter, sed spiritualiter, non sensibiliter, sed intelligibiliter, non temporaliter, sed vt ita dicam, aeternali∣ter nec incipit loqui nec desinit, quod apud illum sincerius audiunt non corporis aures, sed mentis ministri eius & nuntij, qui eius veritate incommutabili fruuntur immortaliter be∣ati.* 1.528 Gregorius etiam 28. Moral. 2. Sciendum, inquit, quod duobus modis locutio diuina di∣stinguitur: Aut enim per scipsum Dominus loquitur; aut per creaturam Angelicam eius ad nos verba formantur. Et infra 3. Quia, inquit, auditus ea, quae ad se fiunt, non simul om∣nia, quae ad se dicta, comprehendit; quippe qui & causas per verba, & particulatim verba per syllabas percipit; visus autem noster in eo quòd se dirigit totum subitò, & si∣mul apprehendit: Dei locutio ad nos intrinsecus facta videtur potius quàm auditur, quia dum semetipsam sine mora sermonis insinuat, repentina luce nostrae ignorantiae tene∣bras illustrat: Vnde & Baruc Neriae filius cum requisitus exponeret, quemadmodum [unspec E] verba Ieremiae prophetantis audisset, ait; Ex ore suo loquebatur quasi legens, & ego scribebam. Qui enim legens loquitur, alio intendit, sed alio verbum facit, quia quod videt dicit; Prophetae ergo Dei, quia eius ‖ 1.529 verba vident potius in corde, quam audi∣unt; quasi legentes loquuntur: cum verò per Angelum voluntatem suam Dominus in∣dicat, aliquando eam verbis, aliquando rebus demonstrat, aliquando simul verbis & re∣bus, aliquando imaginibus cordis oculis ostensis, aliquando imaginibus & ante corporeos oculos ad tempus ex aere sumptis, aliquando coelestibus substantijs, aliquando terrenis, ali∣quando simul terrenis & coelestibus, nonnunquā verò etiam per Angelum humanis cordibus

[unspec A] ita loquitur Deus, vt ipse quoque Angelus mentis obtutibus praesentetur. Qui & 18. Moral.* 1.530 33. super illud Iob. 28. Vnde ergo sapientia venit, & quis est locus intelligentiae? Abscondi∣ta est ab oculis omnium viuentium. Quamdiu, inquit, hic mortaliter viuitur, videri per quas∣dam imagines Deus potest, sed per ipsam naturae suae speciem non potest, vt anima gratiâ spi∣ritus afflata per figuras quasdam Deum videat, sed ad ipsam vim eius essentiae non pertingat. Hinc est enim quod Iacob, qui Deum se vidisse testatur, non nisi Angelum vidit; Hinc est quod Moses, qui cum Deo facie ad faciem loquitur, sicut loqui solet homo cum amico suo, ei in ipsis verbis suae locutionis dicit; Si inuent gratiam in conspectu tuo, ostende mihi temet∣ipsum manifestè vt videam te. Certè enim si Deus non erat cum quo loquebatur, ostende mihi Deum diceret, & non ostende temetipsum; Si autem Deus erat cum quo facie ad faci∣em loquebatur, cur se petebat videre quem videbat? Sed ex hac eius petitione colligitur quia cum siticbat per incircumscriptae naturae suae claritatem cernere, quem iam caeperat per quas∣dam [unspec B] imagines videre, vt sic superna essentia mentis eius oculis adesset, quatenus ei ad aeterni∣tatis visionem nulla imago creata temporaliter interesset. Et infra 34. Sciendum, inquit,* 1.531 est quod fuere nonnulli qui Deum dicerent etiam in illa regione beatitudinis in claritate quidem sua conspici, sed in natura minime videri; quos nimirum minor inquisitionis subtilitas fefel∣lit: neque enim illi simplici & incommutabili essentiae aliud est claritas, aliud natura, sed ipsa ei natura sua claritas, ipsa claritas natura est: quia enim suis dilectoribus haec Dei sapientia se quandoque ostenderet, ipse pollicetur dicens, Qui diliget me, diligetur à Patre meo, & ego diligam cum, & manifestabo meipsum illi, ac si patenter dicat; qui in vestra me cernitis, restat vt in mea me natura videatis. Hinc rursus ait, Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum vi∣debunt:‖ 1.532 unde Paulus dicit, nunc videmus per speculum in aenigmate, tunc autem facie d faciem; nunc cognosco ex parte, tunc cognoscam, sicut & cognitus sum. Et supra codem, Viderunt, inquit, Patres testamenti veteris Dominum, & tamen, iuxta Iohannis vocem, [unspec C] Deum nemo vidit vnquam, & iuxta beati Iob sententiam, Sapientia quae Deus est, abscondita est ab oculis omnium viuentium, quia in hac mortali carne con sistentibus; & videri potuit per quasdam circumscriptas imagines, & videri non potuit per incircumscriptum lumen aeterni∣tatis. Sin vero à quibusdam potest in hac adhuc corruptibili carne viuentibus, sed tamen inae∣stimabili virtute crescentibus quodam contemplationis acumine aeterna Dei claritas videri, hoc quoque à beati Iob sententia non ‖ 1.533 abhorret, qui ait, Abscondita est ab oculis omnium vi∣uentium; quoniam quisquis sapientiam, quae Deus est, videt, huic vitae funditus moritur, ne iam eius amore teneatur; nullus quippe eam videt qui adhuc carnaliter viuit, quia nemo po∣test amplecti Deum simul & saeculum. Qui enim videt Deum, eo ipso moritur, quo vel inten∣tione cordis vel effectu operis ab huius vitae delectationibus tota mente sepatatur: Vnde ad eundem quoque Mosem dicitur; Non enim videbit me homo, & viuet. Eandem quoque sententiam videntur & omnes Doctores Catholici concorditer attestari, & fides Ecclesiae [unspec D] generalis.

CAP. XLI. Recitat diuersos modos secundum diuersos videndi in verbo, obijcit∣que & soluit.

OStenso siquidem quod vera complexa possunt reuelari creaturae rationali in verbo, & in esseniia ipsa Dei, restat consequenter in∣quirere [unspec E] de modo reuelationis istius; quomodo scilicet talia ibi valeant reuelari. Pro quo facilius cognoscendo primitus inqui∣rendum videtur quomodo incomplexa reuelentur in verbo & Dei essentia creaturae, & sic ad complexa procedendum vlte∣rius ordinatè:* 1.534 In his nempe & in illis diuersi modi à diuersis di∣uersimodè assignantur. Aliqui nam{que} putant quod in omnibus huiusmodi reuelatis & visis verbum Dei suppleat vicem tam habitus quam actus creati, & sit tā habitus quā actus creaturae vi∣dentis. Alij aestimant quod verbum in omnibus huiusmodi sup∣pleat vicem speciei siue habitus, & non actus, imo quod creatura per actum videndi creatum

videat,* 1.535 quod verbum velut species, habitus, seu idea ei praesentat; & hi vlterius tripliciter [unspec A] sunt diuisi. Hi namque ponunt quod creatura videt distinctè singula siue incomplexa si∣ue complexa quae videt hi verbo,* 1.536 per vnicum actum creatum beatificum supernaturalem sin∣gula distinctè, & immediate supernaturaliter praesentantem. Illi vero, quod per vnum a∣ctum creatum videt omnia incomplexa in verbo, & per alium actum creatum omnia comple∣xa quae videt.* 1.537 Isti autem, quoc videt singula incomplexa atque complexa quae videt in ver∣bo per actus creatos singulos & distinctos, visis singulis respondentes. Huius autem sectae tripartitae quaeliber via in duas semitas bipartitur, quantum ad numerum visibilium seu viso∣rum; Hi namque ponunt creaturam posse simul videre in verbo infinita distincte; illi vero tan∣tum; finita.* 1.538 Adhuc autem superiorem diuisionem vlterius prosequendo, Alij opinantur quod verbum non suppleat vicem specici habitus, neque actus, sed quod quicquid incomple∣xum [unspec B] siue complexum creatura videt in verbo, videt per speciem, habitum atque actum cre∣atam seu creatum; per speciem, inquam, seu habitum mediantem inter verbum & actum vi∣dendi; & tamen quod haec dicuntur videri in verbo, sicut visa materialia dicuntur videri in Sole seu luce materiali; quia videlicet verbum velut quidam Sol & lux spiritualisista illumi∣nat, & disponit, vt valeant sic videri: & hi triplicem sectam habent ex parte huiusmodi habi∣tus,* 1.539 sicut & priores ex parte actus habebant. Quidam enim affirmant, quod per vnicum ha∣bitum omnia incomplexa & complexa ibi visa videntur: Alij quod incomplexa per vnum & complexa per alium:* 1.540 Aliqui quod singula visa incomplexa atque complexa per habitus singulos proprios & distinctos.* 1.541 Vlterius autem hi omnes bifariam partiuntur per infinitam & finitam quantum ad multitudinem visibilium seu visorum, sicuti & priores, qui & omnes deactibus correspondenter habitibus opinantur. Amplius autem sunt & alij mediantes qui dicunt, quod omnia incomplexa quae videntur in verbo, videntur per ipsummet verbum, nul∣la creatura, nulla specie, habitu, seu actu mediante, sicut opinio prima dicit, sed quaecunque [unspec C] complexa per creataram aliquam mediantem; & hi vt priores multipliciter separantur. Ad∣huc autem praeter istos mediatores,* 1.542 sunt & alij qui inter posteriores sectas satagunt media∣re, dicentes quod omnia incomplexa, quae videntur in verbo, videntur per actum creatum medium inter creaturam videntem & verbum, non tamen per aliquem habitum aut speciem mediantem, sed ipsum verbum omnis huiusmodi speciei & habitus vicem supplet; complexa autem, quae ibi videntur, dicunt videri mediante tam habitu quam actu creato: habitu, in∣quam, creato mediante inter verbum & actum videndi, & actu creato mediante inter huius∣modi habitum & videntem, & vtroque mediante inter videntem & verbum. Qui insuper om∣nes, sicut priores, possunt dupliciter diuidi quantum ad numerum visorum in verbo, per infi∣nita videlicet & finita. Quis autem horum modorum sit verior, & Philosophicae ac Theo∣logicae disciplinae concinnior, studiosorum diligentiae inquirendum relinquo: hoc enim for∣tassis isto loco impertinens, vel operosius proposito aliquibus videretur, & quia ad alia pro∣pero [unspec D] via caepta. Primo tamen tangam hic breuiter aduersantium rationes: inter omnes autem rationes eorum duae sunt quibus potissime innituntur; vna per distinctionem, alia per neces∣sitatem procedens. Prima est talis; Si creatura distincta videret in verbo Antichristum fore, aut quod Antichristus contrarius erit Christo, siue quodcunque tale verum complexum di∣stinctè videret extrema talis propositionis seu veri complexi, & non per eundem actum, quia per eundem actum praecise nequaquam distingueret aut discerneret inter illa, ille quoque actus esset purè aequiuocus, & eadem propositio vera & falsa, cum inconuenientijs alijs quas conse∣quenter ex istis facile est videre. Secunda ratio eorum est talis; Si quicquam futurum con∣tingens reuelaretur creaturae in verbo illud necessario eueniret, quod arguunt per huiusmo∣di rationes, cuiusmodi contra responsiones priores superiora capitula adducebant. Prima autem ratio non procedit. Sic enim possent arguere, quod Pater non posset in verbo aut in es∣sentia sua talia vera complexa videre, neque Filio aut Sancto Spiritui reuelare, contra sextum [unspec E] & septimum, decimum octauum, & decimum nonum primi, ac tricesimum quartum huius: Deus etiam ex vnissima & simplicissima sed infinitissima sua virtute distinctissime cuncta vi∣det, sicut ex septimo primi patet; Cur ergo secundum proximo huius praemissa, si velit mise∣ricorditer, omnipotenter, licet ineffabiliter accommodare oculum suae virtutis creaturae dis∣positae, non potest & ipsa videre similiter quoquomodo, non virtute propria sed diuina? Nonne etiam creatura sciens aut credens in proprio genere quodcun{que} verū complexū, quā∣cunque propositionem extrema quantūcun{que} diuersa habentē, per vnū simplicē actum scien∣di aut credendi hoc facit? Curergo non potest similiter per vnum actum simplicem videre in verbo quodcunque verum complexum, praesertim cum verbum incomparabiliter simpli∣cius exprimat quodcun{que} verum complexum quam aliqua propositio, quam aliquis habitus,

[unspec A] quam aliqua creatura? Secunda similiter ratio non concludit. Si enim quia futurum contin∣gens reueletur creaturae in verbo, ideo de necessitate eueniet, cur non similiter quia Filio, & Spiritui Sancto in verbo & Dei essentia reuelatur, sicut pater ex tricesimo quarto huius? Di∣cent fortassis, quia reuelatio facta filio potest non esse & non fuisse ei facta, creaturae au∣tem nequaquam. Sed si reuelatio de futuro contingenti facta filio, re existente futura, po∣test non esse nec vnquam fuisse ei facta; potest similiter & re existente praesente, in prae∣teritumue transmissa; aut si tunc non potest aut poterit, nec vnquam hoc potuit, aut nunc potest, sicut potest patere ex tricesimo & tricesimo primo huius. Si etiam ex reuelatione creaturae in verbo sequatur necessitas reuelati, cur non ex reuelatione in proprio genere simi∣liter consequetur? Modos autem videndi in verbo praemissos quanquam tanta leuitate trans∣currerim, non nocet ipsos saltem breuiter tetigisse. Et licet quisquam modum videndi in ver∣bo nequaquam statim possit videre ad plenum, non ideo statim resiliat tanquam incredulus [unspec B] visioni: multa namque mirabilia videmus & scimus certissime, multa quoque certissima fide tenemus, quorum modum in caecitate praesenti perfectè comprehendere non valemus: com∣prehendemus autem perfectè tam rem quam modum cum euacuato quod ex parte est, venerit quod perfectum est, cum cognouerimus, sicut & cogniti sumus, cum videtimus facie ad faci∣em, sicuti est verissime ipsum verbum, candorem lucis aeternae, speculum sine macula maiesta∣tis diuinae, & imaginem bonitatis illius, in qua omnes res & modi perfectissime demon∣strantur.

[unspec C] CAP. XLII. Reducit adhuc opinionem tricesimam tertiam & eius hypothesin per viam reuelationis in proprio genere; & primo de Domino lesu Christo, & recitat vnam responsionem dicentem, quod Christus potuit decipi, & refellit.

DEtecta siquidem infirmitate principalis hypothesis per viam reuelati∣onis [unspec D] in verbo, restat eam detegere per viam reuelationis in proprio genere consequenter; & primo in Domino Iesu Christo, deinde in pu∣ris creaturis, Angelis & hominibus seruis suis. Ponatur igitur fuisse di∣stinctè reuelatum Christo in proprio genere, A. futurum, puta saluatio Pauli adhuc superstitis viatoris, & quod ipse eam similiter credidit, & secundum hypothesin, possibile est Paulum non saluari; ergo & possi∣bile est hoc non fuisse reuelatum Christo, nec ipsum hoc credidisse: nam necessario sequitur, Paulus non saluabitur, ergo hoc nun quam fuit reuelatum nec cre∣ditum a Christo; & antecedens est possibile secundum hypothesin, ergo & consequens, quod hypothesis tamen negat. Vel arguatur è contra, Necesse est hoc fuisse reuelatum Christo, cre∣ditum que ab eo; ergo necesse est Paulum saluari: nam necessario sequitur, hoc fuit reuelatum, Christo & creditum ab eo, ergo erit; si non sit, nec fuit; & antecedens est necessarium, ergo & [unspec E] consequens. Hic autem mulipliciter respondetur. Nam quidam dicunt quod ‖ 1.543 necesse est Chri∣stum talem propositionem in proprio genere recepisse, Paulus saluabatur; sed non est necesse ipsam fuisse reuelationem, seu reuelatam, quia non est necesse ipsam fuisse veram, imo possi∣bile est ipsam ‖ 1.544 fuisse falsam. Et si arguatur vlterius, & necesse est Christum hoc cre∣didisse, ergo possibile est Christum credidisse falsum & fuisse deceptum; Certe & hoc con∣sequenter respondendo concedere non verentur. Mirum est tamen qua fronte aliquis Chri∣stianus hoc praesumet concedere de Deo, & Domino suo Christo, cum nullus Iudaeus, Aga∣renus, vel Gentilis quiscun{que} tantam irreuerentiam seu blasphemiā potius audeat facere Deo suo. Quis enim vellet talē Deū habere, quem quilibet stultus & miser facillime posset decipere tota dic? Si etiam Christus posset decipi & errare, esset possibile quod summa veritas esset

falsa, & summa sapientia felleretur. Et si quis adhuc respondere praesumat, quod in Chri∣sto [unspec A] sunt duae naturae, diuida scilicet & humana, & quod secundum diuinam non potest decipi vel errare, sed secundum humanam; ponatur ergo eum sic decipi, false credendo A. esse B. tunc Christus credit in particulari & in actu A. esse B. & firmiter credit & scit verum A. esse B. quia Christus est Deus, quia omnia vera verè scit in particulari & in actu, vt sex∣tum & septimum primi docent; ergo Christus in particular & in actu sub proprijssima for∣ma sua ambo contradictoria simul credit, quod est impossibile manifestum: Quomodo nam∣que potest quis certissime credere in particulari & in actu sub proprijssima forma sua aliquid esse verum, quod eisdem modis scit certiseimè esse falsum? Quare & Philosophus 2. Prior. (illo capitulo, Accidit autem quandoque) determinans de falso opinionis, de possibili & im∣possibili, ostendit quod aliquis potest opinari simul opposita, vnum scilicet in vniuersali, & uliud in particulari; vnum in actu, aliud non in actu; vnum in propria forma? aliud verò ex∣tra; In particulari autem & in actu, & in forma propria nullo modo. Item si sic posset quis, [unspec B] vt Christus scire aliquam consequentiam esse bonam, & credere antecedens in particulari, & in actu sub forma propria sua, & non tamen credere consequens, imo scire certissime modis dictis consequens esse falsum, quod logicam totam infatuat & infirmat: & est contra Philo∣sophum vbi prius. Ponatur namque Christum secundum intellectum eius humanum falso credere A. esse verum, & per sextum primi ipse credit & scit certissime A. esse non verum, & scit istam consequentiam esse bonam, A. est verum, & A. est non verum; ergo non verum est verum, vel ergo idem est verum & non verum, & credit totum autecedens quia vtramque pattem eius, & non credit istud consequens vllo modo; imo secundum vtramque eius natu∣ram scit certissime illud cousequens esse falsum. Imo & necessario sequitur Christum secun∣dum eandem naturam, humanam videlicet, posse credere simul contradictoria, & conse∣quentiam, ac antecedens cum opposito consequentis. Nam si secundum animam credit fal∣sum in proprio genere, simul secundum eandem credit seu scit verum oppositum in vebo, ma∣xime [unspec C] de re ipsum specialiter concernente; vel saltem de omnipotentia Dei hoc potest, sicut praehabita quadragesimo huius docent. Hoc etiam nedum sequitur esse verum in Christo Deo, & homine, verum etiam in simplici homine, credendo videlicet in proprio genere v∣num falsum, & videndo in verbo verum oppositum sicut Christus. Secundum istud simili∣ter posset homo per demonstrationem mathematicam scire vnum, & per apparentiam sensi∣tiuam, seu per aliquod argumentum probabile credere simul oppositum, puta solem vel stel∣lam esse maiorem terra atque minorem. Item si Christus potuit decipi & errare, potuit false & erroncè praedicasse, & similiter docuisse, fuisse pseudo-Propheta, & pseudo-Christus, etiam Antichristus, quod qui concesserit, totam fidem Catholicam haesitatione ac suspicione nimia fermentabit, qui & pro pseudo-Christiano merito conuincetur, & pro discipulo Antichristi. Item si hoc esset possibile, esset possibile consequenter Christum instituisse fallaciter omnia Ecclesiastica Sacramenta, ipsaque semper fuisse delusoria, nec efficaciam habuisse; quare & [unspec D] homines per illa nunquam fuisse saluatos, sed semper damnatos, sicut tricesimum quintum huius plenius arguebat. Item qui hoc praesumunt concedere, velant cum Iudaeis faciem Christi, saltem interiorem scilicet intellectum, velo ignorantiae, & percutiunt caput eius, eun∣dem scilicet intellectum seu etiam verbum Dei, naturam eius diuinam lingua blasphemiae dicentes ipsum posse decipi & errare, & per consequens, approbantes illud experimentum illusorium Iudaeorum, Christum iam velatum percutientium, atque dicentium, Propheti∣za nobis Christe, quis est qui te percussit? Nam si potuit credere falsum aliquod esse verum, cur non potuit credidisse ipsum qui percussit nullatenus percussisse, & etiam è contra, oculis eius iam perfectè velatis? Quod si falso, erroneè diuinando, dixisset, Iste me percussit, & iste non percussit; quanto Iudaeorum ridiculo meritò patuisset? Quam certam experientiam ha∣buissent ipsum non fuisse Messiam? Item ponatur Christum iam velatum atque percussum erroneè credidisse, quod A. eum percussit; vel potuit Christus hoc assertiue dixisse, vel non: [unspec E] si potuit, ponatur, vel ergo mentiebatur proprie, eundo scilicet contra mentem sic dicen∣do, vel non: Si mentiebatur proptie, hoc est contra prius ostensa, tricesimo secundi, & etiam tantum dixit conformiter menti suae; Si non; contra asseruit falsum scienter, vt patet per sextum primi; Si non potuit hoc asserendo dixisse, tunc non potuit asserere quod credidit esse verum, etiam si iuxta illam credulitatem illud asserere voluisset: etiam, si non potuit illud asserere, potuit asserere eius oppositum, quod si fecisset, asseruisset con∣tra mentem, & mentitus fuisset. Item secundum Philosophum 1. & 7. Met. actus & operatio∣nes sunt singularium, & suppositorum: Christus autem fuit suppositatus tantum suppositati∣one diuina, scil. verbi Dei, sicut ostendit Petrus 3. sent. dist. 5. per testimonia satis firma. Si ergo

[unspec A] Christus secundum naturam suam humanam errasset, totum illud suppositum Filius Dei Deus errasset, sicque summa lux obtenebraretur, summa sapientia infatuaretur, & summa veritas falsaretur; & haec est virtualiter ratio Damasceni per quam ostendit in anima Christi non fuisse consilium, electionem, neque ignorantiam alicuius, sicut tricesimum secundi ple∣nius allegauit. Anselmus 2. Cur Deus homo 13. ostendit,* 1.545 Christum secundum naturam su∣am humanam non habere ignorantiam alicuius multiplici ratione, tum quia ignorantia ad nihil est vtilis, tum quia non posset tanta opera facere sine immensa sapientia, tum quia ho∣mines non crederent sibi, si scirent eum nescium, tum quia omne bonum amat, quare & cog∣noscit, & quia bonum nemo perfectè nouerit, nisi qui illud à malo scit discernere, & hanc discretionem nullus scit facere qui malum ignorat, sicut omne bonum perfectè sciet, ita nul∣lum malum ignorabit. Si igitur secundum istos, ignorantia non fuit possibilis in Christo se∣cundum naturam suam humanam, multo magis neque deceptio, neque fallacia, neque error. [unspec B] Petrus etiam 3. sentent. dist. 13. & 14. ostendit Christum secundum animam cuncta scire,* 1.546 ad quod similiter ostendendum dicit Fulgentium in quodam serm one plurima induxisse. Isti ergo qui se velut aliquid contrarium fidei Christianae omnem ignorantiam circa animam Christi vitant, nonne multo magis omnem fallaciam & errorem tanquam venenum morti∣ferum circa animam eius deuitarent? Inspiciatur siquidem ratio quam adducunt. Nihil scit aliquis quod anima eius ignoret; sed Christus secundum omnem opinionem omnia scit; ergo anima eius omnia scit. Si ergo Christus, quia Deus, de necessitate scit omnia, quomodo ani∣ma eius nedum scitum aliquod ignorabit, verùm etiam eius oppositum aestimabit? De Chri∣sto etiam dicit Apostolus, In quo sunt omnes thesauri sapientiae & scientiae absconditi,* 1.547 ad Col. 2. sed stultus thesaurarius esset ille, qui thesaurum sapientiae & scientiae in insipientiam & fallaciam permutaret. Item Augustinus super Psal. 21. tractatu secundo tractans illud ver∣bum Christi Matt. 26. Vbicunque praedicatum fuerit hoc Euangelium in toto mundo,* 1.548 dicetur [unspec C] &c. Quare aurem calumniatoribus, scilicet Donatistis, accommodatis? Aut mentitus est Dominus, aut fefellit illum; eligant, quid dicant; aut mentitam dicant veritatem, aut decep∣tam dicant veritatem. Item si Christus possit nunc decipi, & semper fuisse deceptus, potest nunc esse miser & semper fuisse miser; quare nec nunc, nec vnquam prius beatus, sicut erat ostensum 34. huius, quod nullus praesumet concedere nisi miser. Item si Christus possit de∣cipi, non esset de beatitudine sua certus, quare neque plenè beatus, sicut idem 34. docet. Item si Christus potest fuisse deceptus in proprio genere, credendo Paulum saluandum qui non fuit saluandus, potuit similiter secundum animam in proprio genere illud velle & orare Pa∣trem pro eius salute; potuit ergo secundum voluntatem suam humanam velle interius, & operari exterius contrariè suae voluntati diuina; & hoc scienter, quia iste homo Christus Deus noster sciuit voluntatem diuinam hoc nolle, & oppositum eius velle: Potuit ergo Chri∣stus peccasse, quia contra mandatum Patris scienter fecisse. Nam qui misit me Pater, inquit [unspec D] Christus, ipse mini mandatum dedit, quid dicam & quid loquar, Ioh. 12. quod praeostensa tricesimo secundi nullatenus patiuntur.

CAP. XLIII. Tractat aliam responsionem.

POrrò sunt alij tantum horrorem vitare volentes, qui dicunt quòd nunc [unspec E] est possibile Christum nunquam credidisse in proprio genere, Paulum fuisse saluandum. Sed ista responsio incidit in Scyllam volens vitare Charybdin. Si namque quod Christus credidit in proprio genere po∣test nullatenus credidisse, potest & quod similiter voluit nullatenus voluisse, quare & quod fecit exterius non fecisse; potest ergo non orasse, non locutus fuisse, non ambulasse, non passus fuisse, nec ho∣mines redemisse; potest & nunquam instituisse Eccle siastica Sacra∣menta, nec iustificasse quempiam aut saluasse, sicut series rationum 33. & 35. huius pleniùs manifestat; quae omnia planè interimunt hypothesin principalem. Rursum tunc actus cre∣dendi seu volendi Christi creatus in proprio genere praesens vel praeteritus potest nunc non esse, nec vnquam fuisse, contra hypothesin manifestè. Praeterea si Christus secundum homi∣nem

ita potest, potest & alius purus homo vt Paulus, maximè dum sint eiusdem naturae, sal∣tem [unspec A] per omnipotentiam magni Dei, & eius cooperationem, seu assistentiam specialem; po∣test ergo Paulus viator, qui credidit quicquam & voluit atque fecit, meruit, vel peccauit, ni∣hil horum fecisse, nec operationes huiusmodi habuisse, contra hypothesin principalem. Am∣plius si sit ita, possibile est Christum mentiri, peiurare, atque peccare. Asserat namque nunc Christus cum iuramento firmissimo, sine aliqua condittione expressa vel tacita, quantum potest simpliciter absolutè quòd Paulus viator portabit nomen suum coram hominibus, seu liberè faciet hoc vel illud, vel quòd hoc futurum, vel illud eueniet contingenter: adhuc se∣cundum hypothesin possibile est illud nullatenus euenire, quare & est consequenter possibile Christum illud nec nescire nec credere, cùm per praeostensa capitulo proximo non possit de∣cipi vel errare; imò cùm semper omnia vera sciat, possibile est ipsum nunc scire distinctè op∣positum eius quod nunc iuratoriè asserit; est ergo possibile quòd Christus homo nunc iura∣toriè asserat contra mentem, sicque esset in potestate libera viatoris reddere Dominum Deum [unspec B] suum mendacem, periurum, miserum & infamem, quod licèt per se sit satis absonum & absur∣dum, est etiam per prius ostensa 30. secundi vetaciter reprobatum.

CAP. XLIV. Recitat tertiam responsionem.

AD haec autem, sicut ad alia, non pauci, sed super capillos capitismei multi, erroris veteris clamosi & tumidi defensores, eò quòd contuma∣cem [unspec C] ceruicem recusant supponere iugo, licèt suauissimo, veritatis, re∣sponsiones & obiectiones innumeras sibi ipsis, & veritati contratias somniant & confingunt, quasdam falsigraphicas, quasdam litigiosas, quasdam peccantes in materia, quasdam in forma, quasdam in vtraque; multas verò nec difficultatis inuolucrum euoluentes, verùm multi∣pliciori se reti inuoluentes; plurimas autem quas quilibet veritatis ami∣cus ad modicum quid prouectus facilè reprimet & conuincet. Peruersi namque, vt dicit Ec∣clesiastes, difficilè corriguntur, & stultorum infinitus est numerus. Nec mirum: erroris nam semper est comes tortuosa pluralitas; simplex verò vnitas veritatis. Quare & Philosophus 14. Met. 3. Omnia, inquit, irrationabilia & repugnant ipsa sibi ipsis, & rationabilibus, & vi∣detur in ipsis esse Simonidicus longus sermo: fit enim longus sermo, quemadmodum qui ser∣uorum, [unspec D] cùm nihil sanum dicant: vnde & Parab. 14, Vbi verba sunt plurima, ibi frequenter egestas.* 1.549 Hae autem responsiones non omnes, sed probabiliores videntur rationabiliter per∣tractandae; inaniores verò sub silentio transeundae, ne tempus & studium, praetermissis vtili∣bus,* 1.550 circa inania inaniter consumatur. Dicit enim Philosophus 1. Phys. 11. Neque soluere omnia conuenit, sed quae cunque ex principijs aliquis demonstrans mentitur; quaecunque verò non, minimè: & 1. Topic. Quolibet contraria opinionibus proferente sollicitum esse stultum est, aut de quibus rationem habemus contrariam opinionibus. Quare non oportet omne problema, nec omnem positionem considerare, sed quam dubitabit aliquis rationis in∣digentium, & non qui poenar vel sensus. Qui & 3. Metaphys. 15. De fabulosè, inquit, sophi∣sticantibus non est dignum cum studio intendere;* 1.551 quare & Sapiens prohibet sapienter stulto secundum stultitiam suam respondere. Vna igitur responsionum istarum, quae sibi videtur probabilis, asserit, quòd quamdiu obiectum creditum à Christo, aut volutum est futurum, potest Christus illud non credere neque velle, nec credidisse, nec etiam voluisse; cùm autem [unspec E] fuerit praesens vel praeteritum, non sic potest. Sed ista per rationes tricesimi huius faciliter conuincetur, cùm nullam huius necessitatis nouellae causam poterit assignare, nec ipsam po∣nere sine causa. Rursum ponatur Christum specialiter orasse pro Paulo adhuc superstite via∣tore, & similiter infideli vt conuerteretur ad fidem, aliosque conuerteret praedicando, ac bea∣tificaretur in coelo; ponaturque Christum fecisse alia opera ad eundem effectum, puta venisse ad eum, circumfudisse eum lumine, prostrasse, excoecasse, & similia, sicut historia Act. 9. do∣cet; nunc ergo medio tempore, in quo simus, possibile est Christum nihil horum fecisse, quia possibile Christum nunquam credidisse aut voluisse futura huiusmodi circa Paulum, cùm sit possibile haec non fore, aut est possibile Christum irrationabiliter, erroncè, & culpa∣biliter

[unspec A] haec fecisse, quia non conformiter, imò difformiter, & contrariè visioni in proprio ge∣nere, & in verbo ac mandato paterno. Ponatur namque ipsum recepisse mandatum a Patre, quòd nihil otaret aut faceret, nisi secundum quod esset sibi in proprio genere diuinutùs reue∣latum. Nec potest quis fingere, quòd licèt non sit possibile effectus Christi praeteritos non fuisse, possibile tamen esse ipsos non fuisse factos ad finem praedictum circa Paulum, sed ad alium finem omninò propter rationes praemissas 8. & 35. huius. Praeterea medio tempore, in quo sumus, inter sudorem Christi sanguineum & eius tetribilem passionem, secundum istos possibile est Christum nullatenus sic sudasse, sicut 33. huius plenius arguebat. Alij astru∣unt, quòd idem actus credendi in Christo, qui est aut fuit distinctissimus vnius obiecti potest esse & fuisse distinctissimus obiecti oppositi, non illius; sed tunc hoc posset sine mutatione quacunque; quare esset purè indifferens ad ostendendum menti Christi hoc obiectum vel il∣lud; [unspec B] quamobrem sine determinatione aliqua per se ipsum neutrum distinctè ostenderet, vel vtrumque, sicut septimum primi plenius arguebat. Rursum omnis talis actus creatus in pro∣prio genere, est res inanimata purè naturalis, non libera; ergo secundum ostensa contra quartam responsionem 30. huius semper sic agit & secundum vltimum suae potentiae, atque significat; quare si idem actus eodem modo dispositus possit repraesentare & ostendere vtrumque oppositorum, semper sic facit, quoniam nulla penitus ratio potest reddi, quare iste actus eodem modo omninò dispositus, heri ostendit animae Christi vnum oppositorum, & hodie alterum. Item si sit ita, cùm actus proptijssimè, distinctissimè, immediatissimè per se & primò repraesentet, significet, & ostendat obiectum, posset & eadem similitudo seu spe∣cies esse similiter propria oppositorum, & eadem ratione qua vna & alia. & sic quaelibet pars definitionis & tota, sicque vnum oppositorum esset veraciter aliud: eadem quoque proposi∣tio numero esset vera & falsa, & contradictoria simul vera. Propositio namque affirmans [unspec C] per talem actum & speciem vtrique oppositorum communem vnum oppositorum de se, esset vera; propositio verò affirmans per actum & speciem eosdem numero, vnum oppositorum de altero esset falsa; & haec propositio esset illa, quia per nihil penitus differret haec ab illa; & quaelibet pars huius esset pars illius similiter, & è contra. Secundum hoc & similitudines re∣rum in anima non significarent naturaliter semper vnum, sed ad placitum hoc vel illud, cu∣ius oppositum anima sapiens facillimè experitur. Quare & Philosophus 1. peri hermenias 1. Q••emadmodum, in quit, nec literae omnibus eaedem sunt, sic nec eaedem voces; quorum au∣tem hae primorum notae sunt, & eaedem omnibus passiones sunt animae, & quorum hae simi∣litudines, res etiam eaedem; quod & omnes Logici & Philosophi sentiunt concordanter; bea∣tus etiam Augustinus 15. de Trinit. 10. his consentit. Item tunc talis species seu actus in ani∣ma esset purè aequiuoca seu aequiuocus; significaret enim plura, scilicet ambo contraria aequè primò, quorum ratio substantiae est diuersa, & eadem ratione, qua vna species siue actus, & [unspec D] omnes: quare nullus posset aliquid certè, distinctè, & propriè intelligere, componere vel di∣uidere, diligere, nec odire. Talis etiam aequiuocatio nondum fuit ab aliquo Logico aut Phi∣losopho adinuenta; imò secundum eorum sententiam nec est possibilis inueniri: omnes enim concorditer setiunt, quòd omnis species in anima naturaliter & vniuocè maximè significat semper vnum. Est insuper talis species in anima siue actus vniuocaseu vniuocus maximè, sicut praemissa testantur; quod & definitio vniuocorum in praedicamentis ostendit. Quis eti∣am terminus esset vniuocus, si non ille? Est igitur vniuocus & arquiuocus purè simul. Prae∣terea si sit ita de specie & actu in anima, eadem ratione sic erit in memoria, & in omni sensu interiori & exteriori similiter, imò & in medio sensitiuo, & etiam in obiecto: hic enim stat sicut & fundatur tota huiusmodi resolutio naturalis. Quamobrem è contrario accidit. Nam sicut vnum obiect•• est tantùm vnum, sic & causat naturaliter tantùm vnam speciem simi∣lem sibi tantùm in medio sensitiuo, sic etiam illa vltra in sensu exteriori, sicque vlteriùs per [unspec E] sensus interiores, donec similiter vltimò ad animam pertingatur. Praeterea visio seu cogni∣tio vnius oppositorum causat vnum effectum in anima vel in corpore cognoscentis, puta de∣lectationem, dilatationem & huiusmodi; cognitio autem & credulitas alterius effectum op∣positum; potest ergo aliquis effectus praeteritus non fuisse, oppositusque fuisse, sicut tricesimo sexto huius fuit ostensum: rationes etiam ‖ 1.552 illa tricesimo sexto factae contra istam responsiun∣culam plenè vadunt. Praeterea quicunque hoc dixerit, habet similiter dicere de actibus vo∣luntatis, quare & habet dicere consequenter quòd istud, quòd Christus vel alius puru•• homo mediante tali volutione fecit exterius, potest nunquam fecisse, sed eius oppositum, quod ‖ 1.553 non fecit. Item tunc actus in Christo, vel in alio, qui est aut prius fuit amor & meritum, potest nunc esse, & prius fuisse odium & peccatum: posset quoque amicus alicuius fieri seu esse ini∣micus eiusdem sine mutatione quacua{que} in alio vel in ipso, contra praeostensa 30. & 22. istius,

& contra Augustinum 5.* 1.554 de Trinit. vlt. vbi dicit, Amicus relatiuè dicitur: neque enim esse [unspec A] incipit, nisi cùm amare coeperit: fit ergo aliqua mutatio voluntatis, vt amicus dicatur. Di∣citque Anselmus de libero arbitrio 7.* 1.555 quòd illa voluntas, quae est opus, scilicet actus volunta∣tis, quae est instrumentum naturale volendi, tam multiplex est quàm multa, & quàm saepe volumus.* 1.556 Quare & Philosophus 8. Eth. 7. distinguit species amationis & amicitiae secun∣dum species amatorum; vnde sic ait, Altera, propter quae amant; alterae ergo & amationes & amicitiae. Alij verò ponunt esse possibile effectus praetetitos factos à Christo mediante cognitione seu volutione humana fuisse factos ab eo, mediante tantummodo sua cognitione & volutione diuina. Sed isti refellentur per tricesimum nonum huius. Rursum secundum istud, nunc est possibile Christum secundum naturam humanam nunquam aliquid voluisse, nunquam aliquid meruisse, nunquam homines redemisse: haec enim non fecit, nisi secun∣dum naturam suam humanam; quare & est nunc consequenter possibile nullum hominem fuisse saluatum. Praeterea tunc actus Christi volendi creatus in proprio genere praeteritus po∣test [unspec B] non fuisse, vel Christus inuitus quicquam fecisse, voluisseque difformiter & contrariè vo∣luntati diuinae, & mandato paterno, atque peccasse & miser fuisse. Alij adhuc in oculis suis subtiles, vt eis videtur, subtiliter respondendo affirmant Christum non intellexisse, aut credi∣disse in proptio genere per actus naturales similes actibus cognitiuis hominum caeterorum, sed per vnum actum supernaturalem supernaturaliter sibi datum, qui & sicut ipsum verbum & diuina essentia potest repraesentasse & ostendisse aequaliter quodcunque futurum fore vel non fore, sic & potest, vt asserunt, ille actus. Sed ista responsio Christum secundum natu∣ram suam humanam & diuinam similiter molitur crudeliter mutilare. Nam secundum ipsam, Christus non potuit, neque potest habere propriam & perfectam operationem hominis na∣turalem, distinctam scilicet cognitionem obiecti per actum singulariter proprium & distin∣ctum, sicut caeteri homines puri habent; nec Deus de tota sua potentia potest Christo talem cognitionem conferre. Si namque Christus potuit aut possit quomodolibet talem cognitio∣nem [unspec C] & scientiam seu credulitatem de futuris habere, ponatur; & euacuatur responsio, & re∣uertitur difficultas. Aut si Christus non sit in aliqua potentia hominis mutilatus, potest, sicut & caeteri hominum in illam operationem hominis naturalem; & etiam si Deus non sit in sua omnipotentia defalcatus, potest saltem de plenitudine potestatis dare Christo actum huius∣modi cognitiuum. Nam si non potest, aut hoc est propter impotentiam actiuam in Deo, quod nullus conceder, aut propter impotentiam susceptiuam in Christo, quod dici non po∣test, cùm quilibet alius homo eiusdem naturae sit actus huiusmodi susceptiuus. Rursum Christus & caeteri homines sunt eiusdem naturae, & isti naturaliter sunt capaces actionum hu∣iusmodi,* 1.557 ergo & ipse, sicut per se pater: quod etiam testatur Philosophus 2. de coelo 48. ar∣guens quòd si vnum astrum mouetur motu circumgirationis, omnia sic moueri; & 49. in∣nuit simile argumentum de motu volutationis astrorum; qui & 59. similiter arguit de sphae∣ricitate [unspec D] astrorum.* 1.558 Super quod Auerroes, Demonstratio, inquit, fundatur super hoc, quòd omnia corpora coelestia sunt eiusdem naturae specie, & quòd corpora coelestia sunt plura in∣diuidua in specie; & cùm ita sit, & necesse est vt illud quod exislit in aliquo indiuiduorum speciei ex rebus essentialibus, existat in omnibus indiuiduis illius specici; & quòd figura est ex rebus essentialibus in corporibus coelestibus, quia sunt animata; secundum has igitur pro∣positiones verificatur iste sermo, & non est per exemplum. Item formae eiusdem naturae natae sunt habere operationes proprias eiusdem naturae, & anima Christi, ac anima cuiuslibet ho∣minis alterius sunt eiusdem naturae. Item natura humana in Christo si esset dimissa à verbo, posset in se producere talem actum, nec verbum ipsam debilitat, sed fortificat potiùs nunc vnitam. Item simili ratione habent necessariò dicere consequenter Christum habuisse & habere similem actum volendi; qui licèt nunc esset aut prius fuisset distinctissimus respectu vnius obiecti, posset nunc non esse & prius non fuisse illius, sed alterius; quare & opus quod in praesenti à tali volutione procederet, vel in praeterito processisset, posset nunc non esse, & [unspec E] in praeterito non fuisse; opus quoque, quod nunc non est, nec prius fuit, posset nunc esse, & prius fuisse. Item Christus potest habere actus cognoscendi & volendi similes actibus homi∣num caeterorum circa praesentia & praeterita; quare & circa necessaria, & circa futura omnia; quare & circa contingentia vniuersa. Praeterea non videtur quòd idem actus creatus cogni∣tiuus aut volutiuus posset immediatè & per se solum semper eodem modo penitus se haben∣tem esse distinctissimus omnium diuersorum, sicut superius contra responsionem similem est argutum: alia etiam argumenta contra illam pugnantia militant contra istam. Item cùm Christus secundum hominem, & alius purus homo sint eiusdem naturae, & Christus secun∣dum hominem est capax actus huiusmodi cognitiui, & similiter volutiui; est & alius purus

[unspec A] homo; cùm ergo purus homo sit capax, & Deus omnipotens potest ei dare tales actus cog∣noscendi atque volendi, quibus receptis, etsi nunc credat & velit, aut prius credidit & voluit aliquod futurum contingens merendo, peccando, aut opus extrinsecum faciendo, potest nunc & prius non ista, sed eorum opposita facere & fecisse. Contra istam responsionem similiter vadit processus 33. huius planè. Aliae verò responsiunculae possibiles hic confingi, per haec & huiusmodi, iuuante gratia Iesu Christi, faciliter confringentur.

CAP. XLV. [unspec B] Ventilat quartam responsionem.

QVidam autem volentes Christum defendere à mendacio, periurio, & peccato, dicunt, quòd illa, quae Christus asseruit, & iurauit ad vnum intellectum, potest asseruisse & iurasse non ad illum, sed ad alium in∣tellectum. Istud autem videtur assertum ex mirabili intellectu. Sint namque verba christi tam plana & tam simpla, quòd non possint ra∣tionabiliter accipi ad duplicem intellectum, nec ad alium quàm primò praetendit superficies literalis, dicatque Christus & iuret se tantùm in∣telligere illo modo: & si quis dixerit adhuc Christum posse alio mo∣do intelligere illud dictum, habet dicere consequenter, Christum nullum posse certificate de aliquo dicto suo, ad quem intellectum hoc dixit; & hoc est sacra Euangelia haesitatione & [unspec C] suspicione nimia fermentare. Quis enim propter verba Christi incerta certè crederet aut fa∣ceret magnum aliquid & incertum? Nec posset cum Christo fieri ciuilis aut securus contra∣ctus, quantumcunque aliquid planissimè diceret, promitteret, vel iuraret: semper enim pos∣set latere anguis in herba, & fallacia sub abscondito intellectu, essetque Christus magis mu∣tabilis & varius in sermone, quàm Chamaeleon in colore: colorem namque quem Chamaele∣on nunc habet vel in praeterito habuit, necesse est eum nunc habete & in praeterito habuisse; de intellectu verò sermonis Christi opposito modo se habet. Esset quoque assertio Christi dubitabilior & incertior, quàm assertio alterius hominis cuiuscunque, vt de ipso veraciter possit dici illud opprobriosum ridiculum Horatij 1. Epistolarum 1.

Quo teneam vultus mutantem Protea nodo?

Cùm tamen secundum Isidorum 2. de summo bono 31.* 1.559 Quacunque arte verborum quis iuret, Deus, qui conscientiae testis est, ita hoc accipit, sicut ille, cui iuratur, intelligit: & alle∣gatur [unspec D] 3. sentent. Petri dist. 39. & in Canone 22. Causa quaestione 5. Quacunque. Quare & de ipsomer Domino nostro Iesu Christo scribitur, Marc. 4.* 1.560 Loquebatur eis verbum prout poterant audire; dicitque Apostolus 1. ad Cor. 14. Si nesciero virtutem vocis, ero ei, cui lo∣quor, barbarus, & qui loquitur mihi barbarus. Mirabilis insuper, imò & miserabilis magister ac inutilis videretur, qui nullum discipulum posset docere ad quam intelligentiam loquere∣tur: qualis namque esset communicatio inter illos? Hoc autem non decet Magistrum & Do∣minum nostrum Christum; quare & Luc. 24. scribitur sic de ipso,* 1.561 Aperuit eis sensum vt in∣telligerent scripturas; qui & Discipulis suis dixit, Vobis datum est nosse mysterium regni coelorum, Matth. 13. Et Luc. 8. Qui habet aures audiendi audiat. Interrogabant autem eum Discipuli eius, quae esset haec parabola? Quibus ipse dixit,* 1.562 Vobis datum est nosse my∣sterium regni coelorum Dei, caeteris autem in parabolis, vt videntes non videant, & audientes [unspec E] non intelligant. Vnde videtur, quòd licet parabolae Euangelicae & amphibologicae Iesu Chri∣sti possint accipi ad multiplicem & dubium intellectum, quòd tamen potest certificare de eis; quanto magis de alijs dictis suis; imò videtur quòd alia dicta sua non possunt rationabiliter accipi ad intellectum tam dubium, sed ad certum quem verba praetendunt, secundum com∣munem hominum intellectum. Vnde Iohan. 16. Haec in prouerbijs locutus sum vobis;* 1.563 ve∣nit hora, cùm iam non in prouerbijs loquar vobis, sed palam de Patre meo annuntiabo vo∣bis, quod debet intelligi pro statu vitae praesentis, sicut indicat verbum sequens: nam imme∣diatè subiungit, Illo die in nomine meo peteris.* 1.564 Quod & propter eandem rationem tenet Au∣gustinus, partis secundae super Iohan. homilia 48. seu 102. totius. Praeterea asserat Christus aliquid de futuro in anima humana, siue in Angelo per actus seu species naturales, significan∣tes naturaliter tantùm vnum, sicut capitulo proximo est ostensum; & responsio non vitabit.

Dixit enim Propheta, Audiam quid loquatur in me Dominus Deus, Psalmo 84. Super quod [unspec A] Augustinus, Propheta dixit, Loquebatur in illo Deus intus, & mundus faciebat illi strepitum ••oris; cohibens ergo aliquanto ab strepitu mundi, & auertens se ad se, & à se in illum cuius vocem audiebat interius, quasi obturans aurem contra tumultuantem vitae huius inquietudi∣nem, & contra animam corpore quod cotrumpitur aggrauatam, & sensu terrena habitatione deprimente multa mala cogitantem, ait, Audiam quid loquatur in me Dominus Deus. Psal∣mo quoque 88. Locutus est, inquit, Deo Propheta, in visione Sanctis tuis; vbi litera Augu∣stini habet, aspectu; quam sic exponit, Locutus est eis in aspectu, id est, in reuelatione; vnde Prophetae videntes dicebantur. Viderunt quiddam intus, quod dicerent foris, in occulto audierunt, quod palam praedicauerunt. Secundum istos etiam nec Spiritus Sanctus posset certè docere intellectum sacrae scripturae contra illud Iohan. 14. Spiritus sanctus quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, & suggerit vobis omnia quaecunque dixero vobis: & contra illud eiusdem 16. Cùm venerit ille spiritus veritatis, docebit vos omnem ve∣ritatem. [unspec B] Praeterea si illud quod Christus dixit ad vnum intellectum, potest non dixisse ad intellectum illum sed alium, cùm talis intellectus in Christo sit aliquis actus cognitiuus pro∣prius & distinctus, sicut potest haberi ex capitulo proximo, potest non habuisse actum quem habuit, & quem non habuit habuisse, quod hypothesi contradicit. Item Christus potest certificare hominem de intellectu suo in propositionibus de praesenti atque praeterito; quare & in propositionibus de futuro, & illa quae in istis ad vnum protulit intellectum, non potest ad alium protulisse, quare nec in alijs de futuro. Item eadem ratione habent dicere conse∣quenter, quòd id quod Christus voluit atque fecit vna intentione & ad vnum finem, potest non voluisse aut fecisse illa intentione, sed alia, ad alium quoque finem, & cùm intentio fina∣lis sit aliquis actus voluntatis proprius & distinctus, directus in aliquem finem proprium & distinctum, sicut patet ex capitulo proximo, potest Christus non habuisse actum voluntatis quem habuit, & quem non habuit, habuisse: potestque non fuisse passus, nec instituisse Eccle∣siastica [unspec C] Sacramenta pro iustificatione hominum vel salute; quare & iustificati & saluati per il∣la possunt nunc esse non tales, & in praeterito non fuisse; potest quoque Christus similiter non fecisse quae fecit, & quae non fecit, fecisse. Item si haec sint possibilia de Christo secundum naturam humanam, erunt & similia possibilia de puro homine, sicut ex praehabitis capitulo proximo potest ostendi; quae ergo purus homo asseruit, voluit, atque fecit ad vnum intelle∣ctum & ad vnum finem proprium & distinctum, potest non ad illum, sed ad alium haec fe∣cisse; quare purus homo, qui taliter faciendo meretur, aut peccat, meruit, aut peccauit, & iustam mercedem recipit aut recepit, potest non sic, sed oppositè singillatim. Haec etiam possunt de puro homine per eadem reprobari, per quae similia de Christo Deo & homine fu∣erant reprobata. Alij magis specificantes istam responsiunculam, aestimant posse asseruisse sub conditione saltem tacita quod asseruit absolutè. Sed hi possunt redargui, sicut primi: om∣nis [unspec D] enim conditio tacitè intellecta est aliquis actus intellectus; est ergo possibile praeteritum non fuisse. Eadem etiam ratione quod Christus voluit absolutè, potest non sic voluisse, sed sub conditione tantum modo adhuc futura; & cùm ex voluntate conditionali non sequatur effectus, nisi demum fortassis conditione extante, possunt Ecclesiastica Sacramenta non fu∣isse, vel vtilia non fuisse, factaque eius praeterita non fuisse. Ponatur etiam Christum heri asse∣ruisse & voluisse aliquid cras futurum sub conditione hodie adimpleta, & reuertitur difficultas. Haec etiam omnia simili ratione sunt de puro homine concedenda, quare & inconuenientia ad quae superius est deductum. Praeterea si Christus scit futura contingentia, sic potest illa asserere; scit autem illa simpliciter absolutè, sic enim sunt vera; & sicut sunt vera, sic scit illa. Rursum si Christus nesciret futura nisi sub conditione, vel scit quòd conditio extabit, vel non. Si scit, aut ergo sub alia conditione, vel simpliciter absolutè: si sub alia conditione, erit pro∣cessus huiusmodi in conditionibus infinitus, nec vlla talis scientia de finita: si simpliciter & absolutè, & simili modo scit futura, asserat etiam absolutè impletionem conditionis illius, & [unspec E] responsio vacuatur; si non scit quòd extabit conditio, non scit certè: nec scit tunc aliter quàm alius purus homo. Amplius autem asserat Christus A. fore sub B. conditione, & asserat sim∣pliciter B. fore, & reuertitur difficultas. Et si quis adhuc dixerit quòd illa assertio potest esse sub alia conditione, puta C. tunc potest esse processus in conditionibus talibus infinitus, & nulla penitus nisi de sola incertitudine certitudo, sicut superius est argutum. Item asserat Christus quicquam futurum, & asserat se asserere illud simpliciter absolutè sine quacunque conditione tacita vel expressa. Alij verò dicunt, quòd non omnis qui dicit falsum mentitur, sed quia dicit falsum animo asserendi; & quòd Christus, licèt aliquid dixerit animo asserendi, potest illud huiusmodi animo non dixisse. Sed istud per iam praehabita refelletur, quoniam

[unspec A] animus asserendi proptius & distinctus est finalis intentio siue propositum, & aliquis a∣ctus voluntatis vel intellectus proprius & distinctus. Alij opinantur quod mentiri est contra mentem ire cum intentione fallendi; Sed Christus non habuit intentionem fal∣lendi; quare & si quis dixerit contra mentem, non est tamen mendacij redarguendus. Sed hi serui nequam blasphemant nequiter Dominum nostrum Christum: concedunt namque ipsum posse falsum asserere contra mentem scienter & peierare; quare & consequen∣ter habent concedere ipsum posse peccare contra prius ostensa tricesimo secundi. Nam om∣ne factum contra conscientiam est peccatum, dicente Apostolo, Omne quod non est ex fide peccatum est, ad Rom. 14. Glossa, Omne etiam, si bonum sit in se, quod non est ex fide, id est, quod fit contra fidem, id est, contra conscientiam, peccatum est: quod & simili modo intelligit consilium generale, sicut patet extra de praescriptionibus capitulo vltimo; & Papa Innocentius tertius, supra de restitutione spoliatorum capitulo, Literas; vbi & adiungit illud [unspec B] vulgatum, Quicquid fit contra conscientiam aedificat ad gehennam. Quomodo etiam excu∣sabitur quis ab intentione fallendi, si asseruit falsum scienter intendens vt tanquam verum sincerum ab auditoribus crederetur? Alij adhuc ponunt non oportere Christum fuisse menti∣tum, & si asseruit vnum falsum, quia non oportet hoc fuisse contra mentem ipsius. Sed hi mirabilem mentem habent: non enim aduertunt Christum esse Deum & hominem, ideoque saltem secundum naturam suam diuinam omnia verissime cognoscentem. Item secundum naturam suam humanam scit omnia saltem ad ipsum spectantia de propinquo, vt quadrage∣simo secundo huius erat ostensum; vel saltem secundum illam naturam credidit esse verum quod per illam asseruit: Non enim oblitus fuerat regulae, quam docebat; Sit sermo vester, Est, Est, Non, Non. Matth. 5. Est in corde, est in ore: & similiter negatiue; maximè autem quicquid iutauit, credidit esse verum; alias etenim nimis perperam iurasser, & potest esse qd. falsum asseruit & iurauit; ergo & quod credidit falsum esse verum, quare & quod fuit decep∣tus, [unspec C] quod quadragesimo secundo huius fuerat reprobatum: vnde etiam sequitur esse possibile ipsum peccasse, cuius oppositum tricesimo secundi fuerat demonstratum. Item asserat ius∣iurando se scire vel credere in proprio genere sic esse futurum, sicut asserit atque iurat, & re∣sponsio non respondet.

CAP. XLVI. [unspec D] Contra eandem opinionem & hypothesin per viam reue∣lationis in ‖ 1.565 proprio genere de puris creaturis, scilicet, Angelis.

HIs ergo duce Christo secundum primam semitam hu∣ius biuialis reuelationis in proprio genere, de Do∣mino scilicet Iesu Christo, contra hypothesin prin∣cipalem oppositis, consequens videtur per alteram eius methodum, de puris scilicet creaturis, Angelis, [unspec E] hominibus, seruis suis procedere contra eam. Fiat siquidem reuelatio in proprio genere Michaeli de bo∣nis meritis futuris, & de saluatione Pauli adhuc in saeculo peregrini, qua non obstante potest Paulus nec mereri, nec saluari; quare & Michael decipi & prius fuisse deceptus; quamobrem & tunc non esse nec prius fuisse beatus, sicut docent praehabita trice∣simo quarto huius. Rursum, quia sicut dicit Philoso∣phus, Vno inconuenienti dato alia contingunt, ex isto vlterius sequitur euidenter

Michaelem non esse nunc certum de beatitudine sua futura; imò quod videtur absur∣dius, [unspec A] nec praeterita, nec praesenti: Haec enim dependet ex vno incerto, quia con∣tingenter futuro; quare nec nunc est, nec vnquam fuit beatus, vt patet ex prius o∣stensis tricesimo quarto huius. Consequitur etiam ex eodem, quod sit in potestate Pau∣li miseri peregrini in terra detrahere Michalem faelicissimum ciuem in coelo à beatitu∣dine sua summa ad imam miseriam, quia ipsum praestigiando decipere turpiter to∣ta die: Imo quod grauius est & peius sequitur nunc esse possibile, & ex voluntate Pauli pendere Michaelem nunc peccare, & prius peccasse. Ponatur enim iuxta autorita∣tes de orando & modo orandi praemissas vicesimo tertio & vicesimo quinto primi, Mi∣chaelem recepisse mandatum in proprio genere, quod omnem, & solum ostensum sibi & visum saluandum in proprio genere & in verbo velit saluari, iuuetque obsequijs & bene∣ficijs [unspec B] solum talem; ostendaturque sibi in proprio genere & in verbo Paulum adhuc pe∣que regrinum saluandum, velitque volutione in proprio genere ipsum saluari, obsequia quo∣que ac beneficia ei praestet: quibus omnibus ita factis adhuc est possibile Paulum non saluari; quare & Michaelem peccasse volendo ipsum saluari, & beneficia sibi praestando contra mandatum diuinum; cum sit possibile ipsum non vidisse Paulum saluandum in pro∣prio genere & in verbo, imo vidisse oppositum huius in verbo, & hoc in proprio gene∣re non vidisse, cum falsum nullatenus videatur, sicut nec scitur. Ponatur etiam conse∣quenter ad istud, quod Michael confortando Paulum appareat ei, & dicat, Gaudium tibi semper sit, quia tu es de numero saluandorum; adhuc autem est possibile Paulum pro nunc non esse saluandum, sed damnandum; & Michaelem hoc nunc videre in verbo, qua∣re & contra mentem istud asserere & mentiri; esse quoque Angelum Satanae, à veritate Apostatam, ac in praeterito sic fuisse. Praeterea sequitur Michaelem posse credere duo [unspec C] contradictoria plane simul, contra praeostensa quadragesimo secundo istius. Nunc enim credit in proprio genere Paulum esse saluandum, & necesse est eum credere pro nunc ita, & possibile est eum pro nunc videre oppositum eius in verbo, quia possibile est pro nunc oppositum esse verum, & ostensum sibi in verbo. Amplius autem si possibile sit Paulum non saluari, possibile est Michaelem non sciuisse certitudinaliter in proprio ge∣nere ipsum fuisse saluandum; quare nec voluisse in proprio genere ipsum esse saluandum, nec ei beneficia praestitisse, quia haec certa visio fuit causa quare voluit haec & fecit sicut & de visione in verbo tricesimo tertio huius & sequentibus capitulis plenius est ‖ 1.566 argu∣tum. Secundum istud similiter potest quilibet miser inferre facillime tota die sanctissimis & beatissimis Angelis nocumentum & poenam sine culpa aliqua praecedente, quod videtur in eorum miseriam & in Dei iniuriam redundare, sicut tricesimo tertio huius diffusius monstrabatur. [unspec D]

CAP. XLVII. Contra eandem opinionem & hypothesin per eandem viam de puris hominibus.

[unspec E]

NVnc autem post Angelos ad homines veniendum. De homi∣nibus siquidem pro statu innocentiae, & pro statu gloriae potest similiter argui, sicut de Angelis proximo est argutum. Rursum omnes sancti etiam virgo beata, ante passionem salutiferam. Ie∣su Christi erant mundati, & saluati in fide & virtute illius passi∣onis futurae, ipsis quodammodo in proprio genere reuela∣tae: Ipse namque lapis angularis effectus, tunsione multi∣plici

[unspec A] passionis vtrumque parietem compaginauit in vnum, caemento tenacissimo sui sanguinis benedicti. Ipse est etiam, cui & turbae quae praecedebant, & quae seque∣bantur, clamabant dicentes, Hosanna filio Dauid: Quare & Apostolus, Vna, inquit,* 1.567 fides non multae. Vnde & beatus Gregorius 2. super Ezechiel. homilia quinta siue decima septi∣ma totius, Praecessit, inquit, Iudaicus populus, secutus est Gentilis, & quia omnes ele∣cti, siue qui in Iudaea esse potuerunt, siue qui nunc in Ecclesia existunt, in Mediato∣rem Dei & hominum crediderunt & credunt; qui praeeunt, & qui sequuntur, Hosan∣na clamant. Holanna autem in Latina lingua, Saluanos, dicitur: Ab ipso autem salutem & priores quaesserunt, & praesentes quaerunt, & benedictum qui venit in nomine Domi∣ni confitentur; quoniam vna spes, vna est fides praecedentium atque sequentium po∣pulorum. Nam sicut illi expectata passione ac resurrectione Domini‖ 1.568 saluati sunt; ita nos praeterita passione illius ac permanentis in saecula resurrectione saluamur. Beatus simili∣ter [unspec B] Augustinus Hypognost. 63. Omnes, inquit, sancti Dei, qui ante aduentum fuerunt Domini nostri Iesu Christi, fide non alia, nisi quae nunc est, salui facti sunt; qui & de li∣bertate arbitrij 7. De perfectione iustitiae 32. de natura & gratia 44. In epistola nonage∣sima tertia ad Optatum. 2. de Nuptijs & concupiscentia docet idem. Anselmus etiam 2. Cur Deus homo 17. vult hoc idem, quod & volunt concorditer omnes Catholici tracta∣tores: hoc ergo pro constanti supposito arguatur pro tempore medio in quo simus inter istos effectus praeteritos & passionem illam futuram, neccesse est istos effectus fuisse, er∣go necesse est passionem hanc fore, vel si non necesse est passionem hanc fore, nec est ne∣cesse effectus istos fuisse: non enim potuerunt mundari & saluari in fide erronea falla∣ci & falsa: si namque potuerunt tunc, possent nunc & semper, quod videtur fidem catho∣licam suspicione nimia maculare, seu potius diffamare, ac reddere homines tepidos, & nimi∣um dubios ad credendum. Quomodo etiam posset falsitas tantum valere quantum veritas [unspec C] ipsa valet? Quis hoc concesserit nisi falsus? In super si fides falsa sufficeret, superflueret fides vera, maxime cum idem effectus contingeret, & breuius multum & leuius ex fide falsa quam vera. Ad veram namque fidem requirebatur incarnatio, natiuitas, praedicatio, passio & mors Christi, cum multis alijs factis suis: ad falsam vero sufficeret ipsa sola. Suffecisset igitur plenissime ad salutem perstitisse in fide falsa de Christo futuro vsque ad completionem numeri electorum, & sic saecula conclusisse; quare sicut arguit Apostolus ad impossibile, vt reputat, deducendo, Christus gratis mortuus est; Si, inquit, ex lege iustitia, ergo Christus gratis mortuus est, ad Galat. 2. Glossa, gratis, id est, frustra, sine causa: nam secundum Philosopho∣rum sententiam, quam semper supponunt tanquam vnam maximam per se notam, frustra ponuntur plura, vbi sufficiunt pauciora: tantum etiam valuisset Pseudo Christus, quantum valuit verax, & veritas ipsa Christus, quod nullus, vt spero, praesumet concedere, nisi for∣te Pseudo-Christianus, & discipulus pseudo-Christi, veri scilicet Antichristi. Quare & [unspec D] Anselmus 2. Cur Deus homo 17. tractans istam materiam, Vere, inquit, moriturus erat, quoniam si verè non fuisset moriturus, non fuisset vera fides futurae mortis eius, per quam & illa virgo de qua natus est, & multi alij mundati sunt à peccato; & si vera non fuisset, ni∣hil prodesse potuisset. Quare & fidelis Christi Ecclesia fideliter tota canit, Vera fides ge∣niti purgauit crimina mundi. Praeterea Christus asseruit, & iurauit futura aliqua euentu∣ra, sicut suam passionem, resurrectionem, ascensionem, generalem resurrectionem, Iudae traditionem, Petri negationem, & multa similia; Medio ergo tempore in quo simus, si ista possunt nullatenus euenire, potest Christus fuisse mentitus, periurus, atque peccator contra praeostensa trigesimo secundi; vel si Christus non potest haec fuisse, necesse est quae iurando asseruit, euenire. Item Deus multa futura praedixit hominibus in proprio genere, asseruit, promisit, atque iurauit; ergo necesse est illa omnia euenire, vel Deum mentiri: sed Deum impossibile est mentiri. Hoc etiam totum euidenter apparet ex autoritatibus circa farum seu [unspec E] famen diuinum vigesimo septimo huius, & ex rationibus ac autoritatibus trigesimo secundo huius praemissis. Quare & Dominus per Prophetam, Neque prophanabo testamentum meum, & quae procedent de labijs meis non faciam irrita, seu non reprobabo, sicut habet Psalterium Romanum: quod Augustinus exponit, semel iuraui in sancto meo, si Da∣uidi mentiar Psalmo 88. Testamentum autem secundum Papiam,* 1.569 & secundum Isidorum 5. Ethic. 8. in Scripturis sanctis non hoc solum dicitur, quod non valet nisi testatoribus mortuis, sed omne pactum & placitum dicitur testamentum; quare & translatio Hierony∣mi habet ita. Neque violabo pactum meum, & quod egressum est de labijs meis non mutabo▪ Vbi Aug. Non quia filij peccant, ideo ego mendax inueniar; promisi, facio: Pone quia vo∣volunt

illi etiam cum desperatione peccare, & sic ire omninò in peccata, vt offendant oculos [unspec A] Patris, & exhaeredari mereantur; nonne ipse est Deus, de quo dictum est, De lapidibus istis suscitabit Deus filios Abrahae? Nouit Dominus qui sunt eius: Securus enim promisit, qui nos antequam essemus, praedestinauit. Peccent quantum volunt desperati, respondeant mem∣bra Christi, Si Deus pro nobis, quis contra nos; non ergo nocebit Deus in veritate sua, non erit fallax, non prophanabit testamentum suum: manet immobile testamentum eius, quia ip∣se praescius praedestinauit haeredes, & quae procedunt de labijs eius non reprobabit. Audi iam confirmationem tuam, audi iam securitatem tuam; si te in membris Christi esse cogno∣scis, Semel iuraui in sancto meo, si Dauidi mentiar; Expectas vt iterum iuret Deus? Quo∣ties iuraturus est,* 1.570 si semel iurando mentitur? Cassiodorus, Semel, id est, immutabiliter; quomodo Augustinus & Isidorus exponunt illud Psalmi 61. Semel locutus est Deus, sicut vi∣cesimum [unspec B] septimum huius plenius recitauit. Et infra supra illud, Tu vero repulisti &c. Auercisti testamentum &c.* 1.571 Quid est hoc, inquit Augustinus, Illa omnia promisisti, tu verò ista contraria fecisti? Vbi sunt promissiones ad quas paulo ante gaudebamus, de quibus tam alacriter plaudebamus, de quibus securi gratulabamur? Quasi alius promiserit, alius e∣ue••terit; quod mirandum est; non alius, sed tu vero, tu qui promittebas, tu qui confirma∣bas, tu qui propter dubitationem humanam etiam iurabas, Illa promisisti & ista fecisti. Vbi tenebo iusiurandum tuum? Vbi inueniam promissum tuum? Quid est hoc? Ita vero fal∣sum promitteret Deus, aut falsum iuraret? Quare ergo illa promisit, & ista fecit? Ego dico, quia ista fecit, vt promissa firmaret. Dauid enim positus erat, cui promitterentur haec omnia in ‖ 1.572 semine eius, quod est Christus, implenda; Propter promissa ergo, quae dicta sunt ad Dauidem, expectabant homines ea impleri in Dauide. Proinde ne quisquam Christia∣nus cum diceret, De Christo dixit; alius diceret, Non, sed de illo Dauide dixit, & erra∣ret [unspec C] cùm videret impleta esse in Christo omnia; destruxit ea in Dauide, vt cùm vide∣as ea in illo non impleta, quae necesse est impleri, quaeras alterum in quo ostendantur im∣pleri. Ita etiam de Esau & de Iacob inuenimus maiorem adoratum à minori, cùm scrip∣tum sit, Maior seruiet minori; vt cùm in illis duobus praecedentibus videas non imple∣tum, expectes duos populos in quibus impleatur, quod non mendax Deus polliceri digna∣tur: Ecce ex semine tuo, dixit Dauidi, ponam super sedem tuam. Promisit ex semine eius in aeternum aliquid, & natus est Solomon; factus est tantae sapientiae, tantaeque pru∣dentiae, vt promissio Dei de semine Dauidis in illo putaretur impleta. Sed cecidit Solo∣mon, & dedit locum sperando Christo, vt quoniam Deus nec falli posset nec fallere, quem sciebat casurum, non in eo poneret promissum suum, sed post casum eius respice∣res tu Deum, & flagitares promissum tuum; ergo Domine mentitus es? Non imples quod promisisti? nec exhibes quod iurasti? Fortè hic dicturus tibi erat Deus, Iuraui quidem, & promisi, sed iste noluit perseuerare. Quid ergo? Tu Domine Deus non prae∣sciebas [unspec D] istum non perseueraturum? Vtique sciebas; Quare ergo in non perseueraturo mihi quod in aeternum esset promittebas? Nonne tu dixisti, Si dereliquerint legem me∣am, & in iudicijs meis non ambulauerint, & mandata mea non custodierint, & testi∣monium meum prophanauerint, manebit tamen promissio mea, implebitur iuratio mea, Semel iuraui in sancto meo, si Dauidi mentiar? Exhibe ergo quod iurasti, redde quod promisisti. Sublatum est de isto Dauide, ne expectaretur in isto Dauide; Expecta er∣go quod promisi, Nouit illud & ipse Dauid; vide ergo quid dicat, Tu verò repulisti, & ad nihilum deduxisti, ergo vbi est quod promisisti? Distulisti Christum tuum. Quam∣uis tristia quaedam enumeret, in hoc tamen verbo reficit nos, manet omninò Deus quod promisisti; nam Christum tuum non abstulisti, sed distulisti. Vbi & Cassiodo∣rus, superius cùm de Christo promitteret Pater, locutus est de Dauide, de quo nunc contraria ponit, vt, quae necesse erat fieri, quia Deus iurauerat, non in eo potius, sed [unspec E] in alio quaererentur implenda:* 1.573 dicitque Apostolus 2. ad Timoth. 2. Si non credimus, ille fidelis permanet, negare seipsum non potest. Glossa, Si nos non credimus quòd pu∣niat malos, stultè confisi sumus de misericordia eius; ille tamen, scilicet Christus, perma∣net fidelis in dictis suis, & in eo etiam quod dixerit, Qui non crediderit, condemnabitur, & verè fidelis est, quia non potest negare seipsum, qui est veritas, quod faceret si dicta sua non impleret. Hoc autem, quod seipsum negare non potest, laus est voluntatis di∣uinae, sicut, quòd quidam non possunt credere, culpa est voluntatis humanae; haec au∣tem vltima pats huius glossae est Augustini super Iohan. homilia 53. qui & decimo quinto de Trinitate 14. Falsum, inquit, habere aliquid hoc verbum nunquam potest, quia im∣mutabiliter

[unspec A] sic se habet, vt se habet de quo est. Non enim potest filius à se facere quic∣quam, nisi quod viderit Patrem facientem; Potenter hoc non potest, nec est infirmi∣tas ista, sed firmitas, quia falsa esse non potest veritas: Et infra decimo quinto; Mag∣na illius verbi potentia est non posse mentiri. Item si Deus non redderet quod promi∣sit, non esset fidelis, nec iustus; vnde ad Hebraeos 6. Non iniustus est Deus vt ob∣liuiscatur operis vestti, & dilectionis quam ostendistis in nomine ipsius. Et 2. ad Timo∣theum 4. Bonum certamen certaui, cursum consummaui, fidem seruaui, de reli∣quo reposita est mihi corona iustitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die iustus index. Quod tractans Augustinus super illud Psalmi 100.* 1.574 Misericordiam & iudi∣cium cantabo tibi, Domine, sic ait; Quomodo dicit, videte, Bonum certamen certaui, &c hoc tempore misericordiae, audi de iudicio, De caetero reposita est mihi corona iustitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die iustus iudex. Non dixit, donabat••, sed [unspec B] reddet; quando donabat, misericors erat, quando reddet, iudex erit, quia misericordiam & iudicium cantabo tibi, Domine; Sed donando delicta fecit se coronae debitorem; Ibi mi∣sericordiam consecutus sum; misericors ergo Dominus primò hic autem reddet mihi co∣ronam iustitiae. Vnde reddet? quia iustus Iudex est. Quare iustus Iudex? quia bonum certa∣men certaui, cursum consummaui, fidem seruaui; Ideo iustus non potest nisi coronare ista. Dicitque Propheta, Rectum est Domini verbum, & omnia opera eius in fide,* 1.575 Psalmo 32. super quod Augustinus tractatu secundo, Inuenimus Deum fidelem, Audi Apostolum, Si non credimus, ipse fidelis permanet, negare semetipsum non potest. Habemus ergo & fi∣delem Deum; distinguamus potiùs fidelem Deum às fideli homine: Fidelis homo est, cre∣dens promittenti Deo; fidelis Deus est, exhibens quod promisit homini. Teneamus fide∣lissimum debitorem, quia tenemus misericordissimum promissorem. Vnde debitorem? quia promissorem: Non dicimus Deo, Domine, redde quod accepisti, sed, redde quod promisisti, [unspec C] quoniam rectus est sermo Domini. Quid est, rectus est sermo Domini? Non te fallit, tu eum noli fallere, imò tute noli fallere. Item Deus iurauit multa futura fore, & omne Dei iura∣mentum est necessarò adimplendum: Alias enim Deus posset peiurare, & esse periurus. Hoc idem pater per allegata superiùs ex Psalmo 88. & Augustino ibidem; quod &c videtur testari illud Psalmi 109ⁱ. Iurauit Dominus, & non poenitebit eum: & illud Psalmi 131. Iurauit Do∣minus Dauidi veritatem, & non frustrabitur eum; vbi litera Augustini, Et non poenitebit eum; Super quam sic ait, Quid est, iurauit? promissum per seipsum firmauit. Quid est, non poenitebit eum? non mutabit. Cùm ergo mutat opera sua per in commutabile consilium suum, propter ipsam non consilij, sed operis mutationem poenitere dicitur; hoc autem sic promi∣sit, vt non mutaret, quomodo dicitur & illud; Iurauit Dominus, & non poenitebit eum, Tu es Sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech: sic & hoc, quia ita promis∣sum est vt non mutaretur, quia necessariò futurum erat & permansurum, Dixit, Iurauit [unspec D] Dominus Dauidi veritatem, & non poenitebit eum, Ex fructu ventris tui ponam super sedem tuam. Item Esaiae 14. Iurauit Dominus exercituum dicens, Si non vt putaui, ita erit: Glossa Iurauit, id est, immobiliter statuit; si non, &c quasi diceret, aliter non potest fie∣ri. Item Genes 22. Dominus loquens Abrahae, Per memetipsum, inquit, iuraui, quia fe∣cisti rem hanc, &c. Benedicam tibi, & multiplicabo semen tuum, &c. Glossa super Iu∣raui, quia immutabiliter à Deo constitutum est, quod verbum in sacra Scriptura eodem mo∣do expositum saepissimè reperitur. Quare & Basilius concordanter super illud Luc.* 1.576 1. Ius∣iurandum quod iurauit ad Abraham Patrem nostrum; Nemo, inquit, audiens quod iuras∣set Dominus Abrahae, ad iurandum sit promptus. Sicut enim furor de Deo dictus non signi∣ficat passionem sed punitionem; sic neque Deus iurat vt homo, sed verbum eius loco iu∣ramenti nobis ad veriratem exprimitur, immutabili sententia quod promissum est appro∣bans. [unspec E] Quam expositionem satis canonizare videtur Apostolus ad Hebr. 6. cùm dicit,* 1.577 A∣brahae promittens Deus, quoniam neminem habuit maiorem per quem iurauit, iurauit per se∣ipsum dicens, Nisi benedicens benedicam tibi, & multiplicans multiplicabo te: Et sic Ion∣ganimiter ferens, a deptus est repromissionem. Homines enim per maiorem sui iurant, & om∣nis controuersiae eorum finis ad confirmationem est iuramentum; In quo abundantiùs vo∣lens Deus ostendere pollicitations haeredibus immobilitatem consilij sui interposuit iusiu∣randum, vt per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri Deum, firmissimum solatium habeamus, qui confugimus ad tenendam propositam spem quam habemus, sicut anchoram animae tutam ac firmam. Glossa, per duas res immobiles, id est,* 1.578 per promissio∣nem & iuramentum. Quare & Hieronymus trigesimotertio super Esaiam, tractans illud Esaiae 45. In memetipso iuraui, egredietur de ore meo iustitiae verbum, & non reuertetur, quia

mihi curuabitur omne genu; Iurat, inquit, secundum Apostolum, vt per duas res immobi∣les, [unspec A] quibus impossibile est mentiri Deum, firmissimam consolationē habeamus: veruntamen nullus propter haec & huiusmodi suspicetur, quod Deus aliter intrinsecè iuret, quàm dicat simpliciter; aut quod iuramentum Dei intrinsecum sit firmius aut certius simplici verbo eius: Non enim est facilius Deus falsum simpliciter dicere, quam iurare; quicquid etiam ibi est, bonum est; & quicquid etiam boni ibi est, infinite & summe ibi est, sicut praecedentia docu∣erunt.* 1.579 Huic autem attestatur Glossa super illud Amosi. 6. Iurauit Dominus Deus in anima sua; Omnis, inquiens, sermo Dei pro iuramento debet accipi; & nostro more loquitur, non quod animam habeat sicut nos, sed nomine animae affectus diuinae voluntatis ostenditur: Iu∣rauit ergo in sua voluntate. Cur ergo iurat Deus hominibus? Vt tarditati & incredulitati e∣orum misericorditer condescendens, ipsos more humano certificet & quietet. Item futura [unspec B] per Deum reuelata Prophetis antiquis, & prophetata per eos de necessitate euenient; Alias enim nunc esset possibile ipsos vidisle tantum falsa & vana, & solum talia prophetasse, quare & nunquam fuisse Prophetas: nam secundum omnes cuiuslibet sectae viros, illi soli Prophetae dicuntur, qui vera procul fantur, siue praefantur: essetque nunc possibile antiquos videntes nunquam fuisse videntes sed caecos; Qui enim Propheta dicitur hodie, olim vocabatur vi∣dens 1. Reg. 9. Antiquos Doctores veraces nunquam tales fuisse, sed seductores fallaces, qui habuerunt dignitatem praeclaram & gradum eximium bonitatis, nunquam ista sed semper opposita habuisse. Quis enim ignoret digniorem & meliorem esse veracem fallaci, credentem verum quam falsum? Quis enim non eligeret hoc prae illo? Ipsa namque veritas est dignior & melior falsitate, sicut & ostenditur tricesimo quarto huius. Imo & quod videtur absurdius, esset nunc possibile antiquos Prophetas atque Apostolos, amicos Dei Sap. 7. & Iohan. 15. organa spiritus sancti; Ipse enim, vt dicit Symbolum Nicaenum, locutus est per Prophetas, nec Apostoli loquebantur, sed spiritus Patris eorum loquebatur in eis; qui habuerunt dona [unspec C] eius praeclara, scilicet Prophetiam & discretionem spirituum 1. ad Cor. 12. nunquam tales fuisse, nunquam talia recepisse, sed fuisse organa illius spiritus mendacis in ore omnium men∣dacium Prophetarum, 3. Reg. 22. Spiritum quoque Sanctum non fuisse locutum quod fuit lo∣cutus, & non fecisse quod fecit. Item secundum istud esset nunc possibile Esaiam in hoc, quod vidit verissimè sine deceptione quacunque, fuisse deceptum; & consequenter in hoc, quod bene meruit, mortaliter peccasse; & in hoc quod veraciter asseruit mentitum fuisse, si∣cut capitulum praecedens de Angelis plenius arguebat. Amplius si nunc sit possibile, veteres qui fuerunt Prophetae videntes, & talesac tales, taliaque & talia munera habuerunt, taliaque ac talia opera persecerunt, tales non fuisse, nec talia habuisse, taliaue fecisse; est & correspon∣denter possibile, veteres qui non fuerunt tales, nec talia habuerunt, nec fecerunt, tales fuisse, talia habuisse atque fecisse; imo & qui opposito modo fuerunt, habuerunt, atque fecerunt, non sic fuisse, habuisse, siue fecisse, fuisseque habuisse atque fecisse sicut veri Prophetae; quod [unspec D] proculdubio permutatim conuertit, imo peruertit veros Prophetas, & eorum vera munera & opera in pseudoprophetas, & eorum falsa munera & opera, & è contra sicut tricesimo tertio huius plenius est argutum. Praeterea tunc Prophetae & Apostoli possunt fuisse decepti cre∣dendo falsum de futuro,* 1.580 & hoc per Christum, & spiritum sanctum Dei. Dicit enim Aposto∣lus ad Gal. 1. se accipisse & didicisse Euangelium euangelizatum ab eo per reuelationem Iesu Christi, qui & 1. ad Cor. 12. connumerat prophetiam inter spiritus sancti dona: Vnde 2. Pe∣tri 1.* 1.581 Habemus firmiorem propheticum sermonem, cui benefacitis attendentes, hoc primum intelligentes quòd omnis Prophetiae Scriptura propria interpretatione non sit. Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines, quod & tota Ecclesia Catholica in Symbolo Niceno catholicè profitetur, di∣cendo; Qui, scilicet Spiritus Sanctus, locutus est per Prophetas; Quomodo ergo Christus vocat se tantummodo veritatem Ioh. 14. & non etiam falsitatem? Quomodo etiam Deus & [unspec E] Christus scienter asserens falsum de futuro in anima Esaiae vel Pauli, ipsum que decipiens, per∣manet veritas, & a fallacia & mendacio excusatur, dicente Iohanne discipulo veritatis, Om∣ne mendacium ex veritate non est?* 1.582 1. Ioh. 2. Quare & Augustinus 83. quaestionum 14. Si, in∣quit, phantasma fuit corpus Christi, fefellit Christus; & si fefellerit, veritas non est; Est autem veritas Christus, non igitur phantasma fuit corpus eius. Qui & de Agone Christiano, Nec eos, inquit, audiamus qui negant tale corpus Domini resurrexisse, quale positum est in mo∣numeto: Si enim tale non fuisset, non ipse dixisset post resurrectionem discipulis, Palpate & videte, quoniam spiritus ossa & neruos non habet, sicut me videtis habere; Sacrilegi∣um est enim credere Dominum Deum nostrum, cum ipse sit veritas, in aliquo fuis∣se mentitum. Si etiam potest asserere falsum de futuro, cur non de praeterito & prae∣senti

[unspec A] & praesenti, & quaecunque ac falsa notoria, sic mentiri notoriè & peccare, contra praehabita 30. secundi istius? Quomodo etiam, si sit ita, Spiritus Sanctus tantummodo dicitur spiritus veritatis, Ioh. 14. & non etiam spiritus falsitatis, spiritus mendax in ore omnium Propheta∣rum, 3. Reg. 22. ac spiritus vertiginis & erroris, Esaiae 19? Quomodo etiam decet Deum iu∣stum & verum decipere homines, maximè deuotissimos, & familiarissimos seruos suos, ama tissimos, amantissimosque amicos, & hoc sine culpa vel causa? * 1.583 Non sic sentit Augustinus super Psalm. 32.88. & 83. quaestionum, 14. superius allegatus; qui & 11. de Ciuit. Dei 12. Quis, inquit, hominum se in actione profectuque iustitiae perseueraturum vsque in finem sci∣at, nisi aliqua reuelatione ab illo fiat certus, qui de hac re iusto latentique iudicio non omnes instruit, sed neminem fallit? Quare & Papa Innocentius tertius, Iudicium, inquit,* 1.584 Dei veri∣tati, quae non fallit nec sallitur, semper innititur. Sapientissima quo que Sibylla sic ait, Exur∣get [unspec B] de stirpe Hebraeorum nomine Maria, habens sponsum nomine Ioseph, & procreabitur ex ea sine commixtione viri, de Spiritu Sancto Filius Dei, nomine Iesus; & ipsa erit virgo ante partum & post partum; qui verò ex ea nascetur, erit verus Deus, & verus homo, sicut omnes homines Prophetae praedicauerunt, & adimplebit legem Hebraeorum, & adiunget sua pro∣pria in simul, & permanebit regnum euis in saecula saeculorum: indignatisque ac obijcienti∣bus Sacerdotibus Hebraeorum, respondit, O sudaei, necesse est ista fieri, sed vos non crede∣tis in eum. Item Cassiodorus in prologo super Psalterium definit prophetiam hoc modo;* 1.585 Prophetia est inspiratio diuina, quae rerum euentus immobili veritate pronuntiat. Cui & concordat glossa Petri super Psalterium in prologo, sicut 25. primi plenius allegatur. Idem patet per autoritatem Augustini super Iohan. part. 2. homilia 62. seu 1 16. totius, 27. huius tertij allegatam. Et ecce maior Augustino, ille dilectissimus discipulus veritatis, qui de ipso fonte, de pactore scilicet veritatis Euangelium suum hausit, qui dicit, cùm tanta signa fecisset [unspec C] coram eis, non credebant in eum, vt sermo Esaiae Prophetae impleretur, quem dixit, Domi∣ne, quis credidit auditui nostro, & brachium Domini cui reuelatum est? Propterea non po∣terant credere, quia iterum dixit Esaias, Excoe cauit oculos eorum, & indurauit corda eorum, vt non videant oculis, & non intelligant corde, & conuertantur, & sanem eos Ioh. 12. Quod tractans Augustinus de bono perseuerantiae 41. intelligit secundum superficiem literalem;* 1.586 vnde sic ait, In damnationis massa relicti sunt Iudaei, qui non potuerunt credere fact is in con∣spectu suo, tam magnis clarisque virtutibus. Cur enim non poterant credere? Non tacuit Euangelium dicens, Cùm autem tanta &c. superius recitata. Qui & super Iohan. part. 1. ho∣milia 53. idem exponens, Sic, inquit, dictum est non poterant, quemadmodum dictum est de Domino Deo nostro; Si non credimus, ille fidelis permanet, negare seipsum non potest: de omnipotente dictum est, non potest: sicut ergo quòd Dominus negare seipsum non po∣test, laus est voluntatis diuinae; ita quòd illi non poterant credere, culpa est voluntatis hu∣manae. [unspec D] Et si quis obijciat, quòd Augustinus eadem homilia, eodem loco sic exponit, non poterant, id est, nolebant; & supra eadem; quare non poterant? quia nolebant, non obuiat intellectui, praecedenti. Sacra namque Scriptura ex sua ‖ 1.587 foecunditate mirabili habet multipli∣cem intellectum, sicut satis ostendunt omnes eius Catholici Tractatores. Veruntamen vide∣tur expositio multùm extranea, & à modo loquendi Scripturae, Doctorum, & vulgarium valdè remota, exponere non posse per nolle; nec Agustinus expressè ita exponit, sed dicit, Dictum est non poterant, vbi intelligendum est quòd nolebant, & verum est quòd nolebant: non tamen euidenter consequitur hanc esse expositionem illius; sed ideo dicit quòd intelli∣gendum est, quòd nolebant, vt ostendat ipsos non credere voluntariè, non inuitè, ideoque ipsos non credendo esse culpabiles, & peccare iuxta praemisla primo & decimo huius. Quare & immediatè subiungit, Quemadmodum dictum est de Domino Deo nostro, Si non credi∣mus, ille fidelis permanet, negare seipsum non potest: quia de omnipotente dictum est, non [unspec E] potest; sicut ergo quòd Dominus negare seipsum non potest, laus est voluntatis diuinae; ita quòd illi non poterant credere, culpa est voluntatis humanae. Vbi & innuit euidenter non posse accipi propriè & ad intellectum communem. Ait enim, sic dictum est non poterant, quemadmodum de Domino, negare seipsum non potest; quod accipitur propriè & ad in∣tellectum communem; sic enim non potest negare seipsum, sicut nec mentiri. Cùm autem dicit non poterant, quia nolebant, intelligit quòd ex eorum voluntarijs meritis fuerant ex∣coecati; vnde opponendo & respondendo subiungit, Sed aliam causam, inquit, dicit Pro∣pheta, non voluntatis eorum. Quam causam dicit Propheta? Quia dedit illis Deus spiritum compunctionis, oculos vt non videant, & aures vt non audiant, & excoecauit oculos eorum, & indurauit eorum cor; etiam hoc eorum voluntatem meruisse respondeo: sic enim excoe∣cat, sic obdurat Deus. Expositio ramen ista non videtur menti Euangelistae congruere: ipso

nam que nullo modo explicitè, vel implicitè illam causam assignat, sed istam, quia dixit Esaias, [unspec A] Excoecauit oculos eorum &c. manifestè supponens quòd prophetiae non possunt non im∣pleri. Quamobrem aduertendum quòd Augustinus nequaquam ibi definitiuè, sed inquisiti∣uè procedit. Vnde sic ait, Cùm quaestiones huiusmodi in medium venerunt; quare alius sic, alius autem sic; quare ille Deo deserente excoecatur, ille Deo adiuuante illuminetur, non no∣bis iudicium de iudicio tanti Iudicis vsurpemus, sed contremiscentes exclamemus cum Apo∣stolo; O altitudo diuitiarum sapientiae & scientiae Dei! Quàm inscrutabilia sunt iudicia eius, & inuestigabiles viae eius! Vnde dictum est in Psalmo, Iudicia tua sicut multa abyssus; non ergo me fratres ad hanc penetrandam altitudinem, ad hanc abyssum discutiendam, ad in∣scrutabilia perscrutanda expectatio vestrae charitatis impingat; agnosco modulum meum, sentire mihi videor etiam modulum vestrum: altius est hoc incrementis meis, & fortius viri∣bus meis, puto quia & vestris; simul ergo audiamus admonentem scripturam atque dicen∣tem, [unspec B] Altiora te ne quaesieris, & fortiora te ne scrutatus fueris; non quia ista negata sunt no∣bis, cùm Deus Magister dicat, Nihil est occultum quod non reuelabitur; sed si in quid per∣uenimus in eo ambulemus, sicut dicit Apostolus, Non solùm quod nescimus & scire debe∣mus, sed etiam si quid aliter sapimus, id quoque Deus nobis reuelabit: peruenimus autem in viam fidei, hanc perseuerantissimiè teneamus; ipsa perducet ad cubiculum Regis in quo sunt omnes thesauri sapientiae & scientiae absconditi. Ambulandum est, proficiendum est, crescendum est, vt sint corda nostra capacia earum rerum quas capere modo non possumus: quòd si nos vltimus dies proficientes inuenerit, ibi discemus quod hic non potuimus. Si quis autem istam quaestionem liquidius & melius nouit se posse & confidit exponere, absit vt non sim paratior discere quàm docere; vnde & apparet huius materiae maxima diffcultas. Huic autem Apostolo concordat & coapostolus eius Petrus,* 1.588 Iesum, inquiens, Nazarenum inter∣emistis, quem Deus suscitauit, solutis doloribus Inferni, iuxta quod impossibile erat teneri illum ab eo: Dauid enim dicit in eum, Prouidebam Dominum coram me semper, quoniam [unspec C] à dextris meis est ne commouear; propter hoc laetatum est cor meum, & exultauit lingua mea, insuper & caro mea requiescet in spe, quoniam non derelinques animam meam in In∣ferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem: Notas mihi fecisti vias vitae, replebis me iucunditate cum facie tua, Act. 2. Et ecce maior ambobus qui ait, Non potest solui Scrip∣tura, Ioh. 10. à quo & multa similia 27. huius plenius allegantur; qui & Luc. 24. ait, Necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Mosis, & Prophetis, & Psalmis de me. Quòd etiam prophetiae necessariò implebuntur, testari videntur loca Scripturae dicentia, Hoc & illud fa∣ctum est vt impleretur Scriptura, prophetia▪ seu sermo Prophetae: si oportet seu oportuit im∣pleri Scripturam, necesse est impleri Scripturam & similia; vnde Matth. 1. Hoc autem totum factum est, scilicet incarnatio Iesu Christi, vt adimpleretur quod dictum est à Domino per Prophetam dicentem, Ecce virgo in vtero habebit &c. Glossa, Prophetia alia est ex prae∣destinatione Dei, quam necesse est euenire omnibus modis, vt sine nostro impleatur arbitrio, [unspec D] vt haec de qua hic agitur: alia est ex praescientia Dei, cui nostrum admiscetur arbitrium: alia est quae comminatio dicitur, quae fit ob signum diuinae animaduersionis, vt fugiant à facie arcus electi, & iustè pereant incauti; & non est ex praescientia, quia longè aliter praescitur quàm futurum comminetur; quam & paenè sub eisdem verbis recitat glossa Thomae. Et in∣fra 21. Hoc autem totum factum est, vt adimpleretur quod dictum est per Prophetam dicen∣tem,* 1.589 Dicite filiae Sion, Ecce Rex tuus venit tibi mansuetus, sedens super asinam & pullum filium subiugalis; & adhuc inferiusa 26. Petro volenti Dominum capiendum defendere, ait, Conuerte gladium tuum, &c. An putas quòd non possum rogare Patrem meum, & exhibe∣bit modò mihi plusquam duodecim legiones Angelorum? Quomodo ergo implebuntur scripturae Prophetarum,* 1.590 quia sic oportet fieri? Marci quoque 14. scribitur, Tanquam ad la∣tronem existis cum gladijs, &c. Quotidie eram apud vos in Templo docens, & non me tenu∣istis,* 1.591 sed vt adimplerentur Scripturae. Item Ioh. 19. dixerunt ad inuicem, Non scindamus [unspec E] eam, sed sortiamur de ea cuius sit, vt Scriptura impleretur dicens, Partiti sunt vestimenta mea, & in vestem meam miserunt sortem. Et inferius, Vt consummaretur Scriptura, dicit, Sitio.* 1.592 Amplius Luc. 24. O stulti & tardi corde ad credendum in omnibus quae loquuti sunt Prophetae! Nonne haec oportuit pati Christum, & ita intrare in gloriam suam? Et Ioh. 20. Nondum enim sciebant Scripturam quia oportebat eum à morte resurgere.* 1.593 Beatus quoque Petrus Act. 1. dicit; Fratres, oportet impleri Scripturam quam praedixit Spiritus Sanctus per os Dauidis de Iuda. Hoc autem verbum, oportet, necessicatem importat; vnde Isidorus su∣per illud Lucae 24. Nonne haec oportuit pati Christum, sicut allegatur in glossa Thomae, sic ait, Sed si oportebat Christum pati, tamen qui crucifixerunt rei sunt: non enim satagebant

[unspec A] perficere quod Deus disponebat; vnde & eorum executio tuit impia. Et ecce maior Isidoro Iesus Christus exponens, oportet, per necesse est; Haec, inquiens, sunt verba, quae loquutus sum ad vos, cùm adhuc essem vobiscum, scilicet in carne mortali, secundum Bedam, quo∣niam necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Moris, & Prophetis, & Psalmis de me, Luc. 24. Quando autem fuit cum eis in carne mortali dixit eis, * 1.594 oportere filium hominis mul∣ta pati atque resurgere, sicut patet Matth. 16. Marc. 8. & Luc. 9. & verisimile est quòd non tautùm simpliciter hoc eis praedixit, sed & per Scripturas ostendit, sicut Lucas innuit mani∣festè: quare & Matthaeus vbi prius, Coepit, inquit, Iesus ostendere discipulis suis,* 1.595 quia opor∣teret eum ire Hierosolymam & multa pati; & Marci 8. Coepit, inquit, docere eos, quoniam oportet filium multa pati, &c. & infra 9. ait illis, quomodo scriptum est in filium hominis vt multa patiatur; & Luc. 18. Assumsit Iesus duodecim, & ait illis, Ecce ascendimus Hiero∣solymam, [unspec B] & consummabuntur omnia quae scripta sunt per Prophetas de filio hominis; Tra∣detur enim gentibus, &c. Quare secundum expositionem verissimam veritatis idem est opor∣tere & necesse esse, quod etiam ex verbis suis Luc. 24. patet; O stulti, inquit, & tardi, &c. nonne haec oportuit pati Christum, &c. & incipiens a Mose & omnibus Prophetis, &c. Et infra eodem, Necesse est impleri omnia, quae scripta sunt in lege Mosis & Prophetis, &c. Et adhuc inferius; Tunc aperuit illis sensum, vt intelligerent Scripturas, & dixiteis, quoniam sic scriptum est, & sic oportebat Christum pati, &c. Apparet ergo euidenter quòd alterna∣tim & indifferenter pro eodem sensu vtitur illis verbis, & quòd ‖ 1.596 verus sensus veraque intelli∣gentia Scripturarum est, quòd omnes propheticas Scripturas de Christo oportuit necessariò adimpleri. Hoc idem euidenter apparet per modum loquendi communem quasi omnium Prophetarum: praedicunt namque frequenter futura per modum praeteriti, & sub verbis prae∣teriti temporis, sicut ostendunt plurimae prophetia: quod ideo faciunt secundum expo∣sitionem [unspec C] Doctorum, quia ita certa sunt saltem apud Deum, & apud Prophetam, ac si essent praeterita & iam facta: vnde Propheta Psalmo 3. in persona Christi, Ego, inquit, dormiui & soporatus sum, & exurrexi* 1.597 Super quod Augustinus 17. de Ciuitate Dei 18. An fortè, inquit, quisquam ita desipit, vt credat velut aliquid magnum nobis indicare voluisse Prophetam, quòd dormierit, & exurrexerit, nisi somnus iste mors esset, & eugilatio resurrectio, quam de Christo sic potuit prophetari? Nam & quadragesimo multò mani∣festius id ostenditur, vbi ex persona eiusdem Mediatoris more solito tanquam praeterita nar∣rantur quae futura praenotabantur; quoniam quae ventura erant, iam in praedestinatione & praescientia Dei velut facta erant, Inimici, inquit, mei dixerunt mala mihi, &c. Idem super illud Psalmi 43. Saluos enim fecisti nos ex affligentibus nos, &c. Hoc inquit figurâ praete∣riti de futuro dicitur, sed ideo tanquam praeteritum dicitur, quia tam certum est quasi factum sit. Intendite quare pleraque Prophetae ita dicunt tanquam preterita sint, cùm praenuntien∣tur [unspec D] futura non facta. Nam & de ipso Domino futura passio praenuntiabatur, & tamen fode∣runt, inquit, manus meas & pedes meos, dinumerauerunt omnia ossa mea: non dixit, fodi∣ent & dinumerabunt: Ipsi verò considerauerunt & conspexerunt me: non dixit, considera∣bunt, & aspicient: Diuiserunt sibi vestimenta mea: non dixit, diuident: Omnia ista tanquam praeterita dicuntur, cùm futura sint, quia Deo & futura tam certa sunt tanquam praeterita sint; nobis enim ea quae praeterita sunt, certa sunt, & quae futura, incerta sunt: nouimus enim aliquid accidisse, & non potest fieri, vt non acciderit, quod accidit. Da Prophetam, cui non tam certum sit futurum, quàm tibi praeteritum, & quàm ubi quod meministi factum non po∣test fieri vt non sit factum; tam illi quod nouit futurum, non potest fieri vt non fiat. Vbi & Cassiodorus, Tu solus, inquit, saluabis nos, & odientes nos consundes,* 1.598 ita videretur debe∣re dicere; sed quoniam futurum ita certum est, sicut praeteritum, quod non fuisse non po∣test, dicit, saluasti, & confundisti. Item Augustinus exponendo titulum Psalmi 84. Cantat,* 1.599 [unspec E] inquit, Propheta in futurum, & vtitur verbis quasi iam praeteriti temporis; tanquam facta dicit, quae futura erant, quia apud Deum, & quod futurum est iam factum est; ibi ergo Pro∣pheta videbat futura nobis, iam verò facta in illius prouidentia & praedestinatione certissima. Idem de Agone Christiano, Sic loquuntur Scripturae vt praeteritum tempus pro futuro insi∣nuent; sicut quod dixit Apostolus, quòd simul nos sedere fecit in coelestibus, nondum fa∣ctum est, sed quia certissimum est futurum, ita dictum est quasi iam factum sit. Idem de cor∣reptione & gratia 33. tractans illam autoritatem Apostoli ad Romanos cap. 8. Quos praede∣stinauit, hos & vocauit, &c. Non in omnibus, inquit, haec facta sunt: adhuc enim vsque in finem saeculi multi vocandi & iustificandi sunt, & tamen verba praeteriti temporis posuit eti∣am de futuris rebus, tanquam fecerit Deus, quae tam vt fierent, ex aeternitate disposuit. Ideo de illo dicit & Propheta Esaias, Qui fecit quae ventura sunt; futura ergo prophetica sunt

apud Deum in aeternitate quasi praeterita, quare & simili necessitate firmata. Quamobrem [unspec A] & statim tricesimo quarto ex istis immediate concludit; Quicunque ergo in Dei prouiden∣tissima dispositione praesciti, praedestinati, vocati, iustificati sunt & glorificati, non dico etiam nondum renati, sed etiam nondum nati, iam filij Dei sunt, & ideo omnino perire non possunt. Cui & concordanter Anselmus de Concord. 3. eandem autoritatem per∣tractans sic ait; Vt autem ostenderet idem Apostolus, non illa verba se pro temporali sig∣nificatione posuisse, illa etiam quae futura sunt, praeteriti verbo temporis pronuntiauit: nondum enim quos praesciuit adhuc nascituros, sic iam temporaliter vocauit, iustificauit, magnificauit; vnde cognosci potest eum propter indigentiam verbi significantis aeternam praesentiam vsum esse verbis praeteritae significationis; quoniam quae tempore praeterita sunt ad similitudinem aeterni praesentis omninò immutabilia sunt. In hoc siquidem ma∣gis similia sunt aeterno praesenti temporaliter praeterita quàm praesentia; quoniam quae ibi, scilicet in aeternitate sunt, nunquam possunt non esse praesentia, sicut temporis prae∣terita [unspec B] non valent vnquam non esse praeterita; praesentia verò tempore omnia quae trans∣cunt, fiunt non praesentia; futura igitur huiusmodi prophetata apud Deum in aeternitate, & praeterita in tempore simili necessitate firmantur. Ampl••us autem si prophetiae pos∣sent falsari, & nunc non esse verae, nec vnquam fuisse verae, nullus deberet illas firmissimè asserere, nec cum simplici iuramento; non enim sunt verae firmissimè, exponeretque se periculo periurij & peccati. Sed quis Catholicus pro conuersione vnius infidelis nolentis conuerti ad fidem Catholicam, nisi per assertionem firmissimam, & cum absoluto & sim∣plici iuramento de resurrectione & beatificatione finali haec facere dubitaret, sicut & Do∣minus saepe fecit, dicendo, Amen, Amen dico vobis, quia sic & sic erit, sicuti & frequen∣ter dicunt Prophetae, Iurauit Dominus hoc & illud? Quanta etiam securitate dicit Aposto∣lus, Licèt nos, aut Angelus de Coelo Euangelizauerit vobis, praeterquam quod Euangeli∣zauimus vobis, anathema sit? Cuius causam post pauca subiungit; Notum enim vobis [unspec C] facio, Fratres, Euangelium quod Euangelizatum est à me, quia non est secundum homi∣nem: neque enim ego ab homine accepi illud, neque didici, sed per reuelationem Iesu Christi, ad Galath. 1. Glossa, Nota quòd non ideo ait nos, vel Angelus qui bonus potest intelligi, quòd vnquam contingat hoc, sed à Deo certus est de veritate Euangelij sui; quod etiam si Angelus aliud nuntiaret, non crederet, sed anathematizaret. Amplius si Prophetae possunt falsari, potest & sacra Scriptura; est ergo sacra Theologia incertior, infirmior, in∣ferior, & indignior facultatibus alijs quae non possunt, Rursum si sacra Scriptura potest fal∣sari, quae nobis securitas in hac vita? Haec enim est totius vitae humanae doctrix & ductrix, speculum & registrum. Quae securitas possibilis homini in promissis diuinis, si Deus om∣nem librum, omne pactum, quodlibet chirographum, quodlibet instrumentum quantum∣libet solennizatum testibus, signis, etiam iuramento, quodlibet testamentum etiam morte [unspec D] testatoris firmatum, possit absque mendacio, culpa, vel causa recidere, violare, abradere, cancellare, infringere, & falsare? Quomodo ergo posset esse contractus tutus cum eo? Imò incomparabiliter minùs tutus contractus esset homini cum Deo qui mentiri & peccare non potest, quàm cum alio homine qui haec potest. Nam Deus si secundum hypothesin potest in oppositum cuiuscunque quocunque pacto promissi, hoc potest sine duplicitate aut mutatione, sine mendacio, periurio, aut peccato, potestque nunquam taliter contraxisse; sed nullus homo sic potest; quare quilibet homo contra quemlibet hominem taliter con∣trahentem, nec contractum implentem potest habere remedium, & recursum agendo con∣tra cum de periurio, de violatione fidei & contractus. Hoc ergo videtur colorem vni∣formem sacrae Scripturae pulcherrimum turpibus maculis variare, odorem eius gratissi∣mum fumis putridis permutare, saporem eius dulcissimum venenosis poculis fermentare. De huius ergo viae viris non tacuit Apostolus; Commutauerunt, inquit, veritatem Dei in mendacium, ad Romanos 1. & 2. ad Corinth. 2. Non sumus sicut plurimi adulterantes [unspec E] verbum Dei: haec enim faciunt qui Scripturam veracem in ‖ 1.600 mendacem commutant, & Scrip∣turam, virginem incorruptam, in adulteram meretricem. Non sic Autor eius & testes. Non potest, inquit Christus, solui Scriptura quam Pater sanctificauit & misit in mundum, Iohan. 10. Nec vlli dubium Christiano, quin testimonium Domini fidele. Ipse enim testis in coelo fidelis; testimonia igitur sua credibilia facta sunt nimis. Hoc etiam planè pro∣bant quae de Psalmo 88.* 1.601 erant superius allegata. Quare & Augustinus super illud Psalmi 144. Fidelis Dominus in verbis suis, sic ait; Quid enim promisit, & non dedit? Adhuc quaedam promisit, & non dedit; sed credatur illi ex his quae dedit. Possemus illi credere tantummodò dicenti; Noluit sibi credi dicenti, sed voluit teneri Scripturam suam; quo∣modo

[unspec A] si diceres alicui homini, cùm aliquid promitteres, Non mihi credis? ecce scribo tibi. Etenim quia generatio vadit, & generatio venit, & sic transcurrunt ista saecula, cedentibus succedentibusque mortalibus, Scriptura Dei manere debuit, & quoddam chirographum Dei, quod omnes transeuntes legerent, & viam promissionis eius tenerent, & quanta sunt quae reddidit ex isto chirographo. Dubitant homines credere illi de resurrectione mortuo∣rum, & de futuro saeculo, quod solum iam reddendum restat; per omnes generationes red∣didit quae scripta sunt, & quod restat non ei creditur, his omnibus redditis? Ecce fecisti rati∣onem; tanta reddidit, nunquid propter pauca residua infidelis est factus? Absit; quare? Quia fidelis Dominus in verbis suis, & sanctus in omnibus operibus suis. Ecce quod Augu∣stinus expressè supponit, quòd si Deus non reddat in chirographo sacrae Scripturae promissa, ipsum fieri infidelem; sed hoc est impossibile manifestum; quare necesse est eum fideliter [unspec B] reddere quaecunque per Scripturam suam canonicam repromisit.

CAP. XLVIII. Recitat quatuor responsiones, & corrigit.

HIc autem occurrunt multae proteruiae responsiuae: quidam namque volentes Deum ab omni mendacio excusari, dicunt quòd licèt Deus praedixerit quicquam hominibus in proprio genere, promi∣serit, [unspec C] atque iurauerit, possibile tamen est cum nunquam tale quid fecisse. Istud autem, etsi secundum aliquam phantasiam videatur posse dici de Deo, de Christo tamen secundum naturam huma∣nam dici non potest, sicut erat ostensum quadragesimo quarto & quadragesimo quinto huius. Licèt enim viderctur hoc posse de Deo dici reuelante in verbo, de ipso tamen reuelante in proprio genere dici non potest: talis namque reuelatio est aliqua res creata, significans naturaliter vno modo, sicut quadragesimum quartum huius docet; quare necesse est omnem talem re∣uelationem praeteritam iam fuisse, & significasse naturaliter illo modo. Fiat igitur talis reue∣latio, quòd A. erit, tunc si sit possibile A. non fore; est consequenter possibile, quòd quan∣do Deus illud asseruit & iurauit, hoc fecisse contra mentem, cùm omnia semper sciat; quare & fuisse mentitum, atque periurum, decepisse quoque suos charissimos sine culpa, contra [unspec D] proximo praeostensa. Potestque similiter argui & probabilius forsitan de praesenti. Item tunc nulla fides aut minima esset diuinis promissionibus etiam iuratorijs adhibenda, & minor quàm humanis, sicut quadragesimo quinto & proximo est argutum. Item hoc est expressè contra autoritates ex Psalmo 88. & expositionibus eius, atque alias similes capitulo proximo recitatas, est etiam contra prius ostensa tricesimo secundo istius. Item tunc quod Deus reue∣lauit ad vnum intellectum in proprio genere, posset non ad illum, sed ad alium reuelasse, contra praehabita quadragesimo quinto huius. Item eadem ratione quod Deus nunquam reuelauit in proprio genere Esaiae, potest sibi reuelasse, & nedum sibi, sed & alteri cuicunque, quare qui nunquam fuit Propheta, nunc potest fuisse Propheta. Potestque Deus simili ra∣tione nunquam instituisse illa, quae verè fuerunt & sunt Ecclesiastica Sacramenta ad effectum salutis, sed alia statuisse; quare fideles praeteriti possunt non fuisse in via salutis neque saluati, & infideles praeteriti sic fuisse. Pari etiam ratione potest nunc Deus non praecepisse quod [unspec E] olim praecepit; quare & qui solùm contra illud faciendo peccauit, & damnationem suscepit, nunquam peccasse nec damnatus fuisse; aliàs enim impotens homo peccando necessitaret omnipotentem Deum ad olim aliquid praecepisse. Amplius si Deus potest non praedixisse aut promisisse futurum, potest & praeteritum, puta incarnationem, passionem, & similia, quod non videtur: potest quoque simili ratione non praeuoluisse nec praesciuisse praeterita; quare & consequenter praeterita non fuisse, sicut totum apparet ex tricesimo, & tricesimo primò huius. Alij verò dicunt quòd illud, quod Deus reuelauit in proprio genere ad vnum intellectum, potest non ad illum, sed ad alium reuelasse. Haec autem responsio reprobabi∣tur, sicut prior, quae etiam potest refelli per praehabita quadragesimo quinto huius; quam & similiter destruunt autoritates ex Psalmo 88. & eius expositionibus, & aliae similes ca∣pitulo proximo allegatae. Alij autem ponunt, quòd Deus nunquam reuelat in proprio

genere futurum contingens, nisi sub aliqua conditione tacita vel expressa. Sed isti difficul∣tatem [unspec A] non vitant. Licèt enim Deus de facto non reuelasset aliquid absolutè sine conditione, scilicet qualicunque, posset tamen aliquid sic reuelare; sic enim scit multa futura, & sic Pater filio, & amborum spiritui reuelauit, & homini Christo Iesu, sicut ex trice simo quarto & quadragesimo secundo huius potest haberi: qui & possunt ad veritatem reduci per praeha∣bita in correptione similis responsionis quadragesimo quinto huius. Et si quis adhuc non erubuerit proteruire dicendo Deum posse reuelasse, & asseruisse homini in proprio genere sub conditione saltem tacitè intellecta illud quod reuelauit & asseruit absolutè, corrigetur, vt spero, per eadem, per quae quadragesimo quinto huius responsio similis est correpta; po∣test etiam reduci per eadem, per quae prima responsio huius capituli reducebatur ab inuio & errore: omnes etiam responsiones praemissae sunt insufficientes, & multipliciter diminutae. Licèt enim ad aliquam vnam rationem seu autoritatem, vel ad paucas respondere forsitan videantur, ad alias tamen plures nullam habent apparentiam respondendi, sicut pater con∣sideranti [unspec B] dilucidè has & illas.

CAP. XLIX. Recitat duplicem opinionem dicentem, quôd in futuris reuelatis est ordinata vel absoluta necessitas; in alijs verò nulla.

QVidam autem rationes & autoritates praemissas diligentiùs ponderan∣tes, [unspec C] videntesque se non posse diffugere necessitatem omnimodam in futuris, ab ipsa veritate necessitati quodammodò & attracti accedunt propinquiùs, & fatentur quòd in futuris aliquibus est necessitas ali∣qualis, in futuris videlicet diuinitus reuelatis, diuinitus prophetatis, diuinitusque promissis: & hi vlterius in sectam duplicem diuiduntur. Isti namque ponunt in futuris huiusmodi necessitatem tantummodo ordinatam, & quòd non possunt non euenire de potentia ordinata, sed quòd possunt deficere de potentia absoluta: illi verò necessitatem indefectibilem absolu∣tam, quae de nulla potentia potest deficere ab euentu: & quia dicta huiusmodi, Necesse est Antichristum fore, necessitate ordinata, & impossibile est Antichristum non fore, de poten∣tia ordinata, habent intellectum ambiguum & obscurum; aliqui primae sectae ea sic clarifi∣cant [unspec D] & exponunt, Ordinatum est quòd Antichristus erit. Sed hi tripliciter deuiant, & deli∣rant: primò, quia malè exponunt; quomodo namque sufficienter exponitur vna de neces∣sario per vnam talem simplicem de inesse, cùm necesse esse includat simpliciter esse, & addat sicut Antecedens [super] suum consequens non conuertibile, vel si necesse est, nihil ibi addit super esse simpliciter, amittit suam significationem hactenus consuetam, atque ponitur ibi frustra, nec talis propositio est modalis, quod non videtur de veteri Logica, nec de noua, sed de notha potius aut de nulla? Secundò, quia difficultatem non vitant: accipiatur enim necesse & possibile & eorum opposita, sicut tam apud Logicos quàm apud Theologos com∣muniter solent sumi, sicut & in praemissis accepi, & reuertitur difficultas. Tertiò, quia sibi ipsis repugnant. Nam si propterea necesse sit Antichristum fore, quia ordinatum est ipsum fore, cùm de omnibus futuris ordinatum sit per voluntatem diuinam ipsa fore, sicut corolla∣rium noni, decimum quartum, & vicesimum tertium primi docent; de omnibus futuris ne∣cesse est ipsa fore ad similem intellectum, cùm tamen de aliquibus hoc concedant, de alijs ve∣rò [unspec E] negent Alij verò eiusdem sectae aliter haec exponunt, dicentes necesse est Antichristum fore necessitate ordinata, id est, si lex & Scriptura diuinitus ordinata debeat stare fixa, necesse est Antichristum fore, & ita de alijs in lege praedictis. Hi autem peccant similiter multis modis. Nam secundum istos necesse est Deum facere quod se facturum promisit in lege ne∣cessitate huiusmodi ordinata; lex ergo seu promissio Dei scripta in lege, & sic aliquid extrin∣secum necessitat Deum, & voluntatem diuinam ad aliquid faciendum. Sed quomodo pos∣set res parua paruae potentiae ligare & necessitare omnipotentem potentiae infinitae? Et quo∣modo non esset sic minoris potentiae & seruilioris conditionis quàm homo, qui sic necessi∣tari non potest? Quomodo etiam, si sic esset, non esset mutabilis? De libero namque in

[unspec A] non liberum, & de non necessario in necessarium mutaretur. Huic quoque repugnant prius ostensa vicesimo primi & tricesimo tertij manifestè. Eadem etiam ratione, qua lex necessi∣taret Deum ad velle quicquam & facere, & impossibilitaret eum ad similia. Simili insuper ratione Deus posset aliquid velle & facere de potentia ordinata, & aliquid sic non posset. Sed quomodo capit Creator omnipotens potentiam vel impotentiam à debili creatura? Praeterea cùm dicunt, Necesse est hoc fore, si lex debeat stare sixa, vel intelligunt & suppo∣nunt quòd necesse est legem stare fixam, vel non, sed quòd est possibile eam solui: Si sit ne∣cessarium eam stare, ipsa est necessaria, & ex ipsa necessaria sequitur Antichristum fore; quare per praehabita tricesimo huius, nunc est necessarium & non contingens ad vtrum∣libet ipsum fore. Si autem dicatur, quòd necesse est legem stare necessitate ordinata, non absoluta, aut ergo illam necessitatem ordinatam necesse est state, vel non; si sic, & ex illa [unspec B] sequitur lex Scripturae, & ex hac, Antichristum fore, quare adhuc necesse est Antichri∣stum fore, sicut superius est argutum. Si dicatur quòd illam necessitatem ordinatam ne∣cesse est stare necessitate ordinata, non absoluta, vt prius, vel erit processus infinitus in necessitatibus huiusmodi ordinatis, quod natura abhorret, ratio refugit, & secunda sup∣positio planè vetat, vel tantùm finitus, & aliqua erit prima huiusmodi necessitas ordi∣nata; & si illam necesse est stare, & ex illa sequitur tota series & Antichristum fore; quare necesse est Antichristum fore: Si autem illam necessitatem ordinatam vel aliam qua necesse est legem stare, non necesse sit stare, nec legem necesse est stare, cùm nullam ne∣cessitatem habeat aliunde: Si autem non sit necesse legem stare fixam & veram, sed sit possibile eam solui & falsari, est similiter possibile reuelationes falsari, sicque reuertuntur inconuenientiae à quadragesimo secundo huius hucusque deductae. Item si lex sit solubi∣lis, contingit ad vti umlibet ipsam stare; quomodo ergo ex vna contingenti de inesse po∣test [unspec C] inferri vna de necessario? Quid est ergo quod dicunt, si lex stabit, necesse est Anti∣christum fore? Si autem dixerint quòd ibi est necessitas consequentiae seu conditionalis tantummodo, quam ergo difficultatem euacuant aut euitant? Imò & inueniuntur con∣trarij sibi ipsis: Sic enim habent dicere co isequenter de quibuscunque futuris, quòd ip∣sa necessariò sunt futura: nam omnia illa fore necessariò sequitur ex vna contingenti de inesse, ex vna tali videlicet, Ista erunt. Amplius autem & à capite arguendo, isti sibi∣ipsis repugnant. Si enim omnia praedicta in lege sacrae Scripturae euenient de necessi∣tate huiusmodi ordinata, multò magis omnia praedicta, & praescripta, atque praeordina∣ta in lege aeterna, in libro aeterno, in voluntate & mente diuina euenient de necessitate huiusmodi ordinata, cùm omnipotens Dei voluntas nullo modo possit deficere vel fru∣strari, sicut decimum primi docet: omnia autem futura sunt aeternaliter praeordinata, & [unspec D] praescripta atque praedicta in voluntate & mente diuina, sicut corollarium noni, decimum quartum, ac vicesimum tertium primi, cum tricesimo quarto huius lucidè manifestant: Omnia ergo futura euenient de necessitate huiusmodi ordinata; cùm tamen de aliquibus hoc concedant, de praedictis videlicet in sacra Scriptura, de alijs verò negent. Qui verò sectam alteram profitentur, ponentes in omnibus & solis reuelatis, prophetatis, atque promissis diuinitùs necessitatem indefectibilem, & postquam talia fuerint, absolutam; ita quòd de nulla potentia possint deficere ab euentu, exorbitant in duobus. Primò, quia falsum affirmant; secundò, quia hoc dato, difficultatem non euitant. Primò, in∣quam, falsum affirmant, Deum videlicet necessitari nouiter & ligari, sicut potest haberi ex inductis contra responsionem proximo recitatam. Quis etiam audeat dicere omni∣potentem, & omniquaque infinitè perfectum, minus potentem, minus perfectum, mi∣nusque liberum nunc quàm prius, vna vice quàm alia, postquam videlicet aliquid reue∣lauit siue praedixit, quàm ante, cùm teste Iacobo, Apud eum non sit transmutatio, nec [unspec E] vicissitudinis obumbratio, Iac. 1.? Quod & qiunto primi ostendit. Quis etiam audeat dicere omnipotentem posse ad tantam impotentiam deuenire, vt non possit semel leuare vnam festucam, si tamen nunquam leuabit aliquam festucam, & hoc reuelet aut dicat, alicui hoc non potest? Quis etiam Christianus audeat dicere Christum, imò & totam Trinitatem cum toto exercitu Angelorum non potuisse praeseruasse ipsum à morte, Chri∣stumque non potuisse adhuc Patrem rogasse, nec Patrem filium exaudisse? Quis nega∣uerit Euangelium & vocem verissimam veritatis dicentis, An putas quia non possum ro∣gare Patrem meum, & exhibebit modò mihi plus quàm duodecim legiones Angelorum? Matth. cap. 26. Quis tandem audeat ponere os in coelum, & tam impiè blasphemare, vt dicat Deum non esse omnipotentem, contra omnia symbola, & contra totam sacram Scripturam, ac contra primam suppositionem primi? Quicunque etiam hoc praesumpserit

dicere, habet vlterius cum insipiente dicere, Non est Deus: nam si non est omnipotens, [unspec A] non est Deus, sicut prima suppositio primi docet. Amplius autem si reuelatio in pro∣prio genere, si verbum in aere, si vnus flatus debilissimi esse in aethere imponat neces∣sitatem Deo & futuris, multò magis incomparabiliter verbum intrinsecum Dei aeter∣num, quo omnia futura aeternaliter dixit & dicit, & reuelatio sua intrinseca & aeterna, qua Pater omnia futura Filio ac Spiritui Sancto reuelauit aeternaliter ac reuelat, sicut tricesimo quarto huius plenius est ostensum. Praeterea corrumpatur talis reuelatio vel praedictio de futuro, & corrumpitur omnis talis necessitas, ac tora reuertitur difficultas. Item tunc casa necessitatis istius esset reuelatio seu praedictio prophetalis. Sed quomo∣do prophetans Londini de actibus liberis futuris hominis qui est Romae, puta Papae vel Imperatoris, cum necessitat ad liberos actus suos, cùm nihil penitus faciat circa ip∣sum? Quomodo etiam si Propheta moriatur priusquam de quo prophetauit nascatur, [unspec B] ipsum necessitat? Et si quis recurrat ad Deum, & ad actionem atque neccessitationem diuinam, suppono quòd Deus post prophetiam nihil aliud faciat circa illum de quo fu∣erat prophetatum, quàm aliàs fuisset facturus: scit enim ipse quae aliàs fuisset facturus. Quòd etiam prophetia, vel quaecunque praedictio necessitatem imponat, est contra Philosophum 1.* 1.602 peri hermenias vlt. sic dicentem; Nec hoc differt, si aliquis dixerit ne∣gationem, vel non dixerit; manifestum est enim quòd sic se habet res; vel si hic quid affirmauerit, ille verò negauerit; non enim propter affirmare vel negare erit vel non erit.* 1.603 Cui & concordanter Glossa super illud Matth. 1. Hoc autem totum factum est, vt adimpleretur quod dictum est à Domino per Prophetam dicentem, Ecce virgo in vtero habebit, &c. recitante Glossa Thormae sic ait, Potest dici quòd, Vt, non ponatur causa∣liter: non enim ideo impletum est, quia praedictum fuit, sed potius ideo praedictum fuit, quia implendum erat. Ponatur autem consecutiuè, sicut & in Genesi, Suspendit alterum [unspec C] in patibulo, vt coniectoris veritas probaretur, quia vno suspenso, coniectoris veritas est probata; Sic & in hoc loco intelligendum est, quod hoc facto quod praedictum est, prophetia impleta est; quod tamen secundum hanc seriem in glossa veteri non inueni, sed sic inueni in ea, Prophetia signum est praescientiae Dei, Quia quod dixit, certum à Deo praesciri, & ideo ab homine debet teneri, nullum autem signum quod desig∣nat, efficit, sed tantum significat quod ostendit, sicut prophetia non necessitatem facit eorum quae praedicit, sed signum est praescientiae Dei: Et infra, Non est necessitas rerum ex cloquio prophetarum, sed sola exhibitio veritatis; prophetia non facit necessitatem eorum quae dicit, sed signum est praescientiae Dei. Amplius autem, etsi esset verum quod dicunt, nequaquam perplexitatem huius inuolucri euolueret, sed magis inuolueret, ac multipliciùs implicaret: Reuelet namque Deus Christo vel Michaeli de futuris omnibus, quod haec erunt; tunc secundum hypothesin de necessitate omnia ista erunt. Rursum reuelet Deus [unspec D] cuipiam, vel praedicat quod iste Paulus viator liberè & contingenter ad vtrumlibet fa∣ciet hunc A actum, & hoc sine aliqua conditione tacita vel expressa; Hoc etenim po∣test Deus; sic enim scit quaecunque futura, quod & potest ostendi per praemissa, qua∣dragesimo octauo & quadragesimo quinto huius; Paulus ergo faciet A liberè, & con∣tingenter aequaliter, quia sic fuit praedictum; & etiam necessariò, quia secundum hypo∣thesin omnia reuelata diuinitus, & praedicta de necessitate euenient. Praedicat quoque Deus alicui merita & peccata, saluationem & damnationem huius & illius; tunc ista de necessitate euenient; Quare & huius hypothesis positores habent concedere, quod neces∣sitas, libertas contradictionis & contingentia ad vtrumlibet meritum & peccatum & similia non repugnant, sed amicabiliter ad inuicem sociantur, quod tamen omnino satagunt eui∣tare. Adhuc autem errores erroribus cumulando respondent vlterius affirmantes Deum non posse singularia reuelare, maxime in materia contingenti. Verum sic dicendo, omni∣potentiam [unspec E] Dei latissimam nimis angustant, mutilant & detruncant; aut si hoc vellent, & non valent, quid prohibet Deum omnipotentem dicere & asserere aliquod singulare contingens, & hoc singulariter, quod & vt scit certissimè, esse verum? quid prohibet Deum reuelare in proprio genere Christo, Mariae, vel Michaeli aliquod singulare con∣tingens, sicut & in verbo reuelat? Quis audeat dicere Christum non nouisse, nec Deum sibi reuelare in proprio genere potuisse, quos aut quem venit redimere, ac re∣demit, pro quibus aut quo orauit, & alia multa fecit? Quis audeat dicere Christum nunquam nouisse, nec vnum quidem viatorum saluandum vel damnandum, cùm ipse∣met dicat,* 1.604 Ego scio quos elegerim, Iohannis decimo tertio? qui & specialiter orauit pro Petro, ne deficeret fides sua, Luc 22. Quis etiam praesumpserit affirmare Christum non nouisse

[unspec A] quod Iudas eum traderet, & finaliter damnaretur? quis in tantum Euangelijs contradicat? aut quis praesump serit affirmate Christum non potuisse dicere, Iste hoc faciet & hic illud, cùm de Iuda praedixerit, quòd eum traderet, & vae damnationis incurreret? & de Petro, quod eum negaret, sicut ‖ 1.605 Euangelistae contestantur? & de Paulo, quod portaret nomen suum coram gentibus, & regibus filijs & Israel Act. 9?* 1.606 Cur etiam non possit singulare huiusmodi reuelari atque praedici, cùm hoc non sit ex defectu potentiae actiuae in Deo qui reuelare de∣betet, sicut nullus ignorat, nec ex defectu potentiae passiuae & receptiuae in Angelo vel ho∣mine, qui reuelationem susciperet, nec ex defectu potentiae singularis huiusmodi reuelan∣di, cùm Deus posset hos defectus supplere de plenitudine potestatis? potestque homo per se vel per alium hominem propositioni singulari huiusmodi adhaerere, potest quo∣que homo talem propositionem, sicut est possibile homini alteri reuelare: est ergo hic & ibi potentia requisita. Etiam si homo per se vel per alium ista potest, multo magis per [unspec B] Deum, & Deus per eum. Quae insuper ratio diuersitatis, vel diuersitas rationis, qua∣re Deus potest reuelare, & dicere singularia de praeterito & praesenti, & non de futu∣ro, cùm omnia sciat intrinsecè, aequè certè, sicut ostendit trigesimum primum huius? Isti quoque ‖ 1.607 videntur vtrumque testamentum neglexisse. Vt autem de plurimis pauca re∣censcam, Ecce in Genesi scribitur manifestè quot & qualia Deus Abrahae praedixit arque promisit in ipso, & in semine eius implenda, Genesis duodecimo, decimo quinto, & de∣cimo septimo; vbi singulariter specificat, quod in filio, nomine Isaak, quem pareret sibi Sara isto tempore, in anno altero, proximo scilicet tunc sequente, nec quacunque Sa∣ra,* 1.608 sed Sara vnica vxor eius, cui & promisit, quod ex Isaak nationes & Reges & po∣puli o••rentur; Vbi etiam de Ismaele praedicitur, & promittitur isto modo, Multiplica∣bo eum valde, Duodecim Duces generabir, de quo similiter supra 16. Hic erit ferus, &c. hanc etiam promissionem de Isaak in holocaustum singulariter iam peracto iuramento [unspec C] firmissimo, quia per semetipsum Dominus confirmauit, infra 22. Quid etiam posset singulariùs reuelari, siue praedici, quàm quod Dominus per Ioseph de Pincerna, & Pistore Regis Pharaonis Genesis quadragesimo reuelauit? Quid singularius illa benedi∣ctione prophetica, qua Iacob Ephraim & Manasiem commutatis manibus benedixit, Genesis quadragesimo octauo? Quid singulariùs praedictionibus Domini tam multis de Mose & Aaron, ac Pharaone & eorum operibus, quas principium Exodi planè scribit? Quid singulariùs praedictione repulsionis Mosis à Ducatu populi in terram promissionis, & mortis ipsius, ac substitutionis Iosuae, ac introductionis per eum, sicut Historia Nu∣merorum & Deuteronomij manifestat? Quid singularius reuelatione de Saule, primo Regum nono & decimo, ac reuelatione de Dauide primo Regum decimo sexto, & post fre∣quenter? Quid singularius reuelatione facta Ieroboamo per Ahiam, quod regnaret super decem tribus Israelis tertio Regum vndecimo? & infra decimo tertio; De Iosia & altari in [unspec D] Bethel? & inferius 22. ac 2. Paralip. 18. de Zedechia & Achab non reuersuro de praelio per Micha••iam? quid singularius praedictione prophetica hac Elizaei, In tempore hoc, cras mo∣dius similae vno statere erit, & duo modij hordei statere vno in porta Samariae, & duci cui∣dam non credenti, Videbis oculis tuis, & inde non comedes, quarto Regum septimo? Aut quid specialius prophetatione Elizaei de Hasaele regnaturo & mala facturo, intra eiusdem octauo? Quid etiam singularius prophetijs de Babylone, de Ierusalem, Zedechia, Nabucho∣donosore, Beltshazzar, Cyro, & de pluribus alijs per Esaiam, Ieremiam, Ezechielem, Da∣nielem, caeterosque Prophetas? Haec pauca de veteri testamento: Nunc autem de nouo, sunt aliqua breuia breuiter proferenda. Quis ignorat promissiones, praedictiones & prophetias singularissimas de Iohanne praecursore, & de Domino Saluatore, atque de virgine gloriosa? quis non audiuit aut legit illud Grabrielis Lucae primo, Vxor tua Elizabeth pariet tibi filium, [unspec E] & vocabis nomen eius Iohannem, &c. erit magnus coram Domino, & vinum & ciceram non bibet, &c. & illud Zachariae, Tu puer Propheta altissimi vocaberis, &c? & illud ite∣rum Gabrielis, Ecce concipies in vtero, & paries filium, & vocabis nomen eius Iesum, hic erit magnus, & reliqua gloriosa? & illud Elizabethae, Beata quae credidisti, quoniam perficientur ea quae dicta sunt tibi? & illud virginis gloriosae, Beatam me dicent omnes generationes? & illud Simeonis, Ecce positus est hic in ruinam & in signum cui contradicetur, & tuam ipsius animam pertransibit gladius, Luc. 2. Aut quis ignorat quae & qualia Christus se facturum praedixerat, & passurum? aut quomodo praedixit, quod Iudas eum traderet, quod Petrus eum negaret, atque per martyrium sequeretur, & quod Iohannes, quem diligebat, sic maneret donec ipse veniret, sicut ‖ 1.609 Euangelistae contestantur? quod eti∣am Paulus portaret nomen suum coram Gentibus, & Regibus, & filijs Israelis, & quan∣ta

eum oportuit pro nomine Christi pati, sicut historia Act. 9. docet? de quo & infra 21. [unspec A] Agabus satis singulariter prophetauit. Amplius autem non dubiè, sed certissimè affirman∣dum omnem veram prophetiam, licet generaliter prolatam, fuisse intellectam, & praedictam salutem eo Spiritu Sancto, qui locutus est per Prophetas specialiter & distinctè, imò singulari∣ter & discretè de illo vel de illis, de quo vel de quibus fuit, est, vel erit impleta; Nam alias ignoranter, incertè, in vanum, & fatuè loqueretur, quod vno breui exemplo sufficiens re∣puto confirmare: Beatus siquidem Petrus, Fratres, inquit, oportet impleri Sripturam, quam praedixit Spiritus Sanctus per os Dauidis de Iuda, &c. Scriptum est enim in lib. Psalmo∣rum, Fiat commemoratio, aut secundum literam veriorem, fiat commoratio eius deser∣ta, & non sit qui inhabitet in ea, & Episcopatum eius accipiat alius. Act. 1. Haec autem in li∣bro Psalmorum, Psalmo scilicet 108. erant generaliter prophetata; tantum ergo necessitant prophetiae generaliter, sicut & singulariter prophetatae; & quicquid Spiritus Sanctus gene∣raliter prophetauit, potuit & singulariter prophetasse. Haec ergo contra opinionem trige∣simam [unspec B] tertiam, & contra eius hypothesin praelibatam; Quapropter multum mirabite & quam admirabiliter admirandum videtur, quomodo viri g••ari audent in tanta materia tantam suppositionem, tam dubiam, tam incertam, imò quae tam probabiliter apparet falsa, & op∣posita eius vera, tam plane supponere, velut primum principiū per se notum. Dignum nam{que} videtur quod esset conclusio violentis rationibus demonstrata, non suppositio gratis sum∣pta; Et si quis eam probare voluerit, ponderet quae so fideliter proprias rationes, & contrarias rationes.

CAP. L. [unspec C] Respondet secundum sententiam Philosophorum & Theologorum, quod Deus vult & scit necessariò, quicquid vult & scit neces∣sitate sequente immutabilitantis, immobilitatis, stabilitatis, & ordinata, non praecedente & simpliciter absoluta, non naturali, violenta, aut inu••ta, non contraria, sed consentanea summae & maximae libertati.

MAgister bone, Magister vnicè, Magister & Domine, qui me à iuuen∣tute mea. quate aspirante aggrediebar hoc opus, hactenus docuisti [unspec D] omnia vera quae didici, & quae calamus tuus scripsi; etiam nunc emit∣te pijssime lucem tuam, vt qui me duxisti in profundissimam hanc a∣byssum, ipse me deducas in montem huius inaccessibilis veritatis; qui me duxisti in istud latissimum pelagus, duc ad portum; & qui me du∣xisti in istud longissimum desertum & inuium, dux, via, fimsque pa∣riter duc ad finem. O Domine scientiarum, qui habes clauem putei abyssi, qui habes clauem scientiae, qui habes clauem Dauidis, qui aperis & nemo claudit, claudis & nemo aperit, qui solus es dignus accipere librum, & soluere eius signacula, osten∣de quaeso Doctorum doctissime, solutionem verbi tam, perlexè ligati puero tuo paruulo ex∣itum ignoranti. Nunc autem gratias ago tibi, serenissime Domine, qui perenti tribuisti, quaerenti ostendisti, pulsanti aperuisti ostium pietatis, ostium claritatis, ostium veritatis. Iam enim te illuminante faciem tuam super seruum tuum velut in quodam candore lucis ae∣ternae, [unspec E] & speculo sine macula maiestatis diuinae, videor mihi videre illam esse solutio∣nem rectissimam huius verbi, quam olim filijs atque discipulis tuis charissimis, nostris ve∣rò Patribus ac Magistris dignissimis, ostendere dignaberis: In ipsis namque amplior spi∣ritus tuus erat, prudentia atque intelligentia, interpretatio somniorum, & ostensio secreto∣rum, ac solutio ligatorum. Hi autem necessitatem duplicem posuerunt, praecedentem sci∣licet, & sequentem, dixeruntque necesse esse Deum velle & scire, quic quid vult & scit ne∣cessitate sequente, sed nullatenus praecedente, sicut vigesimo octauo huius plenius recita∣tur. Porrò vt istud quam breuiùs & clariùs Deus me docuerit, manifestem; Sciendum quod in voluntate diuina ad extra, respectu scilicet volutorum posteriorum, non est necessitas

[unspec A] [antecedens,] sed summa contingentia ad vtrumlibet, & summa libertas contradi∣ctionis, qua maior cogitari non potest, sicut ex quarto huius, & ex vndecima, & duodecima, ac decima tertia parte quinti huius apparet; Quaedam tamen concomitans siue sequens necessitas est in ea. Nam sicut actum praesentem voluntatis mutabilissimi hominis respectu cuiuscunque obiecti praesentis, praeteriti, vel futuri, licet sit con∣tingens & liber, etiamsi secundum quorundam sententiam esset ita contingens & liber, sicut actus voluntatis diuinae, nec efficeretur à Deo, sed à sola hominis liber∣rima voluntate, quando est, necesse est esse hac necessitate sequente, sic & actum vo∣luntatis diuinae, quae immutabilis est omnino, sicut vigesimum tertium primi docet, ne∣cessitate, inquam, sequente praesentiali, sicut ex secunda suppositione necessitatis sequen∣tis Anselmi vigesimo octauo huius plenius est ostensum. Hoc idem ostendunt trigesimo huius tertij praelibata: Actus namque voluntatis diuinae respectu rei praesentis atque prae∣teritae [unspec B] est necessarius, quare & respectu futurae; Non enim efficitur nouiter necessarius ex praesentia vel praeteritione rei, nec ex aliquo extrinseco, vel intrinseco, sicut ibi fuit osten∣sum; est ergo aeternaliter & semper necessarius ex sua propria & intrinseca firmitate, qua sicut generaliter omne quod est quando est necesse est esse; & specialiter; sicut actum praesentem voluntatis angelicae vel humanae respectu obiecti cuiuscunque differentiae tem∣poris, quando est necesse est esse; sic & actum praesentem voluntatis diuinae respectu cu∣iuscunque differentiae temporalis dum est, necesse est esse esse. Haec autem omnia possunt ad formam syllogisticam breuius sic reduci; Omnis voluntas immutabilis omnino intrinsecè semel libera vel necessaria respectu cuiuscunque obiecti, semper est libera vel necessaria res∣pectu illius; voluntas diuina est huiusmodi; vel sic. Omnis voluntas non necessitabilis no∣uiter ab extra nec ab intra, semel necessaria respectu alicuius voluti, semper est neces∣saria respectu illius; voluntas diuina est huiusmodi. Portò, ne in tam latebrosa & pericu∣losa, [unspec C] tam superexcellenti & inuestigabili, tam clausa & signata materia ego tantillus ex vmbratica phantasia proprij capitis quicquam videar [singulariter] somniare, Ecce sanis∣sima capita, clarissima ingenia, Autores famosissimi, Doctores Catholici istam senten∣tiam quidam explicitè, quidam implicitè concorditer proferentes.* 1.610 Hermes quidem tri∣plex Trismegistus, & Pater Philosophorum de verbo aeterno 9. Placitum, inquit, Dei ne∣cessitas sequitur, voluntatem comitatur effectus; & sequitur ratio ‖ 1.611 prius dicti; Neque e∣nim credibile est Deo displiciturum esse quod placuit, cùm & futurum idem que placiturum multo ante sciuerit: huic quoque sententiae consonan: alia eius dicta vigesimo septimo huius scripta. Annon & de ista necessitate sequente possunt ex poni illa verba Platonis obscura 2. Tim. 17. sic dicentis, Nunc quoniam cuncta, exceptis admodum pancis, executi sumus, quae proinde mentis intellectus instituit, oportet de his etiam, quae necessitas inuehit, dicere: mixta siquidem mundi sensibilis ex necessitatis intelligentiaeque caetu constitit generatio, do∣minante [unspec D] intellectu & salubri persuasione rigorem necessitatis assiduè trahente ad optimos actus; Itaque victa & parente prouidis autoritatibus necessitate, prima rerum mundique exordia constiterunt. Verum est tamen quod vtrumque horum dictorum posset intelligi de necessitate efficaci in voluntate diuina 27^o. & 28^o. huius praedicta; sicut & multa ibi dicta pos∣sunt conuenienter intelligi de ista necessitate sequente. Necessitas enim secundum 27^o. huius praemissa, & sicut praemissa dicta Platonis contestari videntur, ponebatur apud Graecos Phi∣losophos vnum famosum principium entium, & in Deo, quod aliqui exposuerunt hoc modo, alij autem illo, quidam verò vtroque & omnes non malè: Potest enim vtro{que} modo conueni∣enter intelligi & exponi. Quos & imitatus magnus Christi Philosophus Anselmus Cantuar. Archiepis. 2. Cur Deus homo 17. & de concord. 2. & 3. explicitè & in terminis negat in Deo necessitatem praecedentem, istam verò necessitatem sequentem astruit & ostendit, sicut in se∣cundo [unspec E] membro distinctionis de necessitate sequente vigesimo octauo huius praemissae breui∣ter est ostensum: verùm vt tantū testimonium tanti viri pleniùs publicetur, Ecce sic ait deni∣que Virgo, quae per fidem munda facta est, vt de illa posset assumi, nequaquam credidit il∣lum moriturum nisi quia vellet, quemadmodum per Prophetam, qui de illo dixit, Oblatus est quia ipse voluit, didicerat; Quapropter quoniam vera fuit fides eius, necesse erat ita futu∣rum esse sicut credidit; quod si te iterum perturbat, quia dico necesse erat, memento, quia veritas fidei virginis non fuit causa vt ille moreretur, sed quia hoc futurum erat, vera fi∣des fuit; Quamobrem si dicitur, necesse erat vt voluntate sua moreretur, quia vera fuit fides siue prophetia quae de hac praecesserant, non est aliud quàm si dicas necesse fuisse ita fututum esse, quoniam sic futurum erat; huiusmodi autem necessitas non cogit rem esse, sed esse rei facit necessitatem esse: Est namque necessitas praecedens, quae causa est

vt sit res, & est necessitas sequens, quam res facit; Praecedens & efficiens necessitas est, [unspec A] cum dicitur coelum volui, quia necesse est vt voluatur; sequens vero & quae nihil efficit, sed fit, est cum dico te ex necessitate loqui, quia loqueris. Cum enim hoc dico, significo nihil posse facere vt dum loqueris non loquaris, non quod aliquid te cogat ad loquendum; Nam violentia naturalis conditionis cogit coelum volui, te vero nulla necessitas facit loqui; sed vbicunque est praecedens necessitas, est & sequens, Non autem vbi sequens, ibi statim & praecedens. Possumus namque dicere necesse est coelum volui quia voluitur, sed non similiter est verum, idcirco te loqui quia necesse est vt loquaris. Ista sequens ne∣cessitas currit per omnia tempora hoc modo, Quicquid fuit, necesse est fuisse; quic∣quid est, necesse est esse, & necesse est futurum fuisse; & quicquid futurumest, necesse est futurum esse. Haec est illa necessitas, quae, vbi tractat Aristoteles de propositionibus singularibus & futuris, videtur vtrumlibet destruere, & omnia ex necessitate esse a∣struere hac sequenti & nihil efficienti necessitate, quoniam vera fuit fides & prophetia de [unspec B] Christo, quia ex voluntate, non ex necessitate moriturus erat, necesse fuit vt sic esset, hac ho∣mo factus est, hac fecit & passus est quaecunque fecit & passus est, hac voluit quaecunque vo∣luit. Ideo enim necessitate fuerunt, quia futura erant, & futura erant quia fuerunt, & fue∣runt quia fuerunt; & si vis omnium quae fecit & passus est scire veram necessitatem, scito om∣nia, ex necessitate fuisse, quia ipse voluit; voluntatem vero eius nulla praecessit necessitas; quare si non fuerunt nisi quia ipse voluit, si non voluisset non fuisset: sic itaque nemo tulit ani∣mam eius ab illo, sed ipse posuit eam, & iterum sumpsit eam, quia potestatem habuit ponen∣di animam suam, & iterum sumendi eam, sicut ipse dicit. Ecce quod tuxta praemissa ponit si∣milem necessitatem sequentem in actibus Dei intrinsecis respectu futurorum, sicut & in hu∣manis intrinsecis & extrinsecis, puta in fide & mundatione virginis, in prophetia & locutio∣ne hominis dum praesentialiter loquitur,* 1.612 qualem & ponit Aristoteles 1. peri hermenias vlt. inseparabiliter consequi omnia, qua scilicet omne quod est, quando est, necesse est esse, sicut [unspec C] vicesimo octauo huius plenius dicebatur. Hanc eandem necessitatem cum eadem causa ac similitudine ad actus humanos ostendunt planissime autoritates eiusdem De concord. 2. & 3. sicut vicesimo septimo & vicesimo octauo huius plenius est ostensum. Hunc autem Ar∣chiepiscopum humiliter sequitur suus deuotus Suffraganus, subtilissimus Philosophus & pro∣fundissimus Theologus,* 1.613 Robertus Lincolnien sis Episcopus, de libero arbitrio 3. necessita∣tem praecedentem explicitè negans in Deo, istam vero sequentem concedens, sicut in tertia expositione Boetij vicesimo octauo huius praemissa sub breuibus tangebatur: Veruntamen quia tantum testimonium non est sub breuibus angustandum, ecce diffusius verba sua. Vo∣lens quippe contingentiam simul cum necessitate saluare, imò & ostendere ex necessarijs se∣qui contingens, sic ait; Duplex est necessitas, sicut distinguit Anselmus in libro secundo, Cur Deus homo, cap. 17. Vna, quam vocat necessitatem praecedentem, quae causa est vt res sit, & cogit rem esse; altera, quam vocat necessitatem sequentem, quae non est causa rei nec cogit [unspec D] rem esse, & haec, vt ipse dicit, est illa necessitas, quae, vbi tractat Aristoteles de propositioni∣bus singularibus & futuris, videtur vtrumlibet destruere, & omnia ex necessitate astruere; hac sequente & nihil efficiente necessitate, necessarium est Deum scire meam sessionem cras futuram, & similia: non est enim in Deo necessitas, cùm omnia sint in ipso voluntaria, nec est aliud in ipso necessitas, quàm suae voluntatis voluntariè perseuerans inflexibilitas; ex neces∣sarijs hac sequente necessitate nullum inconueruens, imò magis necessarium videtur sequi contingens. Dum enim sedeo, necesse est me sedere, & postquam sedi, necesse est me sedisse; sed quam comparationem habent haec dicta me sedere, & me sedisse ad meam sessionem dum sedeo & postquam sedi, eandem comparationem habet scientia Dei ad meam sessionem futuram antequam sedeam; ipse enim scit futura tanquam praesentia, nec aliter scit ea cùm sunt futura, & cùm sunt praesentia, vel praeterita; ergo omni simili modo quo necesse est De∣um scire res cùm sint, vel praeteritae sint, necesse est eum scire easdem antequam sint; sed cùm [unspec E] res sunt, vel praeteritae sunt, habet eius scientia necessitatem consequentem, ergo & eandem habet antequam res eueniant; & sicut posito per impossibile, quod hoc dictum, me sedisse, eandem quam habet necessitatem postquam sedi, haberet ante meam sessionem, illa necessi∣tas non cogeret meam sessionem esse, sed tamen ex illa necessitate sequeretur mea sessio con∣tingens; sic ex necessitate scientiae Dei sequitur futurum contingens: Per hoc idem vide∣buntur posse solui oppositiones quae ex veritate dicti de futuro videntur destruere vtrumli∣bet, & liberum arbitrium. Si enim sum sessurus cras, me esse vel fuisse sessurum sine prin∣cipio fuit verum, nec potest non fuisse verum, quia veritas quae sine principio dicto huic

[unspec A] infuit, non potest non infuisse; necesse est ergo fuisse & esse verum; & ex hoc necessariò sequitur mea sessio adhuc contingens. Has duas necessitates, ex quatum altera non sequi∣tur, nisi necessarium, ex reliqua vero, vt dictum est, videtur sequi contingens, puta Boe∣tium vocasse necessitatem simplicem, & necessitatem conditionis, licet aliqui necessita∣tem conditionis intelligant, non illam, quae supra dicta est necessitas sequens, sed neces∣sitatem consecutionis, consequentis ad antecedens; vt puta cùm dicitur, Si homo cur∣rit, mouet pedes, hîc est necessitas consecutionis consequentis ad antecedens, licèt v∣trumque, scilicet tam consequens quam antecedens, sit contingens: Ex verbis autem ip∣sius Boetij interiùs consideratis meliùs perpendi potest, ipsum vocasse necessitatem condi∣tionis, quam supra necesitatem sequentem dicebamus. Ait namque idem futurum, cùm ad diuinam notionem refertur, necessarium; cùm verò in sui natura perpenditur, liberum prorsus atque absolutum videri: & post pauca, Atqui Deus ea futura, quae ex arbitrij li∣bertate [unspec B] proueniunt, praesentia contuetur; Haec igitur ad intuitum relata diuinum, ne∣cessaria fiunt per conditionem diuinae notionis, per se autem confiderata absoluta naturae suae libertatem non deserunt: & iterum, Haec si ad diuinam notitiam referantur, neces∣saria, si per se considerentur, necessitatis esse nexibus absoluta. Quid autem aliud sapi∣unt haec verba, nisi ea, quae in sui natura sunt ad vtrumlibet contingentia, flexibilia, & mutabilia, in Dei notitia esse inuariabilia? non propter rerum inuariabilitatem, sed prop∣ter scientiae immutabilitatem; & Deum scire hoc esse est inflexibile & immutabile ab ea quam habet veritatem; & ita cùm ex hoc inuariabili, Deum scire, hoc contingens sequa∣tur, esse hoc contingens ex necessario; secundum Boctij sententiam sequi videtur contin∣gens, non tamen ex necessario absolutè, siue antecedente quod cogit rem esse, sed ex ne∣cessario conditionis & sequente, quod permittit ei liberum esse. Ecce quomodo attestatur sextam veritatem quinto huius praemissam; ecco & qualiter profitetur trigesimo & trige∣mo [unspec C] primo huius ostensa, Deum videlicet non aliter intrinsece scire quicquam quando est futurum, quàm quando est praesens siue preteritum, sed omni modo similiter, semper sci∣licet necessariò hac necessitate sequente; quare & de Deum velle quodcunque primò futu∣rum, deinde praesens, & tandem praeteritum, idem haud dubiè vult dicere consequen∣ter. Idem rursus infra eodem quinto, Deus, inquit, omnia scit, vnico indiuisibili,* 1.614 sim∣plicique conspectu aeternaliter semper, similiter, immutabiliter; Quapropter quod scit non porest in posterum nescire, quod etiam plurimis modis probari potest. Patet enim ex iam dictis, quòd quam comparationem habent haec dicta, Me sedere & Me sedisse, ad meam sessionem dum sedeo, postquam sedi, eandem comparationem habet scientia Dei ad meam sessionem cras futuram antequam sedeam: Ipse enim scit futura tanquam prae∣sentia, nec aliter scit ea cùm sunt futura, & cùm sunt praesentia vel praeterita; ergo omni eodem modo, quo necesse est Deum scire res cùm sunt, vel cùm praeteritae sunt, necesse est [unspec D] eum scire easdem antequam sint: Sed cùm res sunt vel praeteritae sunt, habet eius scientia necessitatem consequentem; ergo & eandem necessitatem habet antequam res eueniant. Item posito per impossibile, quòd cursus Socratis futurus cras esset nunc praesentialiter in visu meo corporali ‖ 1.615 omni codem modo, quo erit cras illius cursus praesens in visu meo, si∣cut cras erit necessarium me videre vel vidisse Socratem currentem; sic modò esset necessa∣rium antequam Socrates curreret. Sed multo magis sunt omnia futura presentialiter in conspectu Dei, quàm possit aliqua res praesens esse praesentialiter in conspectu meo; Mul∣tò ergo fortiùs Deus necessariò videt & scit omnia futura. Ecce & quomodo hîc & supra iuxta praemissa supponit cum Anselmo actum cognitionis diuinae respectu cuiuscunque fu∣turi esse ita necessarium, imo magis necessarium hac necessitate sequente, sicut actum cognitionis humanae respectu praesentis, sicut etiam actum eius extrinsecum, veluti ses∣sionem [unspec E] praesentem. Aduertas etiam, supplico, causam Doctoris hîc & supra: Ipse ••nim inquit, scit futura tanquam praesentia; Quid namque praetendit haec causa, nisi quod causa Aristotelis, & Anselmi, scilicet quòd Esse quod est, quando est, neces∣se est hac necessitate sequente, ideoque Deus sic necessariò scit futura? Eandem quo∣que necessitatem sequentem licèt non ita explicitè, eandem quoque causam necessitatis ipsius cum eadem assimulatione actus diuini ad humanum, puta ad gressum praesen∣tem, ita explicitè ostendit Boctius humanus Philosophus & diuinus 5. de consolatione Phi∣losophiae, prosa vlt. sicut 28^m. huius, & prima authoritas Lincolniensis praemissa pleniùs ma∣nifestant. Huius & digna vestigia tam in hac necessitate, quàm in causa eius ac assimilatione praemissa ‖ 1.616 planè sequitur sanctus Thomas super 1. sentent. dist. 38. quaestione quinta, quaeren∣te,

Vtrum scientia Dei sit contingentium; vbi & quarto loco ad partem negatiuam facit hu∣iusmodi [unspec A] argumentum, Deus scit vel praescit Socratem cursurum; ergo Socrates curret, & Antecedens est necessarium, ergo consequens: ad quod & recitat duas responsiones, qua∣rum vtraque concordat principali hypothesi superiùs pertractatae: quarum prima dicit hanc non esse necessariam, Deus praescit vel praesciuit Socratem currere, vel hoc esse praescitum à Deo, quamuis sit verum de praeterito, quia dependet à futuro: Alia verò ponit Deum pro nunc posse non scire quod nunc scit, & haec, vt dicit, videtur esse magistri in litera; & reprobat hanc & illam, vnde sic ait, Ad quartum dicendum, quod ad hoc argumentum multipliciter respondetur. Quidam enim dicunt, quod hoc antecedens, scilicet hoc est praescitum à Deo, non est necessarium; & si obijciatur, quod dictum est de praeterito, ergo est necessarium; Respondent quod habet instantiam in praeteritis quae dicunt respectum ad futurum; Vnde cùm dicitur hoc fuisse futurum; quamuis sit dictum de praeterito, tamen quia dependet à futuro, non est necessarium; quia quod fuit quandoque futurum, potest non esse [unspec B] futurum, quia futurus quidem incedere non incedet, vt dicitur in 2. de generatione. Sed in∣stantia ista nulla est, quia quamuis quod fuit futurum possit non esse futurum, impeditis causis, quae erant determinatae ad effectum, vt in maiori parte; non tamen potest non fuisse futu∣rum: Semper enim erit verum dicere, Hoc quandoque fuit futurum; similiter non est ad propositum, quia cùm dicitur, praescitum, non importatur tantum ordo ad futurum, sed etiam actus quidam qui significatur vt praeteritus; Et ideo alij dicunt, sicut videtur Magister dicere in litera, quod hoc antecedens non est necessarium, quia praescitum; quamuis secun∣dum vocem significet tempus praeteritum, tamen significat actum diuinum cui non accidit praeteritio; Et ideo sicut Deus potest non scire, ita potest non praescire. Sed illud etiam non soluit, quia quamuis actus diuinus non habet necessitatem coactionis, habet tamen ne∣cessitatem immobilitatis loquendo de actibus intrinsecis, vt velle intelligere, & huiusmo∣di; Vnde non est contingens ‖ 1.617 non esse, si ponatur esse; & quia consequens * 1.618 non po∣test [unspec C] poni non esse, quin etiam antecedens ponatur non esse; [consequens etiam non pote∣rit poni non esse] Sed hoc certum est quod antecedens potest poni esse; verum est enim deter∣minatè Deum aliquid futurū nunc scire, & ita sequitur quod consequens non possit poni non esse etiam absolutè sumptum, & multò minus quod possit contingere non esse. Vide∣as supplico quàm expressè ponit hanc necessitatem sequentem in actibus Dei intrinsecis, vocans eam necessitatem immobilitatis, qua non est contingens actum non esse; Vi∣deas adhuc expressiùs, cùm propriam responsionem subiungit, Et ideo, iuquiens, ali∣ter dicendum, quod antecedens est necessarium absolutè, tum ex immobilitate actus, tum etiam ex ordine ad scitum; quia ista res non ponitur subiacere diuinae scientiae, ni∣si dum est in actu secundum quod determinationem habet, & certitudinem: Ipsum enim necesse est esse dum est, & ideo similis necessitas inferenda est in consequente, vt sci∣licet accipiatur ipsum, quod est, Socratem currere secundum quod est in actu, & sic [unspec D] determinationem & necessitatem habet, Vnde patet, quod si sumatur Socratem curre∣re secundum hoc quod ex antecedente sequitur, necessitatem habet; Non enim sequi∣tur ex antecedence, nisi secundum quod substat diuinae scientiae cui subijcitur, prout conside∣ratur praesentialiter in suo esse actuali. Vnde sic etiam sumendum est consequens, quomodo patet quod consequens necessarium est: necesse est enim Socratem currere dum currit; Ecce clarissime praedicta necessitas cum causa superius assignata, & istam sententiam tenet expres∣se per multas distinctiones & quaestiones de scientia, prouidentia, ac praedestinatione Dei se∣quentes. Qui & prima parte summae, quaestione decima quarta, articulo 13. quo quaeritur, Vtrum scientia Dei sit futurorum contingentium, & arguto secundo quod non, quia omnis conditionalis cuius antecedens est necessarium absolute, consequens est necessarium ab∣solute; Sed huius conditionalis, Si Deus sciuit hoc esse futurum, hoc erit, Antece∣dens est necessarium absolute, tum quia est aeternum, tum quia significatur vt praete∣ritum; [unspec E] ponit primam duarum responsionum priorum, & ipsam reprobat in haec ver∣ba. Ad secundum dicendum quod quidam dicunt quod hoc antecedens, Deus sciuit, non est necessarium, sed contingens, quia licet sit praeteritum, tamen quia est contingens importat respectum ad contingens futurum. Sed hoc non tollit ei necessitatem, quia id qd. habuit respe∣ctum ad futurū, necesse est habuisse, licet etiam futurum [animal] non sequatur quādo{que}. Vbi & infra secundum sententiam propriam sic respondet; Vnde dicendum est quod hoc ante∣cedens est necessarium absolutè, & tacta ambiguitate, Nunquid etiam consequens sit neces∣sarium absolutè subiungit, Dicendum est quod quando in antecedente ponitur aliquid ad actum animae pertinens, consequens accipiendum est, non solum secundum quod in se est,

[unspec A] sed secundum quod est in anima; Aliud enim est esse rei in seipsa, & esse rei in anima; vt pu∣ta si dicam, Si anima intelligit aliquid, illud est immateriale secundum quod est in intellectu, non secundum quod est in seipso; Et similiter si dicam, si Deus sciuit aliquid, illud erit; con∣sequens intelligendum est, prout est in sua praesentialitate, & sic necessarium est, sicut & ante∣cedens, quia Esse quod est, quando est, necesse est, vt dicitur in primo peri hermenias. Nec debet quenquam mouere quod dicit, Deum hoc futurum praescite esse necessarium absolutè: Potest enim ad propositum rationabiliter accipi necessitas absotuta, prout necessitati condi∣tionali opponitur, quae ‖ 1.619 48^o. huius fuerat reprobata, scilicet pro necessitate sequente praedi∣cta, qua sine conditione quacunque, Omne quod nunc est pro nunc necesse est esse. Aliter autem accipitur necessitas absoluta pro necessitate simpliciter, cuius oppositum formaliter contradictionem includit; & sic loquitur infra eiusdem particula 19^a. quaestione 3^a. quae∣rente, Vtrum, quicquid Deus vult, ex necessitate velit; vbi & respondendo, necessitatem [unspec B] sequentem confirmat sic dicens, Dicendum quod aliquid dicitur necessarium dupliciter, sci∣licet absolutè & ex suppositione. Necessarium absolutè iudicatur aliquid ex habitudine ter∣minorum, vtpore quia praedicatum est in definitione subiecti, sicut necessarium est hominem esse * 1.620 animal: vel quia subiectum est de ratione praedicati, sicut hoc est necessarium numerum esse parem vel imparem; sic autem non est necessarium Socratem sedere; vnde non est neces∣sarium absolutè, sed potest dici necessarium ex suppositione; Supposito enim quod sedeat, necesse est cum sedere dum sedet; Sic & Deus ex necessitate absoluta vult se, & bonita∣tem suam, alia verò à se non est necessarium absolutè eum velle, est tamen necessarium ex suppositione; Supposito enim quod velit non potest non velle, quia non potest voluntas e∣ias mutari. Idem in quaestionibus de ve••itate part. 13. quaest. 4^a. quaerente, Vtrum Deus de necessitate velit quicquid vult, Respondet, quod finem scilicet seipsum vult necessariò, alia vero nequaquam; vbi & respondendo ad primum argumentum sic ait, Ad primum dicen∣dum, [unspec C] quodaliquid dicitur necessarium dupliciter; vno modo absolutè, alio modo ex supposi∣tione; Absolatè quidem dicitur aliquid necessarium propter habitudinem necessariam ad in∣uicem terminorum qui in aliqua propositione ponuntur, sicut Hominem esse animal, vel Omne totum esse maius sua parte, aut aliqua huiusmodi; Necessarium vero ex suppositione est quod non est necessarium ex se, sed solummodo posito alio, sicut Socratem cucurrisse; Socrates enim, quantum est de se, non se habet ad hoc magis quam ad eius oppositum; sed facta suppositione quod cucurrerit, impossibile est eum non cucurrisse: Sic ergo dico quod Deum velle aliquid in creaturis, vtpote Petrum saluari, non est necessarium absolutè, eò quod voluntas diuina non habet ad hoc necessarium ordinem, vt ex dictis patet; sed facta suppositione, quod Deus illud velit vel voluerit impossibile est non voluisse, vel non velle, eò quod voluntas eius est immutabilis; Vnde huiusmodi necessitas apud Theologos voca∣tur necessitas immutabilitatis. Vbi & infra respondens ad quartum, Dicendum, inquit, quod [unspec D] Deum velle aliquid vel voluisse postquam vult vel voluit, est necesse ex suppositione, non au∣tem absolutè, sicut & Socratem cucurrisse postquam cucurrerit; & similiter de creatione & de quolibet actu diuinae voluntatis, qui terminatur ad aliquid exterius. Ex his autem satis apparet quod ad modum loquendi Doctorum Parisiensium, Illa dicitur necessitas ex suppo∣sitione, quae ad modum loquendi Boetij & Anselmi dicitur necessitas conditionis & sequens in sensu praemisso, sicut 28^o. breuiter erat tactum; Verùm vt istud parum per diffusiùs & cla∣riùs patefiat, sciendum quod iste modus loquendi, Necessarium ex suppositione seu ex hy∣pothesi, bonum, melius, optimum, eligibile, eligibilius, eligibilissimum ex suppositione seu ex hypothesi, & ita de alijs, originaliter est Graecorum, secundum quem modum loquitur Aristoteles Graecus Philosophus 4. Eth. vlt. 7. Polit. 12. & 4. Polit. 3. & Theophilus parabolam de filio dissipatore seu prodigo Luc. 15. exponendo; Neque putandum Graecos Philoso∣phos [unspec E] qui sapientiam amauerunt & sapientiam quaesierunt, & tantam sapientiam inuenerunt, tam insipidè sapuisse aut locutos fuisse, cùm dicerent hoc est necessarium, bonum, melius, vel optimum, eligibile, eligibilius, aut eligibilissimum••x suppositione siue ex hypothesi, vt tan∣tum intelligerent isto modo; Haec conditionalis est necessaria, bona, melior, vel optima, e∣ligibilis, eligibilior, aut eligibilissima, Si A est, B erit; Si quis turpia operetur, bonum est vt verecundia confundatur: Si ciues talis conditionis existant, talis politia melior & eligibilior erit eis; si alterius, altera. Quid enim hoc magnum ad ethicam aut politicam disciplinam? Imò secundum logicam methodum subtilius intuendo clarè videbitur haec diff••re: Con∣ditionalis enim nihil ponit, quare & nihil supponit: quid est enim supponere, nisi sub alio po∣nere? Constat enim quod conditionalis huiusmodi, Si homo currit, homo monetur, non ponit nec supponit hominem currere, sed siue currat, sine non currat, conditionalis est

semper bona & vera; Nec moueat quod inter puerilia rudimenta cōditionalis hypothetica, id [unspec A] est, suppositiua seu suppositoria propositio nuncupatur; Satis enim pueriliter & ruditer sic vo∣catur, nisi fortalsis hypothesis habeat aliam significationem in graeco; Verūtamen apud Grae∣cos autores nō memini conditionalem propositionem hypotheticam nec hypothesin appel∣lari: Omnis autē suppositio aliquid supponit, quare & ponit, quapropter & hypothesis; Quid enim hypothesis sonat graecè, nisi suppositionē latinè? Quapropter & Philos. 7. Polit. 12. ostē∣dens optimam politiam esse secundum quam ciuitas optimè politizabit, & maximè faelicitari contingit, & faelicitatem esse operationem & vsum virtutis perfectum, & hanc non ex supposi∣tione, sed simpliciter, definiensque Ex suppositione, sic ait, Dico autem ex suppositione, quae necessaria; simpliciter autem quod bene, puta quae quidem circa iustas actiones sententiae, supplicia, punitiones à virtute quidem sunt; necessaria autem, & quod bene necessario ha∣bent; eligibilius quidem enim nullo talium indigere, nec virum, nec ciuitatem: quae autem ad honores & abundantias simpliciter sunt optimae electiones. Alterum quidem enim mali [unspec B] cuiusdam electio est, tales autem electiones è contrario; Praeparationes enim bonorum sunt & generationes. Vtetur autem, vtique studiosus vir, & paupertate & aegritudine, & alijs * 1.621 for∣tunis bene, sed quod ‖ 1.622 beatum in contrarijs est: hoc etenim determinatum est secundum mo∣rales sermones, ‖ 1.623 quod talis est studiosus, cui per virtutem bona sunt simpliciter bona. Simili quo∣que modo loquitur. 4. polit. 3. de politia non simpliciter, sed ad hypothesin meliore. Vnde & Theophilus vbi priùs, Pharisaeorum, inquit, intentionem corrigit Dominus per praesen∣tem parabolam, quos ex hypothesi nominat iustos, quasi diceret, Esto vos verè iustos esse, nec transgressos aliquod mandatorum; Nunquid igitur propter hoc non oportet admittere à flagitijs redeuntes? Respiciendo igitur verba & mentem Graecorum, & Doctorum Pari∣siensium, qui in hac parte Graecas glossas optimas arbitrantur, & propterea forsitan imitantur, cùm dicunt Deum velle quicquam ad extra vel scire esse necessarium ex suppositione. Non puto ipsos intelligere tantum necessitatem conditionalis huiusmodi aut consequentiae talis, [unspec C] Si Deus vult aut scit hoc esse aut fore, hoc est aut erit, sicut ex hîc praemissis, & 28^o. huius ap∣paret, sed necessitatem ex conditione & sequentem praedictam. Posito namque inesse, & quasi pro fundamento seu radice supposito quocunque velle seu scire in Deo, statim ex ipso quodammodo pullulat & consurgit necessitas ista sequens, sicut & ad aliam rem praedictam quamcunque positam suppositamuè in esse, apponitur & quodammodo supponitur ista se∣quens necessitas consequenter, qua quicquid est dum est, necesse est esse; Et huic sententiae consonant praecedentia verba Thomae,* 1.624 qui & 1. contra Gentiles 83. ita dicit; Ex his autem haberi potest, quod licet Deus circa causata nihil necessariò velit absolutè, vult tamen ali∣quid necessariò ex conditione vel suppositione: Ostensum est autem diuinam voluntatem immutabilem esse; in quolibet autem immutabili si semel est aliquid, non potest po••tmodum non esse: hoc enim moueri dicimus quod aliter se habet nunc & priùs; Si igitur diuina vo∣luntas est immutabilis, posito quod aliquid velit, necesse est ex suppositione eum hoc velle. [unspec D] Item omne aeternum est necessarium, Deum autem velle aliquid causatum esse, est aeternum; sicut enim esse suum, ita & velle aeternitate mensuratur; Est ergo necessarium, sed non abso∣lutè consideratum, quia voluntas Dei non habet necessariam habitudinem ad hoc volutum; est ergo necessarium ex suppositione. Praeterea quicquid Deus potuit, potest; Virtus enim eius non minuitur, sicut nec essentia; sed non potest nunc non velle quod ponitur voluisse, quia non potest mutari sua voluntas; ergo nunquam potuit non velle quicquid voluit; ergo est necessarium ex suppositione eum voluisse quicquid voluit, sicut & velle; neutrum autem necessarium absolutè, sed possibile modo praedicto; Ecce quomodo per rationes 30ⁱ. huius licet breuiter multum tactas ostendit hanc necessitatem sequentem in voluntate diuina; quia videlicet quicquid Deus vnquam priùs potuit velle aut nolle, nunc potest, & quicquid nunc non potest,* 1.625 nec potuit vnquam priùs. Qui etiam super 1. sentent. distinctione & quaestione praedictis, innitens similiter rationibus 31ⁱ. huius, hanc necessitatem in scientia Dei ostendit; [unspec E] Vnde sic ait, Dico ergo quod intellectus diuinus intuetur ab aeterno vnumquodque contin∣gentium, non solùm prout est in causis suis, sed prout est in esse suo determinato; Nisi enim hoc esset, cùm re existente ipsam rem videt prout in esse suo determinato est, aliter cognosce∣ret rem quando est, quam antequam fiat, & sic euentibus rerum aliquid accresceret eius cog∣nitioni; Vnde & infert subsequenter necessitatem sequentem in Dei scientia, sicut superiùs recitatur.* 1.626 Qui & 1. contra Gentiles 67. similem necessitatem in scientia Dei ponens, sic ait: Ex his autem iam aliqualiter patere potest, quod contingentium singularium ab aeterno Deus ineffabilem scientiam habuit, nec tamen contingentia esse desistunt; Contingens enim cer∣titudini cognitionis non repugnat, nisi secundum quod futurum est, non autem secundum

[unspec A] quod praesens est; contingens enim cùm futurum est, potest non esse, & sic cognitio aesti∣mantis ipsum futurum esse talli potest; falletur enim si non erit quod futurum esse aestimauit: ex quo autem praesens est, pro illo tempore non potest non esse, potest autem in futurum non esse. Sed hoc non iam pertinet ad contingens, prout est praesens, sed prout futurum est, vnde nihil certitudini sensus deperit, cùm videt curtere hominem, quamuis hoc dictum sit contin∣gens; omnis igitur cognitio, quae supra contingens fertur, prout praesens est, certa esse potest: diuini autem intellectus intuitus ab aeterno fertur in vnumquod{que} eorum quae temporis cursu peraguntur, prout praesens est, vt supra ostensum est; relinquitur igitur quòd de contingenti∣bus nihil prohibet Deum ab aeterno scientiam infallibilem habere. Ecce quòd contingens apud nos futurum, sic semper praesens est Deo, sicut, quando praesentialiter veniet, erit nobis, sicut & alia contingentia nunc sunt nobis, & sic quòd apud cum non potest non esse, sicut [unspec B] contingentia apud nos praesentia nunc non possunt. Vbi & immediatè subiungit, Item contin∣gens à necessario differt secundum quod vnumquod{que} in sua causa est; contingens enim sic in sua causa est, vt non esse ex ea possit & esse; necessariū autem non potest ex sua causa nisi esse; secundum id verò quod vtrum{que} horū in se est non differt quatū ad esse supra quod funda∣tur, quia in contingenti secundum quod in se est non est esse & non esse, sed solum esse, licèt vt futurū contingens possit non esse: Diuinus autem intellectus ab aeterno cognoscit res, non so∣lum secundū esse qued habent in causis suis, sed secundū etiam esse quod habent in seipsis: ni∣hil igitur prohibet ipsum habere aeternā cognitionē de contingentibus & infallibilem. Ecce quòd sicut contingens & necessariū apud nos nunc entia, non differunt in essendo, & in neces∣sitate sequente essendi, sic & aeternaliter apud Deum. Et infra, Effectum excedere causam suam non contingit, interdum tamen ab ea deficit; vnde cùm in nobis cognitio causatur ex rebus, contingit interdum, quae necessaria sunt, non per modum necessitatis cognoscimus, sed pro∣babilitatis; [unspec C] sicut autem apud nos res sunt causa cognitionis, ita diuina cognitio est causa re∣rum cognitarum; non igitur prohibet ea in se contingentia esse, de quibus Deus necessariam scientiam habet. Qui & infra supponens quòd effectus dicitur necessarius vel contingens à causa proxima, non remota, subiungit; Scientia autem Dei, etsi sit causa rerum scitarum per ipsam, est tamen causa remota; eius igitur necessitati scitorum contingentia non repugnat, cùm contingat causas intermedias contiugentes esse. Et infra praeterea, si vnumquodque à Deo cognoscitur sicut praesentialiter visum, sic necessarium erit esse quod Deus cognoscit, sicut necessarium est Socratem sedere ex hoc quod sedere videtur; hoc autem non necessa∣rium est absolutè; concedit igitur Doctor in talibus necessitatem sequentem praedictam, & negat necessitatem tantummodo absolutam, sicut & 28. huius plenius monstrabatur. Hanc etiam necessitatem sequentem videtur concedere Williamus de Aluernia in suo Tripartito parte vltima capit. 10. asserens sicut Thomas in Deo necessitatem stabilitatis & immutabili∣tatis, [unspec D] qua necesse est cum esse quicquid est, & agere bene semper, sicut in ostensione corollarij primi huius pleniùs recitatur. Istam quoque necessitatem stabilitatis, immutabilitatis, & im∣mobilitatis horum Doctorum, quare & necessitatem sequentem praedictam maiores Docto∣res & Autores insinuant & affirmant. Dicit etenim Esaias, imò Dominus per os eius, Consi∣lium meum stabit, & omnis voluntas mea fiet, Es. 46. Sed quomodo stabit? Firmiter; an in∣firmiter? Proculdubio quicunque dixerit quòd infirmiter, est infirmus. Cuius namque con∣silium stabit firmum, si omnium fundamenti firmissimi non stet firmum?* 1.627 Non sic sentit Apo∣stolus, inquiens, Firmum fundamentum Dei stat, habens signaculum hoc, Nouit Dominus qui sunt eius, 2. ad Tim. 2. Cur, quaeso, dixit Apostolus, Firmum fundamentum Dei stat, si infirmissimè stet, imò incomparabiliter infirmnis infirmissima & mutabilissima re creata. Nam quamlibet rem creatam nunc stantem necesse est nunc stare hac necessitate sequente; quare si consilium & praescientia, ac praedestinatio fundamentalis diuina quae nunc stat, pos∣set [unspec E] pro nunc non stare, staret infirmius instabilissima creatura. Hoc etiam verbum, state, dictum de Deo firmitatem & immutabilitatem designat; vnde & Augustinus 1.* 1.628 Con∣fess. 6. Apud te Deus, inquit, rerum omnium instabilium stant causae, & rerum omnium mutabilium immutabiles manent origines▪ & omnium irrationabilium & temporalium sempiternae viuunt rationes. Qui & 5. super Genesin ad literam 18. Ipsi inquit, Deo non alio modo innotuisse creata cùm ea fecisser, quàm illo modo quo ea nouerat vt faceret, apud quem non est commutatio, nec momenti obumbratio, sed simplici ac mi∣rabili modo nouit omnia stabiliter atque incommutabiliter. Cur etiam praescientiam & praedestinationem Dei seu ipsos praedestinatos fundamento, imò & firmo fundamento comparauit Apostolus, si nulla sit ibi necessitatis firmitas, sed infirmitas maxima, & maior quàm in aliqua re labente continuè & fluente, cùm in quacunque re tali sic

necessitas sequens firma? Esset enim infirmum & debile fundamentum tam facilè defectu∣rum, [unspec A] vt nunc & pro nunc possit deficere & non esse, essetque incomparabiliter infirmius & debilius fundamento debilissimo naturali, quod non sic potest. Magis autem videtur quòd per hanc locutionem transumptam, quâ praescientiam Dei, seu praedestinatos nominat fun∣damentum, quod est firmissimum & immobilissimum omnium, fit mitatem & immobilita∣tem similem intellexit.* 1.629 Nam sicut dicit Philosophus 6. Top. Translatio facit notum quo∣dammodo quod significatum est per similitudinem; omnes enim transferentes, secundum aliquam similitudinem transferunt: Quamobrem Glossa dicit, Firmum fundamentum Dei stat, id est, illi, quos Deus elegit, & immobiliter in fide fundauit, sicut & vicesimum septi∣mum huius plenius ostendebat.* 1.630 Vnde & Augustinus super illud Psalmi secundi, Firmauit orbem terrae, qui non commouebitur, Est, inquit, orbis terratum immobilis, qui est, boni [unspec B] qui stabiles sunt in fide. Firmum enim fundamentum Dei stat, habens signaculum hoc No∣uit Dominus qui sunt eius; iste est orbis terrarum qui non commouebitur; est & orbis terra∣tum mobilis,* 1.631 qui est mali. Hanc etiam firmitatem innuit frequenter Psalmista sub meta∣phora fundamenti, vnde Psalmo 8. Videbo coelos tuos opera digitorum tuorum, lumina & stellas quae tu fundasti. Super quod Damascenus in sententijs suis 21. agens de Planetis, sic ait; Currunt suum cursum incessabilem, quem conditor statuit eis, & quemadmodum fun∣dauit eos, vt ait Domino Dauid, Lunam & stellas quae tu fundasti. Quia enim dixir, fundasti, significauit stabilitatem & immutabilitatem à Deo daci eis ordinis & constructionis. Et infra Psalmo 23. Ipse super matia fundauit eum, scilicet orbem terrarum, id est, Ecclesiam secun∣dum Augustinum, qui exponendo quomodo ipse super maria eam fundauit, subiungit, Ipse firmissimè stabiliuit eam super omnes fluctus saeculi huius, vt ab ea superarentur. Et inferiùs Psalmo 118. In generatione, & generatione Veritas tua, fundasti tetram & permanet. Super quod Augustinus per generationem & generationem omnes generationes intelligens, sic [unspec C] subiungit; Cur autem nunquam etiam istis generationibus veritas desit, velut aperiens cau∣sam, Fundasti, inquit, terram & permanet, eos qui in terra sunt, terram nuncupans; funda∣mentum autem aliud nemo potest ponere, praeter id quod positum est, quod est Christus Ie∣sus. Hanc etiam firmissimam firmitatem sub eadem metaphora innuit Esaias 28. Imò Do∣minus per Esaiam sic, dicens, Ecce ego mitram in fundamentis Sion lapidem angularem probatuna, pretiosum, in fundamento fundatum: quam & lapis iste olim ad nos missus con∣firmans, Omnis, inquit, qui audit verba mea haec, & facit ea, assimilabitur viro sapienti, qui aedificauit domum suam supra petram, & descendit pluuia, & venerunt flumina, & flauerunt venti, & irruerunt in domum illam, & non cecidit; fundata enim erat supra petram, Matt. 7. Super quod Chrysostomus, Sicut, inquit, Ecclesia aedificata à Christo dirui non potest, sic talem Christianum, qui se ‖ 1.632 aedificauit super Christum, nulla aduersitas deijcere potest. Nec est contrarium quòd quidam de Ecclesia cadunt; non enim omnes qui Christiani dicuntur, [unspec D] Christi sunt, sed nouit Dominus qui sunt eius. Hanc igitur necessitatem stabilitatis, immo∣bilitatis, & immutabilitatis, atque sequentem reor intellexisse Apostolum, cùm dicebar, Fir∣mum fundamentum Dei stat, nouit Dominus qui sunt eius, & Dominum per Esaiam dicen∣tem, Consilium meum stabit: huiusmodi etiam stabilitatem immobilem diuini consilij in∣nuit Dauid dicens, Consilium autem Domini in aeternum manet, cogitationes cordis eius in∣generatione & generationem, Psalmo 32. Glossa, id est, non mutabiles sed aeternae, sicut & praedestinatio eius immutabilis est, in qua omnia reposita sunt: vbi & Augustinus tractatu primo,* 1.633 Cogitationes sapientiae eius non sunt mutabiles, sed manentes in saeculum saeculi. Quod & planissimè docens Apostolus ad Heb. 6. Volens, inquit, Deus ostendere pollicitati∣onis haeredibus immobilitatem consilij sui, interposuit iusiurandum, vt perduas res immo∣biles, quibus impossibile est mentiri Deum, firmissimum solatium habeamus, qui confugi∣mus ad tenendam propositam spem, quam habemus sicut anchoram animae tutam ac firmam. [unspec E] Glossa,* 1.634 Per duas res immobiles, id est, per promissionem & iuramentum; vult ergo Apo∣stolus, quòd consilium, pollicitatio, & iusiurandum Dei tanta immobilitate firmentur, quòd Deus non potest oppositum,* 1.635 sicut non potest mentiri. Cui & concordat illud Numer. 23. Non est Deus quasi homo vt mentiatur, nec vt filius hominis vt mutetur; dixit ergo & non faciet?* 1.636 Locutus est, & non implebit? Etillud Psalmi 88. Semel iuraui in sancto meo, si Dauidi mentiar. Cassiodorus, Semel, id est, immutabiliter; quomodo & Augustinus 5. de Ciuit. Dei 9. & De spiritu & litera 29. & Isidorus 8. Eth. 45. exponit illud Psalmi 61. Semel locutus est Deus, id est, immutabiliter, hoc est, incommutabiliter locutus est, sicut nouit in∣commutabiliter omnia quae futura sunt, & quae facturus est, sicut vicesimum septimum hu∣ius plenius allegauit. Hoc idem testantur multae autoritates Scripturae canonicae & Doctorum

[unspec A] de iuramento Dei loquentis 47^o. huius scriptae; Similes quoque quamplurimae 23^o. primi dicunt similiter Deum nosse immutabiliter & incommutabiliter omnia atque velle. Ad haec fortassis quisnam defensor opinionis contrariae respondebit dicendo, quòd verum est Deum omnia immutabiliter velle & nosse, quia non potest in volutione aut cognitione mutari; po∣test tamen sine mutatione quacunque futurum quod semper voluit & praesciuit, vult nunc & praescit, nunquam voluisse nec praesciuisse, & nunc non velle nec praescire, sed eius opposi∣tum nunc & priùs; quare non infert Deum velle & nolle futura necessariò necessitate se∣quente praedicta. Haec autem tesponsio per priùs ostensa 30. & 31. & specialiter 32^o. hu∣ius tertij corrigetur. Innuunt enim quaedam autoritates tactae hîc & ibi, Deum esse menda∣cem si non eueuiat quod praedixit; si tamen sine mutatione quacunque posset non praedixis∣se quod praedixit, nullatenus sequeretur sicut illo 32^o. pleniùs est ostensum; nec est maior necessitas in praedictis à Deo, quàm in simpliciter praeuolutis & praescitis, sicut 49^um. huius [unspec B] ostendit; Deus ergo non potest non scite, nec non velle futura quae scit & vult nisi mutetur, sicut idem 32^um. ostendit; quare pro nunc non potest non scire, aut non velle quod nunc scit & vult. Huius autem 32ⁱ. rationibus per viam mutabilitatis & immutabilitatis praemissis innititur Robertus Lincolniensis delibero arbitrio 4.* 1.637 vbi recitata opinione dicente quod haec non est necessaria, Deus scit A. fore, si sit A. vnum contingens futurum, quia potest non scire A. antequam A. sit; vnde sicut est vel non est A. sic fit sciens & non sciens A. scilicet necessa∣rio: & haec est opinio contraria, & hypothesis principalis subiungit, Sed hac ratione dicere dictam propositionem non esse necessariam, apertè impium est, quia hoc dicere est dicere De∣um esse mutabilem secundum scientiam. Primo ergo obuiandum est autoritatibus huic im∣pietati, quibus patebit ipsum immutabiliter & semper & aeternaliter scire omnia, Be adducit multas autoritates dicentes Deum scire & velle immutabiliter vniuersa, sicut superius erat ta∣ctum. Qui & infra quinto reprobata opinione praedicta per autoritates, & per aliquas ratio∣nes [unspec C] subiungit; Item Deus scit A. aut ergo potest nescire A. aut non potest; Si non potest ne∣scire A. ergo necessario scit A. Si autem potest nescire A. ergo potest fieri de sciente A. nesci∣ens A. ergo potest mutari & alterari, quod est impossibile. Idem infra 9. vbi finaliter deter∣minando respondet, dicit Deum consideratum quatenus praecedit causaliter suos actus vo∣lendi, & sciendi, posse non agere illos actus; Consideratum vero quatenus actualiter agit il∣los non posse cum sit immutabilis; vnde sic ait, Potest haec praedicatio, Deus potest non velle aut non scire A. redire super ipsum consideratum in ratione agentis vnum oppositorum, & sic est impossibile ipsum non velle quod vult, vel non scire quod scit: Est enim in Dei natura posse ad vtrumque, quia causaliter praecedit vtrumque; sed super ipsum agens alterum cum sit immutabilis, non est posse ad oppositum eius quod in actu est. Similibus argumentis de ‖ 1.638 mu∣tabilitate innititur sanctus Thomas 1. part. summae. quaest. 19. Artic. 3. & 1. contra Gent. 83. sicut erat superius recitatum. Quomodo etiam si sic esset, sicut dicit responsio, saluaretur [unspec D] in Dei scientia firmitas, & fundamentalis stabilitas praeostensa? Quomodo etiam, si sic esset, per pollicitationem & iusiurandum Dei de quoquam futuro secundum Apostolum fortissi∣mum solatium haberemus, sicut 32. huius magis ostendit? Quomodo namque haberemus fortissimum solatium de re tam debili, quae pro tempore vel instanti quo est aut fuit, potest non esse & non fuisse, imo & de re debiliori incomparabiliter in essendo debilissima creatura? Nam quaelibet creatura est fortior & constantior in essendo: Ipsam namque, dum est, necesse est esse, & fuisse si fuit. Quomodo etiam si sic esset, dixisset Apostolus spem nostram de pro∣missis huiusmodi esse sicut anchoram animae tutam ac firmam? Qualis namque securitas aut firmitas in huiusmodi anchora, quae, etsi nunc firmius quo posset haereret, in praeteritoque haesisset debito fundamento, posset nunc & pro nunc solui & omnino decipere, & in praeteri∣to semper fuisse soluta, & totaliter decepisse? Huiusmodi igitur anchora, si ponatur, est inse∣curior, [unspec E] infirmior & instabilior omni vento & mari, ac re fluxibili qualicunque. Quis igitur an∣chora tali confisus tempestuosissimo pelago se exponet? Quis igitur in mari magno & pericu∣losisimo hoc mundi per huiusmodi anchoram tutus erit? Quamobrem videtur mihi Apo∣stolum per istam locutionem transumptam ab anchora, quae est firmissima rerum nauis, to∣tamquen••uem stabiliens atque firmans, dum tamen inhaereat alicui firmiori, figuraliter innu∣isse securitatem & firmitatem stabilissimam spei nostrae, quae est sicut anchora nauis petri ia∣ctatae fluctibus & vento contrario huius mundi; & quod haec anchora spei nostrae non est tuta & firma de seipsa, sed ex adhaesione & alligatione ad aliquid magis firmum, puta ad immobi∣litatem diuini consilij, & ad duas res immobiles supra dictas, quas impossibile est deficere aut non esse, sicut Deum impossibile est mentiri. Haec autem ratio huius transumptionis simili∣ter potest ostendi, sicut responsio transumptionis de fundamento superius est ostensa. Prae∣terea

verba sacrae Scriptutae & Doctorum accipienda sunt ad modum intelligendi & loquen∣di [unspec A] solitum & communem, sicut erat ostensum quadragesimo quinto primi: non est autem modus intelligendi aut loquendi solitus & communis, sed valde insolitus & multum extra∣neus, & vixinter fallaces Sophistas admislus, dicere Deum statuere seu statuisse, voluisse seu velle immutabiliter quicquam fore, quod sine mutatione quacunque potest nunquam hoc statuisse aut voluisse, nec nunc statuere hoc aut velle; Imo & consuetus & communis modus intelligendi & loquendi videtur in talibus pro eodem habere immutabiliter, & non posse ali∣ter & necessario, & ea conuertibilia reputare; quare & Doctores Parisienses necessitatem se∣quentem praedictam, necessitatem immutabilitatis & immobilitatis appellant. Vnde & An∣selmus 2.* 1.639 Cur Deus homo 17. quasi per totum, habet pro eodem & promiscuè accipit immu∣tabiliter esse vel fore, & non posse, non esse, vel fore, & necessario esse vel fore; vbi & hanc necessitatem sequentem spontaneam asserens per modum dialogi inter Anselmum & Bosonem de Christo sic scribit; Quoniam eidem subiacent rationi, scilicet mori & velle [unspec B] mori, vtrumque videtur in illo necessitate fuisse. A. Quis se sponte voluit hominem face∣re, vt eadem immutabili voluntate moreretur, & per huius fidem certitudinis virgo mun∣da fieret, de qua homo ille assumeretur? B. Deus, filius Dei. A. Nonne suprà monstra∣tum est, quod Dei voluntas nulla cogitur necessitate, sed ipsa se spontanea sua seruat im∣mutabilitate, quando aliquid dicitur necessitate facere? B. verè monstratum est; sed vide∣mus è contra; quia quod Deus immutabiliter vult, non potest non esse, sed necesse est esse: Quapropter si Deus voluit vt homo ille moreretur, non potuit non mori. A. ex eo quia filius Dei assumpsit hominem ea voluntate vt moreretur, probans eundem homi∣nem non potuisse non mori. B. ita intelligo. A. Annon similiter apparuit ex his quae di∣cta sunt, filium Dei & assumptum hominem vnam esse personam, vt idem sit Deus & homo filius Dei,* 1.640 & filius virginis? B. sic est. A. Idem igitur homo sua voluntate non potuit non mo∣ri, & mortuus est. B. negare nequeo. Qui & infra eodem vult plane, quod si Deus propo∣nit [unspec C] aliquid immutabiliter se facturum, illud necessario faciet, non tamen necessitate violenta aut contraria,* 1.641 sed consentanea libertati; quod & adhuc inferius in eodem per distinctionem de necessitate superius recitatam elucidat & serenat. Qui & de Concord. 3. Quae tempore, inquit, praeterita sunt ad similitudinem aeterni praesentis, omnino immutabilia sunt; in hoc si∣quidem magis similia sunt aeterno praesenti temporaliter praeterita quam praesentia, quoniam quae ibi, scilicet in aeternitate sunt, nunquam possunt non esse praesentia, sicut temporis prae∣terita non valent vnquam non esse praeterita; Praesentia vero tempore omnia quae tran∣scunt fiunt non praesentia: & infra 4 immediate subiungit; Hoc ergo modo quicquid de his quae libero fiunt arbitrio, velut necessarium Sacra Scriptura pronuntiat, secun∣dum aeternitatem loquitur in qua praesens est omne verum, & non nisi verum immu∣tabiliter, Ecce quomodo indifferenter accipit & habet pro eodem, esse immutabile, [unspec D] seu immutabiliter non posse non esse, & necessarium, seu necessario quicquam esse, necessitate scilicet,* 1.642 quam eisdem locis sequentem appellat, sicut superius erat tactum. Quare & Robertus Lincolniensis, De libero arbitrio. 4. recitatis Autoritatibus Augu∣stini 5. super Genes. 19. ac alijs hic supra; & vicesimo tertio primi praemissis, qui di∣cunt Deum immutabiliter cuncta scire, quinto capit. sic concludit, Ex his autoritatibus euidenter patet, quod omnia scit Deus vnico indiuisibili simplicique conspectu aeterna∣liter, semper, [similiter,] immutabiliter: Quapropter quod scit non potest in poste∣rum nescire. Et sequitur, Ergo omni eodem modo quo necesse est Deum scire res cum sunt, vel cum praeteritae sunt, necesse est eum scire easdem antequam sint; Sed cum res sunt,* 1.643 vel praeteritae sunt, habet eius scientia necessitatem consequentem; ergo & eandem necessitatem habet antequam res eueniant. Qui & infra 6. allegat Augustinum dicentem Ideas in Deo, quas & exemplaria nominat, esse immortales, immutabiles, inuariabiles, aeternas & infatigabiles: Vnde & concludit, Ex his patenter habetur ex∣emplaria [unspec E] esse necessaria; Sacra igitur Scriptura, Glossae, & Doctores dicentes Deum immutabiliter, incommutabiliter, & immobiliter scire, velle, statuere, & caetera talia, in∣telligunt quod non est possibile aliter, & quod necessario ita facit, necessario, inquam, necessitate sequente praedicta. Neque pro minimo computandum quod Robertus Lincolniensis, Sanctus Thomas, & alij Doctores Parisienses, opinionem huic ne∣cessitati contrariam, & hypothesin principalem sub propria forma sua concorditer re∣citant, reprobant, & condemnant, sicut praehabita aliquantulum recitarunt; Qua∣re haud dubiè responsionem istam secundum hanc necessitatem sequentem appro∣bant & affirmant, cùm non sit possibile assignare rationabile medium inter istas, sicut

[unspec A] [capitula] praecedentia manifestant. Doctores similiter Oxonienses negant necessitatem ab∣solutam in talibus, aliam verò quandam concedunt, quam vocant similiter ordinatam, seu necessitatem de lege ordinata siue statuta; quae secundum praeostensa quadragesimo nono huius, non potest rectè intelligi alia quàm necessitas ista sequens. Voluntas namque diuina quoad extrinseca voluta rectè dicitut ordinata, & lex similiter ordinata siue statuta; quia sicut Legislator vel alius quilibet ordinator, primò saltem natura cogitat haec & illa, deinde liberè ordinat seu statuit vnum certum; sic & Deus Rex & Legifer vniuersi; cogitato posse fieri haec & illa, liberrimè statuens ordinauit haec fieri, & non illa; & haec est lex vniuersalis, statuta, posita, ordinata, ordinans, regulans, & moderans vniuersum, sicut patet vicesimo primo primi. Dicitur quoque necessitas, quia sicut lex merè positiua liberrimè, & sine quacunque necessitate impellente statuta ab homine, ex tunc est necessaria necessitate sequente, & neces∣sitate huiusmodi ordinata, in tantum quòd secundum Iuristas illud dicitur possibile vel im∣possibile, [unspec B] quod est possibile impossibilcuè de lure: sic & voluntas diuina, quanquam sine quacunque necessitate praecedente, contingentissimè, & libertimè ordinata, posita, & statu∣ta simili necessitate firmatur. Istam autem sententiam roborate videntur praemissa de fato, vicesimo octauo primi, & vicesimo septimo tertij. Innuunt namque concorditer omnes Au∣tores ponentes satum à famine Dei dictum, & talem necessitatem tatalem, Deum sicut & ho∣minem liberè secundum contradictionem sari ad extra, ipsum tamen fari dum fatur, sicut & hominem loqui dum loquitur esse necesse, necessitate scilicet ordinata siue sequente praedicta, quae esse quodcunque necessariò sequitur comitando, quâ omne quod est, quando est, necesse est esse. Fatum enim, recitante Isidoro 8. Eth 45. & 46.* 1.644 Antiqui dixerunt quicquid Dij fan∣tur, appositumque singulis & statutum: quare & Philosophus in De mundo vlt. dicit, quòd tria sunt statuta fatorum secundum totidem tempora, quae in alia translatione dicuntur tres Parcae; quae secundum Papiam in elementario suo, & Isidorum 8. Eth. 45. & Grammaticos [unspec C] alios, eò quòd nemini parcant, seu minimè parcant, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sic dicuntur, Atropos in praeterito, Lachesis seu Lichesis in futuro, & Cloto in praesenti, perficiens vt dicit Philoso∣phus vbi prius & torquens vnicuique propria; & addit, Perficitur autem & fabula non inor∣dinatè: sunt autem haec omnia nihil aliud nisi Deus, quemadmodum & strenuus ait Plato. Qui & supra 13. dicit quòd in maiori ciuitate, in mundo videlicet, Deus est lex aequè decli∣nans, in alia translatione aequalis, nullam recipiens corruptionem, aut transpositionem, in alia translatione directionem aut transpositionem, maior autem & certior eis Scrip∣turis quae sunt in cirbesibus, secundum aliam translationem, melius autem & firmius la∣pidibus scriptis. Scripturae namque in lapidibus primò liberè & contingenter scribuntur, sed postquam sunt scriptae, necessario manent scriptae, vel saltem necessariò tunc sunt scrip∣tae necessitate sequente praedicta, sic & scriptura firmior libri Dei; vbi & subditur conse∣quenter, quo gubernante semper immobiliter & diligenter regitur totus decor coeli & ter∣rae, [unspec D] & omnia generantur, crescunt, & corrumpuntur diuinis parentia decretis. Istam quo∣que sententiam firmat Hermes De verbo aeterno 43. & de mundo & coelo 1. ostendens quòd rerum necessitas est à lege diuina; dicit enim quòd haec tria, Heimarmene,* 1.645 neces∣sitas, & ordo, nutu Dei maximè sunt effecta, quae mundum gubernant sua lege, & ra∣tione diuina, dicitque textum operis, fatalem seriem, saeculorum dispositionem, metam temporalium omnium, & vniuersaliter omnia esse illic, puta in Deo, summi disposito∣ris digito exarata, sicut vicesimum septimum huius plenius recitauit. Vnde & Propheta, In aeternum, Domine, verbum tuum permanet in coelo; in generatione veritas tua; fun∣dasti terram & permanet; ordinatione tua perseuerar dies quoniam omnia seruiunt tibi, nisi quòd lex tua mediratio mea est, &c. Psalmo 118. Ecce ordinatio legitima Domini coelestia, terrestria, & vniuersaliter omnia comprehendens: Ecce lex Domini completis∣simè [unspec E] ordinata firma necessitate, & necessaria firmitate aeternaliter perseuerans: haec enim verba Prophetae immutabilitatem & necessitatem important. Dicit enim Augustinus de∣cimo quinto de Trinitate 20. Neque enim ob aliud scriptum est,* 1.646 Multae cogitationes in corde viri, consilium autem Domini manet in aeternum, nisi vt intelligamus siue creda∣mus sicut in aeternum Deum, ita aeternum eius esse consilium, ac per hoc immutabile sicut ipse est: Quod autem de cogitationibus, hoc etiam de voluntatibus verissimè di∣ci potest, Multae voluntates in corde viri, voluntas autem Domini manet in aeternum. Psalmus quoque tricesimus secundus, Consilium, inquit, Domini in aeternum manet,* 1.647 cogitationes cordis eius in generatione & generationem: Super quod Augustinus tra∣ctatu primo, Cogitationes sapientiae eius non sunt mutabiles, sed manenres in saeculum saeculi; vbi & Glossa, id est, non sunt mutabiles, sed aeternae, & praedestinatio eius im∣mutabilis

est in qua omnia reposita sunt. Dicitque Cassiodorus super illud Psalmi 118. [unspec A] superiùs allegatum, O Domine, permanet verbum tuum in coelo, quia ad literam, solennis ordo coelestium permanet statutorum. Annus enim per dies & menses labitur. & eisdem vicissitudinibus redit conuersio Solis & Lunae, & omnium lex semel constituta immuta∣bilis manet. Et infra, in generatione & generationem veritas tua, id est, in omni gene∣ratione, Fundasti terram, id est, Ecclesiam fide, & permanet. Nod enim ad literam de terra, quae mouenda est, hoc dici potest: Christus autem est fundamentum, praeter quod nemo potest aliud ponere, id quo hi, qui non sunt ancillae filij, permanent. Nam sequitur, Ordinatione tua perseuerat dies. Haec enim supra dicta, quod verbum id coelo, quod veritas in generatione, quod terta fundata est, sunt dies quem fecit Dominus, cui Christus Sol iustitiae quicquid vrgeat nunquam occidit, & cum in futuro ‖ 1.648 perficiet nullo fine clau∣dendum. Et bene dico Verbum in coelo veritas, & in generatione terra fundata, quoniam omnia quae pertinent ad hunc diem seruiunt tibi; ad literam, Omnia temporalia & aeterna [unspec B] suo nutu disponit. Fundasti in quit, terram & permanet; fundatio autem & fundamen∣tum immutabilem stabilitatem & necessitatem important, sicut superius est ostensum. Vnde & infra eodem, Initio cognoui de testimonijs tuis quòd in aeternum fundasti ea. Similem etiam sententiam innuunt verba huiusmodi, Confirmata est super nos misericordia eius, & veritas Domini manet in aeternum, Psalmo 116. Firmauit orbem terrae qui non commouebitur,* 1.649 Psalmo 92. vbi dicit Augustinus quòd est immobilis, sicut erat superiùs alle∣gatum. Qui confidunt in Domino, sicut mons Sion, non commouebitur in aeternum, &c. Psalmo 124. vbi Cassiodorus ostendit confidentes in Domino non posse moueri, non incli∣nabitur in saeculum saeculi,* 1.650 scilicet terra, Psalmo 103. vbi Cassiodorus, Non potest dici de terra quae legitur transitura; mysticè verò rectè accipi potest Ecclesia super Christum fun∣data, quae inclinari non potest. Montes commouebuntur, & colles contremiscent, miseri∣cordia autem mea non recedet à te, & foedus pacis meae non mouebitur, dixit Miserator tuus [unspec C] Dominus,* 1.651 Esaiae 54. Coelum & terra transibunt, verba autem mea non transibunt, seu trans∣ient, Matth. 24. & multa similia cum expositionibus suis & glossis 27. huius scripta. His si∣militer consonat illud Ierem.* 1.652 5. Posui arenam terminum maris, praeceptum sempiternum quod non praeteribit, & commouebuntur, & non poterunt, & intumescent fluctus eius, & non pertransibunt illud; terminum tribulationum insinuans & laborum, vt patet per exposi∣tiones praemissas 46. primi. Et rursum illud Psalmi 148. Statuit ea in aeternum & in saeculum saeculi, praeceptum posuit, & non praeteribit. Vnde beatus Gregorius 16. Moral. 15. super il∣lud Iob 23. Nemo auertere potest cogitationes eius, scilicet Dei, sic ait, De cuius immutabi∣litate aptè subiungitur, Nemo auertere potest cogitationes eius: sicut enim immutabilis est naturâ, ita immutabilis est cogitatione. Dicat ergo, & nemo auertere potest cogitationes eius, quia semel fixa iudicia mutari nequaquam possunt; vnde scriptum est, praeceptum po∣suit, & non praeteribit: & rursum, Coelum & terra transibunt, verba autem mea non transi∣ent: [unspec D] Et rursum, Non enim cogitationes meae sicut cogitationes vestrae, neque viae meae sicut viae vestrae. Cùm ergo exterius mutari videtur sententia, interius consilium non mutatur, quia de vnaquaque re immutabiliter intus constituitur, quicquid foris mutabiliter agitur. Cui & concorditer Augustinus in sententijs Prosperi,* 1.653 propositione 169. Cogitatio, in∣quit, & recogitatio Dei mutandarum rerum est incommutabilis ratio. Neque enim, sicut hominem, ita Deum cuiusquam facti sui poenitet, cuius de omnibus omninò rebus tam fixa est sententia quàm certa praescientia:* 1.654 quibus nec discorditer Esaias, Dominus exerci∣tuum, inquit, decreuit, & quis poterit infirmare? Es. 14. Glossa, hoc est, mutari non potest. Hanc eandem necessitatem secundum legem, vt praemittitur, ordinatam euidenter insinu∣ant Autoritates de necessitatem stabilitatis, immobilitatis, & immutabilitatis praemissae: nec minus euidenter eam ostendunt Autoritates de iuramento diuino, quadragesimo septimo hu∣ius praemissae propter immutabilitatem & necessitatem in eo contentam, maximè cùm secun∣dum [unspec E] ibi ostensa, omnis sermo Dei intrinsecus respectu exteriorum aequali necessitate firme∣tur, & aequipolleat iuramento. Eandem similiter innuunt Autoritates illo quadragesimo septimo allegatae, dicentes praedictiones & promissiones diuinas necessariò adimplendas, maximè cùm non necessitas sit maior in talibus, quàm in quibuslibet scitis Dei ad extra, sicut proximum huius docet: sed tota necessitas, quae est ibi, est ex firma praesentialitate, & praesen∣tanea sirmitate actus, cognitionis, & volutionis diuinae, qua eum, sicut & praesentia caetera, & actus caeteros qualescunque dum est, necesse est esse necessitate sequente & ordinata praedicta. Amplius autem & hanc eandem necessitatem ordinatam, vt praemittitur, & sequentem concorditer innuunt omnes Autores, ponentes fatum à famine Dei dictum,

[unspec A] & talem necessitatem fatalem, sicut superius monstrabatur; Quot autem & quanti Au∣tores & Doctores Philosophici & Theologici ponunt explicitè & implicitè istam necessitatem fatalem, sicut vigesimum octauum primi, & vigesimum septimum huius docent? Quid enim aliud significat intransibilitas, immutabilitas, stabilitas, firmitas verborum Christi, legum, pacti, faederis quoque Dei ex Euangelijs & Prophetijs cum glossis & expositio∣nibus Doctorum, quas vigesimum septimum huius plenius recitauit? Quomodo etiam conuenientius potest exponi Philosophus in De mundo 13. vbi dicit quod Deus immobi∣lis cuncta mouet & circumfert quo vult, velut ‖ 1.655 lex mundi nullam recipiens alteratio∣nem, certior & firmior Scripturis quae in lapidibus, sicut eodem vigesimo septimo & hic supra plenius allegatur? Scripturae namque in lapidibus primò liberè & contingenter scri∣buntur, sed postquam sunt scriptae, necessariò manent scriptae, vel saltem necessariò tunc [unspec B] sunt scriptae necessitate sequente praedicta: Sic quinimo & incomparabiliter firmius scrip∣tura firmior libri Dei. Cur etiam potius comparauit legem diuinam omnia gubernantem scripturae in lapidibus, quam scripturae in cera, membrana, pictura, puluere, vel in ter∣ra, in aliquouè metallo, nisi vt quoquomodo exemplatiter & figuraliter designaret eius maximam firmitatem, sicut talis scriptura est alijs magis firma; quemadmodum & lob dicit, Quis mihi hoc tribuat vt scribantur sermones mei?* 1.656 Quis mihi det vt exarentur in libro stilo ferreo, aut plumbi lamina vel ‖ 1.657 celie scribantur in silice, Iob decimo nono? Quare & filij Seth scientiarum inuenta in duabus columnis, vna quidem de lateribus, al∣tera verò de lapidibus conscripserunt, sicut superius fuerat recitatum. Quàm ergo firma necessitas, & necessaria firmitas, Scripturae diuinae in firmissima scientia Dei scriptae, in firmissima mente sua, in firmissimae vitae libro! Hunc autem Philosophum in hac parte autorizans summus Philosophus, Non potest, inquit,* 1.658 solui Scriptura quam Pater sancti∣ficauit [unspec C] & misit in mundum, Ioannis decimo. Cui similiter consonant non pauca similia qua∣dragesimo septimo huius prehabita, quae restantur Scripturas propheticas promissorias, & iuratorias Prophetarum & Dei necessariò adimplendas. Quod enim scriptura naturalis, fragili calamo, fluido atramento, putribili pellicula vel papyro constructa solui non potest, ex nulla firmitate aut stabilitate huius scripturae infirmae & labilis potest esse, sed tantum ex scripturae libri vitae immortalis, indelebilis, irrasibilis, incancellabilis, ac indefectibilis insolubili & necessaria firmitare; à qua omnis vera scriptura materialis onginaliter & figuraliter defluit & emanat. Huic autem causae necessitatis huiusmodi in scripturis attestatur glossa super primum Mathaei, quae primò dicit prophetias necessario adimplendas, sicut quadragesimum septimum huius allegat: Postea verò dicit quod Propheta nullam necessitatem ingerit prophetatis, sed est praescientiae Dei signum, sicut [unspec D] quadragesimum nonum huius plenius recitauit. Haec ergo necessitas in Dei prescientia est fundata: Non enim potest fundari in rebus prophetatis, quae sunt quasi effectus & exitus prophetiae, quae etiam sibi ipsis nuilam necessitatem imponunt, cùm nallam ha∣beant ex seipsis, nec in prophetia, quae non efficit prophetata, sed est diuinae praescien∣tiae tantum signum; necessitas ergo scripturae libri vitae immortalis praescientiae firmae Dei est necessitas scripturas Propheticae supradictae. Vnde & Augustinus de correptione & gratia 29. dicit, quod filij Dei secundum praescientiam, antequam essent facti,* 1.659 iam filij Dei erant, in memoriali patris sui inconcussa stabilitate conscripti. Qui & infra 34. hanc stabilitatem inconcussam plenius exprimens ita scribit; Quicunque ergo in Dei prouidentis∣sima dispositione praesciti, praedestinati, vocati, iustificati sunt & glorificati, Non dico etiam nondum renati, sed etiam nondum nati, iam filij Dei sunt, & ideo omnino perire non possunt. Aduerte, quaeso, causalem; Iam, inquit, filij Dei * 1.660 sunt, & ideo omnino perire nō possunt. Quid aliud innuit, imò potius exprimit haec causalis, quàm quod illa quaecunque in prouidentia, [unspec E] dispositione, praescientia & praedestinatione Dei sunt, non possunt ibi non esse, saltem pro nunc, iuxta illud ‖ 1.661 Philosophi tam saepius memoratum, Esse quod est quando est, necsse est? Quantus igitur numerus, quanta turba, quantus exercitus autoritatum scripturae canonicae & Doctorum istam necessitatis sententiam explicitè vel implicitè profitetur, proculdubio non facile numerare. Vt autem in breuibus maximam copiam proferam, Ecce istam necessitatis sequentis sententiam innuunt & confirmant rationes, & auroritates à trigesimo huius vsque ad hunc locum multifariam praelibatae, quas non videtur possibile plane, solidè & vera∣citer soluere istam sententiam non tenenti, sed vix per qualescunque sophisticationes insi∣pidas, per cauillationes obliquas, per falsigraphias profanas, & proteruias violentas, per ambages distortas, per expositiones schismaticas & per glossas vipereas tex∣tum proprium perimentes: Huic autem sententiae videntur omnes rationes &

Autoritates tam secundum superficiem literae, quàm secundum profundum & solidum [unspec A] intellectum planè & plenè, solidè & sincerè ac spontaneè consentire, & concorditer atte∣stari. Conferat, quaeso, simpliciter quicun que Iudex indifferens, & amicus veritatis solius probationes, responsiones & autoritates cuiuscunque alterius sententiae & istius; depo∣nat,* 1.662 supplico, interim odium & amorem, dicente Philosopho 1. Rhetoricae suae primo, quod ad praefectum & Iudicem amare & odire, & proprium commodum annexa sunt sae∣pe vt non possint videre sufficienter verum, sed attendere in iudicio proprium delectabile aut triste; Et secundi Rhetor. 1. Non eadem, inquit, videntur amantibus & odientibus, neque iratis & mansuete se habentibus, sed aut omnino altera, aut secundum magnitudi∣nem altera;* 1.663 Cui & concorditer Ptolomaeus verbo 12. Centilogij sui, ait, Amor & odium remouent homines à rectitudine, aut secundum aliam translationem, Amor & odium per∣uertunt [unspec B] iudicij veritatem: vel si noluerit illa deponere, tunc permutet dando isti senten∣tiae gratis odio habitae amorem & fauorem alterius, & è contra, & sic aequo libramine ponderet, quae firmius sit fundata, copiosius attestata, & rationabilius defensata, & illam interim, donec Deus aliud ei reuelauerit sobrie eligat, teneat & defendat. Nam, sicut di∣cit Philosophus 1. Ethic. 11. Vero quidem omnia consonant existentia; falso autem citò dis∣sonat verum. Haec autem est planè doctrina eiusdem Philosophi 2. de Coelo 1. ac Auer∣rois Commentatoris ipsius, qui & ibi recitat illum famosum Alexandrum dicentem, Nos nonsumus sustentati super sententiam huius hominis inter omnes alias, nisi quia videmus ipsam minoris ambiguitatis, & remotiorem à contradictione. Potrò autoritates de neces∣sitate fati, faminisuè diuini, & similes, ponentes necessitatem in Deo & in rebus, & cau∣sam illius reddentes, quia Esse quod est, quando est, necesse est, aut quod res omnes sunt semper apud Deum praesentes pro necessitate rerum secundum causas superiores vige∣simo septimo & vigesimo octauo huius adductae, multum immediatius & euidentius faciunt [unspec C] pro ista necessitate sequente huius capituli quàm pro illa; verum quia ex ista necessitate sequitur alia, faciunt & pro illa; & quia illi necessitati contradicebatur, à multis fuit mul∣torum testium veridicorum omni exceptione maiorum testimonijs validis comprobanda, vt sic illa concessa, ista facilius admittatur. Potuit etiam processus & ordo fuisse contrariè permutatus, vt primo haec sequens, deinde illa secundum causas superiores fuisset osten∣sa: Haec enim est prior illa secundum naturam, Veruntamen non ita commodè pro do∣ctrina. Non enim semper priora & notiora naturae sunt priora & notiora in cognitio∣ne humana; Imo, vt plurimum est, è contra, sicut testatur Philosophus 1. Physic. 2. & post. & 2. Metaphysic. 1. quod etiam testatur Apostolus, Inuisibilia, inquiens, ipsius scilicet Dei, à creatura mundi, id est, ab homine, per ea quae facta sunt intellecta con∣spiciuntur, sempiterna quoque virtus eius & diuinitas, ad Romanos primo. Hinc igitur videbatur commodius praemissum ordinem obseruare, sicut & in principio seruabatur. Pri∣us [unspec D] namque secundum naturam videtur Deum facere quippiam, quàm factum seruare, & tamen prius fuit ostensum Deum esse conseruatorem necessarium entium quàm factorem, quia hoc fuit vtilius pro doctrina: Ex hoc enim apud cognitionem humanam facilius osten∣ditur aliud quàm è contra.

[unspec E]

[unspec A] COROLLARIVM.

Corollarium, quod omnem actum volutionis & cognitionis diuinae praesentem neces∣se est, necessitate sequente praedicta, semper fuisse, & similiter semper fre; quare & quod omnia, quae praesentialiter sunt, fiunt aut eueniunt, simili neces∣sitate sunt, fiunt & eueniunt in praesenti; & quod omnia quae euenient, simili necessitate euenient in futuro; imó & quod omnia quae nunc fiunt, de aliqua ne∣cessitate praecedente nunc fiunt; & quod omnia, quae eueniunt de aliqua necessitate praecedente, euenient in futuro.

[unspec B] EX his autem, velut porismaticè, clarè lucet, quod Omnem actum volutionis & cogniti∣onis diuinae praesentem necesse est necessitate sequente praedicta nunc esse, semper fuisse, & similiter semper fore; quare & qd. omnia, quae praesentialiter sunt, fiunt, aut eueniunt, simili necessitate sunt, fiūt, & eueniūt in praesenti; & qd. omnia, quae euenient, simili necessitate eueni∣ent in futuro, imo & qd. omnia, quae nunc fiunt, de aliqua necessitate praecedente nunc fiūt; & qd. omnia quae eueniēt, de aliqua necessitate praecedēte euenient in futuro. Prima autem pars, secunda & tertia huius potismatis lucide consequuntur. Nam secundum prius ostensa, om∣nem actum huiusmodi nunc praesentem necesle est nunc esse, quare & semper fuisse, & simili∣ter semper fore, cum Deus sit immutabilis omniquaque, sicut quintum & vicesimum tertium primi docent. Vnde & cognoscitur euidenter conuenientia & differentia voluntatis diuinae, & angelicae, vel humanae In duobus namque conueniant & disconueniunt in duobus. Nam [unspec C] sicut voluntatem creatam necesse est pro nunc velle quod vult, & voluisse quod voluit, sic di∣uinam; sed hanc, scilicet humanam, possibile est in futuro non sic velle, & in praeterito nolu∣isse, diuinam vero minime post vel ante: cuius causa non latet; haec enim est mutabilis, illa vero immutabilis est omnino. Tres vero partes sequentes ex istis tribus cum quibusdam pri∣us ostensis faciliter concludentur. Docet namque syllogistica ratio manifeste, quod omnia quae praesentialiter sunt, fiunt, & eueniunt à causa necessitate sequente necessaria in essendo, & infrustrabili in causando, simili necessitate sunt, fiunt & eueniunt in praesenti; Omnia, quae in praesentiarum sunt, fiunt, aut eueniunt praesentialiter, sunt, fiunt, & eueniunt à causa hu∣insmodi: Cur ergo non sequitur de futuris? Simili namque modo quo‖ 1.664 syllogismus‖ 1.665 aptabatur praesentibus, aptabitur & futuris; Omnia siquidem quae euenient à causa necessitate sequente somper necessaria in essendo, & infrustrabili in causando, simili necessitate euenient; Om∣nia quae euenient, euenient à causa huiusmodi. Non enim videtur causa possibilis assig∣nari [unspec D] quare non omnia, quae à causa quacunque euenient, de aliqua necessitate eueni∣ent, nisi vel quia causa potest deficere in essendo, vel quia, etsi maneat potest impediri, frustrari, & deficere in causando; sicut homo volens facere quid futurum, potest voluntatem illam dimittere, & etiam si eam continuè teneat, impediri, multipliciterque frustrari: Cer∣tum est quoque quod omnia, quae euenient, à causa tali* 1.666 euenient: Euenient enim à volun∣tate diuina, per corollarium noni primi, & ipsa est necessitate sequēte necessaria in essendo per partes corollarij praecedenteS, est etiā infrustrabilis in causando, per 10. primi libri. Hic respon∣debitur forsitan a quibusdam, quod omnia futura sunt necessaria, quatenus sunt apud Deum praesentia, & in eo, non autem quatenus extra euenient in esse materiali siue reali in suis na∣turis. Haec autē responsio si intelligit, quod futura cōtingentia quantum est de se, & causis suis inferioribus absolutè cósideratis, non necessariò euenient, verè intelligit sed non vitat: Si autē intelligit quod futura contingentia relata ad praeuolutionem & praecognitionem diuinam ne∣cessariam [unspec E] in essendo, & infrustrabilem in causando, non necessariò euenient extra in esse ma∣teriali, reali, seu naturali temporibus praeordinatis a Deo, non verè intelligit, sicut praeceden∣tia clarè monstrabant; quod & potest breuiùs sic monstrari: Necessariò sequitur, quicquid Deus vult & praescit fore in esse reali extrinseco naturali, sic erit; Hoc Deus vult & praescit sic fore: ergo hoc sic erit: vel enthymematicè si quis velit, Deus vult hoc fore realiter, ergo hoc sic erit, & antecedens est necessarium, sicut superiùs est ostensum, sicuti &‖ 1.667 isti responsores fa∣tentur; quare & consequens sicut trigesimo huius patet. Hoc autem totum clarè testatur Robertus Lincolniensis de libero arbitrio 10. vbi agens de concordia praedestinationis & liberi arbitrij, primò facit realiter argumentum praemissum, & recitat virtualiter responsio∣nem opinionis contratiae,* 1.668 & hypothesis principalis, distinguentem propositiones huiusmo∣di,

(Quicquid Deus praedestinat seu vult fore necesse est fore) secundum compositionem [unspec A] & diuisionem, & concedentem sensum compositum ac negantem diuisum; & deinde ipsa formaliter approbata, ac materialiter reprobata, secundum sententiam propriam respon∣dendo, dicit praeuolutionem, puta praedestinationem diuinam, esse causam necessariam in essendo necessitate sequente, & infrustrabilem in causando; quare & quemlibet totalem eius effectum simili necessitate futurum: Vnde sic ait, Dei praedestinatio specialiter libe∣rum arbitrium videtur annihilare; Ipsa namque causa est bonorum praedestinatorum; & talis causa quae non potest non esse, nec potest ab effectu frustrari: Omnis autem causae, quae non potest non esse, nec ab effectu frustrari, omnis effectus non potest non esse; prae∣destinationis igitur effectus non potest non esse; ergo omnem praedestinationis effectum ne∣cessarium est esse; Necessariò ergo saluabitur omnis saluandus; ergo non ex libero arbitrio [unspec B] est salus aut opus bonum vitae aeternae meritorium. Fortè aliquis responsor ad euadendum sic distinguet, dicens, Praedestinatum est necessarium; id tamen quod praedestinatum est, non est necessarium, sed contingens; sed haec distinctio licèt sit vera, nihil tamen ad veri∣tatem videtur esse solutionis. Dicatur enim A effctus aliquis praedestinationis in se conside∣ratus nudus ab hoc accidente, Praedestinatum, syllogizeturque hoc modo, Omnis effectus causae necessariae nec potentis à suo effectu fructrari est necessarius & non potens non esse; A est effectus talis causae; ergo A non potest non esse, sed est necessarium, & ita quoad eius esse nihil est liberum arbitrium, cùm habens esse ex libero creaturae rationalis arbitrio sit contingens, non necessarium. Et ecce responsio propria; An fortè praedestinationis effectus simpliciter erit magis A contingenter esse, quàm A esse? verbi gratia, Aliquis nunc ex istens via∣tor nominetur Petrus, non hoc, Petrū scilicet fore saluandum, sed Petrum fo re saluandū esse contingens, id est, Petrum fore saluandum non ex necessitate, sed cum possibilitate existendi [unspec C] eius oppositum, scilicet Petrum non saluari, est simpliciter effectus praedestinationis: Scit enim Deus non solum Petrum saluandum, sed Petrum non ex necessitate, sed contingenter sal∣uandum, & sic ab aeterno praeordinat, scilicet Petrum saluandum, & non ex necessitate, sed cum possibilitate contrarij; & hoc totum infallibiliter à Deo praecognitum & praeordina∣tum, scilicet Petrum saluari non ex necessitate, sed cum possibilitate existendi oppositum, scilicet Petrum non saluari est necessarium‖ 1.669 simpliciter; Itaque effectus praedestinationis, quae est causa inuariabilis, nec potest à suo frustrari effectu, non est Petrum saluari, sed Petrum saluari non necessario sed contingenter; & hoc totum, scilicet Petrum saluari non necessa∣riò, sed contingenter, est necessarium, sicut arguit supra positus syllogismus, debere esse prae∣destinationis effectum; sed necessarium dico necessitate consequente non antecedente, ne∣cessitate conditionis secundum Boetium non simplici; ac per hoc Petrum saluari non est ne∣cessarium, sed contingens. Haec itaque maior suprapositi syllogismi propositio, scilicet, Omnis causae, quae non potest non esse, nec ab effectu frustrari, effectus non potest non esse, [unspec D] sed est necessarius, sic videtur esse intelligenda, vt intelligamus effectum simpliciter & tota∣liter, & non secundum partem, hoc est, totum effectum comproportionatum causae, nullis omissis conditionibus, vt pote respectu huius causae, quae est praedestinatio, non erit, Petrum saluari simpliciter & totaliter, effectus, sed hoc totum, Petrum saluari non ex necessitate, sed contingenter; ergo secundum quod verè intelligitur maior propositio, si sub praedestinatio∣nis effectu assumatur Petrum saluari vel aliquid tale, non adiecta hac conditione, non ex ne∣cessitate, sed contingenter, non correspondet assumptio maiori propositioni, nec sequitur conclusio: Si autem sumatur simpliciter & totaliter effectus cadens sub praedestinatione, vt∣pote Petrum saluari non ex necessitate, sed contingenter, correspondenter maiori assumitur, & conclusio sequitur. Qui & infra 11. monstrans concordiam gratiae cum libero arbitrio, si∣milem sententiam clarè profert. Nec moueat quempiam quod dicit non esse necessarium Petrum saluari, sed Petrum non necessariò, sed contingenter saluari, cùm tamen necessa∣riò [unspec E] consequatur, Petrus non necessario, sed contingenter saluabitur, ergo Petrus saluabi∣tur; & Anteccdens secundum eum est necessarium, quare & consequens; quia cùm dicit Pe∣trum non necessariò, sed contingenter saluari, esse necessarium, intelligit de necessitate se∣quente praedicta consentanea contingentiae & arbitrii libertati, sicut & exprimit euidenter: Cùm verò negat Petrum saluari esse necessarium, intelligit de necessitate contraria contin∣gentiae & arbitrij libertati, quod iuxta decimo huius praemissa de hac coniunctione aduersa∣tiua, Sed, euidenter insinuat, ita dicens, Petrum saluari non est necessarium, sed contin∣gens. Pro quo & infra 11. Cùm, inquit, gratia non sit, nisi Dei voluntas, qua gratis saluat, vult autem verbi gratia non solum Petrum saluari, sed ipsum saluari ex libertate arbitrij sui,

[unspec A] & non necessario, sed contingenter, sicut praescit & praedestinat non solùm ipsum saluari, sed saluari cum adiectione praedicta; gratia siue voluntas diuina non cogit Petrum saluari, vel ali∣quod consimile esse necessarium, sed, sicut dictum est, ipsum saluari ex libero arbitrio & con∣tingenter esse necessarium. Nec etiam moueat quod dicit, fortè & quasi dubitando, non de∣finiendo respondere videtur: haec enim est responsio sua finalis; & quia hoc potest rationabi∣liter facere, etsi ipsemet non dubitet, ad aliorum praesumptuosam audaciam reprimendum, & vt sobriè capiant instruendum. Aduerbia etiam dubitandi & verba similia non semper du∣bitationem loquentis important, sed quandoque per figuram Ironiae certitudinem & certam affirmationem, quandoque verò dubitationem in mentibus auditorum, & increpationem eo∣rum: Quare Prophetae, Apostoli, & Deus, ac Dominus Iesus Christus scientes certissimè, quandoque aduerbia & verba huiusmodi protulerunt. Vnde Psalmo 80. Pro nihilo forsitan inimicos eorum humiliassem. Cassiodorus, Forsitan, id est, verè, si ironicè dicit.* 1.670 Et infra [unspec B] Psalmo 118. Nisi quòd lex tua meditatio mea est, tunc fortè perijssem in humilitate mea. Et Apostolus ad Rom. 8. Existimo quòd non sunt condignae passiones huius temporis ad futu∣ram gloriam: Glossa, Existimo, id est, scio. Et 1. ad Corinth. 7.* 1.671 Puto quòd ego spiritum Dei habeam: Glossa, Nota quòd dicens puto, non dubitat Apostolus, sed contemptores increpat. Et Iob 14. Putasne mortuus homo rursum viuat? Super quod Gregorius 12. Moral. 5.* 1.672 So∣lent iusti viri in eo quod ipsi certum ac solidum sentiunt, quasi ex dubietate aliquid proferre, vt infirmiorum in se verba transferant, sed rursum per fortem sententiam infirmanti dubietati omni modo contradicunt, quatenus per hoc, quod dubiè proferre cernuntur, infirmis aliqua∣tenus condescendant; & per hoc, quod certam sententiam proferunt, infirmiorum mentes dubias ad soliditatem trahant. Ipse etiam in quo sunt omnes thesauri sapientiae & scientiae absconditi Iesus Christus similiter loquitur, Nun quid, inquiens, gratiam habet seruo illi quia fecit quae sibi imperauerat? Non puto, Luc. 17. Et Matth. 11. Si in Sodomis &c.* 1.673 fortè man∣sissent [unspec C] vsque in hunc diem; & Ioh. 4. Tu forsitan petisses ab eo, &c. Et infra 5. Si crederetis Mosi, crederetis forsitan & mihi: Et adhuc inferius 8. Si me sciretis, forsitan & Patrem me∣um sciretis. Super quod Augustinus part. 1. homil. 37. Ille, inquit, qui omnia scit, quando dicit forsitan, non dubitat, sed increpat. Attende enim quomodo increpatiuè dicatur ipsum forsitan, quod videtur esse verbum dubitationis; sed dubitationis verbum est, quando dicitur ab homine ideo dubitante quia nesciente; cùm verò dicitur à Deo verbum dubitationis, cùm Deum vtique nihil lateat, illa dubitatione arguitur infidelitas, non opinatur diuinitas. Ho∣mines enim de rebus his, quas certas habent, aliquando increpatiuè dubitant, id est, verbum dubitationis ponunt, cùm corde non dubitent, velut si indigneris seruo tuo, & dicas, Con∣temnis me? Considera, forsitan Dominus tuus sum.* 1.674 Hinc & Apostolus ad quosdam con∣temptores suos loquens, ait; Puto autem quòd & ego spiritum Dei habeam. Qui dicit, puto, dubitare videtur, sed ille increpat, non dubitat. Matthaei quoque 24. ipsa sapientia Dei di∣cit, [unspec D] Dabunt signa magna & prodigia, ita vt in errorem ducantur, si sieri potest, etiam electi.* 1.675 Super quod Gregorius 1. super Ezech. 9. Cur, inquit, hoc sub dubitatione dicitur,* 1.676 cùm quid futurum sit à Domino praesciatur? Et respondet, Ista dominici sermonis dubitatio ex electo∣rum cordibus designatio temptationis fuit. Per hoc igitur exprimitur, quòd electi in corde temprabuntur; nutant enim, si non cadunt; dicitur ergo, si fieri potest, quia trepidabunt, & tamen dicuntur electi, quia non cadent. Pro duabus autem residuis partibus aduertendum quòd in voluntate diuina respectu suorum effectuum extrinsecorum praesentium vel futuro∣rum est plenissima contingentia ad vtrum libet, & summa libertas contradictionis, sicut‖ 1.677 fae∣pius dicebatur, ipsa tamen respectu eorum est necessitas antecedens, sicut respectu praesen∣tium, sicuti vltima pars corollarij secundi huius ostendit: quare & per similem rationem re∣spectu, futurorum similiter. Nam omnia quae euenient à causa necessaria in essendo & infru∣strabili [unspec E] in causando, euenient de necessitate naturaliter praecedente, sicut definitiones necessi∣tatis naturaliter praecedentis, & sui effectus secundo huius ostendunt; & omnia, quae eueni∣ent, à causa tali euenient, puta à voluntate diuina, sicut superius est ostensum: nec istam ali∣quam repugnantiam implicant, sicut 29. & 5. huius plenius declaratur.

CAP. LI. [unspec A] De Aeternitate.

ADhuc autem spiritu intelligentiae parum altius subleuante, potest haec eadem veritas per aliam viam ostendi, per viam videlicet * 1.678 aeternitatis tricesimo huius tactam. Hac etenim cognita, potest Deus & eius cog∣nitio atque volutio quoquomodo cognosci; haec verò ignota, & ista necessariò ignoratur: prius ergo de ‖ 1.679 ipsa aeternitate paululum disse∣rendum. Constat siquidem secundum Philosophorum sententiam, quòd mensura debet esse vnigenita & similis mensurato: homo autem mutabilis est, & actiones eius mutabiles, quare & mensurantur men∣sura [unspec B] mutabili, scilicet temporali, ipso videlicet tempore vel instanti: Deus verò, & quae∣libet actio eius intrinseca, puta cognitio & volutio, immutabilis est omninò, sicut quintum & vicesimum tertium primi docent; quare nec Deus, nec aliqua actio eius intrinseca per se immediatè & propriè mensuratur mensura mutabili, scilicet tempore vel instanti, sed ‖ 1.680 men∣sura immutabili, inuariabili, stabili, & aeterna, seu potius ipsa aeternitate immutabiliter peni∣tus, insuccessibiliter, vniformiter atque stabiliter permanente. In ipsa namque nulla diuisi∣bilitas, nulla maioritas, nulla minoritas, nulla prioritas, nulla posterioritas, nulla mutabilitas, nulla accessib, nulla recessio, nulla successio, nihil praeteritum, nihil futurum, nec vlla pe∣nitus differentia successiua, sed indiuisibilis, simplex, vnica, eadem, insuccessibilis, ac in∣stantanea praesentialitas & simultas, sicut ostenditur primo primi, imò superindiuisibilis, su∣persimplex, superunica, supereadem, superinsuccessibilis, ac superinstantanea praesentialitas & simultas temporalis instantis. Hoc enim est finis praeteriti, initiumque futuri; ibi autem [unspec C] nihil praeteritum aut futurum, hoc est mutabile & successibile quodammodo, eò quòd adue∣nit, & recedit, incipit & desinit; non sic ibi, hoc instat nunc tantummodo, illud semper; hoc, sicut & tempus est posterius aeternitate & instanti aeterno, & ipsum & ipsum imitatur, vt po∣test: quare & Deus cognoscit & vult indiuisibiliter, simpliciter, vnicè, praesentaneè, atque si∣mul, imò supersimpliciter, superunicè, superinstantaneè, superpraesentaneè, supersimul tem∣poralis instantis. Quis enim praesumpserit dicere Deum aliter & aliter intrinsecè cognoscere aut velle secundum alias & alias differentias temporis successiuas? Quis praesumpserit dicere omnipotentem & omniquaque sibi sufficientem temporis creatorem indigere tempore, & ‖ 1.681 successibus fluxibilis temporis, sicut miserabilem hominem ad cognoscendum quippiam & volendum, autad cognoscendum quicquam quocun{que} modo intrinsecè, contingenter, liberè, necessariò, vel alio quouismodo: prima nam{que} suppositio, quintum & 23. primi, ac 30. hu∣ius praemissa prohibent ita dici. Eandem quo{que} sententiam, licèt obscur{que}, antiqui Philosophi [unspec D] contestantur;* 1.682 quorum Pater Hermes de mundo & coelo 1. sic scripsit; Quicquid extenditur spacijs, vel annosum, vel saeculare, vel perpetuum, vel aeternum consistit; annosum dissolui∣tur senio, saeculare aetate, perpetuum durabilitate, aeternum infinitate; ab aeternitate tempus initians, in aeternitatis resoluitur gremiū longiori circuitu fatigatū, scilicet de vnitate ad nume∣rum, de stabilitate digreditur ad motū; momentū suū temporis est quod mouetur, aeternitatis quod ex qua tempus nascitur, in eam resolui habet quod in vniuersum porrigitur. Qui & de verbo aeterno 43. Aeternitas, inquit, inaduersabilis, immobilis & insolubilis; haec est ergo aeternitas, quae nec coepit esse nec desinit, quae fixa immutabili lege currendi sempiterna com∣motione versatur, oritur{que} & occidit alterius saepe per membra, ita vt variatis temporibus, his, de quibus occiderat, membris oriatur. Pro isto autem dicto plenius exponendo, & melius cognoscendo, aduertendum quod scribit super eiusdem 34. dicens, quòd solus Deus est im∣mobilis, nisi aliquis audeat dicere ipsius commotionem esse in aeternitate; sed magis & ipsa [unspec E] immobilis aeternitas, in qua omnium temporum agitatio remaneat, & ex qua omnium tem∣porum agitatio sumit exordium; Deus ergo stabilis fuit, semperque similiter cum eo aeter∣nitas; itaque quamuis sit aeternitas stabilis, immobilis, atque fixa, tamen quoniam temporis, quod mobile est, in aeternitatem semper vocatur agitatio, itaque mobilitas ratione temporis vertitur, efficitur vt ipsa aeternitas immobilis quidem sola, per tempus in quo ipsa est, & est in eo omnis agitatio, videatur agitari, sic efficitur vt aeternitatis stabilitas moueatur, & tem∣poris mobilitas stabilitas fixa fiat lege * 1.683 currendi; sic & Deum agitari credibile est in se ip∣sum eadem immobilitate: stabilitas enim ipsius in magnitudine est immobilis agitatio: ipsius enim magnitudinis immobilis lex est; hoc ergo quod est tale quod non subijcitur sensibus, in∣definitum,

incomprehensibile, inestimabile est; nec sustineri etenim nec fieri, nec indagari potest. Vbi enim & quomodo, & vnde aut quando, aut quale sit incertum est. Fertur enim in summa stabilitate, & in ipso stabilitas sua, siue Deus, siue aeternitas, siue vterque siue al∣ter in altero, siue vterque in vtroque sunt: Propter quod aeternitas sine definitione est tem∣poris. Stabilitas enim vtpote defixa quod sustinere quae agitabilia sunt, possit beneficio fir∣mitatis, merito obtinet principatum; Omnium ergo quae sunt primordia Deus est & aeter∣nitas: Mundus autem quod sit mobilis non habet principatum; Praeuenit enim mobilitas e∣ius stabilitatem suam in lege agitationis sempiternae habendo immobilem firmitatem. Post quem Plato, & quidam Platonici de aeternitate, aeuo, & tempore disserebant:* 1.684 Vnde Plato 1. Timei 9. vtens aeuo pro aeternitate sic ait, Dies & noctes & menses & annos, qui ante coe∣lestem exornationem non erant, tunc nascente mundo iussit existere, quae omnia partes sunt temporis, nosque haec cum aeuo assignamus eidem solitariae naturae, non rectè partes indiui∣duae [unspec B] rei fingimus. Dicimus enim fuit, est, erit; At illi solum esse competit suxta veram sui certam{que} rationem, fuisse verò deinceps & fore non competit; haec quippe geniturae tem∣poris propria. Motus enim sunt, vnus praeeuntis, alter imminentis non aeui sed temporis; aeui quippe māsio perpetua immutabilis; ergo ne{que} iunior, nec senior, nec fuit, nec erit, nec patietur aliquid horum quae sensilis natura patitur, sed haec omnia vices sunt temporis imaginantis ae∣uum. Apud quem insuper eadem aeternitas aliquoties saeculum nuncupatur:* 1.685 Vnde Auerroes super ••••de Coelo & Mundo 100. vbi translatio quam exponit habet saeculum, dicit ita, Plato nominabat illud quod fuit antequam tempus fuisset, saeculum, quia tempus est nouum apud ipsum, & intendit per saeculum, esse terminans omnia entia, quod fuit ante tempus. Quos & Aristot subsecutus 1. de Coelo 100 aeternitatem bifariam diuidit & distinguit,* 1.686 ponens vnam vitae cuiuslibet periodum naturalem, alteram verò à semper esse, scilicet vniformiter & immu∣tabiliter, nominatam immortalis diuini, scilicet Dei secundum suam substantiam, & omnem [unspec C] dispositionem intrinsecam intransmutabilis & penitus immortalis: nam quodlibet transmu∣tatum saltem intrinsecè secundum aliquam dispositionē necessario moritur secundum illam, scilicet quam amittit; Vnde sic ait, Hoc nomen diuinè enuntiatum est antiquis. Finis enim continens id, qd. vniuscuius{que} vitae tempus, cuius nihil est extra secundum naturam, aeternum vniuscuius{que} vocatum est; secundum eandem autem rationem, & totius coeli finis, & omne tempus, & infinitatem continens perfectioni, aeternum est, à semper esse sumens denominatio∣nem immortalis & diuinus; vnde & alijs communicatum est, his quidem clarius, his autem obscurius esse & viuere: Etenim quemadmodum in enkidijs phismatibus circa diuina multo∣ties declaratum est rationibus qd. diuinum intransmutabile necessarium esse primum & sum∣mum, qd. sic habens testificatur dictis. Ne{que} n. aliud est quod mouebit; illud enim vtique erit diuinius; neque habet prauum nihil ne{que} indigens eorum quod ipsius bonorum nullo est; hae autem tres causae Philosophi sunt notandae. Notandum similiter quod vbi translatio noua [unspec D] dicit, quod aeternum sumit denominationem à semper esse, translatio, quam Auerroes expo∣nit, sic dicit, hoc nomen deriuatur à suo actu, quoniam semper est. Vnde potest elici, quod esse est quoddam agere, seu actio quaedam entis, sicut viuere, & vita viuentis, sicut 18. secundi fuerat declaratum: vnde & vlterius aduertendum, quod sicut secundum Philosophum 4 phys. Tempus fluxibile sequitur fluxibilem actionem, scil. motum coeli; sic aeternitas stabilis sequi∣tur stabilem actionem, scil. esse Dei, & ab ipsa quodammodo deriuatur, defluit & emanat. Si∣cut enim punctus fluens lineam, & instans tempus; sic & Deus instans stabilissimum per a∣ctum suum veluti quendam fluxum videtur aeternitatem causare, & hoc maxime apud cogni∣tionem humanam, quae secundum Philosophum in de memoria & reminiscentia, non fit sine continuo, nec sine ratione temporis atque motus, licet in Deo nullus sit fluxus mutabiliter, aut temporaliter successiuus. Ex his autem videtur aeternitatem posse sic breuiter definiti; Aeternitas est mensura impartibiliter & immutabiliter permanens actus similiter permanen∣tis. [unspec E] Ratio generis & differentiarum non later. Vnde & patet aeternitatem praecedere tem∣pus secundum naturam; Est enim passio prioris secundum naturam; Esse nam{que} Dei & a∣ctus ipsius prior est naturaliter motu Coeli, sicut & Deus est naturaliter prior Coelo, & quia hoc & ille causatur à Deo, sicut secundum & quartum primi monstrant: Vnde Philosophus 5. Metaphys. 16. Priora, inquit, dicuntur priorum passiones,* 1.687 vt rectitu∣do leuitate; haec enim linea secundum se passio est, illud vero superficiei. Per eadem e∣tiam videtur posse exponi illud Exod. 15. Dominus regnabit in aeternum, & vltra.* 1.688 Si enim aeternum primo modo sumatur, verum est plane; si secundo, sic adhuc est Dominus quo∣quomodo aeternitate superior, & ipsam transcendit, sicut causa, originans & principans suum causatum, originatum & principiatum: ab ipso nam{que} vtcun{que} causaliter, originaliter,

& principialiter deriuatur; quare & propositio secunda de Causis sic ait, Omne esse supe∣rius, [unspec A] aut est esse superius aeternitate & ante ipsam, aut cum aeternitate, aut post aeternitatem & supra tempus. Nec reputo negligendum pro intellectu Scripturae frequenter, quod vbi translatio noua habet aeternum, translatio, quam Commentator exponit, habet quandoque saeculum saeculorum, quandoque saeculum, quandoque saeculum saeculi, quandoque saecula: Plato verò quando{que} aeternitatem aeuum appellat; vnde videtur, ista realiter esse idem. Quibus & concorditer Augustinus super illud Psalmi 105ⁱ. A 135ⁱ. Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia eius, dicit quod hoc verbum Graecum, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 interpretari potest in saeculum, & similiter in aeternum. Qui & super illud Psalmi 101. in ge∣neratione & generationem, vel sicut ipse habet, In generatione generationum anni tui, dicit quod per hoc verbum, in saecula saeculorum, solet in Scripturis sanctis aeternitas designari. Qui & super illud Psalmi 130. Speret Israel in Domino ex hoc nunc & vsque in saeculum, vtramque traslationem & distinctionem Philosophi sententialiter approbans, ita dicit; [unspec B] Quod scribitur Graecè, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, hoc expositum est, ex hoc nunc & vsque in saecu∣lum. Sed non semper saeculi nomen significat hoc saeculum, sed aliquando aeternitatem, quia aeternum duobus modis intelligitur; vsque in aeternum, hoc est autem semper sine fine, aut quousque veniamus ad aeternitatem; hoc ergo quomodo intelligendum est, quous∣que perueniamus ad aeternitatem speremus in Dominum Deum, quia cùm venerimus ad aeternitatem iam spes non erit,* 1.689 sed res ipsa erit. Amplius autem 24. Philosopho∣rum, 24. definitionum de Deo nona sic ait, Deus est, cui soli praesens est, quicquid eius temporis est, tempus Dei aeternitatem eius appellans. Inter omnes autem Philosophos, quos memini me vidisse,* 1.690 Boetius familiaris Philosophiae alumnus 5. de consolatione, prosa vltima vtilitatem cognitionis aeternitatis, & proprietatem eius praedictas clariùs expri∣mendo sic ait; Deum aeternum esse cuctorum ratione degentium commune iudicium est. Quid igitur sit aeternitas consideremus; haec enim nobis naturam pariter diuinamque scien∣tiam [unspec C] patefecit; aeternitas est igitur interminabilis vitae tota simul & perfecta possessio, quod ex ‖ 1.691 collatione temporalium clariùs liquet. Nam quicquid viuit in tempore, id praesens à prae∣teritis in futura procedit; nihilque est in tempore constitutum, quod totum vitae suae spacium pariter possit amplecti, sed crastinum quidem nondum apprehendit, hesternum verò iam per∣didit, in hodierna quoque vita non amplius viuitis, quàm in illo mobili transitorio que mo∣mento. Quod ergo temporis patitur conditionem, licèt illud, sicuti de mundo censuit Ari∣stoteles, nec coeperit vnquam esse nec desinat, vita eius cum temporis infinitate protendatur, nondum tamen tale est, vt aeternum esse iure credatur. Non enim totum simul infinitae licèt vitae spacium comprehendit atque complectitur, sed futura nondum habet, transacta iam non habet; quicquid igitur interminabilis vitae plenitudinem totam pariter comprehendit ac pos∣sidet, cui neque futuri quicquam possidet absit, nec praeteriti fluxerit, id aeternum esse iure per∣hibetur, idque necesse est & sui compos praesens sibi semper assistere, & infinitatem mobilis [unspec D] temporis habere praesentem. Hunc enim vitae immutabilis praesentarium statum infinitus ille temporalium rerum motus imitatur, cumque eum effingere atque aequare non possit, ex im∣mobilitate deficit in motum, ex simplicitate praesentiae decrescit in infinitam futuri & praete∣riti quantitatem; & cùm totam pariter vitae suae plenitudinem nequeat possidere, hoc ipso quòd quoquomodo nunquam esse desinit, illud quod implere atque exprimere non potest, aliquatenus videtur aemulari, alligans se ad qualemcunque praesentiam huius exigui volucris∣que momenti, quae quoniam manentis illius praesentiae quandam gestat imaginem, quibus∣cunque contigerit id praestat vt esse videatur; quoniam verò manere non potuit, infinitum temporis iter arripuit, eoque modo factum est, vt continuaret eundo vitam, cuius plenitu∣dinem complecti non valuit permanendo. Itaque si digna rebus nomina velimus imponere, Platonem sequentes, Deum quidem aeternum, mundum verò dicamus esse perpetuum. Cui & concordanter Anselmus Monolog.* 1.692 24. ait, Summam substantiam constat sine principio, [unspec E] & sine fine esse, nec habere praeteritum aut futurum, nec temporale, hoc est, labile praesens, quo ‖ 1.693 nunc vtimur, quoniam aetas siue aeternitas eius, quae nihil aliud est quàm ipsa, immuta∣bilis & sine partibus est. Nonne ergo semper, quod videtur designare totum tempus, multò veriùs, si de illa dicitur, intelligitur significare aeternitatem, quae sibi ipsi nunquam est dissi∣milis, quàm temporum varietatem, quae sibi semper in aliquo est non similis? Quare si dici∣tur semper esse, quoniam idem est illi, esse & viuere, nihil melius intelligitur quàm aeternè esse vel viuere, id est, interminabilem vitam perfectè simul totam obtinere: videtur enim eius aeternitas esse interminabilis vita simul perfectè totam existens. Istam similiter praesenta∣neam & vniformem semper instantiam aeternitatis praedictam ostendit Propheta Psalmo 83.

[unspec A] Melior, inquiens, est dies vna in atrijs tuis super millia, quasi dicat, in atrijs tuis est tan∣tummodo dies vna, non multae vnico tantum modo, & ideo indiuisibiliter semper in∣stans. Haec etiam vna dies potest dici similiter dies multi, & etiam anni multi: Vnde Iob. ••0. Nun quid sicut dies hominis dies tui, & anni tui sicut humana sunt tempora? Et infra 36. Numerus annorum euis inaestimabilis: Et Psalmo 76. Cogitaui dies anti∣quos, & annos aeternos, in mente habui: Et Psalmo. 101. Tu autem idem ipse es, & anni tui non deficient. Potest & simili ratione dici singulariter & pluraliter omne tem∣pus, & omnia tempora; singulariter omne tempus, quia singulariter & indiuisibiliter omni tempori coexistit, & aequiualet existendo; & pluraliter omnia tempora, quia om∣nibus temporibus stabiliter coexistit & aequiualet existendo: Potest etiam dici maior quolibet tempore etiam infinito, si secundum Aristotelem supponatur quod quolibet tempore superior est & prior, sicut superius est ostensum, nec quicquam ibi sicut in flu∣xibili [unspec B] tempore defluit, vel aufertur, sed stabiliter permanet totum simul. Verum licet aeternitas possit metaphoricè omne tempus & omnia tempora nuncupari, potest tamen & instans figuraliter nominari, secundum illud Ecclesiastici quadragesimo secundo. Cog∣nouit Dominus omnem scientiam, & inspexit in signum aeui: Imo & verius instans quam tempus vel tempora, quia insuccessibilter, impartibiliter, immutabiliter eadem numero semper instat. Vt autem intellectum praedictum Sacrae Scripturae per sacros te∣stes confirmem, Ecce Augustinus super illud Psalmi octogesimi tertij allegatum,* 1.694 Contemnant, inquit, homines millia dierum, desiderent vnum diem, qui non habet ortum & occasum, vnum diem, diem sempiternum, cui non cedit hesternus, quem non vrget crastinus. Qui & 3. De libero arbitrio. vlt. eandem autoritatem exponens, Millia, inquit, dierum in temporis mutabilitate intelligantur, vnius autem diei nomine incommutabilitas aeternitatis vocetur. Qui etiam 1. Confess. 6. Non mutaris, neque [unspec C] peragitur in te hodiernus dies, quoniam anni tui non deficient; Anni tui hodiernus di∣es. Quam multi nostri iam dies & patrum nostrorum per hodiernum tuum transie∣runt? Et ex illo acceperunt modos vtcunque exstiterint, & transibunt adhuc alij & ac∣cipient, & vtcunque existent; tu autem idem ipse es, & omnia crastina atque vltima, omniaque hesterna & retro hodie facies, hodie fecisti. Quid ad me, si quis non intelli∣gat? Gaudeat & ipse, dicens, quid hoc est gaudeat? Et sic & amet non inueniendo in∣uenire potius, quàm inueniendo non inuenire te. Idem etiam super illud Psalmi. 101. In generatione & generationem anni tui; Qui, inquit, anni tui? Qui, nisi qui non veni∣unt & transeunt? Qui, nisi qui non ideo veniunt vt non sint? Omnes enim dies in hoc tempore ideo veniunt vt non sint, omnis hora, omnis mensis, omnis annus; Nihil horum flat, Antequam veniat, erit, cum venerit, non erit; Illi ergo anni tui aeterni, Anni tui, qui non mutantur, in generatione generationum erunt. Non enim aliud anni Dei, & a∣liud [unspec D] ipse, sed anni Dei aeternitas Dei est; aeternitas Dei ipsa eius substantia est, quae ni∣hil habet mutabile vbi nihil est praeteritum, quasi iam non sit, nihil est futurum, quasi nondum sit; Non est ibi nisi est, Non est fuit & erit, quia & quod fuit iam non est, & quod erit nondum est, sed quicquid ibi est, non nisi est. Et infra super illud, Anni tui non deficient, Speremus, inquit, venturos nos ad hos annos stantes, in quibus non circuitu Solis peraguntur dies, sed manet quod est sicuti est, quia hoc solum verè est. Beatus quoque Gregorius 16. Moral. 16. super illud Iob. vicesimo quarto.* 1.695 Qui autem nouerunt eum ignorant dies eius; Quid, inquit, dies Domini nisi ipsa aeternitas appel∣latur? Quae nonnunquam vnius diei permutatione exprimitur, sicut scriptum est, Meli∣or est dies vna in atriis tuis super millia; Nonnunquam vero pro sua multitudine die∣rum multorum appellatione significatur, de quibus scriptum est, In saeculum saeculi an∣ni tui. Nos itaque intra tempora voluimur per hoc quod creaturae sumus; Deus autem, [unspec E] quia Creator est, omnia aeternitate sua tempora nostra comprehendit. Qui & supra 9. Moral. 26. super illud Iob. decimo, Nunquid sicut dies hominis, dies tui &c. Dies, in∣quit, & anni hominis à diebus & annis discrepant aeternitatis, quia vitam nostram, quae in tempore incipit, dum intra sinus sui latitudinem format, aeternitas deuorat, cuius ni∣mitum immensitas, quia vltra citraque super nos tenditur, sine inchoatione & termino eius aeternum esse dilatatur, eique nec transacta praetereunt, nec adhuc ventura, quasi quae non appareant, desunt, quia is, qui semper esse habet, cuncta sibi praesentia conspi∣cit, cumque aspiciendo post & ante non tenditur, nulla intuitus mutatione variatur. Ean∣dem quoque proprietatem aeternitatis insinuat Anselmus de Concor. 3. & 4.* 1.696 sicut vicesi∣mum septimum huius allegat. De qua & Robertus Lincolniensis de libero arbitrio 8. dicit,

quod aeternitas est in fine simplicitatis omni instanti simplicior: Haec etiam de aeternitate prae∣missa [unspec A] omnes Doctores veteres & moderni vnanimiter prositentur.

COROLLARIVM.

Corollarium, quod unicum & idem est instans & immutabile penitus in tota aeternita∣te; & quod tota aeternitas non est multiplicior neque maior suo instanti, nec instans ae∣ternitatis ipsa simplicius, neque minus; quare & quod idem est realiter aeternitas & suum instans. Amplius autem & quod his nequaquam obstantibus dicitur aeternitas tota, magna, longa, etiam infinita, fuisse quoque, esse, & fore; aliquid insuper in ipsa fuisse, esse, & fore: quamobrem & quod de Deo & actu eius intrinseco dicitur, tran∣sumptiue [unspec B] fuit, est, & erit; de actionibus tamen eius extrinsecis proprie temporaliter dicitur fecit, & facit, & faciet.

EX his autem euidenter infertur quod vnicum & idem est instans immutabile penitus in tota aeternitate, & quod tota aeternitas non est multiplicior neque maior suo instanti, nec instans aeternitatis ipsa simplicius neque minus, quare & quod idem est realiter aeternitas & suum instans: amplius autem & quod his nequaquam obstantibus dicitur aeternitas tota, magna, longa, etiam infinita; fuisse quoque, esse, & fore; Aliquid insuper in ipsa fuisse, esse, & fore: quamobrem & quod de Deo & actu eius intrinseco dicitur transumptiue, fuit, est, & erit; de actionibus tamen eius extrinsecis propriè temporaliter dicitur, fecit, facit, & faciet. Prima pars huius corollarij sequitur euidenter, cum secundum prius ostensa in aeternitate [unspec C] semper instante stabiliter nulla sit mutabilitas, nec diuersitas aliqualis; Secunda sequitur ex eisdem, & ex prima; Tertia sequitur ex secunda; Quarta infertur ex secunda & tertia. Si enim aeternitas & suum instans non essent idem realiter, differrent sicut tempus & suum in∣stans; quare & haec esset multiplicior atque maior, illud vero simplicius atque minus. Quin∣ta similiter sequitur ex praemissis; aeternitas namque coexistit toti tempori, magno, longo, e∣tiam secundum Aristotelem, infinito; quare & ab ipso huiusmodi denominationes transump∣tiuas admittit. Sexta quoque sequitur ex hac quinta, & probatur similiter sicut illa. Septima ‖ 1.697 etiam infertur ex sexta & per ostensionem illius. Octaua vero pars eius potest inferri ex sex∣ta. Huius autem transumptionis causa est, quia non habemus verbum significans proprie aeternitatis stabilem mansionem, quare necessario cogimur transferre secundum similitudi∣nem qualem cunque verba nostra temporalia secundum differentias quaslibet temporales ad [unspec D] aeternitatem & Deum aeternum, actusque suos intrinsecos coaeternos, quia omni tempori co∣existunt, nec vlli tempori defuerunt aut desunt, vel deerunt in futuro. Huic autem testimo∣nium perhibet Anselmus de Concord.* 1.698 3. Propositum, inquiens, secundum quod vocati sunt Sancti in aeternitate, in qua non est praeteritum vel futurum, sed tantum praesens, immutabile est in aeternitate: non enim fuit aliquid, aut erit aliquid, sed tantum est. Quamuis autem ibi nihil sit nisi praesens, non est tamen illud praesens temporale, sicut nostrum, sed aeternum, in quo tempore cuncta continentur. Siquidem quemadmodum praesens tempus continet omnem locum, & quae in quolibet loco sunt; ita aeterno praesenti simul clauditur omne tempus, & quae sunt in quolibet tempore. Cum ergo ait Apostolus, quia Deus Sanctos suos praesciuit, praedestinauit, vocauit, iustificauit, magnificauit; nihil horum prius aut posterius apud Deum est, sed omnia simul aeterno praesenti sunt intelligenda: Habet e∣nim aeternitas suum simul in quo sunt omnia, quae simul sunt loco & tempore, & quae sunt in locis diuersis vel temporibus. Vt autem ostenderet idem Apostolus non illa ver∣ba [unspec E] se pro temporali significatione posuisse, illa etiam, quae futura sunt, praeteriti verbo temporis pronuntiauit: Nondum enim quos praesciuit adhuc nascituros, sic iam temporaliter vocauit, iustificauit, magnificauit; Vnde cognosci potest eum propter indigentiam verbi significantis aeternam praesentiam vsum esse verbis praeteritae significationis, quoniam quae tempore praeterita sunt, ad similitudinem aeterni praesentis omnino immutabilia sunt. Nonne & de spiritu sancto voce veritatis veraciter dicitur, Quae cunque audiet, loquetur, Ioh. 16? Super quod Augustinus part. 2. super Iohan. homilia 45. seu nonogesima nona totius sic ait; Nec moueat, quod verbum futuri temporis positum est; Non enim di∣ctum est quaecunque audiuit, sed quaecunque audiet loquetur; Illa quippe audientia sem∣piterna

[unspec A] est, quia sempiterna scientia; in eo autem quod sempiternum est, sine initio & sine fine, cuiuslibet temporis verbum ponatur siue praesentis, siue praesentis, siue futuri, non mendaciter ponitur. Quamuis enim natura illa immutabilis & ineffabilis non recipiat fuit & erit, sed tantùm est; ipsa enim veraciter est, quia mutari non potest, & ideo ilii tantùm conueniat dicere, Ego sum qui sum, & dices filijs Israel, qui est misit me ad vos; tamen propter mutabilitatem temporum in quibus versatur nostra mortalitas, & nostra mu∣tabilitas, non mendaciter dicimus, & fuit, & erit, & est; Fuit in praeteritis saeculis, Est in praesentibus, Erit in futuris: Fuit, quia nunquam defuit; Erit, quia nunquam deerit, & quia semper est; neque enim velut qui iam non sit cum praeteritis, occidit, aut cum prae∣sentibus, velut qui non maneat labitur, aut cum futuris velut qui non fuerat orietur; pro∣inde cùm secundum volumina temporum locutio humana variatur, qui per nulla deesse potuit, aut potest, aut poterit tempora, vera de illo dicuntur cuiuslibet temporis verba: [unspec B] semper itaque audit Spiritus Sanctus quia semper scit, ergo & sciuit, & scit, & sciet, ac per hoc & audiuit, & audit, & audiet. Cui & concordanter Gregorius 23. Moral su∣per illud Iob 33. Semel loquetur Deus, sic dicit; Quod autem non ait, locutus est, sed loquetur, non videlicet tempus praeteritum, sed futurum ponens, liquet omnibus, quia Deo tempus nec praeteritum congruit, nec futurum: tanto ergo in eo quodlibet tempus ponitur liberè, quanto nullum verè; neque enim quodlibet liberè dici poterit, si saltem vnum propriè diceretur, inde itaque dici in Deo tempus audacter quodlibet licet, vnde in eo dici propriè nullum licet. Vltima autem pars huius sequitur manifestè: Nam sicut actus Dei intrinsecus aeternus mensuratur aeternitate seu eius instanti, sic actio eius ex∣trinseca temporalis rebus temporalibus, tempore, temporisuè instanti, sicut & actio creaturae.

[unspec C]

CAP. LII. Per viam aeternitatis ostendit sententiam 50^o. praelibatam.

HAEc autem de aeternitate idcirco parumper diffusius praelibaui, quia re∣puto multum difficile, & quasi difficillimum homini temporali & semper temporaliter assuero ad agendum & intelligendum quae∣cunque cum differentijs & respectibus temporis diffluentis per mo∣dum praesentis, praeteriti & futuri nun quam stantium, sed semper currentium, erigere intellectum istis phantasmatibus temporalibus, isto{que} carcere nubiloso tanto tempore compeditum supra tempus, supra instans, & supra omnes differentias temporales ad serenè & li∣berè speculandum aeternitatem semper sine mutabilitate eodem modo manentem, nihil fluxus aut successionis habentem, nihil prius aut posterius, nihil ma∣ius aut minus, Deumque semper in illa tantummodo supra tempus & instans corresponden∣ter aeternum, ac aeternaliter simpliciter, vnicè, instantancè at{que} simul, imò supersimpliciter, su∣perunicè, superinstantancè ac supersimul temporalis instantis, semper cognoscentem, volen∣tem, at{que} omnia intrinsecus facientem: hoc autem etsi sit difficillimū, tamen est necessariū cui∣libet volenti sine graui errore in ista materia cognoscere ventatem. Ego autem quando iunior fui, ignorans Scripturas & virtutem Dei, huius ignorantia excoecatus, seu potiùs coecus na∣tus, [unspec E] & falsa imaginatione deceptus, putaui cognitionem & volutionem diuinam, sicut & hu∣manam, per vicissitudines temporum alternari, ac aliter aliterque disponi, sicut & superfici∣aliter legentibus videtur tota Scriptura sacra testari: videtur enim saepissimè dicere Deum aliter & aliter affici hominibus secundum quod ipsi aliter & aliter in bonis vel malis meritis alternantur. Sed quomodo haec & similia intelligi debcant, exponunt vicesimum quartum & vicesimum quintum primi. Hanc etiam ignorantiam reor causam, quare forsitan aliqui similes mei credant quòd Deus aliter & aliter intrinsecè, quia non necessariò, & necessariò, liberè, & non liberè vult & scit futura, praesentia, atque praeterita, & eandem rem futuram, prae∣sentem, in praeteritumque transmissam; quare & negant necessitatem omnimodam à fu∣turis. Sed huic ignorantiae aeternitatis virtute mederi videtur scientifica ratio, scientia∣rum Autores, scientes Doctores, sapientes Prophetae, sapientiores Apostoli, sapientissimus

Iesus Christus, ac vtriusque series testamenti. Omnis namque essentia aeternaliter, scilicet [unspec A] simplicissimè, vnissimè, immutabilissimeque existens, similiter penitus vult & nouit voluta sua & cognita vniuersa. Si enim sua volutio, siue cognitio mutaretur, & ipsa necessario mutaretur, sicut nullus ignorat, & vicesimum tertium primi monstrat: Deus autem est talis essentia, sicut idem vicesimum tertium & quintum primi docebant. Omnis similiter actio propriè mensurata mensura immutabili est immutabilis; hoc statim patet ex compro∣portione & correspondentia mutua mensurae ad mensurabile & è contra, & potest ex de∣cimo metaphysicè confirmari; omnis verò actio Dei intrinseca est mensurata mensura immutabili, quia aeternitate, sicut praecedentia proximo manifestant; omnis ergo Dei volutio atque cognitio est immutabilis, immutabilis, inquam, secundum prius & poste∣rius; in aeternitate namque nihil prius aut posterius, sicut ex proximo praeostensis appa∣ret; nulla igitur Dei actio intrinseca aliter intrinsecè pri••s se habet seu habuit, puta li∣berè secundum contradictionem ante praesentiam seu praeteritionem rei, & alitet post, [unspec B] puta necessariò; & quia tunc non propriè mensuraretur aeternitate, sed potius tempore, saltem quantum ad esse liberum vel necessarium, illo scilicet tempore, quo ‖ 1.699 praecire fuit libera vel necessaria; quare & tota illa actio mensuraretur toto tempore, sicut partes per partes, sicuti & partes motus coelestis, praeterita & futura mensurantur similibus parti∣bus temporis, & ideo totus toto: immutabilis etiam ita quod postquam est aut fuit, non potest non esse propter causas praedictas; immutabilis tertiò ita quod quandocunque est, non potest non esse pro tunc, sed necesse est eam esse pro tunc, sicut & suam men∣sutam. Sicut enim quamlibet rem mutabilissimam mensuratam fluxibilissimo tempore vel instanti, quando est, necesse est esse, & quando mensuratur, pro tunc necessariò mensuratur necessitate sequente; sic & quamlibet actionem immutabilissimam Dei im∣mutabilissimi mensuratam aeternitate immutabilissima, quando est, necesse est esse, & quando mensuratur, necessariò mensuratur. Quomodo namque rationabiliter affirman∣dum [unspec C] mensuram fluxibilissimam nunc plenam quodammodo fluxibilissimo mensurato ne∣cessariò pro nunc illo repleri, & mensuram firmissimam nunc plenam quodammodo men∣surato firmissimo posse pro nunc ab illo totaliter vacuari? Aeternitas igitur necessitatem praesentialem importat, qua sicut ipsam, sic & omne, quod est in ea, quia semper [praesentialiter] est in ea, necesse est esse. Vt autem haec praedicta de Deo aeterno, eius∣que actionibus intrinsecis coaeternis, ipsisque actionibus futuris semper in aeternitate prae∣sentibus, & ideo necessarijs, vt sunt ibi, maiorum testimonijs magis confirmem, Ecce Hermes De verbo aeterno 43.* 1.700 qui sic ait; Haec tria, Heimarmene, necessitas, ordo, vel maximè nutu Dei sunt effecta, quae mundum gubernant sua lege & ratione diuina; ab his ergo omne velle aut nolle diuinitus aduersum est totum, haec irâ non commouen∣tur, nec flectuntur gratia, sed seruiunt necessitati rationis aeternae, quae aeternitas inauersa∣bilis, immobilis,* 1.701 & insolubilis est. Ecce & Ecclesiasticus 42. qui dicit, Cognouit Domi∣nus [unspec D] omnem scientiam, & inspexit in signum aeui, id est, signum seu instans aeternitatis; & se∣quitur, Annuntians quae praeterierunt, & quae super ventura sunt reuelans vestigia ‖ 1.702 sae∣culorum. Non praeterit illum omnis cogitatus, & non abscondit se ab eo vllus sermo: Magnalia sapientiae suae decorauit, quae est ante saeculum & vsque in faeculum, nec adictum est nec minuetur, & non eget alicuius consilio, quoniam desiderabilia sunt omnia opera e∣ius, & tanquam scintilla quae est considerare. Omnia haec viuunt & manent in saeculum, & in omni necessitate obaudiunt ei.* 1.703 Ecce & magis expresse Boetius, qui 5. de consolatione Phi∣losophiae, prosa vlt. post verba sua de aeternitate capit. proximo recitata immediatè subiun∣git; Quoniam igitur omne iudicium secundum sui naturam quae sibi subiecta sunt com∣prehendit; est autem Deo semper aeternus ac praesentarius status, scientia quoque eius omnem temporis supergressa motionem in suae manet simplicitate praesentiae, infinitaque praeteriti ac futuri spacia complectens, omnia quasi iam gerantur in sua simplici cog∣nitione [unspec E] considerat: Itaque si praesentiam pensare velis, qua cuncta dignoscit, non esse praescientiam quasi futuri, sed scientiam nunquam deficientis instantiae rectius aestima∣bis; Vnde non praeuidentia, sed prouidentia potius dicitur, quia porro à rebus infimis constituta quasi ab excelso rerum cacumine cuncta prospiciat; Ita igitur cuncta despici∣ens, id est, deorsum speciens, id est, videns diuinus intuitus, qualitatem rerum minime perturbat apud se quidem praesentium, ad conditionem vero temporis futurarum. Vbi & infra ex hac praesentia futurorum in aeternirate apud cognitionem diuinam similem ne∣cessitatē concludit; Nulla, inquiens, necessitas cogit incedere voluntate gradientem, quamnis cum tum cum graditur, incedere necessariū sit; codē igitur modo, si quid prouidentia praesens

[unspec A] videt, id esse necesse est, tametsi nullam naturae habeat necessitatem; Atqui Deus ea futu∣ra, quae ex arbitrij libertate proueniunt, praesentia contuetur; haec igitur ad intuitum re∣lata diuinum necessaria fiunt: hoc autem totum vigesimo octauo huius erat plenius decla∣ratum. Hanc autem doctrinam sequitur sanctus Thomas super primam sententiam dist. 38. quaestione quinta, sicut vigesimum octauum huius plenius recitauit; & ne dum ibi, sed quasi vbique, vbi materiam istam tractat. Eandem quoque doctrinam planissimè imitatur Ansel∣mus de Concord 3 & 4. sicut clarè indicant eius verba vigesimo septimo huius scripta.* 1.704 Ho∣rum etiam, scilicet Boetij & Anselmi, Robertus Lincolniensis de libero arbitrio reuerenter amplectitur hanc doctrinam; Vnde capitulo septimo, Licet, inquit, locuti simus de scientia Dei per modum protensionis temporalis, notissimum est tamen nihil in aeternitate esse secun∣dum talem modum protensionis temporalis, sed non est facile de simplici statu aeternitatis ali∣ter [unspec B] loqui intellectui infirmo, & adhuc versanti in phantasmatibus temporalium. Quare & supra 5 dicit, quod Deus scit omnia vnico indiuisibili simplicique conspectu, aeternaliter, semper, similiter, immutabiliter; Quapropter quod scit, non potest in posterum nescire; quia quam comparationem habent haec dicta, me sedere, & me sedisse ad meam sessionem dum sedeo, & post quam sedi, eandem comparationem habet scientia Dei ad meam sessio∣nem cras futuram antequam sedeam. Ipse enim scit futura tanquam praesentia, nec aliter scit ea cùm sunt futura, & cùm sunt praesentia vel praetenta; ergo omni eodem modo, quo necesse est Deum scire res cùm sunt, vel cùm praeteritae sunt, necesse est cum scire easdem antequam sint; sed cùm res sunt, vel praeteritae sunt, habet eius scientia necessitatem conse∣sequentem; ergo & eandem necessitatem habet antequam res eueniant. Nec obliuiscen∣da causa Doctorum; Dicunt omnia esse necessaria in aeternitate, quia sunt ibi praesentia, quae aequiualet causae Philosophi, scilicet, Esse quod est, quando est, necesse est, quam & [unspec C] clarissimè exprimit sanctus Thomas vbi fuerat allegatus. Haec igitur aeternitatis necessitas aequipollet necessitati sequenti quinquagesimo huius ostensae; quaedam tamen autoritates hanc necessitatem in aeternitatē ponentes, erant adductae ad probandum necessitatem secun∣dum causas superiores vigesimo septimo huius praemissam, licet multum immediatiùs & eui∣dentiùs astruant hanc quàm illam, propter causam in simili quinquagesimo huius dictam. Hanc etiam necessitatem aeternitatis praedictam satis insinuant talia verba scripturae, Consi∣lium Domini in aeternum manet, Veritas Domini manet in aeternum, In saeculum miseri∣cordia eius, statuit ea in aeternum, & in saeculum saeculi, sicut quinquagesimo huius pa∣tet. Quanta autem turba autoritatum veteris testamenti & noui, & authenticorum scrip∣torum talia verba profert, talem vel qualemcunque necessitatem insinuat, quis ignorat? Harum etiam vigesimum septimum huius commemorat quasdam paucas, quarum omnes [unspec D] vel ferè secundum aeternitatem & necessitatem in ea intelligi sanè possunt; Vnde Anselmus de Concord. 4. dicit, Quicquid de his, quae libero fiunt arbitrio, velut necessarium, sa∣cra Scriptura pronuntiat, secundum aeternitatem loquitur, in qua praesens est omne verum, & non nisi verum immutabiliter.

COROLLARIVM.

Corollarium 30. partium est notandarum, obijcitque & soluit.

EX his autem spiritu Dei bono benigniùs reuelante, possunt, vt spero, facilius effodi & erui quidam diuini thesauri, pretiosissime margaritae in agro scripture diutiùs mihi abscon∣ditae & ignotae, quaedam videlicet praeclarissimae ac profundissimae ‖ 1.705 veritates tumultuosorum turbinum sedatiuae, aduersariorum insultuum pacatiuae, ac obiectorum quamplurium respon∣siuae: Harum autē post tam diuturnam sossuram ‖ 1.706praefulgidas imagines quibusdā subtilibus ra∣dijs, [unspec E] licet per medium tetrum & terreum se prodentes, videor mihi percipere & videre. Vide∣tur ergo ex praemissis consequi manifeste, quod Deus non prius tempore neque aeternitare potuit noluisse priuatiuè vel positiuè quod nunc vult, sed tantum quadam prioritate naturae seu causae, prioritate videlicet potentiae volutiuae ad actum; Imò & quod Deus ac etiam voluntas creata potuit similiter prius in hoc praesenti instanti noluisse quod nunc vult, Potuissetque seu posset vterque possibilitare, videlicet siue potentia praecedente, seu quan∣tum est de ratione suae potentiae nudè & absolutè consideratae, siue de potentia absoluta aut non repugnantiae nolle nunc & pro nunc, quod vult nunc, maximè si secundum opinionem quoruudā creatura poneretur velle & nolle solummodo ex seipsa, potest quo{que} similiter illud nolle; Possibilitate vero sequente & determinata actuata seu ordinata non potest. De scientia quoque Dei complexa posteriorum scitorum similiter iudicandum: Ex quibus insuper cla∣re

patet quomodo significent, differant & conueniant in ista materia, potuit, potuisset, [unspec A] posset & potest, posse, possibilitas, potentia & potestas. Quomodo insuper potentia in Deo & in homine ad aliquem actum pro nunc, quem non habet nunc, potest educi seu exi∣re in illum, & quomodo hoc non potest; Quòd etiam Deus & creatura est aliqualis vel non est, puta volens hoc vel nolens, sciens vel non sciens, & posset ac potest possibilitate praecedente absoluta seu non repugnantiae non esse talis vel esse sine mutatione quacunque; Possibilitate verò ordinata seu actuabili non sic potest. Ampliùs autem & quòd diuina vo∣lutio est semper aequè libera & contingens intrinsecè, quare & aequè libera & contingens in∣trinsecè respectu praesentium & praeteritorum, sicut respectu futurorum, & semper aequè necessaria, quare & aequè necessaria respectu futurorum, sicut respectu praesentium & prae∣teritorum. Item quòd Deus possibilitate praecedente, seu quantum est de ratione diuinae [unspec B] potentiae nudè & absolutè consideratae, siue de potentia absoluta, aut non repugnantiae posset & potest nunc & semper in futurum non velle, & nunquam in praeterito voluisse vo∣lutum quodcunque posterius futurum, praesens atque praeteritum: Potentia autem sequen∣te & determinata, actuata seu ordinata non potest. Et idem est de Deum posse velle, & vo∣luisse, quod nunquam volet, vult, aut voluit, & non posse; De posse quoque non facere, & non fecisse, quod faciet, facit, aut fecit, similiter & non posse; ac posse facere aut fecisse quod non faciet, facit, nec fecit, similiter & non posse; Quare & correspondenter quòd res quaelibet nunc futura posset & potest pro nunc non fore; & quaelibet res creata nunc prae∣sens posset seu potest nunc & pro nunc non esse, quaelibet etiam res praeterita similiter non fuisse, correspondenter quoque non possunt: Quod etiam res, quae non est futura, potest esse futura, & quae non est nunc, potest nunc & pro nunc esse, & quae nunc non est praeterita, potest nunc esse praeterita, atque quod correspondenter non possunt. Praeterea, quod de futu∣ris contingentibus apud Deum est veritas determinata, apud creaturam verò nequaquam, ni∣si [unspec C] Deo forsitan reuelante; imò & quod apud Deum est intrinsecè aequè determinata veritas de futuris, sicut de praesentibus atque praeteritis; quare & quod apud Deum intrinsecè est aequa∣lis contingentia & libertas respectu praesentium & praeteritorum, sicut respectu futurorum, & aequalis necessitas respectu futurorum, sicut respectu praesentium & praeteritorum; apud causas verò inferiores non est sic aequalis contingentia aut libertas, neque necessitas sic aequalis.

Vt autem hae veritates praeclare secundum Philosophorum sencentiam oppositis suis iux∣ta positis magis effulgeant, Ecce quae communiter opponuntur; Obijciunt siquidem aliqui contra necessitatem sequentem, siue secundum aeternitatem in voluntate diuina praedictam saltem respectu effectuum futurorum, dicentes, Deus prius potuit noluisse quod vult, & vo∣luisse quod non vult, non praesciuisse quoque quod praescit, ac praesciuisse quod non praescit; Non enim est impotentior quam sit homo;* 1.707 Vnde & Petrus 1. sentent. dist, 40. dicit, quod [unspec D] Deus ab aeterno potuit istum non praedestinare: & supra dist. 38. dicit Deum potuisse non prae∣scire quod fit; & super istam sententiam multis ibi distinctionibus & capitulis sustentatur, quem & plurimi imitantur. Rursum, vt dicunt, Deus potuit non facere quod facit aut fecit, fa∣cere quoque quod non facit aut fecit, aliter in super & alia facere ac fecisse; Potest quoque Deus non facere quae faciet, & quae non faciet facere: Alias etenim non esset omnipotens, sed ligaretur. Hoc idem multae vulgatae autoritates Scripturae canonicae, & canonicorum Doctorum planissime contestantur. Quare & ‖ 1.708 opinio Petri Abelardi affirmans, vt recitat Ber∣nardus epistola decima, quod ea solummodo Deus possit facere vel dimittere, vel eo modo tantum, vel eo tempore quo facit, non alio, à Papa Innocentio tanquam haeretica damnabatur, testante rescripto eius bullato inter epistolas Bernardi decimo quarto loco transcripto. Ste∣phanus quoque Parisiensis Episcopus damnauit articulum asserentem, quod Deum necesse est facere quicquid immediatè fit ab ipso;* 1.709 Error, inquiens; siue intelligatur de necessitate co∣actionis, [unspec E] quia tollit libertatem; siue de necessitate immutabilitatis, quia ponit impossibili∣tatem aliter faciendi. Item non est necessarium absolutè futura contingentia euenire; quare & reuelationes, promissiones, iurationes, & ‖ 1.710 praedictiones, Dei, Christi, & Prophetarum, possunt simili possibilitate falsari; quare & contra istam sententiam, sicut contra oppositam redeunt omnes absurditates capitulorum quamplurium praemissorum. Item secundum hic & quinquagesimo huius praemissa, non est necesse necessitate praecedente Deum velle quod vult, quare & oppositè potest illud non velle, & simili ratione quod non vult velle. Cùm er∣go illa potentia non sit otiosa in Deo, potest exire in actum; quare & simpliciter potest velle quod non vult. Quamobrem & rationes per viam immutabilitatis trigesimo secundo hu∣ius inductae nequaquam procedunt, vel si procedant, cùm ex sententia ista sequatur,

[unspec A] Deum posse nolle quod vult, & velle quod non vult, & Deum esse mutabilem simili∣liter consequetur. Item etsi volutio & cognitio Dei esset necessaria quoquomodo, non tamen ita necessaria respectu futurorum, sicut respectu praesentium & praeteritorum; qua∣re fieret magis necessaria re praesenti sine mutatione quacunque, quod trigesimum hu∣ius infirmat, vel per mutationem in ipso, quod trigesimum secundum huius eneruat. Nisi enim diuina volutio atque cognitio esset magis necessaria respectu praesentium & praere∣ritorum quàm fututorum, posset Deus aequaliter non velle & non scire praesentia & praeterita, sicut futura; quare & illa nedum possent solūmodo, imò & aequaliter possent non esse, & non fuisse, sicut ista non fore, Esset quoque in eis nedum contingentia ad vtrumlibet & libertas, verum & tanta sicut in futuris, & tanta necessitas in futuris sicut in illis: Veritas insuper de∣terminata, imò & determinata aequaliter hic & ibi; quae omnia tam ratio quàm autoritas [unspec B] multiplex prohibet manifestè. Si namque res praesens posset pro nunc non esse, & praeterita non fuisse, per aliquam mutationem, de tali videlicet in non tale hoc posset, quod contra∣dictionem implicat euidenter; Expediret quoque hominibus ita consiliari de praeteritis, si∣cuti de futuris; imò non expediret consiliari de istis, sicut nec de illis; Posset quoque secun∣dum istam sententiam deuirginata reuirginari, sicut è contra. Philosophus etiam 1.* 1.711 peri her∣menias vlt. Esse, inquit, quod est, quando est, & non esse, quod non est, quando non est, ne∣cesse est; quod etiam contestari videntur autoritates Auerrois, Hugonis, & Petri sexto hu∣ius praescriptae, aliae que non paucae. Idem quoque Philosophus vbi prius astruit euidenter, quod in praeteritis est necessitas determinataque veritas, in futuris verò nequaquam, sed con∣tingentia ad vtrumlibet, & libertas, ac indeterminatio veritatis, & quod si omnia futura ne∣cessariò fierent, consiliari vel negotiari nullatenus oportere. Qui etiam 3. Ethic. 7. ostendit consilium non esse de necessarijs quibuscunque, sed tantum de his quae sunt in nobis, in [unspec C] nostra scilicet potestate: Qui & infra sexti secundo, Non est, inquit, eligibile nihi factum, puta nullus eligit Ilion captam fuisse; Nec enim consiliatur de facto, sed de futuro & con∣tingenti: factum autem non contigerit non fieri; propter quod rectè Agatho, Solo e∣nim ipso & Deus priuatur, Ingenita facere quae vtique sunt facta. Qui & in de Mundo vlt, dicit, Ita est autem statutum in facto quidem vnum fatorum Atropos dictum, id est, im∣permutabile, eo quod omnia quae facta sunt, immutabilia sunt.* 1.712 Quibus & concorditer Pli∣nius 2. Naturalis historiae, dicit, Deum non posse facere, vt qui vixit, non vixerit, qui hono∣res gessit, non gesserit, nullumque habere in praeterita ius nisi obliuionis. Haec eadem senti∣unt multi Doctores Catholici multis locis, specialiter autem reuirginationi corruptae videtur contradicere Amos 5. Virgo, inquiens, Israel proiecta est in terram suam, non est qui suscitet eam; super quod glossa; Ita fit vt virgo Israel quae etrauerit, non habeat suscitantem, quia qui semel ab vnione discesserit, & virginitatem, quam cum vno viro habebat, perdiderit, pristinum [unspec D] statum & virginitatem & vnionis beatitudinem recipere non valebit.* 1.713 Vnde & Hieronymus ad Eustochiam virginem, epistola 82. sic scribit; Caue, quaeso, ne quando dicat de te Deus, Virgo Israel cecidit, & non est qui suscitet eam, audenter, audenter loquar, cum omnia possit Deus, suscitare virginem non potest post ruinam; Valet quippe liberare de poena, sed non vult coronare corruptam: & allegatur in canone tricesima secunda, quaestione quinta, Si Paulus.

Vt autem istis insultibus tutius occurratur, probanda sunt veritates praemissae, vt sic scuto veritatis solidae circundante, non timeatur à timore quocunque.

Pro prima siquidem veritate sciendum, quod nolle priuatiuè dicitur nolle propter priuati∣onem actus volendi, id est, non velle; Nolle vero positiuè dicitur nolle per actum vo∣luntatis positiuum actui volendi contrarium, quasi respuere, vel odire: hoc autem manifestè consequitur ex praemissis; Nam secundum pruis ostensa, Deus nequaquam [unspec E] aliter & aliter intrinsecè aut temporaliter seu volubiliter secundum volumina temporum successiua, sed aeternaliter, immutabiliter & stabiliter est quicquid est intrinsecè quo∣uismodo.

Secunda similiter veritas sequitur euidenter. Nam secundum praemissa, in aeternitate nulla est prioritas aut posterioritas duratiua, nec vlla successio hinc in illud.

Tertia verò videtur patere virtute duarum priorum. Si enim est ibi aliqualis prioritas, sicut omnes fatentur, & nulla secundum tempus, nec secundum aeternitatem, relinquitur quod tantum secundum naturam, cum alij prioritatis modi non habeant ibi locum. Pro hac ramen veritate plenius ostendenda sciendum, qd. potentia volutiua in Deo, sicut & in cre∣atura, praecedit naturaliter quodammodo suum actum, sicut causa causatum, gignens genitum, & producens productum, qui modus prioritatis in diuinis 30. 2^di huius plenius est ostensus:

haec autem potentia volutiua secundum prius ostensa, quarto huius & quinto, etiam comple∣tissimè [unspec A] praeparata siue disposita, quatenus praecedit naturaliter liberum actum suum ad ex∣tra, quem nunc praesentialiter & aeternaliter elicit, posset illum non elicere, quia non est ibi necessitas antecedens, imò aequaliter, contingenter, indifferenter ac liberè secun∣dum contradictionem se habet ad producendum illum & non. Haec autem naturalis seu cau∣salis prioritas apud Deum aeternum similis est quodammodo prioritati temporali apud ho∣minem temporalem, quâ prius tempore potuit noluisse quod nunc vult, quare & secun∣dum similitudinem protensionis, prioritatis temporalis dicitur, quòd prius Deus potuit noluisse quod nunc vult; vbi tamen non propriè significatur prioritas temporalis, sed so∣lum prioritas naturalis seu causalis, potentiae liberae secundum contradictionem ad liberum actum suum. Veruntamen apud hominem temporalem praeter istam prioritatem tempo∣ralem, [unspec B] est & illa prioritas naturalis atque causalis, potentiae scilicet volutiuae & actiuae ad actum. Potentia namque volutiua humana, quantum est de se etiam sufficientissimè prae∣parata, quatenus praecedit naturaliter liberum actum suum, quem praesentialiter nunc producit, posset illum non producere, quia non est ibi necessitas antecedens, sed aequali∣ter, contingenter, indifferenter, ac liberè secundum contradictionem se habet ad produ∣cendum illum, & non, sicut patet ex quarto huius, & quinto. Verùm vt istud clariùs elu∣cescat, ponatur secundum praehabita in probatione octauae veritatis quinti huius, creatu∣ram rationalem Angelum vel hominem fuisse creatam in A instanti praeterito cum dispo∣sitione sufficientissima ad volendum, & voluisse in illo benè vel malè, puta Angelum be∣nè, hominem verò malè, nec vltra A fuisse; vterque igitur secundum Corollarium quar∣ti huius, liberè secundum contradictionem voluit in A, iste benè, ille malè; quare & v∣terque potuit, & consequenter prius potuit non taliter voluisse: Verbum namque praete∣riti temporis prius importat, quod rectè nequit intelligi de prioritate temporali, nec alia [unspec C] qualibet successiua, sed tantum de prioritate naturali & causali praedicta. Maxima quo∣que causa, quare videtur dicendum, quod Deus & homo prius potuit noluisse quod vult, est vt soluetur in eis contingentia & libertas, quae videntur possibilitatem ad oppositum se∣cundum prioritatem temporalem necessariò importare, Verùm non necessariò hanc im∣portant, sed tantum illam prioritatem causalem praedictam, sicut ex septima & octaua veri∣tatibus quinti huius, & ex carum defensionibus sexto huius, & specialiter ex dictis Iohan∣nis Scoti positis ibi patet. Potuit ergo Deus similiter prius causaliter noluisse priuatiuè quod nunc vult, quare & similiter positiuè. Hunc autem arbitror intellectum Doctorum quo∣rundam dicentium potentias actiuas in quodam priori ad actus suos posse non producere il∣los actus, sed contrarias aliquando. Huius autem prioritatis causalis in Deo aeterno igno∣rantiam puto causam, quare aliqui forsitan opinantur Deum aeternum, sicut hominem temporalem, secundum prius & posterius in tempore, aliter & aliter successiuè intrinse∣cè [unspec D] posse & agere, affici & disponi. Propter similitudinem namque harum duarum simi∣litudinum, & consuetudinem maximam hominum temporalium mensurandi potentias & actiones temporales secundum prius & posterius in tempore, nequaquam dijudicāt inter illas, sed illam causalem aestimant temporalem: Non sic autem non sic secundum Patrum senten∣tiam, sed longe aliter sentiendum. Imaginandum itaque, veritatis imaginem imitando, Deum aeternum non temporaliter nec instantaneè temporali instanti, sed supertemporaliter & super∣instantancè instantiae temporalis, in instanti aeternitatis vnico & simplicissimo aliquid poste∣rius liberè voluisse; & quomodo prius potuit illud volutum noluisse, quia non prioritate in tempore neque in aeternitate, sed tantum prioritate causali praedicta: quod vt homines tempo∣rales temporaliter cogitantes per instans temporis esse notissimum, ad instans aeternitatis ig∣notius vtcunque consurgant; iuxta imaginem de creaturis praemissam imaginandum, quod Deus in instanti creationis mundi, quod sit A aliquid inferius liberè voluisset, & nunquam [unspec E] post temporaliter habuisset potentiam liberè volutiuam, sicut nec propriè temporaliter ha∣buit. Imaginetur enim per impossibile forsitan vel per possibile, vt videtur, quod ipsi A nullum tempus successit, vel per impossibile quod ipsi Deo immediatè post A fuisset ademp∣ta potentia liberè volutiua, & quomodo prius potuit illud volutum noluisse, quia non prio∣ritate temporis nec aeternitatis, sed tantum naturae seu causae: Nec potest quis ponere du∣rationem aliquam successiuam, & longam ante A, sicut ostensum fuerat primo primi: vel fortè contra proteruum saltem imaginetur Deum non praecessisse A per durationem aliquam partibiliter successiuam. Hoc idem videtur posse ostendi, nulla imaginatione huius∣modi suffragante, sed ipsa sola & solida catholica veritate; Deus enim creauit mundum in A, tuncque voluit liberè mundum esse; quare secundum quod obijcie batur in primis, prius potuit

[unspec A] noluisse mundum tunc esse. Sed qua prioritate? Non temporis, non aeternitatis, non dura∣tionis successiuae, sed tantùm naturae & causae, sicut superiùs est ostensum. De potentijs au∣tem naturalibus & irrationalibus, licet praecedant naturaliter & causaliter suos actus, aliter sentiendum. Ibi namque non est libertas contradictionis ad agendum & non agendum, sed necessitas antecedens, sicut constat ex priùs ostensis secundo huius & quarto. Licèt etiam po∣tentia volutiua in Deo ad ‖ 1.714 intra praecedat quoquomodo causaliter suum actum, quo videlicet vult se esse, vult & amat sua essentialia vniuersa; non tamen potest aut prius causaliter po∣tuit non sic velle, quia per modum naturae & necessitatis praecedentis, non libertatis contra∣dictoriae ita facit, sicut & generat atque spirat: Obiectiones autem contrarias possibiles fieri quadragesimum tertium primi soluit.

Quarta veritas satis claret ex tertia & probatione ipsius; secundum siquidem quartae sen∣tentiam, forsitan exponendum illud Psalmi secundi, Filius meus es tu, ego hodie genui te: [unspec B] non enim videtur accipiendum propriè ibi diem, pro die fluxibilis temporis, sed pro die seu instanti aeternitatis, vbi nihil prius aut posterius successiuè, sicut praemissa isto capitulo & proximo manifestant: quare & Augustinus illud exponendo sic ait;* 1.715 Hodie quia praesen∣tiam significat, atque in aeternitate nec praeteritum quicquam est quasi esse desierit, nec futurum quasi nondum sit, sed praesens tantùm, quia quicquid aeternum est, semper est, diuinitus accipitur secundum illud dictum, Ego hodie genui te, quo sempiternam gene∣rationem virtutis & sapientiae Dei, qui est vnigenitus Filius, fides sincerissima & catho∣lica praedicat. Hodie ergo instantaneam praesentiam aeternitatis designat, & tamen non dicit hodie gigno te, quod tamen verissimè diceretur, sed, Hodie genui te, vt significet nullam esse prioritatem temporalem seu ‖ 1.716 duratiuam Patris ad Filium, sicut quidam hae∣retici fabricarunt, sed tantùm quandam prioritatem originis siue causae, de qua tricesimo secundi plenius tractabatur: secundum quem modum & Angelus nunc primò creatus, [unspec C] cognoscens & volens posset dicere actui suo, Ego nunc in hoc praesenti instanti genui te siue produxi.

Pro quinta verò sciendum quòd duplex est necessitas, scilicet praecedens, & sequens, sicut secundo huius & post saepius dicebatur; ideo correspondenter duplex est potentia, possibili∣tas, seu potestas, scilicet praecedens & sequens. Praecedens est quasi contraria necessitati praece∣denti, qua scilicet, posita potentia seu causa actiua sufficientissimè praeparata, quatenus ipsa praecedit naturaliter & causaliter suum actum, possibile est secundum contradictionem actum produci, & non produci, quia non est ibi necessitas antecedens, sed contingentia ad vtrum∣liber, & libertas contradictionis, sicut in ostensione tertiae dicebatur. Potentia autem sequens simili modo opponitur necessitati sequenti. Potentia etiam nudè & absolutè considerata est potentia actiua, quatenus praecedit actum, nec limitatur aut determinatur per aliquid. Po∣tentia verò absoluta seu non repugnantiae dici potest, qua possibile dicitur quicquid contra∣dictionem [unspec D] & repugnantiam formaliter non includit in consequentia bona simpliciter & for∣mali, de qua primo primi in ostensione primae suppositionis pleniùs dicebatur, & correspon∣det necessariò simpliciter & penitus absolutè, quod scilicet non esse, repugnantiam contra∣dictionis formaliter implicat & inuoluit: vnde Philosophus 1. Prior. definit contingens oppositum necessario isto modo; dico autem contingere vel contingens, quo non ex∣istente necessario, scilicet absolutè, posito tamen in esse, nihil erit propter hoc impos∣sibile; quo posito, inquit, in esse, scilicet per illam speciem obligationis, quae positio no∣minatur, nihil erit, id est, accidet in consequentia formali simpliciter impossibile, scilicet simpliciter & penitus absolute, quod contradictionem formaliter implicet & includat. Ab hac autem potentia absoluta & non repugnantiae, puto Deum dici omnipotentem vera∣citer atque esse. His igitur expositionibus nominum praelibatis, haec quinta veritas de po∣sterioribus [unspec E] Dei volutis intellecta, per quartam & probationem illius ostenditur manifestè. Quis etenim dubitat ad volutionem Dei ad extra non esse necessitatem praecedentem, sed li∣bertatem contradictionis purissimam, quare & potentia praecedente secundum expositio∣nem potentiae praecedentis praemissam, ipsum posse nolle quod sic vult? Quis etiam dixe∣rit Deum omnipotentem, quantum est de ratione suae potentiae nudè & absolutè consideratae, seu etiam de potentia absoluta, aut non repugnantiae secundum expositiones priores, non posse nolle, quod sic vult? Vnde & Iohannes Scotus super 1. sentent. dist. 40. proposita quaestione, Vtrum praedestinatus possit damnari, respondendo primò dicit, quòd praede∣stinatio propriè sumpta dicit actum voluntatis diuinae, scilicet electionem alicuius creatu∣rae intellectualis seu rationalis ad gratiam & gloriam: Secundò distinguit quaestionem pro∣positam secundum compositionem & diuisionem; & negato sensu composito, dicit quòd

in sensu diuiso haec duo, scilicet esse praedestinatum & posse damnari, diuisim in duabus cate∣goricis [unspec A] dicuntur de eodem, nec ideo opposita sunt simul vera, nec etiam potest vnum succe∣dere alteri;‖ 1.717 quia in aeternitate non potest esse successio; sed ista sunt vera simul, in quan∣tum volutio diuina consideratur, vt prior, naturaliter transitu ipsius super istud obiectum, quod est gloria isti, in illo priori naturaliter, non repugnat sibi esse oppositi obiecti, imò posset essentialiter esse oppositi, sed non simul amborum. Quis insuper concesserit creatu∣ram rationalem, maximè si voluerit & noluerit tantummodo ex seipsa, Ex necessitate prae∣cedente, & non ex libertate contradictionis producere liberum velle suum, vel etiam sicut de facto nunc vult, Deo scilicet praeagente, & ex necessitate praecedente respectu inferiorum causarum, & non ex libertate contradictionis respectu illarum producere li∣berum velle suum, quare & correspondenter posse potentia praecedente illud nequaquam producere? Nec aliquis aestimabit creaturam rationalem, quantum est de ratione suae po∣tentiae [unspec B] nudè & absolutè consideratae, & de potentia absoluta, & non repugnantiae non posse nolle hoc quod nunc vult. Quomodo namque, isto nunc volente cras legere, ista simplex categorica, Iste non vult nunc cras legere, per se simpliciter & formaliter abso∣lutè repugnantiam implicat, aut contradictionem includit? Quis enim tam nescius in po∣sitione obligatoria, vt hac admissa tanquam possibili, non se faciliter à contradictione de∣fendat, & ab omni impossibili absolutè, omne sequens formaliter concedendo, repugnans negando, impertinens reijciendo, sicut Iuristae? Aliàs etenim quocunque vno posito, posset de quolibet disputari, vel secundum suam qualitatem, si voluerit, respondendo, sicut & de isto; In A. hoc praesenti instanti existenti Londini, si ponatur tanquam absolutè possibile, & similiter admittatur, Iste non est Londini, sed Romae: in A. nulla contradictio formaliter sequitur, nec aliquod impossibile absolutè, licèt vt nunc & per accidens contradictio & impossibile absolutè consequi videatur, quòd iste videlicet, qui est Londini in A. non sit Londini, sed sit Romae in A.; istud tamen per se simpliciter & absolutè constat non sequi: [unspec C] quod enim iste sit Londini in A. non est necessarium absolutè, nec esse Londini in A. per se & essentialiter inest huic in A. Imò quatenus est de natura rei, & de rerum potentia ab∣soluta, non repugnaret hoc non inesse huic in A. Potuit enim iste arripuisse iter à diu, & in A. vel prius Romam finaliter peruenisse. Simili quoque modo iste homo qui in A. est albus & sedens, potest in A. non esse in A. albus nec sedens, sed niger & stans aut iacens. Et si quis obijciat quòd simili modo posset seu potest Deus non esse; falsissimum est, si∣cut corollarium decimiquarti primi docet. Hanc autem sententiam planè testatur Iohan∣nes Scotus super 1. sentent. distinctione secunda, Voco, inquiens, contingenter causatum, cuius oppositum posset fieri quando illud fit: & infra super dist. 39. Non modo, inquit, Est causa contingens, quia praeexistebat ante illud instans in quo causat, & tunc vt prae∣existens potuit causare vel non causare; quia sicut hoc ens quando est, est necessarium vel contingens, ita causa quando causat, tunc causat necessariò vel contingenter. Ex [unspec D] quo igitur in isto instanti voluntas causat hoc velle, & non necessariò, ideo contingenter; est igitur potentia causae ad oppositum eius quod causat sine successione, & illa potentia realis est potentia prioris naturaliter, vt actus primi, omnia quae sunt posteriora naturali∣ter vt actus secundi: actus primus consideratus in illo instanti, in quo est prior natura∣liter actu secundo, ita ponit illum in esse tanquam effectum suum contingenter; qui vt prior naturaliter posset eum non ponere, sed oppositum in esse. Qui & ibidem distinguen∣do multifariam libertatem, sic ait, Est & alia libertas non ita manifesta absque omni suc∣cessione; ponendo enim voluntatem creatam tantùm habere esse in vno instanti, & quòd ipsa in illo instanti habeat volutionem, non necessariò tunc habet eam; quod & conse∣quenter ostendit per artem obligatoriam, ponendo tanquam possibile illam volutionem in illo instanti non esse, sicut superiùs faciebam. Hanc eandem sententiam profitetur Henricus de Gandauo 5.* 1.718 de quolibet, quaestione quarta, dicens quòd ista in sensu diuiso, [unspec E] Quod Deus vult, non potest non velle, habet duplicem causam veritatis, de quarum secun∣da sic ait; Alia autem causa veritatis est, Deus non habet in se potentiam, qua posset ipsi inesse voluntas eius quod vult, quod falsum est, quia potestas in voluntate Dei circa esse actuale creaturarum, vt dictum est, nulla est necessitate determinate, imò quantum est dese, est ad vtrumlibet de volendo illud, & non volendo, nihil cognoscendo de possibilitate vel non possibilitate succedendi circa voluntatem Dei actum nolendi post actum volendi, sed praecisam dicit possibilitatem ad vtrumque, quantum est de natura diuinae voluntatis, & in isto sensu similiter illa est falsa in sensu diuiso, Non sedentem non est possibile non sedere; ergo secundum eum, illum qui nunc non sedet, nunc & pro nunc possibile est sedere.

[unspec A] Hoc idem confirmat dictum sancti Thomae 1. part. sum. particula 19. quaest. 3. quinquagesi∣mo huius scriptum.

Veritas autem sexta ostenditur per hanc quintam, & per ostensionem illius.

Pro septima veritate sciendum quòd eadem est actuata & etiam ordinata possibilitas se∣quens superius definita, & possibilitas determinata, actuata, seu ordinata. Sicut enim neces∣sitas, qua omne quod est, quando est, necesse est esse, dicitur sequens, determinata, actuata & ordinata; sic & possibilitas opposita, qua secundum quosdam, aliquid quod est, dum est, op∣positè potest non esse, cognominatur eisdem nominibus propter defectum nominum seu ‖ 1.719 cognominum propriorum, differentiarum scilicet propriarum. Haec autem septima veritas taliter intellecta manifestè consequitur ex prius ostensis hic & quinquagesimo huius supra. Ostensum namque fuerat hic & ibi, quòd actum voluntatis diuinae sicuti & humanae, quando est, necesse est esse necessitate sequente; quare possibilitate opposita, non est possibile ipsum [unspec B] non esse.

Pro octaua sciendum, quòd scientia Dei est duplex, incomplexa scilicet & complexa, quo∣modo homini ignoranti & ‖ 1.720 balbutienti illam cognoscere & exprimere est concessum, sicut 18. primi plenius ostendebat. Scientia autem Dei complexa scitorum posteriorum voluntate di∣uina per idem 18. est per voluntatem diuinam, quare & illam negatiuè & affirmatiuè conse∣quitur secundum veritates de ipsa praemissas. Scientia autem Dei incomplexa, & simplicis apprehensionis nequaquam diuinam consequitur voluntatem. Deus enim sic cognoscit ne∣cessariò simpliciter cognoscibilia vniuersa, & licèt potentia cognitiua in Deo praecedat quo∣dammodo naturaliter seu causaliter istum actum, non est tamen quouis modo possibile quin semper producat & habeat illum actum, sicut in ostensione tertiae veritatis de similibus dice∣batur: de scientia quoque Dei complexa scitorum priorum voluntate diuina similiter senti∣endum, sicut de eius scientia incomplexa.

[unspec C] Pro nona reputo sentiendum quod, Potuit, dictum de Deo nequaquam proprie significet prioritatem temporalem, nec aliquam successiuam, sicut ex praemissis apparet, sed priorita∣tem naturalem, seu causalem potentiae liberae secundum contradictionem ad liberum actum suum, secundum quam prioritatem scilicet quatenus causa praecessit, sic actum potuit illum nullatenus produxisse, sicut in ostensione tertiae veritatis superius dicebatur: Si tamen de cre∣atura dicatur, potest vtraque prioritas congrue designari, quoniam apud ipsam vtraque prio∣ritas reperitur, sicut ostensio tertiae patefecit. Conuenientius autem & consuetius dicitur ver∣bum, Potuit, praeteriti temporis, pro praeterito, quam pro praesenti; sicut quod Deus potuit noluisse creare mundum in A. instanti praeterito quo creauit; & de creaturis similiter, scilicet de Angelo & homine in A. instanti praeterito creatis & volentibus, sicut in ostensione tertiae dicebatur; quanquam & de praesenti, licet minus consone possit dici, sicut quarta veritas ex∣primebat. Potuisset autem, sicut cuiuslibet animus acquiescit, eandem prioritatem signifi∣cat, [unspec D] & hoc propinquius quam potuit huic prioritati causali secundum intellectionem huma∣nam, & remotius à prioritate temporali, quod & dicitur conuenientius de praeterito quam praesenti; conuenientius tamen quam Potuit dicitur de praesenti. Potest etiam congrue desig∣nare potentiam nudè & absolutè consideratam, siue potentiam absolutam, aut non repugnan∣tiae, sicut quinta veritas loquebatur, vt sic dicatur, quod iste potuisset hoc vel illud, hoc est, quatenus fuit de ratione potentiae absolutae, ita quod nulla repugnantia formaliter secuta fuis∣set. Posset, vt cuiuslibet concipit animus, eandem prioritatem naturalem & causalem signi∣ficat, propinquius tamen secundum conceptionem humanam huic prioritati causali, & remo∣tius à prioritate temporali, quàm Potuit, vel etiam Potuisset, quod etiam satis apparenter sig∣nificat potentiam absolutam & non repugnantiae, sicut de Potuisset est dictum: dicitur au∣tem conuenientius de praesenti, quàm Potuit, vel Potuisset; est enim praesentis temporis, de praeterito verò non dicitur, sicut illa; sed de futuro, sicut illa non dicuntur. Est enim secundum [unspec E] Logicos verbum ampliatiuum, quare sub voce praesentis temporis potest extendi vlterius ad futurum, vt sic dicatur, Deus posset cras nolle quod cras volet, & facere quod non faciet; vbi tamen nequaquam propriè prioritas temporis, sed prioritas naturalis seu causalis, vel etiam potentia absoluta aut non repugnantiae designatur. Potest, similiter pro duobus temporibus dicitur, de praesenti scilicet & futuro, quia est verbum extensiuum, seu ampliatiuum, vt supe∣rius dicebatur. Si autem dicatur de futuro, vt Deus potest cras nolle quod cras volet, & non facere quod faciet, non significat propriè prioritatem temporalem, sed causalem seu absolu∣tam, & non repugnantiae, sicut dictum est de Posset: Si autem de creatura, puta de homine diceretur, posset vtraque prioritas designari, sicut de Potuit dicebatur, quod etiam verum est, de Potuisset, quando de praeterito dicitur, & de Posset, quando dicitur de futuro. Si vero dica∣tur

de praesenti, & pro praesenti, vt Deus nunc potest, & pro nunc nolle quod nunc vult, non [unspec A] ita plane significat prioritatem naturalem seu causalem praedictam; quare nec ita admittit i∣stud dictum animus audientis, sicut si diceretur, Potuit, Potuisset, seu Posset, sed renuit quo∣dammodo & resistit, sicut si diceretur de homine, Homo volens nunc quicquam, potest nunc & pro nunc illud nolle, aut Homo nunc albus vel sedens, potest nunc & pro nunc non esse albus vel sedens. Animus etenim accipit rem subiectam cum qualitate seu dispositione quam nunc habet, quam & prima facie indicat necessriò pro nunc esse, sicut & omnis animus quasi pro quodam principio sibi naturaliter indito atque notorio accipit, quod, Omne quod est, quando est, necesse est esse; quare & possibilitatem contrariam renuit, nec admittit. I∣tem cum quod dicitur, Deus vel Homo potest nunc & pro nunc nolle quod nunc vult, intelligatur depotentia nudè & absolutè considerata, quatenus est de ratione potentiae siue de potentia absoluta aut non repugnantiae, verum est & veraciter concedendum, sicut po∣test haberi ex ostensione quintae veritatis praemissae Multum tamen libentius recipit ani∣mus tale ductum, cum Posset, quàm cum Potent eo quòd significatio huius facilius inno∣tescit in Posset, quàm in Potest. Secundum similem quoque modum potest differentia in∣ter [unspec B] Volui, Voluissem, Volo, Vellem; Feci, Fecissem, Facio, Facerem; & similia for∣sitan assignari. Posse vero, possibilitas, potentia & potestas videntur significare potenti∣am praecedentem naturaliter seu causaliter suum actum, potentem libere secundum contra∣dictionem agere illum & non; secundum quam sententiam dicit Philosophus 9. Meta∣phys. 10. quòd Potentiae rationales seu cum ratione sunt contrariorum: & infra 18. quòd potentiae secundum rationem sunt contradictionis, quia possibile sic mouere, potest & non sic, sicut quartum huius, & vicesimum quintum primi plenius ostendebant: Possunt etiam significare potentiam nudam & absolutam, seu non repugnantiae supradictam, se∣cundum sententiam eiusdem Philosophi 1. Prior, in ostensione quintae superius recitatam. Sic enim dicitur, quod in Deo fuit, est, aut erit, posse, possibilitas, potentia & potestas nolen∣di quod voluit, vult, aut volet, quod & de creatura similiter dici potest. Haec autem ideo dif∣fusius paululum tractanda putaui, eo quòd horum cognitio intellectum Sacrae Scripturae, [unspec C] Doctorum, ac omnium communiter loquentium multum distinguit, elucidat & serenat, & eius ignorantia ipsum multum confundit, obnubilat & obscurat. Hanc autem profundita∣tem, ac alias praecedentes ille subtilissimus perscrutator Robertus Lincolniensis Episcopus profundissimè fodiens, etiam vsque ad fundamentum in eis, inueniens etiam ac ostendens clarissimè quomodo Deus prius potuit & non potuit non sciuisse aut noluisse quod scit aut sciuit, vult aut voluit, & quomodo posset & non posset, potest & non potest non scire & nolle quod scit & vult, postquam de libero arbitrio 7. dixit, quod in Deo est posse vt non scierit quod scit; & capit. octauo sic arguit contra illud; Quidlibet dum est, necesse est es∣se, & non est possibile vt non sit tunc quando est, sicut Socratem esse album, si est verum in A instanti, non habet posse vt sit falsum in A. Si itaque quod est verum in A. instan∣ti, non potest esse falsum in eodem A. Aeternitas autem cum sit in termino simplicitatis omni instanti simplicior, non potest verum in aeternitate esse falsum in eadem aeternitate: Atqui Deum scire A. in aeternitate verum est, ergo non est posse ad ipsum non scire A. Ca∣pitulo [unspec D] nono finaliter determinando respondens sic ait; Quemadmodum lux non est tem∣pore, sed natura & causa prior splendore, & si esset lux aeterna & sine initio, nihilominus tamen lux gignens splendorem naturaliter & causaliter prior esset splendore genito. Et si∣cut secundum Chrysostomum, Pater etiam non aeternitate, non natura est prior filio, sed causa; Ipse enim sic dicit super, In principio erat verbum; Praecedit Pater verbum non na∣tura, sed causa; Praecedit Pater verbum causaliter, praecedit filius omnia, quae per ipsum facta sunt, naturaliter; sic posse ibi aliquo modo praecedit actum, non aeternitate nec fortè natura, cum sint vnum in natura, & vna natura, sed forte praecedit ibi posse actum causa, & etiam prioritate à qua non conuertitur consequentia: sicut animal praecedit ho∣minem, cum tamen non sint aliud & aliud posse & actus in substantia; sic Pater prior est Filio causa, cum tamen Pater & Filius vnum sint in substantia. Haec prioritas causa∣lis insinuatur ex consignificatione praeteriti per hoc verbum, Potuit. Cum dico, Deus po∣tuit [unspec E] non sciuisse A. & cum dicitur, Deus posset non sciuisse A. insinuatur libertas arbitrij, & potestas rationalis vna ad hoc naturaliter quae est in actu ad suum oppositum; Potest itaque haec praedicatio, cum dico Deus potest, redire super ipsam naturam potentem, & sic verum est, quod potest vtrumque oppositorum; Sic verum est quod dicit Anselmus, Deus potest non velle quod vult; & constat quod potest velle quod vult, & ita potest opposita: & sic enim de vi sermonis propter prioritatem insinuatam per hoc verbum,

[unspec A] Potuit redit eiusdem verbi praedicatio; similiter huius verbi, Posset; vel potest haec praedica∣tio redire super ipsum consideratum in ratione agentis vnum oppositorum; & sic est impos∣sibile ipsum non velle quod vult, vel non scire quod scit: Est enim in Dei natura posse ad v∣trumque, quod causaliter praecedit vtrumque, sed super ipsum agens alterum, cum sit immu∣tabilis, non est posse ad oppositum eius quod in actu est. Sicut enim secundum distinctionem Anselmi libera voluntas hominis, vbi posse praecedit temporaliter actum, potest non velle, & non potest non velle, sed necesse est eam velle; Potest namque non velle antequam velit, quia libera est, & cum iam vult, non potest non velle, sed eam velle necesse est, quoniam im∣possibile est illi ad ipsum simul & velle & non velle; Sic forte in Deo, vbi non est aliqua tem∣poralis praecessio sed causalis, si respiciatur ipsa Dei natura non in ratione agendi, & comparetur liberae voluntati hominis nudae ab actu antequam velit, verum erit dicere, De∣us potest non velle quod vult: Si vero respiciatur ipsa diuina natura in ratione agendi, & [unspec B] comparetur liberae voluntati hominis cum iam actu vult, verum erit dicere, Deum necesse est velle quod vult, & non velle quod non vult: Impossibile est enim cum non velle quod vult, vel velle quod non vult. Quam distinctionem facit in nostro posse & actu prioritas temporalis hanc ibidem facit prioritas causalis & subiecti super quod redit praedicatio di∣uersa, diuersa consideratione, sed manifestior est distinctio vbi comitatur prioritas tempora∣lis: Pertalem quoque distinctionem considerationis subiecti, cum praedicatur Posse de Deo, dicimus Deum posse creare plures mundos, vel infinitos mundos, & tamen ipsum non posse hoc. Si enim respiciatur ipsa Dei natura, in infinitum potens potest quidem hoc de potentia; si vero ipsa eadem respiciatur in agendis ordinatissima, impossibile est eam plures mundos cre∣are, & impossibile est eam mundum vnum non creare, tamen de eius potentia est hoc possi∣bile. Similiter potuit Deus, quantum est de potentia, aliter liberasse hominem quam per filij sui mortem; sed si consideretur omnia agens conuenientissime, non potuit aliter hominem [unspec C] liberasse: Vnde Augustinus dicit quod aliter potuit liberasse; Anselmus vero, quod non po∣tuit aliter liberasse, & similiter multi alij Autores. Et ad iam dictorum euidentiam ponamus liberum arbitrium creatum non prius esse quam actu velit aliquid rectè, vel non rectè, sicut forte fuit liberum arbitrium Angeli & primi hominis: Nonne secundum hoc Angelus, cum fuit simul cum primo actu existendi, voluit actu volendi aliquid bene vel male, vtpote Gabri∣el aliquid bene, Lucifer aliquid male, & in vtriusque libera potestate fuit quod voluit, & v∣terque potuit ‖ 1.721 noluisse oppositum eius quod voluit? Alioquin nec iste laudabilis, nec ille vitu∣perabilis, nec libertatem arbitrij habuissent. Intelligatur etiam eorum status fuisse simplex, scilicet instantaneus vel aeternus; Nonne simul cum actu vnius oppositorum habuisset in eo∣dem indiuisibili vterque posse ad actum oppositum, & vera esset talis praedicatio de vtroque, Iste potest velle oppositum eius quod vult vel non velle quod vult, si redeat praedicatio super naturam liberae voluntatis nudè consideratam sine actu suo? Et quia de vi sermonis sic redit [unspec D] praedicatio cum hoc verbo Potuit, vel Posset, omnis animus statim concipit hanc esse veram, Primus Angelus statim simul cum primo fuit, & hoc voluit, potuit vel posset hoc idem non voluisse; & quia verbum praesens magis de vsu sermonis redit super subiectum secundum dispositionem quam actu habet, animus statim magis concipit hanc esse falsam, Potest non velle quod vult, si indiuisibili vult, sicut positum est. Qui & infra soluendo argumentum re∣citatum superius, ita scribit; Patet itaque quod illud quod est, necesse est esse dum est,* 1.722 & tamen non inconueniens, sed alicui est necessarium in eodem indiuisibili esse posse ad oppositum eius quod est, sicut in dicto exemplo de Angelo, & quod non redit praedicatio necessitatis & possibilitatis oppositi super simpliciter idem & eodem modo consideratum. Secundum hunc igitur intellectum puto rationabiliter posse exponi dicta Lumbardi in contrarium alle∣gata, sicque ipsum in similibus intelligit Robertus Lincolniensis de libero arbitrio 7. Est, inquiens, in Deo aeternum posse, vt sine initio non scierit illud quod scit; vnde Magister [unspec E] in sententijs, Dens potuit nulla creasse, & ita nulla creata praesciuisse: habet ergo potenti∣am vt nun quam creasset, & nunquam sciuisset multa quae creauit; & sciuit; Ex hoc vtique pos∣se quod est ad vtrumque oppositorum, scilicet scisse, & non scisse sine initio sequitur rerum contingentia. Hunc etiam intellectum verba ipsius exprimunt euidenter.* 1.723 Primi namque sen∣tentiarum dist. tricesima nona sic ait, Sicut non potest augeri vel minui diuina essentia, ita nec diuina scientia, & tamen conceditur posse scire quod non scit, & posse non scire quod scit, quia posset aliquid esse subiectum eius scientiae quod non est, & posset non esse sub∣iectum aliquid quod est, sine permutatione ipsius scientiae. Posse, inquit, & posset; quae secundum expositiones praemissas significant potentiam contradictoriè liberam, quatenus praecedit naturaliter seu causaliter liberum actum suum, siue potentiam nude & absolute

consideratam, quantum scilicet est de ratione potentiae; quare & infra eadem distinctione, [unspec A] Si, inquit, dicis Deum non posse scire vel praescire, quod ab aeterno non sciuit vel praesciuit, id est, habere potentiam sciendi & praesciendi ab aeterno, & modo aliquid, nec tamen illud praescitum est, vel futurum est, verum est: & dist. quadragesima. Cum de praescientia vel de praedestinatione Dei agitur, possibilitas & impossibilitas ad potentiam Dei referatur, quae semper eadem fuit & est,* 1.724 quia praedestinatio, praescientia, potentia vnum in Deo est. Simi∣li quoque modo videtur loqui Philosophus 1. peri hermenias vlt. negans necessitatem in fu∣turis contingentibus, & affirmans quod in eis est possibile esse & non esse, & quòd in eis contingit esse & non esse. Haec autem verba significant potentiam quatenus praecedit na∣turaliter suum actum, vt ex praemissis apparet, imo, vt magis videtur, quatenus praecedit temporaliter suum actum, per quam praecessionem potest etiam rationabiliter innui praeces∣sio naturalis, vt superius dicebatur. Quod autem de prioritate temporali loquatur, exem∣plum bene ostendit; Multa, inquit, nobis manifesta sunt sic se habentia, vt quoniam hanc vestem possibile est incidi & non inciditur, sed prius exteritur; similiter autem & non incidi possibile est; non enim esset possibile prius exteri, nisi esset possibile non inci∣di. [unspec B] Videtur etiam non inconsonè textui, quod, eum dicit possibile est hoc esse & non esse, Intelligit de potentia absoluta, sicut patuit vicesimo nono huius, seu quantum est de ratio∣ne potentiae nudè & absolutè consideratae; Vnde & post verba eius vltima recitata imme∣diatè concludendo subiungit; Quare in alijs futuris, scilicet ab incisione vel non incisione vestis, quaecunque secundum potentiam dicuntur huiusmodi, manifestum est, quoniam non omnia ex necessitate fiunt, ex necessitate videlicet huic potentiae repugnante. Hanc eandem sententiam innuunt dicta Scoti super 1. sentent. dist. 2. 39. & specialiter quadragesima, in o∣stensione quintae huius praescripta.* 1.725 Aliter potest dici, quod Lumbardus non loquitur ibi definitiue & secundum sententiam propriam, sed potius inquisitiuè & secundum senten∣tiam aliorum. Nam dist. quadragesima, vbi fuerat allegatus, mota quaestione de praedesti∣natione, Nunquid Praedestinatus possit damnari, sic ait; In huius quaestionis solutione mal∣lem alios audire quam docere: Et infra, Conceditur à quibusdam, quod & modo potest [unspec C] cum Deus non praedestinasse ab aeterno: Ita & de praescitis & de praescientia dicunt, quod in actionibus vel operationibus Dei & hominum nullatenus concedunt; ex quo enim aliquid factum est vel dictum, non concedunt quod possit non esse vel non fuisse. Tertia posset esse responsio, quae mihi non placet; Ipsum videlicet in ista materia planè negare, sicut vide∣tur Sanctus Thomas super 1. sentent. dist. tricesima octaua quaestione quinta, vbi respon∣sionem, quae videtur illius, reprobat manifestè, sicut quinquagesimo huius plenius re∣citatur.

Decima veritas, quantum ad vtramque eius partem, plane sequitur ex praemissis. Nam quantum ad partem affirmatiuam, ex quinta & sexta, quantum verò ad negatiuam ex septima sequitur euidenter. Et si quis obijciat, quod si esset potentia, quae nullo modo posset exire in actum, illa esset penitus otiosa; quare si sit aliqua potentia, quae aliquo modo non possit exire in actum, illa saltem illo modo est otiosa; ergo aliqua est potentia aliquo modo otiosa in Deo. Huic autem rationi posset quis instare magis forsan sophisticè quàm demonstratiuè, similiter arguendo; In Deo est potentia ad infinitam diuisionem continui in partes aequales, ad infini∣tam [unspec D] creationem quantitatum pedalium finitarum, ad inscribendum vel circumscribendum infinitorum angulorum rectilineorum figuram aequilateram & aequiangulam circulo assigna∣to, ad quantumcunque finitum continuum vel discretum potest creare creandum, quae tamen ad actum educi non potest; Nam contradictionem includeret ita esse. Sed verius potest dici quòd potentia qua Deus potest pro nunc nolle positiuè quod vult nunc, quia est potentia rationalis, est eadem contrariorum, & ideo nunc est in actu, non tamen nolendi, sed volen∣di: Vnde & Robertus Lincolniensis de libero arbitrio 8.* 1.726 contra istam possibilitatem arguit isto modo, Si haec possibilitas est sine actu & cassa, non est deductibilis in actum. Qui in∣fra 9. respondens, Verum est, inquit, quod possibilitas impossibilis ad actum deduci, nulla est possibilitas aut cassa est; & tamen possibilitas, qua Deus potest non scire, vel potuit non scire quod scit, aliqua est & cassa non est, quia est possibilitas rationalis & [unspec E] eadem oppositorum, & vtrum oppositorum sit, in actum suum educitur, cum ad vtrumque sit vna & eadem. Veruntamen, vt videtur, istud non plane sedat animum opponentis; In∣tendit enim opponens, quod omnis potentia actiua nedum possit in aliquem actum exire, ve∣rum in quemlibet actum respectu cuius dicitur esse potentia, & quando seu pro quando dici∣tur esse potentia. Quare & quod potentia volutiua Dei vel hominis, quae dicitur potentia nunc & pro nunc ad actum quem non habet nunc, possit pro nunc in illum; ideo propinquius acce∣dendo

[unspec A] videtur dicendum, quòd potentia respectu alicuius actus, quando & quomodo est re∣spectu illius, potest in illum exire, modo autem quo non est illius, nequaquam: potentia au∣tem volutiua in Deo & in homine non est pro nunc potentia ad actum oppositum illius quem nunc habet, nisi possibilitate praecedente, & quantum est de ratione potentiae nudè & abso∣lutè consideratae, seu de potentia absoluta aut non repugnantiae, & sic potest, siue, vt accep∣tiùs animo dicatur, posset pro nunc in illum, sicut ex sexta veritate & quinta & earum osten∣sione apparet; possibilitate verò sequente & determinata, actuata, seu ordinata per actum quem nunc habet, nequaquam; imò sic necesse est potentiam illam pro nunc habere hunc actum, contrarioque carere. Adhuc forsitan opponendo quaeritur, Nunquid potentia hu∣iusmodi volutiua sit ante actum, vel cum actu. Haec enim diuisio est per opposita, sicut Phi∣losophi & omnes communiter attestantur. Non ante actum, quia in hoc instanti non est nec esse potest ante & post; nec cum actu, quia actus non est. Hic autem potest, vt superiùs, [unspec B] responderi, quòd illa potentia est cum actu, cum actu scilicet quem nunc habet: sed si lo∣quatur de actu, respectu cuius dicitur potentia quem non habet, potest dici quod non est ante illum temporaliter nec cum illo, quia actus ille non est, sicut potentia volutiua hominis re∣spectu A. actus, quem potest cras habere, sed non habebit: quare & illa diuisio memorata in∣telligenda videtur nequaquam de actibus possibilibus tantùm, sed solùm de actibus realiter praesentibus vel futuris: vel potest dici quòd est ibi quaedam prioritas non actualis, sed habitu∣alis, non temporalis, sed naturalis seu causalis, quâ illa potentia posset praecedenter producere illum actum, & talis prioritas & posterioritas irrepugnanter est simul simultate temporalis instantis.

Vndecima veritas sequitur ex quinta, sexta atque octaua. Si namque Deus aut creatura vult aut scit aliquid nunc, & nunc & pro nunc potest illud non velle, nec scire, & hoc non potest per mutationem inter terminos oppositos, de tali scilicet in non tale, quia non per [unspec C] mutationem in volente aut sciente, nec in voluto aut scito, nec in aliquo tertio; non per mutationem in volente aut sciente, sicut de Deo omnes concedunt, quod & quintum & vice∣simum tertium primi decent. Rursum nec hoc est possibile fieri in Creatore, neque in crea∣tura, per mutationem in ipso vel in ipsa praeterita vel futura, sicut nullus ignorat, neque in praesenti instanti: illa enim necessariò esset inter terminos oppositos, de tali scilicet in non tale, seu de non tali in tale, sicut est necessariò omnis mutatio successiua vel subita. Nulla autem talis mutatio potest fieri in hoc praesenti instanti; nam contradictionem euidenter includit, quòd de volente A. in B. praesenti instanti, fiat in B. non volens A. in B.; includit enim quòd idem in eodem B. praesenti instanti velit idem A. & non velit. Nec hoc est possibile, fieri permutationem in voluto vel in scito, quia non in voluto aut scito futuro, quod pro nunc potest non esse futurum, de quo maximè videretur: nam contradictionem formaliter implicat, quòd aliquid mutetur de non futuro in futurum, vel de futuro in non [unspec D] futurum, nisi per positionem eius in esse, sicut decimum octauum huius ostendit. Nec hoc potest fieri per mutationem in voluto aut scito praesenti, hoc enim contradictionem includit, sicut superiùs in simili est ostensum; nec in voluto aut scito praeterito, sicut nullus ignorat, quod & potest ostendi, sicut ostendebatur superiùs de futuro: Nec etiam hoc est possibile fieri per mutationem in aliquo tertio, sicut quilibet animus con∣cipit, cùm illud impertinens videatur. Item iste homo, qui in A. praesenti instanti est Londini albus & sedens, potest hac possibilitate in A. non esse Londini albus, nec se∣dens, imò & in A. esse. Romae niger & stans, sicut ostensio quintae monstrat, & non per mutationem aliquam, sicut nullus ignorat. Istam sententiam plane testatur Iohan∣nes Scotus, sicut in ostensione quintae veritatis apparet: Quam & tenet concorditer Henricus de Gandauo 5. de quodlib. quaestione quarta,* 1.727 opponens & respondens hoc [unspec E] modo; Quod Deus vult, non potest non velle, quia aliter sua voluntas esset mutabilis. Dicendum quòd illa propositio, scilicet quod Deus vult non potest non velle, potest esse de re, & de dicto, diuisa vel composita; si sit de dicto & composita, sic est vera; si de re & diuisa, sic est sensus, quod Deus vult, &c. id est, Deus non habet potestatem de non volendo quod vult, quae de virtute locutionis duplicem potest habere causam veri∣tatis; quarum vna est, Deus non habet potestatem qua aliàs nolit quod modo vult, quod verum est, quia talis potestas poneret in Deo possibilitatem in succedendo, circa Dei vo∣luntatem, actum nolendi post actum volendi: sic enim esset mutabilis, vt procedit ob∣iectio. Sed secundum istum sensum ista est falsa in sensu diuiso, Sedentem non sedere non est possibile, quia homo sedens nunc, postea potest actu non sedere: alia autem causa veritatis est, Deus non habet in se potentiam qua posset ipsi inesse noluntas eius

quod vult, quod falsum est, quia potestas in voluntate Dei circa esse actuale creatura∣rum, [unspec A] vt dictum est, nulla est necessitate determinata, imò quantum est de se, est ad vtrumlibet de volendo illud, & non volendo, nihil connotando de possibilitate vel non possibilitate succedendi, circa voluntatem Dei, actum nolendi post actum volendi, sed prae∣cisam dicit possibilitatem ad vtrumque, quantum est de natura diuinae voluntatis; & in isto sensu, illa similiter est falsa in sensu diuiso, Non sedentem non est possibile non se∣dere; nec ponit talis potentia aliquam mutabilitatem. Sicut enim ad actualem mutatio∣nem duo requiruntur, scilicet potentia simpliciter ad contrarium eius quod nunc inest, & actualis successio vnius eorum post alteram; sic ad mutabilitatem duo requiruntur, scili∣cet potentia dicta, & potentia ad actualem successionem, vt scilicet ea potentia, qua aliquid est ad vtrumlibet, sit potentia ad successionem vnius post alterum, quod circa volun∣tatem Dei nullo modo potest contingere, quare neque mutabilitas, licèt in aliquo sensu pos∣sit non velle quod vult, & ideo illud nullo modo de necessitate velit. Vnde de eo quod [unspec B] semper voluit ab aeterno & vult, & volet, simul ab aeterno habuit, & habet, & ha∣bebit potestatem de non volendo, & potuit ab aeterno non voluisse vel noluisse ab aeterno, & potest nunc non velle, & poterit in aeternum non velle, vel non velle in aeternum, & hoc absque omni sui mutabilitate.

Pro duodecima veritate sciendum quòd potentia actuabilis dici potest non illa penitus ab∣soluta, & non repugnantiae supradicta, sed illa, quae ad communem modum intelligendi & loquendi dicitur posse exire in actum, quâ dicitur de sedente, quòd potest stare, de existente Londini, quòd potest esse Romae, & similia. Haec autem duodecima taliter intellecta ex tri∣cesimo secundo huius cognoscitur euidenter.

Tertia decima veritas ex priùs ostensis isto capitulo consequitur manifestè. Ostensum est enim superiùs, quòd omnis actio Dei intrinseca mensuratur aeternitate, in qua nihil prius aut posterius, nec aliqua mutabilitas est omninò, & quòd omnis actio eius intrinseca [unspec C] est immutabilis intrinsecè omniquaque, & quòd nulla eius actio aliter & aliter intrinse∣cè, puta liberè & non liberè secundum prius & posterius sese habet; quare nec aliqua eius volutio prius, puta ante praesentiam seu praeteritionem rei est magis libera quam post, facta scilicet re praesente in praeteritumuè delapsa, nec minus libera post quàm ante, nec minus libera ante, & magis post propter eandem rationem, quod & nullus ignorat; quare semper aequaliter libera, immutabiliter, intrinsecè perseuerat. Item licèt in volutione diuina sit necessitas sequens, est tamen in ea contingentia, & liber∣tas contradictionis à necessitate praecedente, sicut quarto huius & quinto erat osten∣sum, quae semper manet aequalis te voluta, primò futurâ, deinde praesenti, & tandem praeterita: nam cognitio incomplexa seu simplex rei in Deo & eius potentia volutiua, & omnia causaliter praeuia actui voluntatis aeternaliter permanent aequè potentia, aequè causantia, aequè agentia illum actum. Hoc etiam rationes tricesimi huius ostendunt; aliàs [unspec D] etenim Deus aeternus intrinsecè mutaretur, imò & insanibiliter vulneraretur, incurabi∣liter mutilaretur, ac irresuscitabiliter mactaretur, sicut rationes & autoritates eiusdem tricesimi manifestant.* 1.728 Quare & bene dicit Philosophus, quòd voluntas diuina seu Deus volens est lex immobilis cuncta mouens, & nobis aequè declinans, aequè igitur libera semper manet: Quare & subiungit, Nullam recipiens corruptionem, directionem, aut transpositionem, sicut idem tricesimum plenius allegauit; Cui & concordat Aui∣cenna ibi similiter allegatus. Porro quis libertatis diuinae furetur aut rapiat vel minimam portionem? Quis insuper praesumet efficere nouiter Deum suum non summè, sed re∣missè liberum; non summè, sed remissè perfectum; non summè, sed remissè poten∣tem, quare non omnipotentem? Quis, inquam, sic praesumet omnem rationem infa∣tuare, omnem fidem falsare, & omnia symbola irritare? Aliàs etiam res posterior vo∣luta diuinam minueret libertatem, & ipsam nouellae subijceret seruituti; quare & illa [unspec E] liberras posset totaliter adimi & auferri, quae omnia nulli est dubium esse falsa, sicut ex eodem tricesimo plenius potest sciri. Item libertas diuina non est magis ancilla vel serua, quàm libertas humana, sed ipsa est aequalis respectu futuri, praesentis, atque praeteriti.

Quarta decima veritas, decimae tertiae soror simillima, per ipsam & ostensionem ipsius cognosci poterit manifestè. Sicut enim in voluntate seu volutione humana est aequalis necessitas respectu voluti futuri, praesentis, vel praeteriti, sic & in diuina, quoniam nul∣lo modo augetur extrinsecè ab extra, ex praesentia scilicet seu praeteritione rei, nec ab intra, cùm Deus aeternus sit immutabilis intrinsecè omniquaque. Denique non est

[unspec A] ibi necessitas nisi sequens ex firmitate & stabilitate actus voluntatis diuinae, sicut ex quinqua∣gesimo huius patet; sed actus ille semper intrinsecè permanet aequaliter stabilis, aequè firmus, sicut potentia volutiua, & caetera intrinseca ipsi Deo. Haec etiam per huius trigesimam osten∣ditur manifestè. Porrò causam erroris contrarij puto esse ignorantiam aeternitatis, & imagi∣nationem, qua forlan aliqui homines temporales imaginantur & aestimant volutionem & cog∣nitionem Dei intrinsecam secundum volumina temporum, & rerum temporalium intrinsecè variari, sicut actiones & res alias temporales. Opinantur enim res esse quandoque futuras, quandoque praeteritas intrinsecè apud Deum, quare & quod alias & alias sint aliter & aliter apud eum, quod tamen aeternitatis indiuisibilissimae, immutabilissimae, stabilissimaeque in∣stanti repugnat, sicut patet ex isto, & quinquagesimo primo huius. Igitur iuxta praemissa de aeternitate istis capitulis, vt de instanti temporis notiori ad instans aeternitatis ignotius ascen∣damus, [unspec B] videtur imaginandum verisimiliter isto modo, quasi Deus in instanti creationis mun∣di in quo supponamus nos esse, quod nulla successio praecedebat, nec aliqua sequeretur exi∣stens in centro lineae circularis, ab oriente per meridiem & occidentem ad orientem reflexae per suam efficacissimam voluntatem exeuntem quodammodo per singulas semidiametros ad singula puncta circumferentiae, omnia secundum veritatem praesentia, praeterita, & futu∣ra secundum prius & posterius in tempore nunc simul crearet secundum prius & posterius in linea correspondenter priori & posteriori in tempore, initium lineae in oriente ponendo; Si∣cut igitur, si sic esset, res istae creatae secundum prius & posterius in linea haberent similem or∣dinem inter se & apud Deum nequaquam, sed omnes ad eum, ac ipsae ad omnes aequaliter se habetent: Sic & modo res istae temporales secundum prius & posterius in tempore similem ordinem sortiuntur ad inuicem comparatae; apud Deum verò in simplicissimo, & vnicissi∣mo instanti aeternitatis nequaquam, sed ibi omnia temporaliter praeterita, praesentia, & futu∣ra, [unspec C] nedum praesentia, verum aequè praesentia semper manent; Nihil ibi oritur, nihil mori∣tur, nihil ibi futurum, nihil praeteritum, sed instantissime tantum praesens, sicut istud capi∣tulum & proximum manifestant. Vnde & Hermes de Mundo & Coelo 2^o. sic ait,* 1.729 Sicut ad centrum circulus, sic ad aeternitatem consistit mundus temporarius. Quare & si esset reali∣ter, sicut imaginatio ista supponit, sicut voluntas diuina esset contingens & libera, imo aequè contingens & aequè libera libertate contradictionis & à necessitate praecedente, & necessaria, ac aequè necessaria necessitate sequente respectu voluti cuiuscunque prioris vel posterioris si∣tualiter ad inuicem, sed apud Deum nequaquam: sic est & modo respectu voluti cuiuscun∣que prioris vel posterioris temporaliter ad inuicem; apud Deum autem in instanti aeternitatis praesentis & aequè praesentis. Quomodo autem res omnes dicantur praesentes aeternaliter apud Deum, & esse in eo, viuereque in eo, licet decimum quartum huius exponat, adhuc [unspec D] propter tardiusculos forsitan planius exponendum: Hoc siquidem reputo dici causaliter se∣cundum illam tropi figuram vigesimo sexto secundi expositam, quâ effectus denominatur quandoque nomine causae suae, secundum quam & Philosopus 4. Phys. 23. dicit,* 1.730 quod ali∣quid dicitur esse in aliquo, sicut causatum in causa, puta quae subditorum in Rege, & omni∣no motum in primo motiuo, quod & secundum eum ibidem est verum de causatis causae for∣malis similiter & finalis; & quia secundum eundem 12. Metaphys. & Auerr. ibi comment. 6. Deus se habet in hoc triplici genere causae ad res omnes, possunt res omnes dici esse in Deo tanquam in causa efficiente, quia omnia facit & creat, tanquam in causa formali, quia om∣nia format & in esse conseruat; & tanquam in causa finali, quia omnia disponit, perficit & consummat. Quapropter & Hermes de verbo aeterno 38. Omnia, inquit, ab ipso,* 1.731 & in ipso, & per ipsum: quod &, vt puto, sensit Apostolus ad Rom. 11. quando dixit, Ex ipso, & per ipsum, & in ipso sunt omnia. Vnde & Hesterae 13. Domine in ditione tua cuncta sunt posita. Dicuntur igitur res omnes esse praesentes aeternaliter apud Deum, quia causae rerum, [unspec E] scilicet cognitio & volutio Dei sunt praesentes aeternaliter apud eum. Secundum hanc etiam figuram dicit Apostolus ad Hebr. 7. quod Leui erat in lumbis patris sui, scilicet Abrahae,* 1.732 quando obuiauit ei Melchisedech, qui tamen ipsum generatione tertia sequebatur. Istam au∣tem sententiam videtur sentire Moses, imò Dominus per Mosem, Deut. 32 cùm dicit;* 1.733 Non∣ne haec condita sunt apud me, & signata in thesauris meis? Dicitque Propheta,* 1.734 imò Dominus per Prophetam, Pulchritudo agri mecum est, Psalmo 49. Super quod Augustinus,* 1.735 Pulchri∣tudo agri, vbertas omnium gignentium in terra mecum est. Quomodo cum illo? cum illo erant omnia futura, & cum illo sunt omnia futura, & non ei detrahuntur omnia praeterita, cum illo sunt omnia cognitione quadam ineffabilis sapientiae Dei in verbo constituta. Melius autem secundum istam figuram dicuntur res non fuisse, nec fore, sed esse praesentes causali∣ter secundum volutionem & cognitionem diuinam aeternaliter apud Deum, quia istis causis

nihil penitus accidit, vel recedit quasi futurum vel praeteritum, accedentibus vel receden∣tibus [unspec A] ipsis rebus causatis, sed omnino similiter & nullo modo aliter intrinsecè cognos∣cit Deus & vult rem primò futuram, deinde praesentem, & tandem praeteritam; quare & res omnes nedum praesentes, sed aequè praesentes apud Deum aeternaliter dici possunt. Vnde Apostolus ad Romanos quarto,* 1.736 Vocat ea quae non sunt, tanquam ea quae sunt, id est, omnino similiter, nec dissimiliter intrinsecè quouismodo. Glossa; sic ea, quae futura sunt, iam apud Deum sunt, Apud Deum iam quippe factum est, quod eius dispositione, vel praedestinatione futurum est;* 1.737 Vnde alibi, Qui fecit quae futura sunt. Quare & Eccle∣siasticus vigesimo tertio, Deo, inquit, antequam createntur, omnia sunt agnita, sic & post perfectum respicit omnia:* 1.738 quod secundum expositionem praemissam intelligens Augusti∣nus 15. de Trinitate 13. dicit, quod Deus non aliter sciuit creata quàm creanda: Non enim [unspec B] eius sapientiae aliquid accessit ex eis, sed illis existentibus ille mansit vt erat. Ita enim scriptum est in Ecclesiastico, Antequam crearentur, omnia nota sunt ei, sic & postquam consummata sunt, sic, inquit, non aliter: Qui & 5. super Genesin ad literam 18. loquens de factis à Deo, sic ait, Antequam fierent, & erant; & erant, & non erant, Erant in Dei scientia, non erant in sua natura. Ipsi autem Deo non audeo dicere alio modo innotuisse cùm ea fecisset, quam illo modo, quo ea nouerat vt faceret, apud quem non est commutatio, nec momenti obum∣bratio. Simili etiam ratione aestimo rectè dici, praeterita, praesentia, & futura fuisse, seu esse vitam in Deo, quia quatenus sunt ibi, nullo modo penitus moriuntur; Nullus enim mo∣dus intrinsecus cognitionis aut volutionis diuinae moritur moriuè potest; Quare & secun∣dum Apostolum, Solus Deus habet immortalitatem, id est, immutabilitatem intrinsecus om∣niquaque,* 1.739 sicut trigesimum huius plenius exponebat. Vnde Ioan. 1. Quod factum est, in ip∣so vita erat, seu est, secundum translationem, quam Augustinus exponit: Super quod homi∣lia 1. sic ait, Quid est hoc, Facta est terra, sed ipsa non est vita? est autem in ipsa sapientia spi∣ritualiter [unspec C] ratio quaedam qua terra facta est, haec vita est: quo ostenso per exemplum de fabro & arca, concludendo subiungit; Sic ergo, quia sapientia Dei, per quam facta sunt omnia, se∣cundum artem continet omnia antequam fabricet, omnia hic quae fiunt per ipsam artem non continuo vita sunt, quia non in sua natura, sed quicquid factum est, vita est in illo. Qui & 5. super Gen. ad lit. 15. Haec, inquit, omnia postquam fierent, erant in notitia facientis, & vtique ibi meliora vbi veriora, vbi aeterna & incommutabilia. Porrò, si nouerat ea priusquam faceret ea, profectò priusquam fierent, apud illum erāt eo modo nota, quo sempiterne at{que} incommu∣tabiliter viuunt & vita sunt, facta autem eo modo quo vnaquaeque creatura in suo genere est: & 1. Confess. 6.* 1.740 Tu Domine semper viuis, & nihil moritur in te; Apud te rerum omnium in∣stabilium stant causae, & rerum omnium mutabilium immutabiles manēt origincs, & omnium irrationabilium & temporalium sempiternae viuunt rationes. Hanc autem sententiam Parme∣nides,* 1.741 Plato, Aristoteles, & Ammonius contestantur. Scribit enim Ammonius super 1. peri [unspec D] hermenias vlt. isto modo, vt Timaeus nos docuit, & vt Aristoteles Theologizans pronuntiat, & ante hos Parmenides tam apud Platonem quàm in proprijs carminibus, nihil est apud Deos neque praeteritum, neque futurum, quoniam vtrumque horum est non ens; hoc quidem non amplius, hoc autem nondum; & hoc quidem transmutatum, hoc autem natum transmutari; * 1.742 Dij autem verè existunt, & transmutationem, neque secundum intellectum sustinere est possi∣bile; praecedere quidem necesse penitus quod impermutabile est, illud quod qualitercunque transmutatur, & vt maneat quod transmutatur; Quare in Dijs habentibus rationem principij ad entia praeteritum & futurum considerari impossibile est, sed omnia apud ipsos sunt in vno nunc aeterno fixo, temporalibus mensuris simul cum subsistentia ipsius totius emergentibus & mensurantibus illa sola, quae secundum tempus habent aut subsistentiam, aut operationem. Et infra, Non vtique sustinebimus quod dicatur simul cum fluxu rerum Deorum cognitio∣nem decurrere, neque esse aliquid apud ipsos aut praeteritum aut futurum, neque dici de ipsis, [unspec E] Erat, vel erit, vt in Timaeo assumpsimus; cùm sint significatiua cuiusdam transmutationis; So∣lum autem ipsum est, & hoc non ipsum quod connumeratur cum ipso erat, & cum erit, & con∣diuiditur cum ipsss; sed quod intelligitur ante omnem temporalem insinuationem, & quod significat ipsorum inuertibilitatem & indecidentiam; quod quidem & magnus Parmenides cum intellectuali in esse denuntiat; Non enim erat, neque erit, est autem solum. Hanc autem imaginationem praemissam, quasi Deus simul crearet omnia in instanti, & quasi omnia fu∣tura & praeterita essent instantancè praesentia apud ipsum, & quod eius volutio atque cogni∣tio similem & aequalem necessitatem nunc habent, sicut tunc haberent, ostensa nunc proxi∣mo confirmare videntur;* 1.743 quam & licet obscurè videtur Ecclesiasticum protulisse; qui qua∣dragesimo secundo sic ait, Cognouit Dominus omnem scientiam, & inspexit in signum

[unspec A] aeui, annuntians quae praetetierunt, & quae superuentura sunt, reuelans vestigia saeculo∣rum. Non praeterit illum omnis cogitatus, & non abscondit se ab eo vllus sermo; Magna∣lia sapientiae suae decorauit, quae est ante saeculum & vsque in saeculum; neque adiectum est, neque minuetur, & non eget alicuius consilio. Quàm desiderabilia sunt omnia opera eius, & tanquam scintilla quae est considerare; omnia haec viuunt & manent in saeculum, & in omni necessitate omnia obaudiunt ei. Quam & Augustinus 4. de Trinitat. 1. clarius ex∣ponendo, sic ait; Vnum est Verbum Dei, per quod facta sunt omnia,* 1.744 quod est incommutabilis veritas; Ibi principaliter atque incommutabiliter sunt omnia simul non solum quae nunc sunt in hac vniueria creatura, verum & quae fuerunt, & quae futura sunt: ibi autem nec fuerunt, nec futura sunt, sed tantummodo sunt, & omnia vita sunt, & omnia vnum sunt, & quod magis mirum est, & vna est vita: Sic enim omnia per ipsum facta sunt, vt quicquid factum [unspec B] est in his, in illo vita sit, & facta non sit. Qui & 2. ad Simplicianum decimo septimo agens de poenitentia & praescientia Dei ait, Cùm aliquis liquidiore consideratione ista per∣tractans quaesierit quemadmodum vel ipsa praescientia Deo congruat, & inuenerit etiam verbi huius notionem illius ineffabili diuinitate longè latè superari, non mirabitur vtrum∣que de illo propter homines dici potuisse, de quo vtrumque propter ipsum incongruè di∣ceretur. Quid enim est praescientia, nisi scientia futurorum? quid autem futurum est Deo, qui omnia tempora supergreditur? Si enim scientia Dei res ipsas habet, non sunt ei futu∣rae sed praesentes, ac per hoc iam non praescientia, sed tantum scientia dici potest: Si au∣tem, sicut in ordine temporalium creaturarum, ita & apud eum nondum sunt quae futura sunt, sed ea praeuenit faciendo; ergo ea sentit, vno quidem modo secundum futurorum praescientiam, altero verò secundum praesentium scientiam; Aliquid ergo temporaliter ac∣cidit scientiae Dei, quod absurdissimum atque falsissimum est: Reditur igitur ad id, vt fiat iam [unspec C] praesentibus scientia, quae ijsdem rebus futuris erat praescientia, & cùm ea quae praescientia erat prius, postea scientia fiat in Deo, admittat mutabilitatem & temporalis sit, cum Dei, qui verè summeque est, nec vlla ex parte sit mutabilis, nec vllo motu notio temporalis. Et sequi∣tur decimo octauo, Si ita est in Deo, vt possit propriè dici, Intelligit & intellexit, sentit & sensit, admittit tempus, & surrepit nihilominus illa mutabilitas, quae longe à Dei substantia remouenda est; & tamen & scit Deus, & praescit Deus ineffabili modo; sic enim & paenitet ineffabili modo. Et sequitur 19. Cùm dempsero de humana scientia mutabilita∣tem, & quicquid imperfectum est, & reliquero solam viuacitatem certae atque inconcussae veritatis vna atque aeterna contemplatione cuncta lustrantis; Imò non reliquero (Non enim habet humana scientia) sed pro viribus cogitauero, insinuatur mihi vtcunque scientia Dei. Quam & confirmat Anselmus de Concord. 7. Sciendum est, inquiens, quia sicut praescien∣tia [unspec D] non in Deo dicitur propriè, Ita nec praedestinatio, quia illi nec ante nec post aliquid est, sed omnia sunt illi simul praesentia. Qui & de casu diaboli 21. dicit, quod desertor Angelus non potuit scientia certae rationis praescire se casurum, quia potuit non fuisse casurus; & obiecto per discipulum de praescientia Dei & rebus liberi arbitrij, Breuiter, inquit, respondeo, Praescientia Dei non propriè dicitur praescientia: Cui enim semper sunt omnia praesentia, non habet futurorum praescientiam, sed praesentium scientiam; ergo cùm alia sit ratio de praesentia futurae, quam de praesentis rei scientia, non est necesse diuinam praescien∣tiam, & illam de qua quarrimus eandem habere consequentiam. Quam & Boetius 5.* 1.745 de Consolatione Philosophiae prosa vltim. clarissimè‖ 1.746 exprimendo, Scientia, inquit, eius om∣nem temporis supergressa motionem in suae manet simplicitate praesentiae, infinitaque praete∣riti ac futuri spacia complectens, omnia quasi iam gerantur in sua simplici cognitione consi∣derat. Itaque si praesentiam pensare velis, qua cuncta dignoscit, non esse praescientiam quasi futuri, sed scientiam nunquam deficientis instantiae rectius aestimabis: Qui ex isto in∣fert [unspec E] consequenter in Deo necessitatem sequentem, sicut praesens capitulum & quinquagesi∣mum huius plenius recitauit. Quem & Iohannes Scotus sequendo, super 1. sent. dist 40^a.* 1.747 sic quaerit, arguit, & respondet; Quaero vtrum praedestinatus possit damnari, Quod non; Om∣ne praeteritum est simpliciter necessarium; sed praedestinatio huius praedestinati transijt in prae∣teritum, quia Deus praedestinauit illum ab aeterno. Et infra, Ad 1^um. argumentum dico, quod ar∣gumentum procedit ex falsa imaginatione, cuius imaginationis intellectus iuuat ad intelligen∣dum veritatē propositae quaestionis. Si enim per impossibile intelligeremus Deū adhuc non de∣terminasse voluntatem suam ad alteram partem, sed quod deliberaret vtrum vellet istū praede∣stinare vel non, bene posset intellectus noster capere quod contingenter ipsum praedestinaret vel non praedestinaret, sicut apparet in actu voluntatis nostrae; sed quia semper recurrimus ad actum voluntatis diuinae quasi praeteritum, ideo quasi comparamus libertatem in volun∣tate

illa ad actum, quasi iam sit positus à voluntate; sed illa imaginatio falsa est: Illud enim [unspec A] nunc aeternitatis, in quo est isse actus, semper praesens est, & ita intelligendum est de volun∣tate diuina siue volutione eius vt est eius obiecti, sicut si per impossibile nunc inciperet Deus habere velle in isto nunc, & ita liberè potest Deus in nunc aeternitatis velle quod vult, sicut si ad nihil esset voluntas sua determinata; Tunc dico ad formam argumenti, quod praedesti∣natio huius non transijt in praeteritum: Licet enim ipsa coexstiterit praeteritis quae transierunt, non tamen ipsa praeterijt, sed alia praeterierunt, quae coexstiterunt sibi. Vnde sicut dictum fuit dist. 9^a. Verba diuersorum temporum dicta de Deo, prout verissimè competunt sibi, non significant partes temporis mensurantis illum actum, sed consignant nunc aeternitatis, quasi mensurans istum actum in quantum coexistens illis pluribus partibus temporis, & ideo idem est Deum praedestinare, praedestinasse, & praedestinaturum esse, & ita contingens vnum sicut [unspec B] aliud, quia nihil est ibi nisi nunc aeternitatis mensurans illum actum, quod nec est praesens, nec praeteritum,* 1.748 nec futurum, sed coexistens omnibus istis. Quem etiam Sanctus Tho∣mas super 1. sent. dist. 38^a. quaestione 5^a. planissimè sequitur & allegat, Deus, inquiens, ab aeterno ipsum esse rei intuebatur; quod qualiter sit euidenter docet Boetius in libro de Conso∣latione. Omnis enim cognitio est secundum modum cognoscentis vt dictum est; Cùm igi∣tur Deus sit ab aeterno, oportet quod cognitio eius aeternitatis habeat modum, qui est totum esse simul sine successione; Vnde sicut quamuis tempus sit successiuum, tamen aeternitas est praesens omnibus temporibus, vna & eadem indiuisibilis vt nunc stans, ita cognitio sua intue∣tur omnia temporalia, quamuis sint succedentia, vt praesentia sibi, nec aliquid eorum est fu∣turum respectu ipsius, sed vnum respectu alterius. Et infra super dist. 40^a. Illud quod men∣suratur aeternitate, est simul cum omni tempore, ita tamen quod nullo illorum mensuratur; & ideo actus diuinae praescientiae non potest poni in esse nunc, vt quasi mensuratus per praesens tempus, vt ordinem praesentis temporis ad futurum ad suum scitum habeat, sed ad omne [unspec C] tempus & omne scitum habeat ordinem praesentis ad praesens, vt cùm dicitur, Deus praescit hoc, non intelligitur quod hoc sit futurum respectu diuinae scientiae, sed respectu huius tem∣poris in quo refertur; & ideo oportet huiusmodi verba & participia, dicta de Deo, à deter∣minatione temporis absoluere, vt consignificent nunc aeternitatis & non temporis; alias ine∣uitabiliter sequeretur error,* 1.749 Quod primi contra Gentiles 66. declarat per exemplum con∣cordans imaginationi praemissae, Cuilibet, inquiens, tempori vel instanti temporis praesen∣tialiter adest aeternitas, cuius exemplum vtcunque in circulo est videre. Punctum enim in circumferentia signatum, etsi indiuisibile sit, non tamen cuilibet puncto alij secundum si∣tum coexistit simul; Ordo enim situs continuitatem circumferentiae facit; Centrum verò, quod est extra circumferentiam, ad quodlibet punctum in circumferentia signatum directè oppositionem habet: Quicquid igitur in quacunque parte temporis est, coexistit aeterno quasi praesens eidem, etsi respectu alterius partis temporis sit praeteritum vel futurum, aeter∣no [unspec D] autem non potest aliquid praesentialiter coexistere nisi toti, quia successionis durationem non habet; quicquid igitur per totum discursum temporis agitur, diuinus intellectus in tota sua aeternitate intuetur quasi praesens.* 1.750 Qui & infra 67. ita scribit, Cùm dicimus Deus scit, aut sciuit hoc futurum, medium quoddam actuari inter diuinam scientiam & rem scitam, sci∣licet tempus, in quo est locutio, respectu cuius id quod à Deo scitum dicitur, est futurum, non respectu diuinae scientiae est futurum, quae in momento aeternitatis existens ad omnia praesentialiter se habet, respectu cuius si tempus locutionis de medio subtrahatur, non est dicere, hoc esse cognitum quasi non existens, vt locum habeat quaestio qua quaeritur, An possit non esse, sed sic cognitum diceretur à Deo vt iam in sua essentia visum, quo posito, non remanet praedictae quaestioni locus, quia quod iam est, non potest, quantum ad illud in∣stans, non esse: Deceptio igitur accidit ex hoc, quod tempus, in quo loquimur, coexistit aeter∣nitati, vel etiam tempus praeteritum, quod designatur, cùm dicitur, Deus sciuit; Vnde ha∣bitudo [unspec E] temporis praeteriti vel praesentis ad futurum aeternitati attribuitur, quod omnino ei non competit,* 1.751 & ex hoc accidit secundum accidens falli. Quem insuper Robertus Lincol∣niensis secutus, de libero arbitrio 3. ita scribit, Dum sedeo, necesse est me sedere, & post∣quam sedi, necesse est me sedisse; sed quam comparationem habent haec dicta, me sedere, & me sedisse ad meam sessionem dum sedeo & postquam sedi, eandem comparationem ha∣bet scientia Dei ad meam sessionem futuram, antequam sedeam: Ipse enim scit futura tan∣quam praesentia, nec aliter scit ea cùm sint futura, & cùm sint praesentia vel praeterita; ergo omni simili modo, quo necesse est Deum scire res cùm sint, vel praeteritae sint, necesse est eum scire easdem antequam sint; sed cùm res sunt, vel praeteritae sunt, habet eius scientia ne∣cessitatem consequentem;* 1.752 ergo & eandem habet antequam res eueniant. Et infra 5. Deus

[unspec A] scit omnia vnico indiuisibili simplicique conspectu aeternaliter, semper, similiter,* 1.753 immuta∣biliter. Patet enim ex iam dictis, quòd quam comparationem habent haec dicta, me sedere & me sedisse ad meam sessionem dum sedeo & postquam sedi, eandem comparationem habet scientia Dei ad meam sessionem cras futuram antequam sedeam: ipse enim scit fu∣tura tanquam praesentia, nec aliter scit ea cùm sunt futura, & cùm sunt praesentia vel prae∣terita; ergo omni ‖ 1.754 eodem modo, quo necesse est Deum scire res cùm sunt, vel cùm prae∣teritae sunt, necesse est eum scire easdem antequam sint; sed cùm res sunt, vel praeteritae sunt, habet eius scientia necessitatem consequentem; ergo & eandem necessitatem habet antequam res eueniant. Hanc etiam praesentaneam semper instantiam aeternitatis prae∣dictam in Deo, omnimodamque stabilitatem ac immutabilitatem in eo, secundum quemli∣bet modum suum intrinsecum, ipsemet Deus innuit & testatur, Ego, inquiens, sum qui sum, sic dices filijs Israel, Qui est, misit me ad vos, Exod. 3. qui & Iohan 8. Antequam, inquit,* 1.755 [unspec B] Abraham fieret, ego sum: & concordanter Propheta, Priusquam montes fierent, aut for∣maretur terra & orbis, à saeculo & vsque in saeculum tu es Deus, Psalmo 89. & infra 92. A saeculo tu es; & inferiùs 101. Sicut opertorium mutabis eos & mutabuntur, tu autem idem ipse es, & anni tui non deficient. Et Apostolus 1. ad Timotheum 6.* 1.756 Solus habet immortalitatem. Huiusmodi siquidem Autoritatum huiusmodi intellectum ‖ 1.757 euidenter te∣stantur expositiones authenticae, primo & quinto primi praemissae, quibus & paucas alias hîc adiungam. Beatus igitur Augustinus super illud Psalmi 89. praemissum, sic ait; Optimè autem non ait, A saeculo tu fuissi, aut vsque in saeculum tu eris, sed praesentis significationis verbum posuit, insinuans Dei substantiam omni modo incommutabilem, vbi non est fuit, nec erit, sed tantùm est; vnde dictum est, Ego sum qui sum, &, Qui est, misit me ad vos; &, Mutabis eos, & mutabuntur, tu autem idem ipse es, & anni tui non deficient. Ecce quae aeternitas facta est nobis refugium, vt in ea mansuri, ad eam de hac temporis mutabilitate [unspec C] fugiamus; Qui & super illud Psalmi 101. adductum, Speremus, inquit, venturos nos ad hos annos stantes in quibus non circuitu Solis peraguntur dies, sed manet quod est sicuti est, quia hoc solum verè est. Et supra eodem super illud, In generatione & generationem, seu, sicut habet Augustinus, in generatione generationum anni tui, Non aliud, inquit, anni Dei, & ali∣ud ipse; sed anni Dei aeternitas Dei est, aeternitas Dei ipsa eius substantia est, quae nihil habet mutabile, vbi nihil est praeteritum quasi iam non sit, nihil est futurum quasi nondum sit: non est ibi nisi est, non est ibi fuit, & erit; quia & quod fuit iam non est, & quod erit nondum est, sed quicquid ibi est non nisi est. Meritò sic misit Deus famulum suum Mosen, qui sciuit nomen mittentis se, & ille indicans se immortalem mortali, aeternum temporali, Ego, inquit, sum qui sum. Qui & 5. super Genesin ad literam 16. Illa aeterna incommutabilisque natura, quae Deus est, habet in se vt sit, sicut Mosi dictum est. Ego sum qui sum, longè aliter quàm sunt ista quae facta sunt; quando illud verè ac primitus est, quod eodem modo semper est, [unspec D] nec solùm non commutatur, sed commutari omninò non potest.* 1.758 Cui & concordanter Gre∣gorius 18. Moral 31. super illud Iob 28. Nec commemorabuntur in comparatione eius, Propheta, inquit, eius incommutabilitatem essentiae contemplatus, ait, Omnia sicut vesti∣mentum veterascent, & sicut opertorium mutabis eos & mutabuntur, tu autem idem ipse es, & anni tui non deficient: Hinc ad Mosem dicitur, Ego sum qui sum, & dices filijs Israel, Qui est misit me ad vos, solus quippe veraciter est, qui solus incommutabiliter permanet. Nam omne quod modò sic est, modò aliter est, iuxta non esse est: permanere enim in statu suo non potest, atque aliquo modo ad non esse itur, dum ab eo quod fuerat semper ad aliud per momenta temporum ducitur.

Quinta decima patenter cognoscitur per quintam & sextam & ostensiones earum, quae & per decimam tertiam concluditur manifestè. Si namque secundum decimam tertiam volun∣tas [unspec E] diuina sit aequè libera & contingens intrinsecè respectu praesentium & praeteritorum, sicut respectu futurorum, & futura posset & potest possibilitate de qua decima quinta loquitur, nunc & semper in futurum non velle & nunquam in praeterito voluisse: aliàs enim per deci∣mum primi omnia futura necessariò simpliciter euenirent, quod duodecimum huius damnat; posset & potest similiter praesentia & praeterita vniuersa. Haec etiam per decimam quartam demonstratur; si namque, vt decima quarta asserit, voluntas diuina sit aequè necessaria respe∣ctu futurorum, sicut respectu praesentium & praeteritorum, & futura posset & potest (possi∣bilitate huius decimae quintae) nunc & semper in futurum non velle, & nunquam in praeterito voluisse; posset & potest similiter praesentia & praeterita vniuersa. Hanc etiam attestatur di∣ctum Gandauensis in ostensione vndecimae veritatis, superiùs recitatum.

Sexta decima infertur ex septima manifestè, quam & decima tertia ac decima quarta &

ostensiones earum ostendunt, hoc adiuncto, quòd Deus non potest tali potentia non velle [unspec A] praesentia, neque non voluisse praeterita; quia necesse est necessitate opposita, id est, sequente Deum velle praesentia, & praeterita voluisse, sicut ex isto capitulo & quinquagesimo huius patet.

Septima decima quantum ad vtramque partem affirmatiuam & negatiuam corresponden∣ter cognoscitur per decimam quintam & decimam sextam loco à simili adiuuante.

Decima octaua, quantum ad duas partes primas ex 15. & 16. quantum ad duas residuas ex duabus partibus decimae septimae correspondenter infertur, cùm nihil faciat vel non faciat, nisi quod vult aut non vult, restantibus nono & decimo primi libri. Per hanc autem, vt spero, possunt solui obiecta de possibilitate Dei non faciendi quae faciet, facit, aut fecit, aliterque & alia faciendi: Per nanc etiam potest vitari error Abelardi, & articulus Parisiensis damnatus, pro quorum intelligentia pleniori parùm altiùs ordiendum. Porro Patrum scripturas dili∣gentiùs intuendo, euidenter apparet, quòd triplex fuit necessitas erroneè posita circa Deum, [unspec B] & circa actiones Dei ad extra, quae omnes ad necessitatem naturae pariter reducuntur. Qui∣dam namque dixerunt quòd quicquid Deus agit ad extra, agit ex necessitate suae essentiae, sicut agentia irrationalia, vt lux splendorem & ignis calorem. Alij posuerunt quòd quicquid Deus agit ad extra, agit ex necessitate suae scientiae, eò quòd per suam scientiam comprehen∣dit ordinem meliorem possibilem in rebus, cui necessariò se conformat secundum suam sci∣entiam operando. Tertij crediderunt, quòd quicquid Deus agit ad extra, agit ex necessitate suae voluntatis, ‖ 1.759 quia per suam scientiam comprehendit ordinem meliorem possibilem in en∣tibus vniuersis, & voluntas perfectissima & optima simili scientiae necessariò se conformat se∣cundum eius dictamen interius, exterius operando. Hos autem tres errores de ista necessitate recitat Henricus de Gandauo 5. de quodlib. quaestione quarta, quos & Auicennae imponir. Similes quoque errores imponit Sanctus Thomas quibusdam Philosophis & etiam Theo∣logis, puta Petro Abelardo, in quaestionibus de potentia Dei, quaestione 5. quaerente, Vtrum [unspec C] Deus possit facere quae non facit, & dimittere quae facit, vbi respondendo sic ait; Dicendum quòd hic error, scilicet ponere Deum non posse facere nisi quae facit, duorum fuit: Primò, quorundam Philosophorum dicentium Deum agere ex necessitate naturae; quod si esset, cùm natura sit determinata ad vnum, diuina potentia ad alia agenda se extendere non posset quàm ad ea quae facit. Secundò fuit quorundam Theologorum considerantium ordinem di∣uinae iustitiae & sapientiae, secundum quem fiunt à Deo res, quem Deum praeterire non posse dicebant, & ideo incidebant in hoc, vt dicerent, Deum non posse facere nisi quae facit: & im∣ponitur hic error Magistro Petro Abelardo. Patetigitur quòd iste Petrus intelligit ea solum∣modò Deum posse facere vel dimittere quae facit, quantum est de ratione suae potentiae natu∣ralis, & de sua potentia nudè & absolute accepta, ita quòd illa non se posset extendere ad alia facienda, seu alia dimittenda, quia eius potentia volutiua non se posset efferre in aliud vllo mo∣do; quare & quòd facit & dimittit quaecunque necessitate naturae & simpliciter absoluta, quod [unspec D] & alia verba sua indicant manifestè.* 1.760 Recitat enim Bernardus, vbi fuerat allegatus, dicta eius similia in haec verba; Hac ratione, qua conuincitur quòd Deus Pater tam bonum genuit Fi∣lium quantum potuit, cùm videlicet aliter reus esset inuidiae, clarum est & omnia quae facit, quantum potest egregia facere, nec vllum commodum quod conferre possit, subtrahere velle. Et post pauca, In tantum in omnibus quae Deus facit quod bonum est attendit, vt ipso boni pretio potiùs quàm voluntatis suae libito ad singula facienda inclinari dicatur. Item, ex his ita∣que tam de ratione quàm descripto collatis constat, id solùm Deum facere posse quod ali∣quando facit Et post pauca; Qui si mala, quae fiunt, disturbare posset, nec id etiam nisi op∣portunè faceret, qui nihil importunè facere potest, profectò non video quomodo peccatis con∣sentiens non esset: Quis enim consentire malo dicendus est, nisi is, per quem illud opportunè disturbati posset? Item. Praedictis itaque rationibus ‖ 1.761 vel obiectorum solutionibus, liquere omnibusreor, ea solummodò Deum posse facere vel dimittere, vel eo modo tantùm, vel eo [unspec E] tempore quo facit. non alio. Et infra cap. 7. errorum eiusdem recitat eum dicentem, Inprimis videndum est, quid sit consentire malo, & quid non; ille equidem consentire malo dicitur, qui cùm debeat illud prohibere & possit, non prohibet; si autem debeat & non possit, & è contra, si possit & non debeat, non esse reus; si verò nec debet nec potest, multo minus reus censendus est; & ideo Deus à consensu malorum alienus est, qui nec debet nec potest mala impedire; ideo non debet, quia cùm res per benignitatē illius eueniant, quomodo melius pos∣sunt, nullo modo contra hoc velle debet; ideo autē nō potest, quia bonitas illius, electo mino∣ri bono illi quod maius est, impedimentum minimè parare potest. Voluit igitur dicere, quòd Deus nullo modo haberet potentiā alia vel aliter faciendi, nec dimittendi quae facit, sicut tam

[unspec A] argumenta eius quàm verba, maximè secundum nonam veritatem exposita manifestant. Vo∣luit ‖ 1.762 autem dicere Abelardus, quod sicut Deus necessario absolutè vult finem vltimum, suam scilicet propriam bonitatem; sic & necessario absolutè vult ea quae sunt ad finem, omnes scili∣cet creaturas; Itaque quod omnia ista eadem numero, omnibus suis modis ex necessario or∣dine bonitatis emanant ab illo; quare & quod nullum istorum posset vllo modo dimitti, nec aliquid aliud fieri quouismodo, eo quod tunc turbaretur ordo necessarius bonitatis, nec diui∣na bonitas manifestare se posset. Quis ergo arguet me de isto errore? Dico enim quod Deus, quantum est de ratione suae potentiae volutiuae, contingentissimè & liberrimè secundum con∣tradictionem potest non velle quod vult, & velle quod non vult, correspondenter non facere & facere, sicut testatur decima quinta veritas, & sequentes; qui tamen irrepugnanter qua∣dam necessitate sequente actum voluntatis diuinae positum iam in esse, immutabilemque om∣nino necessario vult & facit quae vult & quae facit, sicut Angelus vel homo, etsi contingissimè [unspec B] & liberrimè, etiam ex se solummodo sicut Deus, quid vellet, hac necessitate sequente necessa∣rio illud vellet. Quare & Sanctus Thomas vbi prius,* 1.763 recitato errore Philosophorum & Abe∣lardi, & primo redarguto, subiungit, Nunc autem restat inuestigare de secunda positione; Circa quod sciendum est quod dupliciter dicitur Aliquem non posse aliquid, Vno modo ab∣solutè, quando scilicet aliqua principiorum, quae sunt necessaria actioni, ad actionem illam se non extendunt, vt si pes sit contractus, homo non potest ambulare; Alio modo, ex suppo∣sitione; Posito enim opposito alicuius actionis, illa actio fieri non potest; Non enim possum ambulare dum sedeo; Cum autem Deus sit agens per voluntatem & intellectum, sicut pro∣batum est, oportet in ipso tria actionis principia considerare, scilicet primò intellectum, se∣cundo voluntatem, tertio potentiam naturae. Intellectus igitur voluntatem dirigit, voluntas vero potentiae imperat, quae exequitur; sed intellectus non mouet nisi in quantum proponit voluntati suum appetibile, vnde totum mouere intellectus est in voluntate. Dupliciter igitur [unspec C] dicitur Deum absolutè non posse aliquid; Vno modo, quando potentia Dei non se extendit in illud, sicut dicimus, quod Deus non potest facere vt affirmatio & negatio sint simul vera, vt ex supradictis patet: Sic autem non potest dici, quòd Deus non potest facere nisi quae facit: Constat enim quod potentia Dei ad multa alia potest se extendere: Alio modo, quando vo∣luntas Dei ad illud se extendere non potest; oportet enim quod quaelibet voluntas habeat ali∣quem finem quem naturaliter velit, & cuius contrarium velle non possit, sicut homo natura∣liter & de necessitate vult beatitudinem, & miseriam velle non potest. Cum hoc autem quod voluntas vult necessario finem suum naturalem, vult etiam ea sine quibus non potest habere finem, si haec cognoscat, & haec sunt quae sunt commensurata fini; sicut si volo vitam, volo cibum; ea enim sine quibus finis haberi potest, quae non sunt fini commensurata, non de ne∣cessitate vult; Finis igitur, qui est naturalis diuinae voluntatis, est eius bonitas, quam non vel∣le non potest; sed huic fini non commensurantur creaturae, ita quod sine his diuina bonitas [unspec D] manifestari non possit, sicut quidem Deus intendit ex creaturis; Sicut enim manifestarur di∣uina bonitas per has res quae nunc sunt, & per hunc rerum ordinem; ita potest manifestari per alias creaturas alio modo ordinatas; & ideo diuina voluntas absque praeiudicio voluntatis, iustitiae, sapientiae potest se extendere in alia quàm quae facit: & in hoc fuerunt decepti praedi∣cti errantes: Aestimauerunt enim ordinem creaturarum esse quasi commensuratum diuinae bonitati, quasi absque eo esse non posset; Patet igitur quod absolute Deus potest facere alia quàm quae facit; sed quia ipse non potest facere quod contradictoria sint simul vera, ex sup∣positione potest dici, quod Deus non potest alia facere quam quae facit. Hunc etiam errorem tangit Thomas 1. part. summ. particul. 25. quaestione quinta, & 1. contra Gentiles 81.* 1.764 & ip∣sum refellit. Quem & Hugo 1. de Sacrament, partic, secunda, cap. 22. simili modo intelli∣git & refellit, quasi videlicet detractiuum & diminutiuum diuinae potentiae infinitae, vnde sic ait; Eant nunc, & de sensu glorientur, quia opera diuina ratione se putant discutere & eius [unspec E] potentiam sub mensura coarctare. Cum enim dicunt, huc vsque potest & non amplius; quid hoc est aliud quam eius potentiam, quae infinita est, concludere & restringere ad mensuram? Aiunt enim, Non potest Deus aliud facere quam facit, nec melius facere quam facit; Et infra eiusmodi causis atque rationibus quidam inducuntur, vt dicant, Deum suorum operum men∣sura ac lege ita astrictum atque alligatum, vt praeterquam facit quicquam, nec aliud facere potest nec melius: Ac per hoc plane infinitam illam atque immensem diuinitatis potentiam sub termino ac mensura alligare conuincuntur, qui ad aliquid, quod verè finem ipsum habet, eam extendunt, & vltra negant procedere. Certum est enim, quod omne, quod factum est in numero & pondere & mensura, legitimum terminum & finem suum habet, & idcirco, si ad operis mensuram Creatoris potentia modum{que} componitur, ipsa proculdubio & fine & men∣surâ

terminari declaratur. Hîc illi nostri scrutatores, qui defecerunt scrutantes scrutationes, [unspec A] nouum aliquid & verè nouum, nec tam verum quam nouum afferre se dicunt; & dicunt sin∣gulas quidem creaturas per se consideratas à perfecto minus habere; vniuersitatem autem re∣rum omnium in tanta consummatione boni expressam, vt non possit esse melior quam est. E∣undem quoque errorem recitat idem Hugo libro sententiarum suarum, capit. 12. & reuincit, vbi & ait, Cum Augustinus dicit, Multa potest Deus facere quae non vult, ad effectum respex∣it quem non vult; id est, quae non operatur, potest operati; non enim ex impotentia dimittit; & secundum hoc potest dici, potest Deus velle quod non vult. Cuius sententiam & paenè verba secutus Petrus 1.* 1.765 sent. dist. 43. eundem errorem ad eundē intellectum recitat & retundit, Quidam inquiens, de suo sensu gloriantes, Dei potentiā coarctare sub mensura conati sunt: Cum enim dicunt, huc vs{que} potest Deus, & nō amplius, quid hoc est aliud, quā eius potentiā, quae infinita est, includere & restringere ad mensurā? Aiunt enim, Non potest Deus aliud face∣re quā facit, nec melius facere id qd. facit, nec aliquid praetermittere de his quae facit. Qui & infra recitans & soluens quandā argutiā Abelardi, Quod, inquit, propositum fuit, Non potest Deus facere nisi quod iustitia sua exigit, & nō potest id facere, qd. iustitia sua exigit vt non fiat, [unspec B] Dicimus quia in illis locutionibus duplex est sensus. Si enim intelligitis, non potest non facere nisi qd. sua iustitia exigit, .i. nisi quod iusta volūtas sua vult, falsū dicitis; Iustititia enim ipsius Dei aequissima voluntas accipitur, qualiter accipit August. illa verba Domini in Genesi lo∣quentis ad Lot, non possum quicquam facere donec illuc introeas, exponens, Non posse, in∣quit, se dixit, quod sine dubio poterat per potentiam, sed non poterat per iustitiam. Ecce quam euidenter hic patet sententia supradicta, quod videlicet Deus, quantum est ex parte po∣tentiae potest velle quod non vult, & facere quod non facit, sed quantum est ex parte volunta∣tis suae volentis iam quicquam actualiter & immutabiliter, vel nolentis, non potest. Quare & in sine distinctionis ostendens Deum posse velle quod non vult nec vnquam voluit, sic ait; Habet enim potentiam volendi & nunc & ab aeterno, quod tamen nec modo vult, nec ab ae∣terno voluit: A quo & alia similia magis expressa in ostensione nonae veritatis fuerant allega∣ta. Hunc etiam Petrum Abelardum Magistrum Parisiensem omnes poenè Doctores Parisi∣enses [unspec C] redarguunt in hac parte, quem & vna cum suis discipulis indisciplinatis, vmbram quo∣rundam Philosophorum sequentibus atque dicentibus Deum facere, quicquid facit, necessita∣te naturae, puto dedisse causam edicto damnationis articuli Parisiensis obiecti: quare & secun∣dum suam sententiam iam praemissam contra eum deberet intelligi & exponi, Ita videlicet, quod Articulus ille damnet, quod Deum necesse est facere quicquid immediate fit ab ipso ne∣cessitate coactionis vel necessitate immutabilitatis, necessitate scilicet naturali & voluntatis diuinae, quae naturaliter determinatur ad haec & non alia facienda, necessitate videlicet abso∣luta, quae vt articulus, ponit in Deo impossibilitatem aliter faciendi, impossibilitatem videli∣cet naturalem ex defectu potentiae naturalis, impossibilitatem scilicet absolutam. Hunc eti∣am intellectum huius articuli contestantur multi alij simul cum isto ab eodem Episcopo con∣demnati, quorum vnus affirmat, quod Deus est aeternus in agendo & in mouendo, sicut & in essendo, aliter alio determinaretur, quod esset prius illo: & Alius, quod illud quod de se de∣terminatur, vt Deus vel semperagit, vel nunquam, & quod sunt plura aeterna: & Alius, quod [unspec D] primum principium non potest immediate producere ‖ 1.766 ingenerabilia quae sunt noui effectus; effectus autem nouus exigit causam immediatam quae potest aliter se habere: & Alius, quod Deus est causa necessaria primae intelligentiae, qua posita, ponitur effectus, & sunt simul dura∣tione: & Alius, quod Deus est causa necessaria motus corporum coelestium, & coniunctionis contingentis in stellis, cui & quibus multi alij similes, ante & post praedictum articulum in ea∣dem serie condemnantur.* 1.767 Henricus etiam Gandauensis occasione huius articuli 5. de quod∣lib. quaest. quarta quaerit, Vtrum Deus necessario producit quicquid exterius immediate pro∣ducit, & arguit primo quod sic, quia necessario sequitur, Deus vult hoc facere, ergo hoc facit, & Antecedens est necessarium, quia aliter voluntas Dei esset mutabilis: deinde quod non, per articulum recitatum; & respondendo dicit, quod secundum Philosophorum sententiam in omni factione diuina ponebatur triplex necessitas superius recitata; & reprobatis duabus prioribus, scilicet necessitate essentiae & scientiae, reprobando tertiam necessitatem, scilicet [unspec E] voluntatis, sic ait; Quod similiter Deus nullo modo agit ex necessitate suae voluntatis siue concomitantis materiam, siue absolute consideratae, secundum quod aliqui possent dicere, quod licet non agit necessitate suae naturae, neque suae scientiae, agit tamen necessitate suae voluntatis, eo quod scientia sua comprehendit meliorem ordinem in rebus, & voluntas per∣fecta necessario ei adhaeret, sicut patet, quoniam cum voluntas non sit per se nisi finis sui, & quod est per se alicuius, licet necessarium ordinem habet ad illud, & ad ea quae essentialem ha∣bent

[unspec A] habitudinem ad illud, non tamen ad ea quae habent habitudinem ad illud ‖ 1.768 accidentalem; quo per exemplum ostenso, subiungit, Quare cum voluntas Dei per se sit finis boni quod ip∣se est, etsi necessario vult illud, & quae necessariam ad ipsum habent habitudinem, vt sunt, quae∣cunque sunt in diuina essentia, non tamen necessario vult illa quae habent habitudinem ‖ 1.769 acce∣dentalem ad illud; talia autem sunt omnia alia ab eo, quia nihil ex eis bonitati suae accrescit; Nulla ergo necessitate vult aliquid illorum, sed nihil facit nisi quod vult; Nihil ergo aliorum à se quae facit de necessitate facit. Et infra, Deus non vult de necessitate quae sunt extra ip∣sum, propter quod quando facit ea in esse existentiae de quo est quaestio, non de necessitate voluntatis suae facit ea, vt secundum hunc modum bonitas suae essentiae non sit ei ratio vo∣lendi omnia, quia posset ‖ 1.770 alia velle quae net vult, nec volet, sicut neque veritas suae essentiae est ei ratio sciendi omnia quae scire posset, scilicet ea quae possent esse vel fore, nec tamen e∣runt; vt sicut non de necessitate scit se facere quae ipse facit, sicUt non de necessitate vult fa∣cere [unspec B] quae facit, vt iam dicetut: similiter neque de necessitate scit aut vult esse quae sunt de ne∣cessitate absoluta; Dicendum est ergo simpliciter & absolutè quòd quaecunque Deus facit ex∣tra se, nullum eorum de necessitate facit, neque eorum quae facit immediatè, quod secundum Philosophum erat vnicum tantum, quod de necessitate, vt dictum est, ponebant ipsum facere; neque quae facit mediantibus alijs, in quo Philosophi nobiscum concordant, ne{que} etiam illo∣rum quicquam facit necessitate coactionis, quae voluntatem contra propriam inclinationem vel naturalem vel voluntariam impellit in actionem, eo quod impassibilis est & omnipotens; neque necessitate immutabilitatis, quae virtutem simpliciter & absolute in actum ligat & te∣net, vt bene dicit articulus damnatus, sicut dictum est opponendo.* 1.771 Qui & infra responden∣do ad primum argumentum, sic ait; Ad argumentum oppositum, quod de necessitate illud fit quod Deus vult facere, Dicendum quod verum est necessitate ‖ 1.772 consequentia, non consequen∣tis; quia Antecedens non est necessarium simpliciter, scilicet quod Deus vult illud facere quod [unspec C] facit, nisi considerando actum voluntatis vt est in Deo ipsa diuina essentia, qualiter non con∣sideratur in proposita quaestione, sed solum secundum quod transit actualiter in volutum ex∣terius: Et quod arguitur, quod Antecedens est necessarium simpliciter, quia quod Deus vult non potest non velle, quia aliter sua voluntas esset mutabilis, Dicendum &c. in osten∣sione veritatis vndecimae allegata. Damnatur ergo in articulo recitato necessitas naturalis, simplex, absoluta, & praecedens respectu volutionis & factionis diuinae ad extra, non au∣tem necessitas sequens praedicta. Quis enim negauerit necesse esse hac necessitate sequen∣te, Deum facere quicquid immediate fit ab ipso, sicut & hac necessitate, Omne quod est, quando est, necesse est esse, & quod fit & factum est, fieri & factum esse, & Deum velle sic esse. Ex his autem potest elici & haberi quod necessitas immutabilitatis ad intellectum Doctorum est duplex vel triplex. Vna, qua, si esset in vsu, quicquid est aliquale, & non potest non esse tale per mutationem, posset dici, quod necesse est necessitate immu∣tabilitatis [unspec D] ipsum esse tale, quia ab hoc mutari non potest; sicque quicquid est praeteri∣tum, necesse est esse praeteritum, & quicquid fuit futurum, necesse est fuisse futurum, & quicquid est non futurum, necesse est esse non futurum, & similia, & sic non loquitur articulus supradictus. Altera, quae est necessitas stabilitatis & sequens, sicut quinquage∣simo huios patet, de qua non intelligit articulus memoratus. Tertia, quae est necessitas immutabilitatis naturalis, qua scilicet res aliqua determinatur naturaliter, & necessitate naturae ad vnum aliquid faciendum, nec habet potentiam naturalem ad oppositum, si∣cut potentiae irrationales actiuae, vt patet 9. Metaphys. 10. & talem necessitatem immu∣tabilitatis posuit Petrus Abelardus in Deo ad extra, qualis & in articulo condemna∣tur. Vnde & Thomas De potencia Dei, vbi prius, Illi, inquit,* 1.773 qui dicebant Deum agere ex necessitate naturae, ponebant potentiam de qua agitur, non solum ratione im∣mutabilitatis naturae, sed ratione determinationis naturae ad vnum.* 1.774 Quare & Henri∣cus [unspec E] Gandauensis dicit quod Deus facit ad extra necessitate immutabilitatis, quae virtutem simpliciter & absolutè in actu ligat & tenet, vnde bene dicit articulus damnatus. Irrationa∣biles vero rationes Petri Abelardi, & quorumlibet aliorum, siue Philosophorum, siue fri∣uolophilorum necessitatem naturalem in Deo respectu factorum suorum astruere gestientes, nullum animal rationale debent mouere. Si enim ageret ad extra necessitate naturae, cum effectus eius quilibet sit finitus, & ipse esset finitus contra primam suppositionem; vel si secundum eam ipse sit infinitus, quilibet etiam eius effectus esset similiter infinitus, si∣cut nono primi plenius est argutum. Nec Deus per suam scientiam comprehendit, imo nec comprehendere potest melius ens possibile fieri, quo melius fieri nihil posset. Pona∣tur enim quod comprehendat & faciat, & sit A. illud; vel ergo A. est infinitum simpliciter

omniquaque & tunc est Deus, quare non factum, vt suppositio prima probat; vel finitum, [unspec A] & tunc esset possibile fieri aliquid maius eo: Quocun{que} igitur bono possibili fieri potest fieri maius semper & maius, quare & similiter comprehendi; quare nec voluntas perfecta & opti∣ma potest facere maximum bonum, & optimum possibile fieri; sufficit ergo ei quod faciat bonum quantum sponte volueric sine malo, praesertim cum nulla sit ratio ipsa prior, aut ipsam regulans in agendis, sed ipsa principium & regula rationis, sicut 21. primi plenius est ostensum. Obiectum quoque fuit superius, quod si necessitas ista sequens poneretur in Deo, omnipo∣tensligaretur. Sed miror qua mente, qua fronte haec audeant mihi obijcere contrarium affir∣mantes, cum ipsi necessario concedere habeant Deum aeternaliter prius solurum & liberum, nunc temporaliter nouiter vinculo extrinseco debilissimo, puta filo araneae etiam insolubili∣ter alligari, & illiberabiliter captiuati, sicut 30. huius plenius est argutum. Ego autem non dico ipsum nouiter necessitari necessitate sequente praedicta, nec per aliquid extra ipsum, sed aeternaliter, vniformiter tantum per actum suum arternum liberrimum propriae & liberrimae voluntatis. Si quis autem hunc actum voluntatis diuinae necessarium, seu istam necessitatem sequentem iuxta Poetarum, Grammaticorum, & Rhetoricorum metaphoras, sicuti & amo∣tem, [unspec B] ligamen, nodum, seu vinculum voluerit appellare, non reputo multum contenden∣dum de nomine, dum res sane fuerit intellecta; tunc autem potest metaphorice dicere De∣um ligari, hoc scilicet amoris ligamine & vinculo charitatis: scio tamen quod nonnulli p••eta∣re catholica hoc abhorrent, non quia quod metaphoricè dicitur, non catholicè dicitur, sed quia quod catholicè dicitur, non catholicè intelligitur. Nonnulli enim, quia ligamen & vinculum consuetum aliqualem violentiam importare videtur, simili modo intelligunt, si quid taie dicatur de Deo; Sed hi errant, quoniam in ligamine & vinculo consueto sunt duo, scilicet violentia, & firmitas; & quia secundum Philosophum 6. Topic. omnes transferentes secundum aliquam similitudinem transferunt, non autem secundum omnes, sicut in Poetria sua ostendit, sufficit quod translatio ista fiat pro secunda proprietate, licet non pro prima. Nec etiam verum est, quod omnovinculum violentiam implicat; Multi e∣nim multarum obligationum vinculis erga Deum & homines se gratis supponunt, & susti∣nent [unspec C] ea gratis:* 1.775 Vnde Ecclesiastici 6. Mitre pedem tuum in compedes illius, scilicet sapien∣tiae, & in torques eius collum tuum; subijce humerum tuum, & porta illam, & ne acedie∣ris in vinculis eius, & erunt tibi compedes eius in protectionem fortitudinis & bases virtutis, & torques illius in stolam gloriae, & vincula illius nexura salutaris. Quare & Apostolus ad Coloss.* 1.776 3. Charitatem vinculum perfectionis appellat; Vnde & Hos. 11. In funiculis Adam traham eos in vinculis charitatis. Quare & Hugo de Sancto Victore, De laude cha∣ritatis ad Petrum, alloquens charitatem, sic ait; O charitas, quantum potes, quae Deum superabas! Illum tibi obedientem de sede paternae maiestatis, vsque ad inferna nostrae mortalitatis ‖ 1.777 sustinenda, descendere coegisti, adduxisti illum vinculis tuis alligatum: vnde amplius pudeat hominem tibi resistere, cum te videat in Deum triumphare; vulnerasti im∣passibilem, ligasti insuperabilem, traxisti incommutabilem. Qui & infra laudat hanc cha∣ritatem, quia ipsa est Deus; quid autem est haec charitas nisi chara Dei voluntas, & vo∣lutio chara Dei, iuxta praemissa vicesimo quinto primi? Verum quia Henticus Gandauensis [unspec D] imponit Auicennae triplicem necessitatem erroneam superius recitatam, & ego ipsum aliquo∣ties allegaui, Discutiendum paululum si ipsum iustè accuset: videtur enim quod possit pro∣babiliter rationabiliter que defendi. Obijcit autem ei, quod pro prima necessitate sic dicit, Ve∣ritatis primae non est sua prima actio nisi per essentiam; & quis hoc negauerit? Nam actio sua prima non est ad extra, sed ad intra, quâ cognoscit & amat seipsum, & hoc non liberè secun∣dum contradictionem, sed pure necessariò de necessitate suae essentiae. Rursum opponit sibi, quod pro secunda necessitate sic dicit, Sua scientia est sciens, quod sua perfectio & sua excel∣lentia est vt fiat ab eo bonitas, & hoc est de ‖ 1.778 communicantibus suam gloriam; & ex hoc quod intelligit se, sequitur ordinatio bonitatis in esse, & intelligit qualiter est possibile & elegantius prouenire esse totius; Vnde, vt dicit, ex hoc quod intelligit ordinationem & bonitatem quae melior esse potest, secundum quod intelligit eam, fluit ipsa tali fluxu, quo perfectius perueni∣turad ordinem secundum possibilitatem. Sed si propter hoc dictum mereatur damnari, Cur [unspec E] non similiter Aug. qui 3. de lib. arbit. 7. ita dicit, Quicquid tibi vera ratione melius occurrerit, scias fecisse Deum tan uā bonorū omniū conditorē? Potest ergo esse aliquid in rerū natura, qd. tua ratione non cogitas; non esse aurem, quod vera ratione cogitas, non potest. Ne{que} n. tu potes in creatura aliquid meli{us} cogitare, qd. ‖ 1.779 creaturae artificē fugerit. Humana quippe anima naturaliter diuinis, ex quibus pendet, connexa rationibus, cum dicit, Melius hoc fieret quam illud, si verū dicit, & videt qd. dicit, in illis quib{us} connexa est rationib{us} videt; credat ergo Deum

[unspec A] fecisse, quod vera ratione ab eo faciendum fuisse cognouit: etiamsi hoc in rebus factis non videt, quia etiamsi coelum oculis videre non posset, & tamen ratione vera tale aliquid faci∣endum fuisse colligeret, credere debuit factum esse, quamuis id oculis non videret; non enim cogitatione videret faciendum nisi in his rationibus, quibus facta sunt omnia.* 1.780 Et 4. super Gen. ad literam 18. Bona facere si Deus non posset, nulla esset potentia; si autem posset, nec faceret, magna esset inuidentia; quia ergo omnipotens & bonus, omnia valdè bona fe∣cit. Qui & de quantitate Animae 18. Iustitia, inquit, Dei haec vniuersitas sustentatur & re∣gitur, quâ etiam factum est vt non modo sint omnia, sed ita sint vt omninò melius esse non possint. Et infra 20. Id Deus iudicauit pulcherrimum, vt esset quicquid est, quo modo est: Et infra, Quis est qui iustè stomachetur, quòd agendo atque administrando corpori anima data sit, cùm tantus & tam diuinus rerum ordo connecti melius non possit? Ecce Augusti∣num Doctorem Catholicum similem sententiam profitentem; Sicut ergo vult exponere [unspec B] Augustinum, sic & Auicennam exponat; multis autem modis potest vterque bene intelligi & exponi; vno modo ex parte Dei, & ex parte modi faciendi relati ad Deum, quantum sci∣licet est ex parte facientis. Omnia enim facit per sapientiam, bonitatem, & potentiam infi∣nitam;* 1.781 & sic respondet Petrus 1. sentent. dist. 44. & Thomas 1. part. sum. partic. 25. quae∣stione vlt. quaerente, Vtrum Deus possit, quae facit, facere meliora. Alio modo ex parte re∣rum factarum, & hoc multifariàm; vno modo quod Deus non posset facere res factas easdem numero essentialiter meliores, quia tunc essent aliae & non eaedem, accidentaliter autem pos∣set; & sic respondet Thomas vbi fuerat allegatus. Tertiò potest dici, quòd Deus nihil potuit fecisse melius, id est, purius bonum, scilicet impermixtius malo seu malitia naturali. Dicit enim Philosophus 3. Topic. quòd quae contrarijs impermixtiora sunt magis talia, vt albius est quod nigro impermixtius; quare & minus malum quandoque vocatur bonum, & melius aliquando. Vnde Philosophus 5. Eth. 5. In boni ratione fit minus malum ad maius malum: [unspec C] est enim minus malum magis eligibile maiori; eligibile autem bonum, & magis maius. Et Thren. 4. Melius fuit occisis gladio quàm interfectis fame,* 1.782 & est modus loquendi crebetri∣mus apud omnes. Iuxta quem etiam modum loquendi aliquando dicitur aliquid melius alio, eò quòd illud est bonum, aliud verò malum, vel non bonum.* 1.783 Vnde Philosophus 2. degene∣rat. penult. Melius est esse quàm non esse & Propheta, Melius est modicum iusto super di∣uitias peccatorum multas, Psalmo 36. Et Salomon Parab. 16. Melius est parum cum iusti∣tia, quàm multi fructus cum iniquitate; & melius est humiliari cum mitibus, quàm diui∣dere spolia cum superbis. Dicunt igitur Autores Deum non posse facere quicquam me∣lius quàm facit, forsitan contra eos qui posuerunt in entibus aliquid per se malum, de quibus tangitur primo & vicesimo sexto primi: Quibus Auicenna cum multis Philoso∣phis alijs contradicit, sicut idem vicesimum sextum pandit; quibus etiam quasi omnes Doctores Catholici contradicunt, sed specialiter Augustinus in libris suis de libero arbi∣trio, [unspec D] sicut ibi & 1. Retract. 9. euidenter apparet: quorum & primus ideo dicitur, Vnde malum, & alijs libris multis. Quare & 3. de libero arbitrio 6. monet ne quis dicat de pec∣catricibus animabus, melius fuisse si non essent, innuendo quòd tunc vniuersum fuisset purius & impermixtius malo, quare & quòd illae non sunt de perfectione vniuersi, nec vllam habeant bonitatem, sed malitiam puram tantùm iuxta considerationem Philoso∣phi 3. Topic. praetactam; qui & ideo eodem 6. dicit, quòd animae peccatrices non vitu∣perantur, nisi in sui comparatione, dum cogitatur quales essent, si peccare noluissent. Et infra 7. ostendit nullam rem esse reprehensibilem nisi in comparatione melioris. Nec etiam debet aliquis dicere totum vniuersum aliquiduè ipsius posse esse melius quàm sit, ita quòd possit esse bonum & nunc sit malum, vel non sit bonum. Quare & eodem sex∣to tertij, sicut & tangit 1. Retract.* 1.784 nono ostendit quòd Deus profactione creaturarum est [unspec E] laudandus in omnibus, non culpandus: qui & supra 5. innuit Deum potuisse homines condidisse in aliquo inferiori gradu creaturae; non ergo secundum ipsum necessariò fa∣cit Deus semper melius quod posset. Adhuc autem quarto fortassis quantum ad rerum ordinem naturalem, quòd videlicet partes animalium & plantarum, & torius mundi, puta elementa & coelum, sunt modò melius naturaliter ordinatae, quàm essent si secun∣dum ordinem contrarium ponerentur, ita quòd nihil est ibi inutile, neque turpe; & hoc innuit Philosophus 13. de Animalibus, & per tres libros sequentes, vbi agit de par∣tibus animalium, & de formatione, conuenientia & vtilitate earum, & alibi in eodem libro frequenter, quem & in hac parte sequitur Auicenna, sicut & de vtroque vicesi∣mum septimum primi allegat: Quos & sequitur Algazel, sicut idem vicesimum septimum allegauit. Quod & quantum ad dispositionem elementorum & coeli,* 1.785 innuit Augustinus 3.

de libero arbitrio 7. vbi fuerat allegatus, qui & de quantitate animae 20. sic ait, Deus [unspec A] in nullo actu animam deserit sine poena, sine praemio. Id enim iudicauit pulcherrimum, vt esset quicquid est, quomodo est, & ita naturae gradibus ordinaretur, vt conside∣rantes vniuersitatem nulla offenderet ex vlla parte deformitas, omnisque animae poena, & omne praemium conferret semper aliquid portioni iustae pulchritudinis dispositio∣nique rerum omnium. Datum est enim animae liberum arbitrium, nec tamen ita libe∣rum arbitrium animae datum est, vt quodlibet eo moliens, illam partem diuini ordinis legisque perturbet: Datum est enim a sapientissimo atque inuictissimo totius creaturae Domino Deo. Sed ista, vt videnda sunt, videre paucorum est, neque ad hoc quisquam nisi vera religione fit idoneus. Quae cùm ita sint, quis est qui iustè stomachetur, quòd agendo atque administrando corpori anima data sit, cùm tantus & tam diuinus rerum ordo connecti melius non possit? Istam quoque sententiam 3. de libero arbitrio 24. docet. Si autem aliquo modo dicto, aliouè non dicto, possit Auicenna, sicut & Au∣gustinus, [unspec B] sanè intelligi, bene quidem; sin autem, etiam bene quidem, quoniam Auicenna non est mihi testis omninò necessarius in hac causa, praecipuè vbi errat; verùm etsi in vno vel paucis errauerit, sicut & Philosophi alij, imò & Doctores Catholici, potest in mul∣tis alijs dicere veritatem. Si autem possit sanè intelligi, vlterius potest dici quòd Gan∣dauensis redarguit superficiem literae, seu potius malè intelligentes literam Auicennae; sicut & teste Eustathio, Aristoteles quandoque redarguens, vt videtur, Platonem, no∣luit arguere contra eum, sed contra eos qui malè intelligunt eius dicta, sicut secundum primi plenius allegauit. Tertiò obijcit Gandauensis contra Auicennam, quòd pro ter∣tia necessitate sic dicit, Omnis scientia, qua scit quod prouenit ex ea, nec miscetur ei impedimentum, placet ei quod prouenit ab ea; ergo ‖ 1.786 primò placuit, vt ex sua essen∣tia flueret omne quod est: Istud autem dictum per se solum non videtur explicitè nec implicitè continere necessitatem voluntatis diuinae praedictam, sed innuere potiùs li∣bertarem. [unspec C]

Decima nona, vicesima, & vicesima prima ex correspondentibus partibus decimae quintae correspondenter loquendo de posse, & similiter ex tribus primis partibus proximae veritatis lucidè consequuntur, cum hoc adiuncto, quòd voluntas diuina est causa necessaria, id est, ne∣cessariò requisita ad hoc quod aliquid sit futurum, praesens, vel praeteritum faciendum, vel factum, seu etiam conseruatum, sicut decimum quartum & nonum primi docebant. Decima nona specialiter quasi nulli est dubia: alias enim omnia quae euenirent, euenirent de necessi∣tate simpliciter absoluta, quod duodecimum huius damnat.

Vicesima etiam specialiter constat ex quinta veritate huius & ostensione illius, quam & planè confirmant testimonia Henrici de Gandauo ibi, & in ostensione vndecimae ac decimae octauae Sancti Thomae 1. part. sum. partic. 19. quaestione 3. quinto huius; Scoti super 1. sen∣tent. dist. 29. in ostensione 5. & 18. & Roberti Lincolniensis in ostensione nonae veritatis ista∣rum [unspec D] pleniùs recitatis. Si namque, secundum quod asserunt, potestas in voluntate Dei circa esse actuale creaturarum nulla necessitate determinatur, sed quantum est de se, est ad vtrum∣libet de volendo illud & non volendo, possunt & creaturae nunc actualiter existentes, nunc & pro nunc non existere. Si etiam secundum eos, non sedentem nunc, possibile est nunc & pro nunc sedere, & è contra; cur non similiter de qualibet creatura nunc ente? Si insuper, sicut Scotus & Lincolniensis affirmant, volutio creaturae nunc existens, potest nunc & pro nunc non existere, cur non similiter de similibus sentiendum?

Circa vicesimam primam acrius instat certamen propter plurimos repugnantes; hanc ta∣men opinor sufficienter ostensam ex vltima parte decimae quintae veritatis: quam & satis ostendit ostensio quintae huius. Sit enim A. nomen singulariter proprium alicuius rei praete∣ritae, puta diluuij generalis non connotando tamen praeteritionem, nec aliquam conditionem eius accidentalem, sed quatenus est possibile ipsam rem essentialiter, simpliciter, & penitus ab∣solutè; [unspec E] cur ergo non posset, aut non potest A. non fuisse? quam repugnantiam formaliter im∣plicat? quam contradictionem euidenter includit? Nullam haud dubio, sicut ibi fuit osten∣sum. Aliquando namque, puta quando A. fuit, vel ante, ex ista annuntiatione, A. nunquam fuit, nullū per se impossibile, nulla contradictio formaliter, simpliciter sequebatur; quare nec modo, sicut ex probatione primae suppositionis apparet. Ex propositione etiā quae aliquando fuit vera, nunquam formaliter simpliciter sequitur vllū falsum, quia tunc ex vero falsum for∣maliter sequeretur. Item eiusdem rationis est rem posse non fuisse, quando fuit, & rem posse fuisse, quando non fuit, scil. antequam fuit; sed res quae non semper fuit, puta mundus vel An∣gelus, potest possibilitate huiusmodi absoluta semper fuisse, nullā etiā repugnantiā formaliter

[unspec A] implicat, necessariouè importat. Potest etiam tali potentia fuisse per vnum diem antequam fuit, aut per vnum annum & per duos simili ratione; cur ergo non per tres & quatuor, & ita infinitè deinceps? Hoc idem videtur & multorum Doctorum sententia confirmare. Item per 20^am. veritatem, & per nunc praemissa, res nunc praesens potest irrepugnanter nunc & pro nunc non esse, & illam est ita necessarium pro nunc esse, sicut A fuisse, ergo & A potest non fuisse; Imò videtur quod rem, quae est nunc praesens, sit aliquo modo magis necessarium, saltem multiplictus necessarium pro nunc esse, quàm A fuisse: Rem enim praesentem vltra necessitatem ex sola ‖ 1.787 voluntate diuina vtrique communem & aequalem intrinsecè necesse est esse per causas proprias naturales, per materiam & formam, & etiam per causas naturales com∣munes, ipsam in esse naturaliter conseruantes, A verò necesse est fuisse ex sola voluntate di∣uina, vel saltem non ex tot causis, quia non ex proprijs, cùm iam non sint nec causent; vel [unspec B] ponatur, quod Deus omnem causam naturalem A propriam & communem penitus destruat, conseruando lapidem existentem; & tunc magis apparebit esse magis necessarium lapidem pro nunc esse, quàm A fuisse: Si ergo lapis nunc ens, potest nunc & pro nunc non esse, vi∣detur quod A tantum vel magis potest non fuisse. Respondebitur forsitan, quod ex praeteri∣tione rei praeteritae oritur quaedam relatio, qua necesse est simpliciter illam fuisse, quare im∣possibile est simpliciter illam non fuisse. Sed hoc reprobatum est priùs, quando monstraba∣tur A non fuisse, nullam contradictionem formaliter implicare. Illam etiam relationem, non est necesse simpliciter esse vel fuisse; Aliquando enim non fuit; quare nec repugnaret forma∣liter eam nunc non esse; ergo nihil facit necessarium simpliciter. Illa quoque relatio vel est ad Deum, seu ad voluntatem diuinam, vel rem aliquam naturalem seu res aliquas naturales. Primum erat destructum per 30^um. huius; Secundum stare non potest: Ponatur enim quod Deus destrueret omnes causas alias naturales: Tanta insuper & tam potens relatio, imò ra∣tionabiliter [unspec C] potior, siue ad Deum siue ad causas naturales oritur ex praesentia rei praesentis, sicut ex praeteritione praeteritae; & illa non obstante, possibile est rem quae nunc est, nunc & pro nunc non esse, quare & praeteritam non fuisse. Nulla enim res absoluta, puta forma po∣tentissima, seu ‖ 1.788 efficientissima naturalis facit suum formatum seu effectum esse necessariò sim∣pliciter, quare nec relatio, cùm sit debilioris esse, sicut 20^um. huius tangit, facit necessariò simpliciter quicquā fuisse. Tanta similiter & tam potens relatio videtur oriri ex futuritione fu∣turi, sicut ex praeteritione praeteriti, quare & tam necessario reddere illud futurū dum est futu∣rum, sicut & illa illud praeteritum. Tunc etiam illa relatio necessitaret simpliciter volunta∣tem Dei ad volendum illam esse, & secundum illam rem fuisse, sicut ex 18. & 19^o. primi po∣test ostendi, quod eius non conuenit dignissimae libertati, sicut trigesimum huius, & decima tertia ac decima quarta veritas manifestant. Adhuc forsitan alij aliter respondebunt, dicen∣tes [unspec D] A non posse non fuisse propter defectum relationis necessariò requisitae, propter defectum videlicet voluntabilitatis, seu factibilitatis illius à Deo. Sed ista responsio non vitat ratio∣nes pro hac vigesima prima factas, Nec reddit causam dicti sui. Licet enim Deus non pos∣set vellet contrarium, scilicet A non fuisse; posset tamen, vt videtur, & sicut decima quinta veritas asserit, non velle A fuisse, sicut & potuit priusquam A fuit; quo posito, A non fuisset praeteritum per decimum quartum primi, sicut & contra similem responsionem trigesimum huius vadit. Eadem etiam ratione, res quae nunc est praesens, propter defectum relationis consimilis non posset nunc & pro nunc non esse, contra vigesimam veritatem. Talis quoque priuatio relationis necessitaret simpliciter voluntatem diuinam ad eam & secundum eam vo∣lendum, impossibilitaret quoque ipsam ad volendum oppositè, sicut potuit ‖ 1.789 olim velle, quod reprobatum est prius, contra similem responsionem trigesimo huius scriptam, & est contra decimam tertiam ac decimam quartam veritatem. Talem etiam defectum relationis non simpliciter necesse est esse, aut fuisse, quia nec relationem illam si esset aut fuisset, sicut nec [unspec E] res absolutas, sicut superius est ostensum, quod & simili modo potest ostendi. Imò volutio∣nem Dei oppositam, scilicet A non fuisse, est possibile simpliciter nunc esse, sicut fuit ante praeteritionem A, sicut ex praemissis potest ostendi, & ex decima tertia & decima quarta ve∣ritate. Tertiò dicitur à quibusdam, quod praeteritum non potest non fuisse, nec Deus potest hoc facere, quia vtrumque contradictionem includit, ad quod probandum testimonia Do∣ctorum adducunt. Dicit nempe Augustinus 26. contra Faustum 2. Quisquis itaque dicit,* 1.790 Si omnipotens est Deus, faciat vt quae facta sunt, facta non fuerint, non videt hoc se dicere, Si omnipotens est, faciat vt ea, quae vera sunt. eo ipso, quo vera sunt, falsa sint. Hoc idem vide∣tur sentire Hieronymus ad Eustochium, Aristoteles, & Agatho superius allegati;* 1.791 quo•• & San∣ctus Thomas secutus 1. part. summ. partic. 25. quaestione 4^a. qua quaeritur, Vtrùm Deus pos∣sit facere, quod ea quae sunt praeterita non fuerint * 1.792 respondendo sicait; Dicendum quod sub

omnipotentia Dei non cadit aliquid quod contradictionem implicat; praeterita autem non [unspec A] fuisse, contradictionem implicat; Sicut enim contradictionem implicat dicere quod Socra∣tes sedet & non sedet; ita, quod sederit, & non sederit; Dicere autem quod sederit, est dicere quod est praereritum; dicere autem quod non sederit, est dicere quod fue∣rit eius oppositum; ad quod probandum allegat dicta Augustini & Philosophi memo∣rata. Sed isti vel intelligunt in sensu composito, vel in sensu diuiso quod praeteritum non potest non fuisse. Si in sensu composito, ita habent dicere consequenter, quod prae∣sens non potest non esse praesens, & quod futurum non potest non esse futurum, prop∣ter similem contradictionem inclusam. Si in sensu diuiso, sumendo scilicet aliquam rem praeteritam, puta diluuium, non conuoluendo praeteritionem, aut aliquam conditionem accidentalem, sed tantummodo ipsam rem nudè, essentialiter, simpliciter & absolutè om∣nino, quae sic sumpta nominetur A; sic est absolutè & per se, ac simpliciter irrepugnanter pos∣sibile [unspec B] A non fuisse, sicut superius est ostensum. Pro causa quoque eorum vlterius inquiren∣dum, nunquid intelligant, quod praeteritum non fuisse in sensu diuiso, modo praedicto in∣cludat contradictionem per se & omnino formaliter, aut per accidens, & vt nunc tantum. Non primo modo, sicut iam constat: Si secundo modo, causa non iuuat, loquendo de po∣tentia absolutè, sicut loquitur veritas ostendenda. Sic enim & ista, Tu curres, contradi∣ctionem includit, si non sis cursurus; Includit enim per accidens & vt nunc, quod non cur∣surus sit cursurus: Tu enim actualiter, & vt nunc es non cursurus; Imò & sic omnis propo∣sitio falsa de futuro, & vniuersaliter omnis propositio falsa contradictionem includit; quis tamen negauerit hanc esse possibilem absolutè & Deum sic posse verificare istam, Tu cur∣res, & enuntiationes alias multas falsas? Sic ergo aestimo rem quae est praeterita, puta A, posse non fuisse, & Deum posse facere A non fuisse, per quod intelligo quod Deus, quan∣tum est de eius potentia absolutè, & de ratione suae potentiae volutiuae liberae secundum con∣tradictionem, [unspec C] quatenus praecedit causaliter suum actum, quo nunc vult A fuisse, posset il∣lum non elicere, nec habere, sed eius oppositum, sicut potuit, quando A fuit futurum, sicut & posset homo respectu voluti sui praeteriti, quia apud Deum nihil intrinsecè praete∣ritum aut futurum, sed aeternaliter & instantaneè tantum praesens, sicut ostensio decimae quartae declarauit; necessitate tamen sequente non ex praeteritione rei, quia ipsa nihil pe∣nitus causat in voluntate diuina, sed tantum ex stabilitate & firmitate & praesentanea actus intrinseci voluntatis diuinae necesse est Deum velle A fuisse, & similiter A fuisse. Verum li∣cet ista ex praemissis euidentia videantur, ecce adhuc quaedam maiorum meorum testimo∣nia ad euidentiam pleniorem. Anselmus siquidem 2. Cur Deus homo 17. Deus, inquit, im∣propriè dicitur aliquid non posse, aut necessitate facere; Omnis quippe necessitas & impos∣sibilitas eius subiacet voluntati; illius autem voluntas nulli subditur necessitati aut impossibi∣litati: nihil enim est necessarium aut impossibile, nisi quia ipse ita vult; ipsum vero aut velle [unspec D] aut nolle aliquid propter necessitatem, alienum est à veritate; quare quoniam omnia quae vult, & non nisi quod vult, facit, sicut nulla necessitas aut impossibilitas praecedit eius velle aut nolle; ita nec eius facere aut non facere, quamuis multa velit immutabiliter & faciat: & sicut cum Deus facit aliquid, postquam factum est, iam non potest non esse factum, sed semper verum est factum esse, nec tamen rectè dicitur, impossibile Deo esse vt faciat quod praeteri∣tum est non esse praeteritū; nihil enim ibi operatur necessitas non faciendi, aut impossibilitas faciendi, sed Dei sola voluntas, qui veritatem semper, quoniam ipse veritas est, immutabi∣lem, sicuti est, vult esse: ita si proponit se aliquid immutabiliter facturum, non tamen vlla est in eo faciendi necessitas, aut non faciendi impossibilitas, quoniam sola in eo operatur volun∣tas.* 1.793 Idem de Concord. 2. Res, inquit, aliqua, vt quaedam actio non necessario futura est, quia postquam sit, fieri potest vt non sit; & de praeterito similiter est verum, quia res aliqua non est necessitate praeterita, quoniam antequam esser, fieri potuit vt non esset, quod non inep∣tè [unspec E] potest intelligi de prioritate potentiae libere secundum contradictionem ad suum actum, sicut in similibus superius est ostensum.* 1.794 Vnde & Iohannes Scotus super 2. sentent. dist. 2. quaestione 7. dicit, quod creatio Angeli, & Angelus non potest non esse in instanti, in quo est in sensu compositionis, in sensu tamen diuisionis bene potest, sicut tactum est in materia de praedestinatione & praescientia Dei; vbi & dicit, quod conseruatum possit non esse quando conseruatur, & quando producitur in sensu diuisionis. Et infra respondendo; Cum, inquit, dicitur in argumento, Deus non potest facere Angelum non fuisse, negatur ista vt rei signifi∣catae per fuisse; & si dicatur, praeteritum non potest non fuisse, negatur, quia hoc non est prae∣teritum in se, i. per se & essentialiter, quia praeteritio seu esse praeteritum non est de sua essentia, ne{que} sibi essentiale, sed accidentale, quare & est absolutè possibile separari. Haec autē quaest. 7.

[unspec A] super distinctionem secundam quibusdam libris est prima super eandem dist. Ipse enim bis scripsit super sententias, & haec est causa discordiae in hoc loco, sicut in alijs locis multis.* 1.795 Hoc idem testatur Gilbertus super librum Boetij de Trinit. affirmans quod Deus potest facere Pe∣trum nunquam fuisse, & quod ista mulier corrupta nunquam fuerit corrupta. Hunc etiam se∣quitur Wilhelmus Altissiodorensis Episcopus, qui super 1. sentent. quaest. 49. quaerit,* 1.796 Vtrum Deus possit damnare Petrum & saluare Iudam: & arguto, quod sic, quia hoc potest de poten∣tia; & quod non, quia hoc non potest de iustitia, sic respondet, Dicimus, quod Deus de poten∣tia purè considerata potest damnare Petrum, habito respectu ad potentiam De••, & potentiam Petri naturalem qua potuit peccare & non peccare; sed non sequitur, ergo potest damnare Pe∣trum, quia hoc verbum, potest, in conclusione respicit merita. Vel si verum est, quod dicit Ma∣gister Gilbertus super librum Boetij de Trinit. Dicit enim quod Deus potest facere, quod Pe∣trus [unspec B] nunquam fuisset, potest dici secundum hoc quod Deus potest damnare Petrum, quia po∣test facere quod Petrus incipiat modo esse, & possit peccare & peccet, & sic damnetur. Qui & iufra quaest. 50^a. quaerit Vtrum Deus possit facere de corrupta ‖ 1.797 virginem: & arguto, quod non, per autoritatem Hier. superius allegatam; & quod sic, quia potest reparare caecos & mor∣tuos, quare & corruptam; recitata{que} vna responsione dicente, quod Deus non potest facere de corrupta virginem, quantum ad omnem dignitatem virginitatis, quia non potest facere ipsam non fuisse corruptam, quod est quaedam dignitas in virgine, secundum quam meretur aureo∣lam; obijcit contra eam, Det Deus huic corruptae omnimodam dignitatem virginitatis si po∣test, ergo potest de corrupta facere virginem; si non potest dare modò, & prius dedit, ergo aliquid impedit, & non nisi praeteritio, quia scilicet quod factum est non potest non fieri; ergo aliquid impedit potentiam Dei; ergo Deus non est omnipotens. Quare & aliter responden∣do ad quaestionem subiungit, Propter hoc oportet dicere, sicut dicit Magister Gilbertus, quod [unspec C] Deus potest facere, quod ista nunquam fuerit corrupta, quia quantum in se, non se habet aliter ad res quàm se habuit ab aeterno; vnde praeteritum, praesens & futurum ex parte rerum sunt, nō ex parte Dei. Sed nos consueuimus in huiusmodi loqui cum suppositione praeteriti; cùm dici∣tur, Deus non potest de corrupta facere virginē: hoc enim non potest facere cum suppositione praeteriti, potest tamen secundum se, cùm sit omnipotens, & in omnipotentia eius intelliguntur quatuor, scilicet ampliatio potentiae, quae non est determinata ad aliquē effectum, sicut potestas calefaciendi ad calefacere; & quod ex se, & per se possit, id est, sine ‖ 1.798 indigentia auxilij extrinseci, sine coactione, & sine impedimento. Ex hoc autē apparet vna solutio obiectorū. Nam secun∣dum istum Doctorem, autoritates dicentes, praeteritum non posse non fuisse praeteritum, nec Deum posse facere de praeterito non praeteritū, seu virginem de corrupta, intelliguntur in sen∣su composito, scilicet componendo, & consignificando cum re praeteritionem, non in sensu [unspec D] diuiso, diuidēdo scilicet à re praeteritionē, & sumendo eam nudè, essentialiter, & simpliciter ab∣solutè, sicut superius dicebatur; vel etiam secundū communem modū assignandi sensum cō∣positum & diuisum, qui non differt realiter à priori: Dicit enim, Nos consueuimus in huius∣modi loqui cum suppositione praeteriti, cùm dicitur, Deus non potest de corrupta facere virgi∣nem, hoc est, non potest hoc facere cum suppositione praeteriti, potest tamen scundum se. Haec eadem Logica videtur Ansel. de Concor. 2. vbi faciendo istam distinctionem in enuntiationi∣bus de necessario, de futuro, praesenti, at{que} praeterito concedit sensum compositum,* 1.799 & negat diuisum; vnde sic ait, Quippe non est idem, rem esse praeteritam, & rem praeteritam esse praete∣ritā; aut rem esse praesentē, & rem praesentē esse praesentē; aut rem esse futuram, & rem futuram esse futurā, sicut non idē est, rem esse albam, & rem albā esse albam: Lignū enim non est semper necessitate album, sed aliquando, priusquam fieret album, potuit non fieri album, & postquam est album, potest fieri non album; lignum verò album semper necesse est esse album, quia nec antequam sit, nec postquam est album, fieri potest vt album simul non sit album: Similiter res [unspec E] non necessitate est praesens, quoniam antequam esset praesens, potuit fieri vt praesens non esset, & postquam est praesens, potest fieri non praesens; rem autem praesentem, necesse est esse praesentem semper, quia nec priusquam sit, nec postquam est praesens, potest simul esse non praesens. Eodem modo res aliqua, vt quaedam actio, non necessitate futura est, quia priusquam sit, fieri potest vt non sit futura; rem verò futuram necesse est esse futuram, quia futurum nequit simul esse non futurum: De praeterito autem similiter est verum, quia res ali∣qua non est necessitate praeterita, quoniam antequam esset, potuit fieri vt non esset, & quia praeteritum semper necesse est praeteritum esse, quoniam non potest simul non esse praeteritum. Secundū eandē quo{que} Logicā Io. Scotus ‖ 1.800 incedens sup. 1. sent. dist. 39. simili modo distinguit,* 1.801 concedit & negat illud vulgatū Philos. 1. peri hermenias vlt. Esse qd. est, quando est, necesse est. Dicit enim quod res aliqua, puta A quae nunc est, nūc & pro nunc potest non esse, sicut in ostē∣sione

quintae veritatis fuerat allegatum. Eandem etiam Logicam innuens Sanctus Thomas [unspec A] 1. part. sum. vbi fuerat allegatus, respondendo sic ait; Dicendum, quod licet praeterita non fuisse sit impossibile per accidens, si consideretur id quod est praeteritum, scilicet cursus So∣cratis; si tamen consideretur praeteritum sub ratione praeteriti, ipsum non fuisse est impossi∣bile per se, & absolutè contradictionem implicans. Videtur igitur, quod quando dicit prae∣terita non posse non fuisse, nec Deum hoc posse facere, intelligat in sensu composito, non diuiso. Huic etiam attestatur aliud dictum eius in De aeternitate mundi, & distinctio eius de necessario, & alia distinctio similis prima parte summae partic. 19^a. quaestione 3^a. 50^o. huius praemissa. Hoc idem potest & aliter confirmari; Ipse namque non audet concedere diminu∣tionem potentiae Dei intrinsecus qualemcunque, quare nec audebit concedere, quod Deus olim potuit quicquam velle vel nolle, quod modo non potest. Arguit siquidem, vbi prius, [unspec B] praeterita posse non fuisse, hoc modo; Quicquid Deus facere potuit, potest, cùm eius po∣tentia non minuatur; sed Deus potuit facere antequam Socrates curreret, quod non curreret; ergo, &c. & respondet hoc modo; Dicendum, quod sicut Deus, quantum est ad perfectio∣nem diuinae potentiae, omnia potest, sed quae dam non subiacent eius potentiae, quia deficiunt à ratione possibilium; ita, si attendatur immutabilitas diuinae potentiae, quicquid Deus po∣tuit, potest; & potuit olim velle diluuium nunquam fuisse futurum, praesens, nec praeteri∣tum, potest ergo & modò. Verum contra istam responsionem horum Doctorum potest non improbabiliter replicari. Si enim Philosophi & Theologi asserentes praeterita non posse non fuisse, nec Deum hoc posse facere, intelligant in sensu composito, habent asserere conse∣quenter ad similem intellectum, futura non posse non fore, praesentia non posse non esse, nec Deum posse facere hoc vel illud, nec aliquid quod non facit; cùm tamen haec asserant, illa negant. Quamobrem pro intellectu Philosophorum & Doctorum elucidarius forsitan cognoscendo, sciendum quod Philosophi considerantes de causis naturalibus, & cursu en∣tium [unspec C] naturali, dicentes quicquam posse fieri vel non posse, intelligunt vt frequenter de po∣tentia causarum naturalium & inferiorum, & secundum cursum & ordinem naturalem re∣bus naturalibus naturaliter institutum; sicque verum est praeterita non posse fieri non praeteri∣ta, sicut futura possunt fieri non futura, & praesentia non praesentia, cùm illa adueniunt, haec recedunt. Adhuc autem, vt reor, est alius profundior & sincerior intellectus; voluendo si∣quidem diligenter libros Philosophorum, & diligentius reuoluendo, apparet eos ponere di∣uisionem generalem bimembrem, in terminos, scilicet, & in vias: Termini autem sunt duo, esse scilicet & non esse; viae quoque correspondenter sunt duae generatio & corruptio ad hos terminos deducentes. Videntes igitur Philosophi rem quamcunque in alterutro termino exi∣stentem, ad hoc quod sit in altro, transire per viam ad illum, vel quod terminus ad illam quo∣quomodo accedat, dicunt oportere hoc fieri per generationem vel corruptionem, mutatio∣nem seu motum in ipsa vel in alia; quare & cùm dicunt rem existentem in aliquo termino, [unspec D] hoc est, in vel sub qualicunque esse vel non esse, posse esse in vel sub termino opposito, intel∣ligunt de potentia mutabili, actuabili, & terminabili terminis oppositis succedentibus inui∣cem, quae non potest exire in actum nisi per qualemcunque mutationem in illa re vel in alia, per accessum scilicet ad vnum oppositorum, & recessum ab altero. Vt autem quàm breuius sciuero, hoc exponam, dico, quod duplex est potentia; vna scilicet penitus absoluta, seu non repugnantiae, & sic aliquid quod est aliquale, potest esse non tale sine mutatione quacunque, sicut vndecima veritas ostendebat; alia est potentia naturalis, & secundum contradictionem & ordinem naturalem mutabilis, actuabilis, & terminabilis terminis oppositis successiuè; & secundum istam, quicquid, qualecunque est, non potest esse non tale, nisi per aliquam muta∣tionem inter terminos oppositos in ipso vel in aliquo alio, sicut duodecima veritas suadebat: & de potentia ista communiter loquuntur Philosophi, quando dicunt aliquid seu aliquale posse, vel non posse esse tale vel tale propter causam praemissam. Sic ergo loquendo de po∣tentia [unspec E] verissimum est, praeteritum non posse non esse praeteritum: Non enim hoc potest per mutationem, seu factionem inter terminos oppositos, scilicet inter praeteritum & non praete∣ritum; Nam contradictionem euidenter includit, quod A prius fuit praeteritum, & nunc non sit praeteritum; de futuris autem & praesentibus non est ita. Futurum enim potest muta∣ri, & mutabitur de futuro in non futurum, quando fiet praesens, & praesens de praesenti in non praesens, quando in praeteritum dilabetur. Haec ergo secundum Philosophos & Theologos est differentia rerum secundum triplicem differentiam temporis diuisarum, quod futurum po∣test mutari, & fieri de futuro non futurum, & praesens de praesenti non praesens, praeteritum autem de praeterito mutari in non praeteritum, est impossibile absolutè. adhuc autem iuxta praemissa vlterius aduertendum, quod duplex est factio, vna mutabilis seu ipsa mutatio, ini∣tiabilis

[unspec A] & terminabilis terminis oppositis, quae correspondet simili potentiae, scilicet natu∣rali, mutabili, actuabili, & terminabili supradictae. De qua potentia quasi semper intelligunt, & loquuntur Philosophi, Theologi, & vniuersaliter omnes docti pariter & indocti, cùm di∣cant quicquam posse fieri, vel non posse, cuius causa est, quia quicquid vident fieri natura∣liter, artificialiter, voluntariè, violentè, casualiter vel fortuitò, vident fieri per huiusmodi factionem. Huius autem causae videtur alia causa prior; factio namque praecedit saltem na∣turaliter & causaliter suum factum, quare nec temporaliter potest ab eo praecedi, faciens quoque similiter factionem, nec potest temporaliter ab ea praecedi: quamobrem & faciens suum factum, nec potest temporaliter ab eo antecedi. Quare & sicut omne faciens tempo∣rale habet principium temporale, sic & quaelibet eius factio, & quodlibet factum eius. Pri∣ma igitur factione, scilicet mutabili & terminabili terminis oppositis, non potest Deus fa∣cere de praeterito non praeteritum, ita videlicet quòd alliquid primò sit praeteritum, & deinde [unspec B] recedat ab illo tanquam à termino à quo factionis & motus, & accedat ad non praeteritum tanquam ad terminum ad quem eiusdem factionis & motus: sic enim aliquid primò esset praeteritum, & postea non praeteritum, quod contradictoria implicat euidenter. Philosophi ergo & Theologi diuidentes generaliter vniuersa secundum differentiam triplicem tempo∣ralem, secundum futurum, videlicet, praesens, & praeteritum, intendunt assignare vlteriùs istam differentiam inter membra, quod Deus hac factione initiabili & terminabili terminis oppositis potest facere de futuro non futurum per productionem eius in esse, & de praesenti non praesens per subductionem eius ab esse; de praeterito autem non praeteritum nullo modo. Is autem intellectus euidenter apparet ex verbis Doctorum & Philosophorum ad opposi∣tum proximo adductorum. Vnde beatus Augustinus 26.* 1.802 contra Faustum negans Deum posse facere vt quae facta sunt non fuerint, sicut pleniùs allegabatur superiùs, ostendendo se loqui de huiusmodi factione terminabili, & mutabili de aliquo termino in eius oppo∣situm, [unspec C] immediatè subiungit; Potest facere vt aliquid non sit quod erat; tunc enim facit vt non sit, quando aliquid esse inuenerit de quo fiat, velut cùm aliquem, qui coepit esse nascendo, faciat non esse moriendo; hoc enim factum inuenit de quo fieret. Quis autem dicat, vt id quod iam non est, faciat non esse? Quicquid enim praeteritum est, iam non est; quod si de ipso fieri aliquid potest, adhuc est de quo fiat; & si est, quomodo praeteritum est? Autoritates verò dicentes creaturam non posse semper fuisse, intelligunt vt creatura im∣porta•• factionem ex nihilo praecedenti, initiabilem scilicet atque mutabilem factionem, sup∣ponentes Catholicam veritatem: aliae autem, quae dicunt nihil aliud à Deo posse esse co∣aeternum, cum eo intelligunt forsitan, supposita Catholica veritate, videlicet quòd omne aliud à Deo sit factum, post non esse ab eo. Vel fortè subtiliùs, quòd nihil aliud à Deo potest esse aeternum propriè, ita quòd habeat totum esse suum simul, sine aliqua successione mutabili, & sine possibilitate ad mutationem, sicut Boetius, Anselmus, & capitulum pro∣ximum [unspec D] loquebatur. Vnde licèt mundus non haberet principium durationis seu temporis, neque finem, nequaquam aeternus propriè diceretur propter defectum causae praedictae. Quare & Boetius 5. de consolatione Philosophiae prosa vltima ita scribit,* 1.803 Quod temporis patitur conditionem, licèt illud, sicuti de mundo censuit, Aristoteles, nec coeperit vnquam esse, nec desinat, vita eius cum temporis infinitate protendatur, nondum tamen tale est vt aeternum esse iure credatur: non enim totum simul, infinitae licèt vitae, spacium compre∣hendit atque complectitur, sed futura nondum habet, transacta iam non habet; quod igitur interminabilis vitae plenitudinem totam pariter comprehendit ac possidet, cui neque futuri quicquam absit, nec praeteriti fluxerit, illud aeternum esse iure perhibetur, idque necesse est & sui compos praesens sibi semper adsistere, & infinitatem mobilis temporis habere praesen∣tem; vnde non rectè quidam, qui cùm audiunt visum Platoni mundum hunc non habuisse [unspec E] initium temporis, nec habiturum esse defectum, hoc modo conditori conditum mundum fieri coaeternum putant. Aliud enim est per interminabilem duci vitam, quod Mundo Pla∣to tribuit, aliud interminabilis vitae totam pariter complexum esse praesentiam, quod diuinae mentis proprium esse manifestum est: neque enim Deus conditis rebus antiquior videri debet temporis quantitate, sed simplicis potiùs proprietate naturae. Pro his tamen & alijs quaedam distinctio de aeternitate seu aeterno non inutilis est notanda. Vno namque modo sumunt Autores aeternum, sicut nunc est dictum; alio autem modo vt importat tantùm carentiam principij atque finis; vnde & Grammatici, sequentes Euerardum Bithyniensem, seu secundum quosdam, Bathoniensem in suo Graecismo, vbi assignat differentias nominum, ita dicunt; Aeternum verè sine principio, sine fine, perpetuum cui principiū, sed fine carebit: & quia iste secundus modus est facilior intellectu quàm primus, omnes poenè, neglecto pri∣mo,

‖ 1.804 adhaererent secundo. Aliae adhuc Autoritates, quae asserunt creaturam non posse esse [unspec A] coaeternam Creatori, possunt intelligi & exponi vt aliae priùs tactae. Eundem etiam intelle∣ctum innuit Hieronymus manifestè, cùm dicit Deum non posse suscitate virginem post rui∣nam: suscitatio namque euidenter importat aliquem transitum de vno oppositorum in ali∣ud, pum de morte ad vitam, de malicia ad bonitatem, & vniuersaliter de qualicunque non esse ad esse oppositum. Simili modo potest & glossa intelligi super Amos, quae dicit quòd virgo quae virginitatem perdiderit, virginitatem recipere non valebit: recipere namque ite∣rum capere, & alia vice capere, & ita mutationem & terminum initiantem designat. Vel for∣san intelligit secundum legem statutam; immediatè namque subiungit, Vix conceditur ei, vt de mille redeat ad centum, & de centum ad decem; quod fortassis debet intelligi secun∣dum dignitatem & ordinem in Ecclesia militante, non secundum gratiam & meritum. Se∣cundum namque iura Ecclesiae in Decretis & Decretalibus satis vulgata, in ordinibus & dig∣nitatibus [unspec B] constituti sic possunt peccare, quòd debent deijci aut suspendi, nec in perpetuum reparari, sed instatu inferiori perpetuò remanere: omne autem peccatum est quaedam de∣virginatio, defloratio, atque corruptio peccatoris. Et iste similiter intellectus consonat verbis glossae; ait enim, Ita fit vt virgo Israel, quae errauerit, non habeat suscitantem, quia qui semel ab vnione discesserit, & virginitatem, quam cum vno viro habebat, perdiderit, pristinum statum, & virginitatem, & vnionis beatitudinem recipere non valebit; & vix conceditur ei, vt de mille redeat ad centum, & de centum ad decem. Concordat etiam tex∣tui qui pro eodem habet, domum Israel cecidisse, & virginem Israel esse proiectam in ter∣ram; quae etiam non negat potentiam resurgendi ad statum aequalem, sed actum, gradum inferiorem ei assignans: vnde sic ait, domus Israel cecidit, non adijciet vt resurgat; virgo Israel proiecta est in terram suam, non est qui suscitet eam, quia haec dicit Dominus Deus; Vrbs de qua egrediebantur mille, relinquentur in ea centum; & de qua egrediebantur cen∣tum, relinquentur in ea decem. Super quod Glossa, Non negat posse resurgere, sed non [unspec C] resurget virgo Israel, quia semel aberrans; & si reportatur humeris pastoris, non habet ean∣dem gloriam cum illo, qui nunquam à Deo aberrauit: vnde per Prophetam, Malo poeni∣tentiam peccatoris quàm mortem; poenitentiam non sanctitati Ecclesiae ‖ 1.805 comparat, sed quòd comparata morti & inferis, melior sit. Ad literam etiam, nulla foemina vitiata etiam ante baptisma potest inter Dei virgines consecrari, teste Augustino super epistolam ad Ti∣tum,* 1.806 & allegatur in Canone dist. 26. Acutius, cui & concordant alia iura multa. Per prae∣dicta similiter patet intellectus Philosophi 6. Eth. dicentis, quòd factum non contingit non fieri: loquitur enim ibi de consiliabili & eligibili per causas inferiores, puta per homines; dicitque quòd nullus eligit factum, scilicet praeteritum, puta Ilion captam fuisse, nec consili∣atur de facto, sed de futuro & contingenti, quia factum non contingit non fieri: quod totum vniformiter & conformiter processui intelligitur manifestè de potentia causarum secundarum, scilicet hominum, & verum est quod per potentiam, consiliationem, aut ele∣ctionem [unspec D] humanam quod factum est, non contingit non fieri, sed futurum contingens con∣tingit fieri, vel non fieri per has causas. Intelligit etiam consequenter, quòd praeteritum non potest non esse, seu fieri non praeteritum potentia & factione mutabili, initiabili & termina∣bili terminis oppositis, sicut fiunt omnes veri proprijque effectus cause verè & propriè faci∣entis; vnde & ipsemet 2. Phys. 31. Medicus, inquit, & consilians, & omninò faciens, om∣nes sunt principium mutationis aut status. Dictum autem ipsius Agathonis videtur calum∣niam iustam pati: non enim hoc ‖ 1.807 solo Deus priuatur, ingenita facere quae sunt facta. Priua∣tur namque & isto, de praesenti nunc facere mutabiliter nunc & pro nunc non praesens; de futuro autem exhibitionem rei facere mutabiliter non futuram; de numero quatuor contradictoriorum contingentium facere omnia simul vera quae possunt esse simul vera, & quae potest facere simul vera; facere maximam lineam circularem, aut rectam finitam possibilem fieri, seu quàm potest, facere, inscribere, vel circumscribere circulo maximam [unspec E] vel minimam figuram rectilineam; facere alium Deum, & deos infinitos, & vniuersaliter nihil quod contradictionem necessariò implicat, potest Deus. Dicet quisnam fortassis pro Agathone, quòd nihil horum est aliquid; & ego contra vtrumque; ergo nec inge∣nita facere quae sunt facta. Verùm ne Agathonem non rectè dixisse, quem Aristoteles rectè dixisse testatur, videar dicere minùs rectè; dico quòd ad literam rectè dixit: dicit enim Deum priuari huiusmodi facere, sed non potentia faciendi; & verum est, & necessa∣rium est, Deum nequaquam ingenita facere quae sunt facta, quod tamen hoc non pos∣sit, non dicit. Potest etiam intelligi & exponi quod Deus hoc non potest per potentiam & actionem causarum naturalium & inferiorum, sicut potest facere effectus futuros, nec e∣tiam

[unspec A] potentia & factione mutabili & terminabili terminis oppositis, sicut dictum Philoso∣phi expositum erat prius. Fortassis autem & aliter potest, exponi propinquius menti suae, vt supponat generaliter omnia esse diuisa in tria, futurum, praesens, & praeteritum, siue factum; & per hoc, quod dicit exclusiuè, solo ipso Deus priuatur, Ingenita facere, &c. intendat in∣cludere vltimum trium membrorum diuisionis praemissae, & excludere duo priora: intelligat etiam de factione mutabili & terminabili terminis oppositis, & sic verum est, quod de nu∣mero horum trium, hoc solo Deus priuatur facere, id est, posse facere huiusmodi factione de praeterito tanquam de termino à quo factionis & mutationis, non praeteritum; Hoc enim contradictionem euidenter includit, quod scilicet aliquid prius sit aut fuit praeteritum, & po∣stea non praeteritum; de futuro autem tanquam de termino à quo potest facere factione huius∣modi non futurum; & de praesenti non praesens; quod & facit continuè, cùm illud aduenit, hoc recedit. Dictum verò Aristotelis in De mundo similiter potest intelligi & exponi secun∣dum [unspec B] praemissa, & similiter dictum Plinij recitatum; veruntamen Plinius pessimè delirare vi∣detur, dicendo Deum nullum ius habere in praeterita, nisi obliuionis, sicut 14^um. 6^um. & 23^um. primi docent. Negantes ergo Deum posse facere de praeterito non praereritum, intelli∣gunt de potentia & factione secundum cursum & ordinem naturalem rebus naturalibus natu∣raliter institutum, de potentia & factione mutabili, actuabili, & terminabili terminis oppo∣sitis supradicta. Verum, sicut superius breuiter tangebatur, est quaedā alia factio huic opposita, scilicet stabilis, non mutabilis, non actuabilis nouiter, non initiabilis nec terminabilis terminis oppositis, & haec correspondet potentiae absolutae & irrepugnantiae supradictae, secundū quam etiā illud quod est aliquale in hoc praesenti instante, potest fieri à Deo in hoc praesenti instanti nō tale, imò & cōditionis oppositae sine mutatione quacūque, suxta 11^am. veritatē; Deū enim sic facere, esset ipsum sic velle: sic enim fortassis posset Deus facere mundum, qui est initiatus & temporalis, non esse huiusmodi, sed aeternum. Nullam enim contradictionem includit [unspec C] formaliter simpliciter, vt videtur, mundum non habere initium durationis vel temporis, sed semper fuisse, sicut nonnullis videtur, vel saltem sic posset facere mundum antiquiorem, & fuisse priorem temporaliter quantumcunque: Hoc enim nullam repugnantiam formaliter implicat aut importat. Huiusmodi autem factio similis est generationi, cognitioni, & volu∣tioni diuinae, imò verius scientiae & volutioni Dei ad extra; qua secundum quintam, sex∣tam, & octauam veritatem, quod vult nunc & scit, posset & potest nunc & pro nunc non sci∣re nec velle sine mutatione quacunque; similis etiam est doctrinae, qua Pater aeternaliter Fili∣um & Spiritum Sanctum docet, de qua ‖ 1.808 34. huius. Huiusmodi autem modus loquendi de factione habetur Ioh. 11. vbi quaeritur sic de Christo, Non poterat hic,* 1.809 qui aperuit oculos caeci nati, facere vt & hic non moreretur? Sic etiam loquitur Augustinus 26. contra Faustum 2. Si audiam, inquiens, quod aliquid futurum erat, si Deus fecit ne fieret, fidissime responde∣bo, Illud potius futurum erat quod Deus fecit, non illud, quod si futurum esset, hoc fecisset; Nam Deus quid facturus erat vtique sciebat, & ideo simul sciebat illud futurum non-fuisse, quod ne fieret facturus erat. Sic insuper loquitur Petrus 1. sentent. dist. 38. dicens,* 1.810 quod De∣us [unspec D] potuit facere, vt quod fit non fieret, & ita non esset praescitum. De potentia igitur absolu∣ta & non repugnantiae supradicta & huiusmodi factione potest Deus facere rem quae est prae∣terita, puta A. nudè & absolutè consideratam non esse praeteritam. Deum namque sic facere, non esset aliud quam nolle ipsam esse praeteritam, seu velle oppositum nolutione seu volutio∣ne non mutabili, non innitiabili aut terminabili, sed stabili & aeterna, quod est absolutè & irre∣pugnanter possibile, & quantum est de ratione suae potentiae absolutae, & quantum est de rati∣one suae potentiae volutiuae liberae secundum contradictionem, quatenus praecedit causaliter suum actum, quo omni eodem modo intrinsecè vult nunc A. fuisse, sicut voluit prius nunc A. fore, vt praecedentia docuerunt; cuius causa est, quia apud Deum intrinsecè nihil est praeteri∣tum nec futurum, sed immutabiliter, stabiliter, aeternaliter, & instantaneè tantum praesens, si∣cut superius monstrabatur. Porro quia videtur fortassis aliquibus difficile intellectu, quomo∣do praeteritum potest fieri non praeteritum factione non mutabili, non initiabili, nec termi∣nabili [unspec E] terminis oppositis supra dicta, ecce ad hoc exemplum patulum facile intellectu: futu∣rum siquidem potest fieri non futurum antequam eueniat, seu, vt verius dicam, ipso nunquam eueniente ipso nunquam posito in esse, ipso nunquam praesentificato, seu facto praesenti. Sit enim A. cursus Iohannis cras contingenter futurus; & quis hominum dubitat Deum de sua potentia, imò omnipotentia absoluta posse facere, quod Iohannes non curret, quare & quod A. non erit; quamobrem & consequenter aliquod futurum facere non futurum, ipsum nun∣quam facto praesenti? Et proculdubio hoc non potest factione mutabili, initiabili, & termi∣nabili supradicta: nam contradictionem euidenter includit, quod aliquid de futuro, tan∣quam

de termino à quo factionis & mutationis fiat non futurum, nisi per positionem eius in [unspec A] esse. Ecce adhuc exemplum euidentius forsitan ad hoc idem; Aliquid, nempe non futurum, potest fieri futurum: Sit enim A. effectus possibilis fieri, qui non fiet; &, sicut quilibet confi∣tetur, Deus de sua potentia absoluta potest facere quod A. erit; quare & quod non est futu∣rum, esse futurum, sed non factione mutabili, initiabili, aut terminabili saepe dicta: nam con∣tradictionem implicat euidenter, quod aliquid aliquando sit futurum, & semper vel aliquan∣do prius fuit non futurum, sicut decimum octauum huius ostendit. Sicut igitur non futurum potest fieri futurum, & futurum non futurum absque positione eius in esse factione non muta∣bili sed stabili, sic & praeteritum non praeteritum simili modo potest. Non ergo sequitur, si∣cut obijeiebatur superiùs, si praeterita possunt ista potentia non fuisse, quod per mutationem hoc ‖ 1.811 possunt: nec etiam sequitur, si praeterita possunt esse aut fieri non praeterita, expedire hominibus consiliari de ipsis; non enim omne quod potest esse aut fieri, hoc potest per consi∣lium hominum potentiamue humanam.

Vicesima secunda veritas dicit, quod res futura non potest non fore, nec praesens nunc & pro nunc non esse, nec praeterita non fuisse, accipiendo correspondenter potentiam 16. veri∣tati, [unspec B] quae sic intellecta ex eadem 16. sequitur euidenter, hoc vno adiuncto, quod voluntas diuina est causa necessaria, scilicet infrustrabilis & indefectibilis in causando, sicut decimum primi docet; Potest etiam haec ostendi ex prima parte negatiua 18. veritatis.

Vicesima tertia veritas ex tribus primis partibus 17. clarè patet, hoc addito, quod voluntas diuina sit infrustrabilis & indefectibilis in causando: sequitur etiam ex correspondentibus par∣tibus 18. veritatis.

Vicesima quarta ex vltima parte 17. sequitur manifestè, hoc vno coassumpto, quod volun∣tas diuina est causa necessaria, id est, necessario requisita ad hoc quod aliquid sit futurum, prae∣sens, vel praeteritum, sicut decimum quartum & nonum primi demonstrant: Haec etiam ex vltima parte negatiua 18. ostenditur manifeste. Secundum haec autem potest conuenienter intelligi & exponi illud vulgatum Philosophi, Esse quod est, quando est, & non esse quod non est, quando non est, necesse est, & similia. Dicta tamen Auerrois, Hugonis, & Petri hic ob∣iecta [unspec C] erant exposita sexto huius. Illud quoque Philosophi, si omnia ex necessitate essent aut fierent, non oportere consiliari, neque negotiari, fuit expositum vicesimo nono huius: potest etiam conuenienter exponi, quod intelligit ibi de necessitate contraria & repugnante possi∣bilitati & contingentiae praecedenti, sicut in ostensione nonae veritatis apparet. Similibus quo∣que modis potest exponi dictum eiusdem Philosophi ex 3. Eth. obiectum. Alia etiam similia plurima reputo similiter exponenda. Per praemissa similiter possunt Deus, Christus, & Pro∣phetae, qui praedixerunt aliqua adhuc futura, à fallacia, mendacio, & ab omni inconuenienti defendi; quia sicut illa futura possunt nullatenus euenire, sic & illae reuelationes, promissio∣nes, iurationes, & praedictiones praeteritae non fuisse.

Vicesima quinca ex praemissis de aeternitate consequitur euidenter. De futuris namque contingentibus, quando fient praesentia atque praeterita, erit determinata veritas apud Deum, & non tunc primo & nouiter, quia apud Deum intrinsecè, & in aeternitate nihil prius aut po∣sterius successiuè, nihil mutabile, nihil nouum, sicut praemissa capitulo isto & proximo docu∣erunt. [unspec D] Item voluntas Dei est causa omnium futurorum per decimum quartum primi, & in∣frustrabilis ac immutabilis per decimum & vicesimum tertium primi; & haec est determinata apud Deum, sicut nullus ignorat: & quia de praesentibus & praeteritis est determinata, quare & de futuris similiter, sicut potest ostendi per decimam tertiam & decimam quartam verita∣tes. Item apud Deum est determinata scientia omnium futurorum, quia per causam determi∣natam, per suam scilicet voluntatem, per quam scit ea, vt decimo octauo primi fuit ostensum, & quia alias Deus certius sciret praesentia & praeterita quam futura, sicque aliquid accederet eius scientiae ex rebus scitis, contra vicesimum tertium primi, & tricesimum primum huius. I∣tem omnia sunt semper praesentia in aeternitate & intrinsecè apud Deum, scilicet causaliter, si∣cut ostensio decimae quartae veritatis ostendit; quare & de omnibus sicut de temporaliter prae∣sentibus, determinata scientia, certitudo & veritas apud eum. Vnde Ammonius super 1. pe∣ri hermenias vlt. Nec Deos, inquit, est possibile neque indeterminatam cognitionem de fu∣turis [unspec E] habere, tanquam coniectantes de ipsis; primo quidem vt Timaeus nos docuit, & vt A∣ristoteles Theologizans pronuntiat, & ante hos Parmenides, tam apud Platonem, quam in proprijs carminibus, Nihil est apud Deos neque praeteritum, neque futurum, quoniam v∣trumque horum est non ens; hoc quidem non amplius, hoc autem non dum, & hoc quidem transmutatum, hoc autem natum transmutari; quare & coniectiuam cognitionem à dijs, & in vltimo rationalis vitae abijci necessariam; Deinde quomodo nisi modicum participabi∣mus

[unspec A] sobrietate, nisi amplius attribuamus cognitioni Deorum, quam vestrae? Sed audientes & dubiam ipsam & indeterminatam confiteri; eiusdem enim erit rationis. Qui & infra mul∣tipliciter hoc ostenso concludit palam, quia & contingentia ordinari à Dijs dicendum est, & determinate cognosci ipsorum euentum; quod vt euidentiùs doceat, allegat Adnulam blichi, quod cognitio est med••a inter cognoscens & cognitum; est enim operatio cognoscentis circa cognitum, quod etiam cognitum quando que cognoscitur altiori modo quàm sit natura eius, quandoque depressiori, quandoque aequaliter. Cum enim intellectus noster politicas actio∣nes disponit, cognoscit singularia negotia, referendo ea ad vniuersalia; Haec autem cogni∣tio altior est cognito singulari; partibile & transmutabile singulare. Ratio autem, per quam intellectus practicus cognoscit, indiuisibilis, & intransmutabilis est; Quandò au∣tem intellectus ad se conuersus & operans secundum purificatiuas virtutes, secundum sub∣stantiam considerat, cognitio est eiusdem ordinis cum eo quod cognoscitur; cum autem [unspec B] ascendens ad summum suae perfectionis, & secundum contemplatiuas virtutes meditans, considerat ea quae de diuinis ordinibus, & qualiter ex vno omnium principio hi producun∣tur, &, quae vniuscuiusque proprietas est, cognitio deterior eo quod cognoscitur. His i∣gitur sic se habentibus, dicendum, Deos quidem cognoscere omnia facta, entia & futura modo Dijs conuenienti; hoc autem est vnâ & determinata & infallibili cognitione: Propter quod quidem & contingentium scientiam, dicendum ipsos comprehendere velut omnia, quae in mundo, producentes, & perpetuarum quidem substantiarum, ipsos causas existentes, ge∣nerabilium autem concausas, secundum suas proprias operationes, & velut videntes non ipsas solum substantias, sed virtutes ipsarum, & operationes, eas quae secundum naturam, & eas quae praeter naturam. Quod quidem praeter naturam simul intrauit cum necessario ordi∣ne subiecto decurrentiae entium, in his quae nata sunt hoc participare, non principaliter, sed secundum modum qui dicitur parypostaseos, scilicet secùs existentiae; Cognoscere tamen [unspec C] contingentia ipsorum natura est; propter quod, hac quidem indeterminatam habentia natu∣ram posse quidem euenire & non euenire; illos autem velut modo nobiliori quam sit ip∣sorum natura, cognitionem eorum praeaccipientes determinatè, & haec scire. Etenim res partibiles impartibiliter, & indistanter cognoscere ipsos est necessarium, & plurificata vni∣tiuè, & temporalia aeternaliter, & generabilia ingenerabiliter. Non enim vtique sustinebi∣mus quod dicatur simul cum fluxu rerum, Deorum cognitionem decurrere, neque esse ali∣quid apud ipsos aut praeteritum aut futurum, neque dici de ipsis, Erat, vel Erit, vt in ••imaeo assumpsimus, cum sint significantia cuiusdam transmutationis; Solum autem ipsum est. Istam quoque sententiam plane testantur autoritates Augustini & Cassidori super Psalmum 43. 47. huius scriptae.

Pro vicesima sexta sciendum, quad res sunt determinati esse, & determinatae stabili∣tatis apud creaturam tripliciter; In se, In suis causis, Vtroque modo. In se, sicut res [unspec D] contingens praesens, puta Iohannem currere vel sedere, quod ex praesentia sua habet quandam necessitatem sequentem essendi pro nunc, & sic ‖ 1.812 est determinatum & certum, & similem scibilitatem ab homine, & res praeterita similiter: In suis causis, sicut res na∣turales naturali necessitate futurae, puta eclypsis futura luminarium, transmutatio ele∣mentorum, & mors mortalium: Vtroque modo, sicut effectus huiusmodi naturales prae∣sentes in praeteritumue transmissi; Futura autem contingentia nullo istorum modorum sunt determinata. Non in se, constat; Non in suis causis, quia tunc non essent con∣tingentia ad vtrumlibet, sed contingentia nata vel necessaria; Quare nec vtroque ho∣rum modorum; Haec autem est sententia Philosophi 1. peri hermenias: vlt. sicut ab eo communiter allegatur, & in obiectionibus erat tactum, licet verbum, Determinatum,* 1.813 nusquam ibi ponatur in tota serie sui textus. Vnde & Ammonius illum locum expo∣nens, sic ait; Est idem sua quidem natura contingens, cognitioni autem Deorum non [unspec E] adhuc indeterminatum sed determinatum: Palam autem quod & nostrae cognitioni impos∣sibile est determinatè cognosci, aliquando contingens, sed ex necessitate consequetur, praecedentibus causis suae generationis. Nec huic resistunt nisi fortè Mathematici & diuini dicentes omnes actus humanos supponi necessitati astrorum: Sed hos tertium se∣cundi refellit. Verum per reuelationem diuinam potest creatura rationalis habere cog∣nitionem determinatam & certam de futuris contingentibus, imo & quasi demonstra∣tionem propter quid & à causa. Potest enim Deus certitudinaliter reuelare creatu∣rae rationali voluntatem suam de aliquo tali futuro in proprio genere vel in verbo, si∣cut quadragesimum huius & sequentia docuerunt: Voluntas autem diuina est causa futurorum necessaria in essendo, necessitate sequente, & infrustrabilis in cau∣sando

in causando, sicut decimum quartum primi, quinquagesimum secundum, & quinquagesi∣mum [unspec A] huius, ac decimum primi docent; quae omnia potest similiter reuelare. Potest ergo creatura cognoscere contingens fore per causam, & quoniam illius est causa, & quoniam im∣possibile est aliter se habere; potest etiam cognoscere illud fore ex veris, & primis, & imme∣diatis, & notioribus, & prioribus, & causis conclusionis, vel potiùs & eminentiùs forsitan quam per propositiones creatas, per speculum scilicet veritatis aeternae; quare & demonstra∣tiuè,* 1.814 vt patet 1. Post. 2. vel perfectiùs & excellentiùs quàm per demonstrationem syllogisti∣cam discursiuam. Hoc idem confirmat autoritas Augustini super Psalmum quadragesimum tertium, quadragesimo septimo huius scripta.

Vicesima septima potest ostendi per vicesimam quintam & ostensionem illius: Potest quo∣que ostendi per decimum quartum & ostensionem illius, cum voluntas diuina sit causa om∣nium futurotum, per quam & Deus omnia illa praescit, sicut decimum quartum & decimum octauum primi docent. Quod & clare testantur dicta Augustini & Cassiodori super Psal. 43. 47. huius scripta.

Vicesima octaua potest ostendi per proximam, & decimam tertiam & ostensiones earum. [unspec B]

* 1.815Vicesima nona potest ostendi per proximam, & decimam quartam, & ostensiones illarum. Hanc etiam plane testari videntur Autoritates Augustini & Cassiodori super Psalmum qua∣dragesimum tertium quadragesimo septimo huius praemissae. Augustinus etiam vicesimo sex∣to contra Faustum 2. sic ait; Tam non possunt futura non fieri, quàm non fuisse facta praete∣rita. Nec potest quis dicere Augustinum intelligere in sensu composito, vel de dicto, & non in sensu diuiso, seu de re; quia sic nullum obscurum vel dubium serenaret, nec quicquam doce∣ret. Processus quoque, finis, & causa, quam dicit, ostendit ipsum loqui in sensu diuiso, & de re; Causa autem sua videtur esse voluntas Dei efficax, nec frustrabilis aut mutabilis, & ve∣ritas irrefragabilis, & immutabilis omniquaque: Vnde & immediate ante de quodam possi∣bili fieri ita dicit, Concedo fieri posse, sed vtrum futurum sit, nescio, & ideo nescio, quia quid habeat de hac re Dei voluntas me latet; Illud tamen me non latet sine dubio futurum, si hoc Dei voluntas habet. Porro, si audiam quod aliquid futurum erat, sed Deus fecit ne fieret; fi∣dissime [unspec C] respondebo, Illud potius futurum erat quod Deus fecit, non illud, quod si futurum esset, hoc fecisset. Nam Deus quod facturus erat, vtique sciebat, & ideo simul sciebat illud futurum non fuisse, quod ne fieret facturus erat; & proculdubio potius verum est, quod De∣us scit, quam quod opinatur homo: ex quibus immediate concludit, Vnde ram non possunt futura non fieri, quam non fuisse facta praeterita. Sed quomodo istud ex prioribus sequeretur, si tantum in sensu composito loqueretur? Ecce similiter causa, quam immediatè subiungit, quomam non est in Dei voluntate vt eo sit aliquid falsum, quo verum est: Quapropter omnia, quae verè futura sunt, sine dubio fient; si autem facta non fuerint, futura non erant: Ita om∣nia quae verè praeterita sunt, sine dubio praeteriecrunt. Manifeste quoque apparet per illas du∣as vniuersales affirmatiuas, vnam de futuro, & alteram de praeterito, ipsum loqui de rebus ipsis futuris atque praeteritis, non de propositionibus ipsis tantum. Qui & infra, Sententia, inquit, qua dicimus aliquid fuisse, ideo vera est, quia illud de quo dicimusiam non est: Hanc sententiam Deus falsam facere non potest, quia non est contrarius veritati. Quod si quaeras, [unspec D] vbi sit haec vera sententia, prius inuenitur in animo nostro, cum id verum scimus & dicimus: Sed si & de animo nostro ablata fuerit, cum id quod scimus obliti fuerimus, manebit ipsa ve∣ritate; Semper enim verum erit, fuisse illud quod erat, & non est, & ibi verum erit iam fuisse quod erat, vbi verum erat antequam fieret, futurum esse quod non erat. Huic veritati Deus non potest aduersati, in quo est ipsa summa & incommutabilis veritas, qua illustratur vt ve∣rum sit quicquid in quorumcunque animis & mentibus verum est. Hanc quoque aequalitatem necessitatis apud Deum respectu futurorum, sicut respectu praeteritorum, quatenus haec om∣nia sunt apud cum in aeternitate praesentia, imò & qua praeterita, quia simili certitudine, stabi∣litate & necessitate firmata, & quia sic coexistebant omni tempori praeterito, imo & praece∣debant omnia tempora saecularia, communiter innuunt omnes Prophetae, imo verius spiritus sanctus qui locutus est per Prophetas, futura quasi iam praeterita prophetando, sicut qua∣dragesimo septimo huius praehabita manifestant. Quibus & Philosophi consonare videntur: [unspec E] Dicit enim Aristoteles in De Mundo 11. quod omnia sunt verè opera Dei; ex quo, secun∣dum naturalem Empedoclem,* 1.816 omnia, quaecunque sunt, & postmodum erunt, processerunt. Vnde & Augustinus de correptione & gratia 33. tractans illud Apostoli ad Rom. 8. Quos praesciuit & praedestinauit &c. ita scribit; Illa omnia iam facta sunt, Praesciuit, praedestina∣uit, vocauit, iustificauit, quoniam & iam omnes praesciti ac praedestinati sunt; Adhuc autem vsque in finem saeculi multi vocandi & iustificandi sunt, & tamen verba praeteriti temporis po∣suit,

[unspec A] & de rebus futuris, tanquam fecerit Deus, quae iam vt fierent ex aeternitate disposuit. Ideo de illo dicit & Propheta Esaias; Qui fecit quae ventura sunt.* 1.817 Hoc tamen in Esaia se∣cundum hanc seriem non memini me legisse, fortassis ‖ 1.818 autem translationem allegat aliam, quam non vidi: ista tamen sententia de Esaia occutrit. Nam quadragesimo primo secundum transla∣tionem Hieronymi, Esaias, imò Dominus per Esaiam sic dicit, Quis suscitauit ab Oriente iu∣stum, scilicet Iesum Christum, & vocauit eum vt sequeretur se? Ecce prophetia de praeterito, & addit ‖ 1.819 mixtim de futuro, Dabit in conspectu eius gentes, &c. & subdit, Quis haec operatus est & fecit, vocans generationes ab exordio? Ego Dominus primus & nouissimus, ego sum▪ & infra 48. Priora ex tunc annuntiaui, & ex ore meo exierunt, & audita feci ea, repentè oper∣tus sum, & venerunt. Pro hac autem necessitate sequente ex praesentia seu praeteritione apud Deum in aeternitate, Augustinus infra 34. concludendo subiungit;* 1.820 Quicunque ergo in Dei prouidentissima dispositione praesciti, praedestinati, vocati, sustificati sunt & glorificati, non [unspec B] dico etiam nondum renati, sed etiam nondum nati, iam filij Dei sunt, & ideo omninò perire non possunt. Quod & Anselmus de Concord. 3. tractans,* 1.821 eandem autoritatem Apostoli multo clariùs manifestat, sicut quadragesimum septimum & vicesimum septimum huius pro∣dit. Qui insuper Augustinus par. secundae super Iohan. homilia 14. seu 68. totuis,* 1.822 tractans illud Iohannis 14. In domo Patris mei mansiones multae sunt, & infra, Si abiero & praepa∣rauero vobis locum, &c. Quomodo, inquit, mansiones in domo Patris non aliae sed ipsae, & sine dubio iam sunt sicut parandae non sunt, & nondum sunt sicut parandae sunt? Quomo∣do putauimus, nisi quomodo etiam Propheta praedicat Deum, quia fecit quae futura sunt? Non enim ait, quia facturus est quae futura sunt, ergo & fecit ea, & facturus est ea: nam ne∣que facta sunt, si ipse non fecit, neque futura sunt, si ipse non fecerit; fecit ergo ea praedesti∣nando, facturus est operando. Vbi & illud Apostoli ad Ephes. 1. Elegit nos ante constitu∣tionem mundi; & illud ad Romanos praetactum, Quos praedestinauit, illos & vocauit, si∣mili [unspec C] modo intelligit & exponit. Haec autem autoritas Augustini, licèt non secundum se∣riem, allegatur in Canone de poenitentia distinctione 4. In domo.* 1.823 Idem praeterea Augu∣stinus 5. de Trinitate vlt. Apud Deum, inquit, nec praeterita transierunt, & futura iam facta sunt. Ampliùs autem 10. de Ciuitare Dei 12. Vbi, inquit, & quando Deus faciat incommutabile consilium, penes ipsum est, in cuius dispositione iam tempora facta sunt quaecunque futura sunt. Nam temporalia mouens temporaliter non mouetur, nec aliter nouit facienda quam facta, nec aliter inuocantes exaudit quàm inuocaturos videt, eiusque temporaliter fiunt iussa aeterna eius lege ‖ 1.824 conscripta. Qui & 1. Confessionum 6. Anni, inquit Deo, tui non deficient; Anni tui hodiernus dies, & quàm multi; & quàm multi nostri iam dies & patrum nostrorum per hodiernum tuum transierunt, & ex illo acceperunt modos, & vtcunque extiterint, & transibunt adhuc alij & accipient, & vtcunque existent; tu autem idem ipse es, & omnia crastina atque vltima, omniaque hesterna & retro hodie facies, hodie [unspec D] fecisti. Quid ad me, si quis non intelligat? Gaudeat & ipse, Domine, dicens quid hoc est? Gaudeat etiam sic & ipse, & ametnon inueniendo inuenire potiùs quàm inueniendo non in∣uenire te.

Tricesima videtur tam certa, quòd probatione vix eget. Causae namque inferiores sunt temporales, actiuae & passiuae cum motu & tempore, cum initio & cum fine. Quod enim praeteritum est, iam transijt potestatem harum causarum, nec eis vlteriùs subiacet: non enim potest ab eis initiari per operationem & motum, sicut in ostensione vicesimae primae patet: Quod autem praesens est, pro nunc necesse est esse necessitate sequente; quod verò futurum est, est initiabile per actionem & motum à causa secunda libera secundum con∣tradictionem ad agendum & non, nec habet ex se aliquam necessitatem essendi. Nulla etiam causa secunda habet voluntatem efficacem in omnibus, sicut Deus, imò secundum [unspec E] Philosophum 3. Ethic. 5. Voluntas est impossibilium, quare etsi possit velle praeterita non fuisse, praesentiaque non esse, res tamen non sequitur eius velle, sicut sequitur velle Dei. Contra primum tamen istorum potest probabiliter obijci isto modo; Causa se∣cunda potest facere de praeterito praesens: Sol namque eodem modo obiectus eidem illuminabili corruptibili vel aeterno nunc & prius, idem lumen generat nunc quod pri∣ùs. Nam secundum Philosophum 8. Metaphys. 11.* 1.825 diuersitas effectuum est propter diuersitatem efficientis, vel propter diuersitatem materiae; & secundum eundem 12. Metaphys 11. Si agens sit vnum & materia vna, factum est vnum;* 1.826 quod & planè dicit Auerroes ‖ 1.827 vtroque commento: Dicit quoque Philosophus 2. de generatione pe∣nult. quòd idem & similiter habens semper idem innatum est facere, supposita scili∣cet identitate materiae. Sicut autem argutum est, lumen corruptum idem numero ite∣rum

posse generati, sic & potest argui de caeteris formis generabilibus & corruptibili∣bus, [unspec A] accidentalibus, & substantialibus, quare & de ipsis compositis eisdem numerali∣ter reuersuris. Aqua quoque per discontinuationem corrupta, per recontinuationem ea∣dem numero generatur. Quidam autem, vt Platonici, hoc ‖ 1.828 concedunt. Sed has tricesi∣ma nona pars corollarij primi primi, & Philosophi, & Theologi redarguunt & deri∣dent. Alij autem tantum errorem vitare volentes, dicunt quòd non tantùm Sol, sed & omnes aliae stellae erraticae atque fixae coagunt* 1.829 omnem effectum à quocunque pro∣ductum; & quia situs & aspectus carum adinuicem & ad Solem continuè variatur, & effectus producti continuè variantur. Sed hi non euadunt Autoritates Philosophi alle∣gatas: nod enim quaelibet parua diuersitas accidentalis in agente, facit diuersitatem numeralem in effectu, & maximè in substantijs simplicibus atque compositis. Possunt quoque stellae coeli applicari ad aliquem locum terrae secundum aequè fortem aspectum nunc vt priùs, licèt fortè nod secundum similem omni modo, quare & regenerare ef∣fectum [unspec B] corruptum. Aliquando etiam, vt videtur, redibunt omnes planetae & stellae ad similem aspectum omnino quem nunc habent, & quem in quocunque instanti priùs habebant, puta secundum Platonicos in fine magni anni mundi, qui secundum ip∣sos est reditio omnium coelestium ad primarium statum suum, de quo primum primi pleniùs disserebat; tunc ergo res corruptae eaedem numero reuertentur. Quidam au∣tem hanc rationem soluere cupientes,* 1.830 affirmant motus coelestes non esse proportiona∣biles adinuicem aliqua proportione rationabili, sed tantùm irrationabili, qualis est pro∣portio diametri quadrati ad latus, & coni ad medietatem suam, de qualibus alibi ple∣nius est tractatum; quare nec mota coelestia vnquam plenariè reuersura ad primarium statum suum, nec ad alium quemcunque sequentem. Sed ista hypothesis responsiua mul∣tùm voluntariè & faciliter ponitur sine euidentia rationis, quare & aequè faciliter repro∣batur. Nunquid etiam, admissa hypothesi, ostendant suum propositum? Non est euidens [unspec C] vsquequaque, quod euidenti ratione discutere per theoremata mathematicalia à sacris lite∣ris multùm extranea, magis curiosum fortassis quàm fructuosum Theologis videretur, maximè cùm aliter possit axioma propositum plenè solui.* 1.831 Alij verò dicunt, quòd diuer∣sitas temporis numeralis est causa diuersitatis effectuum numeralis. Sed quomodo, cùm tempus non sit causa efficiens materialis neque formalis effectuum productorum? quae etiam causa diuersitatis temporis numeralis? Si dixerint, quòd diuersitas motuum coe∣lestium: & quae causa diuersitatis numeralis istorum? Et sic continuè ascendendum do∣nec perueniatur ad primum huiusmodi diuersatum.* 1.832 Alij adhuc dicunt, quòd causa huius∣modi diuersitatis effectuum est diuersitas ordinis naturalis in subiecto ad diuersos effectus: sed quòd diuersitas in relatione sit causa diuersitatis in accidentibus absolutis, vel in sub∣stantijs, non videtur; imò rationabiliter est è contra. Vniuersitas etiam ordinis de neces∣sitate consurgit ex diuersis ordinatis tanquam ex fundamento & causa priori; quare illa di∣uersa [unspec D] ordinata potiùs essent causa huiusmodi diuersitatis effectuum, quàm diuersitas ordi∣nis. Quae etiam, qualia, & quot sint ista ordinata diuersa, non exprimit, & vix si expri∣mere clarè possit. Philosophus etiam 12. Metaphys. vbi fuerat allegatus, tangit vnum per quod videtur soluere obiectionem praemissam, & exponere dicta sua, Illud, inquiens, factum est actu, cuius materia erat potentia, seu in potentia, innuens quòd etsi agens sit idem & materia eadem, ex diuersitate tamen potentiarum in materia ad diuersos effectus pos∣ssunt prouenire diuersi effectus; quare ad hoc quòd effectus sit idem numero requiritur identitas potentiae numeralis. Quamobrem & Auerroes illo commento vndecimo, Si, inquit, materia fuerit vna, & generans vnum, & potentia vna, tunc illud quod fit erit vnum; subiectum enim cùm fuerit vnum, & potentia existens in eo fuerit vna, & agens vnum, tunc nulla erit causa multitudinis. Verùm contra istos Philosophos potest prin∣cipalis obiectio sic reduci, Si A. actiuum agat cras in B. passiuum, habens C. potentiam [unspec E] ad D. effectum, cras producet D.; ponaturque quòd Deus de omnipotentia sua hodie creet D. nihil mutando circa A. B. nec C.; vel si necessariò sequatur mutatio, corrupto etiam D. hodie reducat Deus omnipotens A. B. & C. ad statum priorem omninò; tunc A. cras ex B. & C. faciet D. praeteritum & corruptum. Simili quoque modo potest o∣stendi, quòd hominem naturaliter generandum modo praemisso, olim factum à Deo, deu••rginatum, mortuum & sepultum potest vir nouiter generare, & mulier parere, & parere eum virginem; omnis enim partus necessariò exit virgo; potest igitur causa secunda facere prae••eritum & corruptum praesentialiter existere, quare & non esse prae∣teritum. Inter omnes autem sententias recitatas videtur mihi sententia Philosophi magis

[unspec A] consona rationi, quod videlicet diuersitas effectuum numeralis succedentium sibi in eadem materia seu subiecto, existentibus eisdem agente & materia seu subiecto, sit ex diuersitate potentiae seu potentiarum in ea seu in eo; quanquam circa plenam expositionem huiusmodi potentiae longè maior discussio requiratur. Verùm quicquid sentiant Philosophi Ethnici,* 1.833 Theologi Catholici indubi••anter agnoscant primam, summam, & verissimam causam huius∣modi effectuum diuersorum esse voluntatem diuinam, non mutabilem aut diuersam, sed stabi∣lem & eandem, quâ sine successione actuum voluntatis & mutatione sui quacunque, vult & facit diuersos effectus sibi succedere quando vult, & vbi, sicut 9^um. & 23^um. atque 47^um. primi docent. Vnde & Iudith. 9. Hoc factum est, quod ipse voluisti, Beatus etiam Augustinus 3.* 1.834 de Trinit. 2. loquens de omnibus quae fiunt vsitatè vel inusitate, saepe vel rato, Horum, in∣quit, nihil fit nisi Dei voluntate, sed plerisque non apparet: Itaque placuit vanitati Philoso∣phorum [unspec B] etiam causis alijs ea tribuere, vel veris, sed proximis, cùm omnino videre non possent superiorem caeteris omnibus causis causam, id est, voluntatem Dei; vel falsis, & ne ab ipsa qui∣dem peruestigatione corporalium rerum at{que} mutationum, sed à sua suspicione & errore pro∣latis. Quare & Enchirid. 6. dicit, Cùm quaeritur quid credendum sit quod ad religionem per∣tineat, non rerum natura ita rimanda est, quemadmodum ab eis quos Physicos Graeci vocant, nec metuendum est quemadmodum ab eisdem, ne aliquid de vi & numero elementorum, de motu, atque ordine, & defectibus syderum & figura coeli, de generibus & naturis animalium, fluctuum, lapidum, fontium, fluminum, montium, de spacijs locorum & temporum, de signis imminentium tempestatum & alijs sequentibus, de his rebus quas illi inuenerunt, vel inuenis∣se se existimant, Christianus ignoret; quia nec ipsi omnia repererunt tanto excellentes inge∣nio, flagrantes studio, abundantes otio, & quaedam humana coniectura inuestigantes, quae∣dam verò historica experientia perscrutantes, & in eis quae se inuenisse gloriantur, plura opi∣nantes [unspec C] potius quàm scientes; Satis est Christiano rerum creatarum causam, siue coelestium, si∣ue terrestrium, siue visibilium, siue inuisibilium, non nisi bonitatem credere, Creatoris bonam scilicet voluntatem. Porrò, siue causa secunda possit facere eundem effectum numero qui praecessit, sicut verisimiliter apparet quod possit, supposito miraculo praecedenti, sicut proxi∣mo fuit obiectum; & in recontinuatione forsitan liquidi per discontinuationem corrupti; si∣ue non possit, sicut extra hos casus videtur non posse, obiectio non procedit. Si enim non pos∣sit, non obstat; si autem liberè posset facere de praeterito & corrupto praesens existens, non ta∣men propter hoc potest facere de praeterito non praeteritum, & de corrupto aut corrupta vir∣ginem, sicut Deus. Licet enim Deus per suam omnipotentiam reduceret Abraham & Saram ad eundum statum in omnibus quem habebant, quando generabatur Isaak; & hic generaret, & illa pareret Isaak, pareret eum corruptum, & praeteritum patrem Iacob; verum est tamen se∣cundum cursum naturae, & sine miraculo, quod omnis partus necessariò exit virgo. Adhuc au∣tem [unspec D] fortassis sophista sophisticè sic instabit; Vocetur illud praeteritum quod fuit & non est; si ergo causa secunda potest facere de praeterito ipsum esse, potest & facere quod non sit praeteri∣tum. Sed istud non probat quod causa secunda possit facete de praeterito non praeteritū quan∣tum ad hanc conditionem, fuisse, scilicet quod careat fuisse; quare nec obstat. Sed adhuc for si∣tan replicabit, Causa secunda libera, puta Petrus, aliquem suum effectum liberum praeteritum, qui dicatur A, potuit prius fecisse non praeteritum, simpliciter scilicet omittendo, sicut loqui∣tur lex de Facere Digest de regulis Iuris, Qui, inquiens, non facit quae facere debet, videtur fa∣cere aduersus ea, quia non fecit; & est satis creber modus loquendi; vel effectum contrarium & incompossibilem A qui nominetur B faciendo, & Deus omnipotens potest restituere Petro omnem potentiam quam prius habuit, & maiorem; quo facto potest Petrus facere A non prae∣teritum. Vel sic, Petrus prius potuit facere quod A non fuisset; quare & si per omnipotentiam Dei factus sit nunc aequè potens, sicut tunc erat, vel potentior adhuc potest. Vel adhuc fortas∣sis [unspec E] fortius isto modo; Quicquid quocun{que} modo Deus olim potuit, adhuc eodé modo potest; Alias nam{que} fieret minus potens, & cessaret esse omnipotens; sed Deus olim potuit facere per causam secundam, puta per Petrum, A non esse praeteritum, seu quod A non fuisset. Haec autē, etsi videantur acuta, de facili retundentur. Nam etsi Petrus haberet nunc omnem potentiam velmaiorem quàm prius, non propter hoc posset nunc omnem effectum. eundem numero quem prius, sed forte eundem & aequalem specie, vel maiorem; cuius causa est, quia ad identi∣tatem numeralem effectus non sufficit sola identitas numeralis agentis, potentiaeuè agentis, imò requiritur identitas numeralis materiae seu obiecti potentiae{que} illius, sicut praemissa testan∣tur. Et si ponatur quod Deus omnipotens haec omnia eadem numero plenè restauret, esto quod Petrus nunc possit facere eundem effectum numero vel defectum numero quem prius; non tamen propter hoc potest nunc facere A non esse praeteritum, quia nunquam prius hoc

potuit facere, quia non antequam A fuit; Tunc enim non fuit factibile à Petro A non esse prae∣teritum; Sic enim aeternaliter ante fuit, sicut modo non est factibile ab aliqua causa secunda, quod Antichristus, qui est futurus, non sit praeteritus nunc vel ante. Nam quomodo faceret quod aeternaliter ante fuit, & quod non potest habere initium & terminum factionis, cùm ta∣men quodlibet facere causae secundae necessatò hoc requirat, sicut in ostensione vigesimae primae partis corollarij huius patet? Nec quando A fuit potuit Petrus facere A non esse prae∣teritum, propter similes rationes. Tunc enim, sicut & semper ante fuit A non praeteritum, nec hoc tunc vel ante à factione vel defectione Petri quouismodo dependit; quare nec post∣quam A fuit potuit Petrus facere A non esse praeteritum: Si enim hoc fecisset, A & tunc & sem∣per ante fuisset non praeteritum; Non enim potest quicquam incipere esse non praeteritum; & quia non posset hoc facere, aut fecisse postquam A fuit, nisi per factionem initiabilem & mu∣tabilem [unspec B] de praeterito in non praeteritum, quod contradictionem includit. Secunda instantia soluitur sicut prima. Non enim ex aequali potentia nunc & prius vel maiori in Petro conse∣quitur ipsum posse omnem eundem effectum numero quem prius, sicut iam patuit. Et si quis obijciendo supponat, quod Deus omnipotens restauret in Petro actiuo, in subiecto pas∣siuo, & in omnibus requisitis omnia eadem numero quae prius, licet Petrus nunc possit face∣re eundem effectum numero vel defectum quem prius, non tamen propter hoc potest nunc facere, quod A non prius fuisset, sed quod A non sit modo deficiendo, videlicet tantummo∣do priuatiuè à factione A, seu faciendo effectum contrarium incompossibilem, & excluso∣rium ipsius A; ita quod alias A nunc esset, & idem esset ipsum fecisse prius seu facere quod A prius non fuisset, & facere nunc quod A nunc non esset, non autem facere nunc quod A prius non fuisset, secundum Logicam 24^o. primi praemissam; sicut idem fuit realiter dicere tempo∣re passionis Christi, Christus nunc patitur, & nunc, Christus tunc patiebatur, sicuti & de praeteritis alijs vniuersis. Vltima instantia soluitur vt priores; Non potest Deus per causam [unspec C] secundam facere A non praeteritum, sicut nec potuit vnquam prius: Nihil enim potest facere per causam secundam, nisi quod illa potest aliquo modo facere; sed nulla causa secunda po∣test hoc facere quouismodo, sicut superius est ostensum; Omnis namque factio causae secun∣dae est temporalis cum mutatione & initio; sed A non esse praeteritum initiari non potest, qua∣re nec fieri per causam secundam, per factionem aliquam temporalem, sed à solo Deo factione aeterna, scilicet nolutione sua seu volutione sua aeterna initiū non habente, qua non vult A esse praeteritum, seu vult A esse non praeteritum, sicut ostensio 21. partis plenius manifestat. Ad∣huc autem fortassis non desines obiectare istum hominem, puta Ioannem, qui fecit hoc vel il∣lud, contingit non fecisse hoc ne{que} illud, & Ioannem, qui non fecit hoc nec illud, contingit fe∣cisse hoc & illud; Contingit enim Deum ‖ 1.835 hoc nolle aut velle, Sed istud non obstat. Licet enim hoc sit possibile & contingens respectu voluntatis diuinae, non tamen respectu voluntatis hu∣manae, puta Ioannis; Nihil enim est in potestate Ioannis nisi quod cùm vult, facit sicut priora [unspec D] testantur; sed licet Ioannes hoc velit, non ideo sequitur ita esse, licet insuper Ioannes possit non fecisse quod fecit; non potest tamen facere se non fecisse quod fecit: Quicquid enim faciat in praesenti aut etiam in futuro, non ideo sequitur ipsum non fecisse quod fecit. Contra 2^am parti∣culam huius trigesimae sic instatur; Contingentia & libertas propriè dicitur respectu praesentis, respectu verò futuri impropriè vel minus propriè cōmuniter seu extensè, sicut 5^um. & 6^um, hu∣ius affirmant: Est ergo apud causas inferiores maior contingentia & libertas respectu presen∣tis, quàm respectu futuri. Sed quis ignoret non sequi ex magis propriè esse tale magis simpli∣citer esse tale? Quis enim ignoret perfectum magis propriè dici decreatura plenè facta, quàm de Deo nullo modo factibili ne{que} facto? & quis cōcesserit creaturam esse magis perfectā quàm Deum? Quis ‖ 1.836 etiam nesciat magnum magis propriè dici de corpore quàm de Deo, & de po∣tentijs secundum dimensiones corporales extēsas, quàm de potentia indiuisibili non extensa? quis tamen concesserit corpus finitum esse maius Deo, cuius magnitudinis non est finis? vel [unspec E] potentiā cuiuslibet elementi finitam, cuiuslibet glebae terrae, seu cuiuslibet guttae aquae esse ma∣iorē Dei potentia infinita? Quamobrē illa consecutio non est tenax. Vlterius autem contra 3^am particulam huius trigesimae quisquam fortassis opponet, quod voluntas diuina est causa intru∣strabilis & indefectibilis; quare quaecun{que} causa inferior producet querncun{que} effectum suum futurum, sicut quare producit & produxit omnem effectum suum praesentem & praeteritum; & per decimam quartam & 29^am. partes coroll. praelibati in ipsa est aequalis necessitas respectu futurorum, sicut respectu praesentium & praeteritorum; quare & aeque necessarium est cau∣sas inferiores producere effectus suos futuros, sicut producere praesentes, & praeteritos pro∣duxisse. Sed istud nec concludit nec obstat. Non concludit, quia etsi in voluntate diuina sit ae∣qualis necessitas respectu futurorum, sicut respectu praesentium, alia tamen est necessitas in

[unspec A] causis inferioribus respectu effectuum suorum praesentium; respectu autem effectuum contin∣genter ad vtrumlibet futurorum nequaquam: Quare multiplictor est necessitas respectu effe∣ctuum praesentium causarum inferiorum, quàm respectu suorum effectuum futurorum. Istud etiam etsi concluderet, non obstaret. Licet enim esset necessarium & aequè necessarium, causas inferiores producere effectus suos fututos, sicut producere praesentes, vel praeteritos produx∣isse, quantum est ex parte voluntatis diuinae; non tamen quantum est ex parte causarum infe∣riorum: Causa nam{que} inferior ad vtrumlibet quid actura nudè & absolutè considerata, quan∣tum est de se, nulla necessitate astringitut ad illud agendum, sed indifferenter, indeterminatè & contingenter ad vtrumlibet se habet ad agendum illud & non, sicut 29^o. huius ad simile ar∣gumentum similiter est responsum. Amplius autem & praeter obiectiones praemissas, potest & aliter obijci contra dicta: Ex praedictis nam{que} sequi videtur contradictoria esse simul vera, sal∣tem [unspec B] in aeternitate, quia omnia succedentia sibi in tempore sunt insuccessibiliter ibi simul, sicut praemissa testantur. Rursum si esset talis necessitas sequens & immutabilitatis in Deo, ipse non esset liberi arbitrij, quia nequaquam flexibilis hinc & inde. Praeterea si talis necessitas sit in Deo, preces sibi inaniter offeruntur, cum per eas nullatenus inclinari, nullatenus flecti possit. Primum autem istorum erat solutum 24^o. primi: Secundum autem soluetur per primum & quintum huius; Haec enim ostendunt quod libertas, contingentia & necessitas non repugnant. Quis etiam dubitet libertatem arbitrij compati necessitatem sequentem? Mutabilissimus namque homo, licet secundum opinionem quorundam posset velle ex se solo sine Deo ali∣quid coagente, si nunc quicquam vellet, necessariò pro nunc illud vellet necessitate sequente. Nunquid etiam habet Deus libertatem arbitrij circa praesentia & praeterita, sicut circa futura, vel minorem respectu horum, quàm respectu futurorum, & sic respectu eiusdem obiecti mi∣norum nunc quàm prius, vel potius totam libertatem circa aliqua voluta irrecuperabiliter [unspec C] iam amisit, nouellam seruitutem nouellos compedes nouellae necessitatis incurrens, contra prius ostensa. 30^o. 50^o & 52^o. istius, & specialiter contra 13^am & 14^am. corollarij huius partes? Nec quia Deus est liberi arbitrij, consequens est eum esse mutabiliter flexibilem, sicut muta∣bilem hominem hinc & inde: sed ideo dicitur Deus liber libertate contradictionis, quia non est in eo necessitas antecedens ad actum voluntatis ad extra, sed quatenus praecedit causaliter illum actum, posset ad vtrumlibet producere illum & non, sicut ostensio tertiae veritatis corol∣larij huius & nonae plenius manifestat. Vnde & sanctus Thomas super 1. sentent. dist. 39. quae∣stione 1. quaerente, Vtrum Deus possit non scire illud quod scit; & arguto tertio quod non, quia omne quod est, necesse est esse dum est, sed scire Dei est ens actu; & quarto quia omne aeternum est necessarium, sed quodlibet scire Dei est aeternum, respondet hoc modo; Ad ter∣tium dicendum, quod Illud, quod est, necesse est esse, dum est; absolutè tamen loquendo non necesse est esse, & ita Deum scire necesse est dum scit, nec tamen necesse est eum scire nisi ne∣cessitate [unspec D] immobilitatis, quae voluntatis libertatem non excludit; & haec libertas significatur cùm dicitur, quod Deus potest non scire & non velle. Ad quartum dicendum, quod omne aeternum est necessarium necessitate immobilitatis, quae voluntatis libertatem non excludit, vt dictum est. Quomodo autem scire ad voluntatis libertatem pertineat statim ‖ 1.837 prodit, Licet, inquiens, esse & scire in Deo sint idem secundum rem, tamen scire sequitur voluntatem vt im∣peratum ab ipsa aut non; & ideo esse suum subiacet libertati voluntatis, sicut scire operationi creaturae. Qui & 1. contra Gentiles 85^o. tenet eandem sententiam, sicut vigesimum octauum huius breuiter recitauit. Tertium obiectum supponit cum Aegyptijs Deum esse mutabilem, & alterabilis voluntatis per merita & per preces, contra quintum & vigesimum tertium primi libri: Soluitur autem per praemissa, circa dictum Philosophi 1. peri hermenias vlt. & instantiā de negligentia 29^o. huius. Deus enim sicut praedestinauit aliquibus, puta electis finem, sic viam ad illum; sicut extremum, sic media; sicut coronam, sic militiam, merita, & labores, sicut autori∣tas [unspec E] B. Gregorij 1. Dial. 21. & aliae 23^o. primi scriptae lucidè manifestant.

[unspec A]

CAP. LIII. Contra promptulos accusatores, faciles iudices & praecipites damnatores; & ponit 36. capitula, quae sibi videntur erro∣nea, implorans humiliter autoritatem Ecclesiae quatenus de∣terminet veritatem.

[unspec B]

HIs autem Dei gratia consummatis, respicio & respecto magnitudinem perhorrendam huius periculosissimi pelagi, Pelagio pestilente cum suis Pelagianis pestiferis à voraginibus eius absorptis, Duce Domino in tutissimam Petri nauiculam iam transacti, pro gratia multiformi gratias referens multiformes: Reuertor ad animum, reuoluo praemis∣sa, rumino & mastico, considerans quoque mecum materiae, imò materiarum difficulutem quàm maximam, opinionum varietatem quam plurimam, & opinantium non minimam vanitatem: Credo firmiter, & indubitanter existimo quod multi promptuli detractores me multipliciter accusa∣bunt, leuiter iudicabunt, & praecipitanter forsitan condemnabunt. Sed nonne Patres nostri, tam veteres, quam recentes, ante legem, sub lege, atque sub gratia, imò & Magister noster & Dominus Iesus Christus à similibus similia sunt perpessi, sicut non paucae testantur historiae, [unspec C] & exordium huius tangit? Et quis ego tantillus, putredo & vermis, vnde tantis & talibus re∣putor comparandus? cur ergo cum eis timeam perpeti, aut refugiam tribulari, vt sic saltem, licet multum dissimiliter & distanter, ipsis merear comparari? Veruntamen qui me errare putauerit, hortante, quaeso, Timaeo, & Apostolo suadente, consideret, & etiam atque etiam considerando consideret & aduertat seipsum esse hominem similem mei, infirmitate circun∣datum, vanitati subiectum, multipliciter errabundum, & caueat, ne forsitan ipse erret. Vnum scio, quod si erro, probabiliter multum erro, quia non solus, sed cum multis & magnis Au∣toribus approbatis, cum multis quoque & magnis rationibus probabilibus, nec facilè re∣probandis. Vnum quoque peto humiliter & requiro, vt qui me errare contenderit, appen∣dat rationes & autoritates nostras contrarias, sententias nostras contrarias munientes indif∣ferenti & iusta statera, non fauorabili aut dolosa, & probatiorem sententiam amplexetur. Puto siquidem confidenter, imò videor me scire, quod si pro sententia partis contrariae essent [unspec D] tot & tam validae rationes, & tot autoritates tam medullatae, tam consonae, sicut pro sententia partis huius, & tam marcidae rationes & autoritates tam macrae, tam absonae pro ista, sicut pro illa, illa fuisset ab olim canonizata solenniter, & ista solenniter lapidata. Harum quo{que} sentent. qualitates contrarias videtur perspicuè demonstrare, quod quanto nuper ambae sententiae in cōslatorio scholastico diutino, & frequenti vehementius tentabātur, & diligentius probaban∣tur, ista semper velut aurum praeclarior, illa velut aurichalcum seu scoria obscurior videbatur. Veruntamen quia nequaquam tantae autoritatis me reputo, nec tam ebriè sapio, vt vel leuiter aestimem, quod tanta causa per me tantillum finaliter decidatur, & os iniqua loquentium ob∣struatur, flexis genibus cordis mei imploro Ecclesiam, praecipuè autem Romanam, quae sum∣ma autoritate vigere dignoscitur, & spiritu sapientiae gubernari, quatenus ipsa determinare dignetur quid circa praemissa catholicè sit tenendum: Non enim sine periculo in talibus aber∣ratur. Simon, dormis; exurge, quaeso, exime gladium, amputa quaeque sinistra haereticae pra∣uitatis, [unspec E] defende & prorege catholicam veritatem. Porrò, etsi Dominus ipse in Petri nauicu∣la dormiat nimietate tempestaris compulsus, ipsum quoque fiducialiter excitabo, quatenus spiritus oris sui tempestate sedata tranquillum faciat & serenum. Absit autem, vt qui in prorâ huius nauiculae peruigil laborabat, iam in puppi super ceruical dormiat vel dormitet, nisi ea occasione fortassis, vt sic supra vires grauati imbecillitatem propriam agnoscentes, ad ipsum clament feruentius, pulsent attentiùs, diligentiùs quaerant auxilium, inuentumque amantiùs teneant & chariùs amplexentur. Verùm licet magno desiderio affectarem vt omnia & singu∣〈…〉〈…〉 praelibata examen Ecclesiae mererentur, hoc tamen praecipuè in 36. articulis infra scriptis, qui m••••i videntur erronei, exoro suppliciter toto corde, vt sic, quicun{que} errauerit, siue ego quod ti∣meo siue alius, sicut puto, reducatur perspicuè ad semitam veritatis, & in ipsa indeclinabilitet confirmetur.

[unspec A] Quòd Deus non est tam perfectus & bonus, quid aliquid perfectius & melius esse posset. [unspec 1]

Quòd aliqua res existit, Deo ipsam nullatenus conseruante. [unspec 2]

Quòd aliqua res existit, Deo nequaquam ipsam immediate & per se & propriè conseruante, [unspec 3] sed tantùm mediante coelo vel aliquo alio & per illud; vel quia prohibet corruptiua, vel quia permittit rem esse, aut non destruit rem cùm posset.

Quòd aliqua res creata vel creabilis sine conseruatione diuina omninò, vel saltem sine con∣seruatione [unspec 4] diuina immediata, per se & ‖ 1.838 propriè posset esse.

Quòd aliqua res secundū essentiam suam siue substantiam fiat, Deo ipsam minimè faciente. [unspec 5]

Quòd aliqua res secundum essentiam suam siue substantiam fiat sine Deo ipsam immediatè [unspec 6] per se & propriè faciente, sed tantùm mediante coelo vel aliqua alio, & per illud, vel Deo tan∣tùm impeditiua contraria prohibente, vel ea tantummodò ratione quia causa eius efficiens est facta, conseruata, permissa, vel non impedita à Deo.

[unspec B] Quòd aliqua res secundum essentiam suam siue substantiam posset fieri Deo ipsam minimè [unspec 7] faciente, vel saltem Deo immediatè per se & propriè ipsam nullatenus faciente.

Quòd Deus est aliquo modo mutabilis. [unspec 8]

Quòd scientia Dei, aut eius voluntas est aliquo modo mutabilis. [unspec 9]

Quòd Deus sciendo, volendo, seu quicquam agendo intrinsecus non est semper intrinsece, [unspec 10] aequè, summè & plenissimè actualis.

Quòd scientia Dei causatur à posterioribus rebus scitis. [unspec 11]

Quòd voluntas Dei, siue volutio, à posterioribus volutis suis causatur. [unspec 12]

Quòd actus voluntatis diuinae, Angelicae, vel humanae, nihil est. [unspec 13]

Quòd actus voluntatis creatae secundum essentiam siue substantiam actus fiat ab ipsa, Deo [unspec 14] eundem nullatenus coagente.

Quòd actus voluntatis creatae secundum essentiam siue substantiam actus fiat ab ipsa, fine [unspec 15] [unspec C] Deo eundem immediatè, per se & propriè faciente, sed tantùm mediante coelo, influentia ge∣nerali, obiecto, vel aliquo alio simili, & per illud; vel tali tantummodo impropria ratione, quia Deus voluntatem creatam, quae efficit actum illum, fecit aut ‖ 1.839 seruat, non destruit, vel non impedit, sed esse & operari permittit, aut quia prohibet ipsam ab alijs impediri.

Quòd quando Deus & creatura rationalis coefficiunt liberum actum suum, creatura priùs [unspec 16] naturaliter agit illum quàm Deus; & quòd voluntas creata praecedit naturaliter in agendo vt Domina, & diuina ipsam subsequitur naturaliter vt ancilla.

Quòd Deum praeuelle hoc, id est, prius naturaliter velle, seu prius aeternaliter voluisse hoc [unspec 17] vel illud praesens vel futurum, sit vel fuit in libera contradictionis hominis potestate.

Quòd causa prima, seu voluntas diuina sit in causae posterioris seu voluntatis creatae libera [unspec 18] potestate.

Quòd gratia, qua saluamur, non datur à Deo gratis simpliciter, sed aliquo merito praeuio [unspec 19] [unspec D] magno vel paruo, condigno vel congruo comparatur.

Quòd voluntas diuina est impedibilis, & non vniuersaliter efficax in causando. [unspec 20]

Quòd ad hoc quod volūtas diuina sit infrustrabilis & necessaria in causando respectu suo∣rum [unspec 21] effectuū quorumcunque, & quarumcun{que} posteriorū causarū, omnesque sui effectus sint necessarij respectu illius, non sufficit quòd ipsa sit causa prima naturaliter, & in nullius alte∣rius, nullarumuè aliarum potestate non impedibilis & vniuersaliter efficax in causando.

Quòd non est necessarium, Deum creasse mundum, incarnatum fuisse, vel hominem rede∣misse, [unspec 22] nec Deum hoc velle, aut etiam voluisse.

Quòd voluntas diuina respectu futurorum contingentium, quamdiu sunt futura, est libera [unspec 23] libertate contradictionis, & non necessaria; sed cùm fiunt praesentia in praeteritumuè labun∣tur, desinit esse libera huiusmodi libertate, & incipit esse necessaria necessitate opposita respe∣ctu [unspec E] eorum.

Quòd voluntas diuina non semper est aequè libera vel aequè necessaria respectu cuiuscun{que} [unspec 24] sui obiecti, & cuiuslibet intrinseci actus sui.

Quòd non est necessarium Deum scire aut sciuisse de qualibet re praesenti vel praeterita ip∣sam [unspec 25] esse aut fuisse.

Quòd scientia Dei respectu futurorum contingentium, quamdiu sunt futura contingentia, [unspec 26] est contingens, non necessaria; sed quando fiunt praesentia vel in praeteritum transeunt, desi∣nit esse contingens & incipit esse necessaria necessitate opposita respectu eorum.

Quòd scientia Dei non semper est aequè libera, vel aequè necessaria respectu cuiuscun{que} sui [unspec 27] obiecti, & quòd intellectus diuinus seu Deus nequaquā aeternaliter permanet intrinsecus ple∣nissimè vniformis, semper viz. aequè liber, aut aeque necessarius respectu cuiuslibet intrinseci actus sui.

[unspec 28] Quod licèt Christus secundū intellectū, voluntatē & linguā suos humanos in proprio ge∣nere [unspec A] per actus naturales humanos distinctè sciuit, seu credidit, & similiter voluit, viua voce as∣seruit & iurauit, quòd Sacramenta Ecclesiae vs{que} ad finē saeculi perdurarent, quòd foret gene∣ralis resurrectio mortuorum, & quòd haberent poenā vel gloriā sempiternam, non est tamen necessarium quòd illud sciuit, credidit, voluit, asseruit, vel iurauit. Vel sicut quidam sophisti∣caliùs aiunt, quòd licèt Christus secundū intellectum, voluntatem & linguam suos humanos quicquam horum sic sciuit, credidit, voluit, asseruit, & iurauit, & hoc ad intellectum genera∣lem, planum, simplicem, absolutum; non est tamen necessarium quòd hoc sciuit, credidit, voluit, asseruit, aut iurauit ad illum intellectū, sed est contingenter possibile quòd hoc fecit, non ad illū, sed ad aliquē parabolicū, mysticum, conditionalē, vel aliū huiusmodi intellectum.

[unspec 29] Quòd etsi Christus secundum naturam suam humanam per actus naturales humanos di∣stinctè sciuit, credidit, voluit, asseruit, & iurauit de aliquo futuro contingenti quod hoc erit, quamdiu illud manet futurum contingens, contingens est & liberum secundum contradicti∣onem, [unspec B] non necessarium Christum hoc sic sciuisse, credidisse, voluisse, asseruisse, atque iurasse, sed quando illud fit praesens, aut in praeteritum labitur, non est contingens aut liberum Chri∣stum sic fecisse, sed necessarium necessitate opposita.

[unspec 30] Quòd fuit & est in hominis potestate decipere Christum secundum naturam humanam assumptam, vnione manente, facere ipsum credere falsum, mentiri, velle inaniter, & repug∣nanter voluntati diuinae; siue, vt quidam subtiliores in oculis suis astruere non verentur, quod fuit & est in hominis potestate facere aliquid; vndecum quibusdam veris alijs sequitur Christum secundum naturam suam humanam vnitam, fuisse aut ess•• deceptum, falsum cre∣dendo, mentitum fuisse, praesentialiteruè mentiri voluisse, seu velle ••nan••er & repugnanter vo∣luntati diuinae.

[unspec 31] Quòd impossibile fuit Christum, secundum naturam suam humanam vnitam, & in proprio genere habere actus cognoscendi aut volendi naturales, proprios, & distinctos, respectu ali∣quorum [unspec c] in potestate hominis positorum, aut aliquorum contingenter seu non absolutè ne∣cessariò futurorum; aut quòd possibile fuit Christum secundum naturam suam humanam vnitam & in proprio genere decipi in credendo, & errare volendo, velle videlicet fieri quod nunquam fieret, & repugnanter siue difformiter voluntati diuinae, velle, inquam, voluntate rationali, non appetitu sensuali siue carnali.

[unspec 32] Quòd prophetiae de Christo ante adimpletionem earū non erant necessariò adimplendae; & quod medio tempore inter mundationem seu sanctificationem B. Mariae & sanctorum Pa∣trū veteris Testamenti in fide Christi Redemptoris futuri, transitū quo{que} & saluationem eo∣rundem Patrum, & passionem Christi, non fuit necessarium ipsos fuisse mundatos, sanctifi∣catos, aut saluatos per fidem Christi Redemptoris futuri; aut quòd fuit possibile ipsos fuisse mundatos, sanctificatos & saluatos per fidem fictam, falsam, erroneam & mendacem.

[unspec 33] Quòd prophetiae & promissiones Christi ante adimpletionem ipsarum non erant nec sunt [unspec D] necessariò adim plendae.

[unspec 34] Quòd omnes prophetiae praedictae de Christo, & omnes prophetiae ac promissiones Christi de futuris, licèt videbantur verbaliter absolutae, erant tamen mentaliter tacitae conditionales, & nullae simpliciter absolutae.

[unspec 35] Quòd non est necessarium, quòd Ecclesia Christi vsque in finem mundi perseueret fidelis.

[unspec 36] Quòd possibile est Ecclesiam Christi ex doctrina Christi semper directè fuisse deceptam in substantialibus articulis fidei Christianae, & erroneè credidisse resurrectionem mortuorum, diem iudicij, & vitam aeternam futuras; & quòd non est necessarium quòd erit generalis re∣surrectio mortuorū, ne{que} quòd reprobi vel electi habebunt suppliciū vel gaudiū sempiternū.

Istis autem articulis velut erroneis condemnatis, quid consequentius quàm vt hae totidem veritates oppositae sanciantur?

[unspec 1] Quòd Deus est tam perfectus & bonus, quòd nihil perfectius aut melius esse posset. [unspec E]

[unspec 2] Quòd nulla res existit, nisi Deo ipsam conseruante in esse.

[unspec 3] Quòd nulla res existit, nisi Deo ipsam immediatè, per se & propriè conseruante in esse, non tantùm mediante coelo vel aliquo alio, & per illud, vel quia prohibet corruptiua, vel quia permittit rem esse, aut non destruit rem cùm posset.

[unspec 4] Quòd nulla res creata vel creabilis sine conseruatione diuina omninò, neque sine conser∣uatione diuina immediatè, per se & propria posset esse.

[unspec 5] Quòd omnis res facta, secundum essentiam suam, siue substantiam, fit à Deo.

[unspec 6] Quòd omnis res facta, secundū essentiā suā siue substantiā, fit à Deo ipsā immediatè perse & propriè faciente, nō cantū mediante coelo, vel aliquo & alio, & per illud, nec tantū ideo quia

[unspec A] Deus impeditiua contraria prohibet, aut causam efficientem rei fecit aut seruat, permittit, vel non impedit operari.

Quod nulla res secundum essentiam suam siue substantiam posset fieri nisi à Deo, ne{que} nisi [unspec 7] à Deo ipsam immediatè per se & propriè faciente.

Quod Deus non est aliquo modo mutabilis. [unspec 8]

Quod neque scientia Dei, neque eius voluntas est mutabilis vllo modo. [unspec 9]

Quod Deus sciendo, volendo, & quod cunque agendo intrinsecus est semper intrinsecè ae∣què summè & plenissimè actualis. [unspec 10]

Quod nulla scientia Dei causatur à posterioribus rebus scitis. [unspec 11]

Quod nulla voluntas Dei, siue volutio à posterioribus volutis suis causatur. [unspec 12]

Quod omnis actus voluntatis diuinae, Angelicae, & humanae est aliquid. [unspec 13]

Quod omnis actio voluntatis creatae, secundum essentiam siue substantiam ipsam actus, fit [unspec 14] [unspec b] ab ipsa, & à Deo eundem pariter coagente.

Quod omnis actus voluntatis creatae, secundum essentiam siue substantiam ipsam actus, fit [unspec 15] ab ipsa & à Deo eundem pariter immediate, per se & propriè coagente, non tantum mediante c••elo, influentia generali, obiecto, vel aliquo alio simili, & per illud; neque tali tantummodo impropria ratione, qua Deus voluntatem creatam, quae efficit actum illum, fecit aut seruat, non destruit, vel non impedit, sed esse & operari permittit, aut quia prohibet ipsam ab alijs impediri.

Quod quandocū{que} Deus & creatura rationalis coefficiunt liberum actum suum, Deus prius [unspec 16] naturaliter agit illum quam ipsa, & quod voluntas diuina praecedit naturaliter in agendo, vt Domina, & creata ipsam subsequitur naturali ordine, vt ancilla.

Quod Deum praeuelle, id est, prius naturaliter velle, seu prius aeternaliter voluisse hoc vel [unspec 17] illud praesens vel futurum, nec est nec fuit in libera contradictionis hominis potestate.

[unspec C] Quod causa prima, seu voluntas diuina non est in causa posterioris seu voluntatis creatae [unspec 18] libera potestate.

Quod gratia, qua saluamur, datur à Deo gratis simpliciter, nec aliquo merito praeuio mag∣no [unspec 19] vel paruo, condigno vel congruo comparatur.

Quod voluntas diuina non est impedibilis, sed vniuersaliter efficax in causando, [unspec 20]

Quod ad hoc, quod voluntas diuina sit infrustrabilis & necessaria in causando respectu [unspec 21] suorum effectuum quorum cunque, & quarumcunque posteriorum causarum, omnesque sui effectus sint necessarij respectu illius, sufficit quod ipsa sit causa prima naturaliter, & in nullius alterius, nullarumue aliarum potestate, non impedibilis, & vniuersaliter efficax in causando.

Quod necessarium est Deum mundum creasse, incarnatum fuisse, hominem redemisse, & [unspec 22] Deum hoc velle, ac etiam voluisse.

Quod cum futura contingentia ‖ 1.840 fiant praesentia, aut in praeteritum dilabuntur, voluntas [unspec 23] [unspec D] diuina respectu illorum non desinit esse libera aliqua libertate, seu aliquo modo libertatis in∣trinsecus, qua vel quo prius fuerat libera, nec incipit esse necessaria aliqua necessitate opposita respectu ipsorum.

Quod voluntas diuina semper est aequè libera, seu aequè necessaria respectu cuiuscunque [unspec 24] sui obiecti, & cuiuslibet intrinse〈…〉〈…〉ctus sui.

Quod necessarium est Deum scire de qualibet re praesenti, ipsam esse, scire quoque at{que} sci∣uisse [unspec 25] de qualibet re praeterita ipsam fuisse.

Quod cum futura contingentia fiunt praesentia, in praeteritumue transcurrunt, scientia Dei [unspec 26] respectu illorum non desinit esse contingens aliqua contingentia, seu aliquo modo contingen∣tiae intrinsecus, qua seu quo prius fuit contingens, nec incipit esse necessaria aliqua necessitate opposita respectu ipsorum.

Quod scientia Dei semper est aequè libera, seu aequè necessaria intrinsecè respectu cuius∣cunque [unspec 27] [unspec E] sui obiecti, & quod intellectus diuinus seu Deus aeternaliter permanet intrinsecus ple∣nissime vniformis, semper videlicet aequè liber, aut aequè necessarius respectu cuiuslibet in∣trinseci actus sui.

Quod quicquid Christus secundum intellectum, voluntatem, & linguam suos humanos [unspec 28] in proprio genere, per actus naturales humanos distinctè sciuit, credidit, voluit, viua voce as∣seruit & iurauit, necesse est eum ita fecisse; & quicquid ad quemcun que intellectum sciuit, cre∣didit, voluir, asseruit, aut iurauit, necesse est eum ad eundem intellectum ita fecisse.

Quod si Christus secundum naturam suam humanam per actus naturales humanos distin∣cte [unspec 29] sciuit, credidit, voluit, & asseruit, & iurauit de aliquo futuro contingenti quod hoc erit, illo adhuc manente futuro contingenti, necessarium est Christum ita fecisse, & ita necessa∣rium

tunc sicut erit quando illud erit praesens in praeteritumue transmissum.

[unspec A]

[unspec 30] Quod nunquam fuit necest in hominis potestate decipere Christum secundum naturam humanam assumptam, vnione manente, facere ipsum credere falsum, mentiri velle inaniter, aut repugnanter voluntati diuinae, neque vnquam fuit aut est in hominis potestate facere ali∣quid: vnde cum quibusdam veris alijs sequitur Christum secundum naturam suam humanam vnitam fuisse aut esse deceptum falsum credendo, mentitum fuisse, praesentialiterue mentiri, voluisse, seu velle inaniter, aut repugnanter voluntati diuinae.

[unspec 31] Quod possibile fuit Christum secundum naturam suam humanam vnitam & in proprio ge∣nere habere actus cognoscendi, & volendi' naturales proprios & distinctos respetu aliquo∣rum in potestate hominis positorum, & aliquorum contingenter, & non absolute necessario futurorum; & quod impossibile fuit Christum secundum naturam suam humanam vnitam, & in proprio & genere decipi in credendo, aut errare volendo, velle videlicet fieri quod nun∣quam fieret, aut repugnanter siue difformiter voluntati diuinae, velle, inquam, voluntate rati∣onali, non apperitu sensuali siue carnali.

[unspec 32] Quod Prophetiae de Christo ante dimpletionem earum erant necessario adimplendae, & [unspec B] quod medio tempore inter mundationem seu sanctificationem be•••••••• Mariae & sanctorum Patrum veteris testam enti in fide Christi redemptoris futuri, transitum quoque & salvationem eorundem Patrum & passionem Christi fuit necessarium, ipsos fuisse mundatos, sanctificatos, & saluatos per fidem Christi redemptoris futuri, & quod non fuit possibile ipsos fuisse mun∣datos, sanctificatos, & saluatos per fidem fictam, erroneam, & mendacem.

[unspec 33] Quod prophetiae & promissiones Christia ante adimpletionem ipsarum erant & sunt neces∣sario adimplendae.

[unspec 34] Quod non omnes prophetiae praedictae de Christo, nec omnes prophetiae aut promissiones Christi de futuris erant mentaliter, tacire, conditionales, sed multae mentaliter simpliciter ab∣solutè

[unspec 35] Quod necesse est Ecclesiam sanctam Christi vsque in finem mundi perseuerare fidelem.

[unspec 36] Quod non est possible Ecclesiam sanctam Christi ex doctrina Christi semper aut vnquam [unspec C] directe fuisse deceptam in substantialibus articulis fidei Christianae, aut erronee credidisse re∣surrectionem mortuorum, diam Iudicij, aut vitam aeternam, & quod necesse est haec fore, Re∣probos quoque habere supplicium, & electos gaudium sempiternum.

Explicit istud opus, De causa Dei contra Pelagium, & de virtute causarum, & virtute Dei causae causarum; perscriptum London, anno millesimo trecentesimo quadragesimo quarto Dom. Iesu Christi.

Notes

• * 1.1

  Anselmus.
• * 1.2

  Philosophus.
• * 1.3

  Auerroes.
• * 1.4

  Philosophus.
• * 1.5

  Plinius. Solinus.
• ‖ 1.6

  necessari∣um
• ‖ 1.7

  similiter
• ‖ 1.8

  impecca∣biliter Esaias. Glossa. Parabola. Augustinus
• ‖ 1.9

  illud
• ‖ 1.10

  illud
• ‖ 1.11

  probat
• ‖ 1.12

  hominem
• ‖ 1.13

  hominem
• * 1.14

  aliquibus.
• * 1.15

  Iohannes.
• * 1.16

  Anselmus.
• * 1.17

  omne
• * 1.18

  Augustinus.
• * 1.19

  Iosephus.
• * 1.20

  Esaias.
• ‖ 1.21

  domina∣tiones.
• * 1.22

  Theophilus.
• * 1.23

  Iohannes. Apostolus.
• ‖ 1.24

  facere
• * 1.25

  Anselmus.
• ‖ 1.26

  conuerti
• ‖ 1.27

  se
• ‖ 1.28

  se
• ‖ 1.29

  necessaria
• * 1.30

  Ioannes.
• * 1.31

  Anselmus.
• ‖ 1.32

  necessari∣um
• ‖ 1.33

  facti
• * 1.34

  Augustinus
• * 1.35

  Anselmus.
• * 1.36

  Philosophus.
• * 1.37

  Philosophus.
• * 1.38

  Augustinus.
• * 1.39

  Aristoteles.
• * 1.40

  Esaias.
• ‖ 1.41

  diuisae.
• * 1.42

  Philosophus.
• ‖ 1.43

  dicitur;
• * 1.44

  Boetius.
• ‖ 1.45

  significa∣tas.
• ‖ 1.46

  significa∣tis
• ‖ 1.47

  aequalis
• ‖ 1.48

  primum liberum
• ‖ 1.49

  proprie
• ‖ 1.50

  partem
• ‖ 1.51

  vtramli∣bet
• * 1.52

  Stephanus.
• * 1.53

  Definitio contingentis ad utrum∣libet. Contingens.
• * 1.54

  Philosophus.
• ‖ 1.55

  constat
• * 1.56

  Definitio libertatis.
• * 1.57

  Stephanus.
• * 1.58

  Probatio prima.
• ‖ 1.59

  huius
• * 1.60

  Stephanus.
• ‖ 1.61

  per
• ‖ 1.62

  hanc
• * 1.63

  Augustinus. Parabalae. Pythagoras.
• * 1.64

  Boetius.
• * 1.65

  Auerroes.
• * 1.66

  Apostolus.
• * 1.67

  Philosophas.
• * 1.68

  Themistius.
• ‖ 1.69

  conclusio
• * 1.70

  Stephanus.
• ‖ 1.71

  simpli∣citer.
• * 1.72

  Philosophus
• * 1.73

  Contra 2.
• * 1.74

  Contra 3.
• * 1.75

  Contra 6. Philosophus
• * 1.76

  Contra 7.
• * 1.77

  Anselmus.
• * 1.78

  Contra 8.
• * 1.79

  Auerroes.
• * 1.80

  Hugo.
• * 1.81

  Scotus.
• ‖ 1.82

  reifuturae
• * 1.83

  Contra 9.
• * 1.84

  Stephanus.
• ‖ 1.85

  condem∣natoribus.
• * 1.86

  Contra 10.
• * 1.87

  Contra 11.
• ‖ 1.88

  pura
• ‖ 1.89

  naturali
• * 1.90

  Anselmus.
• * 1.91

  Sapiens. Apostolus.
• * 1.92

  Ieremias. Parabola.
• * 1.93

  Philosophus.
• * 1.94

  Auerroes.
• * 1.95

  Philosophus. Auerroes.
• ‖ 1.96

  concor∣danter
• ‖ 1.97

  habens
• * 1.98

  Obiectio.
• * 1.99

  Sapiens. Iob.
• * 1.100

  Gregorius.
• * 1.101

  Sapiens.
• * 1.102

  Anselmus.
• * 1.103

  Anselmus.
• * 1.104

  Augustinus.
• * 1.105

  Obiectio.
• * 1.106

  Resp.
• ‖ 1.107

  productū
• * 1.108

  Obiectio.
• * 1.109

  Resp.
• ‖ 1.110

  producti∣onem
• ‖ 1.111

  primo Angelo ho∣mineue.
• * 1.112

  Augustinus.
• * 1.113

  Obiectio.
• * 1.114

  Responsio quaedam.
• * 1.115

  Parabola.
• ‖ 1.116

  quod est causa
• * 1.117

  Responsio propri••.
• * 1.118

  Augustinus.
• * 1.119

  Psal. 110.
• * 1.120

  talis
• * 1.121

  Augustinus
• * 1.122

  Augustinus. Philosophus.
• * 1.123

  Lumbardus
• * 1.124

  Responsio falsa. Philosophus.
• * 1.125

  Auerroes.
• * 1.126

  Augustinus.
• ‖ 1.127

  Et repri∣mit Augu∣stinus.
• ‖ 1.128

  dicens
• ‖ 1.129

  huiusmo∣di
• * 1.130

  Numeri.
• * 1.131

  Glossa.
• * 1.132

  Glossa.
• * 1.133

  Esdras.
• * 1.134

  Gregorius.
• ‖ 1.135

  vitare vis viam sup. con silij neq. potes, Esaias. Ieremias. Glossa. Parabol. Glossa.
• * 1.136

  Ioannes.
• * 1.137

  Lucas.
• * 1.138

  Augustinus
• ‖ 1.139

  non mi∣nus
• * 1.140

  Cyprianus. Anselmus. Ioannes.
• * 1.141

  Act. Apost.
• * 1.142

  Augustinus
• * 1.143

  Augustinus.
• ‖ 1.144

  audit
• * 1.145

  Ambrosius.
• * 1.146

  Responsio 7.
• ‖ 1.147

  sic
• * 1.148

  simpliciter
• * 1.149

  Responsio 3.
• * 1.150

  Augustinus.
• * 1.151

  Augustinus
• * 1.152

  Ieremias. Tobias. Lucas. Apostolus. Cyprianus.
• ‖ 1.153

  homo
• * 1.154

  Boetius.
• * 1.155

  Augustinus.
• ‖ 1.156

  erit Apostolus.
• * 1.157

  Psalmus.
• * 1.158

  tunc
• * 1.159

  Prosper.
• * 1.160

  Prosfer.
• * 1.161

  Philosophus.
• * 1.162

  Augustinus.
• * 1.163

  Apostolus.
• ‖ 1.164

  autores
• * 1.165

  Petrus.
• ‖ 1.166

  vt
• * 1.167

  tam
• * 1.168

  tam
• * 1.169

  Esaias.
• * 1.170

  Glossa.
• * 1.171

  Apostolus.
• * 1.172

  Ambrosius.
• * 1.173

  Augustinus.
• ‖ 1.174

  planiori
• * 1.175

  Augustinus.
• * 1.176

  Hieronymus
• * 1.177

  Hieronymus
• * 1.178

  Augustinus.
• ‖ 1.179

  Armenus
• * 1.180

  Augustinus
• ‖ 1.181

  vult
• ‖ 1.182

  electi & docti
• * 1.183

  Augustinus.
• * 1.184

  Augustinus.
• ‖ 1.185

  confiten∣dum
• ‖ 1.186

  vt
• * 1.187

  Boetius.
• ‖ 1.188

  quae
• * 1.189

  Gratianus.
• ‖ 1.190

  Si
• * 1.191

  Stephanus.
• ‖ 1.192

  itemque
• ‖ 1.193

  Nigro∣manticis
• * 1.194

  Augustinus.
• * 1.195

  Anselmus.
• * 1.196

  Prosper
• * 1.197

  Beda. Gregorius.
• * 1.198

  Augusti∣nus.
• * 1.199

  Augustinus
• * 1.200

  Sanctorū
• * 1.201

  Gratianus.
• * 1.202

  Augustinus.
• * 1.203

  Augustinus
• * 1.204

  Augustinus.
• ‖ 1.205

  tantum
• * 1.206

  Philosophus.
• * 1.207

  Damascenus
• * 1.208

  Anselmus.
• * 1.209

  Augustinus.
• * 1.210

  Augustinus.
• ‖ 1.211

  posset
• ‖ 1.212

  Carno∣tensi
• * 1.213

  Beda.
• * 1.214

  Auicenna. Aristoteles.
• * 1.215

  Augustinus
• * 1.216

  Philosophus. Auerroes.
• * 1.217

  Obiectio.
• * 1.218

  Albertus.
• ‖ 1.219

  liberè
• * 1.220

  Philosophus
• * 1.221

  Ieremias. Ezechiel. Deuter.
• ‖ 1.222

  esse
• ‖ 1.223

  nunc
• * 1.224

  Esaias.
• * 1.225

  Psalmus.
• ‖ 1.226

  7000.
• ‖ 1.227

  necessitans
• * 1.228

  Stephanus.
• ‖ 1.229

  inquiens
• ‖ 1.230

  atque
• * 1.231

  Stephanus.
• ‖ 1.232

  essendi & stabilitatis
• * 1.233

  Opinio 31^•.
• * 1.234

  Sarisburiens.
• * 1.235

  Ammonius.
• ‖ 1.236

  omnino
• * 1.237

  causa
• ‖ 1.238

  asserit
• ‖ 1.239

  veritatis
• * 1.240

  Apostolus.
• * 1.241

  Augustinus
• * 1.242

  Lumbardus. Glossa.
• * 1.243

  Ecclesiasti∣cus.
• * 1.244

  Augustinus.
• † 1.245

  senectus in iuuentu∣te
• * 1.246

  Lumbardus.
• * 1.247

  Ambrosius.
• * 1.248

  Esdras.
• * 1.249

  Iob.
• * 1.250

  Gregorius.
• * 1.251

  Tobias. Ejaias. Ieremias.
• * 1.252

  Glossa. Dauid.
• ‖ 1.253

  bona via
• * 1.254

  Parab.
• * 1.255

  Gregorius.
• ‖ 1.256

  diuina
• * 1.257

  Anselmus.
• * 1.258

  Anselmus.
• ‖ 1.259

  volutio∣nibus.
• * 1.260

  Sibylla
• * 1.261

  Lactantius.
• * 1.262

  Lucas.
• ‖ 1.263

  quoque
• * 1.264

  aliquod
• * 1.265

  Cassiodorus.
• * 1.266

  Ioannes.
• ‖ 1.267

  potuit
• * 1.268

  Gregorius.
• * 1.269

  Augustinus
• * 1.270

  Ammonius. Iosephus.
• * 1.271

  Poeta. Augustinus. Isidorus.
• * 1.272

  Augustinus.
• * 1.273

  Boetius.
• * 1.274

  Hermes.
• * 1.275

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• * 1.276

  Hermes.
• * 1.277

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• * 1.278

  Damascenus
• * 1.279

  Philosophus.
• * 1.280

  Ieremias.
• * 1.281

  Esaias.
• * 1.282

  Hieronymus
• ‖ 1.283

  promis∣sorum.
• ‖ 1.284

  desinent
• * 1.285

  Gregorius. Ambrosius.
• * 1.286

  Chrysostom.
• * 1.287

  Philosophus.
• * 1.288

  Esaias.
• * 1.289

  Thomas.
• * 1.290

  Thomas.
• * 1.291

  Lucas.
• * 1.292

  Philosophus.
• ‖ 1.293

  habet
• * 1.294

  S••ephanus.
• * 1.295

  Thomas.
• * 1.296

  Stephanus.
• * 1.297

  Auicennae Boetius.
• ‖ 1.298

  sunt Gratiannus.
• * 1.299

  Thomas.
• * 1.300

  Anselmus.
• * 1.301

  Lumbardus.
• ‖ 1.302

  generan∣tur.
• ‖ 1.303

  intuitio∣nis.
• * 1.304

  Thomas.
• ‖ 1.305

  necesse Anselmus.
• ‖ 1.306

  compo∣sito
• ‖ 1.307

  omne
• ‖ 1.308

  iterum
• * 1.309

  testimo∣nijs
• * 1.310

  necesse est
• ‖ 1.311

  vnde qui∣dem?
• ‖ 1.312

  at qui De∣us est,
• * 1.313

  4. Expositio Boetij.
• * 1.314

  Lucas. Matth. Augustinus.
• ‖ 1.315

  doctores.
• ‖ 1.316

  aliquid qoud est homo, non est homo.
• ‖ 1.317

  moueri.
• * 1.318

  Augustinus
• * 1.319

  Hieronymus
• * 1.320

  Philosophus.
• * 1.321

  Deuteron.
• * 1.322

  Philosophus.
• ‖ 1.323

  superflue∣re Philosophus.
• * 1.324

  Augustinus
• * 1.325

  Augustinus
• * 1.326

  Augustinus
• * 1.327

  Genesis. Ecclesiast.
• * 1.328

  Apostolus.
• * 1.329

  Anselmus.
• * 1.330

  Boetius.
• * 1.331

  Anselmus.
• * 1.332

  Lincolni.
• * 1.333

  Bernardus.
• * 1.334

  Robertus Cantuar. Stephanus.
• * 1.335

  Responsio.
• * 1.336

  Augustinus
• * 1.337

  Beda.
• * 1.338

  1••. Exposi∣tio Aug.
• * 1.339

  1^a. Exposi∣tio.
• * 1.340

  3^a. Exposi∣tio.
• ‖ 1.341

  quàm de∣finitissimè. Augustinus.
• ‖ 1.342

  peccasse
• ‖ 1.343

  libertate
• * 1.344

  Anselmus.
• * 1.345

  Quarta ex∣positio.
• ‖ 1.346

  verò
• * 1.347

  Augustinus
• ‖ 1.348

  autem
• ‖ 1.349

  esse natu∣ra: non enim ra-
• * 1.350

  Bada.
• ‖ 1.351

  Potest peccatum caueri.
• ‖ 1.352

  obiecta∣tam.
• ‖ 1.353

  conce∣dunt.
• ‖ 1.354

  soluitur.
• ‖ 1.355

  iterum
• ‖ 1.356

  itaque
• ‖ 1.357

  adducun∣tur
• * 1.358

  Ammonius.
• * 1.359

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• * 1.360

  realiter
• ‖ 1.361

  contingit
• ‖ 1.362

  est prae∣dictum
• ‖ 1.363

  facio quod possum.
• ‖ 1.364

  Daemoni∣orum
• * 1.365

  Augustinus
• * 1.366

  Philosophus.
• ‖ 1.367

  abierung
• ‖ 1.368

  discussi∣one.
• * 1.369

  Ammonius.
• * 1.370

  Augustinus
• * 1.371

  Hieronymus
• * 1.372

  Philosophus.
• * 1.373

  Auerroes. Boetius.
• * 1.374

  Gregorius.
• * 1.375

  Apostolus.
• * 1.376

  Hieronymus
• * 1.377

  Gregorius.
• ‖ 1.378

  quocun{que}
• * 1.379

  Hippocrates.
• * 1.380

  Iohannes. Chrysostom.
• ‖ 1.381

  planè.
• ‖ 1.382

  20.
• ‖ 1.383

  firma.
• * 1.384

  nequede essentia ipsa actus.
• ‖ 1.385

  volunta∣teque.
• ‖ 1.386

  allegatam
• * 1.387

  autem
• ‖ 1.388

  responde∣batur.
• ‖ 1.389

  is
• ‖ 1.390

  asseque∣retur.
• * 1.391

  Stephanus.
• * 1.392

  Boetius.
• * 1.393

  Parisijs
• ‖ 1.394

  voluit
• ‖ 1.395

  praescitum
• * 1.396

  est
• * 1.397

  Lumbardus.
• ‖ 1.398

  semper
• * 1.399

  Philosophus. Ezechiel.
• ‖ 1.400

  foret
• * 1.401

  Stephanus.
• ‖ 1.402

  inconse∣quens
• * 1.403

  Auerroes.
• * 1.404

  Augustinus
• ‖ 1.405

  necessita∣tem liber∣tatis,
• * 1.406

  Augustinus.
• ‖ 1.407

  talibus alias taliter.
• ‖ 1.408

  sensile
• ‖ 1.409

  simpli∣citer
• * 1.410

  Auerroes.
• ‖ 1.411

  forent
• * 1.412

  Anselmus.
• ‖ 1.413

  Illud
• * 1.414

  Philosophus.
• * 1.415

  Apocalyps-Augustinus
• * 1.416

  Parabole.
• * 1.417

  Deus
• ‖ 1.418

  autem
• * 1.419

  Ecclesia∣sticus. Augustinus
• ‖ 1.420

  de
• ‖ 1.421

  inquit
• ‖ 1.422

  quisnam
• * 1.423

  Ieremias. Ezechiel. Ionas.
• * 1.424

  Ioannes.
• * 1.425

  Augustinus
• ‖ 1.426

  optimum
• * 1.427

  ista
• * 1.428

  Philosophus.
• * 1.429

  Tullius.
• * 1.430

  Augustinus
• ‖ 1.431

  12
• * 1.432

  Augustinus.
• * 1.433

  Lumbardus.
• * 1.434

  Anselmus.
• * 1.435

  Augustimus.
• * 1.436

  Augustinus.
• * 1.437

  Anselmus.
• * 1.438

  Boetius.
• * 1.439

  Propheta.
• * 1.440

  Apocalyps.
• * 1.441

  maiorem
• * 1.442

  congrue
• * 1.443

  Augustinus.
• ‖ 1.444

  illa etiam
• ‖ 1.445

  quod
• * 1.446

  Apostolus.
• * 1.447

  Acta.
• * 1.448

  Sapiens.
• * 1.449

  Lumbardus.
• * 1.450

  Hugo.
• * 1.451

  particula∣riter
• * 1.452

  Daniel.
• ‖ 1.453

  accidente
• ‖ 1.454

  aliquem
• * 1.455

  Prosper. Gregorius.
• ‖ 1.456

  sanatos
• ‖ 1.457

  magis
• ‖ 1.458

  homo
• * 1.459

  Philosophus.
• ‖ 1.460

  huius
• ‖ 1.461

  in crea∣tura.
• * 1.462

  Responsio.
• * 1.463

  Contra.
• * 1.464

  Propheta.
• ‖ 1.465

  ibi sint similiter vera.
• * 1.466

  Responsio.
• * 1.467

  Contra.
• * 1.468

  Philosophus.
• * 1.469

  Genesis.
• * 1.470

  Gregorius.
• * 1.471

  Isidorus.
• ‖ 1.472

  potenti∣am appre∣hensiuam simplicium
• * 1.473

  Augustinus.
• * 1.474

  Philosophus.
• * 1.475

  Esaias.
• * 1.476

  Auerroes.
• * 1.477

  Themistius.
• * 1.478

  Augustinus.
• * 1.479

  Augustinus.
• * 1.480

  Gregorius. Responsio.
• * 1.481

  Contra.
• * 1.482

  Anselmus.
• * 1.483

  Hugo.
• * 1.484

  Hugo.
• * 1.485

  Hugo.
• ‖ 1.486

  sapientiam
• * 1.487

  Hugo.
• * 1.488

  Petrus.
• * 1.489

  Lincolniensis
• ‖ 1.490

  idcirco
• * 1.491

  Isidorus.
• * 1.492

  Augustinus.
• * 1.493

  Apostolus. Augustinus
• * 1.494

  Responsio.
• * 1.495

  Contra.
• * 1.496

  Esaias.
• * 1.497

  Petrus Apo∣stolus.
• * 1.498

  Paulus.
• * 1.499

  Iohannes.
• * 1.500

  Beda.
• * 1.501

  Apocalyps.
• ‖ 1.502

  Carolo∣mannum
• * 1.503

  Ieber. Philosophus.
• * 1.504

  Augustinus
• * 1.505

  Petrus. Propheta. Psalmo 26.
• ‖ 1.506

  certissimè sic
• * 1.507

  Augustinus.
• ‖ 1.508

  peruenie∣tur
• * 1.509

  Augustinus.
• * 1.510

  Propheta. Augustinus
• * 1.511

  secretum.
• * 1.512

  Boetius.
• * 1.513

  Anselmus.
• * 1.514

  Augustinus
• * 1.515

  Boetius.
• ‖ 1.516

  modo
• * 1.517

  Augustinus.
• ‖ 1.518

  mundi
• * 1.519

  Augustinus.
• * 1.520

  Augustinus
• * 1.521

  Auerroes.
• ‖ 1.522

  intellecti∣onem
• * 1.523

  Philosophus.
• * 1.524

  Auerroes.
• * 1.525

  Augustinus.
• ‖ 1.526

  ponentē{que}
• * 1.527

  Augustinus.
• * 1.528

  Gregorius.
• ‖ 1.529

  verbum
• * 1.530

  Gregorius.
• * 1.531

  Gregorius.
• ‖ 1.532

  hinc Gregorius.
• ‖ 1.533

  aberrat
• * 1.534

  Primus modus.
• * 1.535

  2ⁱ. Modus primus.
• * 1.536

  2ⁱ. Secun∣dus.
• * 1.537

  2ⁱ. Tertius.
• * 1.538

  Tertius modus principalis.
• * 1.539

  3ⁱ. Modus primus.
• * 1.540

  3ⁱ. Secun∣dus.
• * 1.541

  3ⁱ. Tertius. Quartus modus principalis.
• * 1.542

  Quintus.
• ‖ 1.543

  necessari∣um
• ‖ 1.544

  esse
• * 1.545

  Anselmus.
• * 1.546

  Petrus.
• * 1.547

  Apostolus.
• * 1.548

  Augustinus.
• * 1.549

  Parabola.
• * 1.550

  Philosophus.
• * 1.551

  Sapiens.
• ‖ 1.552

  illo
• ‖ 1.553

  nunquam
• * 1.554

  Augustinus.
• * 1.555

  Anselmus.
• * 1.556

  Philosophus.
• * 1.557

  Philosophus
• * 1.558

  Acerrces.
• * 1.559

  Isidorus.
• * 1.560

  Marcus. Apostolus.
• * 1.561

  Lucas.
• * 1.562

  Matth. Lucas.
• * 1.563

  Iohannes.
• * 1.564

  Augustinus.
• ‖ 1.565

  primo
• ‖ 1.566

  ostensum
• * 1.567

  Apostolus. Gregorius.
• ‖ 1.568

  sanati Augustinus.
• * 1.569

  Augustinus.
• * 1.570

  Cassiodorus.
• * 1.571

  Augustinus
• ‖ 1.572

  semen.
• * 1.573

  Apostolus.
• * 1.574

  Augustinus.
• * 1.575

  Propheta. Augustinus.
• * 1.576

  Basilius.
• * 1.577

  Apostolus.
• * 1.578

  Glossa. Hieronym.
• * 1.579

  Amos. Glossa.
• * 1.580

  Apostolus.
• * 1.581

  Petrus.
• * 1.582

  Augustinus
• * 1.583

  Augustinus.
• * 1.584

  Innocentius. Sibylla.
• * 1.585

  Cassiodorus.
• * 1.586

  Augustinus.
• ‖ 1.587

  profundi∣tate.
• * 1.588

  Petrus.
• * 1.589

  Matth.
• * 1.590

  Marcus.
• * 1.591

  Iohannes.
• * 1.592

  Lucas.
• * 1.593

  Iohannes. Petrus. Isidorus.
• * 1.594

  Lucas.
• * 1.595

  Matthaeus. Marcus.
• ‖ 1.596

  tam verus sensus quàm intel∣ligentia.
• * 1.597

  Quia Do∣minus suscepit me. Augustinus.
• * 1.598

  Cassiodorus.
• * 1.599

  Augustinus.
• ‖ 1.600

  fallacem
• * 1.601

  Augustinus
• * 1.602

  Philosophus.
• * 1.603

  Glossa.
• * 1.604

  Iohannes.
• ‖ 1.605

  Euangelia
• * 1.606

  Acta.
• ‖ 1.607

  videntur, vt respon∣dent, testamentum
• * 1.608

  Genesis.
• ‖ 1.609

  Euangelia
• * 1.610

  Hermes.
• ‖ 1.611

  primi
• * 1.612

  Aristoteles.
• * 1.613

  Linconlni∣ensis.
• * 1.614

  Lincolni∣ensis.
• ‖ 1.615

  cum.
• ‖ 1.616

  pleneè.
• ‖ 1.617

  actus ta∣lis.
• * 1.618

  illud
• ‖ 1.619

  28^o.
• * 1.620

  rationale vel
• * 1.621

  prauis.
• ‖ 1.622

  bonum.
• ‖ 1.623

  quod talis est, quistu∣diosus cui propter vir∣tutem bona sunt quae simpliciter bona. Theophilus.
• * 1.624

  Thomas.
• * 1.625

  Thomas.
• * 1.626

  Thomas.
• * 1.627

  Apostolus.
• * 1.628

  Augustinus.
• * 1.629

  Philosophus.
• * 1.630

  Augustinus.
• * 1.631

  Psalmista.
• ‖ 1.632

  fundauit.
• * 1.633

  Augustinus. Apostolus.
• * 1.634

  Glossa.
• * 1.635

  Numeri.
• * 1.636

  Psalmus. Cassiodorus. Augustinus.
• * 1.637

  Lincolni∣ensis.
• ‖ 1.638

  immuta∣bilitate
• * 1.639

  Anselmus.
• * 1.640

  Anselmus.
• * 1.641

  Anselmus.
• * 1.642

  Lincolni∣ensis.
• * 1.643

  Lincolni∣ensis.
• * 1.644

  Isidorus. Philosophus.
• * 1.645

  Hermes. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• * 1.646

  Augustinus.
• * 1.647

  Psalmus.
• ‖ 1.648

  percipiet
• * 1.649

  Augustinus.
• * 1.650

  Cassiodorus.
• * 1.651

  Esaias. Matthaeus.
• * 1.652

  Ieremias.
• * 1.653

  Augustinus.
• * 1.654

  Esaias.
• ‖ 1.655

  lux
• * 1.656

  Iob.
• ‖ 1.657

  certe
• * 1.658

  Iohannes.
• * 1.659

  Augustinus.
• * 1.660

  facti
• ‖ 1.661

  philosophicum
• * 1.662

  Philosophus.
• * 1.663

  Ptolomtus
• ‖ 1.664

  similis
• ‖ 1.665

  aptatur
• * 1.666

  necessario
• ‖ 1.667

  Istae re∣sponsiones.
• * 1.668

  Lincolniens.
• ‖ 1.669

  simplici∣ter itaque
• * 1.670

  Cassiodorus.
• * 1.671

  Apostolus.
• * 1.672

  Ioh. Gregorius.
• * 1.673

  Lucas. Matthaeus. Iohannes. Augustinus.
• * 1.674

  Apostolus.
• * 1.675

  Matthaeus.
• * 1.676

  Gregorius.
• ‖ 1.677

  superius.
• * 1.678

  aeternam.
• ‖ 1.679

  ista
• ‖ 1.680

  mensura∣tur.
• ‖ 1.681

  successi∣onibus.
• * 1.682

  Hermes.
• * 1.683

  ista.
• * 1.684

  Plato.
• * 1.685

  Auerroes.
• * 1.686

  Aristot.
• * 1.687

  Philosophus.
• * 1.688

  Exodus.
• * 1.689

  24. Philoso∣phi.
• * 1.690

  Boetius.
• ‖ 1.691

  collectio∣ne
• * 1.692

  Anselmus.
• ‖ 1.693

  nos
• * 1.694

  Augustinus.
• * 1.695

  Gregorius.
• * 1.696

  Lincolni∣ensis.
• ‖ 1.697

  similiter
• * 1.698

  Anselmus.
• ‖ 1.699

  praescire fuit libe∣rum vel ne∣cessarium;
• * 1.700

  Hermes. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.701

  Ecclesiasti∣cus.
• ‖ 1.702

  occulto∣rum.
• * 1.703

  Boetius.
• * 1.704

  Lincolniens.
• ‖ 1.705

  claritate;
• ‖ 1.706

  praefulgo∣ras,
• * 1.707

  Petrus.
• ‖ 1.708

  error Bernardius
• * 1.709

  Stephanus.
• ‖ 1.710

  praedica∣tiones
• * 1.711

  Philosophus.
• * 1.712

  Plinius.
• * 1.713

  Hieronym.
• ‖ 1.714

  necessaria
• * 1.715

  Augustinus.
• ‖ 1.716

  duratio∣nem.
• ‖ 1.717

  in aeterni∣tate enim
• * 1.718

  Henricus.
• ‖ 1.719

  cognitio∣nem
• ‖ 1.720

  balbo
• ‖ 1.721

  voluisse
• * 1.722

  Lincolni∣ensis.
• * 1.723

  Lumbardus.
• * 1.724

  Philosophus
• * 1.725

  Lumbardus
• * 1.726

  Lincolni∣ensis
• * 1.727

  Henricus.
• * 1.728

  Philosophus.
• * 1.729

  Hermes
• * 1.730

  Philosophus.
• * 1.731

  Hermes. Apostolus. Hester.
• * 1.732

  Apostolus.
• * 1.733

  Deuteron.
• * 1.734

  Propheta.
• * 1.735

  Augustinus.
• * 1.736

  Apostolus. Glossa.
• * 1.737

  Ecclesia∣sticus.
• * 1.738

  Augustinus.
• * 1.739

  Iohannes.
• * 1.740

  Augustinus.
• * 1.741

  Ammonius.
• * 1.742

  Dij verò
• * 1.743

  Ecclesiast.
• * 1.744

  Augustinus.
• * 1.745

  Boetius.
• ‖ 1.746

  exponēdo
• * 1.747

  Scotus.
• * 1.748

  Thomas.
• * 1.749

  Thomas.
• * 1.750

  Thomas.
• * 1.751

  Lincolni∣ensis.
• * 1.752

  Lincolniens.
• * 1.753

  Lincolniensis
• ‖ 1.754

  simili
• * 1.755

  Exodus. Iohannes. Propheta.
• * 1.756

  Apostolus.
• ‖ 1.757

  satis
• * 1.758

  Gregorius.
• ‖ 1.759

  eò quòd.
• * 1.760

  Bernardus.
• ‖ 1.761

  &
• ‖ 1.762

  etiam
• * 1.763

  Thomas.
• * 1.764

  Thomas.
• * 1.765

  Petrus.
• ‖ 1.766

  genera∣bilia
• * 1.767

  Henricus.
• ‖ 1.768

  actualem
• ‖ 1.769

  actualem
• ‖ 1.770

  omnia
• * 1.771

  Henricus.
• ‖ 1.772

  consequē∣te non prae∣cedente
• * 1.773

  Thomas.
• * 1.774

  Henricus.
• * 1.775

  Ecclesiast.
• * 1.776

  Apostolus. Hoscah. Hugo Vict.
• ‖ 1.777

  suscipien∣da
• ‖ 1.778

  comitan∣tibus
• ‖ 1.779

  creaturae artifici de∣fuerit
• * 1.780

  Augustinus.
• * 1.781

  Petrus. Thomas.
• * 1.782

  Threni.
• * 1.783

  Philosophus. Propheta. Parrbolae.
• * 1.784

  Augustinus.
• * 1.785

  Augustinus
• ‖ 1.786

  ipsi
• ‖ 1.787

  voluntate
• ‖ 1.788

  efficacissi∣ma
• ‖ 1.789

  alias
• * 1.790

  Augustinus.
• * 1.791

  Hieronym.
• * 1.792

  facta
• * 1.793

  Anselmus.
• * 1.794

  Scotus.
• * 1.795

  Gilbertus.
• * 1.796

  Altissiodor.
• ‖ 1.797

  virgine in∣corruptam
• ‖ 1.798

  indigentia & auxilio aliquo ex∣trinseco
• * 1.799

  Anselmus.
• ‖ 1.800

  incedēdo
• * 1.801

  Scotus.
• * 1.802

  Augustinus.
• * 1.803

  Boetius.
• ‖ 1.804

  adhaerent
• ‖ 1.805

  compa∣rans.
• * 1.806

  Philosophus
• ‖ 1.807

  solum
• ‖ 1.808

  24
• * 1.809

  Ioannes. Augustinus.
• * 1.810

  Petrus.
• ‖ 1.811

  sit possi∣bile
• ‖ 1.812

  esse
• * 1.813

  Ammonius.
• * 1.814

  Philosophus.
• * 1.815

  Augustinus.
• * 1.816

  Aristot. Empedocles. Augustinus.
• * 1.817

  Esaias.
• ‖ 1.818

  aliam translatio∣nem allegat
• ‖ 1.819

  in futurū
• * 1.820

  Augustinus.
• * 1.821

  Anselmus.
• * 1.822

  Augustinus.
• * 1.823

  Augustinus
• ‖ 1.824

  conspecta
• * 1.825

  Philosophus.
• * 1.826

  Auerroes.
• ‖ 1.827

  in loco vtroque. Philosophus.
• ‖ 1.828

  credunt.
• * 1.829

  ad
• * 1.830

  Responsio 3.
• * 1.831

  Responsio 4.
• * 1.832

  Responsio 5.
• * 1.833

  Responsio propria.
• * 1.834

  Iudith. Augustinus.
• ‖ 1.835

  aut
• ‖ 1.836

  enim
• ‖ 1.837

  subdit
• ‖ 1.838

  propria
• ‖ 1.839

  fecerat
• ‖ 1.840

  sint