Thomæ Bradwardini Archiepiscopi olim Cantuariensis, De causa Dei, contra Pelagium, et De virtute causarum, ad suos Mertonenses, libri tres: iussu reverendiss. Georgii Abbot Cantuariensis Archiepiscopi; opera et studio Dr. Henrici Savilii, Colegij Mertonensis in Academia Oxoniensi custodis, ex scriptis codicibus nunc primum editi

CAP. LI. [unspec A] De Aeternitate.

ADhuc autem spiritu intelligentiae parum altius subleuante, potest haec eadem veritas per aliam viam ostendi, per viam videlicet * 1.1 aeternitatis tricesimo huius tactam. Hac etenim cognita, potest Deus & eius cog∣nitio atque volutio quoquomodo cognosci; haec verò ignota, & ista necessariò ignoratur: prius ergo de ‖ 1.2 ipsa aeternitate paululum disse∣rendum. Constat siquidem secundum Philosophorum sententiam, quòd mensura debet esse vnigenita & similis mensurato: homo autem mutabilis est, & actiones eius mutabiles, quare & mensurantur men∣sura [unspec B] mutabili, scilicet temporali, ipso videlicet tempore vel instanti: Deus verò, & quae∣libet actio eius intrinseca, puta cognitio & volutio, immutabilis est omninò, sicut quintum & vicesimum tertium primi docent; quare nec Deus, nec aliqua actio eius intrinseca per se immediatè & propriè mensuratur mensura mutabili, scilicet tempore vel instanti, sed ‖ 1.3 men∣sura immutabili, inuariabili, stabili, & aeterna, seu potius ipsa aeternitate immutabiliter peni∣tus, insuccessibiliter, vniformiter atque stabiliter permanente. In ipsa namque nulla diuisi∣bilitas, nulla maioritas, nulla minoritas, nulla prioritas, nulla posterioritas, nulla mutabilitas, nulla accessib, nulla recessio, nulla successio, nihil praeteritum, nihil futurum, nec vlla pe∣nitus differentia successiua, sed indiuisibilis, simplex, vnica, eadem, insuccessibilis, ac in∣stantanea praesentialitas & simultas, sicut ostenditur primo primi, imò superindiuisibilis, su∣persimplex, superunica, supereadem, superinsuccessibilis, ac superinstantanea praesentialitas & simultas temporalis instantis. Hoc enim est finis praeteriti, initiumque futuri; ibi autem [unspec C] nihil praeteritum aut futurum, hoc est mutabile & successibile quodammodo, eò quòd adue∣nit, & recedit, incipit & desinit; non sic ibi, hoc instat nunc tantummodo, illud semper; hoc, sicut & tempus est posterius aeternitate & instanti aeterno, & ipsum & ipsum imitatur, vt po∣test: quare & Deus cognoscit & vult indiuisibiliter, simpliciter, vnicè, praesentaneè, atque si∣mul, imò supersimpliciter, superunicè, superinstantaneè, superpraesentaneè, supersimul tem∣poralis instantis. Quis enim praesumpserit dicere Deum aliter & aliter intrinsecè cognoscere aut velle secundum alias & alias differentias temporis successiuas? Quis praesumpserit dicere omnipotentem & omniquaque sibi sufficientem temporis creatorem indigere tempore, & ‖ 1.4 successibus fluxibilis temporis, sicut miserabilem hominem ad cognoscendum quippiam & volendum, autad cognoscendum quicquam quocun{que} modo intrinsecè, contingenter, liberè, necessariò, vel alio quouismodo: prima nam{que} suppositio, quintum & 23. primi, ac 30. hu∣ius praemissa prohibent ita dici. Eandem quo{que} sententiam, licèt obscur{que}, antiqui Philosophi [unspec D] contestantur;* 1.5 quorum Pater Hermes de mundo & coelo 1. sic scripsit; Quicquid extenditur spacijs, vel annosum, vel saeculare, vel perpetuum, vel aeternum consistit; annosum dissolui∣tur senio, saeculare aetate, perpetuum durabilitate, aeternum infinitate; ab aeternitate tempus initians, in aeternitatis resoluitur gremiū longiori circuitu fatigatū, scilicet de vnitate ad nume∣rum, de stabilitate digreditur ad motū; momentū suū temporis est quod mouetur, aeternitatis quod ex qua tempus nascitur, in eam resolui habet quod in vniuersum porrigitur. Qui & de verbo aeterno 43. Aeternitas, inquit, inaduersabilis, immobilis & insolubilis; haec est ergo aeternitas, quae nec coepit esse nec desinit, quae fixa immutabili lege currendi sempiterna com∣motione versatur, oritur{que} & occidit alterius saepe per membra, ita vt variatis temporibus, his, de quibus occiderat, membris oriatur. Pro isto autem dicto plenius exponendo, & melius cognoscendo, aduertendum quod scribit super eiusdem 34. dicens, quòd solus Deus est im∣mobilis, nisi aliquis audeat dicere ipsius commotionem esse in aeternitate; sed magis & ipsa [unspec E] immobilis aeternitas, in qua omnium temporum agitatio remaneat, & ex qua omnium tem∣porum agitatio sumit exordium; Deus ergo stabilis fuit, semperque similiter cum eo aeter∣nitas; itaque quamuis sit aeternitas stabilis, immobilis, atque fixa, tamen quoniam temporis, quod mobile est, in aeternitatem semper vocatur agitatio, itaque mobilitas ratione temporis vertitur, efficitur vt ipsa aeternitas immobilis quidem sola, per tempus in quo ipsa est, & est in eo omnis agitatio, videatur agitari, sic efficitur vt aeternitatis stabilitas moueatur, & tem∣poris mobilitas stabilitas fixa fiat lege * 1.6 currendi; sic & Deum agitari credibile est in se ip∣sum eadem immobilitate: stabilitas enim ipsius in magnitudine est immobilis agitatio: ipsius enim magnitudinis immobilis lex est; hoc ergo quod est tale quod non subijcitur sensibus, in∣definitum,

incomprehensibile, inestimabile est; nec sustineri etenim nec fieri, nec indagari potest. Vbi enim & quomodo, & vnde aut quando, aut quale sit incertum est. Fertur enim in summa stabilitate, & in ipso stabilitas sua, siue Deus, siue aeternitas, siue vterque siue al∣ter in altero, siue vterque in vtroque sunt: Propter quod aeternitas sine definitione est tem∣poris. Stabilitas enim vtpote defixa quod sustinere quae agitabilia sunt, possit beneficio fir∣mitatis, merito obtinet principatum; Omnium ergo quae sunt primordia Deus est & aeter∣nitas: Mundus autem quod sit mobilis non habet principatum; Praeuenit enim mobilitas e∣ius stabilitatem suam in lege agitationis sempiternae habendo immobilem firmitatem. Post quem Plato, & quidam Platonici de aeternitate, aeuo, & tempore disserebant:* 1.7 Vnde Plato 1. Timei 9. vtens aeuo pro aeternitate sic ait, Dies & noctes & menses & annos, qui ante coe∣lestem exornationem non erant, tunc nascente mundo iussit existere, quae omnia partes sunt temporis, nosque haec cum aeuo assignamus eidem solitariae naturae, non rectè partes indiui∣duae [unspec B] rei fingimus. Dicimus enim fuit, est, erit; At illi solum esse competit suxta veram sui certam{que} rationem, fuisse verò deinceps & fore non competit; haec quippe geniturae tem∣poris propria. Motus enim sunt, vnus praeeuntis, alter imminentis non aeui sed temporis; aeui quippe māsio perpetua immutabilis; ergo ne{que} iunior, nec senior, nec fuit, nec erit, nec patietur aliquid horum quae sensilis natura patitur, sed haec omnia vices sunt temporis imaginantis ae∣uum. Apud quem insuper eadem aeternitas aliquoties saeculum nuncupatur:* 1.8 Vnde Auerroes super ••••de Coelo & Mundo 100. vbi translatio quam exponit habet saeculum, dicit ita, Plato nominabat illud quod fuit antequam tempus fuisset, saeculum, quia tempus est nouum apud ipsum, & intendit per saeculum, esse terminans omnia entia, quod fuit ante tempus. Quos & Aristot subsecutus 1. de Coelo 100 aeternitatem bifariam diuidit & distinguit,* 1.9 ponens vnam vitae cuiuslibet periodum naturalem, alteram verò à semper esse, scilicet vniformiter & immu∣tabiliter, nominatam immortalis diuini, scilicet Dei secundum suam substantiam, & omnem [unspec C] dispositionem intrinsecam intransmutabilis & penitus immortalis: nam quodlibet transmu∣tatum saltem intrinsecè secundum aliquam dispositionē necessario moritur secundum illam, scilicet quam amittit; Vnde sic ait, Hoc nomen diuinè enuntiatum est antiquis. Finis enim continens id, qd. vniuscuius{que} vitae tempus, cuius nihil est extra secundum naturam, aeternum vniuscuius{que} vocatum est; secundum eandem autem rationem, & totius coeli finis, & omne tempus, & infinitatem continens perfectioni, aeternum est, à semper esse sumens denominatio∣nem immortalis & diuinus; vnde & alijs communicatum est, his quidem clarius, his autem obscurius esse & viuere: Etenim quemadmodum in enkidijs phismatibus circa diuina multo∣ties declaratum est rationibus qd. diuinum intransmutabile necessarium esse primum & sum∣mum, qd. sic habens testificatur dictis. Ne{que} n. aliud est quod mouebit; illud enim vtique erit diuinius; neque habet prauum nihil ne{que} indigens eorum quod ipsius bonorum nullo est; hae autem tres causae Philosophi sunt notandae. Notandum similiter quod vbi translatio noua [unspec D] dicit, quod aeternum sumit denominationem à semper esse, translatio, quam Auerroes expo∣nit, sic dicit, hoc nomen deriuatur à suo actu, quoniam semper est. Vnde potest elici, quod esse est quoddam agere, seu actio quaedam entis, sicut viuere, & vita viuentis, sicut 18. secundi fuerat declaratum: vnde & vlterius aduertendum, quod sicut secundum Philosophum 4 phys. Tempus fluxibile sequitur fluxibilem actionem, scil. motum coeli; sic aeternitas stabilis sequi∣tur stabilem actionem, scil. esse Dei, & ab ipsa quodammodo deriuatur, defluit & emanat. Si∣cut enim punctus fluens lineam, & instans tempus; sic & Deus instans stabilissimum per a∣ctum suum veluti quendam fluxum videtur aeternitatem causare, & hoc maxime apud cogni∣tionem humanam, quae secundum Philosophum in de memoria & reminiscentia, non fit sine continuo, nec sine ratione temporis atque motus, licet in Deo nullus sit fluxus mutabiliter, aut temporaliter successiuus. Ex his autem videtur aeternitatem posse sic breuiter definiti; Aeternitas est mensura impartibiliter & immutabiliter permanens actus similiter permanen∣tis. [unspec E] Ratio generis & differentiarum non later. Vnde & patet aeternitatem praecedere tem∣pus secundum naturam; Est enim passio prioris secundum naturam; Esse nam{que} Dei & a∣ctus ipsius prior est naturaliter motu Coeli, sicut & Deus est naturaliter prior Coelo, & quia hoc & ille causatur à Deo, sicut secundum & quartum primi monstrant: Vnde Philosophus 5. Metaphys. 16. Priora, inquit, dicuntur priorum passiones,* 1.10 vt rectitu∣do leuitate; haec enim linea secundum se passio est, illud vero superficiei. Per eadem e∣tiam videtur posse exponi illud Exod. 15. Dominus regnabit in aeternum, & vltra.* 1.11 Si enim aeternum primo modo sumatur, verum est plane; si secundo, sic adhuc est Dominus quo∣quomodo aeternitate superior, & ipsam transcendit, sicut causa, originans & principans suum causatum, originatum & principiatum: ab ipso nam{que} vtcun{que} causaliter, originaliter,

& principialiter deriuatur; quare & propositio secunda de Causis sic ait, Omne esse supe∣rius, [unspec A] aut est esse superius aeternitate & ante ipsam, aut cum aeternitate, aut post aeternitatem & supra tempus. Nec reputo negligendum pro intellectu Scripturae frequenter, quod vbi translatio noua habet aeternum, translatio, quam Commentator exponit, habet quandoque saeculum saeculorum, quandoque saeculum, quandoque saeculum saeculi, quandoque saecula: Plato verò quando{que} aeternitatem aeuum appellat; vnde videtur, ista realiter esse idem. Quibus & concorditer Augustinus super illud Psalmi 105ⁱ. A 135ⁱ. Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia eius, dicit quod hoc verbum Graecum, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 interpretari potest in saeculum, & similiter in aeternum. Qui & super illud Psalmi 101. in ge∣neratione & generationem, vel sicut ipse habet, In generatione generationum anni tui, dicit quod per hoc verbum, in saecula saeculorum, solet in Scripturis sanctis aeternitas designari. Qui & super illud Psalmi 130. Speret Israel in Domino ex hoc nunc & vsque in saeculum, vtramque traslationem & distinctionem Philosophi sententialiter approbans, ita dicit; [unspec B] Quod scribitur Graecè, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, hoc expositum est, ex hoc nunc & vsque in saecu∣lum. Sed non semper saeculi nomen significat hoc saeculum, sed aliquando aeternitatem, quia aeternum duobus modis intelligitur; vsque in aeternum, hoc est autem semper sine fine, aut quousque veniamus ad aeternitatem; hoc ergo quomodo intelligendum est, quous∣que perueniamus ad aeternitatem speremus in Dominum Deum, quia cùm venerimus ad aeternitatem iam spes non erit,* 1.12 sed res ipsa erit. Amplius autem 24. Philosopho∣rum, 24. definitionum de Deo nona sic ait, Deus est, cui soli praesens est, quicquid eius temporis est, tempus Dei aeternitatem eius appellans. Inter omnes autem Philosophos, quos memini me vidisse,* 1.13 Boetius familiaris Philosophiae alumnus 5. de consolatione, prosa vltima vtilitatem cognitionis aeternitatis, & proprietatem eius praedictas clariùs expri∣mendo sic ait; Deum aeternum esse cuctorum ratione degentium commune iudicium est. Quid igitur sit aeternitas consideremus; haec enim nobis naturam pariter diuinamque scien∣tiam [unspec C] patefecit; aeternitas est igitur interminabilis vitae tota simul & perfecta possessio, quod ex ‖ 1.14 collatione temporalium clariùs liquet. Nam quicquid viuit in tempore, id praesens à prae∣teritis in futura procedit; nihilque est in tempore constitutum, quod totum vitae suae spacium pariter possit amplecti, sed crastinum quidem nondum apprehendit, hesternum verò iam per∣didit, in hodierna quoque vita non amplius viuitis, quàm in illo mobili transitorio que mo∣mento. Quod ergo temporis patitur conditionem, licèt illud, sicuti de mundo censuit Ari∣stoteles, nec coeperit vnquam esse nec desinat, vita eius cum temporis infinitate protendatur, nondum tamen tale est, vt aeternum esse iure credatur. Non enim totum simul infinitae licèt vitae spacium comprehendit atque complectitur, sed futura nondum habet, transacta iam non habet; quicquid igitur interminabilis vitae plenitudinem totam pariter comprehendit ac pos∣sidet, cui neque futuri quicquam possidet absit, nec praeteriti fluxerit, id aeternum esse iure per∣hibetur, idque necesse est & sui compos praesens sibi semper assistere, & infinitatem mobilis [unspec D] temporis habere praesentem. Hunc enim vitae immutabilis praesentarium statum infinitus ille temporalium rerum motus imitatur, cumque eum effingere atque aequare non possit, ex im∣mobilitate deficit in motum, ex simplicitate praesentiae decrescit in infinitam futuri & praete∣riti quantitatem; & cùm totam pariter vitae suae plenitudinem nequeat possidere, hoc ipso quòd quoquomodo nunquam esse desinit, illud quod implere atque exprimere non potest, aliquatenus videtur aemulari, alligans se ad qualemcunque praesentiam huius exigui volucris∣que momenti, quae quoniam manentis illius praesentiae quandam gestat imaginem, quibus∣cunque contigerit id praestat vt esse videatur; quoniam verò manere non potuit, infinitum temporis iter arripuit, eoque modo factum est, vt continuaret eundo vitam, cuius plenitu∣dinem complecti non valuit permanendo. Itaque si digna rebus nomina velimus imponere, Platonem sequentes, Deum quidem aeternum, mundum verò dicamus esse perpetuum. Cui & concordanter Anselmus Monolog.* 1.15 24. ait, Summam substantiam constat sine principio, [unspec E] & sine fine esse, nec habere praeteritum aut futurum, nec temporale, hoc est, labile praesens, quo ‖ 1.16 nunc vtimur, quoniam aetas siue aeternitas eius, quae nihil aliud est quàm ipsa, immuta∣bilis & sine partibus est. Nonne ergo semper, quod videtur designare totum tempus, multò veriùs, si de illa dicitur, intelligitur significare aeternitatem, quae sibi ipsi nunquam est dissi∣milis, quàm temporum varietatem, quae sibi semper in aliquo est non similis? Quare si dici∣tur semper esse, quoniam idem est illi, esse & viuere, nihil melius intelligitur quàm aeternè esse vel viuere, id est, interminabilem vitam perfectè simul totam obtinere: videtur enim eius aeternitas esse interminabilis vita simul perfectè totam existens. Istam similiter praesenta∣neam & vniformem semper instantiam aeternitatis praedictam ostendit Propheta Psalmo 83.

[unspec A] Melior, inquiens, est dies vna in atrijs tuis super millia, quasi dicat, in atrijs tuis est tan∣tummodo dies vna, non multae vnico tantum modo, & ideo indiuisibiliter semper in∣stans. Haec etiam vna dies potest dici similiter dies multi, & etiam anni multi: Vnde Iob. ••0. Nun quid sicut dies hominis dies tui, & anni tui sicut humana sunt tempora? Et infra 36. Numerus annorum euis inaestimabilis: Et Psalmo 76. Cogitaui dies anti∣quos, & annos aeternos, in mente habui: Et Psalmo. 101. Tu autem idem ipse es, & anni tui non deficient. Potest & simili ratione dici singulariter & pluraliter omne tem∣pus, & omnia tempora; singulariter omne tempus, quia singulariter & indiuisibiliter omni tempori coexistit, & aequiualet existendo; & pluraliter omnia tempora, quia om∣nibus temporibus stabiliter coexistit & aequiualet existendo: Potest etiam dici maior quolibet tempore etiam infinito, si secundum Aristotelem supponatur quod quolibet tempore superior est & prior, sicut superius est ostensum, nec quicquam ibi sicut in flu∣xibili [unspec B] tempore defluit, vel aufertur, sed stabiliter permanet totum simul. Verum licet aeternitas possit metaphoricè omne tempus & omnia tempora nuncupari, potest tamen & instans figuraliter nominari, secundum illud Ecclesiastici quadragesimo secundo. Cog∣nouit Dominus omnem scientiam, & inspexit in signum aeui: Imo & verius instans quam tempus vel tempora, quia insuccessibilter, impartibiliter, immutabiliter eadem numero semper instat. Vt autem intellectum praedictum Sacrae Scripturae per sacros te∣stes confirmem, Ecce Augustinus super illud Psalmi octogesimi tertij allegatum,* 1.17 Contemnant, inquit, homines millia dierum, desiderent vnum diem, qui non habet ortum & occasum, vnum diem, diem sempiternum, cui non cedit hesternus, quem non vrget crastinus. Qui & 3. De libero arbitrio. vlt. eandem autoritatem exponens, Millia, inquit, dierum in temporis mutabilitate intelligantur, vnius autem diei nomine incommutabilitas aeternitatis vocetur. Qui etiam 1. Confess. 6. Non mutaris, neque [unspec C] peragitur in te hodiernus dies, quoniam anni tui non deficient; Anni tui hodiernus di∣es. Quam multi nostri iam dies & patrum nostrorum per hodiernum tuum transie∣runt? Et ex illo acceperunt modos vtcunque exstiterint, & transibunt adhuc alij & ac∣cipient, & vtcunque existent; tu autem idem ipse es, & omnia crastina atque vltima, omniaque hesterna & retro hodie facies, hodie fecisti. Quid ad me, si quis non intelli∣gat? Gaudeat & ipse, dicens, quid hoc est gaudeat? Et sic & amet non inueniendo in∣uenire potius, quàm inueniendo non inuenire te. Idem etiam super illud Psalmi. 101. In generatione & generationem anni tui; Qui, inquit, anni tui? Qui, nisi qui non veni∣unt & transeunt? Qui, nisi qui non ideo veniunt vt non sint? Omnes enim dies in hoc tempore ideo veniunt vt non sint, omnis hora, omnis mensis, omnis annus; Nihil horum flat, Antequam veniat, erit, cum venerit, non erit; Illi ergo anni tui aeterni, Anni tui, qui non mutantur, in generatione generationum erunt. Non enim aliud anni Dei, & a∣liud [unspec D] ipse, sed anni Dei aeternitas Dei est; aeternitas Dei ipsa eius substantia est, quae ni∣hil habet mutabile vbi nihil est praeteritum, quasi iam non sit, nihil est futurum, quasi nondum sit; Non est ibi nisi est, Non est fuit & erit, quia & quod fuit iam non est, & quod erit nondum est, sed quicquid ibi est, non nisi est. Et infra super illud, Anni tui non deficient, Speremus, inquit, venturos nos ad hos annos stantes, in quibus non circuitu Solis peraguntur dies, sed manet quod est sicuti est, quia hoc solum verè est. Beatus quoque Gregorius 16. Moral. 16. super illud Iob. vicesimo quarto.* 1.18 Qui autem nouerunt eum ignorant dies eius; Quid, inquit, dies Domini nisi ipsa aeternitas appel∣latur? Quae nonnunquam vnius diei permutatione exprimitur, sicut scriptum est, Meli∣or est dies vna in atriis tuis super millia; Nonnunquam vero pro sua multitudine die∣rum multorum appellatione significatur, de quibus scriptum est, In saeculum saeculi an∣ni tui. Nos itaque intra tempora voluimur per hoc quod creaturae sumus; Deus autem, [unspec E] quia Creator est, omnia aeternitate sua tempora nostra comprehendit. Qui & supra 9. Moral. 26. super illud Iob. decimo, Nunquid sicut dies hominis, dies tui &c. Dies, in∣quit, & anni hominis à diebus & annis discrepant aeternitatis, quia vitam nostram, quae in tempore incipit, dum intra sinus sui latitudinem format, aeternitas deuorat, cuius ni∣mitum immensitas, quia vltra citraque super nos tenditur, sine inchoatione & termino eius aeternum esse dilatatur, eique nec transacta praetereunt, nec adhuc ventura, quasi quae non appareant, desunt, quia is, qui semper esse habet, cuncta sibi praesentia conspi∣cit, cumque aspiciendo post & ante non tenditur, nulla intuitus mutatione variatur. Ean∣dem quoque proprietatem aeternitatis insinuat Anselmus de Concor. 3. & 4.* 1.19 sicut vicesi∣mum septimum huius allegat. De qua & Robertus Lincolniensis de libero arbitrio 8. dicit,

quod aeternitas est in fine simplicitatis omni instanti simplicior: Haec etiam de aeternitate prae∣missa [unspec A] omnes Doctores veteres & moderni vnanimiter prositentur.

COROLLARIVM.

Corollarium, quod unicum & idem est instans & immutabile penitus in tota aeternita∣te; & quod tota aeternitas non est multiplicior neque maior suo instanti, nec instans ae∣ternitatis ipsa simplicius, neque minus; quare & quod idem est realiter aeternitas & suum instans. Amplius autem & quod his nequaquam obstantibus dicitur aeternitas tota, magna, longa, etiam infinita, fuisse quoque, esse, & fore; aliquid insuper in ipsa fuisse, esse, & fore: quamobrem & quod de Deo & actu eius intrinseco dicitur, tran∣sumptiue [unspec B] fuit, est, & erit; de actionibus tamen eius extrinsecis proprie temporaliter dicitur fecit, & facit, & faciet.

EX his autem euidenter infertur quod vnicum & idem est instans immutabile penitus in tota aeternitate, & quod tota aeternitas non est multiplicior neque maior suo instanti, nec instans aeternitatis ipsa simplicius neque minus, quare & quod idem est realiter aeternitas & suum instans: amplius autem & quod his nequaquam obstantibus dicitur aeternitas tota, magna, longa, etiam infinita; fuisse quoque, esse, & fore; Aliquid insuper in ipsa fuisse, esse, & fore: quamobrem & quod de Deo & actu eius intrinseco dicitur transumptiue, fuit, est, & erit; de actionibus tamen eius extrinsecis propriè temporaliter dicitur, fecit, facit, & faciet. Prima pars huius corollarij sequitur euidenter, cum secundum prius ostensa in aeternitate [unspec C] semper instante stabiliter nulla sit mutabilitas, nec diuersitas aliqualis; Secunda sequitur ex eisdem, & ex prima; Tertia sequitur ex secunda; Quarta infertur ex secunda & tertia. Si enim aeternitas & suum instans non essent idem realiter, differrent sicut tempus & suum in∣stans; quare & haec esset multiplicior atque maior, illud vero simplicius atque minus. Quin∣ta similiter sequitur ex praemissis; aeternitas namque coexistit toti tempori, magno, longo, e∣tiam secundum Aristotelem, infinito; quare & ab ipso huiusmodi denominationes transump∣tiuas admittit. Sexta quoque sequitur ex hac quinta, & probatur similiter sicut illa. Septima ‖ 1.20 etiam infertur ex sexta & per ostensionem illius. Octaua vero pars eius potest inferri ex sex∣ta. Huius autem transumptionis causa est, quia non habemus verbum significans proprie aeternitatis stabilem mansionem, quare necessario cogimur transferre secundum similitudi∣nem qualem cunque verba nostra temporalia secundum differentias quaslibet temporales ad [unspec D] aeternitatem & Deum aeternum, actusque suos intrinsecos coaeternos, quia omni tempori co∣existunt, nec vlli tempori defuerunt aut desunt, vel deerunt in futuro. Huic autem testimo∣nium perhibet Anselmus de Concord.* 1.21 3. Propositum, inquiens, secundum quod vocati sunt Sancti in aeternitate, in qua non est praeteritum vel futurum, sed tantum praesens, immutabile est in aeternitate: non enim fuit aliquid, aut erit aliquid, sed tantum est. Quamuis autem ibi nihil sit nisi praesens, non est tamen illud praesens temporale, sicut nostrum, sed aeternum, in quo tempore cuncta continentur. Siquidem quemadmodum praesens tempus continet omnem locum, & quae in quolibet loco sunt; ita aeterno praesenti simul clauditur omne tempus, & quae sunt in quolibet tempore. Cum ergo ait Apostolus, quia Deus Sanctos suos praesciuit, praedestinauit, vocauit, iustificauit, magnificauit; nihil horum prius aut posterius apud Deum est, sed omnia simul aeterno praesenti sunt intelligenda: Habet e∣nim aeternitas suum simul in quo sunt omnia, quae simul sunt loco & tempore, & quae sunt in locis diuersis vel temporibus. Vt autem ostenderet idem Apostolus non illa ver∣ba [unspec E] se pro temporali significatione posuisse, illa etiam, quae futura sunt, praeteriti verbo temporis pronuntiauit: Nondum enim quos praesciuit adhuc nascituros, sic iam temporaliter vocauit, iustificauit, magnificauit; Vnde cognosci potest eum propter indigentiam verbi significantis aeternam praesentiam vsum esse verbis praeteritae significationis, quoniam quae tempore praeterita sunt, ad similitudinem aeterni praesentis omnino immutabilia sunt. Nonne & de spiritu sancto voce veritatis veraciter dicitur, Quae cunque audiet, loquetur, Ioh. 16? Super quod Augustinus part. 2. super Iohan. homilia 45. seu nonogesima nona totius sic ait; Nec moueat, quod verbum futuri temporis positum est; Non enim di∣ctum est quaecunque audiuit, sed quaecunque audiet loquetur; Illa quippe audientia sem∣piterna

[unspec A] est, quia sempiterna scientia; in eo autem quod sempiternum est, sine initio & sine fine, cuiuslibet temporis verbum ponatur siue praesentis, siue praesentis, siue futuri, non mendaciter ponitur. Quamuis enim natura illa immutabilis & ineffabilis non recipiat fuit & erit, sed tantùm est; ipsa enim veraciter est, quia mutari non potest, & ideo ilii tantùm conueniat dicere, Ego sum qui sum, & dices filijs Israel, qui est misit me ad vos; tamen propter mutabilitatem temporum in quibus versatur nostra mortalitas, & nostra mu∣tabilitas, non mendaciter dicimus, & fuit, & erit, & est; Fuit in praeteritis saeculis, Est in praesentibus, Erit in futuris: Fuit, quia nunquam defuit; Erit, quia nunquam deerit, & quia semper est; neque enim velut qui iam non sit cum praeteritis, occidit, aut cum prae∣sentibus, velut qui non maneat labitur, aut cum futuris velut qui non fuerat orietur; pro∣inde cùm secundum volumina temporum locutio humana variatur, qui per nulla deesse potuit, aut potest, aut poterit tempora, vera de illo dicuntur cuiuslibet temporis verba: [unspec B] semper itaque audit Spiritus Sanctus quia semper scit, ergo & sciuit, & scit, & sciet, ac per hoc & audiuit, & audit, & audiet. Cui & concordanter Gregorius 23. Moral su∣per illud Iob 33. Semel loquetur Deus, sic dicit; Quod autem non ait, locutus est, sed loquetur, non videlicet tempus praeteritum, sed futurum ponens, liquet omnibus, quia Deo tempus nec praeteritum congruit, nec futurum: tanto ergo in eo quodlibet tempus ponitur liberè, quanto nullum verè; neque enim quodlibet liberè dici poterit, si saltem vnum propriè diceretur, inde itaque dici in Deo tempus audacter quodlibet licet, vnde in eo dici propriè nullum licet. Vltima autem pars huius sequitur manifestè: Nam sicut actus Dei intrinsecus aeternus mensuratur aeternitate seu eius instanti, sic actio eius ex∣trinseca temporalis rebus temporalibus, tempore, temporisuè instanti, sicut & actio creaturae.

[unspec C]

Notes

• * 1.1

  aeternam.
• ‖ 1.2

  ista
• ‖ 1.3

  mensura∣tur.
• ‖ 1.4

  successi∣onibus.
• * 1.5

  Hermes.
• * 1.6

  ista.
• * 1.7

  Plato.
• * 1.8

  Auerroes.
• * 1.9

  Aristot.
• * 1.10

  Philosophus.
• * 1.11

  Exodus.
• * 1.12

  24. Philoso∣phi.
• * 1.13

  Boetius.
• ‖ 1.14

  collectio∣ne
• * 1.15

  Anselmus.
• ‖ 1.16

  nos
• * 1.17

  Augustinus.
• * 1.18

  Gregorius.
• * 1.19

  Lincolni∣ensis.
• ‖ 1.20

  similiter
• * 1.21

  Anselmus.