Thomæ Bradwardini Archiepiscopi olim Cantuariensis, De causa Dei, contra Pelagium, et De virtute causarum, ad suos Mertonenses, libri tres: iussu reverendiss. Georgii Abbot Cantuariensis Archiepiscopi; opera et studio Dr. Henrici Savilii, Colegij Mertonensis in Academia Oxoniensi custodis, ex scriptis codicibus nunc primum editi

CAP. L. [unspec C] Respondet secundum sententiam Philosophorum & Theologorum, quod Deus vult & scit necessariò, quicquid vult & scit neces∣sitate sequente immutabilitantis, immobilitatis, stabilitatis, & ordinata, non praecedente & simpliciter absoluta, non naturali, violenta, aut inu••ta, non contraria, sed consentanea summae & maximae libertati.

MAgister bone, Magister vnicè, Magister & Domine, qui me à iuuen∣tute mea. quate aspirante aggrediebar hoc opus, hactenus docuisti [unspec D] omnia vera quae didici, & quae calamus tuus scripsi; etiam nunc emit∣te pijssime lucem tuam, vt qui me duxisti in profundissimam hanc a∣byssum, ipse me deducas in montem huius inaccessibilis veritatis; qui me duxisti in istud latissimum pelagus, duc ad portum; & qui me du∣xisti in istud longissimum desertum & inuium, dux, via, fimsque pa∣riter duc ad finem. O Domine scientiarum, qui habes clauem putei abyssi, qui habes clauem scientiae, qui habes clauem Dauidis, qui aperis & nemo claudit, claudis & nemo aperit, qui solus es dignus accipere librum, & soluere eius signacula, osten∣de quaeso Doctorum doctissime, solutionem verbi tam, perlexè ligati puero tuo paruulo ex∣itum ignoranti. Nunc autem gratias ago tibi, serenissime Domine, qui perenti tribuisti, quaerenti ostendisti, pulsanti aperuisti ostium pietatis, ostium claritatis, ostium veritatis. Iam enim te illuminante faciem tuam super seruum tuum velut in quodam candore lucis ae∣ternae, [unspec E] & speculo sine macula maiestatis diuinae, videor mihi videre illam esse solutio∣nem rectissimam huius verbi, quam olim filijs atque discipulis tuis charissimis, nostris ve∣rò Patribus ac Magistris dignissimis, ostendere dignaberis: In ipsis namque amplior spi∣ritus tuus erat, prudentia atque intelligentia, interpretatio somniorum, & ostensio secreto∣rum, ac solutio ligatorum. Hi autem necessitatem duplicem posuerunt, praecedentem sci∣licet, & sequentem, dixeruntque necesse esse Deum velle & scire, quic quid vult & scit ne∣cessitate sequente, sed nullatenus praecedente, sicut vigesimo octauo huius plenius recita∣tur. Porrò vt istud quam breuiùs & clariùs Deus me docuerit, manifestem; Sciendum quod in voluntate diuina ad extra, respectu scilicet volutorum posteriorum, non est necessitas

[unspec A] [antecedens,] sed summa contingentia ad vtrumlibet, & summa libertas contradi∣ctionis, qua maior cogitari non potest, sicut ex quarto huius, & ex vndecima, & duodecima, ac decima tertia parte quinti huius apparet; Quaedam tamen concomitans siue sequens necessitas est in ea. Nam sicut actum praesentem voluntatis mutabilissimi hominis respectu cuiuscunque obiecti praesentis, praeteriti, vel futuri, licet sit con∣tingens & liber, etiamsi secundum quorundam sententiam esset ita contingens & liber, sicut actus voluntatis diuinae, nec efficeretur à Deo, sed à sola hominis liber∣rima voluntate, quando est, necesse est esse hac necessitate sequente, sic & actum vo∣luntatis diuinae, quae immutabilis est omnino, sicut vigesimum tertium primi docet, ne∣cessitate, inquam, sequente praesentiali, sicut ex secunda suppositione necessitatis sequen∣tis Anselmi vigesimo octauo huius plenius est ostensum. Hoc idem ostendunt trigesimo huius tertij praelibata: Actus namque voluntatis diuinae respectu rei praesentis atque prae∣teritae [unspec B] est necessarius, quare & respectu futurae; Non enim efficitur nouiter necessarius ex praesentia vel praeteritione rei, nec ex aliquo extrinseco, vel intrinseco, sicut ibi fuit osten∣sum; est ergo aeternaliter & semper necessarius ex sua propria & intrinseca firmitate, qua sicut generaliter omne quod est quando est necesse est esse; & specialiter; sicut actum praesentem voluntatis angelicae vel humanae respectu obiecti cuiuscunque differentiae tem∣poris, quando est necesse est esse; sic & actum praesentem voluntatis diuinae respectu cu∣iuscunque differentiae temporalis dum est, necesse est esse esse. Haec autem omnia possunt ad formam syllogisticam breuius sic reduci; Omnis voluntas immutabilis omnino intrinsecè semel libera vel necessaria respectu cuiuscunque obiecti, semper est libera vel necessaria res∣pectu illius; voluntas diuina est huiusmodi; vel sic. Omnis voluntas non necessitabilis no∣uiter ab extra nec ab intra, semel necessaria respectu alicuius voluti, semper est neces∣saria respectu illius; voluntas diuina est huiusmodi. Portò, ne in tam latebrosa & pericu∣losa, [unspec C] tam superexcellenti & inuestigabili, tam clausa & signata materia ego tantillus ex vmbratica phantasia proprij capitis quicquam videar [singulariter] somniare, Ecce sanis∣sima capita, clarissima ingenia, Autores famosissimi, Doctores Catholici istam senten∣tiam quidam explicitè, quidam implicitè concorditer proferentes.* 1.1 Hermes quidem tri∣plex Trismegistus, & Pater Philosophorum de verbo aeterno 9. Placitum, inquit, Dei ne∣cessitas sequitur, voluntatem comitatur effectus; & sequitur ratio ‖ 1.2 prius dicti; Neque e∣nim credibile est Deo displiciturum esse quod placuit, cùm & futurum idem que placiturum multo ante sciuerit: huic quoque sententiae consonan: alia eius dicta vigesimo septimo huius scripta. Annon & de ista necessitate sequente possunt ex poni illa verba Platonis obscura 2. Tim. 17. sic dicentis, Nunc quoniam cuncta, exceptis admodum pancis, executi sumus, quae proinde mentis intellectus instituit, oportet de his etiam, quae necessitas inuehit, dicere: mixta siquidem mundi sensibilis ex necessitatis intelligentiaeque caetu constitit generatio, do∣minante [unspec D] intellectu & salubri persuasione rigorem necessitatis assiduè trahente ad optimos actus; Itaque victa & parente prouidis autoritatibus necessitate, prima rerum mundique exordia constiterunt. Verum est tamen quod vtrumque horum dictorum posset intelligi de necessitate efficaci in voluntate diuina 27^o. & 28^o. huius praedicta; sicut & multa ibi dicta pos∣sunt conuenienter intelligi de ista necessitate sequente. Necessitas enim secundum 27^o. huius praemissa, & sicut praemissa dicta Platonis contestari videntur, ponebatur apud Graecos Phi∣losophos vnum famosum principium entium, & in Deo, quod aliqui exposuerunt hoc modo, alij autem illo, quidam verò vtroque & omnes non malè: Potest enim vtro{que} modo conueni∣enter intelligi & exponi. Quos & imitatus magnus Christi Philosophus Anselmus Cantuar. Archiepis. 2. Cur Deus homo 17. & de concord. 2. & 3. explicitè & in terminis negat in Deo necessitatem praecedentem, istam verò necessitatem sequentem astruit & ostendit, sicut in se∣cundo [unspec E] membro distinctionis de necessitate sequente vigesimo octauo huius praemissae breui∣ter est ostensum: verùm vt tantū testimonium tanti viri pleniùs publicetur, Ecce sic ait deni∣que Virgo, quae per fidem munda facta est, vt de illa posset assumi, nequaquam credidit il∣lum moriturum nisi quia vellet, quemadmodum per Prophetam, qui de illo dixit, Oblatus est quia ipse voluit, didicerat; Quapropter quoniam vera fuit fides eius, necesse erat ita futu∣rum esse sicut credidit; quod si te iterum perturbat, quia dico necesse erat, memento, quia veritas fidei virginis non fuit causa vt ille moreretur, sed quia hoc futurum erat, vera fi∣des fuit; Quamobrem si dicitur, necesse erat vt voluntate sua moreretur, quia vera fuit fides siue prophetia quae de hac praecesserant, non est aliud quàm si dicas necesse fuisse ita fututum esse, quoniam sic futurum erat; huiusmodi autem necessitas non cogit rem esse, sed esse rei facit necessitatem esse: Est namque necessitas praecedens, quae causa est

vt sit res, & est necessitas sequens, quam res facit; Praecedens & efficiens necessitas est, [unspec A] cum dicitur coelum volui, quia necesse est vt voluatur; sequens vero & quae nihil efficit, sed fit, est cum dico te ex necessitate loqui, quia loqueris. Cum enim hoc dico, significo nihil posse facere vt dum loqueris non loquaris, non quod aliquid te cogat ad loquendum; Nam violentia naturalis conditionis cogit coelum volui, te vero nulla necessitas facit loqui; sed vbicunque est praecedens necessitas, est & sequens, Non autem vbi sequens, ibi statim & praecedens. Possumus namque dicere necesse est coelum volui quia voluitur, sed non similiter est verum, idcirco te loqui quia necesse est vt loquaris. Ista sequens ne∣cessitas currit per omnia tempora hoc modo, Quicquid fuit, necesse est fuisse; quic∣quid est, necesse est esse, & necesse est futurum fuisse; & quicquid futurumest, necesse est futurum esse. Haec est illa necessitas, quae, vbi tractat Aristoteles de propositionibus singularibus & futuris, videtur vtrumlibet destruere, & omnia ex necessitate esse a∣struere hac sequenti & nihil efficienti necessitate, quoniam vera fuit fides & prophetia de [unspec B] Christo, quia ex voluntate, non ex necessitate moriturus erat, necesse fuit vt sic esset, hac ho∣mo factus est, hac fecit & passus est quaecunque fecit & passus est, hac voluit quaecunque vo∣luit. Ideo enim necessitate fuerunt, quia futura erant, & futura erant quia fuerunt, & fue∣runt quia fuerunt; & si vis omnium quae fecit & passus est scire veram necessitatem, scito om∣nia, ex necessitate fuisse, quia ipse voluit; voluntatem vero eius nulla praecessit necessitas; quare si non fuerunt nisi quia ipse voluit, si non voluisset non fuisset: sic itaque nemo tulit ani∣mam eius ab illo, sed ipse posuit eam, & iterum sumpsit eam, quia potestatem habuit ponen∣di animam suam, & iterum sumendi eam, sicut ipse dicit. Ecce quod tuxta praemissa ponit si∣milem necessitatem sequentem in actibus Dei intrinsecis respectu futurorum, sicut & in hu∣manis intrinsecis & extrinsecis, puta in fide & mundatione virginis, in prophetia & locutio∣ne hominis dum praesentialiter loquitur,* 1.3 qualem & ponit Aristoteles 1. peri hermenias vlt. inseparabiliter consequi omnia, qua scilicet omne quod est, quando est, necesse est esse, sicut [unspec C] vicesimo octauo huius plenius dicebatur. Hanc eandem necessitatem cum eadem causa ac similitudine ad actus humanos ostendunt planissime autoritates eiusdem De concord. 2. & 3. sicut vicesimo septimo & vicesimo octauo huius plenius est ostensum. Hunc autem Ar∣chiepiscopum humiliter sequitur suus deuotus Suffraganus, subtilissimus Philosophus & pro∣fundissimus Theologus,* 1.4 Robertus Lincolnien sis Episcopus, de libero arbitrio 3. necessita∣tem praecedentem explicitè negans in Deo, istam vero sequentem concedens, sicut in tertia expositione Boetij vicesimo octauo huius praemissa sub breuibus tangebatur: Veruntamen quia tantum testimonium non est sub breuibus angustandum, ecce diffusius verba sua. Vo∣lens quippe contingentiam simul cum necessitate saluare, imò & ostendere ex necessarijs se∣qui contingens, sic ait; Duplex est necessitas, sicut distinguit Anselmus in libro secundo, Cur Deus homo, cap. 17. Vna, quam vocat necessitatem praecedentem, quae causa est vt res sit, & cogit rem esse; altera, quam vocat necessitatem sequentem, quae non est causa rei nec cogit [unspec D] rem esse, & haec, vt ipse dicit, est illa necessitas, quae, vbi tractat Aristoteles de propositioni∣bus singularibus & futuris, videtur vtrumlibet destruere, & omnia ex necessitate astruere; hac sequente & nihil efficiente necessitate, necessarium est Deum scire meam sessionem cras futuram, & similia: non est enim in Deo necessitas, cùm omnia sint in ipso voluntaria, nec est aliud in ipso necessitas, quàm suae voluntatis voluntariè perseuerans inflexibilitas; ex neces∣sarijs hac sequente necessitate nullum inconueruens, imò magis necessarium videtur sequi contingens. Dum enim sedeo, necesse est me sedere, & postquam sedi, necesse est me sedisse; sed quam comparationem habent haec dicta me sedere, & me sedisse ad meam sessionem dum sedeo & postquam sedi, eandem comparationem habet scientia Dei ad meam sessionem futuram antequam sedeam; ipse enim scit futura tanquam praesentia, nec aliter scit ea cùm sunt futura, & cùm sunt praesentia, vel praeterita; ergo omni simili modo quo necesse est De∣um scire res cùm sint, vel praeteritae sint, necesse est eum scire easdem antequam sint; sed cùm [unspec E] res sunt, vel praeteritae sunt, habet eius scientia necessitatem consequentem, ergo & eandem habet antequam res eueniant; & sicut posito per impossibile, quod hoc dictum, me sedisse, eandem quam habet necessitatem postquam sedi, haberet ante meam sessionem, illa necessi∣tas non cogeret meam sessionem esse, sed tamen ex illa necessitate sequeretur mea sessio con∣tingens; sic ex necessitate scientiae Dei sequitur futurum contingens: Per hoc idem vide∣buntur posse solui oppositiones quae ex veritate dicti de futuro videntur destruere vtrumli∣bet, & liberum arbitrium. Si enim sum sessurus cras, me esse vel fuisse sessurum sine prin∣cipio fuit verum, nec potest non fuisse verum, quia veritas quae sine principio dicto huic

[unspec A] infuit, non potest non infuisse; necesse est ergo fuisse & esse verum; & ex hoc necessariò sequitur mea sessio adhuc contingens. Has duas necessitates, ex quatum altera non sequi∣tur, nisi necessarium, ex reliqua vero, vt dictum est, videtur sequi contingens, puta Boe∣tium vocasse necessitatem simplicem, & necessitatem conditionis, licet aliqui necessita∣tem conditionis intelligant, non illam, quae supra dicta est necessitas sequens, sed neces∣sitatem consecutionis, consequentis ad antecedens; vt puta cùm dicitur, Si homo cur∣rit, mouet pedes, hîc est necessitas consecutionis consequentis ad antecedens, licèt v∣trumque, scilicet tam consequens quam antecedens, sit contingens: Ex verbis autem ip∣sius Boetij interiùs consideratis meliùs perpendi potest, ipsum vocasse necessitatem condi∣tionis, quam supra necesitatem sequentem dicebamus. Ait namque idem futurum, cùm ad diuinam notionem refertur, necessarium; cùm verò in sui natura perpenditur, liberum prorsus atque absolutum videri: & post pauca, Atqui Deus ea futura, quae ex arbitrij li∣bertate [unspec B] proueniunt, praesentia contuetur; Haec igitur ad intuitum relata diuinum, ne∣cessaria fiunt per conditionem diuinae notionis, per se autem confiderata absoluta naturae suae libertatem non deserunt: & iterum, Haec si ad diuinam notitiam referantur, neces∣saria, si per se considerentur, necessitatis esse nexibus absoluta. Quid autem aliud sapi∣unt haec verba, nisi ea, quae in sui natura sunt ad vtrumlibet contingentia, flexibilia, & mutabilia, in Dei notitia esse inuariabilia? non propter rerum inuariabilitatem, sed prop∣ter scientiae immutabilitatem; & Deum scire hoc esse est inflexibile & immutabile ab ea quam habet veritatem; & ita cùm ex hoc inuariabili, Deum scire, hoc contingens sequa∣tur, esse hoc contingens ex necessario; secundum Boctij sententiam sequi videtur contin∣gens, non tamen ex necessario absolutè, siue antecedente quod cogit rem esse, sed ex ne∣cessario conditionis & sequente, quod permittit ei liberum esse. Ecce quomodo attestatur sextam veritatem quinto huius praemissam; ecco & qualiter profitetur trigesimo & trige∣mo [unspec C] primo huius ostensa, Deum videlicet non aliter intrinsece scire quicquam quando est futurum, quàm quando est praesens siue preteritum, sed omni modo similiter, semper sci∣licet necessariò hac necessitate sequente; quare & de Deum velle quodcunque primò futu∣rum, deinde praesens, & tandem praeteritum, idem haud dubiè vult dicere consequen∣ter. Idem rursus infra eodem quinto, Deus, inquit, omnia scit, vnico indiuisibili,* 1.5 sim∣plicique conspectu aeternaliter semper, similiter, immutabiliter; Quapropter quod scit non porest in posterum nescire, quod etiam plurimis modis probari potest. Patet enim ex iam dictis, quòd quam comparationem habent haec dicta, Me sedere & Me sedisse, ad meam sessionem dum sedeo, postquam sedi, eandem comparationem habet scientia Dei ad meam sessionem cras futuram antequam sedeam: Ipse enim scit futura tanquam prae∣sentia, nec aliter scit ea cùm sunt futura, & cùm sunt praesentia vel praeterita; ergo omni eodem modo, quo necesse est Deum scire res cùm sunt, vel cùm praeteritae sunt, necesse est [unspec D] eum scire easdem antequam sint: Sed cùm res sunt vel praeteritae sunt, habet eius scientia necessitatem consequentem; ergo & eandem necessitatem habet antequam res eueniant. Item posito per impossibile, quòd cursus Socratis futurus cras esset nunc praesentialiter in visu meo corporali ‖ 1.6 omni codem modo, quo erit cras illius cursus praesens in visu meo, si∣cut cras erit necessarium me videre vel vidisse Socratem currentem; sic modò esset necessa∣rium antequam Socrates curreret. Sed multo magis sunt omnia futura presentialiter in conspectu Dei, quàm possit aliqua res praesens esse praesentialiter in conspectu meo; Mul∣tò ergo fortiùs Deus necessariò videt & scit omnia futura. Ecce & quomodo hîc & supra iuxta praemissa supponit cum Anselmo actum cognitionis diuinae respectu cuiuscunque fu∣turi esse ita necessarium, imo magis necessarium hac necessitate sequente, sicut actum cognitionis humanae respectu praesentis, sicut etiam actum eius extrinsecum, veluti ses∣sionem [unspec E] praesentem. Aduertas etiam, supplico, causam Doctoris hîc & supra: Ipse ••nim inquit, scit futura tanquam praesentia; Quid namque praetendit haec causa, nisi quod causa Aristotelis, & Anselmi, scilicet quòd Esse quod est, quando est, neces∣se est hac necessitate sequente, ideoque Deus sic necessariò scit futura? Eandem quo∣que necessitatem sequentem licèt non ita explicitè, eandem quoque causam necessitatis ipsius cum eadem assimulatione actus diuini ad humanum, puta ad gressum praesen∣tem, ita explicitè ostendit Boctius humanus Philosophus & diuinus 5. de consolatione Phi∣losophiae, prosa vlt. sicut 28^m. huius, & prima authoritas Lincolniensis praemissa pleniùs ma∣nifestant. Huius & digna vestigia tam in hac necessitate, quàm in causa eius ac assimilatione praemissa ‖ 1.7 planè sequitur sanctus Thomas super 1. sentent. dist. 38. quaestione quinta, quaeren∣te,

Vtrum scientia Dei sit contingentium; vbi & quarto loco ad partem negatiuam facit hu∣iusmodi [unspec A] argumentum, Deus scit vel praescit Socratem cursurum; ergo Socrates curret, & Antecedens est necessarium, ergo consequens: ad quod & recitat duas responsiones, qua∣rum vtraque concordat principali hypothesi superiùs pertractatae: quarum prima dicit hanc non esse necessariam, Deus praescit vel praesciuit Socratem currere, vel hoc esse praescitum à Deo, quamuis sit verum de praeterito, quia dependet à futuro: Alia verò ponit Deum pro nunc posse non scire quod nunc scit, & haec, vt dicit, videtur esse magistri in litera; & reprobat hanc & illam, vnde sic ait, Ad quartum dicendum, quod ad hoc argumentum multipliciter respondetur. Quidam enim dicunt, quod hoc antecedens, scilicet hoc est praescitum à Deo, non est necessarium; & si obijciatur, quod dictum est de praeterito, ergo est necessarium; Respondent quod habet instantiam in praeteritis quae dicunt respectum ad futurum; Vnde cùm dicitur hoc fuisse futurum; quamuis sit dictum de praeterito, tamen quia dependet à futuro, non est necessarium; quia quod fuit quandoque futurum, potest non esse [unspec B] futurum, quia futurus quidem incedere non incedet, vt dicitur in 2. de generatione. Sed in∣stantia ista nulla est, quia quamuis quod fuit futurum possit non esse futurum, impeditis causis, quae erant determinatae ad effectum, vt in maiori parte; non tamen potest non fuisse futu∣rum: Semper enim erit verum dicere, Hoc quandoque fuit futurum; similiter non est ad propositum, quia cùm dicitur, praescitum, non importatur tantum ordo ad futurum, sed etiam actus quidam qui significatur vt praeteritus; Et ideo alij dicunt, sicut videtur Magister dicere in litera, quod hoc antecedens non est necessarium, quia praescitum; quamuis secun∣dum vocem significet tempus praeteritum, tamen significat actum diuinum cui non accidit praeteritio; Et ideo sicut Deus potest non scire, ita potest non praescire. Sed illud etiam non soluit, quia quamuis actus diuinus non habet necessitatem coactionis, habet tamen ne∣cessitatem immobilitatis loquendo de actibus intrinsecis, vt velle intelligere, & huiusmo∣di; Vnde non est contingens ‖ 1.8 non esse, si ponatur esse; & quia consequens * 1.9 non po∣test [unspec C] poni non esse, quin etiam antecedens ponatur non esse; [consequens etiam non pote∣rit poni non esse] Sed hoc certum est quod antecedens potest poni esse; verum est enim deter∣minatè Deum aliquid futurū nunc scire, & ita sequitur quod consequens non possit poni non esse etiam absolutè sumptum, & multò minus quod possit contingere non esse. Vide∣as supplico quàm expressè ponit hanc necessitatem sequentem in actibus Dei intrinsecis, vocans eam necessitatem immobilitatis, qua non est contingens actum non esse; Vi∣deas adhuc expressiùs, cùm propriam responsionem subiungit, Et ideo, iuquiens, ali∣ter dicendum, quod antecedens est necessarium absolutè, tum ex immobilitate actus, tum etiam ex ordine ad scitum; quia ista res non ponitur subiacere diuinae scientiae, ni∣si dum est in actu secundum quod determinationem habet, & certitudinem: Ipsum enim necesse est esse dum est, & ideo similis necessitas inferenda est in consequente, vt sci∣licet accipiatur ipsum, quod est, Socratem currere secundum quod est in actu, & sic [unspec D] determinationem & necessitatem habet, Vnde patet, quod si sumatur Socratem curre∣re secundum hoc quod ex antecedente sequitur, necessitatem habet; Non enim sequi∣tur ex antecedence, nisi secundum quod substat diuinae scientiae cui subijcitur, prout conside∣ratur praesentialiter in suo esse actuali. Vnde sic etiam sumendum est consequens, quomodo patet quod consequens necessarium est: necesse est enim Socratem currere dum currit; Ecce clarissime praedicta necessitas cum causa superius assignata, & istam sententiam tenet expres∣se per multas distinctiones & quaestiones de scientia, prouidentia, ac praedestinatione Dei se∣quentes. Qui & prima parte summae, quaestione decima quarta, articulo 13. quo quaeritur, Vtrum scientia Dei sit futurorum contingentium, & arguto secundo quod non, quia omnis conditionalis cuius antecedens est necessarium absolute, consequens est necessarium ab∣solute; Sed huius conditionalis, Si Deus sciuit hoc esse futurum, hoc erit, Antece∣dens est necessarium absolute, tum quia est aeternum, tum quia significatur vt praete∣ritum; [unspec E] ponit primam duarum responsionum priorum, & ipsam reprobat in haec ver∣ba. Ad secundum dicendum quod quidam dicunt quod hoc antecedens, Deus sciuit, non est necessarium, sed contingens, quia licet sit praeteritum, tamen quia est contingens importat respectum ad contingens futurum. Sed hoc non tollit ei necessitatem, quia id qd. habuit respe∣ctum ad futurū, necesse est habuisse, licet etiam futurum [animal] non sequatur quādo{que}. Vbi & infra secundum sententiam propriam sic respondet; Vnde dicendum est quod hoc ante∣cedens est necessarium absolutè, & tacta ambiguitate, Nunquid etiam consequens sit neces∣sarium absolutè subiungit, Dicendum est quod quando in antecedente ponitur aliquid ad actum animae pertinens, consequens accipiendum est, non solum secundum quod in se est,

[unspec A] sed secundum quod est in anima; Aliud enim est esse rei in seipsa, & esse rei in anima; vt pu∣ta si dicam, Si anima intelligit aliquid, illud est immateriale secundum quod est in intellectu, non secundum quod est in seipso; Et similiter si dicam, si Deus sciuit aliquid, illud erit; con∣sequens intelligendum est, prout est in sua praesentialitate, & sic necessarium est, sicut & ante∣cedens, quia Esse quod est, quando est, necesse est, vt dicitur in primo peri hermenias. Nec debet quenquam mouere quod dicit, Deum hoc futurum praescite esse necessarium absolutè: Potest enim ad propositum rationabiliter accipi necessitas absotuta, prout necessitati condi∣tionali opponitur, quae ‖ 1.10 48^o. huius fuerat reprobata, scilicet pro necessitate sequente praedi∣cta, qua sine conditione quacunque, Omne quod nunc est pro nunc necesse est esse. Aliter autem accipitur necessitas absoluta pro necessitate simpliciter, cuius oppositum formaliter contradictionem includit; & sic loquitur infra eiusdem particula 19^a. quaestione 3^a. quae∣rente, Vtrum, quicquid Deus vult, ex necessitate velit; vbi & respondendo, necessitatem [unspec B] sequentem confirmat sic dicens, Dicendum quod aliquid dicitur necessarium dupliciter, sci∣licet absolutè & ex suppositione. Necessarium absolutè iudicatur aliquid ex habitudine ter∣minorum, vtpore quia praedicatum est in definitione subiecti, sicut necessarium est hominem esse * 1.11 animal: vel quia subiectum est de ratione praedicati, sicut hoc est necessarium numerum esse parem vel imparem; sic autem non est necessarium Socratem sedere; vnde non est neces∣sarium absolutè, sed potest dici necessarium ex suppositione; Supposito enim quod sedeat, necesse est cum sedere dum sedet; Sic & Deus ex necessitate absoluta vult se, & bonita∣tem suam, alia verò à se non est necessarium absolutè eum velle, est tamen necessarium ex suppositione; Supposito enim quod velit non potest non velle, quia non potest voluntas e∣ias mutari. Idem in quaestionibus de ve••itate part. 13. quaest. 4^a. quaerente, Vtrum Deus de necessitate velit quicquid vult, Respondet, quod finem scilicet seipsum vult necessariò, alia vero nequaquam; vbi & respondendo ad primum argumentum sic ait, Ad primum dicen∣dum, [unspec C] quodaliquid dicitur necessarium dupliciter; vno modo absolutè, alio modo ex supposi∣tione; Absolatè quidem dicitur aliquid necessarium propter habitudinem necessariam ad in∣uicem terminorum qui in aliqua propositione ponuntur, sicut Hominem esse animal, vel Omne totum esse maius sua parte, aut aliqua huiusmodi; Necessarium vero ex suppositione est quod non est necessarium ex se, sed solummodo posito alio, sicut Socratem cucurrisse; Socrates enim, quantum est de se, non se habet ad hoc magis quam ad eius oppositum; sed facta suppositione quod cucurrerit, impossibile est eum non cucurrisse: Sic ergo dico quod Deum velle aliquid in creaturis, vtpote Petrum saluari, non est necessarium absolutè, eò quod voluntas diuina non habet ad hoc necessarium ordinem, vt ex dictis patet; sed facta suppositione, quod Deus illud velit vel voluerit impossibile est non voluisse, vel non velle, eò quod voluntas eius est immutabilis; Vnde huiusmodi necessitas apud Theologos voca∣tur necessitas immutabilitatis. Vbi & infra respondens ad quartum, Dicendum, inquit, quod [unspec D] Deum velle aliquid vel voluisse postquam vult vel voluit, est necesse ex suppositione, non au∣tem absolutè, sicut & Socratem cucurrisse postquam cucurrerit; & similiter de creatione & de quolibet actu diuinae voluntatis, qui terminatur ad aliquid exterius. Ex his autem satis apparet quod ad modum loquendi Doctorum Parisiensium, Illa dicitur necessitas ex suppo∣sitione, quae ad modum loquendi Boetij & Anselmi dicitur necessitas conditionis & sequens in sensu praemisso, sicut 28^o. breuiter erat tactum; Verùm vt istud parum per diffusiùs & cla∣riùs patefiat, sciendum quod iste modus loquendi, Necessarium ex suppositione seu ex hy∣pothesi, bonum, melius, optimum, eligibile, eligibilius, eligibilissimum ex suppositione seu ex hypothesi, & ita de alijs, originaliter est Graecorum, secundum quem modum loquitur Aristoteles Graecus Philosophus 4. Eth. vlt. 7. Polit. 12. & 4. Polit. 3. & Theophilus parabolam de filio dissipatore seu prodigo Luc. 15. exponendo; Neque putandum Graecos Philoso∣phos [unspec E] qui sapientiam amauerunt & sapientiam quaesierunt, & tantam sapientiam inuenerunt, tam insipidè sapuisse aut locutos fuisse, cùm dicerent hoc est necessarium, bonum, melius, vel optimum, eligibile, eligibilius, aut eligibilissimum••x suppositione siue ex hypothesi, vt tan∣tum intelligerent isto modo; Haec conditionalis est necessaria, bona, melior, vel optima, e∣ligibilis, eligibilior, aut eligibilissima, Si A est, B erit; Si quis turpia operetur, bonum est vt verecundia confundatur: Si ciues talis conditionis existant, talis politia melior & eligibilior erit eis; si alterius, altera. Quid enim hoc magnum ad ethicam aut politicam disciplinam? Imò secundum logicam methodum subtilius intuendo clarè videbitur haec diff••re: Con∣ditionalis enim nihil ponit, quare & nihil supponit: quid est enim supponere, nisi sub alio po∣nere? Constat enim quod conditionalis huiusmodi, Si homo currit, homo monetur, non ponit nec supponit hominem currere, sed siue currat, sine non currat, conditionalis est

semper bona & vera; Nec moueat quod inter puerilia rudimenta cōditionalis hypothetica, id [unspec A] est, suppositiua seu suppositoria propositio nuncupatur; Satis enim pueriliter & ruditer sic vo∣catur, nisi fortalsis hypothesis habeat aliam significationem in graeco; Verūtamen apud Grae∣cos autores nō memini conditionalem propositionem hypotheticam nec hypothesin appel∣lari: Omnis autē suppositio aliquid supponit, quare & ponit, quapropter & hypothesis; Quid enim hypothesis sonat graecè, nisi suppositionē latinè? Quapropter & Philos. 7. Polit. 12. ostē∣dens optimam politiam esse secundum quam ciuitas optimè politizabit, & maximè faelicitari contingit, & faelicitatem esse operationem & vsum virtutis perfectum, & hanc non ex supposi∣tione, sed simpliciter, definiensque Ex suppositione, sic ait, Dico autem ex suppositione, quae necessaria; simpliciter autem quod bene, puta quae quidem circa iustas actiones sententiae, supplicia, punitiones à virtute quidem sunt; necessaria autem, & quod bene necessario ha∣bent; eligibilius quidem enim nullo talium indigere, nec virum, nec ciuitatem: quae autem ad honores & abundantias simpliciter sunt optimae electiones. Alterum quidem enim mali [unspec B] cuiusdam electio est, tales autem electiones è contrario; Praeparationes enim bonorum sunt & generationes. Vtetur autem, vtique studiosus vir, & paupertate & aegritudine, & alijs * 1.12 for∣tunis bene, sed quod ‖ 1.13 beatum in contrarijs est: hoc etenim determinatum est secundum mo∣rales sermones, ‖ 1.14 quod talis est studiosus, cui per virtutem bona sunt simpliciter bona. Simili quo∣que modo loquitur. 4. polit. 3. de politia non simpliciter, sed ad hypothesin meliore. Vnde & Theophilus vbi priùs, Pharisaeorum, inquit, intentionem corrigit Dominus per praesen∣tem parabolam, quos ex hypothesi nominat iustos, quasi diceret, Esto vos verè iustos esse, nec transgressos aliquod mandatorum; Nunquid igitur propter hoc non oportet admittere à flagitijs redeuntes? Respiciendo igitur verba & mentem Graecorum, & Doctorum Pari∣siensium, qui in hac parte Graecas glossas optimas arbitrantur, & propterea forsitan imitantur, cùm dicunt Deum velle quicquam ad extra vel scire esse necessarium ex suppositione. Non puto ipsos intelligere tantum necessitatem conditionalis huiusmodi aut consequentiae talis, [unspec C] Si Deus vult aut scit hoc esse aut fore, hoc est aut erit, sicut ex hîc praemissis, & 28^o. huius ap∣paret, sed necessitatem ex conditione & sequentem praedictam. Posito namque inesse, & quasi pro fundamento seu radice supposito quocunque velle seu scire in Deo, statim ex ipso quodammodo pullulat & consurgit necessitas ista sequens, sicut & ad aliam rem praedictam quamcunque positam suppositamuè in esse, apponitur & quodammodo supponitur ista se∣quens necessitas consequenter, qua quicquid est dum est, necesse est esse; Et huic sententiae consonant praecedentia verba Thomae,* 1.15 qui & 1. contra Gentiles 83. ita dicit; Ex his autem haberi potest, quod licet Deus circa causata nihil necessariò velit absolutè, vult tamen ali∣quid necessariò ex conditione vel suppositione: Ostensum est autem diuinam voluntatem immutabilem esse; in quolibet autem immutabili si semel est aliquid, non potest po••tmodum non esse: hoc enim moueri dicimus quod aliter se habet nunc & priùs; Si igitur diuina vo∣luntas est immutabilis, posito quod aliquid velit, necesse est ex suppositione eum hoc velle. [unspec D] Item omne aeternum est necessarium, Deum autem velle aliquid causatum esse, est aeternum; sicut enim esse suum, ita & velle aeternitate mensuratur; Est ergo necessarium, sed non abso∣lutè consideratum, quia voluntas Dei non habet necessariam habitudinem ad hoc volutum; est ergo necessarium ex suppositione. Praeterea quicquid Deus potuit, potest; Virtus enim eius non minuitur, sicut nec essentia; sed non potest nunc non velle quod ponitur voluisse, quia non potest mutari sua voluntas; ergo nunquam potuit non velle quicquid voluit; ergo est necessarium ex suppositione eum voluisse quicquid voluit, sicut & velle; neutrum autem necessarium absolutè, sed possibile modo praedicto; Ecce quomodo per rationes 30ⁱ. huius licet breuiter multum tactas ostendit hanc necessitatem sequentem in voluntate diuina; quia videlicet quicquid Deus vnquam priùs potuit velle aut nolle, nunc potest, & quicquid nunc non potest,* 1.16 nec potuit vnquam priùs. Qui etiam super 1. sentent. distinctione & quaestione praedictis, innitens similiter rationibus 31ⁱ. huius, hanc necessitatem in scientia Dei ostendit; [unspec E] Vnde sic ait, Dico ergo quod intellectus diuinus intuetur ab aeterno vnumquodque contin∣gentium, non solùm prout est in causis suis, sed prout est in esse suo determinato; Nisi enim hoc esset, cùm re existente ipsam rem videt prout in esse suo determinato est, aliter cognosce∣ret rem quando est, quam antequam fiat, & sic euentibus rerum aliquid accresceret eius cog∣nitioni; Vnde & infert subsequenter necessitatem sequentem in Dei scientia, sicut superiùs recitatur.* 1.17 Qui & 1. contra Gentiles 67. similem necessitatem in scientia Dei ponens, sic ait: Ex his autem iam aliqualiter patere potest, quod contingentium singularium ab aeterno Deus ineffabilem scientiam habuit, nec tamen contingentia esse desistunt; Contingens enim cer∣titudini cognitionis non repugnat, nisi secundum quod futurum est, non autem secundum

[unspec A] quod praesens est; contingens enim cùm futurum est, potest non esse, & sic cognitio aesti∣mantis ipsum futurum esse talli potest; falletur enim si non erit quod futurum esse aestimauit: ex quo autem praesens est, pro illo tempore non potest non esse, potest autem in futurum non esse. Sed hoc non iam pertinet ad contingens, prout est praesens, sed prout futurum est, vnde nihil certitudini sensus deperit, cùm videt curtere hominem, quamuis hoc dictum sit contin∣gens; omnis igitur cognitio, quae supra contingens fertur, prout praesens est, certa esse potest: diuini autem intellectus intuitus ab aeterno fertur in vnumquod{que} eorum quae temporis cursu peraguntur, prout praesens est, vt supra ostensum est; relinquitur igitur quòd de contingenti∣bus nihil prohibet Deum ab aeterno scientiam infallibilem habere. Ecce quòd contingens apud nos futurum, sic semper praesens est Deo, sicut, quando praesentialiter veniet, erit nobis, sicut & alia contingentia nunc sunt nobis, & sic quòd apud cum non potest non esse, sicut [unspec B] contingentia apud nos praesentia nunc non possunt. Vbi & immediatè subiungit, Item contin∣gens à necessario differt secundum quod vnumquod{que} in sua causa est; contingens enim sic in sua causa est, vt non esse ex ea possit & esse; necessariū autem non potest ex sua causa nisi esse; secundum id verò quod vtrum{que} horū in se est non differt quatū ad esse supra quod funda∣tur, quia in contingenti secundum quod in se est non est esse & non esse, sed solum esse, licèt vt futurū contingens possit non esse: Diuinus autem intellectus ab aeterno cognoscit res, non so∣lum secundū esse qued habent in causis suis, sed secundū etiam esse quod habent in seipsis: ni∣hil igitur prohibet ipsum habere aeternā cognitionē de contingentibus & infallibilem. Ecce quòd sicut contingens & necessariū apud nos nunc entia, non differunt in essendo, & in neces∣sitate sequente essendi, sic & aeternaliter apud Deum. Et infra, Effectum excedere causam suam non contingit, interdum tamen ab ea deficit; vnde cùm in nobis cognitio causatur ex rebus, contingit interdum, quae necessaria sunt, non per modum necessitatis cognoscimus, sed pro∣babilitatis; [unspec C] sicut autem apud nos res sunt causa cognitionis, ita diuina cognitio est causa re∣rum cognitarum; non igitur prohibet ea in se contingentia esse, de quibus Deus necessariam scientiam habet. Qui & infra supponens quòd effectus dicitur necessarius vel contingens à causa proxima, non remota, subiungit; Scientia autem Dei, etsi sit causa rerum scitarum per ipsam, est tamen causa remota; eius igitur necessitati scitorum contingentia non repugnat, cùm contingat causas intermedias contiugentes esse. Et infra praeterea, si vnumquodque à Deo cognoscitur sicut praesentialiter visum, sic necessarium erit esse quod Deus cognoscit, sicut necessarium est Socratem sedere ex hoc quod sedere videtur; hoc autem non necessa∣rium est absolutè; concedit igitur Doctor in talibus necessitatem sequentem praedictam, & negat necessitatem tantummodo absolutam, sicut & 28. huius plenius monstrabatur. Hanc etiam necessitatem sequentem videtur concedere Williamus de Aluernia in suo Tripartito parte vltima capit. 10. asserens sicut Thomas in Deo necessitatem stabilitatis & immutabili∣tatis, [unspec D] qua necesse est cum esse quicquid est, & agere bene semper, sicut in ostensione corollarij primi huius pleniùs recitatur. Istam quoque necessitatem stabilitatis, immutabilitatis, & im∣mobilitatis horum Doctorum, quare & necessitatem sequentem praedictam maiores Docto∣res & Autores insinuant & affirmant. Dicit etenim Esaias, imò Dominus per os eius, Consi∣lium meum stabit, & omnis voluntas mea fiet, Es. 46. Sed quomodo stabit? Firmiter; an in∣firmiter? Proculdubio quicunque dixerit quòd infirmiter, est infirmus. Cuius namque con∣silium stabit firmum, si omnium fundamenti firmissimi non stet firmum?* 1.18 Non sic sentit Apo∣stolus, inquiens, Firmum fundamentum Dei stat, habens signaculum hoc, Nouit Dominus qui sunt eius, 2. ad Tim. 2. Cur, quaeso, dixit Apostolus, Firmum fundamentum Dei stat, si infirmissimè stet, imò incomparabiliter infirmnis infirmissima & mutabilissima re creata. Nam quamlibet rem creatam nunc stantem necesse est nunc stare hac necessitate sequente; quare si consilium & praescientia, ac praedestinatio fundamentalis diuina quae nunc stat, pos∣set [unspec E] pro nunc non stare, staret infirmius instabilissima creatura. Hoc etiam verbum, state, dictum de Deo firmitatem & immutabilitatem designat; vnde & Augustinus 1.* 1.19 Con∣fess. 6. Apud te Deus, inquit, rerum omnium instabilium stant causae, & rerum omnium mutabilium immutabiles manent origines▪ & omnium irrationabilium & temporalium sempiternae viuunt rationes. Qui & 5. super Genesin ad literam 18. Ipsi inquit, Deo non alio modo innotuisse creata cùm ea fecisser, quàm illo modo quo ea nouerat vt faceret, apud quem non est commutatio, nec momenti obumbratio, sed simplici ac mi∣rabili modo nouit omnia stabiliter atque incommutabiliter. Cur etiam praescientiam & praedestinationem Dei seu ipsos praedestinatos fundamento, imò & firmo fundamento comparauit Apostolus, si nulla sit ibi necessitatis firmitas, sed infirmitas maxima, & maior quàm in aliqua re labente continuè & fluente, cùm in quacunque re tali sic

necessitas sequens firma? Esset enim infirmum & debile fundamentum tam facilè defectu∣rum, [unspec A] vt nunc & pro nunc possit deficere & non esse, essetque incomparabiliter infirmius & debilius fundamento debilissimo naturali, quod non sic potest. Magis autem videtur quòd per hanc locutionem transumptam, quâ praescientiam Dei, seu praedestinatos nominat fun∣damentum, quod est firmissimum & immobilissimum omnium, fit mitatem & immobilita∣tem similem intellexit.* 1.20 Nam sicut dicit Philosophus 6. Top. Translatio facit notum quo∣dammodo quod significatum est per similitudinem; omnes enim transferentes, secundum aliquam similitudinem transferunt: Quamobrem Glossa dicit, Firmum fundamentum Dei stat, id est, illi, quos Deus elegit, & immobiliter in fide fundauit, sicut & vicesimum septi∣mum huius plenius ostendebat.* 1.21 Vnde & Augustinus super illud Psalmi secundi, Firmauit orbem terrae, qui non commouebitur, Est, inquit, orbis terratum immobilis, qui est, boni [unspec B] qui stabiles sunt in fide. Firmum enim fundamentum Dei stat, habens signaculum hoc No∣uit Dominus qui sunt eius; iste est orbis terrarum qui non commouebitur; est & orbis terra∣tum mobilis,* 1.22 qui est mali. Hanc etiam firmitatem innuit frequenter Psalmista sub meta∣phora fundamenti, vnde Psalmo 8. Videbo coelos tuos opera digitorum tuorum, lumina & stellas quae tu fundasti. Super quod Damascenus in sententijs suis 21. agens de Planetis, sic ait; Currunt suum cursum incessabilem, quem conditor statuit eis, & quemadmodum fun∣dauit eos, vt ait Domino Dauid, Lunam & stellas quae tu fundasti. Quia enim dixir, fundasti, significauit stabilitatem & immutabilitatem à Deo daci eis ordinis & constructionis. Et infra Psalmo 23. Ipse super matia fundauit eum, scilicet orbem terrarum, id est, Ecclesiam secun∣dum Augustinum, qui exponendo quomodo ipse super maria eam fundauit, subiungit, Ipse firmissimè stabiliuit eam super omnes fluctus saeculi huius, vt ab ea superarentur. Et inferiùs Psalmo 118. In generatione, & generatione Veritas tua, fundasti tetram & permanet. Super quod Augustinus per generationem & generationem omnes generationes intelligens, sic [unspec C] subiungit; Cur autem nunquam etiam istis generationibus veritas desit, velut aperiens cau∣sam, Fundasti, inquit, terram & permanet, eos qui in terra sunt, terram nuncupans; funda∣mentum autem aliud nemo potest ponere, praeter id quod positum est, quod est Christus Ie∣sus. Hanc etiam firmissimam firmitatem sub eadem metaphora innuit Esaias 28. Imò Do∣minus per Esaiam sic, dicens, Ecce ego mitram in fundamentis Sion lapidem angularem probatuna, pretiosum, in fundamento fundatum: quam & lapis iste olim ad nos missus con∣firmans, Omnis, inquit, qui audit verba mea haec, & facit ea, assimilabitur viro sapienti, qui aedificauit domum suam supra petram, & descendit pluuia, & venerunt flumina, & flauerunt venti, & irruerunt in domum illam, & non cecidit; fundata enim erat supra petram, Matt. 7. Super quod Chrysostomus, Sicut, inquit, Ecclesia aedificata à Christo dirui non potest, sic talem Christianum, qui se ‖ 1.23 aedificauit super Christum, nulla aduersitas deijcere potest. Nec est contrarium quòd quidam de Ecclesia cadunt; non enim omnes qui Christiani dicuntur, [unspec D] Christi sunt, sed nouit Dominus qui sunt eius. Hanc igitur necessitatem stabilitatis, immo∣bilitatis, & immutabilitatis, atque sequentem reor intellexisse Apostolum, cùm dicebar, Fir∣mum fundamentum Dei stat, nouit Dominus qui sunt eius, & Dominum per Esaiam dicen∣tem, Consilium meum stabit: huiusmodi etiam stabilitatem immobilem diuini consilij in∣nuit Dauid dicens, Consilium autem Domini in aeternum manet, cogitationes cordis eius in∣generatione & generationem, Psalmo 32. Glossa, id est, non mutabiles sed aeternae, sicut & praedestinatio eius immutabilis est, in qua omnia reposita sunt: vbi & Augustinus tractatu primo,* 1.24 Cogitationes sapientiae eius non sunt mutabiles, sed manentes in saeculum saeculi. Quod & planissimè docens Apostolus ad Heb. 6. Volens, inquit, Deus ostendere pollicitati∣onis haeredibus immobilitatem consilij sui, interposuit iusiurandum, vt perduas res immo∣biles, quibus impossibile est mentiri Deum, firmissimum solatium habeamus, qui confugi∣mus ad tenendam propositam spem, quam habemus sicut anchoram animae tutam ac firmam. [unspec E] Glossa,* 1.25 Per duas res immobiles, id est, per promissionem & iuramentum; vult ergo Apo∣stolus, quòd consilium, pollicitatio, & iusiurandum Dei tanta immobilitate firmentur, quòd Deus non potest oppositum,* 1.26 sicut non potest mentiri. Cui & concordat illud Numer. 23. Non est Deus quasi homo vt mentiatur, nec vt filius hominis vt mutetur; dixit ergo & non faciet?* 1.27 Locutus est, & non implebit? Etillud Psalmi 88. Semel iuraui in sancto meo, si Dauidi mentiar. Cassiodorus, Semel, id est, immutabiliter; quomodo & Augustinus 5. de Ciuit. Dei 9. & De spiritu & litera 29. & Isidorus 8. Eth. 45. exponit illud Psalmi 61. Semel locutus est Deus, id est, immutabiliter, hoc est, incommutabiliter locutus est, sicut nouit in∣commutabiliter omnia quae futura sunt, & quae facturus est, sicut vicesimum septimum hu∣ius plenius allegauit. Hoc idem testantur multae autoritates Scripturae canonicae & Doctorum

[unspec A] de iuramento Dei loquentis 47^o. huius scriptae; Similes quoque quamplurimae 23^o. primi dicunt similiter Deum nosse immutabiliter & incommutabiliter omnia atque velle. Ad haec fortassis quisnam defensor opinionis contrariae respondebit dicendo, quòd verum est Deum omnia immutabiliter velle & nosse, quia non potest in volutione aut cognitione mutari; po∣test tamen sine mutatione quacunque futurum quod semper voluit & praesciuit, vult nunc & praescit, nunquam voluisse nec praesciuisse, & nunc non velle nec praescire, sed eius opposi∣tum nunc & priùs; quare non infert Deum velle & nolle futura necessariò necessitate se∣quente praedicta. Haec autem tesponsio per priùs ostensa 30. & 31. & specialiter 32^o. hu∣ius tertij corrigetur. Innuunt enim quaedam autoritates tactae hîc & ibi, Deum esse menda∣cem si non eueuiat quod praedixit; si tamen sine mutatione quacunque posset non praedixis∣se quod praedixit, nullatenus sequeretur sicut illo 32^o. pleniùs est ostensum; nec est maior necessitas in praedictis à Deo, quàm in simpliciter praeuolutis & praescitis, sicut 49^um. huius [unspec B] ostendit; Deus ergo non potest non scite, nec non velle futura quae scit & vult nisi mutetur, sicut idem 32^um. ostendit; quare pro nunc non potest non scire, aut non velle quod nunc scit & vult. Huius autem 32ⁱ. rationibus per viam mutabilitatis & immutabilitatis praemissis innititur Robertus Lincolniensis delibero arbitrio 4.* 1.28 vbi recitata opinione dicente quod haec non est necessaria, Deus scit A. fore, si sit A. vnum contingens futurum, quia potest non scire A. antequam A. sit; vnde sicut est vel non est A. sic fit sciens & non sciens A. scilicet necessa∣rio: & haec est opinio contraria, & hypothesis principalis subiungit, Sed hac ratione dicere dictam propositionem non esse necessariam, apertè impium est, quia hoc dicere est dicere De∣um esse mutabilem secundum scientiam. Primo ergo obuiandum est autoritatibus huic im∣pietati, quibus patebit ipsum immutabiliter & semper & aeternaliter scire omnia, Be adducit multas autoritates dicentes Deum scire & velle immutabiliter vniuersa, sicut superius erat ta∣ctum. Qui & infra quinto reprobata opinione praedicta per autoritates, & per aliquas ratio∣nes [unspec C] subiungit; Item Deus scit A. aut ergo potest nescire A. aut non potest; Si non potest ne∣scire A. ergo necessario scit A. Si autem potest nescire A. ergo potest fieri de sciente A. nesci∣ens A. ergo potest mutari & alterari, quod est impossibile. Idem infra 9. vbi finaliter deter∣minando respondet, dicit Deum consideratum quatenus praecedit causaliter suos actus vo∣lendi, & sciendi, posse non agere illos actus; Consideratum vero quatenus actualiter agit il∣los non posse cum sit immutabilis; vnde sic ait, Potest haec praedicatio, Deus potest non velle aut non scire A. redire super ipsum consideratum in ratione agentis vnum oppositorum, & sic est impossibile ipsum non velle quod vult, vel non scire quod scit: Est enim in Dei natura posse ad vtrumque, quia causaliter praecedit vtrumque; sed super ipsum agens alterum cum sit immutabilis, non est posse ad oppositum eius quod in actu est. Similibus argumentis de ‖ 1.29 mu∣tabilitate innititur sanctus Thomas 1. part. summae. quaest. 19. Artic. 3. & 1. contra Gent. 83. sicut erat superius recitatum. Quomodo etiam si sic esset, sicut dicit responsio, saluaretur [unspec D] in Dei scientia firmitas, & fundamentalis stabilitas praeostensa? Quomodo etiam, si sic esset, per pollicitationem & iusiurandum Dei de quoquam futuro secundum Apostolum fortissi∣mum solatium haberemus, sicut 32. huius magis ostendit? Quomodo namque haberemus fortissimum solatium de re tam debili, quae pro tempore vel instanti quo est aut fuit, potest non esse & non fuisse, imo & de re debiliori incomparabiliter in essendo debilissima creatura? Nam quaelibet creatura est fortior & constantior in essendo: Ipsam namque, dum est, necesse est esse, & fuisse si fuit. Quomodo etiam si sic esset, dixisset Apostolus spem nostram de pro∣missis huiusmodi esse sicut anchoram animae tutam ac firmam? Qualis namque securitas aut firmitas in huiusmodi anchora, quae, etsi nunc firmius quo posset haereret, in praeteritoque haesisset debito fundamento, posset nunc & pro nunc solui & omnino decipere, & in praeteri∣to semper fuisse soluta, & totaliter decepisse? Huiusmodi igitur anchora, si ponatur, est inse∣curior, [unspec E] infirmior & instabilior omni vento & mari, ac re fluxibili qualicunque. Quis igitur an∣chora tali confisus tempestuosissimo pelago se exponet? Quis igitur in mari magno & pericu∣losisimo hoc mundi per huiusmodi anchoram tutus erit? Quamobrem videtur mihi Apo∣stolum per istam locutionem transumptam ab anchora, quae est firmissima rerum nauis, to∣tamquen••uem stabiliens atque firmans, dum tamen inhaereat alicui firmiori, figuraliter innu∣isse securitatem & firmitatem stabilissimam spei nostrae, quae est sicut anchora nauis petri ia∣ctatae fluctibus & vento contrario huius mundi; & quod haec anchora spei nostrae non est tuta & firma de seipsa, sed ex adhaesione & alligatione ad aliquid magis firmum, puta ad immobi∣litatem diuini consilij, & ad duas res immobiles supra dictas, quas impossibile est deficere aut non esse, sicut Deum impossibile est mentiri. Haec autem ratio huius transumptionis simili∣ter potest ostendi, sicut responsio transumptionis de fundamento superius est ostensa. Prae∣terea

verba sacrae Scriptutae & Doctorum accipienda sunt ad modum intelligendi & loquen∣di [unspec A] solitum & communem, sicut erat ostensum quadragesimo quinto primi: non est autem modus intelligendi aut loquendi solitus & communis, sed valde insolitus & multum extra∣neus, & vixinter fallaces Sophistas admislus, dicere Deum statuere seu statuisse, voluisse seu velle immutabiliter quicquam fore, quod sine mutatione quacunque potest nunquam hoc statuisse aut voluisse, nec nunc statuere hoc aut velle; Imo & consuetus & communis modus intelligendi & loquendi videtur in talibus pro eodem habere immutabiliter, & non posse ali∣ter & necessario, & ea conuertibilia reputare; quare & Doctores Parisienses necessitatem se∣quentem praedictam, necessitatem immutabilitatis & immobilitatis appellant. Vnde & An∣selmus 2.* 1.30 Cur Deus homo 17. quasi per totum, habet pro eodem & promiscuè accipit immu∣tabiliter esse vel fore, & non posse, non esse, vel fore, & necessario esse vel fore; vbi & hanc necessitatem sequentem spontaneam asserens per modum dialogi inter Anselmum & Bosonem de Christo sic scribit; Quoniam eidem subiacent rationi, scilicet mori & velle [unspec B] mori, vtrumque videtur in illo necessitate fuisse. A. Quis se sponte voluit hominem face∣re, vt eadem immutabili voluntate moreretur, & per huius fidem certitudinis virgo mun∣da fieret, de qua homo ille assumeretur? B. Deus, filius Dei. A. Nonne suprà monstra∣tum est, quod Dei voluntas nulla cogitur necessitate, sed ipsa se spontanea sua seruat im∣mutabilitate, quando aliquid dicitur necessitate facere? B. verè monstratum est; sed vide∣mus è contra; quia quod Deus immutabiliter vult, non potest non esse, sed necesse est esse: Quapropter si Deus voluit vt homo ille moreretur, non potuit non mori. A. ex eo quia filius Dei assumpsit hominem ea voluntate vt moreretur, probans eundem homi∣nem non potuisse non mori. B. ita intelligo. A. Annon similiter apparuit ex his quae di∣cta sunt, filium Dei & assumptum hominem vnam esse personam, vt idem sit Deus & homo filius Dei,* 1.31 & filius virginis? B. sic est. A. Idem igitur homo sua voluntate non potuit non mo∣ri, & mortuus est. B. negare nequeo. Qui & infra eodem vult plane, quod si Deus propo∣nit [unspec C] aliquid immutabiliter se facturum, illud necessario faciet, non tamen necessitate violenta aut contraria,* 1.32 sed consentanea libertati; quod & adhuc inferius in eodem per distinctionem de necessitate superius recitatam elucidat & serenat. Qui & de Concord. 3. Quae tempore, inquit, praeterita sunt ad similitudinem aeterni praesentis, omnino immutabilia sunt; in hoc si∣quidem magis similia sunt aeterno praesenti temporaliter praeterita quam praesentia, quoniam quae ibi, scilicet in aeternitate sunt, nunquam possunt non esse praesentia, sicut temporis prae∣terita non valent vnquam non esse praeterita; Praesentia vero tempore omnia quae tran∣scunt fiunt non praesentia: & infra 4 immediate subiungit; Hoc ergo modo quicquid de his quae libero fiunt arbitrio, velut necessarium Sacra Scriptura pronuntiat, secun∣dum aeternitatem loquitur in qua praesens est omne verum, & non nisi verum immu∣tabiliter, Ecce quomodo indifferenter accipit & habet pro eodem, esse immutabile, [unspec D] seu immutabiliter non posse non esse, & necessarium, seu necessario quicquam esse, necessitate scilicet,* 1.33 quam eisdem locis sequentem appellat, sicut superius erat tactum. Quare & Robertus Lincolniensis, De libero arbitrio. 4. recitatis Autoritatibus Augu∣stini 5. super Genes. 19. ac alijs hic supra; & vicesimo tertio primi praemissis, qui di∣cunt Deum immutabiliter cuncta scire, quinto capit. sic concludit, Ex his autoritatibus euidenter patet, quod omnia scit Deus vnico indiuisibili simplicique conspectu aeterna∣liter, semper, [similiter,] immutabiliter: Quapropter quod scit non potest in poste∣rum nescire. Et sequitur, Ergo omni eodem modo quo necesse est Deum scire res cum sunt, vel cum praeteritae sunt, necesse est eum scire easdem antequam sint; Sed cum res sunt,* 1.34 vel praeteritae sunt, habet eius scientia necessitatem consequentem; ergo & eandem necessitatem habet antequam res eueniant. Qui & infra 6. allegat Augustinum dicentem Ideas in Deo, quas & exemplaria nominat, esse immortales, immutabiles, inuariabiles, aeternas & infatigabiles: Vnde & concludit, Ex his patenter habetur ex∣emplaria [unspec E] esse necessaria; Sacra igitur Scriptura, Glossae, & Doctores dicentes Deum immutabiliter, incommutabiliter, & immobiliter scire, velle, statuere, & caetera talia, in∣telligunt quod non est possibile aliter, & quod necessario ita facit, necessario, inquam, necessitate sequente praedicta. Neque pro minimo computandum quod Robertus Lincolniensis, Sanctus Thomas, & alij Doctores Parisienses, opinionem huic ne∣cessitati contrariam, & hypothesin principalem sub propria forma sua concorditer re∣citant, reprobant, & condemnant, sicut praehabita aliquantulum recitarunt; Qua∣re haud dubiè responsionem istam secundum hanc necessitatem sequentem appro∣bant & affirmant, cùm non sit possibile assignare rationabile medium inter istas, sicut

[unspec A] [capitula] praecedentia manifestant. Doctores similiter Oxonienses negant necessitatem ab∣solutam in talibus, aliam verò quandam concedunt, quam vocant similiter ordinatam, seu necessitatem de lege ordinata siue statuta; quae secundum praeostensa quadragesimo nono huius, non potest rectè intelligi alia quàm necessitas ista sequens. Voluntas namque diuina quoad extrinseca voluta rectè dicitut ordinata, & lex similiter ordinata siue statuta; quia sicut Legislator vel alius quilibet ordinator, primò saltem natura cogitat haec & illa, deinde liberè ordinat seu statuit vnum certum; sic & Deus Rex & Legifer vniuersi; cogitato posse fieri haec & illa, liberrimè statuens ordinauit haec fieri, & non illa; & haec est lex vniuersalis, statuta, posita, ordinata, ordinans, regulans, & moderans vniuersum, sicut patet vicesimo primo primi. Dicitur quoque necessitas, quia sicut lex merè positiua liberrimè, & sine quacunque necessitate impellente statuta ab homine, ex tunc est necessaria necessitate sequente, & neces∣sitate huiusmodi ordinata, in tantum quòd secundum Iuristas illud dicitur possibile vel im∣possibile, [unspec B] quod est possibile impossibilcuè de lure: sic & voluntas diuina, quanquam sine quacunque necessitate praecedente, contingentissimè, & libertimè ordinata, posita, & statu∣ta simili necessitate firmatur. Istam autem sententiam roborate videntur praemissa de fato, vicesimo octauo primi, & vicesimo septimo tertij. Innuunt namque concorditer omnes Au∣tores ponentes satum à famine Dei dictum, & talem necessitatem tatalem, Deum sicut & ho∣minem liberè secundum contradictionem sari ad extra, ipsum tamen fari dum fatur, sicut & hominem loqui dum loquitur esse necesse, necessitate scilicet ordinata siue sequente praedicta, quae esse quodcunque necessariò sequitur comitando, quâ omne quod est, quando est, necesse est esse. Fatum enim, recitante Isidoro 8. Eth 45. & 46.* 1.35 Antiqui dixerunt quicquid Dij fan∣tur, appositumque singulis & statutum: quare & Philosophus in De mundo vlt. dicit, quòd tria sunt statuta fatorum secundum totidem tempora, quae in alia translatione dicuntur tres Parcae; quae secundum Papiam in elementario suo, & Isidorum 8. Eth. 45. & Grammaticos [unspec C] alios, eò quòd nemini parcant, seu minimè parcant, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sic dicuntur, Atropos in praeterito, Lachesis seu Lichesis in futuro, & Cloto in praesenti, perficiens vt dicit Philoso∣phus vbi prius & torquens vnicuique propria; & addit, Perficitur autem & fabula non inor∣dinatè: sunt autem haec omnia nihil aliud nisi Deus, quemadmodum & strenuus ait Plato. Qui & supra 13. dicit quòd in maiori ciuitate, in mundo videlicet, Deus est lex aequè decli∣nans, in alia translatione aequalis, nullam recipiens corruptionem, aut transpositionem, in alia translatione directionem aut transpositionem, maior autem & certior eis Scrip∣turis quae sunt in cirbesibus, secundum aliam translationem, melius autem & firmius la∣pidibus scriptis. Scripturae namque in lapidibus primò liberè & contingenter scribuntur, sed postquam sunt scriptae, necessario manent scriptae, vel saltem necessariò tunc sunt scrip∣tae necessitate sequente praedicta, sic & scriptura firmior libri Dei; vbi & subditur conse∣quenter, quo gubernante semper immobiliter & diligenter regitur totus decor coeli & ter∣rae, [unspec D] & omnia generantur, crescunt, & corrumpuntur diuinis parentia decretis. Istam quo∣que sententiam firmat Hermes De verbo aeterno 43. & de mundo & coelo 1. ostendens quòd rerum necessitas est à lege diuina; dicit enim quòd haec tria, Heimarmene,* 1.36 neces∣sitas, & ordo, nutu Dei maximè sunt effecta, quae mundum gubernant sua lege, & ra∣tione diuina, dicitque textum operis, fatalem seriem, saeculorum dispositionem, metam temporalium omnium, & vniuersaliter omnia esse illic, puta in Deo, summi disposito∣ris digito exarata, sicut vicesimum septimum huius plenius recitauit. Vnde & Propheta, In aeternum, Domine, verbum tuum permanet in coelo; in generatione veritas tua; fun∣dasti terram & permanet; ordinatione tua perseuerar dies quoniam omnia seruiunt tibi, nisi quòd lex tua mediratio mea est, &c. Psalmo 118. Ecce ordinatio legitima Domini coelestia, terrestria, & vniuersaliter omnia comprehendens: Ecce lex Domini completis∣simè [unspec E] ordinata firma necessitate, & necessaria firmitate aeternaliter perseuerans: haec enim verba Prophetae immutabilitatem & necessitatem important. Dicit enim Augustinus de∣cimo quinto de Trinitate 20. Neque enim ob aliud scriptum est,* 1.37 Multae cogitationes in corde viri, consilium autem Domini manet in aeternum, nisi vt intelligamus siue creda∣mus sicut in aeternum Deum, ita aeternum eius esse consilium, ac per hoc immutabile sicut ipse est: Quod autem de cogitationibus, hoc etiam de voluntatibus verissimè di∣ci potest, Multae voluntates in corde viri, voluntas autem Domini manet in aeternum. Psalmus quoque tricesimus secundus, Consilium, inquit, Domini in aeternum manet,* 1.38 cogitationes cordis eius in generatione & generationem: Super quod Augustinus tra∣ctatu primo, Cogitationes sapientiae eius non sunt mutabiles, sed manenres in saeculum saeculi; vbi & Glossa, id est, non sunt mutabiles, sed aeternae, & praedestinatio eius im∣mutabilis

est in qua omnia reposita sunt. Dicitque Cassiodorus super illud Psalmi 118. [unspec A] superiùs allegatum, O Domine, permanet verbum tuum in coelo, quia ad literam, solennis ordo coelestium permanet statutorum. Annus enim per dies & menses labitur. & eisdem vicissitudinibus redit conuersio Solis & Lunae, & omnium lex semel constituta immuta∣bilis manet. Et infra, in generatione & generationem veritas tua, id est, in omni gene∣ratione, Fundasti terram, id est, Ecclesiam fide, & permanet. Nod enim ad literam de terra, quae mouenda est, hoc dici potest: Christus autem est fundamentum, praeter quod nemo potest aliud ponere, id quo hi, qui non sunt ancillae filij, permanent. Nam sequitur, Ordinatione tua perseuerat dies. Haec enim supra dicta, quod verbum id coelo, quod veritas in generatione, quod terta fundata est, sunt dies quem fecit Dominus, cui Christus Sol iustitiae quicquid vrgeat nunquam occidit, & cum in futuro ‖ 1.39 perficiet nullo fine clau∣dendum. Et bene dico Verbum in coelo veritas, & in generatione terra fundata, quoniam omnia quae pertinent ad hunc diem seruiunt tibi; ad literam, Omnia temporalia & aeterna [unspec B] suo nutu disponit. Fundasti in quit, terram & permanet; fundatio autem & fundamen∣tum immutabilem stabilitatem & necessitatem important, sicut superius est ostensum. Vnde & infra eodem, Initio cognoui de testimonijs tuis quòd in aeternum fundasti ea. Similem etiam sententiam innuunt verba huiusmodi, Confirmata est super nos misericordia eius, & veritas Domini manet in aeternum, Psalmo 116. Firmauit orbem terrae qui non commouebitur,* 1.40 Psalmo 92. vbi dicit Augustinus quòd est immobilis, sicut erat superiùs alle∣gatum. Qui confidunt in Domino, sicut mons Sion, non commouebitur in aeternum, &c. Psalmo 124. vbi Cassiodorus ostendit confidentes in Domino non posse moueri, non incli∣nabitur in saeculum saeculi,* 1.41 scilicet terra, Psalmo 103. vbi Cassiodorus, Non potest dici de terra quae legitur transitura; mysticè verò rectè accipi potest Ecclesia super Christum fun∣data, quae inclinari non potest. Montes commouebuntur, & colles contremiscent, miseri∣cordia autem mea non recedet à te, & foedus pacis meae non mouebitur, dixit Miserator tuus [unspec C] Dominus,* 1.42 Esaiae 54. Coelum & terra transibunt, verba autem mea non transibunt, seu trans∣ient, Matth. 24. & multa similia cum expositionibus suis & glossis 27. huius scripta. His si∣militer consonat illud Ierem.* 1.43 5. Posui arenam terminum maris, praeceptum sempiternum quod non praeteribit, & commouebuntur, & non poterunt, & intumescent fluctus eius, & non pertransibunt illud; terminum tribulationum insinuans & laborum, vt patet per exposi∣tiones praemissas 46. primi. Et rursum illud Psalmi 148. Statuit ea in aeternum & in saeculum saeculi, praeceptum posuit, & non praeteribit. Vnde beatus Gregorius 16. Moral. 15. super il∣lud Iob 23. Nemo auertere potest cogitationes eius, scilicet Dei, sic ait, De cuius immutabi∣litate aptè subiungitur, Nemo auertere potest cogitationes eius: sicut enim immutabilis est naturâ, ita immutabilis est cogitatione. Dicat ergo, & nemo auertere potest cogitationes eius, quia semel fixa iudicia mutari nequaquam possunt; vnde scriptum est, praeceptum po∣suit, & non praeteribit: & rursum, Coelum & terra transibunt, verba autem mea non transi∣ent: [unspec D] Et rursum, Non enim cogitationes meae sicut cogitationes vestrae, neque viae meae sicut viae vestrae. Cùm ergo exterius mutari videtur sententia, interius consilium non mutatur, quia de vnaquaque re immutabiliter intus constituitur, quicquid foris mutabiliter agitur. Cui & concorditer Augustinus in sententijs Prosperi,* 1.44 propositione 169. Cogitatio, in∣quit, & recogitatio Dei mutandarum rerum est incommutabilis ratio. Neque enim, sicut hominem, ita Deum cuiusquam facti sui poenitet, cuius de omnibus omninò rebus tam fixa est sententia quàm certa praescientia:* 1.45 quibus nec discorditer Esaias, Dominus exerci∣tuum, inquit, decreuit, & quis poterit infirmare? Es. 14. Glossa, hoc est, mutari non potest. Hanc eandem necessitatem secundum legem, vt praemittitur, ordinatam euidenter insinu∣ant Autoritates de necessitatem stabilitatis, immobilitatis, & immutabilitatis praemissae: nec minus euidenter eam ostendunt Autoritates de iuramento diuino, quadragesimo septimo hu∣ius praemissae propter immutabilitatem & necessitatem in eo contentam, maximè cùm secun∣dum [unspec E] ibi ostensa, omnis sermo Dei intrinsecus respectu exteriorum aequali necessitate firme∣tur, & aequipolleat iuramento. Eandem similiter innuunt Autoritates illo quadragesimo septimo allegatae, dicentes praedictiones & promissiones diuinas necessariò adimplendas, maximè cùm non necessitas sit maior in talibus, quàm in quibuslibet scitis Dei ad extra, sicut proximum huius docet: sed tota necessitas, quae est ibi, est ex firma praesentialitate, & praesen∣tanea sirmitate actus, cognitionis, & volutionis diuinae, qua eum, sicut & praesentia caetera, & actus caeteros qualescunque dum est, necesse est esse necessitate sequente & ordinata praedicta. Amplius autem & hanc eandem necessitatem ordinatam, vt praemittitur, & sequentem concorditer innuunt omnes Autores, ponentes fatum à famine Dei dictum,

[unspec A] & talem necessitatem fatalem, sicut superius monstrabatur; Quot autem & quanti Au∣tores & Doctores Philosophici & Theologici ponunt explicitè & implicitè istam necessitatem fatalem, sicut vigesimum octauum primi, & vigesimum septimum huius docent? Quid enim aliud significat intransibilitas, immutabilitas, stabilitas, firmitas verborum Christi, legum, pacti, faederis quoque Dei ex Euangelijs & Prophetijs cum glossis & expositio∣nibus Doctorum, quas vigesimum septimum huius plenius recitauit? Quomodo etiam conuenientius potest exponi Philosophus in De mundo 13. vbi dicit quod Deus immobi∣lis cuncta mouet & circumfert quo vult, velut ‖ 1.46 lex mundi nullam recipiens alteratio∣nem, certior & firmior Scripturis quae in lapidibus, sicut eodem vigesimo septimo & hic supra plenius allegatur? Scripturae namque in lapidibus primò liberè & contingenter scri∣buntur, sed postquam sunt scriptae, necessariò manent scriptae, vel saltem necessariò tunc [unspec B] sunt scriptae necessitate sequente praedicta: Sic quinimo & incomparabiliter firmius scrip∣tura firmior libri Dei. Cur etiam potius comparauit legem diuinam omnia gubernantem scripturae in lapidibus, quam scripturae in cera, membrana, pictura, puluere, vel in ter∣ra, in aliquouè metallo, nisi vt quoquomodo exemplatiter & figuraliter designaret eius maximam firmitatem, sicut talis scriptura est alijs magis firma; quemadmodum & lob dicit, Quis mihi hoc tribuat vt scribantur sermones mei?* 1.47 Quis mihi det vt exarentur in libro stilo ferreo, aut plumbi lamina vel ‖ 1.48 celie scribantur in silice, Iob decimo nono? Quare & filij Seth scientiarum inuenta in duabus columnis, vna quidem de lateribus, al∣tera verò de lapidibus conscripserunt, sicut superius fuerat recitatum. Quàm ergo firma necessitas, & necessaria firmitas, Scripturae diuinae in firmissima scientia Dei scriptae, in firmissima mente sua, in firmissimae vitae libro! Hunc autem Philosophum in hac parte autorizans summus Philosophus, Non potest, inquit,* 1.49 solui Scriptura quam Pater sancti∣ficauit [unspec C] & misit in mundum, Ioannis decimo. Cui similiter consonant non pauca similia qua∣dragesimo septimo huius prehabita, quae restantur Scripturas propheticas promissorias, & iuratorias Prophetarum & Dei necessariò adimplendas. Quod enim scriptura naturalis, fragili calamo, fluido atramento, putribili pellicula vel papyro constructa solui non potest, ex nulla firmitate aut stabilitate huius scripturae infirmae & labilis potest esse, sed tantum ex scripturae libri vitae immortalis, indelebilis, irrasibilis, incancellabilis, ac indefectibilis insolubili & necessaria firmitare; à qua omnis vera scriptura materialis onginaliter & figuraliter defluit & emanat. Huic autem causae necessitatis huiusmodi in scripturis attestatur glossa super primum Mathaei, quae primò dicit prophetias necessario adimplendas, sicut quadragesimum septimum huius allegat: Postea verò dicit quod Propheta nullam necessitatem ingerit prophetatis, sed est praescientiae Dei signum, sicut [unspec D] quadragesimum nonum huius plenius recitauit. Haec ergo necessitas in Dei prescientia est fundata: Non enim potest fundari in rebus prophetatis, quae sunt quasi effectus & exitus prophetiae, quae etiam sibi ipsis nuilam necessitatem imponunt, cùm nallam ha∣beant ex seipsis, nec in prophetia, quae non efficit prophetata, sed est diuinae praescien∣tiae tantum signum; necessitas ergo scripturae libri vitae immortalis praescientiae firmae Dei est necessitas scripturas Propheticae supradictae. Vnde & Augustinus de correptione & gratia 29. dicit, quod filij Dei secundum praescientiam, antequam essent facti,* 1.50 iam filij Dei erant, in memoriali patris sui inconcussa stabilitate conscripti. Qui & infra 34. hanc stabilitatem inconcussam plenius exprimens ita scribit; Quicunque ergo in Dei prouidentis∣sima dispositione praesciti, praedestinati, vocati, iustificati sunt & glorificati, Non dico etiam nondum renati, sed etiam nondum nati, iam filij Dei sunt, & ideo omnino perire non possunt. Aduerte, quaeso, causalem; Iam, inquit, filij Dei * 1.51 sunt, & ideo omnino perire nō possunt. Quid aliud innuit, imò potius exprimit haec causalis, quàm quod illa quaecunque in prouidentia, [unspec E] dispositione, praescientia & praedestinatione Dei sunt, non possunt ibi non esse, saltem pro nunc, iuxta illud ‖ 1.52 Philosophi tam saepius memoratum, Esse quod est quando est, necsse est? Quantus igitur numerus, quanta turba, quantus exercitus autoritatum scripturae canonicae & Doctorum istam necessitatis sententiam explicitè vel implicitè profitetur, proculdubio non facile numerare. Vt autem in breuibus maximam copiam proferam, Ecce istam necessitatis sequentis sententiam innuunt & confirmant rationes, & auroritates à trigesimo huius vsque ad hunc locum multifariam praelibatae, quas non videtur possibile plane, solidè & vera∣citer soluere istam sententiam non tenenti, sed vix per qualescunque sophisticationes insi∣pidas, per cauillationes obliquas, per falsigraphias profanas, & proteruias violentas, per ambages distortas, per expositiones schismaticas & per glossas vipereas tex∣tum proprium perimentes: Huic autem sententiae videntur omnes rationes &

Autoritates tam secundum superficiem literae, quàm secundum profundum & solidum [unspec A] intellectum planè & plenè, solidè & sincerè ac spontaneè consentire, & concorditer atte∣stari. Conferat, quaeso, simpliciter quicun que Iudex indifferens, & amicus veritatis solius probationes, responsiones & autoritates cuiuscunque alterius sententiae & istius; depo∣nat,* 1.53 supplico, interim odium & amorem, dicente Philosopho 1. Rhetoricae suae primo, quod ad praefectum & Iudicem amare & odire, & proprium commodum annexa sunt sae∣pe vt non possint videre sufficienter verum, sed attendere in iudicio proprium delectabile aut triste; Et secundi Rhetor. 1. Non eadem, inquit, videntur amantibus & odientibus, neque iratis & mansuete se habentibus, sed aut omnino altera, aut secundum magnitudi∣nem altera;* 1.54 Cui & concorditer Ptolomaeus verbo 12. Centilogij sui, ait, Amor & odium remouent homines à rectitudine, aut secundum aliam translationem, Amor & odium per∣uertunt [unspec B] iudicij veritatem: vel si noluerit illa deponere, tunc permutet dando isti senten∣tiae gratis odio habitae amorem & fauorem alterius, & è contra, & sic aequo libramine ponderet, quae firmius sit fundata, copiosius attestata, & rationabilius defensata, & illam interim, donec Deus aliud ei reuelauerit sobrie eligat, teneat & defendat. Nam, sicut di∣cit Philosophus 1. Ethic. 11. Vero quidem omnia consonant existentia; falso autem citò dis∣sonat verum. Haec autem est planè doctrina eiusdem Philosophi 2. de Coelo 1. ac Auer∣rois Commentatoris ipsius, qui & ibi recitat illum famosum Alexandrum dicentem, Nos nonsumus sustentati super sententiam huius hominis inter omnes alias, nisi quia videmus ipsam minoris ambiguitatis, & remotiorem à contradictione. Potrò autoritates de neces∣sitate fati, faminisuè diuini, & similes, ponentes necessitatem in Deo & in rebus, & cau∣sam illius reddentes, quia Esse quod est, quando est, necesse est, aut quod res omnes sunt semper apud Deum praesentes pro necessitate rerum secundum causas superiores vige∣simo septimo & vigesimo octauo huius adductae, multum immediatius & euidentius faciunt [unspec C] pro ista necessitate sequente huius capituli quàm pro illa; verum quia ex ista necessitate sequitur alia, faciunt & pro illa; & quia illi necessitati contradicebatur, à multis fuit mul∣torum testium veridicorum omni exceptione maiorum testimonijs validis comprobanda, vt sic illa concessa, ista facilius admittatur. Potuit etiam processus & ordo fuisse contrariè permutatus, vt primo haec sequens, deinde illa secundum causas superiores fuisset osten∣sa: Haec enim est prior illa secundum naturam, Veruntamen non ita commodè pro do∣ctrina. Non enim semper priora & notiora naturae sunt priora & notiora in cognitio∣ne humana; Imo, vt plurimum est, è contra, sicut testatur Philosophus 1. Physic. 2. & post. & 2. Metaphysic. 1. quod etiam testatur Apostolus, Inuisibilia, inquiens, ipsius scilicet Dei, à creatura mundi, id est, ab homine, per ea quae facta sunt intellecta con∣spiciuntur, sempiterna quoque virtus eius & diuinitas, ad Romanos primo. Hinc igitur videbatur commodius praemissum ordinem obseruare, sicut & in principio seruabatur. Pri∣us [unspec D] namque secundum naturam videtur Deum facere quippiam, quàm factum seruare, & tamen prius fuit ostensum Deum esse conseruatorem necessarium entium quàm factorem, quia hoc fuit vtilius pro doctrina: Ex hoc enim apud cognitionem humanam facilius osten∣ditur aliud quàm è contra.

[unspec E]

[unspec A] COROLLARIVM.

Corollarium, quod omnem actum volutionis & cognitionis diuinae praesentem neces∣se est, necessitate sequente praedicta, semper fuisse, & similiter semper fre; quare & quod omnia, quae praesentialiter sunt, fiunt aut eueniunt, simili neces∣sitate sunt, fiunt & eueniunt in praesenti; & quod omnia quae euenient, simili necessitate euenient in futuro; imó & quod omnia quae nunc fiunt, de aliqua ne∣cessitate praecedente nunc fiunt; & quod omnia, quae eueniunt de aliqua necessitate praecedente, euenient in futuro.

[unspec B] EX his autem, velut porismaticè, clarè lucet, quod Omnem actum volutionis & cogniti∣onis diuinae praesentem necesse est necessitate sequente praedicta nunc esse, semper fuisse, & similiter semper fore; quare & qd. omnia, quae praesentialiter sunt, fiunt, aut eueniunt, simili necessitate sunt, fiūt, & eueniūt in praesenti; & qd. omnia, quae euenient, simili necessitate eueni∣ent in futuro, imo & qd. omnia, quae nunc fiunt, de aliqua necessitate praecedente nunc fiūt; & qd. omnia quae eueniēt, de aliqua necessitate praecedēte euenient in futuro. Prima autem pars, secunda & tertia huius potismatis lucide consequuntur. Nam secundum prius ostensa, om∣nem actum huiusmodi nunc praesentem necesle est nunc esse, quare & semper fuisse, & simili∣ter semper fore, cum Deus sit immutabilis omniquaque, sicut quintum & vicesimum tertium primi docent. Vnde & cognoscitur euidenter conuenientia & differentia voluntatis diuinae, & angelicae, vel humanae In duobus namque conueniant & disconueniunt in duobus. Nam [unspec C] sicut voluntatem creatam necesse est pro nunc velle quod vult, & voluisse quod voluit, sic di∣uinam; sed hanc, scilicet humanam, possibile est in futuro non sic velle, & in praeterito nolu∣isse, diuinam vero minime post vel ante: cuius causa non latet; haec enim est mutabilis, illa vero immutabilis est omnino. Tres vero partes sequentes ex istis tribus cum quibusdam pri∣us ostensis faciliter concludentur. Docet namque syllogistica ratio manifeste, quod omnia quae praesentialiter sunt, fiunt, & eueniunt à causa necessitate sequente necessaria in essendo, & infrustrabili in causando, simili necessitate sunt, fiunt & eueniunt in praesenti; Omnia, quae in praesentiarum sunt, fiunt, aut eueniunt praesentialiter, sunt, fiunt, & eueniunt à causa hu∣insmodi: Cur ergo non sequitur de futuris? Simili namque modo quo‖ 1.55 syllogismus‖ 1.56 aptabatur praesentibus, aptabitur & futuris; Omnia siquidem quae euenient à causa necessitate sequente somper necessaria in essendo, & infrustrabili in causando, simili necessitate euenient; Om∣nia quae euenient, euenient à causa huiusmodi. Non enim videtur causa possibilis assig∣nari [unspec D] quare non omnia, quae à causa quacunque euenient, de aliqua necessitate eueni∣ent, nisi vel quia causa potest deficere in essendo, vel quia, etsi maneat potest impediri, frustrari, & deficere in causando; sicut homo volens facere quid futurum, potest voluntatem illam dimittere, & etiam si eam continuè teneat, impediri, multipliciterque frustrari: Cer∣tum est quoque quod omnia, quae euenient, à causa tali* 1.57 euenient: Euenient enim à volun∣tate diuina, per corollarium noni primi, & ipsa est necessitate sequēte necessaria in essendo per partes corollarij praecedenteS, est etiā infrustrabilis in causando, per 10. primi libri. Hic respon∣debitur forsitan a quibusdam, quod omnia futura sunt necessaria, quatenus sunt apud Deum praesentia, & in eo, non autem quatenus extra euenient in esse materiali siue reali in suis na∣turis. Haec autē responsio si intelligit, quod futura cōtingentia quantum est de se, & causis suis inferioribus absolutè cósideratis, non necessariò euenient, verè intelligit sed non vitat: Si autē intelligit quod futura contingentia relata ad praeuolutionem & praecognitionem diuinam ne∣cessariam [unspec E] in essendo, & infrustrabilem in causando, non necessariò euenient extra in esse ma∣teriali, reali, seu naturali temporibus praeordinatis a Deo, non verè intelligit, sicut praeceden∣tia clarè monstrabant; quod & potest breuiùs sic monstrari: Necessariò sequitur, quicquid Deus vult & praescit fore in esse reali extrinseco naturali, sic erit; Hoc Deus vult & praescit sic fore: ergo hoc sic erit: vel enthymematicè si quis velit, Deus vult hoc fore realiter, ergo hoc sic erit, & antecedens est necessarium, sicut superiùs est ostensum, sicuti &‖ 1.58 isti responsores fa∣tentur; quare & consequens sicut trigesimo huius patet. Hoc autem totum clarè testatur Robertus Lincolniensis de libero arbitrio 10. vbi agens de concordia praedestinationis & liberi arbitrij, primò facit realiter argumentum praemissum, & recitat virtualiter responsio∣nem opinionis contratiae,* 1.59 & hypothesis principalis, distinguentem propositiones huiusmo∣di,

(Quicquid Deus praedestinat seu vult fore necesse est fore) secundum compositionem [unspec A] & diuisionem, & concedentem sensum compositum ac negantem diuisum; & deinde ipsa formaliter approbata, ac materialiter reprobata, secundum sententiam propriam respon∣dendo, dicit praeuolutionem, puta praedestinationem diuinam, esse causam necessariam in essendo necessitate sequente, & infrustrabilem in causando; quare & quemlibet totalem eius effectum simili necessitate futurum: Vnde sic ait, Dei praedestinatio specialiter libe∣rum arbitrium videtur annihilare; Ipsa namque causa est bonorum praedestinatorum; & talis causa quae non potest non esse, nec potest ab effectu frustrari: Omnis autem causae, quae non potest non esse, nec ab effectu frustrari, omnis effectus non potest non esse; prae∣destinationis igitur effectus non potest non esse; ergo omnem praedestinationis effectum ne∣cessarium est esse; Necessariò ergo saluabitur omnis saluandus; ergo non ex libero arbitrio [unspec B] est salus aut opus bonum vitae aeternae meritorium. Fortè aliquis responsor ad euadendum sic distinguet, dicens, Praedestinatum est necessarium; id tamen quod praedestinatum est, non est necessarium, sed contingens; sed haec distinctio licèt sit vera, nihil tamen ad veri∣tatem videtur esse solutionis. Dicatur enim A effctus aliquis praedestinationis in se conside∣ratus nudus ab hoc accidente, Praedestinatum, syllogizeturque hoc modo, Omnis effectus causae necessariae nec potentis à suo effectu fructrari est necessarius & non potens non esse; A est effectus talis causae; ergo A non potest non esse, sed est necessarium, & ita quoad eius esse nihil est liberum arbitrium, cùm habens esse ex libero creaturae rationalis arbitrio sit contingens, non necessarium. Et ecce responsio propria; An fortè praedestinationis effectus simpliciter erit magis A contingenter esse, quàm A esse? verbi gratia, Aliquis nunc ex istens via∣tor nominetur Petrus, non hoc, Petrū scilicet fore saluandum, sed Petrum fo re saluandū esse contingens, id est, Petrum fore saluandum non ex necessitate, sed cum possibilitate existendi [unspec C] eius oppositum, scilicet Petrum non saluari, est simpliciter effectus praedestinationis: Scit enim Deus non solum Petrum saluandum, sed Petrum non ex necessitate, sed contingenter sal∣uandum, & sic ab aeterno praeordinat, scilicet Petrum saluandum, & non ex necessitate, sed cum possibilitate contrarij; & hoc totum infallibiliter à Deo praecognitum & praeordina∣tum, scilicet Petrum saluari non ex necessitate, sed cum possibilitate existendi oppositum, scilicet Petrum non saluari est necessarium‖ 1.60 simpliciter; Itaque effectus praedestinationis, quae est causa inuariabilis, nec potest à suo frustrari effectu, non est Petrum saluari, sed Petrum saluari non necessario sed contingenter; & hoc totum, scilicet Petrum saluari non necessa∣riò, sed contingenter, est necessarium, sicut arguit supra positus syllogismus, debere esse prae∣destinationis effectum; sed necessarium dico necessitate consequente non antecedente, ne∣cessitate conditionis secundum Boetium non simplici; ac per hoc Petrum saluari non est ne∣cessarium, sed contingens. Haec itaque maior suprapositi syllogismi propositio, scilicet, Omnis causae, quae non potest non esse, nec ab effectu frustrari, effectus non potest non esse, [unspec D] sed est necessarius, sic videtur esse intelligenda, vt intelligamus effectum simpliciter & tota∣liter, & non secundum partem, hoc est, totum effectum comproportionatum causae, nullis omissis conditionibus, vt pote respectu huius causae, quae est praedestinatio, non erit, Petrum saluari simpliciter & totaliter, effectus, sed hoc totum, Petrum saluari non ex necessitate, sed contingenter; ergo secundum quod verè intelligitur maior propositio, si sub praedestinatio∣nis effectu assumatur Petrum saluari vel aliquid tale, non adiecta hac conditione, non ex ne∣cessitate, sed contingenter, non correspondet assumptio maiori propositioni, nec sequitur conclusio: Si autem sumatur simpliciter & totaliter effectus cadens sub praedestinatione, vt∣pote Petrum saluari non ex necessitate, sed contingenter, correspondenter maiori assumitur, & conclusio sequitur. Qui & infra 11. monstrans concordiam gratiae cum libero arbitrio, si∣milem sententiam clarè profert. Nec moueat quempiam quod dicit non esse necessarium Petrum saluari, sed Petrum non necessariò, sed contingenter saluari, cùm tamen necessa∣riò [unspec E] consequatur, Petrus non necessario, sed contingenter saluabitur, ergo Petrus saluabi∣tur; & Anteccdens secundum eum est necessarium, quare & consequens; quia cùm dicit Pe∣trum non necessariò, sed contingenter saluari, esse necessarium, intelligit de necessitate se∣quente praedicta consentanea contingentiae & arbitrii libertati, sicut & exprimit euidenter: Cùm verò negat Petrum saluari esse necessarium, intelligit de necessitate contraria contin∣gentiae & arbitrij libertati, quod iuxta decimo huius praemissa de hac coniunctione aduersa∣tiua, Sed, euidenter insinuat, ita dicens, Petrum saluari non est necessarium, sed contin∣gens. Pro quo & infra 11. Cùm, inquit, gratia non sit, nisi Dei voluntas, qua gratis saluat, vult autem verbi gratia non solum Petrum saluari, sed ipsum saluari ex libertate arbitrij sui,

[unspec A] & non necessario, sed contingenter, sicut praescit & praedestinat non solùm ipsum saluari, sed saluari cum adiectione praedicta; gratia siue voluntas diuina non cogit Petrum saluari, vel ali∣quod consimile esse necessarium, sed, sicut dictum est, ipsum saluari ex libero arbitrio & con∣tingenter esse necessarium. Nec etiam moueat quod dicit, fortè & quasi dubitando, non de∣finiendo respondere videtur: haec enim est responsio sua finalis; & quia hoc potest rationabi∣liter facere, etsi ipsemet non dubitet, ad aliorum praesumptuosam audaciam reprimendum, & vt sobriè capiant instruendum. Aduerbia etiam dubitandi & verba similia non semper du∣bitationem loquentis important, sed quandoque per figuram Ironiae certitudinem & certam affirmationem, quandoque verò dubitationem in mentibus auditorum, & increpationem eo∣rum: Quare Prophetae, Apostoli, & Deus, ac Dominus Iesus Christus scientes certissimè, quandoque aduerbia & verba huiusmodi protulerunt. Vnde Psalmo 80. Pro nihilo forsitan inimicos eorum humiliassem. Cassiodorus, Forsitan, id est, verè, si ironicè dicit.* 1.61 Et infra [unspec B] Psalmo 118. Nisi quòd lex tua meditatio mea est, tunc fortè perijssem in humilitate mea. Et Apostolus ad Rom. 8. Existimo quòd non sunt condignae passiones huius temporis ad futu∣ram gloriam: Glossa, Existimo, id est, scio. Et 1. ad Corinth. 7.* 1.62 Puto quòd ego spiritum Dei habeam: Glossa, Nota quòd dicens puto, non dubitat Apostolus, sed contemptores increpat. Et Iob 14. Putasne mortuus homo rursum viuat? Super quod Gregorius 12. Moral. 5.* 1.63 So∣lent iusti viri in eo quod ipsi certum ac solidum sentiunt, quasi ex dubietate aliquid proferre, vt infirmiorum in se verba transferant, sed rursum per fortem sententiam infirmanti dubietati omni modo contradicunt, quatenus per hoc, quod dubiè proferre cernuntur, infirmis aliqua∣tenus condescendant; & per hoc, quod certam sententiam proferunt, infirmiorum mentes dubias ad soliditatem trahant. Ipse etiam in quo sunt omnes thesauri sapientiae & scientiae absconditi Iesus Christus similiter loquitur, Nun quid, inquiens, gratiam habet seruo illi quia fecit quae sibi imperauerat? Non puto, Luc. 17. Et Matth. 11. Si in Sodomis &c.* 1.64 fortè man∣sissent [unspec C] vsque in hunc diem; & Ioh. 4. Tu forsitan petisses ab eo, &c. Et infra 5. Si crederetis Mosi, crederetis forsitan & mihi: Et adhuc inferius 8. Si me sciretis, forsitan & Patrem me∣um sciretis. Super quod Augustinus part. 1. homil. 37. Ille, inquit, qui omnia scit, quando dicit forsitan, non dubitat, sed increpat. Attende enim quomodo increpatiuè dicatur ipsum forsitan, quod videtur esse verbum dubitationis; sed dubitationis verbum est, quando dicitur ab homine ideo dubitante quia nesciente; cùm verò dicitur à Deo verbum dubitationis, cùm Deum vtique nihil lateat, illa dubitatione arguitur infidelitas, non opinatur diuinitas. Ho∣mines enim de rebus his, quas certas habent, aliquando increpatiuè dubitant, id est, verbum dubitationis ponunt, cùm corde non dubitent, velut si indigneris seruo tuo, & dicas, Con∣temnis me? Considera, forsitan Dominus tuus sum.* 1.65 Hinc & Apostolus ad quosdam con∣temptores suos loquens, ait; Puto autem quòd & ego spiritum Dei habeam. Qui dicit, puto, dubitare videtur, sed ille increpat, non dubitat. Matthaei quoque 24. ipsa sapientia Dei di∣cit, [unspec D] Dabunt signa magna & prodigia, ita vt in errorem ducantur, si sieri potest, etiam electi.* 1.66 Super quod Gregorius 1. super Ezech. 9. Cur, inquit, hoc sub dubitatione dicitur,* 1.67 cùm quid futurum sit à Domino praesciatur? Et respondet, Ista dominici sermonis dubitatio ex electo∣rum cordibus designatio temptationis fuit. Per hoc igitur exprimitur, quòd electi in corde temprabuntur; nutant enim, si non cadunt; dicitur ergo, si fieri potest, quia trepidabunt, & tamen dicuntur electi, quia non cadent. Pro duabus autem residuis partibus aduertendum quòd in voluntate diuina respectu suorum effectuum extrinsecorum praesentium vel futuro∣rum est plenissima contingentia ad vtrum libet, & summa libertas contradictionis, sicut‖ 1.68 fae∣pius dicebatur, ipsa tamen respectu eorum est necessitas antecedens, sicut respectu praesen∣tium, sicuti vltima pars corollarij secundi huius ostendit: quare & per similem rationem re∣spectu, futurorum similiter. Nam omnia quae euenient à causa necessaria in essendo & infru∣strabili [unspec E] in causando, euenient de necessitate naturaliter praecedente, sicut definitiones necessi∣tatis naturaliter praecedentis, & sui effectus secundo huius ostendunt; & omnia, quae eueni∣ent, à causa tali euenient, puta à voluntate diuina, sicut superius est ostensum: nec istam ali∣quam repugnantiam implicant, sicut 29. & 5. huius plenius declaratur.

Notes

• * 1.1

  Hermes.
• ‖ 1.2

  primi
• * 1.3

  Aristoteles.
• * 1.4

  Linconlni∣ensis.
• * 1.5

  Lincolni∣ensis.
• ‖ 1.6

  cum.
• ‖ 1.7

  pleneè.
• ‖ 1.8

  actus ta∣lis.
• * 1.9

  illud
• ‖ 1.10

  28^o.
• * 1.11

  rationale vel
• * 1.12

  prauis.
• ‖ 1.13

  bonum.
• ‖ 1.14

  quod talis est, quistu∣diosus cui propter vir∣tutem bona sunt quae simpliciter bona. Theophilus.
• * 1.15

  Thomas.
• * 1.16

  Thomas.
• * 1.17

  Thomas.
• * 1.18

  Apostolus.
• * 1.19

  Augustinus.
• * 1.20

  Philosophus.
• * 1.21

  Augustinus.
• * 1.22

  Psalmista.
• ‖ 1.23

  fundauit.
• * 1.24

  Augustinus. Apostolus.
• * 1.25

  Glossa.
• * 1.26

  Numeri.
• * 1.27

  Psalmus. Cassiodorus. Augustinus.
• * 1.28

  Lincolni∣ensis.
• ‖ 1.29

  immuta∣bilitate
• * 1.30

  Anselmus.
• * 1.31

  Anselmus.
• * 1.32

  Anselmus.
• * 1.33

  Lincolni∣ensis.
• * 1.34

  Lincolni∣ensis.
• * 1.35

  Isidorus. Philosophus.
• * 1.36

  Hermes. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• * 1.37

  Augustinus.
• * 1.38

  Psalmus.
• ‖ 1.39

  percipiet
• * 1.40

  Augustinus.
• * 1.41

  Cassiodorus.
• * 1.42

  Esaias. Matthaeus.
• * 1.43

  Ieremias.
• * 1.44

  Augustinus.
• * 1.45

  Esaias.
• ‖ 1.46

  lux
• * 1.47

  Iob.
• ‖ 1.48

  certe
• * 1.49

  Iohannes.
• * 1.50

  Augustinus.
• * 1.51

  facti
• ‖ 1.52

  philosophicum
• * 1.53

  Philosophus.
• * 1.54

  Ptolomtus
• ‖ 1.55

  similis
• ‖ 1.56

  aptatur
• * 1.57

  necessario
• ‖ 1.58

  Istae re∣sponsiones.
• * 1.59

  Lincolniens.
• ‖ 1.60

  simplici∣ter itaque
• * 1.61

  Cassiodorus.
• * 1.62

  Apostolus.
• * 1.63

  Ioh. Gregorius.
• * 1.64

  Lucas. Matthaeus. Iohannes. Augustinus.
• * 1.65

  Apostolus.
• * 1.66

  Matthaeus.
• * 1.67

  Gregorius.
• ‖ 1.68

  superius.