Thomæ Bradwardini Archiepiscopi olim Cantuariensis, De causa Dei, contra Pelagium, et De virtute causarum, ad suos Mertonenses, libri tres: iussu reverendiss. Georgii Abbot Cantuariensis Archiepiscopi; opera et studio Dr. Henrici Savilii, Colegij Mertonensis in Academia Oxoniensi custodis, ex scriptis codicibus nunc primum editi

[unspec A]

CAP. XXX. Quod in omni actione communi voluntatum increatae & creatae, in∣creata creatam naturaliter antecedit.

DEstructa siquidem prima parte diuisionis praemissae, quare & constructa secunda, de tertia inquirendum: Superbissimus namque Pelagius, quia superbior Lucifero, qui Deo voluit coaequari, compulsus vt De∣um coeffectorem humanorum actuum fateretur, prioritatem & supe∣rioritatem [unspec B] sibi vendicat super Deum, & in actione communi homi∣nem priorem naturaliter & superiorem constituit, Deum vero poste∣riorem naturaliter & subiectum, & voluntatem humanam diuinae praeficit voluntati, sicut in tractatu primi de gratia tangebatur. Vnde & humilis Augustinus de praedestinatione sanctorum ad Prosperum & Hilarium 3. destructo per testimonia sacrae Scripturae errore Pelagij affirmante fidem,* 1.1 sci∣licet actum fidei esse nobis ex nobis tantummodo sine Deo, subiungit; Nolens ergo his tam claris testimonijs repugnare, & tamen volens à seipso sibi esse quod credit, quasi componit homo cum Deo, vt partem fidei sibi vendicet, atque illi partem relinquat; & quod est elatius, primam tollit ipse, sequentem dat illi, & in eo quod dicit esse amborum, priorem se facit, po∣steriorem Deum. Idem de haeresibus 88. sic ait; Denique Pelagius à fratribus increpatus, quod nihil tribuerit adiutorio gratiae Dei ad eius mandata facienda, correctioni eorum hacte∣nus cessit, vt non eam libero arbitrio praeponeret, sed infideli calliditate supponeret. Verum [unspec C] quis Philosophicus in actione aut motione communi agentium aut mouentium primi natu∣raliter & secundi, secundum naturaliter primo naturaliter contrario ordine naturaliter ante∣ponat? Et quis Philosophicus dubitat Deum omnium secum agentium aut mouentium natu∣raliter esse primum, maximè cum à Philosophis vocetur communiter prima causa, primum agens siue efficiens, primum mouens seu etiam primus motor, sicut vicesimum huius tam à Philosophis quàm à Theologis recitauit? Quis enim Theologicus, aut catholicus, imò vel haereticus, schismaticus aut Paganus audeat se praeponere Deo suo, dicere seipsum Domi∣num in agendo, Deum autem suum seruum, seipsum superiorem, Deum inferiorem, scipsum architectum & principalem artificem, Deum verò subseruientem, & suum quodammodo in∣strumentum, seipsum ducentem, Deumque ductum, suam voluntatem primam, diuinam au∣tem pedissequam, suam voluntatem dominam, diuinam ancillam, suam praecipientem, diui∣nam obsequentem, suam trahentem, diuinam tractam, suam praefectam, diuinam verò sub∣iectam, [unspec D] cum hoc sit contra primam suppositionem primi capituli primi libri, quae ab omnibus qualemcunque Deum colentibus est admissa, cum nullus ignorat aliud esse perfectius quàm sit istud, quod & secunda suppositio ac tertia pars corollarij primi docent? Licet autem nulli sit rationabiliter dubium, quod scilicet Deus creaturam, & voluntas diuina humanam in qua∣libet actione eis communi praecedat naturaliter in agendo; veruntamen propter aliquos, qui forsitan trepidarent timore vbi non est timor, istud aliquibus breuibus certificare curabo. Porro volutio diuina qua vult voluntatem creatam producere suum actum, & illam produ∣cere suum actum secundum essendi consequentiam, conuertuntur: Nam quandocunque v∣num istorum est, est & reliquum, & è contra, vt patet per vicesimum secundi, & per decimum primi, & illa volutio diuina est causa alterius, quia causa efficiens, vt patet per nonum primi, & vicesimum secunditergo illa est prior natura, dicente Philosopho in praedicamentis, vbi di∣stinctis quatuor modis prioris, adiungit hunc quintum; eorum quae conuertuntur secundum [unspec E] essentiae consequentiam quod alterius quomodolibet causa est, dignè prius natura dicitur. I∣tem aliter voluntas humana esset liberior quam diuina: haec namque sicut domina semper praecederet, illa vt pedissequa sequeretur: haec de omnibus sibi possibilibus liberè praeeligeret facere hoc vel illud, illa necessariò consentiret: haec per omnia regeret, illa per omnia rege∣retur. Item aliter voluntas humana necessitaret diuinam ad agendum, quod videtur liber∣tati voluntatis diuinae nimium derogare, & ipsam subijcere nimiae seruituti: Nam quando vo∣luntas humana efficit suum actum, illud efficere illum actum tunc est, & pro tunc necesse est ipsum esse. Nam secundum Philosophum 1. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hermenias vlt. esse quod est, quando est, ne∣cesse est: ergo per vicesimum secundi pro tunc necesse est Deum volendo coefficere illum a∣ctum, & illa necessitas accidit voluntati diuinae ex actione voluntatis humanae, tanquam ex actione voluntatis humanae, tanquam ex

[unspec A] causa priori. Et similiter sequitur quod voluntas humana necessitat diuinam ad certam a∣ctionem non agendum, & ad illam actionem non volendum; imo & impossibilitat eam, & necessariò prohibet, ne agat aut velit huiusmodi actionem: quia si homo pro instanti quo posset agere A. volutionem respectu B. obiecti, agat volutionem respectu eiusdem, vel peni∣tus nihil agat; pro tunc A. non est, & necesse est A. pro tunc non esse, quia secundum Phi∣losophum vbi prius, non esse quod non est, quando non est, necesse est; ergo necesse est De∣um pro tunc non agere A. neque velle A. agi, aut esse, sicut per decimum primi patet, & im∣possibile est Deum pro tunc agere A aut velle A. agi, aut esse, & tota ista necessitas & impos∣sibilitas accidit Deo & voluntati diuinae ex homine, & ex voluntate humana tanquā ex causa priori, quod nullo modo permittit eius sūma libertas omnipotens{que} potestas. Amplius sic ad idem; si voluntas humana sic praecedat diuinā, voluntas humana posset antecedenter necessi∣tate diuinā ad agendū, continuandū & cessandū, quiescendū, & iterum resumendum quoties [unspec B] & quando voluerit; Nam quilibet homo quoties & quando voluerit, potest agere actum libe∣rū propriae voluntatis, continuate, cessare, quiescere, & resumere iterato: & si homo sic faciat, sequitur necessariò per 20^um secundi, Deum similiter facere, & antecedens tanquā causa prior est naturaliter in hominis potestate, ex quo necessariò consequitur aliud tanquā causatum po∣sterius, naturaliter esse in hominis potestate libera. Si autem dicatur hoc non sequi, quia Deus posset liberè resistere & impedire quemlibet hominē à quolibet praedictorum; potest sibi faci∣liter contra dici: Nam pro instāti quo Deus agit ista cum homine, non potest resistere nec etiā impedire, sicut argumenta praecedentia docuerunt. Item responsio ista non obuiat nisi in ‖ 1.2 actione & continuatione, non in cessatione & quiescione; quia Deus non potest resistere, nec impedire hominem agentem ne cesset, aut non agentem vt quiescat, quia hoc esset faciendo e∣um continuare aut nouiter agere: sed hoc non potest Deus, quia si hoc faceret, praeueniret naturaliter hominem sic agendo. Nam si homo Deum ibi naturaliter praeueniret, potius di∣ceretur [unspec C] hominem facere, Deum continuare aut nouiter facere quippiam quàm è contra: Nam causa naturaliter principalis & prima potius facit causam instrumentalem & secundariam fa∣cere quàm è contra. Si ergo in tali actione aut continuatione libera Deus naturaliter praeue∣niat hominem, & voluntas diuina humanam, cum hoc possit contingere in qualibet specie actuum liberorum, in quolibet actu libero secundum speciem voluntas diuina potest huma∣nam naturaliter praeuenire: ergo sic praeuenit nunc de facto. Nam nulla penitus ratio dari potest, quare duorum actuum liberorum eiusdem speciei respectu eiusdem obiecti ab eisdem duabus causis actorum, &, vt breuiter multa dicam, habentium omnes causas & circumstan∣tias similes specie, in actione vnius naturaliter praeueniat voluntas diuina, alteriusque huma∣na. Item quicquid est naturale alicui singulari alicuius speciei, est sibi essentiale, scilicet tota sua essentia, vel pars eius, aut aliquid consequens ipsam essentialiter & inseparabiliter, si sic fu∣erit in sua dispositione maximè naturali: & quicquid est sic essentiale alicui singulari, est sic [unspec D] essentiale speciei & eius cuilibet singulari; alias enim non esset essentiale speciei, nec alicui sin∣gulari, sed accidentale & extraneum. Posset enim manente specie, & quolibet eius singulari in dispositione maxime naturali nunc adesse, nunc abesse. Vnde & trina conclusio sequi po∣test. Prima, quod quicquid est naturale alicui singulari alicuius speciei, est naturale illi speci∣ei. Secunda, quod quicquid est naturale alicui speciei, est naturale eius cuilibet singulari. Ter∣tia, quod quicquid est naturale alicui singulari alicuius speciei, est naturale eius cuilibet sin∣gulati. Item species & eius quodlibet singulare habent eandem naturam; ergo quicquid est naturale vni illorum, est & illorum cuilibet naturale. Quare Philosophus 2. de Coelo 48. & 49. arguit, quod si vna stella moueatur motu circumgirationis aut volutationis, quaelibet sic mouetur; & si vna non sic mouetur, nec alia sic mouetur. Et 59. Ex hoc quòd vna stella est sphaericae figurae, arguit idem vniuersaliter de quacunque. Super quod dicit Auerroes illo commento 59. Dedit demonstrationem naturalem & dixit, Si igitur inueniatur vna stellarum [unspec E] sphaerica, necesse est vt omnes sint sphaericae. Et hoc non est manifestum, sed demonstratio fundatur super hoc, quod omnia corpora caelestia sunt eiusdem naturae specie, & quod corpo∣ra caelestia sunt plura indiuidua in specie, & necesse est vt illud, quod existit in aliquo indiui∣duorum speciei ex rebus essentialibus, existat in omnibus indiuiduis eiusdem speciei; & quod figura est ex rebus essentialibus in corporibus caelestibus, quia sunt animata. Secundum has igitur propositiones verificatur suus sermo, & non est, sicut diximus, per exemplum: Quare si in actu aliquo libero fuerit naturale, quod Deus praeueniat hominem, & diuina voluntas humanam, hoc erit in quolibet naturale. Rursum nec praedicta responsio obuiat in agendo: Si enim voluntas humana agens liberum actum suum non necessitet Deum ad coagendum cum illa, quia ipse posset eam libere impedire; ergo tunc Deus liberè non impedit eam ab a∣gendo;

ergo Deus voluntariè non impedit eam; ergo vult non impedire eam; quia per 22^um [unspec A] primi Deus habet aliquē actū voluntatis circa non impedite, & non volutionē, quia per 10^um primi, tunc non impedire non esset, quare & impedire tunc esset; ergo volutionem: volun∣tate ergo humane agente, Deus coagit volendo coagere, & volendo non impedire: velergò voluntas humana agendo, sicut praecedit naturaliter volutionem diuinam qua vult agere; sic etiam praecedit illam volutionem diuinam, qua vult non impedire; vel è contra. Si sic, ergò vtraque illarum volutionum necessariò sequitur voluntatem humanam agentem. Et per de∣cimum primi, Si Deus vult non impedire, sed coagere, necessariò non impedit, sed coagit, &c. sicut in principio est argutum. Si è contra, & ab illa volutione diuina, qua vult non im∣pedire, dependet tota actio voluntatis humanae, tanquam à causa naturaliter praecedente; er∣gò volutio diuina cum voluntate humana concausans liberum actum suum ipsam praecedit naturaliter in causando. Et si ista Dei volutio, qua vult non impedire voluntatem hominis ab agendo, eam praecedat naturaliter in agendo; cur non illa eius volutio, qua vult coagere [unspec B] cum eadem? Item si voluntas humana diuinam naturaliter antecedat in earum actione com∣muni, & voluntas Christi creata siue humana voluntatem suam diuinam in omnibus de ne∣cessitate consequitur, voluntas puri hominis cuiuscunque esset liberior voluntate humana Domini Iesu Christi; quod ratio nulla permittit: Quomodo namque decetet quod seruus esset liberior Domino? discipulusque Magistro? Esset enim corruptissima politia, seu potius ipsa corruptio politiae,* 1.3 vt paene totus liber Politicorum Aristotelis manifestat. Vnde & Lucae sexto; Non est discipulus super Magistrum. Et Ioh. 13. Non est seruus maior Domino suo. Et supra eodem; Vos vocatis me, Magister, & Domine, & bene facitis; sum etenim. Quod autem in Christo sit duplex voluntas, diuina scilicet & humana, à nullo catholico dubitatur: quia si Christus habuit duas perfectas naturas, diuinam scilicet & humanam, sicut ‖ 1.4 Euangelica symbola & omnes Doctores catholici contestantur, habuit & perfectè operationes, & per con∣sequens volutiones illarum. Et è contrario, si Christus habuit vnam tantum operationem, [unspec C] & vnicam voluntatem, habuit consequenter & vnam naturam tantùm, quod est haeresis Eutychiana, vt dicit Isidor. 8. Eth. 5. seu 14. Et recitatur in Canone 24. quaest. vlt. Quidam au∣tem; Quare & illa haeresis habet ponere hanc etiam haeresin consequenter, quod in Christo est tantum vna voluntas; Ideoque Hieronymus super illud Marc. 14 Spiritus quidem promp∣tus est, caro autem infirma; dicit hoc esse contra Eutychianos qui ponunt vnam tantum vo∣luntatem in Christo, quod etiam quia concessit Macarius Archiepiscopus in Metropolitana Synodo fuerat condemnatus.* 1.5 Lumbardus quoque 3. sentent. dist. 17. per autoritates quam∣plurimas probat diffusè in Christo fuisse duplicem voluntatem, diuinam scilicet & humanam. In super Damascenus in sententijs suis 36. probat hoc idem.* 1.6 Quod autem voluntas Christi humana eius diuinam necessariò sequebatur, potest faciliter catholicis demonstrari. Quis e∣nim dubitauerit hoc esse decentius & naturalius quàm è contra. Item aliter posset Christus voluntate humana velle contrarium voluntati eius diuinae; sicque posset Christus voluntate [unspec D] sua diuina velle, quod Christus voluntate sua humana iret ad Orientem, & voluntate sua hu∣mana posset velle, quod eadem voluntate iret ad Occidentem. His igitur voluntatibus stan∣tibus, non posset ire ad Occidentem, quia tunc voluntas humana superaret diuinam, contra decimum primi: nec ad Orientem, quia tunc hoc suppositum iret voluntariè, inuitum tamen & nolens; & sic idem totum suppositum faceret idem factum voluntariè & inuirè respectu e∣iusdem totius suppositi, & liberè volens, liberè quoque nolens, & hoc etiam secundum ean∣dem naturam; nec staret in medio, quia tunc voluntas humana impediret diuinam, cum ta∣men diuina sit potentior infinitè; ipsa quoque diuina voluntas à suo proposito frustaretur, contra decimum primi libri.* 1.7 Aliter etiam Christus filius Dei & Deus & potuit indebitè voluisse & per consequens peccauisse, quod est nimis erroneum & absurdum: Nam secundum Philo∣sophum primo & septimo Metaphys. Actus & operationes sunt circa singularia, & singulari∣um siue suppositorum; Christus autem fuit suppositatus tantum suppositatione diuina, scili∣cet [unspec E] verbi Dei, sicut per testimonia satis authentica ostendit Lumbardus 3. sentent. dist. 5. Si ergo Christus secundum voluntatem suam humanam iniustè quicquam volendo peccasset, illud totum suppositum, scilicet verbum Dei, & Deus sic iniuste volendo peccasset, sicque ‖ 1.8 summa, iustitia esset iniusta, summa rectitudo distorta, & summa bonitas esset mala, summa quoque beatitudo siue faelicitas summae miseriae subiaceret, cum absurditatibus alijs infinitis. Item si Deus posset peccare, posset mentiri, sicque summa veritas esset falsa. Vnde Apostolus ad Hebr. 9. loquens de Deo sic dicit; Abundantius volens ostendere pollicitationis haeredi∣bus immobilitatem consilij sui, interposuit iusiurandum, vt per duas res immobiles, quibus impossibile est Deum mentiri,* 1.9 fortissimum solatium habeamus. Glossa, per duas res immo∣biles,

[unspec A] id est, per promissionem & iuramentum. Item 2. ad Timoth. 3. Ille, scilicet Christus, fidelis manet, negare scipsum non potest. Glossa, Qiu est veritas, quod faceret, si dicta sua non impleret? Hoc autem quod seipsum negare non potest, laus est voluntatis diuinae. Et Nu∣mer. 23. Non est Deus quasi homo, vt mentiatur.* 1.10 Vnde tibi opinanti quod Deus possit mentiri, potest bene dicere illud Psalmi 49. Existimasti iniquè quod ero tui similis, quia om∣nis homo mendax: Ideoque arguam te, & statuam contra faciem tuam. Vnde & ipsa veritas Iesus Christus huiusmodi mendaces redarguens, deducit eos ad istud tanquam ad impossibile manifestum, quod ipse foret similis eis mendax, Ioh. 7. Item Anselmus 2.* 1.11 Cur Deus homo 10. tractans illud Iohannis praetactum, inquirens nunquid Christus potuit mentiri, dicit, quod habuit potestatem, sed non habuit, nec habere potuit voluntatem: vnde sic ait; Om∣nis potestas sequitur voluntatem. Cum enim dico, quod possum loqui, vel ambulare, subau∣ditur, [unspec B] si volo; Si enim non subintelligitur voluntas, non est potestas, sed necessitas. Possu∣mus itaque dicere de Christo quia potuit mentiri, si subauditur, si vellet; & quoniam non po∣tuit mentiri nolens, nec potuit velle mentiri, non minus dici potest, nequiuisse mentiri: sic ita{que} potuit & non potuit mentiri. Item si Christus potuit mentitus fuisse, potuit mendaciter praedi∣casse, & similiter docuisse verbo & facto, quod qui concesserit totam fidem Catholicam nimia haesitatione perfundet, ac suspicione nimia fermentabit.* 1.12 Item Augustinus de praedest. sanct. 19. loquens de Christo, sic ait; Nunquid metuendū fuit ne accedente aetate homo ille libero pec∣caret arbitrio, aut ideo in illo non libero voluntas erat, ac non tanto magis libera erat, quanto magis seruire peccato non poterat? Idem de Correptione & gratia ••6. Neque enim metuen∣dum erat ne isto inaestimabili modo in vnitatem personae à verbo Deo natura humana suscep∣taper liberum arbitrium voluntatis peccaret, cum ipsa susceptio talis esset, vt natura hominis à Deo suscepta, nullum in se motum malae voluntatis admitterer.* 1.13 Idem Enchiridij 45. Mo∣dus, [unspec C] inquit, iste quo natus est Christus de spiritu sancto, non sicut filius, insinuat nobis grati∣am Dei, qua homo ille nullis praecedentibus meritis in ipso exordio naturae suae quo esse caepit, Verbo copularetur in tantam personae vnitatem, vt idem esset filius Dei qui filius hominis & filius hominis qui filius Dei, & sic in naturae humanae susceptione fieret quodammodo ipsa gratia illi homini naturalis, qua nullum peccatum posset admittere.* 1.14 Item Lumbardus 3. sent. dist. 12^a ita scribit; Non immerito quaeritur, Vtrum ille homo potuit peccare, vel non esse De∣us: Si enim potuit peccare, potuit damnari; si potuit damnari, potuit non esse Deus; ergo si potuit peccare potuit non esse Deus; quia esse Deum, & posse velle iniquitatem simul esse ne∣queunt. Hîc distinctione opus est, Vtrum de persona, an de natura agatur: Si enim de per∣sona agitur, manifestum est, quia peccare non potuit, nec Deus non esse potuit: Si verò de natura, discuriendum est vtrum agatur de ea vt verbo vnita, an de ea tanquam non vnita ver∣bo, [unspec D] & tamen enti, id est, aut de ea secundum quod fuit vnita verbo, aut de ea secundum quod esse potuit, & non vnita verbo. Non est enim ambiguum, animam illam entem vnitam ver∣bo peccare non posse, & est sine ambiguo verum, eandem si esset, & non vnita verbo, posse peccare. Item si Christus secundum voluntatem suam humanam posset peccare, posset etiam secundum intellectum suum humanum decipi & errare: minus enim est sic decipi quàm pec∣care: sicque summa veritas esset falsa, & summa sapientia falleretur, cum in conuenientijs a∣lijs multis nimis. Per has autem rationes praemissas probat Damascenus easdem conclusio∣nes in sententijs suis 36. sic dicens; Oportet autem scire quoniam in Deo voluntatem qui∣dem dicimuS: electionem autem principaliter non dicimus. Non enim consiliatur Deus: Ig∣norantiae est enim consiliari: de eo quod cognoscit, nullus consiliatur. Si autem consilium est ignorantiae, omnino & electio; Deus autem omnia noscens simpliciter non consiliatur; neque vero in diuina anima inquirimus consilium vel electionem; non enim habuit ignoran∣tiam; & si ignorantis futura natura erat, sed tamen secundum hypostasim vnita Deo verbo [unspec E] omnium cognitionem habebat, non gratia, sed vt dictum est, propter eam quae secundum hypostasim vnionem: Idem enim erat Deus & homo; Ideoque sententialem habebat volun∣tatem. Voluntatem enim habebat naturalem simplicem, eam, quae in omnibus hypostasibus hominum similiter consideratur: Sententiam, id est, theleton, id est, voluntabile non habebat sancta eius anima contrarium diuinae eius voluntati, nec aliquid praeter diuinam voluntatem eius. Sententia enim simul diuiditur cum hypostasibus praeterquàm in sancta & simplici & incomposita, & indiuisibili trinitate & deitate: Illic enim hypostasibus non in totum diuisis & distantibus, ne{que} quod voluntabile diuiditur, & illic quidem quia vna est natura, vna & natura∣lis voluntas; quia vero & hypostases indistabiles sunt, vnum est & quod voluntabile, & vnus est motus trium hypostasium. In hominibus autem quia natura vna est, vna & natu∣talis voluntas, quia vero & hypostases separatae sunt, & distant ab inuicem & secun∣dum

locum, & tempus, & eam, quae ad res est, dispositionem; & secundum alia plurima sunt [unspec A] differentes voluntates & sententiae. In Domino autem nostro Iesu Christo, quia quidem dif∣ferentes sunt naturae, differentes sunt & voluntates naturales suae diuinitatis, & [suae] huma∣nitatis, scilicet voluntatiuae virtutes: quia verò vna hypostasis, & vnus volens vnum, & quod voluntabile scilicet gnomicon, id est, sententiatiua voluntas humana sua voluntate se∣quente, scilicet suam diuinam voluntatem, & hac volente quae diuina eius voluntas volebat eam velle, ecce quod humana Christi voluntas eius diuinam consequitur voluntatem. Et si Damasceno & mihi credere non velitis, credite ipsi Christo, qui Ioh. 12. ita dicit; Ego ex me ipso non sum locutus, sed qui misit me Pater, ipse mihi mandatum dedit quid dicam, & quid loquar. Et Ioh. 5. Non possum ego à meipso facere quicquam, sed sicut audio, iudico, & iudicium meum verum est, quia non quaero voluntatem meam, sed voluntatem eius qui mi∣fit me Patris: ergo voluntas eius humana sequitur voluntatem Patris, quare & voluntatem Christi diuinam in omnibus necessariò sequebatur.* 1.15 Vnde Augustinus super Ioh. libro secun∣do, [unspec B] homilia 45. siue 49. totius, sic ait; Propter personam Filij vnam ex duabus substantijs diuina humanaque constantem, aliquandò secundum id quod Deus est loquitur, vt est illud, quod ait; Ego & Pater vnum sumus: aliquando secundum id quod homo est; vt est illud; Quoniam Pater maior me est: secundum quod accepimus ab eo dictum & hoc vnde nunc disputo;* 1.16 Non possum à meipso facere quicquam, sed sicut audio, iudico. Item Augustinus 1. super Iohan. homilia 20. Ambulauit Filius super mare, pedes carnis fluctibus imposuit: caro ambulabat, & diuinitas gubernabat. Nonne & Esaiae 11. scribitur sic de Christo? Requiescet super eum spiritus Domini. Super, inquit, non subtus, nec iuxta. Et infra 41. Quis, inquit Dominus, suscitauit ab Oriente iustum? Glossa, id est, Christum. Vocauit eum, vt sequere∣tur se. Glossa, quis nisi ego? Et infra ‖ 1.17 49. Timebunt, qui ab Occidente nomen Dommi; & qui ab ortu solis, gloriam eius cum venerit, quasi fluuius violentus, quem spiritus Domini co∣git; quod intelligitur plane de Christo. Et infra 61. Spiritus Domini super me &c. Quod [unspec C] in persona Christi proculdubio dicebatur, sicut ipsemet Christus Luc. 4. clarissimè attestatur: Vnde & supra ‖ 1.18 eisdem, Agebatur in desertum à spiritu. Et Matth. 4. Iesus ductus est in deser∣tum à spiritu. Et Marci primo, Expulit eum spiritus in desertum; quae omnia Doctores in∣telligunt de spiritu sancto Deo. Vnde & Chrysostomus super illud Marc. 1. Praemissum, di∣cit, quod Euangelista non ostendit eum simpliciter euntem in desertum, sed expulsum, vt hoc intelligas fieri iuxta diuinae dispositionis verbum. Item Anselmus 1. Cur Deus homo. 9. sic dicit; Quod autem ipse ait; Non veni voluntatem meam facere, sed eius qui misit me, tale est, quale est illud, Mea doctrina non est mea: Nam quod quis non habet à se, sed à Deo, hoc non tam suum quàm Dei dicere debet. Nullus ‖ 1.19 verò homo à se habet veritatem quam docet, aut iustam voluntatem, sed à Deo: non ergo venit Christus voluntatem suam facere, sed Pa∣tris, quia iusta voluntas quam habebat non erat ex humanitate, sed ex diuinitate. Et infra 10. [unspec D] Potest, inquit, rectè intelligi, quia per illam piam voluntatem qua voluit Filius pro salute mundi mori, dedit illi Pater, non tamen cogendo, mandatum, & calicem passionis, & non pepercit illi, sed pro nobis tradidit illum, & mortem illius voluit; & quia ipse Filius obediens fuit vsque ad mortem, & didicit ex his quae passus est obedientiam: Quemadmodum enim se∣cundum humanitatem non habebat à se voluntatem iustè viuendi, sed à Patre; ita & volun∣tatem illam qua vt tantum bonum faceret mori voluit, non potuit habere nisi à patre lumi∣num, à quo est omne datum optimum, & omne donum perfectum. Et sicut pater trahere dando voluntatem dicitur, ita non incongruè fit, si impellere asseritur: Sicut enim Filius di∣cit [de Parre] Nemo venit ad me nisi Pater traxerit eum; Ita dicere potuit, nisi impulerit e∣um. Similiter quoque proferre potuit; Nemo currit ad mortem propter nomen meum, nisi Pater impulerit, aut traxerit eum. Quoniam namque voluntate quis{que} ad id, quod indeclina∣biliter vult, trahitur vel impellitur, non inconuenienter trahere aut impellere Deus, cui talem dat voluntatem, affirmatur. In quo tractu vel impulsu nulla intelligitur violentiae necessitas, [unspec E] sed acceptae bonae voluntatis spontanea,* 1.20 & amata tenacitas. Item Propheta, Tenuisti, inquit, manum dextram meam, & in voluntate tua deduxisti me, Psalmo 72. Quod in persona Christi hominis dicit Deo, sicut docent expositiones sanctorum, quod & testatur Ecclesia, quae tempore passionis Dominicae, scilicet Dominica palmarum, canit hunc versum in Missa. Voluntas ergo Christi diuina tenet & deducit eius voluntatem humanam, quare & eam natu∣raliter antecedit.* 1.21 Item Apostolus 1. ad Cor. 15. loquens de Patre, & Filio suo Christo se∣cundum formam serui; Omnia, inquit, subiecit sub pedibus eius. Cum autem dicat, Omnia subiecta sunt ei, sine dubio praeter eum qui subiecit ei omnia: cum autem subiecta fuerint illi omnia,* 1.22 tunc ipse Filius subiectus erit illi qui subiecit sibi omnia. Glossa, praeter eum, id est,

[unspec A] diuinitatem eius, qui sicut ex nullo est, ita nulla ratione potest alicui esse subiectus: Ipse enim principium est omnium. Ideò Deus non ei subiectus, sed potius ipse Deo secundum quod homo. Et quod ait; Ipse subiectus erit, non hoc ita dicit, quinetiam modo subiectus sit, sed quodam genere locutionis vtitur, quo plerumque loquitur Scriptura, vt quod semper est, tunc in aliquo fieri dicatur, cum incipit cognosci. Amplius autem isti praeponentes se Deo, ne∣dum volunt esse liberiores Christo secundum voluntatem suam humanam, verumetiam se∣cundum voluntatem [suam] diuinam, & Spiritu sancto similiter, quia nec Filius Dei, nec Spi∣ritus sanctus aliquod velle potest habere, nisi quod prius quodammodo causauerit & dede∣rit eis Pater, & Spiritui Sancto, Pater simul cum Filio. Imò nec intelligere, aut esse, aut quic∣quam omnino possunt habere, nisi quod à suo principio eis manat & causaliter deriuatur: Ha∣bent enim esse à suis principijs causatiuis, quare & posse intelligere, velle, & caetera vniuersa. Et quis in ista beatissima Trinitate praesumet asserere Trinitatem personarum omninò confu∣sam, [unspec B] & nullum ordinem penitus inter illas? Nonne apud Theologos Pater dicitur principi∣um Filij? Nonne & Pater dicitur principium totius diuinitatis? Nonne & Pater dicitur prima persona? Nonne causa producens, generans, & dans esse aliquo modo praecedit causatum, productum, ‖ 1.23 genitum, & illud cui dat esse? Quis Philosophicus, aut Theologicus istud neget? Vnde & Hermes de mundo & Coelo 1. Docens quod tria sunt rerum principia, videlicet causa, ratio, & natura, dicit à causa sua causatum praecedit, & intelligit ibi per causam, causam ptimam simpliciter penitus non causatam, scilicet Deum Pattem, qui primo causat rationem procedentem ab eo; scilicet Filium, & per ipsum vniuersam naturam. Quapropter & ait; Ratio ex causa, & ex vtroque natura. Et infra; Ratio est vis quaedam à causa procedens, à prin∣cipio cuncta ordinans: vbi & accipit ista tria, ratio, nous & mens diuina indifferenter & con∣uertibiliter pro eodem; sicut secundo primi breuiter tangebatur. Huic quoque sententiae & multa alia Philosophica atque Poetica constat testimonium perhibere,* 1.24 quorum quaedam se∣cundo [unspec C] primi fuerant recitata. Nonne & hoc videtur sensisse Paulum, cum dixit, quòd Deus, scilicet Pater, nouissimè diebus istis locutus est nobis in Filio suo, per quem fecit & saecula,* 1.25 & quod est splendor gloriae & figura substantiae eius &c. Ad Hebr. 1. Quare & Chrysostomus super illam epistolam homilia secunda, sic ait; Dicitur operari per Filium, quia eum constat opificem genuisse: Si enim causa est eius Pater secundum quod Pater est, multò amplius eo∣rum causa quae per Filium facta declarantur. Qui & Roberto Lincolniensi Episcopo de libe∣ro arbitrio 9. recitante, sic ait super, In principio erat verbum; Praecedit Pater verbum,* 1.26 non natura, sed causa; praecedit Pater Verbum causaliter, praecedit Filius omnia quae per illum facta sunt naturaliter. Cui & concorditer Augustinus 83. quaestionum decimasexta scribit ita; Deus omnium quae sunt causa est: Quia autem omnium rerum causa est, etiam sapien∣tiae suae causa est, nec vnquam Deus sine sapientia fuit; suae igitur sempiternae sapientiae causa est sempiterna, nec tempore prior est quàm sua sapientia. Deinde si sempiternum Patrem esse [unspec D] Deo in est, nec fuit aliquando non Pater, nunquam sine Filio fuit: Qui & de triplici habitacu∣lo, siue de gaudijs iustorum & poenis malorum, dicit, quod Pater non praecedit Filium tem∣pore, sed origine. Vnde & Richardus 5. de Trinitate 6. distincta triplici processione,* 1.27 videli∣cet immediata tantummodo, mediata tantummodo, & mediata simul ac immediata: Et infra eiusdem 7.8. & 9. ostendit quod prima & tertia processio sint in diuinis, sed secunda ne∣quaquam; dicitque processionem Filij à Patre esse immmediatam tantummodo, processi∣onem verò spiritus sancti à Patre & Filio mediatam simul & immediatam, hanc quoque pro∣cessionem esse priorem naturaliter altera, & vnam personam esse priorem causaliter,* 1.28 & ideo naturaliter altera. Vnde & illo cap. 7. scribit ita; Naturaliter prior est dualitas quàm trinitas: nam illa potest esse sine ista, ista verò nunquam sine illa: naturaliter itaque & illa processio prior est quae potest subsistere in personarum dualitate, quam illa quae non potest esse sine personarum * 1.29 Trinitate. Sed in illa personarum pluralitare & vera aeternitate nihil ibi aliud [unspec E] praecedit, nihil ibi alteri succedit, & eo ipso nihil ibi tempore prius, nihil ibi tempore posteri∣us: sed quod non potest esse prius temporaliter, potest esse prius causaliter, & eo ipso natura∣liter: Sicut enim longè superius diximus,* 1.30 perfectio personae vnius exigit vtique consortium alterius, & ita fit vt vna sit causa alterius. Nonne & Augustinus 15. de Trinitate 17. dicit, quod Spiritus sanctus principaliter procedit à Patre? Verum rei huius sublimitas inaccessa, & verba Doctorum praemissa, tum propter sui profunditatem, tum propter sui contrarietatem superficialiter apparentem, pium & religiosum auditorem, siue lectorem requirunt,* 1.31 humi∣lem & prudentem. An non & Filius ipse dicit, Pater meus quod dedit mihi maius omnibus est? Ioh. 10. Quod debet intelligi de Filio secundum diuinitatem ipsius, testante Augustino 1. part. super Iohan. sermone 48. Et Hilario 7. de Trinitate:* 1.32 Et Innocentio Papa tertio in

Concilio generali, Extra, de summa trinitate & fide catholica, Damnamus: quod videlicet [unspec A] Pater gignendo Filium dedit ei suam substantiam, suam essentiam, & esse plenarium ‖ 1.33 di∣uinitatis; Dedit ei vt Deus esset, vt coaeternus Patri esset, vt aequalis Patri esset, & hoc maius est omnibus creaturis, & creabilibus vniuersis. Et nonne per verbum praeteriti tem∣poris, Dedit, aliqualis prioritas designatur originis siue causae? Nonne ergo & modo con∣simili Filius reci pit, & habet à Patre, & Spiritus Sanctus pariter ab vtroque totum suum cog∣noscere atque velle?* 1.34 Nonne Ioan. 5^o. ex ore Filij scribitur isto modo, Non potest Filius à se quicquam facere, nisi quod viderit Patrem facientem? quaecunque enim ille fecerit, haec & Filius similiter facit: Pater enim diligit Filium, & omnia demonstrat ei, quae ipse facit. Et infra 8. A memetipso facio nihil, sed sicut docuit me Pater, haec loquor. Et 16. spi∣ritus veritatis docebit vos omnem veritatem; non enim loquetur à semetipso, sed quaecunque [unspec B] audiet,* 1.35 loquetur. Quare & Aug. super Ioan. Hom. 20. exponendo primam Autoritatem istarum, hoc est, inquit, non potest Filius à se facere quicquam, nisi quod viderit Patrem faciē∣tem, quia videre filij hoc est natum esse de Patre, non alia visio eius, & alia substantia eius, nec alia potentia eius, alia substantia eius; totum quod est de Patre est, totum quod potest de Pa∣tre est,* 1.36 quoniam quod potest & est, hoc vnum est, & de Patre totum est. Qui & homilia 40. exponendo secundam, Incorporaliter, inquit, Pater locutus est Filio, quia incorporali∣ter Pater genuit Filium, nec eum sic docuit, quasi indoctum genuerit; sed hoc est eum do∣cuisse, quod est scientem genuisse; & hoc est docuit me Pater, quod est, scientem genuit me Pater: Si enim quod pauci intelligunt, simplex est natura veritatis, hoc est ‖ 1.37 filio esse quod nosse; ab illo ergo habet vt nouerit, à quo habet vt sit; non vt prius ab illo esset, & ab illo postea nosset; sed quemadmodum illi gignendo dedit vt esset, sic gignendo dedit, vt nosset, quia simplicis, vt dictum est, Naturae veritatis esse & nosse, non est aliud at∣que [unspec C] aliud,* 1.38 sed hoc ipsum. Vnde & 351. propositio sententiarum Prosperi sententialiter videtur extracta, quae dicit; Non sic docuit Pater Filium, quasi si indoctum genuerit, & sci∣entiam contulerit nescienti, sed intemporalis doctrinae est intemporalis essentia; hoc est à Patre doceri, quod est à Patre generari, quia simplicis naturae esse & nosse, non est aliud at∣que aliud, sed idipsum. Quare & 374. sic ait; Quicquid Deus Pater [Deo] Filio dedit, gig∣nendo dedit: Ita enim dedit Filio Pater, sine quibus Filius esse non possit, sicut ei dedit vt esset, ideo quomodo verba daret aliqua in quo ineffabiliter dixit omnia? Augustinus etiam super illud Psalmi 118. Super omnes docentes me intellexi, tractans eandem autoritatem, sic ait; Dicit ipse Filius, Sicut docuit me Pater, haec loquor: quod difficillime ex persona ver∣bi intelligitur, nisi quis vtcunque capere valeat, id esse Filium à Patre doctum quod genitum. Cui enim non est aliud esse, aliud doctum esse, sed quod est illi esse, hoc est doctum esse; profecto à quo ei est esse,* 1.39 ab illo simul est ei doctum esse: ex persona verò hominis vbi for∣mam serui accepit, faciliùs intelligitur à Patre didicisse quae dixit. Qui & super Ioan. part. se∣cundae, [unspec D] homilia 45^a. siue ‖ 1.40 49. totius, exponendo tertiam autoritatem praemissam; Non lo∣quetur, inquit à semetipso, quia non est à semetipso, sed quaecunque audiet, loquetur: ab illo audiet, à quo procedit; audire illi scire est, scire verò, esse; sicut superius disputatum est. Quia ergo non est à semetipso, sed ab illo à quo procedit, à quo illi est essentia, ab illo scien∣tia, ab illo ergo audientia, quod nihil est aliud quam scientia. Ex isto quoque loco, 368^a. propositio sententiarum Prosperi videtur extracta. Amplius autem si Filius vel Spiritus Sanctus posset aliquod velle habere ex se, id est velle proprium, quod Pater ei non daret, posset in illa beatissima, & concordissima Trinitate esse discordia, & contrarietas volunta∣tum;* 1.41 quare & aliqua personarum vel quaelibet posset esse non beatissima, imò & misera, sicut patet per octauam partem corollarij primi, primi. Dicitque beatus Augustinus 13. de Trinitate 5. Beatus non est nisi qui & habet omnia quae vult, & nihil vult malè; aliqua quo∣que persona posset non esse omnipotens, & non habere voluntatem vniuersaliter efficacem: [unspec E] Contrariarum etenim voluntatum vna necessariò impeditur, vel ambae; quare & posset non esse Deus, contra primam suppositionem, tertiam partem, sextam, septimam, & octauam corollarij primi, primi. Adhuc autem & si sic esset, posset vna persona creare, altera non creante, quod omnibus Theologis constat esse falsissimum, quod ideo breuibus confirma∣bo: Ipse ‖ 1.42 nempe Filius Dei, dicit; Pater meus vsque modo operatur, & ego operor, Ioan. 5. & infra, Amen, Amen, dico vobis; Non potest Filius à se facere quicquam, nisi quod vi∣derit Patrem facientem;* 1.43 quaecunque enim ille fecerit, haec & Filius similiter facit. Super quod dicit Augustinus, 1. super Ioan. homilia 20. Catholica fides hoc habet firmata spiritu Dei in sanctis eius contra omnem haereticam prauitatem, quia Patris & Filij opera inseperabilia sunt: Et infra, Non tantum Patris & Filij; sed etiam Spiritus Sancti, sicut est aequalitas & insepa∣rabilitas

[unspec A] personarum, ita etiam opera inseparabilia sunt; & hoc ostendit principaliter & qua∣si singulariter, sed diffusè per totam illam vigesimam homiliam. Est etiam istud totum contra autoritatem Damasceni superius allegatam. Hoc etiam destruitur manifestè per autoritatem Christi proximo allegatam; Non potest Filius à se facere quicquam, nisi quod viderit Patrem facientem: Pater enim diligit Filium, & omnia demonstrat ei quae ipse facit; quod ideo di∣ctum est, vt patet diffusè per Augustinum, illa homilia vicesima memorata; quia sicut Filius non est, nec esse potest à se, sed à Patre; sic nec facit, nec facere potest quicquam à se solo,* 1.44 sed à Patre. Item Ioan. 5. Non possum ego à meipso facere quicquam, sed sicut audio iudi∣co, & iudicium meum verum est, quia non quaero voluntatem meam, sed voluntatem eius qui misit me Patris. Quod Augustinus 1. super Ioannem,* 1.45 homilia 22^a. exponit de Filio non secundum naturam suam humanam, sed diuinam modo praedicto: quanquam & de ipso se∣cundum naturam eius humanam conuenientius forsitan possit exponi; maximè quia ibi ex∣primitur [unspec B] diuersitas voluntatum in Filio, & in Patre; quod quantum ad naturam suam diui∣nam non potest intelligi quouismodo, vt patet per praemissa, & quia aliter,* 1.46 non esset illa bea∣tissima Trinitas summè vna, dicitque Augustinus illa homilia 22^a. Trinitatis huius vna vo∣luntas, vna potestas, vna maiestas: Quare & 2. super Ioannem, homilia quadragesima quin∣ta exponit istam autoritatem de Christo secundum naturam eius humanam, sicut erat supe∣rius allegatum. Vnde potest colligi euidenter, quod tales autoritates dictae de Christo vtro∣que modo possunt intelligi & exponi; quod & idem testatur super illud Psalmi 118. super omnes docentes me intellexi, superius allegatus.* 1.47 Item Ioan. 12. Ego ex meipso non sum locutus, sed qui misit me Pater, ipse mihi mandatum dedit, quid dicam, & quid loquat; & scio quia mandatum eius vita aeterna est: Quae ergo ego loquor, sicut dixit mihi Pater, sic lo∣quor; & infra 14. verba quae ego loquor vobis à meipso non loquor; Pater autem in me ma∣nens, ipse facit opera. Haec etiam Augustinus 1. super Ioan. homilia 54. scilicet vltima;* 1.48 & [unspec C] 217^a. exponit de Filio modo praemisso, scilicet secundum naturam eius diuinam. Vnde il∣la homilia 17^a. Non, inquit, non loquitur Filius à seipso, quia non est à seipso: & ideo Pa∣ter in illo manens facit opera; quia per quem, & cum quo facit, non est nisi ab ipso; qui & de verbis Domini sermone 56. eandem autoritatem eodem modo exponit, dicitque, Ei quippe tribuit, quicquid facit, de quo est ipse qui facit. Amplius autem si voluntas humana naturaliter praecedat diuinam in actione communi; voluntas humana est causa prior natura∣liter, quare voluntas Dei agit, ergo quare ipsa vult, sicut per corollarium decimi primi patet, quod est contra vigesimum primi libri. Item si voluntas diuina qua vult praesentialiter agere, dependeat à voluntate humana praesenti, tanquam à causa priori; eadem ratione voluntas sua aeterna qua aeternaliter voluit nunc agere, aeternaliter dependebat à voluntate humana aeter∣naliter nunc futura, tanquam à causa priori; & cùm Deus nesciat ista complexa posteriora nisi per suam voluntatem, sicut 18^um. primi probauit; patenter consequitur, quod ista po∣steriora [unspec D] sunt causae diuinae ‖ 1.49 essentiae, contra decimum quintum primi, & alia quae sequuntur: Imò & sequitur manifestè, quod Deus nesciat certitudinaliter haec futura, nec praesentia, quare nec praeterita, sicut per decimum octauum primi faciliter apparebit; Deus enim nescit determinatè & certè futura, nisi per aliquid determinatum sibi & certum; sed voluntas libe∣ra secundum contradictionem respectu actus sui futuri contingenter aequaliter, non est de∣terminata, & certa respectu illius: alioquin ille actus esset determinatè & certè futurus, & non ad vtrumlibet contingenter; nec Deus est certus de actu illo futuro per suam propriam volun∣tatem, quia voluntas sua diuina nihil vult nec agit in talibus, nisi praeueniatur voluntate hu∣mana; sed talis praeuentio est indeterminata penitus & incerta. Adhuc autem si voluntatem humanam nunc agere, sit prius naturaliter quam voluntatem diuinam nunc agere, ipsam nunc agere est causa prior naturaliter, quare voluntas diuina nunc agit: ergo ipsam semper fuisse nunc acturam, semper fuit causa prior naturaliter; Quare voluntas diuina semper voluit nunc [unspec E] agere. Nam secundum Philosophum 2. Post. 3. quae verè est causa essendi quodcunque, ea∣dem est causa fiendi, siue esse & futuri esse; ergo istud esse futurum fuit causa prior naturaliter, quare Deus hoc voluit esse futurum, non è contra, contra decimum quartum primi libri, quod & rationes illius capituli reprobant & condemnant. Item si aliquo futuro demonstra∣to, hoc esse futurum est causa quare Deus vult hoc esse futurum; & per idem 14. Deum velle hoc esse futurum est causa quare hoc est futurum; ergo hoc esse futurum est causa quare hoc est futurum. Et similiter potest deduci, quod rem esse praesentem est causa quare ipsa est prae∣sens, iuuante nono primi, & autoritate Philosophi superius allegata. Item si voluntatem hu∣manam esse quicquam acturam, esset causa volutionis diuinae aeternè prioris, ipsam esse actu∣ram esset causa prior naturaliter praedestinationis & reprobationis diuinae: quare & ipsam

praesentialiter agere, esset causa prior naturaliter effectu praedestinationis, scilicet collatio∣nis [unspec A] gratiae in praesenti: quorum vtrumque est haeresis Pelagij à Patribus condemnata, sicut patet 45. & 35. primi cum alijs, quae sequuntur, quorum & vtrumque eadem capitula con∣demnabant. Amplius autem si voluntas humana diuinam praecederet naturaliter in agendo, res humanae diuinae prouidentiae non subessent, contra vigesimum septimum primi & alia quae sequuntur: Imo quod est multum indignius, si sic esset, volutiones diuinae humana pro∣uidentia regerentur, sibique subessent, quod est omnino contrarium rationi; Nam secundum verum iudicium rationis, Sapientis & boni est regere insipientes & malos, & sapientioris & melioris minus sapientes,* 1.50 & eis per omnia prouidere. Vnde Philosophus 1. Metaphys. in Prolog. existimamus ‖ 1.51 principaliorem subseruiente magis esse sapientiam: Non enim ordina∣ri, sed sapientem ordinare oportet, nec hunc ab altero, sed ab hoc minus sapientem suaderi. Et 5. Eth. 11. Non sinimus principari hominem, sed rationem. Et 1. Polit. 1. Quod potest mente praeuidere, hoc principans naturâ & dominans. Et infra tertij nono; Qui intellectum [unspec B] iubet principari, videtur iubere principati Deum & leges: qui autem hominem iubet, appo∣nit & bestiam.* 1.52 Et Tullius 3. de Repub. Annon, inquit, cernimus optimo cuique domina∣tum ab ipsa natura cum summa vtilitate inseriorum datum? Vnde & Sapient. 7. & 8. secun∣dum quotationem quorundam; Sapientiam autem non vincit malitia, attingit autem à fine vsque ad finem fortiter, & disponit omnia suauiter. Sed quis nesciat haec praedicta peram∣plius & perfectius infinitè in Deo reperiri, quàm in homine? Ipse ergo secundum sententi∣am Philosophi 12. Metaphys. in fine,* 1.53 est vnicus omnium summus princeps. Item tunc homo agens quippiam esset artifex principalis, & Deus eius quodammodo instrumentum, cum ta∣men naturaliter sit è contra, sicut quamplures autoritates Philosophicae & Theologicae alle∣gatae vicesimo secundi planissimè contestantur.* 1.54 Vnde & Ierem. 18. ait Dominus; Ecce sicut lutum in manu figuli, sic vos in manu mea, domus Israel. Amplius autem tunc Deus non esset omnipotens: Non enim posset facere hominē velle quantūcun{que} ipse Deus hoc vellet; quia [unspec C] si posset, faciat: ergo Deus hominē in aliqua hora velle, in qua ipse homo se statuit minime voluturū, & in qua minime voluisset, nisi Deus hoc fecisset: aut ergo in illa volutione naturali∣ter praeuenit humana voluntas, aut diuina; Si humana, ergo Deus non facit hominē istū velle, sed magisè contra, sicut superius est argutum; Si diuina, ergo sic est in omnibus, sicut superius est ostensum. Imo secundum hypothesin, quantumcun{que} Deus prius naturaliter aut antece∣denter voluntati humanae hoc velit, ipsa nullam actionem producet, quia tunc voluntas hu∣mana naturaliter praeueniret, sicut hypothesis illa ponit. Nec ille dignè censetur omnipo∣tens, qui agendo quippiam necessario eget auxilio agentis prioris, qui ipsum naturaliter prae∣ueniat in agendo. Nec potest quis fingere, quod istud nequaquam sub omnipotentia conti∣netur: Istud enim est vnum verè factibile; Imò & tunc homo esset potentior Deo in hac par∣te. Licet enim Deus vellet hominem velle quicquam, & faceret ad hoc, quantum posset ad [unspec D] vltimum, posset homo libere sibi resistere & non velle: Omnes enim res humanae sunt prae∣ordinatae, & prouisae per prouidentiam diuinae voluntatis aeternam, sicut vigesimum septi∣mum primi cum sequentibus manifestat: ergo omnes causae inferiores exequentes istam prae∣ordinationem & prouisionem in motu suo quolibet aut quiete, huic voluntati diuinae necessa∣riò sunt subiectae, ipsique de necessitate obediunt imperanti. Nimis etenim factuum videre∣tur, ipsum prouidere, aut praeordinare quodcunque, nisi illud posset perficere in effectu. Qua∣re & dicit Philosophus 3. Eth. 8. quod Consilium est possibilium quae vtique per nos fient.* 1.55 Vnde & summus Philosophus Esaiae 46. Consilium, inquit, meum stabit, & omnis voluntas mea fiet:* 1.56 locutus sum, & adducam illud, creaui, & faciam illud. Et Esaiae 51. Cogitauit Domi∣nus, & fecit quaecunque locutus est. Alias etiam posset voluntas humana frustrari diuinam, quare & reddere ‖ 1.57 miserum foelicissimum Deum nostrum, contra decimum primi libri, & con∣tra omnes foelices & etiam miseros quantumcunque. Vnde & Parab. 21. non est Sapientia, non est prudentia, non est consilium contra Dominum; equus paratus ad diem belli, Domi∣nus [unspec E] autem salutem tribuet.* 1.58 Item Ecclesiastici 42. Magnalia sapientiae suae decorauit quae est ante saeculum, & vsque in saeculum, neque adiectum est, neque minuetur, & non eget alicuius ‖ 1.59 consilio. Quam desiderabilia sunt omnia opera eius, & tanquam scintillam quae est conside∣rare omnia haec viuunt & manent in saeculum [saeculi] & in omni necessitate omnia ‖ 1.60 obaudi∣unt ei. Et Parab. 21. Sicut diuisiones aquarum, Ita cor Regis in manu Domini, quocunque voluerit, inclinabit illud. Multa insuper alia istis similia vigesimo secundi sunt plenius allega∣ta.* 1.61 Dicitque Augustinus Enchirid. 77. Quis porro tam impiè desipiat, vt dicat Deum malas hominum voluntates: quas voluerit, & quando voluerit, & vbi voluerit, in bonum non pos∣se conuertere? Et de correptione & gratia 69. Sic enim seu velle, seu nolle in volentis, aut no∣lentis,

[unspec A] est potestate, vt diuinam voluntatem impleat, nec superet potestatem. Et 71. Deus ma∣gis habet in potestate voluntates hominum, quàm ipsi suas. Item humana volutio est donum Dei, vt patet vicesimo secundi: ergo per septimum secundi non est antecedenter ab homine, sed à Deo. Item fideles rationabiliter petunt à Deo, vt faciat homines velle hoc vel illud; vt patet 20^o secundi: ergo Deus antecedenter hoc facit, vt patet quadragesimo sexto primi. I∣tem tunc voluntas humana in merendo, in conterendo, in resurgendo à peccato, & in bonum quodlibet faciendo Deum & voluntatem diuinam naturaliter antecedit; quare & actionem gratiae multo magis. Quae omnia sunt falsa, & haeresi Pelagianae coniuncta, sicut per 35.36.37.38.39. & 41^um. primi patet, & per autoritates Scripturae, & Doctorum ibi copiosius alle∣garas. Vnde & Apostolus ad Rom. 11. Quis prior dedit illi, & retribuetur ei?* 1.62 Quoniam ex ipso, & peripsum, & in ipso sunt omnia. Et Iob. 41. Quis autem dedit mihi, vt reddam ei?* 1.63 [unspec B] Omnia quae sub coelo sunt, mea sunt. Super quod Gregorius 33. Moral. 22. sic scribit; Ne∣mo quippe, vt diuina illum gratia subsequatur, aliquid prius contulit Deo: Nam si nos Deum bene operando praeuenimus, vbi est quod Propheta ait, Misericordia eius praeueniet me? Si quid nos bonae operationis dedimns vt eius gratiam mereremur, vbi est quod Paulus Apo∣stolus dicit, Gratiâ salui facti estis per fidem, & hoc non ex vobis, sed hoc donum Dei est, non ex operibus vestris? Si nostra dilectio Deum praeuenit, vbi est quod Iohannes Apostolus di∣cit, Non quasi nos, dilexerimus Deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos? Vbi est quod per Hoseam Dominus dicit, Diligam eos spontaneè? Si sine euis munere, nostra virtute Deum sequimur, vbi est quod per Euangelium veritas protestatur, dicens; Sinc me nihil potestis fa∣cere? Vbi quod ait; Nemo potest venire ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum? Vbi quod iterum dicit; Non vos me elegistis, sed ego clegi vos? Si saltem dona bonorum operum nostra virtute bene cogitando praeuenimus, vbi quod rursum per Paulum tam subtiliter dici∣tur, [unspec C] vt omnis de se humanae menti fiducia ab ipsa cordis radice succidatur, cum ait; Non quia sufficientes sumus cogitare aliquid à nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est? Nemo ergo Deum meritis praeuenit, vt tenere eum quasi debitorem possit: sed miro modo aequus omnibus conditor, & quosdam praeelegit, & quosdam in suis reprobis moribus iustè dereliquit, nec tamen electis pietatem sine iustitia exhibet, quia hic eos duris afflictionibus praemit; nec rursum reprobis iustitiam sine misericordia exercet, quia aequanimiter tolerat, quos quandoque in perpetuum damnat. Si ergo & electi praeuenientem [se] gratiam sequun∣tur, & reprobi iuxta quod merentur, accipiunt, & de misericordia inueniunt electiquod lau∣dent, & de iustitia non habent reprobi quod accusent; Bene itaque dicitur, Quis ante dedit mihi, vt reddam ei? Ac si apertè diceretur, ad parcendum reprobis nulla ratione compellor, quia eis debitor ex sua actione non teneor. Idcirco enim nequaquam coelestis patriae praemia [unspec D] aeterna percipiunt, quia ea nunc, dum promereri poterant, ex libero arbitrio contemserunt: quod ‖ 1.64 videlicet liberum arbitrium in bono formatur electis, cum eorum mens à terrenis desi∣derijs gratia aspirante suspenditur. Bonum quippe quod agimus, & Dei est, & nostrum; Dei per praeuenientem gratiam; nostrum, per obsequentem liberam voluntatem: Si enim Dei non est, vnde ei in aeternum gratias agimus? Rursum, si nostrum non est, vnde nobis retribui praemia speramus? Quia ergo non in merito gratias agimus, scimus quod eius munere prae∣uenimur: & rursum quia non in merito retributionem quaerimus, scimus quod subsequenti libero arbitrio bona elegimus quae ageremus. Et infra; Omnibus liquet, quod non solum ea quae sub Coelo sunt, sed ipsa ‖ 1.65 etiam quae super Coelos condita coelestia vocantur, eius volun∣tati seruiunt.* 1.66 Cui & concorditer Augustinus 4. contra Iulianum Pelagij filium & sequacem 5. Cum, inquit, diuinitùs adiuuatur homo, non tantum ad capessendam perfectionem adiu∣uatur, quod ipse posuisti, vtique volens intelligi eum per se incipere sine gratia, quod perficit gratia; sed potius quod Apostolus loquitur, vt qui in nobis bonum opus caepit, perficiat vs{que} [unspec E] in finem: In quo enim vis hominem sicut loqueris, ad aliquid laudabile generosi cordis sti∣mulis incitari, in hoc non vis in Domino, sed in libero arbitrio gloriari, ac sic priorem dare vt retribuatur illi. O ingrati gratiae Dei! O inimici gratiae Dei, & solo vocabulo Christiani! Nonne pro inimicis suis orat Ecclesia? Quid orat? Vt conuertatur in bonum voluntas mala, quoniam praeparatur voluntas à Domino, & Deus est, vt ait Apostolus, qui operatur in no∣bis & velle. Et infra eiusdem vndecimo, Tu autem quanta a••rogantia & de vestrae praesum∣tione virtutis dixeris (Perfacile igitur studio sanctitatis, quod Deus adiuuat, potest homo ca∣rere peccatis) ille non agnoscit, qui dogmata vestra non nouit. Nam & studium sanctitatis sine adiutorio Dei vultis & in hominis voluntate praecedere, quod merito Deus debeat adiu∣uare, non gratis. Amplius autem isti praeponentes suam voluntatem voluntati diuinae super∣bius faciunt primo superbo Angelo, qui aequalitatem Dei appetendo, dicebat; Similis ero

Altissimo,* 1.67 Esaiae 14. Isti enim aequalitate Dei aut eius similitudine nullatenus contentantur, [unspec A] sed maioritatem & superioritatem vendicant supra Deum. Sed caueant, ne descendant ad e∣um, vel potius subtus eum, sicut in Esaia subiungitur; veruntamen ad Infernum detraheris, in profundum laci: qui te viderint, ad te inclinabuntur, teque prospicient. Isti etiam dicunt superbius de Domino Deo suo, quam illi ciues inciuiles de illo nobili homine Domino suo, di∣centes;* 1.68 Nolumus hunc regnare super nos, Luc. 19. Nedum enim dicunt, Nolumus hunc regnare super nos, sed nos regnare volumus super illum: Volunt enim se naturaliter praecede∣re Deum, & per consequens ducere eum, & regere in omnibus factis suis. Sed timeant & ca∣ueant, quod ibi dicitur consequenter, Inimicos meos illos, qui noluerunt me regnare super se, adducite huc, & interficite ‖ 1.69 ante me. Nec mirum: Ipsi namque conspirauerant in regiam maiestatem, quare & poenâ criminis laesae maiestatis erant iustissime puniendi. Vnde Ansel∣mus de similitudinibus 8. Superbia ideo vocatur, quia super quam debeat graditur: Super∣bia namque super gressio dicitur. Propria itaque voluntas, quia Dei voluntati non subijcitur, [unspec B] sed super eam extollitur, ob hoc rectè Superbia dicitur, ipsa quoque omnis peccati est initium, quia ex ea nascitur omne peccatum. Et quoniam homo illam habet ex se, nec voluntatem Dei quam sequatur, vult habere super se, ipsi Deo aufert quod propriè & singularitet debet habere.* 1.70 Et sequitur 9. Solus enim Deus, quicquid vult, debet velle propria voluntate, ita vt a∣liam quam sequatur, non habeat supra se. Cum igitur homo vult aliquid per propriam vo∣luntatem, Deo aufert quasi suam coronam: Sicut enim corona soli Regi competit, sic pro∣pria voluntas soli Deo, & sicut Regem aliquem inhonotaret, qui suam coronam ei coronato auferret; sic homo inhonorat Deum qui aufert ei propriam voluntatem, priuilegium haben∣do,* 1.71 quod ille deberet habere solum. Quare & Aristoteles in aenigmatibus suis aenigmate ter∣tio sic hortatur, Coronam Regis ne accipias. Quod prudenter aduertentes 24. seniores, ne∣quaquam suas coronas aut voluntates superposuerunt superbè coronae aut voluntati diuinae, sed humiliter submiserunt.* 1.72 Vnde Apoc. 4. Procidebant 24. seniores an te sedentem in thro∣no [unspec C] & adorabant viuentem in saecula saeculorum, & mittebant coronas suas ante thronum, di∣centes; Dignus es, Domine Deus noster, accipere gloriam & honorem & virtutem, quia tu creasti omnia, & propter voluntatem tuam erant, & creata sunt. Sic & ille Regum claris••imus & eximius Prophetarum,* 1.73 Nonne, inquit, Deo subiecta erit anima mea? Psalmo 61. Et infra; Veruntamen Deo subiecta esto anima mea. Sic & ille Antiochus, primo superbissimus Prin∣cipum, postremo humiliter recognouit, quoniam iustum est subditum esse Deo, & morta∣lem non paria Deo sentire. 2. Machab. 9.* 1.74 Si ergo non paria, qualiter altiora? Excelsus enim super omnes gentes Dominus, Psalmo. 112. Vnde & ad Romanos 4. Omne os obstruatur, & subditus fiat omnis mundus Deo. Item Psalmo 22. Dominus regit me. Et Psalmo 79. Qui Regis Israelem, intende; qui deducis velut ouem Ioseph. Et Esaiae 49. Miserator eorum re∣git eos. Et Apoc. 7. Agnus, qui in medio throni est, reget eos, & deducet eos. Et Hester 15. ita scribitur; Cumque inuocasset omnium rectorem Deum, & Saluatorem Deum &c. Et [unspec D] Psalmo 46. Quoniam Rex omnis terrae Deus, & regnabit Dominus super gentes. Et Psalmo 102. Regnum ipsius omnibus dominabitur; cum suis similibus infinitis. Isti similiter impiè magis dicunt,* 1.75 quam illi impij qui dixerunt, Quis est omnipotens vt seruiamus ei? Iob. 21. Hi ‖ 1.76 namque tantum noluerunt omnipotenti seruire; sed isti nedum hoc, imo quod est elatius, volunt omnipotentem eis seruire, dum voluntas humana praecipit, & praecedit vt Domina, & diuina obsequitur & subsequitur vt ancilla.* 1.77 Non sic Propheta, non sic, sed Ordinatione (inquit) tua perseuerat dies, quoniam omnia seruiunt tibi, Psalmo. 118. Non sic Iacob de Domino suo sensit, sed praecedat, inquit, Dominus meus ante seruum suum, & ego sequar paulatim vestigia eius.

Item tunc voluntas diuina potius se curuaret obediendo humanae, quàm è contra, quod ra∣tio nulla sinit, ac ipsemet docet contrarium. In memetipso, inquiens, iuraui, egredietur de ore meo iustitiae verbum, & non reuertetur, quia mihi curuabitur omne genu, Esaiae 45. vel a∣liter;* 1.78 [unspec E] Mihi curuabunt omnia genu: vel tertiò; Mihi curuabunt omnia genua: vel quartò; Mihi curu abuntur omnia genua. Quam Scripturam Apostolus ad Romanos 14. sic allegat; Scriptum est enim;* 1.79 Viuo ego, dicit Dominus, quoniam mihi flectetur omne genu. Amplius autem tunc voluntas humana duceret diuinam quo vellet, cum tamen rationabilius sit è con∣tra,* 1.80 cum ipsa melius videat, audiat, atque possit. Vnde Iob. 37. Nubes spargunt lumen suum quae lustrant cuncta per circuitum, quocunque voluntas gubernantis duxerit ad omne quod praeceperit illis super faciem orbis terrarum, siue in vna tribu, siue in terra [sua] siue in quo∣cunque loco misericordiae suae eas iusserit inueniri. Super quod Gregorius, 27. moral. 22. fic ait; Nubes lumen spargere est praedicatores sanctos exempla vitae & loquendo & agendo

[unspec A] dilatare; sed * 1.81 praedicatores sancti exhortari quosdam volunt, sed nequeunt: saepe quosdam declinare appetunt, sed tamen internae instigationis impulsu exhortari eos instantissimè com∣pelluntur. Videamus nubem Dei, quomodo gubernantis manu & ad ea quae non appetit, ducitur, atque ab impulsu suo iterum gubernantis manu retinetur. Et ponit exemplum de Paulo, qui cum voluit à Corinthijs discessisse, cum eis per Dominum tenebatur; qui etiam cum ad Thessalonicenses pergere voluit, nec valebat, vt dicit, nec poterat recedere ab eis, cum quibus tunc erat, vt dicit, per Dominum impeditus. Vnde sic concludit; Nubes igitur Dei cuncta per circuitum lustrant, quia praedicationis luce mundi fines illuminant: sed quia diui∣nis nutibus subditae nequeunt explere quod volunt, ideo ire non possunt nisi quo eas volun∣tas gubernantis duxerit. Vnde & adhuc subditur, Ad omne quod praeceperit eis super faciem orbis terrae: Saepe enim cum gubernantis voluntate perducuntur, aliter agere appetunt, sed [unspec B] aliter disponuntur. Nam plerumque quosdam auditores suos student blandè corrigere, & ta∣men eorum sermo in asperitatem ducitur; plerunque resecare quosdam asperè appetunt, sed tamen eorum vigor, seu rigor per mansuetudinis spiritum refraenatur. Sicut ergo non possunt ire quo volunt, ita etiam nequeunt agere sicut volunt: Quia enim eos internus arbiter tenet, cum mittit, ita illos etiam modificans suscipit, cum perducit, vt aliquando in cogitatione alia disponant, sed alia in opere peragant; aliquando aliter inchoent, sed aliter consumment. Quia igitur iuxta hoc quod sibi praecipitur, seruiunt, dicatur recte, Quocunque eas voluntas gubernantis duxerit, ad omne quod praeceperit illis super faciem orbis terrae.* 1.82 Item Deut. 31. Dominus Deus tuus, ipse ductor tuus. Et Esaiae 63. Spiritus Domini ductor eius fuit. Et 2. Paralip. 13. In exercitu nostro dux Deus est. Et Psalmo. 54. Dux meus & notus meus. Et Sapient. 10. Iustum deduxit Dominus per vias rectas. Et Psalmo. 72. Tenuisti manum dex∣tetam meam, & in voluntate tua deduxisti me: cum multis similibus creberrimè in Scriptura: [unspec C] Voluntas ergo diuina ducit humanam, ipsam naturaliter praecedendo. Vnde & ille ‖ 1.83 Annici∣us Seneca, sicut allegat Augustinus 5. de Ciuit. Dei, 8. Quodammodo metricè dicit ita; Duc me summe Pater, altique dominator poli, quocunque placuit, nulla parendi mora est: Assum impiger, fac velle, comitabor, gemens, malusque patiar facere quod licuit; bono du∣cunt volentem fata, nolentemque trahunt. Vbi & Augustinus subiungit,* 1.84 nempe euidentissi∣mè hoc vltimo versu ea fata appellauit, quae supra dixerat summi Patris voluntatem: Cui concordans beatus Gregorius 6. moral. 12. super illud Iob. 5. Qui comprehendit sapientes in astutia sua &c. ita dicit; Sic quippe Dei opera magna sunt, vt per omne quod ab hominibus agitur, eius voluntas ex quiratur, cui videlicet cognitae debet nostra actio deuotè famulari, & quasi Ducem sui itineris persequi, ne ei etiam nolens seruiat, si hanc superbiens declinat: vita∣ri enim vis superni consilij nequaquam potest. Item aliàs voluntas humana traheret post se di∣uinam, [unspec D] cum rationalius sit è contra, vt patet per Autoritatem Senecae allegatam. Item si sic esset, voluntas humana potius gubernaret diuinam agendo, quàm haec humanam, quod est contrarium rationi, & contra autoritatem Iobi praemissam; Nubes spargunt lumen suum, quae lustrant cuncta per circuitum, quocunque eas voluntas gubernantis duxerit. Et Sapient. 14. Tu autem Pater gubernas prouidentia; & loquitur de nauigatione,* 1.85 & talibus rebus hu∣manis. Et Esaiae 48. Ego Dominus Deus tuus docens te vtilia, gubernans te in via qua ambu∣las. Vnde & Cantic. 1. Trahe me post te. Et Ioh. 6. Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me traxerit eum. Et infra 12. Omnia traham ad meipsum. Et Esaiae 10. Num glo∣riabitur securis contra eum qui secat in ea, aut exaltabitur serra contra eum à quo trahitur? Quod intelligitur de Senacherib, & de Deo, vt vicesimum primi plenius allegauit. Item aliter voluntas humana potius suscitaret diuinam ad agendum quippiam, quàm è contra, quod est contra sacram Scripturam saepissimè tam in malis actibus, quàm in bonis:* 1.86 Vnde 1. Paralip. 5. Suscitauit Dominus Deus Israel spiritum ‖ 1.87 Pul Regis Assyriorum, & spiritum Tiglatho Pela∣sar [unspec E] Regis Assur, & transtulit Ruben, & Gad, & dimidiam tribum Manassis &c. Et 2. Para∣lip. 21. Suscitauit Dominus contra Ioram spiritum Philistinorum & Arabum, qui confines sunt Aethiopibus, & ascenderunt in terram Iuda, & vastauerunt eam &c.* 1.88 Et Ezech. 23. Haec dicit Dominus Deus, Ecce ego suscitabo omnes amatores tu••s contra te, de quibus satiata est anima tua, & congregabo eos aduersum te in circuitu, filios Babylonis, & vniuersos Chaldae∣os, nobiles, tyrannosque & Principes omnes filios Assyriorum, iuuenesque forma egregia duces, & magistratus vniuersos principes principum, & nominatos ascensores equorum, & venient super te &c. Et Amos 6. Ecce ego suscitabo super vos, domus Israel,* 1.89 dicit Dominus Deus exercituum, gentem, & conteret vos. Haec & al a multa valde de malis actibus volun∣tatis: de bonis verò scribitur 2. Paralip. vlt. & 1. Esdr. 1. Suscitauit Dominus spiritum Cyri Regis &c. Et Esaiae 41. Quis, Glossa, nisi ego, suscitauit ab Oriente iustum? Vocauit eum,* 1.90

vt sequeretur se? Dabit in conspectu eius gentes &c. Et sequitur: Quis haec operatus est & fe∣cit, [unspec A] vocans generationes ab exordio? Ego Dominus, primus, & nouissimus; ego sum. Et in∣fra, 45. Ego, inquit Dominus, suscitaui eum ad iustitiam, & omnes vias eius dirigam. Et Ag∣gaei 1. Suscitauit Dominus spiritum Zorobabel, & spiritum Iosedech, & spiritum reliquorum de omni populo, & ingressi sunt, & faciebant opus in domo Domini. Item si voluntas huma∣na naturaliter praecedat diuinam in actione ambabus communi, humana potius inclinat diui∣nam & eam determinat ad agendum, quam diuina humanam, quod est contra praeostensa & praeallegata,* 1.91 vicesimo huius secundi; Vnde & Parab. 21. Sicut diuisiones aquarum, ita cor Regis in manu Domini, quocunque voluerit inclinabit illud. His etiam rationibus hic prae∣missis satis consonant autoritates Augustini de gratia & libero arbitrio, & de correptione & gratia, vicesimo secundi plenius allegatae. Item tunc potius diceretur hominem facere Deum velle, & facere aut agere quippiam quam è contra: est enim prior & superior causa in istis; quod est contra multas autoritates 20^o secundi plenius allegatas.* 1.92 Vnde & Apostolus ad Phil. [unspec B] 2. Deus est, (inquit) qui operatur in nobis & velle & perficere (seu alias operari) pro bona vo∣luntate. Et ad Romanos 15. Non audeo aliquid loqui eorum, quae per me non efficit Christus. Et Esaiae 45.* 1.93 Ego Dominus & non est alter, formans lucem, & creans tenebras, faciens pacem, & creans malum: Ego Dominus faciens omnia haec; sic Dominus ergo prior & supe∣rior in huiusmodi actione. Et Ezechielis 36. Faciam vt in praeceptis meis ambuletis, & iudi∣cia mea custodiatis & operemini. Et ad Rom. 8. Quicunque spiritu Dei aguntur, hi sunt filij Dei: super quod 310^a. propositio sententiatum Prosperi quae est Augustini, & allegatur in glossa sic ait; Plus est proculdubio agi, quam regi: Qui enim regitur aliquid agit, & ideo re∣gitur, vt rectè agat: qui autem agitur, agere ipse aliquid vix intelligitur. Et tantum praestat voluntatibus nostris gratia Saluatoris, vt non dubitet Apostolus dicere, Quotquot spiritu Dei aguntur, hi filij Dei sunt: nec aliquid in nobis libera voluntas melius agere potest, quàm vt illi se commendet, qui * 1.94 malè agere non potest. Item Augustinus de verbis Apostoli sermone [unspec C] 13. tractans eandem autoritatem, sic ait; Dicit mihi aliquis, ergo agimur, non agimus. Res∣pondeo; Imo & agis & ageris, & tunc bene agis, si à bono agaris: Spiritus enim qui te agit, agentibus est adiutor, quia sicut dicit Dominus, Sine me nihil potestis facere. Iam nunc quod audistis; Quotquot spiritu Dei aguntur, hi filij sunt Dei, nolite vos dimittere: Nec enim templum suum sic de vobis aedificat Deus, quasi de lapidibus qui non habent motum suum, leuantur, & à structore ponuntur; non sic sunt lapides viui, & vos tanquam lapides viui coae∣dificamini in templum Dei; ducimini, sed currite & vos; ducimini, sed sequimini, quia & cum secuti fueritis, verum erit illud, quia sine illo facere nihil potestis: non enim volentis, nec currentis, sed miserentis est Dei; maxime quia processus Apostoli & Prophetarum planissime ad hoc tendit, quod Deus in huiusmodi actibus nedum sit agens, sed etiam primum agens. Nam per huiusmodi suam doctrinam intendit Apostolus principaliter humilitatem cordibus humanis inserere & nutrire, sicut vicesimum tertium huius docet: quod tamen nedum non [unspec D] faceret, imo homines in superbiam maiorem erigeret, si doceret Deum operari in nobis velle & perficere, non antecedenter vt Dominus, sed subsequenter vt seruus. Nam quomodo am∣putaret hominibus, non amplius ministraret superbiendi materiam, docendo eos habere De∣um semper promptissimè tantum seruum ad nutum quemlibet voluntatis, eorum votis in om∣nibus obsequendo.* 1.95 Quare & Apostolus congrue praemittebat; cum metu & tremore ve∣stram salutem operamini: Deus est enim qui operatur in vobis & velle & perficere pro bona voluntate. Super quod Augustinus de verbis Apostoli sermone 1. sic ait; Ne sibi in de aliquid darent, quia dixit, operamini, continuo subiunxit; Deus enim est qui operatur in vobis & vel∣le & ‖ 1.96 perficere. Deus est ‖ 1.97 qui operatur in vobis: ideo cum timore & tremore; vbi & Glossa, cum metu, id est, cum humilitate, non superbè; & ideo timendus est, quia non vos, sed Deus operatur &c. pro bona voluntate; voluntate, scilicet, sua. Quomodo namque potest verè in∣telligi, quod non vos, sed Deus operatur in vobis velle & perficere, cum ex prioribus satis [unspec E] constet huiusmodi esse actus humanos, nisi quod non vos antecedenter, aut principaliter, aut prius naturaliter, sed sic Deus; vos autem subsequenter, instrumentaliter & subseruienter? ac si diceretur, non baculus, sed homo percutit, non securis, sed homo aedificat. Sic etiam loqui∣tur idem Apostolus ad Rom. 9. Non (inquiens) volentis, nec currentis, sed miserentis est Dei, quod aliter nequit exponi.* 1.98 Vnde Augustinus Enchirid. 23. Iterum ne quisquam, etsi non de operibus, de ipso glorietur libero voluntatis arbitrio, tanquam ab ipso incipiat meritum, cui tanquam debitum reddatur praemium bene operandi. Ipsa libertas audiat eundem gratiae praeconem dicentem; Deus est enim, qui operatur in nobis & velle, & operari pro bona vo∣luntate. Et alibi; Igitur non volentis, nec currentis, sed miserentis est Dei; cum proculdubio si homo eius aetatis est vt ratione iam vtatur, non possit credere, sperare, diligere nisi velit, nec

[unspec A] peruenire ad palmam supernae vocationis Dei, nisi voluntate cucurrerit; Quomodo ergo non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei? nisi quia & ipsa voluntas, sicut scriptum est, A Domino praeparatur; alioquin si propterea dictum est, Non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei, quia ex vtroque fit, id est, & voluntate hominis & misericordia Dei; vt sic dictum accipiamus, Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei, tanquam diceretur, Non sufficit sola voluntas hominis, si non sit etiam misericordia Dei; Non ergo sufficit sola misericordia Dei, si non sit etiam ‖ 1.99 volentis hominis: ac per hoc, sicut re∣ctè dictum est, Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei, quia id voluntas homi∣nis sola non implet; cur non è contrario rectè dicitur, Non miserentis Dei, sed volentis est hominis, quia id misericordia Dei sola non implet? Porrò, si nullus dicere Christianus aude∣bit, non miserentis Dei, sed volentis est hominis, ne Apost. apertissimè contradicat, restat vt propterea rectè dictū intelligatur, Non volentis, nec currentis, sed miserentis est Dei, vt totum [unspec B] detur Deo, qui hominis voluntatem bonam & praeparat adiuuandam, & adiuuat praepara∣tam: Praecedit enim bona voluntas hominis multa Dei dona, sed non omnia: quae autem non praecedit ipsa, in eis est & ipsa. Nam vtrumque legitur in Sanctis Scripturis; Et misericor∣dia eius praeueniet me, & misericordia eius subsequetiae me: Nolentem praeuenit vt velit, volentem subsequitur ne frustra velit: Cur enim monemur orare pro ini••icis nostris vtique nolentibus piè viuere, nisi vt Dominus in eis operetur vt velint; Iterumque cur admonemur petere vt accipiamus, nisi vt ab illo fiat quod volumus, à quo factum est vt velimus: Ora∣mus ergo pro inimicis nostris, vt misericordia Dei praeueniat eos, sicut praeuenit nos: Ora∣mus autem pro nobis, vt misericordia eius subsequatur nos. Idem de gratia & libero arbitrio 17. ad cundem sensum eandem Autoritatem pertractat.* 1.100 Anselmus quoque de Concor. 9. Neque volentis est, inquit, quod vult, neque currentis est quod currit, sed miserentis est Dei: Omnibus enim excepto Deo solo, dicitur, Quid habes quod non accepisti? quod si [unspec C] accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis? Sic loquitur Ioan. 11. Vnus autem ex eis,* 1.101 Cai∣phas nomine dixit eis, expedit vobis vt vnus moriatur homo pro populo, & non tota gens pe∣reat: Hoc autem à semetipso non dixit, sed cùm esset Pontifex anni illius, prophetauit. Sic∣que loquitur ipse Magister, & veritas discipulis suis dicens;* 1.102 Non enim vos estis qui loquimi∣ni, sed spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis Matth. 10. & Ioan. 15. Non vos me clegi∣stis, sed ego elegi vos. Et 1. Ioan. 4. In hoc est charitas Dei, non quia nos dilexerimus Deum,* 1.103 sed quia ipse prior dilexit nos. Et Tobiae 3. Non est in hominis potestate consilium tuum;* 1.104 Et Ierem. 10. Scio Domine, quia non est hominis via eius, nec viri vt ambulet & dirigat gres∣sus suos: vbi Glossa, Erubescant, qui aiunt, vnumquemque suo regi arbitrio: Non est enim via hominis, &c. Vnde Dauid, A Domino gressus hominis dirigetur; secunda verò Glos∣sa falsigraphiae pertrigesimum secundum primi conuincitur euidenter. Eruboscant ergo illi Pelagiani, & non erubescam ego, Christianus, Paulinus, Augustinianus & Gregorianus. Pa∣ueant [unspec D] illi, & non paueam ego, qui in agendo cum te, Domine Deus meus, tam inuerecundè & impauidè te regendo, se faciunt altiores: Imple quaeso facies eorum ignominia, & que∣rant nomen tuum, Domine: Erubescant, & conturbentur in saeculum saeculi & confundan∣tur, & pereant, vt cognoscant, quia nomen tibi Dominus; Tu solus altissimus in omni terra, Psalmo 82. Adhuc autem, quod etiam in actione communi Dei, & hominis, Deus homi∣nem, & diuina voluntas humanam naturaliter antecedat, Autoritates quamplurimae Philoso∣phorum, sacrae Scripturae, & Catholicorum Doctorum concorditer attestantur. Omnes e∣nim Philosophi conueniunt in hoc vno, quod in causis essentialiter ordinatis non est proce∣dere in infinitum, sed deueniendum est ad vnam supremam, & primam naturaliter omnium, omnes alias regulantem atque mouentem, sicut Artifex instrumenta, vt quarto primi, & vi∣gesimo secundi satis fuerat allegatum.* 1.105 Vnde & Auicenna 10. Metaphys. 1. loquens de dis∣positione entium, dicit [ita]; Hoe totum fluit desuper, nec hoc totum sequitur ex imagina∣tione [unspec E] coelestium tantum, sed quia primus verus voluit hoc totum, ideo ab eo incipit esse om∣nis ‖ 1.106 res, quae fuit, sed mediante alio. Igitur propter has causas prosunt hominibus orationes & sacrificia, & praecipuè litan••ae pro pluuia, & alia huiusmodi. Item Aristoteles in de mun∣do 11. ita dicit; Sicut autem in chorea inchoante choraula concinit tota chorea virorum, & mulierum varijs vocibus acutis & grauibus vnam harmoniam continuam continuantibus: Sic se habet res & in Deo, qui cuncta disponit; Et infra eodem, Comparato Deo & Mundo duci & exercitui, dicit ita, Omnia autem sub vno signatore mouentur nutu ducis qui fungi∣tur potestare: sic & de vniuerso sapiendum. Nam ab vno momento omnibus excitatis fiunt propria, & hoc inuisibili ente & occulto, quod nequaquam est impedimento, nec illi ad agen∣dum, nec nobis ad credendum, &c. tertio primi plenius allegata.* 1.107 Commentator etiam super

primam propositionem de causis dicentem, Omnis causa prima plus est influens supra cau∣satum [unspec A] suum, quàm causa vniuersalis secunda, sic ait; Quid est, quia causa vniuersalis prima agit in causatum causae secundae, antequam agat in ipsum causa vniuersalis secunda, quae se∣quitur ipsam, &c. satis plana? Qua••e & quidam articuli huius contrarium asserentes sunt Parisijs condemnati, sicut vigesimum secundi pleniùs recitauit. Nec Philosophi istud tan∣tum intelligunt in actione naturae, sed etiam intellectus, & similiter voluntatis, vt patet per Philosophum in De bona fortuna, & per omnes loquentes de intellectu agente, sicut idem vi∣gesimum similiter recitauit.* 1.108 Vnde Auicenna 10^o. Metaphys. 1. parum post Autori atem superius allegatam, loquens de dispositione partium Animalium, & plantarum, sic ait; Non est ibi causa ‖ 1.109 naturalis vllo modo, sed principium est eius sine dubio ex cura diuina: similiter crede esse istarum intentionum pendere ex cura diuina; scias etiam quod plus approbat seu appropinquat vulgus, & tenet, & dicit verum esse, nec refugiunt hoc nisi illi qui volunt vide∣ri Philosophi, eo quod ignorant causas & occasiones istorum: Iam ergo in hac materia fe∣cimus [unspec B] librum de peccato & eius opposito. Inde ergo attende dispositionem omnium, & cre∣de quod dicitur de diuinis flagellis quae descendunt super ciuitates flagitiosorum, & super ho∣mines iniuriosos, & consimilia, qualiter defenditur veritas. Scias etiam quod causa orationis hic & eleemosynae & similium, similiter euentus, iniuriae & peccati non sunt nisi illinc: Prin∣cipia enim horum omnium perueniunt vsque ad naturam, vel voluntatem, vel casum; Natu∣rae verò principium est illinc; sed voluntates, quae sunt in nobis, sunt postquam non fuerunt. Quicquid autem est post quam non fuit, causam habet; igitur omnis voluntas, quae est in no∣bis, causam habet. Causa autem huius voluntatis non tendit ad infinitum, sed ad aliqua quae accidunt extrinsecus, terrena scilicet & coelestia; sed terrena perueniunt ad coelestia: Colle∣ctio ergo horum omnium prouenit necessariò ex necessitate diuinae voluntatis; Casus autem fit ex concursu horum omnium. Cùm autem resolueris omnia profecto, reducentur ad prin∣cipia, quorum necessitas descendit à Deo: Iudicium autem Dei est prima positio simplex. [unspec C] Ecce quod dicit, quod vulgus hoc approbat & volentes videri Philosophi refugiunt istud so∣li,* 1.110 sicut dicit Propheta, Quoniam non cognoui literaturam, introibo in potentias Domini Psalmo 70. Et haec ratio Auicennae est ratio sancti Thomae ad hanc eandem conclusionem, in De Christiana religione, cap 120. sicut vigesimum secundi plenius allegauit. Pro hac ea∣dem sententia possunt adduci ferè vel potius verè omnes illae Autoritates Philosophicae & Theologicae, quae de fato, casu, & fortuna 28. & 29. primi pleniùs sunt adductae. Quare & quidam articulus à Domino Stephano Parisiensi Episcopo condemnatus, sic ait; Quod om∣nes motus voluntarij reducuntur in primum motorem; Error, nisi intelligatur in motorem primum simpliciter non causatum, & intelligendo de motu secundum substantiam, non se∣cundum deformitatem. Hoc idem testatur Scriptura canonica multis locis, quorum ali∣qua erant superiùs allegata, aliqua verò, sed pauca nunc breuiter allegabo. Dicit ille diser∣tissimus [unspec D] Esaias 26.* 1.111 A facie tua, Domine, concepimus, & quasi parturiuimus, & peperimus spiritum salutis nostrae; & Dominus per eundem 45. Ego ante te ibo. Et Ecclesiastic. 33. Qua∣si lutum figuli in manum ipsius plasmare illud & disponere, omnes viae eius secundum dispo∣sitionem eius; sic homo in manu illius qui se fecit. Interrogantibus siquidem Dominum, Tu quis es?* 1.112 ipse respondit, Principium, Ioan. 8. & Apoc. 1. Ego sum alpha & omega, prin∣cipium, & finis, dicit Dominus Deus; Etiam si secundum sententiam sapientis Ecclesiastici 25. Mulier si primatum habeat, est contraria viro suo, quod reputat indecens; quanto magis si anima aut voluntas humana primatum habeat super Deum, indecens magis erit? Certè tanto magis, quanto maior est disparitas Dei & hominis, quàm viri & mulieris. Vnde & supra 24. ipsa sapientia increata sic dicit; In omni populo, & in omni gente primatum habui, & omnium excellentium, & humilium corda virtute calcaui. Quare & Apostolus ad Coloss. loquens de Filio,* 1.113 qui est ista sapientia Dei summa; Omnia, inquit, per ipsum, & in ipso crea∣ta sunt, & ipse est ante ‖ 1.114 omnes, & omnia in ipso constant; & ipse caput corporis Ecclesiae qui [unspec E] est principium, progenitus ex mortuis, vt sit in omnibus ipse primatum tenens. Et ad Coloss. 2. Nemo vos seducat volens in humilitate & religione Angelorum, quae non vidit ambulans, frustra inflatus sensu carnis suae, & non tenens caput ex quo totum corpus per nexus & con∣nexiones subministratum,* 1.115 & constructum crescit in augmentum Dei. Glossa, Caput, id est, Christum, ex quo totum corpus, id est, Ecclesia, &c. ergo Ecclesia crescens in merito submi∣nistrat Christo capiti tanquam primo, & capiti agenti, non è contra. Item Exodi 14. Do∣minus pugnabit pro vobis,* 1.116 & vos tacebitis. Et infra 17. scribitur, quod victo Amalek aedifi∣cauit Moses altare & vocauit nomen eius. Dominus exaltatio mea, dicens, quia manus solius Domini, & bellum Dei erat. Glossa, qui omnia opera nostra operatur in nobis, sicut & san∣cta

[unspec A] Ecclesia canit Deo: Non est alius qui pugnet pro nobis, nisi tu Deus noster. Et Sa∣pientiae 6. legitur de sapientia isto modo; Praeoccupat qui se concupiscunt, vt illis se pri∣or ostendat: & infra, Initium illius verissima est disciplinae concupiscentia, & ipsa prae∣occupat, & praeuenit istud initium; quare & initiatum quodcunque. Ad quod etiam sunt aliae autoritates sacrae Scripturae quamplurimae, quas non recito ista vice, ne forte his nunium fastidium parerent, aut nauseam prouocarent, qui talibus velut pane quotidiano quo∣tidiè saturantur. Ampliùs autem paucas autoritates authenticorum Doctorum annectam. Beatus siquidem Augustinus Hypognost. 42. sic ait;* 1.117 In omni opere sancto prior est vo∣luntas Dei, posterior liberi arbitrij; id est, operatur Deus, cooperatur homo. Quòd si dicas, scilicet tu Pelagiane, vt dicere consueuisti, quia ego prior volui, Deus voluit, iam meritum facis, vt gratia ex operibus iam non sit gratia sed merces: Hoc loco redar∣guit [unspec B] Apostolus, dicens; Si ergo gratia iam non est ex operibus, alioquin gratia iam non est gratia; gratia ergo donatur, non redditur. Idem de praedestinatione sanctorum 3. allegatis autoritatibus sacrae Scripturae contra Pelagium,* 1.118 dicentem hominem credere ex seipso, ponit materiam responsionis Pelagij sub his verbis; Nolens ergo his tam cla∣ris testimonijs repugnare, & tamen volens à seipso sibi esse quòd credit, quasi com∣ponit homo cum Deo, vt partem fidei sibi vendicet, atque illi partem relinquat; & quod est elatius, primam tollit ipse, sequentem dat illi, & in eo, quod dicit esse amborum, prio∣rem se facit, posteriorem Deum; Quem statim refellendo subiungit, Non sic pius atque humilis Doctor ille sapiebat, Cyprianum beatissimum loquar qui dixit, In nullo nobis gloriandum, quoniam nostrum nihil est: quod vt ostenderet, adhibuit Apostolum te∣stem dicentem; Quid habes, quod non accepisti? si autem accepisti; quid gloriaris, quasi non acceperis? & capitulo quarto subdit, Quo praecipuo testimonio etiam ictus ipse conui∣ctus [unspec C] sum, cùm similiter errarem putans, fidem, qua in Deum credimus, non esse donum Dei, sed à nobis esse in nobis. Nec enim fidem putabam Dei gratia praeueniri, nisi quia crede∣re non possemus, si non praecederet praeconium veritatis, vt autem praedicato nobis E∣uangelio consentiremus, nostrum esse proprium, & nobis ex nobis esse arbitrabar, ex qui∣bus euidenter apparet istam sententiam Pelagianam haeresin continere: & sequitur, Quem meum errorem nonnulla opuscula mea satis indicant, in quibus est expositio quatun∣dam propositionum Epistolae ad Romanos. Denique cum mea opuscula retractarem, cùm ad hoc liberum arbitrium retractandum peruenissem, sic inde locutus sum; Quòd dixi, nostrum est credere & velle, illius autem dare credentibus facultatem bene operan∣di per Spiritum Sanctum, verum est quidem, sed eadem regula & vtrumque ipsius est, quia ipse praeparat voluntatem, & vtrumque nostrum, quia non fit nisi volentibus & no∣bis: [unspec D] & ista retractatio ponitur 1. Retractationum 23. Idem super illud Psalm. 126.* 1.119 In va∣num est vobis ante lucem surgere, sic ait; Qui volebant discipuli esse super Magistrum, & serui super Dominum suum, ante lucem volebant surgere, in vanum ibant, quia non post lucem ibant. Illis ergo dicit iste Psalmus, In vanum est vobis ante lucem surgere. Ta∣les erant filij Zebedaei, qui antequam humilarentur secundum passionem Domini, iam sibi loca elegebant vbi sederent, vnus ad dextram, alter ad sinistram, & Petrus ante lucem surrexerat, quando consilium domino dare volebat, vt non pateretur pro nobis, cùm ait; Absit à te Domine, propitius esto tibi, non fiet istud: ante lucem volebat surgere, & luci consilium dare. Sed quid fecit Dominus? Fecit illum vt post lucem surgat; Re∣di post me Sathanas: Ideo enim Sathanas, quia ante lucem ‖ 1.120 vis surgere, Redi post me, vt ego praecedam, tu sequaris quo ego eo, & illuc eas: non quo tu vis ire,* 1.121 illuc me velis ducere. Qui & super illud Psalmi quinquagesimi quinti; Conuertentur inimici mei retrorsum, tractans verba Petri & Christi praetacta; Sathanas, inquit, dictus est Pe∣trus; [unspec E] Quare? Quia praecedere volebat Dominum, & Duci caelesti terrenum dare con∣silium. Absit Domine, non fiat istud. Dicis, absit; & dicis, Domine. Vtique si Domi∣nus est, potestate facit: Si magister est, nouit quid faciat: Tu autem vis ducere du∣cem, docere magistrum, iubere Domino, optare Deo; multum praecedis, sed retro conuerteris. Idem 1. super Ioannem, homilia 49. exponens illud Iohan. 11.* 1.122 Nonne du∣odecim horae sunt diei? Tractansque incidenter praedictum consilium Petri, & responsi∣onem Domini, dicit idem: Vnde inter caetera in persona Domini dicit Petro; Quod ve∣rò dixi, Redi post me Sathanas? Audi etiam huius rei causam: Non enim sapis quae Dei sunt, sed quae sunt hominis. Nemo ergo se palpet; de suo Sathanas est, de Deo beatus est.

Quid est enim de suo, nisi de peccato suo? Tolle peccatum, quid est tuum? Iustitia, inquis, [unspec A] de meo est. Quid enim habes quod non accepisti? Qui & intelligendo per diem Dominum, & per duodecim horas duodecim eius Apostolos dantes consilium Domino ne iret in Iudae∣am, Ita prosequitur exponendo: Cum ergo vellent dare consilium homines Deo, discipuli Magistro, serui Domino, aegroti medico, corripuit eos, & ait; Nonne 12. horae sunt diei? Si quis ambulauerit in die, non offendet; me sequimini, si non vultis offendere: nolite mihi consilium dare, quos à me consilium oportet accipere. Quo ergo pertinet, nonne sunt duo∣decim horae diei? quia vt diem se esse ostenderet, duodecim discipulos elegit. Si ego sum, inquit, dies, & vos horae, nunquid horae diei consilium dant? horae diem sequuntur, non ho∣ras dies. Si tamen Deus opera nostra cuncta semper nobiscum & posterius naturaliter ope∣retur; ipse in omnibus nostris operibus, saltem consiliatis, nostrum confilium sequitur, [unspec B] non nos suum. Ex praehabitis quoque patet, quod cuilibet tali haeretico praeponenti se Deo, & voluntatem suam diuinae, potest in persona Dei catholicè ita dici, Redi post me Sathanas; vel secundum translationem Hieronymi, Vade tetro me Sathana, quoniam non sapis quae Dei sunt,* 1.123 sed quae sunt hominum, Marc. 8. & Matth. 16. Vade post me Sathana, scandalum es mihi &c. Item Lumbardus 2. sentent. dist. 18. sic ait; Sciendum est omnium rerum causas in Deo ab aeterno esse, & hae dicuntur primordiales causae, quia istas aliae non praecedunt, sed istae alias, quae sunt causae causarum. Cumque vnum sit diuina potentia, dispositio, siue vo∣luntas, & ideo vna omnium principalis causa; tamen propter diuersos effectus pluraliter dicit Augustinus causas primordiales omnium rerum in Deo esse, inducens similitudinem artificis, in cuius dispositione est qualis figurae sit arca; Ita & in Deo, vniuscuiusque rei futurae causa praecessit. In creaturis verò quarundam rerum, sed non omnium, causae sunt, vt dicit Augu∣stinus, quia etiam inseruit Deus seminales rationes rebus, secundum quas alia ex alijs proue∣niunt, [unspec C] vt de hoc semine tale granum, de hac arbore talis fructus, & huiusmodi: & hae dicun∣tur primordiales causae, etsi non à Deo propriè, quia habent ante se causam aeternam, quae propriè & vniuersaliter prima est; Illae verò ad res reliquas dicuntur primae, scilicet quae ex eis proueniunt: Ideo etiam primordiales [rerum] causae dicuntur, quia in prima rerum con∣ditione rebus à Deo insitae sunt, & sicut creaturae mutabiles sunt, ita & hae causae mutari pos∣sunt:* 1.124 quod autem immutabili Deo causa est, mutari non potest. Item Hugo de Sacramentis lib. 1. part. 2. cap. 2. sic ait; Omnium ordo ac dispositio à summo vsque ad imum in vniuer∣sitatis huius compage, ita sese causis quibusdam rationumque genituris prosequitur, vt om∣nium quae sunt, nihil inconnexum aut separabile naturâ, exterumque inueniatur: Et rerum quidem aliae, causae tantum sunt, & non effectus, sicut prima omnium; aliae effectus tantum & non causae; sicut vltima vniuersorum; alia autem & causae sunt ad posteriora quae gene∣rant, & ad priora à quibus generantur, effectus: & sicut his quae vltima sunt & effectus tan∣tum nihil posterius cernitur; sic quidem his quae prima sunt & causae tantum subsequentium [unspec D] nihil prius inuenitur. Primae autem causae aliae sunt generatae, quae sunt in suo genere primae, aliae increatae, quae vniuersaliter primae sunt. In hac enim vniuersitate rerum omnium ita cunctis causaliter cohaerentibus aliquid primum inuenitur, vt ex his omnibus nihil prius esse possit, quoniam ipsum ex omnibus primum est omnium: his verò causis quae vniuersaliter primae sunt nihil prius est, quoniam ipsae primae sunt omnium, nec habent alias causas ipsae priores,* 1.125 quoniam omnium causae ipsae sunt. Et capit. 6. ostendit, quod hae primae causae sunt Dei voluntas, sapientia & potestas; quod & priora capitula ibi volunt. Vnde & capitulum quintum dicit; In praedestinatione itaque creandorum operata est bonitas; In creatione iterum praedestinatorum operata est potestas; In beatificatione verò creatorum potestas simul & bonitas. Et capit. vltimo ita dicit; Cum sint ergo in Deo tria, sapientia, pote∣stas, & voluntas primordiales causae; à voluntate quidem proficiscuntur, per sapientiam diriguntur, per potestatem perducuntur. Voluntas enim mouet, sapientia disponit, po∣testas [unspec E] explicat.* 1.126 Haec sunt aeterna fundamenta causarum omnium, & principium pri∣mum. Idem part. 4. capit. 1. dicit; Prima rerum omnium causa voluntas est Creatoris, quam nulla praecedens causa mouit, quia aeterna est; nec subsequens aliqua confirmat, quoniam ex seipsa iusta est: Ne{que} enim idcirco iuste voluit, quia futurum iustum fuit quod voluit, sed quod voluit meritò iustum fuit, quia ipse voluit. Et capit. vltimo; Sic ergo, inquit, constat ordo rerum,* 1.127 vt prima posteriora sequantur: primum omnium voluntas est Creatoris, quoni∣am ex ipsa sunt omnia. Item Anselmus Monol. 10. ita scribit; In hoc differunt ab inuicem illae in creatrice sapientia, & in fabro suorum operum faciendorum intimae loquutiones, quod illa nec assumta, nec adiuta aliunde, sed prima & sola causa sufficere potuit artifici suo adsuum opus perficiendum: ista verò nec prima, nec sola, nec sufficiens est ad suum opus incipiendū.

[unspec A] Quapropter ea quae per illam creata sunt, omnino non sunt aliquid, quod non sunt per illam; quae verò fiunt per istam, penitus non essent, nisi essent aliquid quod non sunt per illam. Item Doctor facundissimus, & Martyr gloriosissimus Cyprianus, epi∣stola sua 13. intitulata De Disciplina Christianae religionis ad Quirinum, quarto capitulo ostendit diffusè in nullo nobis gloriandum, quoniam nihil nostrum sit. Et cap. 10. In Do∣mino solo fidendum, & in ipso gloriandum, quod, per multa loca Scripturae confirmat; per Ieremiam dicentem, Non glorietur sapiens in sapientia sua, nec fortis in fortitudine, nec di∣ues in diuitijs; sed in hoc glorietur qui gloriatur, Intelligere et nosse quoniam ego sum Domi∣nus qui facio misericordiam & iudicium, & iustitiam super terram: quoniam in his est volun∣tas mea, dicit Dominus; Et post, Non nisi soli Deo subiecta est anima mea.* 1.128 Item Hier. lib. 12^o. super Esaiam, tractans illud Esaiae. 45. Accinxi te, & non cognouisti me, sic ait Ecclesiasticus [unspec B] vir, Tibi dedit Deus sermonem atque sapientiam, cauere debe••ne suum putet esse quod loqui∣tur, sed omne ad datoris referat gloriam, ne & ipse mereatur audire, Accinxi te, & non cogno∣uisti me. Item beatus Prosper contra Cassianum cap. 1. recitat primam definitionem suam dicentem, Non solum actuum, verumetiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium,* 1.129 qui nobis & initia sanctae voluntatis inspirat, & virtutem atque opportunitatem eorum, quae rectè cupimus, tribuit peragendi: Omne enim datum bonum, & omne donum perfectum desursum est, descendens à Patre luminum, qui & incipit quae bona sunt, & exequitur & con∣summat in nobis, dicente Apostolo, Qui dat semen seminanti, & panem ad manducandum praestabit, & crescere faciet fructus iustitiae vestrae;* 1.130 & hanc definitionem tanquam verissi∣mam Prosper saepissimè approbat & confirmat. Idem cap. 8. recitat B. Zozimum Papam v∣niuerso orbi sic scribentem, Nos cum instinctu Dei; (Omnia enim ad autorem suum referen∣da sunt, vndenascuntur,) ad fratrum & coepiscoporum nostrorum conscientiam vniuersa re∣tulimus; [unspec C] ergo secundum eum omnia opera nostra bona à Deo autore nascuntur; ergo à Deo volente. Nam secundū Aug. 83 q. 3. illo autore cùm dicitur, illo volente dicitur; ergo huius∣modi opera hominum per prius nascuntur, & procedunt à voluntate diuina quàm humana. Si enim per prius nascerentur à voluntate humana, principalius & potius referentur ad illam; Ipse quoque homo veriùs quàm Deus, ac potius huiusmodi operum Autor esset, quod nullus dicet, nisi qui Autori omnium, & omnibus orthodoxis autoritatibus contradicet; sicut & o∣stensum est breuiter nono primi.* 1.131 Quare & idem Prosper statim consequenter eodem cap. re∣citat de epistola synodali Episcoporum Afrorum ad eum Papam rescripta verba quae sequun∣tur; Illud verò quod in literis tuis, quas ad vniuersas prouincias curasti esse mittendas, posuisti, dicens, Nos cum instinctu Dei (Omnia enim bona ad Autorem suum referenda sunt, vnde nascuntur) ad fratrum & coepiscoporum nostrorum conscientiam vniuersa retulimus: sic ac∣cepimus [unspec D] dictum, vt illos, qui contra Dei adiutorium extollunt humani arbitrij libertatem, di∣stricto gladio veritatis, velut cursim transiens amputares. Quid enim tam libero fecisti arbi∣trio, quàm quod vniuersa in nostrae humilitatis conscientiam retulisti, & tamen instinctu Dei factum esse fideliter sapienterque vidisti, veraciter fidenterque dixisti; Ideo vtique quia prae∣paratur voluntas à Domino, & vt boni aliquid agant, paternis inspirationibus suorum ipse tangit corda filiorum? Quotquot enim spiritu Dei aguntur, hi filij sunt Dei, vt nec nostrum deesse sentiamus arbitrium, & in his bonis quibusque voluntatis humanae singulis motibus magis illius valere non dubitemus auxilium. Hoc & planè testantur S. Thomas, & Ioannes Scotus vigesimo huius plenius recitati. Item Lumbardus 4. sent. dist. 5. vlt. In bonis, inquit, operibus nostris ipse Deus operatur bona, & nos; nec nos tantum, nec ipse tantum, sed etiam ipse nobiscum & in nobis, & tamen in illis agendis ministri eius sumus, non sumus Autores. Idem 1. sent. dist. 45. asserit, & ostendit per autoritates quamplurimas, quod voluntas Dei pri∣ma & summa causa sit omnium, scilicet omnium specierum & omnium motionum, quod & [unspec E] sufficienter ostendit cap. 20^um. primi libri. Item si homo ageret prius Deo, & voluntas huma∣na in merendo ageret prius naturâ quàm gratia & Spiritus Sanctus; & in paenitendo similiter, contra 41^um. 42^um. & 43^um. primi libri. Haec etiam est fides & professio generalis Ecclesiae, quae sic orat, Actiones nostras quaesumus, Domine, aspirando praeueni, & adiuuando prose∣quere, vt cuncta nostra operatio à te semper incipiat, & per te incepta finiatur: Et iterum, Vo∣ta nostra, quae praeueniendo aspiras, etiam adiuuando prosequere: Et rursum, Deus à quo san∣cta desideria, & recta consilia et iusta sunt opera, da seruis tuis illam quam mundus dare non potest pacem, &c. quae & Spiritum Sanctum similiter deprecatur, cùm dicit, Hostem repellas longius, Pacemque dones protinus, Ductore sic te praeuio, Vitemus omne noxium. Ex om∣nibus iam praemissis satis, arbitror, manifestum cuilibet [sobriè] sapienti; In omni actione seu motione Deo, & creaturae rationali communi, Deum priùs naturaliter agere seu mouere, &

voluntatem Dei cum voluntate creata quidlibet facientem ipsam praeuenire naturaliter fa∣ciendo. [unspec A]

COROLLARIVM.

Corollarium habet triplex porisma: Vnum naturale, quod est in omni causatione commu∣ni Deo & causae secunde, Deum causare prius naturaliter, quàm causam secundam: Aliud Theologicum, Deum videlicet conditionaliter nihil velle: Tertium Logicum, nullam scilicet propositionem tribuentem quamcunque causationem cuicunq causae in∣feriori & posteriori voluntate diuina, seu aliud quicquam positiuum inferius cuicun∣que sub Deo esse de primo simpliciter, nisi fortassis propositio dicatur de primo simpli∣citer ratione primitatis subiecti, non causae; Plurimae tamen tales secundum quid & [unspec B] in certo genere sunt de primo.

EX his autem triplex porisma consequitur manifestè: Vnum naturale, quod est, in omni causatione communi Deo & causae secundae, Deum causare prius naturaliter quàm cau∣sam secundam: Aliud Theologicum, Deum videlicet conditionaliter nihil velle: Tertium Logicum, nullam scilicet propositionem tribuentem quamcunque causationem cuicunque causae inferiori & posteriori voluntate diuina, seu quicquam aliud positinum inferius cuicun∣que sub Deo, esse de primo simpliciter, nisi fortassis propositio dicatur de primo simpliciter ratione primitatis subiecti, non causae; plurimae tamen tales secundum quid & in certo genere sunt de primo.* 1.132 Prima pars euidenter apparet: Si enim secundum quod capitulum demon∣strauit, in omni causatione rationalis creaturae, quae est prima, dignissima, & suprema inter omnes causas secundas, Deus prius naturaliter, & ipsa posterius semper causat, multo magis in omni causatione causae secundae; quod & de ipsis potest ostendi, sicut de alijs est ostensum. [unspec C] Secunda pars patenter infertur:* 1.133 Si namque Deus velit aliquid sub conditione, vel illud est praeteritum, presens, vel futurum: Non praeteritum, nec praesens, quia omne praeteritum vult determinatè, absolutè, & certè esse praeteritum, & omne praesens ‖ 1.134 similiter esse praesens. Si autem dicatur (sicut magis videtur) quod velit sub conditione aliquid futurum fore, quomo∣do potest rationabiliter ita esse, cum per tricesimum huius, & partem corollarij praecedentem, & sextum primi Deus absolutè sciat, quod nulla res, aut vlla rei conditio possit esse, nisi ipse antecedenter cuicunque causae secundae, independenter & non impedibiliter à causa secun∣da, illam velit & faciat; cum nec frustra, nec fatuè quicquam velit? Item si vellet conditiona∣liter quicquam fore, extantia seu positio conditionis cum extaret, esset antecedenter determi∣nans, mouens, & actuans voluntatem diuinam, ad tunc determinatè, absolutè, simpliciter{que} volendum, contra capitulum & partem corollarij praecedentem. Item illa conditio, vel est praeterita, praesens, vel futura: Nunquid scilicet impletio, seu extantia conditionis illius est [unspec D] praeterita, praesens vel futura? Non praeterita, nec praesens, quia tunc illa conditio est deter∣minata, absoluta, & certa Deo; quare & similiter vult rem fore: non ergo sub conditione qua∣cunque. Si verò sicut magis apparet, velit aliquid futurum fore sub conditione futura, vel vult illam conditionem fore, vel non: Si non, nec alias vult rem fore; frustra ergo & fatuè vult conditionaliter illam fore, ac si vellet conditionaliter inconuenientia & impossibilia vni∣uersa, puta se non esse si esset Chymaera: Si etiam non vult conditionem illam fore, per vice∣simum secundum primi & eius corollarium, vult illam non fore: Similiter enim posset velle omnia impossibilia fore, & seipsum cras fore Chymaeram. Simili quoque ‖ 1.135 irrationali ratio∣ne posset velle, & vellet similiter nihil fore. Si autem vult conditionem illam fore; vel abso∣lutè, vel sub alia conditione: Si absolutè, tunc per decimum primi illa absolutè implebitur, & extabit, & hoc bene scit & vult Deus; quare cum frustra vel fatue nihil velit, non condi∣tionaliter, sed absolutè, determinatè & simpliciter vult rem fore, praesertim cum volutio eius [unspec E] aut actio à nullo alio antecedenter dependeat, aut à quoquam alio valeat impediri: Si autem dicatur Deum velle conditionem illam fore sub alia conditione, quaerendum vlterius de illa alia conditione, an velit illam sore vel non &c. sicut prius, cum nullus audeat fingere chaos infinitum, processum scilicet infinitum in conditionibus talibus in voluntate diuina, respectu vnius voluti singularis. Item si Deus velit aliquod futurum tantum conditionaliter, hoc maxi∣me videtur de tali futuro quod dependet à libertate voluntatis humanae, cur non simili∣ter illud quod dependet à libertate propriae voluntatis? Sicque nullum futurum absolu∣tè, determinatè, aut simpliciter, sed conditionaliter tantum vult Deus. Et si quis re∣spondeat; Imo quia constat sibi determinate de sua propria voluntate, certe ita & de vo∣luntate humana, cum nihil possit sine ipso specialiter & prius naturaliter idem vo∣lente

[unspec A] & similiter operante, sicut vicesimum & tricesimum huius docent. Item cum voluntas absoluta & simplex sit determinatior, certior, & actualior conditionali, Deus determinatius, certius & actualius, quare & perfectius intrinsecè vellet vnum futurum quam aliud: quamob∣rem & similiter illud sciret, sicut per decimum octauum primi potest ostendi; quod per pri∣mam suppositionem potest redargui, & per tertiam partem corollarij primi primi. Item quando res illa erit praesens vel praeterita, Deus determinatè, absolutè & simpliciter volet eam, sicut & ‖ 1.136 semper vult praesentia & praeterita vniuersa; quare secundum volumina temporum, temporalium quo{que} rerum volubiliter, aliter, & aliter intrinsecè vult & volet, contra vicesimū tertium primi, corollarium quo{que} ipsius. Item aliquod tale volutum Dei de futuro potest non fore: ponatur; tunc Deus vult illud absolute non fore, sicut & sicut; sic enim volet post, & sci∣et; cur ergo inaniter vult conditionaliter illud fore? Tertia pars consequitur euidenter,* 1.137 quo∣niam nulla propositio est de primo simpliciter quae, habet causam extrinsecam priorem sim∣pliciter [unspec B] attributionis huius inhaerentiae extremorum, & veritatis ipsius, sed quaelibet propo∣sitio attribuens quamcunque causationem cuicunque causae, habet causam huius priorem simpliciter, scilicet Deum, seu voluntatem diuinam, sicut prima pars corollarij manifestat. Quaecunque insuper propositio verè affirmat quodcunque positiuum inferius de quocunque sub Deo, habet causam superiorem & priorem simpliciter, scilicet Deum & voluntatem diui∣nam, sicut ex hîc & nono primi praemissis potest perspicuè demonstrari. Si quis autem volu∣erit dicere propositionem esse de primo simpliciter, quia attribuit propriam passionem, vel quodlibet accidens suo primo subiecto, licet habeat causam priorem, simpliciter satis dicit: Primum enim simpliciter nedum subiectum prius, sed & causam priorem, imo & vniuersali∣ter omne prius excludit. Loquantur tamen homines sicut volunt: Non enim est litigandum de vocibus, dumres constent. Certum est autem propositionem attribuentem quodlibet ac∣cidens suo subiecto primo sub Deo esse de primo primitate subiecti, cum Deus nullius acci∣dentis [unspec C] sit subiectum, sed causa, sicut patet ex corollario primi, primi. Plurimae tamen propo∣sitiones secundum quid, & in certo genere sunt primae respectu scilicet causarum seu rerum inferiorum & naturalium; puta tales quae attribuunt effectum proprium cause propriae, & primae in genere omnium causarum naturalium, vel in certo genere limitato; & in aliqua de∣terminata scientia, scilicet naturali, vel alia subalterna; aut quae attribuunt propriam passio∣nem suo primo subiecto, seu definitioni sui primi subiecti modis praedictis. Secundum haec autem puto Philosophum primo Poster. vbi tractat istam materiam, non irrationabiliter ex∣ponendum.

Notes

• * 1.1

  Augustinus.
• ‖ 1.2

  actionis continua∣tione,
• * 1.3

  Lucas. Ioannes.
• ‖ 1.4

  Euange∣lia. Sym∣bola
• * 1.5

  Lumbardus.
• * 1.6

  Damascen.
• * 1.7

  Philosophus.
• ‖ 1.8

  humana
• * 1.9

  Glossa.
• * 1.10

  Numeri. Psalmus.
• * 1.11

  Anselmus.
• * 1.12

  Augustinus.
• * 1.13

  Augustinus.
• * 1.14

  Lumbardus
• * 1.15

  Augustinus.
• * 1.16

  Augustinus.
• ‖ 1.17

  59. Esaias.
• ‖ 1.18

  ibidem. Lucas. Matth. Marcus. Chrysost. Anselmus.
• ‖ 1.19

  enim.
• * 1.20

  Propheta.
• * 1.21

  Apostolus.
• * 1.22

  Glossa.
• ‖ 1.23

  genera∣tum,
• * 1.24

  Apostolus.
• * 1.25

  Chrysost.
• * 1.26

  Robertus Lincolniensis Augustinus.
• * 1.27

  Richardus.
• * 1.28

  Richardus.
• * 1.29

  dualitate & trin.
• * 1.30

  Augustinus.
• * 1.31

  Iohannes. Augustinus. Hilarius. Innocentius.
• * 1.32

  Innocentius.
• ‖ 1.33

  Deitatis
• * 1.34

  Ioannes.
• * 1.35

  Augustinus.
• * 1.36

  Augustinus.
• ‖ 1.37

  filius
• * 1.38

  Prosper.
• * 1.39

  Augustinus
• ‖ 1.40

  99.
• * 1.41

  Augustinus.
• ‖ 1.42

  namque Ioannes.
• * 1.43

  Augustinus.
• * 1.44

  Ioannes.
• * 1.45

  Augustinus.
• * 1.46

  Augustinus
• * 1.47

  Iohannes.
• * 1.48

  Augustinus.
• ‖ 1.49

  scientiae
• * 1.50

  Philosophus.
• ‖ 1.51

  sapientio∣rem
• * 1.52

  Tullius.
• * 1.53

  Philosophus.
• * 1.54

  Ieremias.
• * 1.55

  Philosophus.
• * 1.56

  Esaias.
• ‖ 1.57

  miserri∣mum Parabola.
• * 1.58

  Ecclesiastic.
• ‖ 1.59

  auxilio
• ‖ 1.60

  obediunt Parabola.
• * 1.61

  Augustinus.
• * 1.62

  Apostolus.
• * 1.63

  Iob. Greg.
• ‖ 1.64

  quidem
• ‖ 1.65

  quoque
• * 1.66

  Augustinus.
• * 1.67

  Esaias.
• * 1.68

  Lucas.
• ‖ 1.69

  coram Anselmus.
• * 1.70

  Anselmus.
• * 1.71

  Aristos.
• * 1.72

  Apocalyps.
• * 1.73

  Psalmus.
• * 1.74

  Macchab. Psalmus. Apostolus. Psalmus. Esaias. Hester.
• * 1.75

  Iob.
• ‖ 1.76

  itaque
• * 1.77

  Propheta.
• * 1.78

  Esaias.
• * 1.79

  Apostolus.
• * 1.80

  Iob.
• * 1.81

  saepe
• * 1.82

  Deut. Esaias. Paralipom. Psalmus. Sapientia. Psalmus.
• ‖ 1.83

  ontiquus Seneca.
• * 1.84

  Augustinus. Gregorius.
• * 1.85

  Sapientia. Esaias. Cantica. Ioannes. Esaias.
• * 1.86

  Paralio.
• ‖ 1.87

  Sar, alias Ful
• * 1.88

  Ezechiel.
• * 1.89

  Amos.
• * 1.90

  Esdras. Esaias.
• * 1.91

  Parabola.
• * 1.92

  Apostolus.
• * 1.93

  Esaias. Ezechiel. Apostolus. Prosper.
• * 1.94

  aliquid Augustinus.
• * 1.95

  Apostolus. Philip. 2. Augustinus.
• ‖ 1.96

  operari
• ‖ 1.97

  enim
• * 1.98

  Apostolus.
• ‖ 1.99

  voluntas
• * 1.100

  Anselmus.
• * 1.101

  Ioannes.
• * 1.102

  Matthaeus
• * 1.103

  Ioannes.
• * 1.104

  Tobias. Ieremias.
• * 1.105

  Auicenna.
• ‖ 1.106

  rei Aristoteles
• * 1.107

  Comment.
• * 1.108

  Auicenna.
• ‖ 1.109

  naturaliter
• * 1.110

  Propheta.
• * 1.111

  Esaia••. Ecclesiast.
• * 1.112

  Iohannes. Apocal. Ecclesiast.
• * 1.113

  Apostolus.
• ‖ 1.114

  omnia
• * 1.115

  Glossa.
• * 1.116

  Exodus.
• * 1.117

  Augustinus.
• * 1.118

  Augustinus.
• * 1.119

  Augustinus.
• ‖ 1.120

  volebas
• * 1.121

  Augustinus.
• * 1.122

  Augustinus.
• * 1.123

  Marcus. Matth. Lumbardus.
• * 1.124

  Hugo.
• * 1.125

  Hugo.
• * 1.126

  Hugo.
• * 1.127

  Anselmus.
• * 1.128

  Hieronymus.
• * 1.129

  Prosper.
• * 1.130

  Prosper.
• * 1.131

  Prosper.
• * 1.132

  P••m••rs 〈◊〉〈◊〉
• * 1.133

  Secunda pa••
• ‖ 1.134

  ••rte
• ‖ 1.135

  ••bili
• ‖ 1.136

  simplici∣ter
• * 1.137

  Tertia pars.