Y Bibl Cyssegr-lan sef yr Hen Destament a'r Newydd.

ILL VSTRISSIMÆ, POTENTISSIMAE, SERE∣NISSIMÆQVE PRINCIPI ELIZA∣BETHÆ, Dei gratiâ, Angliæ, Galliæ, & Hiberniæ Reginæ, fidei vetæ, & Apostolicæ Propugnat. &c. Gratiam, & benedictionem in Domino sempiternam.

QVantum Deo optimo maximo Maiestas vestra debeat (Au∣gustissima princeps) vt opes, potentiam, & admirabilem in∣genij ac naturæ dotem taceam: non solum gratia, quâ apud plurimos pollet rarissima; & eruditio, quâ præ cæteris orna∣tur variâ; & pax, quâ præ vicinis fruitur almâ, eiúsque nun∣quam satis admiranda protectio, quâ & hostes nuper fugauit atroces, & multa ac magna pericula semper euasit fœlicissimè: verum etiam cum primis eximia illa pietas toto orbe celebra∣ta, quâ ipse V. M. imbuit, & ornauit; nec non veræ religionis & propagandæ, & propugnandæ studium propensissimum, quo semper flagrastis; clarissimè attestantur. Nam (vt & gentes alias, & reliqua præ∣clarè à vobis gesta, iam præteream) quàm piam curam vestrorum Britannorum habuit V. M. hoc vnum, quód Sacrosancti Dei Verbi instrumenta vtraque, vetus scilicet & nouum, vnà cum illo libro, qui precum publicarum formam, & sacramentorum admi∣nistrandorum rationem præscribit, in Britannicum sermonem verti non modò benignè permiserit, sed summorum inclytissimi huius regni comitiorum authoritate solicitè sanxiuerit, semper contestari valet. Quod idem nostram ignauiam & segnitiem simul prodit, quod nec tam graui necessitatemoueri, nec tam commodâ lege cogi potuerimus, quin tam diu res tanti (quâ maioris esse momenti nihil vnquam potuerit) intacta penè remanserit. Nam illam liturgiam cum nouo Testamento duntaxat Reuerendus ille Pa∣ter Richardus piæ memoriæ Meneuensis Episcopus (auxiliante Gulielmo Salesburio, de nostrâ Ecclesiâ viro optimè merito) annis abhinc viginti Britannicè interpretatus est. Quâ re quantum nostratibus profuerit, facilè dici non potest. Nam præterquàm quod vulgus nostrum, quæ Britannicè atque Anglicè scripta tunc erant, inuicem comparantes, Anglici sermonis nuper euaferunt peritiores. Ad veritatem prætereà tùm docendam, tùm discendam isto labore conduxit plurimùm. Tum enim vix vnus & alter Britan∣nicè concionari valebant, quòd verba quibus Britannicè explicanda erant quæ in Scrip∣turis sacris sacra tractantur mysteria, vel Letheis quasi aquis deleta prorsus euanuerant, vel desuetudinis quodam quasi cinere obducta atque sepulta iacuerant, vt nec docentes quæ vellent satis apertè explicare, nec audientes quæ explicabantur satis fœliciter intelli∣gere valerent. Scripturarum prætereà quæ essent testimonia, quæve earundem explica∣tiones, Scripturis minùs assueti dijudicare nequibant: adeò vt quum ad conciones con∣uolarent auidi, & ijsdem interessent feduli, incerti tamen, dubijque discedebant plerique, ac si thesaurum inuenissent amplum, quem effodere non poterant, aut epulis interfu∣issent lautis, quibus vesci non daretur. Iam verò D. O. M. benignitate eximiá, vestráque curâ egregiâ, & Præsulum solicirudine peruigili, huiúsque Interpretis labore & industriâ effectum est, vt & concionatores longè plures paratiorésque, & auditores magis dociles habeamus. Quæ vtra que vt pijs sunt cordi, ita adhuc corum voto neutrum vel medio∣criter

respondet. Quùm enim prius illud instrumentum alterius occultata prædictio, adumbrata figura, & indubius testis nostratibus hactenus desideretur: Quot (proh dolor) exempla latent? quot promissiones delitescunt? quot consolationes oc∣cultantur? quot denique monitionibus, exhortationibus, dehortationibus, veri∣tatisque testimonijs inuitus caret populus noster, quos V. M. regit, curat, & a∣mat: quorum æterna salus Satanæ soli, eiúsque satellitibus inuisa, hactenus periclitata est plurimùm, quum viuat quisque per fidem, fides verò sit ex auditu, auditus etiam per verbum Dei, quod hucusque sermone peregrino delitescens nostratibus parùm in∣sonuit? Quum igitur reliquarum Scripturarum interpretationem in linguam Britan∣nicam tam vtilem, imò tam necessariam esse viderem, (etsi & propriæ imbecillitatis, & ipsius rei magnitudinis, & quorundam ingeniorum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 recordatio me diu deterrue∣rit) piorum precibus acquiescens, vt hoc opus grauissimum, molestissimum, nec non ingratissimum multis aggrederer, memet exorari passus sum. Quod cùm vix aggres∣sus essem, & rei difficultate, & impensarum magnitudine pressus, in limine (quod aiunt) succubuissem, & solum Pentateuchum ad prelum perduxissem, nisi Reueren∣dissimus * 1.1 in Christo pater, Cantuariensis Archiepiscopus, literarum Mecænas optimus, veritatis propugnator acerrimus, & ordinis ac decori prudentissimus obseruator (qui ex quo Britannis sub Vestrâ Maiestate tam prudentissimè quàm iustissimè præfuit, nostratium tum obedientiam tum acumen animaduertens, animo benigno eos po∣steà prosequutus est: sicuti & illi eius laudem semper decantant) vt progrede∣rer effecisset, & adiuuisset, liberalitate, auctoritate, & consilio. Cuius ad exem∣plum alij boni viri opem mihi maximam tulerunt. Quorum hortatu, industriâ, atque labore motus, fultus, & adiutus sæpe, quum non modò vetus instrumentum totum interpretatus sim, sed nouum etiam inemendatâ quâdam scribendi ratione (quâ plurimùm scatebat) repurgauerim, cui eadem dicare fas, atque consentaneum sit, du∣bius hæsito. Quum vel meæ ipsius indignitatis summæ recordor, vel V. M. splendo∣rem eximium intueor, vel ipsius Dei (cuius vices gerit) numen quoddam in eâdem splendens animaduerto, ad tam sacrum accedere fulgorem reformido. Contrà verò, rei ipsius dignitas (quæ suo quasi iure vestram tutelam vendicat) nouas mihi vires auget. Deinde, cùm alterum instrumentum Britannicè impressum, tam æquo, be∣nigno, & regio animo suscipere dignabamini, huic alium venari patronum, & im∣prudentiæ, & iniuriæ, & ingratitudinis esse iudico. Sic etiam quæ inter se tantoperè cohærent at que conueniunt, seiungenda non esse, quin quæ reuera eadem sunt, eâdem quoque in Bibliothecâ corum reponantur exemplaria censeo. Quod idem vt Vestra censeat M. supplex rogo, & obtestor, nec non summis precibus contendo, animo be∣nigno conatibus meis vt adspiret, quippe qui vestrarum legum authoritate nituntur, vestri populi saluti inseruiunt, & vestri Dei gloriam spectant, quos etiam vestri tum pro veritate tum in Britannos studij, monumentum perpetuum; nec non Britanno∣rum erga V. M. amoris propensisissimi tesseram fore confido. Si qui consensus reti∣nendi gratiâ, nostrates vt Anglicum sermonem ediscant adigendos esse potiùs, quàm Scripturas in nostrum sermonem vertendas esse volunt: dum vnitati student, ne veri∣tati obsint cautiores esse velim, & dum concordiam promouent, ne religionem amo∣ueant, magis esse solicitos opto. Quamuis enim eiusdem insulæ incolas eiusdem ser∣monis & loquelæ esse magnopere optandum sit: æquè tamen perpendendum est, istud vt perficiatur tantum temporis & negotij peti, vt intereà Dei populum miseri∣mâ illius verbi fame interire, velle, aut pati nimis sit sæuum atque crudele. Deinde non dubium est, quin religionis quàm sermonis ad vnitatem plus valeat similitudo & consensus. Vnitatem prætereà pietati, vtilitatem religioni, & externam quandam in∣ter homines concordiam eximiæ illi paci quam Dei verbum humanis animis impri∣mit præferre, non satis pium est. Postremò, quàm non sapiunt, si verbi diuini in ma∣ternà lingua habendi prohibitionem, aliena vt ediscatur, quicquam mouere opinan∣tur? Religio enim nisi vulgari linguâ edoceatur, ignota latitabit. Eius verò rei quam quis ignorat, vsum, dulcedinem & precium etiam nescit, nec eius acquirendæ gratià quicquam laboris subibit. Quamobrem roganda est V. M. vt nullius rationis specie

impediatur (nec impedietur sat scio) quin quos cœpit beare beneficijs, augere velit, quos vno instrumento ditauit, altero dignetur, quibus vnum veritatis vber præbuit, alterum concedat, & quod efficere studuit, perficere conetur: nempe vt omnis ve∣ster populus mirabilia Dei suo sermone audiat, & omnis lingua laudet Deum. Cæ∣lestis ille Pater, qui imbecillitatem humanam, fœmineum Sexum, & virgineam indolem, tam heroicis virtutibus in V. M. ornasse dignoscitur, vt & miseris solamen, & hostibus terror, & mundi Phœnix eadem hactenus extiterit, propitius concedat, cælesti spiritu ita regatur, diuinis donis adornetur, & alis Altissimi prote∣gatur imposterum: vt longæua mater in Israel, pia Ecclesiæ nutrix & ab hostibus semper tuta, vitiorum hostis eadem per∣maneat, ad D. O. M. sempiternam gloriam, cui omne imperium, honos, & laus in omne æuum.

Amen.

Serenissimæ Vestræ Maiestati, omni reuerentia subditissimus, GVLIELMVS MORGANVS.

Notes

• * 1.1

  IOHANN•••• WRITGHT.