Terentius Christianus, sive Comœdiæ duæ, Terentiano stylo conscriptæ ad vsum scholarum seorsim excusæ. Tobaeus. Iuditha. His accessit pseudostratiotes, fabula iocosa ac ludicra. Authore Cornelio Schonaeo.
About this Item
Title
Terentius Christianus, sive Comœdiæ duæ, Terentiano stylo conscriptæ ad vsum scholarum seorsim excusæ. Tobaeus. Iuditha. His accessit pseudostratiotes, fabula iocosa ac ludicra. Authore Cornelio Schonaeo.
Author
Schonaeus, Cornelis, ca. 1541-1611.
Publication
Londini :: [Printed by Thomas Snodham] ex typographia Societatis Stationariorum,
1620.
Rights/Permissions
To the extent possible under law, the Text Creation Partnership has waived all copyright and related or neighboring rights to this keyboarded and encoded edition of the work described above, according to the terms of the CC0 1.0 Public Domain Dedication (http://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/). This waiver does not extend to any page images or other supplementary files associated with this work, which may be protected by copyright or other license restrictions. Please go to http://www.textcreationpartnership.org/ for more information.
Subject terms
Latin drama, Medieval and modern -- Early works to 1800.
Link to this Item
http://name.umdl.umich.edu/A11579.0001.001
Cite this Item
"Terentius Christianus, sive Comœdiæ duæ, Terentiano stylo conscriptæ ad vsum scholarum seorsim excusæ. Tobaeus. Iuditha. His accessit pseudostratiotes, fabula iocosa ac ludicra. Authore Cornelio Schonaeo." In the digital collection Early English Books Online. https://name.umdl.umich.edu/A11579.0001.001. University of Michigan Library Digital Collections. Accessed May 24, 2025.
Pages
descriptionPage 142
PSEVDOSTRATIOTAE FABVLA IOCOSA, atque ludicra.
ACTORVM NOMINA.
PHORMIO, vietor.
DORIO, ahenarius faber.
PERILLA, Phormionis vxor.
BROMIA, Dorionis vxor▪
LESBIA, caupona.
SYRA, Lesbiae ancilla▪
CHREMES, Rusticus.
NISA, Chremetis vxor.
PROLOGVS.
Trimetri Iambici.
PAcem, & quietam vobis, ac publicamTranquillitatem grex exoptat scenicus.Quicun{que} huc confluxistis, fabulam hanc nouamSpectaturi, nostros{que} ludos comicosHodie vestra decoraturi praesentia:Vos appello, quicunque liberalibus,Atque ingenuis animum excoluistis artibus:Et candida qui humanitate praediti,Studijs bonorum prove••endis seduloIncumbitis, nigrosque odistis Zoilos.Malevolos nil moramur: qúi dum industriamNostram culpant, suam produnt inscitiam.Nunc quam sumus exhibituri audite fabulam:Non sacram, aut seriam, vt consuevimus hactenus,Verùm festivam, iucund••m, atque ludicram.
descriptionPage 143
Iocos hoc tempus postulat, & facetias,Salesque, sedcastos tamen, atque innoxios.His nos iam ludere, permisit didascalus.Neque id sibi vitio vertendum existimat.Bonorum habet exemplum, quo se defendereFacile queat ab inuidorum morsibus.Valeant igitur malorum hominum calumniae,Quos non melius vlciscaris, quàm si auribusObturatas praetereas, nihilique aestimes.Abunde sibi satis factum putabit, si suamOperam vobis non displicere senserit.Cui hoc solum est in votis, vt quas bactenusEt fecit, & posthac facturus est, bonisProbet com••dias: siue illae sint sacrae,Seu sint futurae ludicrae. Verùm satisProlixa oratione praefatus mihiUideor. Agite 〈◊〉〈◊〉, ad argumentum fabulaeAttenti quaeso estote absque vllis fabulis.
PERIOCHA.
DVo combibones admodum diluculoForas vnà egressi, ad potandum commeant.Vxores per totum illos quaerunt oppidum.Mox depraehensos plagis contundunt plurimis.Hi postea Hispanos mentiti milites,Ruri adoriuntur rusticum, miseris{que} eumExercent, & cruciant modis. Qui sumptibus,Magnisque impendijs grauatus, coniugisSubsidio ex aedibus ambos exturbat, probèSuggillatos. Compulsi mox inopia,
descriptionPage 144
Domum serecipiunt: & confessisuamCulpam, cum vxoribus redeunt in gratiam.
Actus I.
Scena I.
PHORMIO.
S••natij & s••p••enarij Iambici.
NAE ego hominū qui viv••••t sum infelicissimus,Cui praeteralia, ea{que} innumera incomm••da, tam procax,Difficilis, tamque imperiosa vxor contigit.Cum furia quapiam infernali vitam agere mihiVideor, adeo suis dies noctesque me exagitat,Cruciat{que} praestigijs. Quanquam operi••edulò intētusVsque officio meo per••ungor gnauiter.* 1.1Nunquam tamen suis me rixis, atque iurgijsObtundere, & enecare cessat bellua,Mir••est profectò etiānūc animi compotem esse me,Neque iampridem redactum esse ad dementiam,Quicum tali Tisiphone annos ium vixi plurimos.O me temerarium atque hominem multò omniumStultissimum! quitam duro, & inamabiliCapistro collum irretiendum praebui▪ vnde qu••Pacto me expediam, aut quibus rationibusExoluam▪ planè nescio miser: tam arcto,* 1.2* 1.3Tam{que} insolubili nodo illigatum me essesentio, vtMale illos perdat lup••••r, nobis ingumIstud qui imposuerunt grauissimum: quitam* 1.4Molestas, adiosasque maritis iniecêre c••mpedes.* 1.5Sed quid agas? quod factum est, infectum reddi non potest.Cuicum cacedaemone, vt aiunt, nauem i••gred••
descriptionPage 145
Contigit, eiinter nauigandum mores illius,Omnesque sunt ferendae iniuriae, non diutiusTamen, quam cum in portum sit peruentum▪ tum ••oRelict•• liberum est abire quolibet.Sed quam proculego adbuc ab illo portu absūmiser?Neque de vlla resum solicitus magis, quam ne* 1.6Ad eum nunquam accessu•• concedatur mihi:Nisi quis Deus Apomechanes, vti a••ci solet,Apparens, de medio hanc tollat veneficam.Tum ego me quouis homine feliciorem deputem▪ AtNequaquam pol hoc sperandum est mihi, cùm vltra Hem,Nestor••os ann••s illa sit victura sacrilega.* 1.7Sed iam s••tis superque querelarum esse existim••▪Virum, non f••minam te esse recordere Phormio.Quin potius ita te▪ compara, vt quic quid animoAegrè est, procul abs te remouendum atque pellen∣dum putes.Agedum▪ sic pol posthac f••cere certum est mihi.Nunc ita{que} quemadmodum statueram, his Bacch••∣nalibusPagos vicinos, atque etiam longius ab vrbe dissitos,Perambulare pergo, probè, vti conspicamini,Oneratus. Quoniam hoc tempore, rusticis passim* 1.8Conuiuijs, atque genio indulgentibus▪* 1.9Confido commeatum ventri haud defuturumFamelico: idque sine labore, atque opere tamen,Quo pol domi misere crucior, ac torqueorInfelix▪ Sed quemnam huc procul accedētē cōspicor?Estne hic Dorio▪ familiaris meus, ac fidissimusCompotor? is est ipsus, commode hercule.
descriptionPage 146
Hic illum praestolabor, dum propius accesserit.
Actus I.
Scena II.
DORIO, PHORMIO.
Eiusdem rationis versus.
MIrum ni mihi mater fuerit ignauia,* 1.10Pater{que} lethargus, ita laborem corpus exti∣mescitMeum, adeoque nihil otio dulcius est mihi. Itaque* 1.11Relicta quae me iamsatis super que defatiga••it,* 1.12Officina, atque vxore, quam habeo domi* 1.13Quauis molestiorem Xanthippe, lebete, ac cacaboIn humeros sublato, opportuno hoc tempore,Quo omnia passim laetitia, commessatiombus,Conuiuijsque perstrepunt, hinc••ongiusAbire decretum est mihi: vbi mea me haud facileEst inuentura blitea. Satis iam diuNon secus ac claudus sutor desedi domi.Credo reperturum alicubime, non opus,Quod quidem cane peius, & angue semper horrui,* 1.14Sed pabulum huic gulae, at{que} aqualiculo gratissimū.Nempe petasonem, aut pernam, aut armum aliquem ••uillum, beneAssum; cui quidem potus si accesserit▪* 1.15Talis, quali à summo mane, vs{que} ad multam noctem* 1.16 heriMeopplebālargiter, Deus bone tum ego me quouis* 1.17Apitio beatiorem, atque adeo ipso Mida,Aut Cr••so ditiorem existimem. Et speroEuenturum quod auguror, adeò animus praeter
descriptionPage 147
Solitum gestit mihi▪ Sed in ipso temporeEccum sodalem Phormionem non procul* 1.18Hinc stantem conspicor, ad iter quoque instructum,Vti videtur. Nullum pol ego nunc obuiamMihi dari malim, Accedam, atque alloquar. Hem; hîccineAstabas Phormio? oh, vt te aspicio lubens?Phor. Tuus quoque per Iouem conspectus, Dorie,Mihi longe est gratissimus: atque ob id proculTe huc accedentem conspicatus, substitiLubenter hercule, atque aduentū expect••ui tuum,* 1.19Dor. Facis ami••è atque vt te decet.Sed quid te tam manè euoeauit è lecto, qui heriTantum biberas? lucri bonus odor, opinor, afflauit* 1.20* 1.21Nares tuas. Phor. Non pol spes lucri, aut quaestus tam diluculo, atVxor suis è nido me exturbauit iurgijs.Dor. Quid audio! etiam hic illa tecum litigat?Phar. Quasi tua hoc nunquam fecerit hactenus. D, FrequentiusQuàm volui Phormio▪ Phor. Credo, & tamen me••Tuam longè superat procacia: ita{que} nusquam mihiCōceditur illa praesente quies. Et ob idvbiuis gentiūMalo esse, quam d••mi▪ Dor. Sapis mea quidem* 1.22Sententia, nam ego quoque crucem non aeque, atque meamExhorresco veneficam. Sed quô nunc est iter?Aut vbi quaestum tibi futurum existimas?Phor. Ego hoc tempore, ne quid amice simulē, nullo* 1.23Labore mefatigare statui: à quo aliàs quoque
descriptionPage 148
Non mediocriter abhorrere soleo, sed quod* 1.24Dies hi postulant, cur andam cuticulamMihiesse duxi genioque indulgendum affatim.Dor. Cur igitur haec circumfers, aut quare adopus te paras:Phor. Vis dicam Dorio? vt os vxori sublinam.Dor. Ha, ha he▪ ad eundem modum ego quoque non rarò fallo meam.* 1.25Sed quid, quod terogem? Phor. Quid obsecro? Dor. Non sitis?Phor. Vtinam sit qui isthuc ••upiat experirier,Mihi{que} cantharum offerat, male pereamNisi totum, quantumuis capacem protinus vnicoHaustu ebibam▪ D Mihi quo{que} ex cōpotatiuncula,Quam in multam noctem producebamus heri,Fauces ariditate crepitant. Phor. E••mus ergo▪ quidStas? Sed vbi nanc ceruisiam arbitrare no••In••••••muros bonam? Dor. Non procul hinc▪ hem, se∣quere,Recta isthuc iam te deducam via. Phor. Quo? Dor. ad Lesbiam.P. Festiuamne illam mulierculam, quae in proximo* 1.26Hoc habitat vico? Dor. Eam ipsam. Phor. Eamus ergo: namNimis vereor, ne, si hîc subsistamus diutius,Vxor obtort•• collo me intrò retrahat. At at, crepatOstium: in pedes nos conijciamus quantū possumus.* 1.27
Actus I.
Scena III.
PERILLA.
Eiusdem generis versus.
EHo, quid hoc monstri est▪ quò tamsubitò meus
descriptionPage 149
Hinc se subduxit furcifer? credo hinc eumAliquem conspexisse cacodaemonem, adeòHas horret aedes, adeoque invitus est domi.Non tamen illum puto hinctam cito abijsse longius,Sed alicubi hîc astare otiosum pro foribus:* 1.28Et cum vicinis derebus friuolis, nihilique adFarinam conducentibus confabularier,Aut percontari res nouas, quod pol multo facitLubentius, quam opere se exercet suo. AtQuid hoc? nusquam hîc ego illum conspicio misera.Perij, mirum ni se rursus aliquo abdideritIn diuersorium, aut in prostibulum potius.Eheu, nullam me miseriorem vsquam arbitrorMulierem viuere. Vtinam terra debiscat, meque absorbeat* 1.29Suo hiatu: tam me vitae piget, ac taedet meae.Nam cur hac▪ luce fru•• cupiam diutius?Quocunque me verto, luctus atque miseriaMe vrgent, premunt{que} vndique. Tum paupertas, graueProfecto onus, rerumque necessariarum* 1.30Penuria, ad haec liberorum grex inops,Nudus, atque famelicus, eò me redigunt inf••licem,* 1.31Vt quò me vertam, aut quid agam plane nesciā. AtFrustra hic ego lamentando consumo diem.Quin potius missas facio querimonias,Quibus proficio nihil: at{que} me ita comparo,Non perpeti diutius nebulonis contumelias.* 1.32Quem iam, vbi vbi est, per totum quaeram oppidū, inuentumque ita* 1.33Exercebo, atque vlciscar sacrilegum, vt huius
descriptionPage 150
Diei, meique quoad viuet, memor fiet.Et primùm visam apud Dorionem vicinū hunc, vbiEum nunc esse cogito: nam cum illo potiatLibenter, dignum pol patella operculum:Adeo ille huic nostro est similis per emnia,Ignavus, iners, tardus▪ stipes, potator strenuus.Vnum si noris, alterum cognoueris:In eodem mihi videnter ludo edocti ad nequitiam.S••d eccam Bromlam eius vxorem, hanc adoriar.
VBi ille scelus est? vah, nusquam est: heu me miseram, occidi,Rursus tam mane? vt illum dij deaeque perdant, qui* 1.34Tot mihi curas, tot solicitudines pari••.Porcum pol mihi maritum malim, quam hūc masti∣giam.Per. Irata est, neque quae loquitur intelligo satis.Accedam propius, atque compellabo Hem Bromia,Quid est, quod hîc stomachare ante ostium? aut quid acciditTibi? sati•• saluae res? Bro. Hem, Perilla, tun' age,Hic astabas? ignosce, non praevideramTe. Per▪ Credo, sed quid tristis es, aut quem incusas?Di•• sode•• Bromia Bro▪ Quem incusem rogas? quem nisi meum?Per. Maritum? Bro. Eum ipsum▪ qui nunc si detur, faxo measExperiatur manus, ostenderem quid sit, dolis,Ac••y••ophantij•• vxorem fallere.
descriptionPage 151
Per. Tupol mecum eodem luto haeres Bromia.Sed quid tuus ille designavit? aut vbi nūc est obsecro?Bro. Credo hinc illū abijsse in malā crucem, & vtināReuertatur nunquam. Per. Ego quoque idem saepe imprecata sumMeo. Sed cedò quod terogo.Bro. Dicam. Cum heri totūpotando exegisset diem,Tandem multa nocte reuersus domum, Deum* 1.35Immortalem quam ille temulentus excitatIbi nobis tragoediam, quas turbas, & tumultusCiet! nunc quo{que} cum ego illum operi intentum puto,Nescio quô se clam subduxit modo. Por. Facile,Ita me Deus amet, id esse diuinabam: eosdem enim* 1.36Ludos hodie meus mihi fecit furcifer:Et propterea huc illum quaesitum egressasum foras,Bro. Quid ais: ô nos infelices, quae talibusMaritis nupsimus: quid rest at obsecro,Nisi vt perpetuo simus miserae? nam meus quidemFrugi futurus est nunquam. Per. Neque de meoQuicquam spei est reliquum mihi,Adeò in naturam jampridem illi versa est malitia.* 1.37Tamē inultū, quod mihi secit hodie, nunquā auferet:Nam pergam eum porrò in omnibus quaerere diuer∣sorijs.Pugnos, si viuo, non euitabit meos,Ad manes imos etiamsi confugerit. MoriMe malim, quàm non tantam ganeonis illiusVlciscar impudentiā. Atque idem Bromia tibi quo{que}Faciendum censeo: sacilitate enim nihilEffectum esthactenus: at que adeo tales eos
descriptionPage 152
Nobis nostra reddidimus indulgentia: Dictū est ve∣tus,Phryx non nisi verberibus emendari solet.Bro. Agedum placet. Malo nodo malus nobisQuaerēdus est cunem. Per. Recte laudo. Bro. Sequar* 1.38Quocun{que} praecesseris. Per. Vngues mihi polpruriunt:Vae illis si quidem in nostras hodie inciderint manus.
Actus II.
Scena I.
PHORMIO, DORIO, LESBIA, SYRA.
Eiusdem generis.
HEm Dorio quo pacto se tuae habent fauces, & quomodoUalet Stomachus? Dor. Rogas Phormio? pol gut∣tur* 1.39 siccitateIamdudum exaruit mihi: & lupo esurientiorSum. Phor. Mihi quoque sitis non parvam haec concitauit ambulatio.Dor. Vae cantharo illi, qui ori primus occurret meo:Nam pumice aridior, & quauis spongiaSiticulosus sum magis. Sed eccam LesbiamFor as conspicio prodeuntem. IupiterSupreme quam elegans, & quàm venusta est? for∣mae gratiaVenerem superat ipsam▪ Les. Demiror nullum ex ci∣vibusHuc etiamnum diuertisse ad ientaculum,Praesertim hoc Bacchanaliorum tempore,Quo aduenturos sperabam plurimos. Praeter* 1.40Opinionem isthuc me castor accidit mihi.Sed credo vt fit frugalitatem, ac temperantiamMultos docet penuria. & hoc bellum, quo plurimos* 1.41 annos
descriptionPage 135
Ha nostrae regiones miseris iam diuexatae sūt modis,Multorum loculos exhausit penitus: hinc noster quaestus estFrigidior. Nihilominus tamen credo adfuturos, à quibusLucellum aliquod nunc expectandum sit mihi.Sed eccos quos volebam: pol salus me seruatam cupit▪Non alios magis ego nunc optarim mihi:Nam belli sunt homunculi, faceti, atque lepidi.Phor. Accedamus, eamque appellemus comiter.Quem hic ante aedes praestolare Lesbia,Suauium, atque delicium meum? Oh, vt te ample∣ctor* 1.42 lubens.Les. Vos opperiebar aduenientes. Dor. Facis amicè, & vtTe decet. Les. Aduentus pol vester multo omniumMihi est gratissimus. Dor. Vis vt id ex animo exi∣stimemA te dici Lesbia? age, da mihi osculum meaFestiuitas. Les. Nihil detrecto: tale enimQuid vobis negare, aut eo etiam amplius, religioMihi esset maxima. Sed intrate sodes, at{que} sarcinasDeponite, vt hilarem laetum{que} hunc sumamus diem.Phor. Placet▪ sed cantharum promi, & mensam in∣sterni iube.Les. Nihil in me erit morae. Hē Syra, ocyus exi Syra.* 1.43Syr. Adsum: quid me facere iubes hera? Les, InsterneMensam. Dor. Primùm omnium amabo ceruisiam* 1.44Promi iube, nam ingens fauces meas vrgetAriditas. Les. Naetupol antiqu••m Dorio obti••es.
descriptionPage 154
Age Syra, prome cantharum. Dor. O dulcissimam* 1.45Cantiunculam. Les. Tales mihi hospitesGratissimi esse solent: nam edaces illos pamphagos* 1.46Nihil moror. Syr. Sit fausta vobis haec cereuisia.Dor Habeo pol gratiam Syra:Tibi vicissim benefaxim lubens: praebibo tibiDimidium Phormio. Phor. Perge, quid cunctar•• c••ssator?* 1.47Nam siti hercle jamdudur•• enecor. Vt Dij* 1.48Deae{que} te omnes perdant, totum exhauris impudens?Dor. Quaeso ne aegrè feras, nam imprudens ebibi:Mirū ni mihi fauillae, aut prunae inhareāt in gutture,Nam vix & iamnum me bibisse sentio.Les. Mitte isthaec Syra, & sine mora alium prome* 1.49Cantharum, atque audin, fac diligenter annotes▪Syr. In hoc profectò obliuiosa neutiquamEsse sole••. Phor. Vah, quid moraris pessima?Non verba tua, sed cereuisia meam mihiRestinguet sitim. Les. Quietus esto, jamiam* 1.50Aderit: atque accam. Syr. Hem, accipe, Phor. Vtinā tam cupide DeusAnimam excipiat meam, atque ego nūc hun•• arri∣pio cantharum.Dor. Ut haurit helluo! Bithum cum BacchoCommissum dixeris. Les. Agite, apparata iam sunt omnia,Vbi Voletis accumbite. Phor. Accumbamus Dorio.Hîc ego mihi locum deligo Eho Lesbia,Tu dextrum mihi claude latus. Tum vt Syrae nobis∣sum quoque
descriptionPage 155
Accumbat iube. Les. Syra c••pe sedem, & Dorioni* 1.51Te adiungito. Syr. Nihil est quod aeque feceroLubens. Les. Nunc admo••••te 〈…〉〈…〉m patinis, apudMensam etenim neminem decet vere••••ndarier,Pho. Ego me herculè semper eo fui animo, vt si quidVnquam esset appositum, i〈…〉〈…〉ter, atque libere* 1.52Attingendum, ac discerpendum put auerim,Dor. Rectè, laudo: nāque ideo non apponitur cibus,Vt oculos oblectet, sed vt v••ntrem saturet ••amelicū.Les. Hem, ne cereuisia desit curato Syra.Syr. Faciam pol sedulò. Les. Ehe, Phormio, huncTibi praebibo cantharum. Phor. Ut saluti si•• precorMea Lesbia, mea voluptas vnt••a. Dor. Hem Syra, Uidere mihi subtristior.* 1.53Nū quid te torquet. aut solicitat? cedo. Syr. NihilOmnino anime mi. Dor. Frontem igitur exporrige,Ac te praebe hilarem. Syr. Id pol hoc tempus, atque locus hic postulat.
Actus II.
Scena II.
PERILLA, BROMIA.
Eiusdem generis.
OPportunè aedepol isthaec vicina Glycera* 1.54Nobis voniebat obviam, nostros maritos quaeEx vrbe egressos se vidisse dicebat modò.Bro. Percommodè, ac feliciter sanè: ista enimNisi hoc nobis indicium fecisset, per oppidumTotum hunc frustra illos quaesivissemus diem,At nunc eò recta contendimus ••ia.Per. Novi ego prosi ibulum isthuc, ••d quod frequen∣ter
descriptionPage 156
commeant.Bro. Vbi illud est? Per. Non ita procul ab vrbe.Bro. Quod est nomen hospitae?Per. Lesbia. Bro. Vah, Lesbi••? impurissima* 1.55Illa est meretrix. Per. Tenes. Tum ancillam habet Syram,Nostin'? Bro. Quid ni? non arbitror in toto oppidoS••ortum vsquam esse impudentius: adeo similes ha∣bent labraLactucas. Sed quid quod te rogem? Per. Quid? Bro. HiccineNos illos inuenturas autumas? Per. Non est dubium id quidem.Nam illic frequenter potitant. Hem Bromia.Para vngues, non procul enim nunc ab aedibus ab∣sumus.Bro. Non pol vngues modò, sed dentes etiam exacui meos.Nunquam me per Iouem quisquam exorabit, quin meumIstum hodie, vti meretur, vlciscar mastigiam.Per. Meum quoque vah, quibus exercebo modis!Nae ille sibi cum viraginerem esse dixerit.Sed placide accedamus, ne praesentiant.* 1.56Ego praeibo, tu subsequere Bromia. Bro. Hē, sequor.
Actus II.
Scena III.
PHORMIO, DORMIO, LESBIA.
Eiusdem generis.
OHe Dorio, iā abūde satisfactū est stomacho.
descriptionPage 157
Nunc hauriamus, ac potemus strenui.Hem quid tibi vis Syra? cantharus vacuus est, quid si hoc rerum statuIncēdiū contingat, quo pacto restingueremus? Le. O.Periculosum facinus! Hem, vola. Pho. Mea Lesbia,Quanto mihi nunc formosior videre, quamDudum? Les. Certè quidem tu pol multò es hilarior.Phor. Da sodes osculum meum suauium.D. Bene hercule fecimus, quod lōgiuscule ab oppidoSumus digressi: nam hic, vt opinor, non facile nosInuenerint vxores. Phor. Quid si inuenerint?Nihil ego moror foeminam. Les. Eia, sic decet.Vires vos esse iudico. D. Hem, praebibo tibi Phormio.
Actus II.
Scena IIII.
PERILLA, BROMIA, DORIO, PHORMIO.
Eiusdem rationis versus.
OCoelum, ô terra ô facinus indignissimum!Bro. Quid vociferare Perilla? Per. O Iupiter! haeccineVides, & pateris? Bro. Hem, quid est? Per. Ambo ProbePoti, inter meretrices duas hîc accubant.Pudet me commemorare quae vidi, per ostijRimas prospiciens clanculum, irruamus Bromia.* 1.57Bro. Agedum praecede, sequor. Ego meo, tu tuoInfaciem vnguibus inuola venefico.Per. Hîccine sedes sacrilege? Bro. Hiccine quaeren∣mihi, dus eras nequissime?Dor. Me miserum! succurrite populares. Phor. Hei
descriptionPage 158
Perimor infel••x, subuenite inopi. Bro. EtiamSubsidium imploras furcifer? Dor. Ignosce obsecro.Si aliàs vnquam pedem foras extulero, occidito.Bro. Id nunc faciam. Phor. Eheu parce quaeso mea Perilla. Per. Vah,Tibi ego parcam omniū? Dor. O me infelicissimum!Ph. Ah, siccine me vxor strāgulas? Per. Hē BromiaCrumenas illis eripiamus: deinde abeāt, vel in malāCrucē impurissimi. B. Hoc ago. Nunc quo dignus es▪Abi scel••rate. Per. Sic exercendi sunt, qui rem de∣coquunt.Bro. Qui meretrices impuras plus amant, quàm coni••ges.Per. Quod si omnes vxores suos maritos r••m male* 1.58Ger••ntes, ad eum tractarent modum, non tamMulti passim invenirentur decoctores, & adulteri:Nunc ad quae vis facinora illos impunitasIllectat. Sed satis iam hîc remoratae sumus diu,Ad vrbem redeamus. Propediem supplicantesAderunt famelic••. Sed nihil agnt, me mortuam domi.* 1.59Malim, quàm cum tali marito vivere.Br. De isth••e quid sit futurū, consiliū vnà capiemus
Actus II.
Scena V.
PHORMIO, DORIO, LESBIA.
Eiusdem generis.
QVid nunc agendum nobis censes Dorio.Audiebimusne foris egredi? Dor. CircumspiceEtiam sedes, anne alicubi hîc haereantPhormio. Phor. Perij, vt etiam nunc timeo miser.* 1.60
descriptionPage 159
Dor. Circumspicito inquam ne rursus ex insidijs* 1.61Nos adoriantur harpyiae obscoenissimae.Me miserum, differor doloribus, membraLuxata sunt omnia, genua{que} labant mihi.Phor. Mea quo{que} caput totum mihi tuber reddiditVenefica. Les. O viros fortes, ac strenuos!Eho, quo pacto vobis hoc sapit tentaculum?Phor. Etiam rides pessima? Les. Pol iam defessa sum* 1.62Vos ridendo. Dor. Pergis inepta? Les. Eia, pugnatum est fortiter,Quid restat, nisi vt triūphū agatis? Dor. mitte sodes••ocari Lesbia: satis nos discruciat infortuniumNostrum, etiamsi tu istud tuis dicterijs,* 1.63Atque iocis non conduplices, Les. Pro Iupiter!* 1.64Quàm velim me non vidisse tantum dedecus.Viros vos caedi ab vxoribus vt pueros? ô inauditamInfamiam, atque turpitudinem! at satisIam verborum est: nam me cum talibus virisLoqui pudet. Agite, numerate pro ientaculo.Phor. Eho, quid numerabimus miseri, quibusAdempta sunt marsupia? Les. Quid isthuc mea?Numerate inquā. Dor. Id quidem nihil habentibusDifficillimum Les. Isthaec verba sunt, quibus* 1.65Nihil moueor. Scio quid agam. Hem Syra, caca∣bumHunc, at{que} lebetem intrò aufer. Phor. Hem, siccine agis Lesbia?Les. Quid ni? vbi persolueritis quod debetis, redden∣tur protinus.Valete. Phor. Quid nunc agimus Dorio? Dor. Ne∣scio
descriptionPage 160
berculè,Nam cum crum••nam adimebat vxor, consiliū etiamOmne ••ripiebat ••••hi. Pho. Tame•• inueniendum est remedium huic malo:Et damnum hoc ratione aliqua sarciendū existimo.Dor. Nihil malim, siquidem quid tale posset in••e∣••irier.Sed ne frustra quaer as, nimis metuo miser.Phor. Ad vxores redeamus, culpam{que} fateamur supplices.Dor. Rides? egon▪ isti supplicabo sacrilegae?* 1.66Nunquam faciam. Phor. Durum ••••lum necessitas.Dor Suadere noli: nam pol inedia mori malim,Quàm dominam tam difficilem, & tam imperiosam perpeti.Phor. Age, ausculta: inueni aliud, quod magis probes.Dor. Quid? Phor. Dicam, nosti opinor quàm multi,* 1.67 hoc praesertim tempore,Passim per pagos, vicosque vagentur milites,Nihil non impu••e perpetrantes. Dor. Illorum her∣culèI am ingens vbique est copi••. At quorsum isthac? Phor. Milites* 1.68Quoque nos esse assimulabimus:Atque miseros hoc pr••textu spoliabimusRusti••os. Dor▪ Dici probe, si pro ••epulchro* 1.69Crucem status velimus nobis. Phor. Vah, nihilPericuli est. Quasi non multo gra••iora vbique* 1.70Tolerentur se••l••ra, & flagitia: inter arm••
descriptionPage 161
Silent leges. Dor. Pol vera praedicas. sed vnde nobisArma? quibus & ab alijs dignoscuntur, & agricolisTerrori esse solent milites. Pho. Si mutuo nūc poss••∣mus,Sumemus alicunde foenore. Dor. Hem placetConsilium: itaque & hic, & alibi tibi lubensObtemperavero. Phor. Benigne dicis. sequere me.
Actus III.
Scena I.
NISA.
Eiusdem rationis.
MIseram me quàm dura, aspera{que} vitae cōditioNobis obtigit agricolis quibus á sceleratissimisNihil vsquā tutū est militibus: qui sibi licere in nos* 1.71Quic quid lubet putant, Aequum sit, an iniquum quod imperant,Nihil morantur, aut vident, nihil{que} pensi habent.Tum nisi protinus ad nutum illis inseruiasSacrilegis, si quid eorum, quae impudenter exigun••,His denegaueris caedunt, spoliant, mille{que} nosAffligunt & cruciant modis. Nae illi admodumFortunati, at{que} felices sunt, qui hoc rerum statu,In vrbibus, & intra muros vitam exigunt;Qui portis, atque m••nibus à se arcent hoc impiun••Execrabileque hominum genus: cum ruri apudNos illis pateant omnia▪ vbi plerun{que} ianuae,Fenestraeque ruinosis desunt tugurijs.Adeo in cinerem puluerem{que} versa sunt* 1.72Quae possedimus omnia. Nunc quoniam qu•• porta∣ueramAd mercatum, ••ua, galli••as, atque caseos satis
descriptionPage 162
Uendidi feliciter, pecuniaque* 1.73Loculos oppletos gero, recta domum propero.A qua cùm absum diutius, neque maritus, nequeLiberi satis officium faciunt suum.Omitto liberos qui propter aetatem parumSibi consulunt. Sed hominem tam gra••dem, virum* 1.74Dico, nihil etiamnum sapere, desidem,Vecordem, atque ignauum esse, quae mulier ferat?At at▪ nescio quos huc procul aduent ant••s conspicor:Pol milites sunt, nisi oculi mihi prospi••iunt parum.Abeo, atque in pedes hinc me quantum queo.* 1.75
Actus III.
Scena II.
DORIO, PHORIMIO.
Eiusdem generis versus.
EHo Phor••no, quo pacto nunc tibi instructus* 1.76Esse videor hasta, atque gladio? Phor. Probè ad∣modum.Nam nisi qui sis nossem, veteranū quendam militem* 1.77Te esse deierem. Sed circumspice sodes, satin'Mihi hic thorax, galea{que} conueniant? Dor. Pol for∣mae gratiaEuenit, vt quicquid indueris, te deceat maximè.Phor. Derides? Dor. Nequaquam, quod res est dico. SedMeus hic ensis totu•• r••bet ferrugine.Intra annū nec mundatū, nec detersum esse dixeris.Phor. Nihil refert, cruore eū rubere credent rustici.Der. Ha, ha, he, scitè hercuse. Phor. Sea c••tera quo{que}* 1.78 an me deceant, vide
descriptionPage 163
Obsecro. Dor. A capite vsque ad talos miles mihi* 1.79Videre strennuus. Phor. VtinamIta armati hesterno fuissemus die,Cùm in diuersorio nos adorirentur coniuges:Nunquā viuae è ••anibus nostris eu••sissent veneficae.Dor. Phy, tam perijssent, quàm extrema faba, quod dici solet▪Sed vbi praedam parataem nunc nobis forePutas Phormio? nā iādudum stomachus latrat mihi.Phor. In proximo hoc vico, ibi cadauer erit, quod involabimus* 1.80Uultures. Dor. Itane arbitrare? Phor. Certe. Dor. Sed videEtiam ne te ist haec fallat spes: neue quis ibi sit▪ cu••Fucus suboleat, nosque agnoscat▪ atque ita fabul••Fiamus vulgi, ac risui simus omnibus.Phor. No•• fiet: tumodo f••c sis animo bono,Vt fortem militem decet. Sed commode hicMihi quippiam succurrit▪ Do Quidnam isthuc est Phormio?Cedò sodes. Phor. Hispanos nos esse assimulabimus.Dor. Quid, Hispanos? cur istud obsecro? non enim* 1.81Intelligo. Phor. Vt terrori simus omnibus.Nam nullum militum genusEst, quod magis me••uāt, atque exhorrescāt rustici.Dor. Non illi soli per louem: nam nos quoqueQuale•• sint, experti sumus frequenter, idque non* 1.82Sine magno nostro, vt arbitror, malo: verùmQuo pacto isthuc queamus, non intelligo,Cùm linguam vterque ignoremus Hispanicam.
descriptionPage 164
Phor. Teneo ego verba aliquot vulgaria, quae ex illi∣us Hisp••••i.Sermone, quem pridem domi meae diesComplures ••ertuls▪ mihi* 1.83Etiam nunc haerent in memoria: Dor▪ Vah, si isthuc* 1.84••atisEsse arbitraris, age, ego quo{que} qu••dā memini ex ijs,Q••••bus mens mocum saepe solebat stomach••rier.Phor, ••sthae•• suffecerint, nam stupidi, atque stolid•• sunt rus••••ci,Minimo illis os subleuerimus negotio.Tum in vultu vtrique is inest color,* 1.85Ut pro Hispanis probemus nos facillime.At satis hic iam cunct••ti sumus. Eamus, ae bonisAuibus Martis experiamur aleam. Dor. Placet.
Actus III.
Scena III.
CHR EMES, NISA.
Eiusdem generi••.
NAE ego agricolarum qui viuunt sum i••feli∣cissimus,Cui nulla vn quam conceditur quies, nullum o••ium,Nulla laboris intermissio, nulla denique* 1.86Tranquilit as, tam grauibus curis, ac negotijsM••l••stis distrahor, atque obtundor vndique.Nulli festi▪ ac profesti omnes mihi sunt dies.Tam i••••eri••sa•• hab••o vxorem, tamque difficilē,A•• mor••s••m▪ Quae cum ipsa dies totos domiDes••••eat ociosa, aut cum vicinis garriat.* 1.87No•• magis pare••t marito, quam si asinū illū iu••icet
descriptionPage 165
Mercede conductum: adeò neque quid imponat▪ ne∣queQuid imperet mihi, vnquam Cogitat: nequeMe respicit, neque aetatem meam. Nunc sunt mihiConcinnandi locti, nunc defricanda matula, nuncVerrendum pauimentū, nunc conuoluendae stragulae,Nunc v••c••ae mulgendae, nunc lac agitandum, nunc in agris* 1.88Aut arandum, aut fodiendum, nunc purgandum stabulum: his* 1.89Alijs{que} multò pluribus,* 1.90Atque grauioribus occupationibusQuis obsecro solus suffecerit? quis non* 1.91Tanto succūbat oneri Sed lupum eccum in fabula,Hui, tam cito è mercatu? Vae mihi, perij miser:Vapulabo largitor: nam nondum, quae modoImperabat exiens, curata suntOmnia. Haec mihi restant eluēda mulctralia: id agam.* 1.92Nis. Hei miserae mihi: genua labant, vox deficit:Tum aeger fatiscit spiritus. Deum immortalem. quam fere* 1.93Ego in istorum praedonum incideram manus?Pedibus pol habeo magnam gratiam, qui me exTanto surripuerunt periculo. Sed ab aedibusNostris me non proculiam abesse gaudeo.Atque vt hîc quoque satis tut a sim vereor misera.Chr. At at, quid ego illam turbatam, & metu exa. nimatum co••spicor?* 1.94Compellabo. Hem vxor, quid sibi vult hic timor?Aut quid expalluisti? quidue respicis
descriptionPage 166
Identidem? satin saluae res? quid taces?Nis. Actū est. Ch. Quid ita? cedôsodes. Nis. Nostra ae••epolI•• duhio vita est. Chr. Quin dic quid sit. Nis. Pau∣lulumSine ad me vt redeam. Chr. Me miserum, quàm timeo, neTu nunc tr••st••ssimum mihi nuncium adfer as.At omissis ambagibus, rem paucis expediAmabo. Sed quidhoe? video huc procul aduentare nescioQuos, hastis gladijs{que} armatos. O Iupiter!* 1.95Serua nos obsecro. Nis. Hem, vide••'?* 1.96Illi me praedones per totumiter insequutisuntHact••••us, & nunc nihil magis metuo misera,Quàm ne huc diuertant, nos{que} suo cru••••ent, atque affligant modo.Quare ocyus intrò nos recipiamus Chreme,Atque occludamus ostium. Chr. Ne feceris Nisa:Namque hoc pacto multo illos irritaueris magis: & foresPerfringen••, aut irrumpent per feuestrasPotius, quàm se finent excludier. Nis. Quid ergo* 1.97Faciendum existimas, aut quid d•••• consilij Chreme?Chr. Opperiamur hic eos ante ostium,Et comiter appellemus: fortaffe vtiPraetere••••t, impetrabimus cum gratia.Nis. Vtinam id fiat. Sed animus mihi nescio quid* 1.98 praesagit m••li.Chr. Bene ominare, res succedet opinione mel••ùs:
descriptionPage 167
Nam sp••r•• adiuturum Deum. Tu modò fac sis ani∣mo bon••.
Actus III.
Scena IIII.
PHORMIO, DORIO, NISA, CHREMES.
Eiusdem rationis versu••.
NVne vultus nobis est sumendus Martius,Et non nisi castrensi•• proferenda verba.* 1.99Dor. Sesquipedalia, pullos{que} Bellonae decentia.P. Tum nomina quoque erunt mutanda nobis: nam* 1.100Doriones, atque Phormiones inter HispanosInueneris paucissimos. Dor. Scio isthuc, at{que} ob id* 1.101Sennores erim••s vtrique. Neque alio ego te,* 1.102Neque me vnquam appellabis nomine.Hic militibus Hispanis mos est. & sapiunt me••Quidem s••ntentia, quise metui, quàm amariMalunt. Nam facilitas contemptum, seueritasAutoritatem parit. Phor. Ita me Deus amet, v••Mihi verum videris dicere▪ namque eo* 1.103Pacto fiet, vt & nostra iussa rusticiExtimescant, nobis{que} ad nutum suppeditent omni••:Tum vt quiduis impunè faciamus. Nam quis eaAudacia est, licet indignis sit exceptus modis,Vt Hispanum audeat incusare militem?Aut si id faciat, quid obsecro nisi malum condupli∣cat suu••?Sed iam satis hîc remorati sumus. Do••••mHanc adoriamur proximam, quicun{que} hîc habita•• rusticus.* 1.104Is primus à nobis com••detur▪ atque exhaurietur
descriptionPage 168
Planissime. Sed eccum eum pro foribus stantem con∣spicor.Nis. Hem Chreme, recta huc ad nos affectant viam.O nos infelicissimos.* 1.105Nimirum consilium illud rectum est, de occludendis aedibus.Chr. Mitte id, nihil inquā iuuerit, imo oberit magis.Non sunt irritandi crabrones, quos cum volueris,Placa••e nequeas. Prior ego illos cōpellabo SalueteViri boni. P. Apero vellaco, como es taeys aysy?* 1.106Dor. Quin es peraeys Luterano? Nis. O miseram:Hispani sunt. crucem non aeque atque hos horresco milites.P••or. O traydores del R••y despachaos presto. Chr. Actum est, perij miser.Dor. Que hazeis tantas bozes: Chr. Hei mihi, eti∣am verberas?Phor. A Luterano, trae paen blanco, y vino. Nis. O facinusIndignum. Chr. Nostrate lingua me obsecro* 1.107Compella Sennor: nam neque quid loquamini,Neque quid velitis intelligo. Phor. Non? Ch. Nō itaMe Deus amet. Dor. Credo, quia parum placent.Quaeloquimur simulat se non intelligere furcifer.Nis. Non pol intelligimus Sennores: nam vernacu∣lumSolum sermonem nos callemus agricolae, eo vtiminiObsecro▪ quic quid iusseritis, ••ffectum dabimus proti∣nus.Dor. Insterne mensam, prandiū{que} nobis appara▪Praesto Praesto, quid cunctaris venefica?
descriptionPage 169
C. Paramus sedulo; vos modo desinit•• stomacharier.Nis. Quicquid in aedibus estnobis, apponemus libera∣liter.Phor. Hoc etiam at{que} etiam cogitate, militem vobis* 1.108Esse excipiendum regiū: quapropter ne vulgaris, autQuotidianus apparatus ••it, cauete sedulo.* 1.109Eho▪ quid tu nobis panem atrum adfers ••litea?Album apponito, ••um{que} recentem, nisi cerebrumTibi velis hic dispergier.* 1.110Tum petasonem, lardum, aut fumo induratas carnes nolumus:Seruate isthaec vobis, nam talibus nosterNon assueuit stomachus. Nis. Atqui nihil praeterIllam est nobis vsquam in penario, Dor. Apage in* 1.111Malam crucem garrula, vinū etiam ex oppido ad∣ferriNobis volumus in vesperum, id{que} Renense.Chr. Hui. Phor. Praeterea armum ovillum, caprum,* 1.112 aut〈…〉〈…〉leporem potius: haecNisi mature parata, at{que} probe assa fuerintOmnia, vae vestris capitibus, atque scapulis.Ha•• cōditione cōtenti nunc hisce erimus vulgaribusNis. Eheu, ad restim jam nobis res redijt planissime.Pho. Quid mussitas pessima? quod praeceptum est tibiFac exequare protinus: etiamne respicis?Dor. Hem furcifer, vbi sunt oculi? videsne cantharosEsse vacuos? Chr. O me miserum. Phor. Quid stasstipes? vola.Probe, vt arbitror▪ se habēt principia. Dor. RusticisHic nacti sumus satis opulentum, ac diuitem.Pho. Sc••ebam ego isthuc, & propterea te potissimùm
descriptionPage 170
Huc deducebam. Dor. Fecisti probe, sed ••ccu••* 1.113Accedentem silicernium; pol dignus estAd hunc qui tractetur modum. Chr. Sit faustus, acFelix vobis hic potus. Dor. Aconitum esse optes, vt Arbitror,Quo ••is exonereris sūptibus. Sed quid quod te rogē?Ià••ne ad macellum exijt vxor? Chr. Iamdudum.Dor. AbiTu, atque ex corte adfer gallinas aliquot eas{que}Partim elixas partim ass••s cura sedulò.* 1.114Chr. Ehu me infelicem! etiamne amplius? triumDierum vix mihi est familia. Phor. Ehē, quid murmurasMastigia? abi inquam, nisi pauimentum hoc tu••Velis cōspergisanguine. vt incedit testudo! Chr. PròDeum immortalem, quis me est infelicior?Hos tantos sumptus quis ferat vel satrapes?Dij perdant hoc imperiosū, superbū, at{que} intolerabileHispanorum genus: qui, cùm domisunt, vix habentQuo ventrē exature••t f••m li••ū, appludam vorāt,* 1.115Vappum bibunt: tum nuditate horrent, ringuntur{que} inedia.In his verò nostris regionibus, haùd secusAc her••es, magnates{que} coli, & honorari volunt.Nostrates autem adeo praese contemnunt, vt pecu∣da potiùt,Quàm homines esse illos arbitrentur. Quare eosOdi pessime: adeò vt ad occursū illorū animus statimInhorrescat mihi. At metuo ne hic me audiantQuerētē. gallinariū adibo, vt quod iusserūt exequar.
descriptionPage 171
Actus III.
Scena V.
PHORMIO. DORIO, Eiusdem generis.
OHe, nunc affatim expleti sumus, surgamus, &* 1.116Ambulādo in vesperū exacuamus stomachū.Tum visamus quot vaccas bic rusticus habeat in stabulo.Do. Quin aedes perscrutemur omnes, omnes arculasScrinia{que} omnia; deni{que} innolemus▪ atqueAuferamus etiam quae vsui nobis futura sunt.P. Quo iure? Do Bellico. Ph. Placet: militibus enimQuodcunque lubet licet, neque pol iniuria:Nam in rempublicā merita illorum sunt maxima.* 1.117Propulsant hostem, pugnant pro patriaeSalute, pro aris, ac focis, pro libertate publica.Hi si quid cuipiam ademerint, si quem spoliauerint,Aut caeciderint, si cui vim fecerint,Si quid perfregerint, incusandi, aut culpandi erunt?* 1.118Dor. Nequaquam, nam cùm ex illis maxima perci∣piantur commoda,Ad haec lenia conniuendum est incommoda.Phor. Recte dicis, sed pergamus, quò perlustremus singula.
Actus IIII.
Scena I.
CHREMES, NISA.
Trochaici, partim catalectici, partim acatalectici.
PRô Deûm atque hominum fidē! minime miror si hominesInsanire incipiant ex iniuria.Nis. O mores, ô flagitia! ô inauditam impiorum
descriptionPage 172
Hominum audaciam, at que maliciam? Chr. O su∣perbiamIudiciorum legum{que} oscitantiam!Per quā his nebulonibus, & scurris quiduis impunè licet.N. hei mihi, mori malim, quā in tātis calamitatibusViuere & tam acerba perpeti. Chr. Non perpetiarAmplius, at que adeo animā relinquam potius, quā* 1.119 non ••os vtiMerentur vlciscar m••stigi••••, magnum est quod molior:Et spero adiuturum Deum.Nis. Quid Chreme? Chr. Viego illos pellendos, at{que} ex aedibusExturbandos censeo: quandoquidem blandiendoEt bene faciendo, omnia{que} tolerando nihilHactenus profecimus. Hac non successit, rem alia* 1.120Nunc experiar via. Nis. Mi vir, si tibi velisConsultum, sententi••m muta: ne & ipse ce,Et nos omnes perdas. Chr. Non me clā est periculūHac in re esse maximum, verùm sic animumInduxi meum, priùs me perditurumMeam vitam, quàm haec perpetiar diutius.Tum si maximè velim ferre, facultates non sinunt.Nam vnam coenam heri illis dedimus, quae si iter••* 1.121Nobis sit danda, actum siet. Vt enim aliosSumptus omittam grauissimos, indesinenterSorbendo, nobis quid vini absumpserunt? EhoQuid futurum existimas Nisa, si nos assidue exe∣dant?
descriptionPage 173
Nis. Durū quidē haud nego: sed leuius sit patientia,* 1.122Quod mutari non potest▪ Chr. Nimium herculeImprobi isti nostra abutuntur patienti••,Quam tum deum nobis profuturam existimo,Cum in furorem sese commutauerit.Nis. Laudarem animum, nisi supra virestuasEsse quod conaris, arbitrarer Chreme. Chr. Nihil moror:Si moriendū est in tali facinore, mori mihiHac tam misera vita futurum est gratius.Nō fit sine periculo facinus magnū, ac memorabile.* 1.123Tu modo fac sis animo quieto. Nis. Facile possem,Nisi saepius, quantum armati valeant, expert•• esse••* 1.124 misera.Chr. Audendum est: nemo ignauia victoriamEst consequutus vnquā▪ Prima coitio est acerrima,Si sustinueris, post illas vt lubet ludas licebit.Itaque hoc quicquid est periculi, magnarum erit hancRemedium aegritudinum. Nam posthac incolumesSat scio for•• nos, si semel infracto animo iniuriamA nobis propulsauerimus▪ Nis. Ne HerculesQuidē cōtraduos▪ Chr. Vah, quasi tibi desint manus* 1.125Tu fac vticolus in prōptu sit, ego mihi furcā sump∣ser••Si illis machaera, & nobis vrbina est domi.Quanquā nō magnopere istorū me terret ferocitas,Qua tum in nos bacchantur maxime, cum tuti post principiaUrbis belligerantur ebrij▪ tum eorum estOperaeprecium audire audaciam, quando miserum,* 1.126Et înermem agricolam, qui referire non aud••t,Maledictis lacessunt, at que verberibus.
descriptionPage 174
At nunc fax•• vt cum rustic•• minim•• ignauo ••ibi* 1.127Rem f••isse sentiant, & superi, nisi quid me aximus* 1.128F••llit, nostros conatus iuueri••t. Nam qui tibiNunc viri videntur▪ nebulo••es sunt ignauissimi.Nis. Si isthuc certum est tibi, age, parebo: tu modo quod facto eritOpus, impera. Chr. Nihil quidem ampliùs, nisi vt* 1.129Cum tempus fuerit, te talem praebeas,Qualem ego te expertus sum saepissime.Nis. Euge, rem feliciter successuram augur••r,Adeò animu•• ad pugnam exardescit mihi.Modò aderunt opinor, rursus nos suis* 1.130Adorituri maledictis, probris ac convitijs.Quod si fiat▪ fa••it se cum viragineCongressos intelligant. Adeo ego iam ferre possumIllorum mina••, & contumelios•• verba. AtEccum ••oras vtrumque prodeuntem. Tu* 1.131Accede ad illos, ac primùm quidem expe••ireSi quid cum gratia impetrare queas: nā quod cauer••Potes, stultum est admittere. Quod si comiterBlandequ•• l••quendo nihil effeceris, nosqueAffl••gere, cruciare, at que verberare porroPergant, memento te virum esse. Ego introeo, vtQuae ad pugnam opus erūt parē reuersura è vestigio.
Actus IIII.
Scena II.
DORIO, PHORMIO, CHREMES, NISA.
Eiusdem generis versus.
QVid istuc? itane ad clarum dor••iuimus diem?Multa nox meis adhuc est oculis. Ph. Hi•• ve∣tern••••
descriptionPage 175
Hercule est pellendus ab animo. Sed na••se••Quae tāta stoma••ho? Quidnā haec sibi vult oscitatio?Extendere nunc demum neruos ••uuat▪ iuuatAb oculis propellere so••num, Dor. Quid an ructas* 1.132Hesternàm ••rapulam? Phor. Id quidē facio ••nsolens: nam velAdcruda concoquenda stomachus mihi valet satis▪Nec ventrem tanta suburra vnquam grauatum* 1.133 memini, vtA vomitu remedium quaerendum fuerit mihi:Quod ne nunc cōtingat periculum pol maximum est.D••r. Nihil hercule mirum, qui heri tantum cibiDeglutiueris, tot cyathos exorbueris.* 1.134Ph. Te quo{que} nihil vnquā vidi edacius, aut bibaciusQuicquam▪ Dor. Certè aliàs non soleo esse parcior,Aut abstemius, verùm nunquam ante, quod sciam,Coenaui vnctiu••, nunquam prolixiùs.Phor. Sic indulgere i••uat genio. Dor. Sic curanda est cuticula.Chr. Mortuū ego me malim, quàm hoc vobis de meoContingat saepiùs. Phor. Io Liber pater?Dor. Io Ceres? quis nobis fortunatior?Chr. Dij vestris sceleribus dignum vobis reddan••* 1.135 praemium,Nis Chreme, in promptu sunt quae parari iusseras.Chr. Bene fe••isti▪ Phor. At eccum furciferum cum coniuge!Vellico Luterano. Dor. Ennemigo de Dio••.* 1.136Chr. Blanda hercùle at que amica salutatio. Ph••r. Quid mussitas scelus?
descriptionPage 176
Chr. Vos hic demirabar tam mane, qui heriTantum biberatis▪ D. An tibi id nimiū videbaturSacrilege: An nos vento, aere{que} victitareCredideras? Chr. Non profectò, sed tantos tamen* 1.137Hell••ones ac tantos gulones esse vosNunquam existimaueram. Phor Vah, tun'nos hel∣luones* 1.138Appellabis mastigia? Nis. Qualis vos deprehendi∣musTali honestamus nomine. Nos agricolae rudes,Atque simplices scapham scapham, ligonemLigonem di••im••••. Dor. Etiam ••ententias* 1.139Loqueris garrula. Phor. Quid istuc, tū' in tam grauiDelicto isti impudenti, atque temerarioAudes patrocinarier: Nis. Quodtu mihiObiectas patrocinium? an non maximoNostro incommodo▪ grauissimis{que} impendijsVos tales heri per totum pertulimus diem?Phor. Eho venefica, ego pol tibi, nisi taces,Istam linguam praecidam impurissimam.Abi ad macellū, emptura quae appares in prandiū.* 1.140C. Hui etiam prandere hic statuistis? Itiner•• ego vosAccinctos putabam. Dor. Ha, ha, he, tota erras via.Neque hodie, neque cras, neque perendi••o hinc dis∣cedemusDie. Quare abs{que} mora ad vrbē te cōfer, ibi{que} emeQuae parato opus erunt, at que vide ne quid desit nisiUapulare mauis sceler atissima. Chr. ExCoena hesterna non pauca super sunt: eaVobis toto hoc sufficient die. Phor. Seruate vobis,Liberisque vestris frusta illa, atque reliquias▪
descriptionPage 177
Nos recentia, integraque volumus. Chr. Recentia?* 1.141Dor. recentia inquam, at{que} integra: quoties idemDicendum erit trifurcifer? Chr. PecuniamIgitur numerate, qua emantur recentia.Phor. Pecuniam? hem tibi mastigia. Dor. AccipeSacrilega. Chr. Etiam verberare audetis possimi?Hem vxor, ad arma, ad arma: insonuit buccina.Nis. In me nihil erit morae. Phor. Etiam referire paratisAudacissimi? huc si quid lubet. Non herculèViui è manibus nostris euaderis hodie. Chr. SiccineAis canis? Phor. Eho populares, succurrite,* 1.142Atque auxilium ferte miseris. Nis. Hem Chreme, virumTe praebe. D. Uae mihi. Phor. Interimor infelicissi∣mus.Chr. Sic, sic vobis apparamus integra.Nis. Sic mercamur recentia. Chr. Eho Nisa, vide* 1.143Ne istum elabi sinasscelus. Ego huic spiritumInterclusero. Nis. Vapula impurissime.Dor. Perij miser. Phor. Interij. Nis. Quo pacto haec vobis placentCupedia? Dor. Quomodo hoc villi sapit? Dor. Heimihi▪Etiam illuditis? Ch. Hem Nisa, arma illis eripiamusAtque ex aedibus exturbemus sceleratissimos.Nis. Non pol vius eijcientur hodie, sed efferenturMortui. Dor Misereat vos nostri obsecro.* 1.144Ch. Apagite, apagite. Nis. Indigni qui viuant tamē.Chr. O fortes, atque strennuosMilites! Nis. O insuperabilem ferociam!
descriptionPage 178
Chr. Eia, pugnastis fortiter▪ Egregiam pol laudem & spoliaAd commilitones referetis magnificentissima.Phor. Fugiamus, fugiamus, dum euadendi datur* 1.145Copia—
—aâmne abierunt Nisa? Nis. An abierint* 1.146 rogas?Imo simulac elabendi facultasDabatur, non secus se conijciebant in pedesHomines timidissimi, quàm lepores aut damae au∣fugere solent,Conspectis canibus venatorijs. Chr. Non hercule* 1.147Reuersuros illos credo propediem. Nis. Sic, sicExercendum est sceleratum hoc militum genus.Quòd si omnes à se iniuriam, & violentiamAd hunc propulsarent modum, haud pol quoslibetTanta audacia, tam{que} intrepide passim lacesserentDespoliarent, atque cruciarent improbi.* 1.148Sed hoc quis euenturum credidisset Chreme? viroLonga militia praelijs{que} frequentibusExercitatos, praeterea Hispanos, qui bellica* 1.149Virtute caeteris praestare dicuntur,Tam meticulosos, ignauos, & imbellesEsse, vt quiduis potius eos, quam milites essePutes? Chr. Prodigij ita me Deus amet. simile, nec* 1.150Quidnam ipsis acciderit, diuinare aut suspicariPossum, nisi aliquam Nemesin, vel conscientiam
descriptionPage 179
Sibi multorum scelerum male conseiam▪ animū eisLabefactasse penitus: vt cum superioresFacile esse possent, mente tamen consternati, ne{que}Referire, neque se valu••rint tuerier.Nis. Mirum ni tale quid fuerit Chreme▪ nam post∣quam minisCoelum ante territabant, nihil{que} non ferociter,Atque animose loquerentur, cum ad pugnam est vē∣tum, arma illis statimEmanibus excidebant quasipueris. Chrem. Pol ve∣ra suntQuae dicis Nisa: sed cur non istud potius* 1.151Nostrae audaciae, animo que forti ascribimus?* 1.152Quae & inferioribus non raro pepererunt victoriā.Semper inconflictu maximum periculum est ijs,Qui maxime timent, confidentia pro muro habetur.* 1.153Tum desperatio etiam t••midos strennuos facit.Nam mori pol maluissem, quam illos perpetiDiutius. Nis Et ego quidem sed nunc quiaHoc praelium nobis ex animi successit sententia,Eamus, atque triumphum agamus intus. Chr. Ità certe decet.
Actus V.
Scena I.
DORIO, PHORIMIO.
Trochaici, partim catalectici, partim acata••ctici.
QUid nunc consilij capiemus Phormio?* 1.154Aut quo pacto tantum dedecus celabimus?Phor, Pol neque quid dicam, neque quò me recipiā, neque quid agam scio.Nam ad restim iam nobis resredijt planissimē.
descriptionPage 180
Dor. Nil me herculè aliud restare vide••, deligenda* 1.155 arbor est suspendio.Phor. Vtinam hîc aliquid esset, quo me pracipitem darem:Nam vitae iamdudum me taedet meae.Dor. Neque ego quicquam malim, quàm in haere defungier:Adeò totus displiceo mihi Phor. Vah crucior,Bolum tantum tam subitò nobis ereptum esse èfau∣cibus.D. Quarta herculè luna nos natos esse arbitror, qui∣bus* 1.156Tot calamitates, ac tanta eveniunt infortunia.Phor. Quartáne an quinta luna nati sumus, equi∣dem nescio:Hoc cer••è scio, nos natos esse ad verbera.Nam superioribus diebus ab vxoribus* 1.157Multum diúque pulsati, vix semivivi ex earumEvadebamus manibus: nunc iterum à rusticisCaesi vsque ad necē, aegrè membra tra••imus mis••ri. Dor. A RusticisAis? imo vn••ts nos ad hunc exercuit modum,A sola vxore adiutus. vah, merito me nunc nostra pudetIgnautae. Phor. Ego pol magno impetu frequentesRusticorum turmas irruere in nos arbitrabar:Hinc me ••ubitus timor inuadebat. nam nisi* 1.158Id putassem, continuò caput isti dissecuissemSacrilego, tum autem ven••ficam istam, vah, quibusEx••a••••ificassem modis? Dor. Frustra nunc isthacFabulare
descriptionPage 181
Mihi, postquam tu nulla omnino verberaPropellens, aut auertens, & ne simul quidemReferire audens, vsque corpus verberandum prae bueris:Et prior, simulac liceret, fugerisProtinus. Phor. Confiteor Do••to: quanquā tu quo{que}* 1.159Statim fugisses, nisi ceruice praehensum, atque viProstratum in terram te resupinass••t rusticus.Phor. Non inficior: nam continuò cor q••od a••unt,In genua mihi conciaebat, qui ••liàs esse sol••oIntrepidus. Credo vltricem aliquā nobis ab inferis* 1.160Fuisse immissam furiam, quae incusso repentinoTerrore, nostram retuderit la••ciutam,Atque petulantiam: quae iam omnem excedebant modum. Dor. id fuitPer Iouem. Sed ista mittamus, quando quidemQuod factum est, infectum reddi non potest. Quin potiusConsiliū capiamus, quid posthac nobis faciendū siet.Phor. Neque pol consilium habeo, neque auxilij* 1.161 copiam.Actū est, nihil restat▪ nisi vt inedia pereamus miseriDor. Durissimum id quidem mortis genus: quare* 1.162Quiduis malim & facere, & pati, quàm vitam inTantis finire calamitatibus. Phor. Et mihi quoqueOnus quantumuis maximum imponi sinam,Siquidem istud effugere liceat infortunium.Dor. Hei mihi, nunc cupiam esse frugi, atque opere exercendoTotos defatigari dies, nisi
descriptionPage 128
Frustra id cupiā infelix. Phor. Ah, quis nos inopesTecto dignabitur? quis ventrē saturabit famelicum?Nam post••iminio ad vxores reuertēdi nullā herculèSpem nobis superesse conspicio. Dor▪ Et tamen nisi* 1.163I••ae recipiant, actum est perijmus funditus,Cùm ne vnus quidem obolus in loculis nobis sit reli∣qui••s.I'hor. Quàm vel••m nobis esse precatorem, aut pa∣tronum aliquem,Qui blandè, ••ccommodè loquendo, illis animum* 1.164Emol••••at, & nos 〈…〉〈…〉 in gratiam.Dor. Quin i••••ipotius ad illas accedamus, & veniamPrecemur supplices: nam si ignoto cuipiamHanc delega••erimus prouinciam▪ periculumErit, ne, si ille rem evulgarit, fabulaF••amus vulgi passim{que} traducamur▪ atqueIlludamur ab omnibus. Phor. Non improbaremConsilium tuum, si ausim experirier.Sed quafront•• obsecro isthuc tentabimus?Dor. Perfricanda frons est, & pudor omnis estAbijciendus egentibus: exorabilesFacile••{que} illas fore confido: nam foeminaeQuemadmodum l••ues ob causas saepe ad iracundiā* 1.165Prouocantur, ita si quis modo panlulumBla••diatur, deliniuntur, ac placantur facilè.Phor. Age, age mos gerendus est tibi, quando quidēEò nos compellit necessitas: cuiSi quis conetur resistere, actū agat: cum Dij quoque* 1.166Hu••c dicantur ceder••. Dor. Recta igitur eas acce∣damus: at
descriptionPage 183
Nescio quas istic procul stantes video, hem mane.
Actus V.
Scena II.
PERILLA, BROMIA.
Eiusdem rationis versu••.
ESt vt dicis Bromia, pro grauissimo maritiCrimine paululum supplicij vxori debet esseSatis, nunc verò nostra austeritate, ac saeuitiaIta illos hic alienatos video, vt reditum sibi* 1.167Ad nos non audeant sperare. Bro. Non iniuria,Nam nimis pol duriter, neque vt vxores decebat,Nos illos tractabamus. Perilla. Per. VerumDicis: nostra culpa haec turba, atque abitioEuênit: Quapropter si contingat nunc meum* 1.168Redire, & si frugi se in posterum sorePromittat, nae ego libenter illum rec••perem.Bro. Ego idem quoque mihi faciendum abitrarer: necId pol eò quòd non facilè vel perpetuò, si opusSit, carere illo possem: sed quod communes me mouētLiberi, quibus alendis ego me imparem esse sentio.Tum molesta, iniucunda, atque tristis estSolitudo. Per. Eadem me curatorquet Bromia.Nam ni id esset, nunquam me exoraret quispiamQuin perpetuo sola esse malim, quàm tam multa* 1.169 apud virumPerpeti. Bro. Ne quaeso isthaec tam iniquo animo feramusPerilla: quasi alij nihil vnquam faciant mariti,Quod displiceat vxoribus: aut quia nos non delin∣quimus
descriptionPage 184
Foeminae. Sed quosnam quaes•• eos dicam esse, quos proculHinc consistentes video? Pe. Viri nostri sunt, de qui∣busLoquimur Bromia. Bro. Pol eos esse auguror,* 1.170Adeo ad occursum illorum mihi commoueturAnimus. Per. Iisunt ipsi, procedamus illis obuiam,Atque excipiamus comiter. Non licet hominemSaepe esse vt vult, si res non sinit, ita tempus estNunc, vt mihi virum restitui gaudeam,Nuper nihil minus. Bro. Mane, mane, isthoc pacto in ips••s,Atque in nos pessime consuluerimus, si tamLeni, atque victo animo nos esse ostenderimus.Per. Qui sic? ced••: non enim intelligo. Bro. Non? at faxo vtIntelligas. In nequitiam cito relabentur pristinam,Si nos cupidas esse sui intellexerint.Per. Quid igitur faciendum censes Bromia?Bro. Subsistamus hîc, atque vltro illos ad nos sina∣mus accedere, ac primum quidem quanquam orant atque supplicant,Tamen vultu ad seueritatem composito,* 1.171Simulemus nos illos recipere nolle; tandemCum obsecrandi finem non faciunt, quasiPrecibus victae, aegre culpam illis ignoscemus, atqueRecipiemus in gratiam▪ ita firmiusIllos alligaue••imus: neque uerum audebunt, quod semelExperti sibi cessisse sciunt infeliciter.Per. Consulis probe: atque ob id tibi lubens paruero
descriptionPage 185
Actus V▪
Scena III.
PHORMIO, DORIO. Eiusdem rationis versus.
HEm, Dorio, nisi quid mihi haell••cinanturHoculi, vxores istae sunt nostrae, quas hinc pro∣culColloquentes vidimus hactenus. Dor. Sunt? herculèSunt. Animus mihi poltremit formidine,* 1.172Adeò ne quid nobis iterū male faciant, metuo miser.Phor. Et mihi hercle pauore totum corpus inhorru∣it.Abeamu: Dorio, nam in illarum conspectum egoProdire ausim neutiquam. Dor. Eho, quò fugisStulte? resiste. Phor. Non ausim: nam nimis ego à meaMihi timeo infelix. Dor. Resiste inquam. Phor. Nihil agis.Dor. Nullam ego nobis aliam viam ••d salutem* 1.173 esse video.Audendum est. Phor. Vide obsecro quid agas.Dor. Nimirum quod ipsa res,Tempus{que} hoc postulat, id ago Phormio. Phor. Non∣dum satisIllarum videre perspexisse contumaciam.Dor. Ah, non desines? neque vnquam auscultabis mihi?Phor. Libenter auscultauer••,* 1.174Si modo quae ex vsu sunt futura consulis. D. QuasiIsthic minus meares agatur quàm tua: & quasiVllum aliud praeter hoc nunc nobis restet confugiū.
descriptionPage 186
Quod si tu quid melius i••••e••ire que as, quoNobis prospiciamus, vitam{que} tueamur ab inedia,Age, profer, parebo lubens. Sed si nusquam aliaNobis superest spes, si vbique excludimur,* 1.175Si inuisi, atque exosi passim sumus omnibus,Quid aliud, quàm quod necessitas nos facere cogit,Faciemus miseri? Phor. Miseri profectò, vtcunque resCefferit, noui ego meā, quàm difficilis, superba,Morosa, ac contumax sit: tum quàm durum, atque molestum mihi* 1.176Fuerit hactenus, illius intolerabileImperium pati. Dor. Ingum ego quoque me scioSuscepturum minimè amabile, sed quid facias? è duobusMalis, cùm vtrumque declinari non potest,* 1.177Quod minus Ieuius{que} est, eligendum censeo.Phor. Dicis pol sapienter, atque ideo morem geram tibi.Do. Bene facis, laudo. Nunc igitur absque vlla moraAd eas accedamus, dum solae sunt, dum{que} occasioOffertur: nam in tempore venire, omnium* 1.178Rerum solet esse primum.—
—Viden' eos PerillaAccedentes propiùs? Per. Oh, video Bromia,Et gaudeo, Bro. Hem, serua, tristis seueritas
descriptionPage 187
Sit in vultu. Per. Ten••o. Bro. Tum in verbis gra∣uit as atque constantia.Per Memorem mouuissete dices. Bro. Toti pal∣lent metu,Terram{que} prospectant identidem. Per. Vt res s••* 1.179Nobis dant, ita humiles, atque elati sumus:His nemo fuit magis animosus quisquam, aut intre∣pidus magis:Nunc autem egestate, atque extrema rerum inopiaPerculsi, quàm submissi, ac parui animi sunt? quam timentOmnia, adeò vt non cognoscas eosdem esse?Bro. Mirum ni frugi post hac sint futuri, siQuidem reipsa iam depraehenderunt satis, quid sit* 1.180Apud alienos, atque ignotos viuerc.Dor Sequere me Phormio. ego prior illas adoriar.Ph••r. Prae pudore, ita me Deus amet, vix caputAttollere audeo. Dor. Abijciendus est puder* 1.181••nutilis. Sed heus, orationi fac subseruias,〈◊〉〈◊〉 si quid fortè ••go defecero, tu succurras. Phor. Dabo••peram. Bro. Perilla, accedunt, simulemus nos ••elle abire,* 1.182Sequentur, atque reuocabunt nos, sat scio.Dor. Ehē, si••cine maritos fugitis vxores? Bro. QuasiNon praeuideris, ad illos respi••••. Quis est qui nos▪ Hem, hiccineEratis perditi? Per. Itane in conspectū nostrū venire* 1.183Audetis impurissimi? Dor. Hanc vnā nobis ignosciteCulpā, si aliam vnquā admiserimus vllam, occidite.* 1.184
descriptionPage 188
Phor. Misereat vos nostrio••secro. Per. Abite quò digniestis furciferi.Bro. Satis diu verba dedistis nobis, apagite.Dor. Quod est peccatum, corrigemus sedulò.Bro. Nempe vt soletis. Dor. Certè mea Bromia, Bro. Non audio.Scio ego quàm non sit tutum vobis credere.Per. Uetus dictum est: decipi tali semel Dij faxint bene,Dij faxint malè, si bis idem deceperit.Phor. Eia, sine te exorem meum suavium.Dor. Da veniam obsecro mea voluptas vnica.* 1.185Bro. Vt nunc blandiuntur sceleratissimi!Per. Vt adulantur impostores! Uerùm talibusNonfacile pol nos circumvenietis fallacijs.Dor. Eheu nos miseros! Bro. Neque lachrymis, neque querimonijs,Neque precibus vestris fidem habemus. ita{que} nihil* 1.186Agitis, si his nos flectiposse cogitatis.Qui dū quod vobis vultis, oratis, boni, at{que} suppli∣ces estis: verùm simulac isthuc impetraueritis,Continue exsupplicibus in contumaces, ex bonisIn pessim••s mutamini. Dor. Non pol fiet meumCorculum: obsequentes vobis posthac erimus* 1.187Per omnia. Phor. Quicquid iusseritis, effectum dabimus protimus.* 1.188Dor. Commoveant vos. quaeso, communes liberi.Phor. Moveat tempus illud, quo voluptatiVobis aliquando fuimus. Per. Quid ist hac? video Bromia
descriptionPage 189
Nobis nō licere, vti coep••ramus, hoc pertendere: hacConditione vos nunc recipumus inGratiam sifeceritis, quae vos facereAequum ost. Dor. Faciemus omnia: imperate. Bro. EgoVobis leges, quibus erit parendum, recitabo:Ausculate, at{que} animum advertite sedulò. Phor.Hîc sumus. Bro. Principio, ne vnquam posthuc* 1.189 iniussu nostro forasPedem efferat••••. Dor. Hem placet. Bro. Nullum ingrediaminiDiversorium. Phor. Ratum esto, Bro. Festo autem die,* 1.190Cùm ab opere vacandum erit, vsque domi desidea∣tis:Nobis verò exire quò lubeat, ius, atque aequum esto.Dor. Age,Nihil refragamur. Bro Tum vt pecuniae, rei* 1.191Familiaris, atque facultatum omniumPenes nos administratio sit, & custodia.Dor. Isthuc quanquam durum, concedimus tamen,Nisi quid dissentis Phormio. Phor. Aegedū, placet.Bro. Postremò obiurgati, & pulsati etiam, patienter feratis,* 1.192Omnis{que} vobis mussitanda fit iniuria.Phor. Hui, iniquum id quidem. Per. Iniquum? hem vt lubet, nihilMoramur. Dor. Mea Perilla, quiesce, faciemus pol omnia.Per. Nihil etiam audio ipsum. Phor. Perij. Per. Hē,
descriptionPage 190
quid taces? Phor. Age▪Assentior, siquidem huc me compellit necessitas.Durum, vt aiunt, telum. Bro. Iouem igitur lapidem* 1.193 iurate, vosHaec religiose seruaturos omnia.Dor. Iuramus, firma, atque inuiolat asunto. Bro. NuncDomum recta hinc concedite,Et ad opus vos conferte, nos sequemur protinus.* 1.194Per. A nobis exemplum petite mulierculae;* 1.195Quae ignauos, aut decoctores habetisMaritos. quo pacto emendandi sint discite.Sic tandem ludiera haec spectasse proderi••Vobis. Per. Nihil est quod expectetis amplius:Facta, & transacta iam sunt omnia: nos maritosSequimur. Valete, & si placuimus, plaudite.* 1.196