Insectorum sive minimorum animalium theatrum olim ab Edoardo Wottono, Conrado Gesnero, Thomaque Pennio inchoatum ; tandem Tho. Movfeti Londinâtis operâ sumptibusq́[ue] maximis concinnatum, auctum, perfectum ; et ad vivum expressis iconibus suprà quingentis illustratum.

DE SECVNDI LIBRI DIVISIONE.

Praefatio.

DAEdaleo qualicunque remigio evadimus jam tandem ex Equitum Alatorum castris; ubi si dicerem quot me aculeis Minorum gentium Insecta impetiverint, quàm aegrè cerebrum, dextram, oculos (dum singula accuratiùs se∣carem perpenderemque membra) affecerint, sane vulnera recensendo vel ipse deficerem, vel quod absolvere cum animo institui meo, non efficerem. Quare quod strenui bellatores solent, calente adhuc ignotoque vulnere perrumpamus aciem utram{que} & melioribus ausis quan∣tum per vires liceat superemus. Tu magne Deus qui felicissima ingenia in hac minimarum creaturarum synopsi attonita & per∣plexa reddis, vires concede: ut qua tua benignitate Equitatum instruxi, eadem pedestres & impennes has copias sic educam, ut tibi gloriam, reipub: literariae fructum, mihi vero nihil aliud quaesivisse videar, nisi ut operibus his tuis te invenirem. Age igitur Canicula impudens, qui Deum divinamque nescis virtu∣tem: perfer, si potes, Phalangij aut Scorpij morsum; sustine su∣dorem scolopendrae: Erucam pineam deglutito: cum vermibus & lumbricis contendito: pediculos Herodes quantum quantum vales, feros negligito: Tandem senseris ne levissimae armaturae peditem hic merere, qui non tuas corporis animí{que} copias dicto citiùs imminuat, Deique agnitionem ex ore tuo satis usque im∣puro, per ministerium horum eliciat. Sic igitur aciem educo; sic militem nomino.

• ...Impennia quae{que} In∣secta sunt.
  • ...velterrestria
    • ...〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Peda∣torum alia
      • ...Multis pedibus incedunt; ut Eru∣cae, sphondili, Staphlini atque Iulo∣rum gens.
      • ...Octonis, ut Scorpius & Ara∣neus.
      • ...Senis, ut Anthreni, Cicindela & Meleoe faemina; ver∣mes item lignarij, Arborei, Stirparij, Fructuarij, Escarij, Vestia∣rij, Cubicularij, Humorarij.
    • 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut Oripae, lumbrici, terrae intestina.
  • ...vel Aquatica
    • ...Pedata quorum alia
      • ...Senis natant pedibus, ut squilla, Scorpius palustris: Notonectus.
      • ...Plurimis: ut Scolopendra Marina, & Squilla multi∣peda.
    • ...Expedata; ut Hirudo, vermis Se∣tarius.

CAPVT. I. De Erucis earumque differentijs & nominatim De Seribus & Bombycibus.

IN prima acie Erucas, Aegypti quondam depopulatrices, collocare visum est: tum quòd specie diversissimae, tum quòd dignitate et usu illarum nonnullae excellentissimae. Has ab erodendo Erucae nomen habuisse,* 1.1 non ineptum est affir∣mare; erodunt enim folia, frondes, flores; & fructus eti∣am, quod in malo Persico animadvertimus. Has Ovidius Tineas agrestes vocavit.

Quaeque solent canis frondes intexere filis, Agrestes Tineae, res observata colonis, Feraci mutant cuin Papilione figuram.

Graeci erucam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellant, ab undoso & arcuato gressu, quo se rependo curuat atque attollit. Hebraeis, Ghazam, quia detondet fructus terrae, ut di∣cit Kimhi Ioelis primo. Italis Rugaverme & Brucho. Sic enim Marcellus Virgilius in Dioscoridem; Nostra (inquit) aetas & gens totum Erucarum genus Bruchi nominant. Hispanis Oruga Gallis Chenille, Chattepeleuse. Angli communi nomine Catterpillers vocant, sed Boreales pilosas erucas Oubutts; Meridionales Palmerwormes nominant. Polonicè dicitur Eruca, Rup hau∣senka; Germanicè Ein raup; Belgicè Ruype; Illyricè gasienica; silvatico Certris & Cedebroa. Si omnes erucarum differentias attexere vellem,* 1.2 infinitus essem; aliae enim ad tactum rigidae, aliae molles; aliae cornutae: (idque vel in capite, vel in cauda;) aliae excornes: quibusdam plures pedes, quibusdam pauciores, ultrà sedecim nullis. Vndoso motu & celeri plurimae gaudent, aliae tamen pla∣nè & lentè incedunt; quaedam leberidem quotannis mutant, quaedam non mutant; Quaedam in Chrysalidas supra terram fixas ttansformantur, unde Papiliones diurni: quaedam subter terram, unde phalaenae exeunt. Quarun∣dam item aureliae laeves sunt & aequabiles; aliarum hispidae, rugosae, acumi∣natae, asperae: quarundam (nempe duriorum) nudae; aliarum (nempe tene∣riorum) musco vel capillis sericis obductae. Plurimae ex ovis Papilionum nas∣cuntur, & in aurelias abeunt; quaedam in arborum folijs generantur ex semi∣ne proprio ibidem in tela per autumnum derelicto, vel rore aëréve illi inclu∣so & putrescente, ut convolvuli. Praeterea quaedam folijs vescuntur, quaedam floribus: sunt etiam quae fructus comedunt. Nos vero ut geminas illarum differentias exprimamus; Omnes Erucas vel 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicimus sive affiues, à Papilionibus & Aurelijs satas: vel 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & consanguineas ex sua tantum tribu profectas facimus. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vicissim, sunt vel glabrae vel hirsutae: uti eti∣am 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Inter Glabras, primas Erucae illi serici fili textrici dari oportet,

[illustration]

* 1.3Quae Tinea ex volucri fit, ab hac tineae{que} resumit Mox spcciem. Quae bis vitales suscipit auras, Bis tetricas Acherontis aquas, amnem{que} severum Aspicit; & laetho mediam, vitae{que} relinquit

[illustration]

Posthumicam sobolem, canae quae tegmine mauri Nere solet tenero bombycina carbasa, clarum Id stamen, tenuemque agilis deducere lanam. Quam non ipsa sibi, nobis sed texit avaris, Olim sceptrigeri tantum diademate dignum Vellus. At haec diris ardens furialibus aetas, Prodiga, setosae sic fundit regia lanae Munera, ut e vilis Picellus fece popelli Rabula, causicrepus, gens hispida Bambalionum, Prorsus Orontaea radiet bombyce coruscans. Tritior haud Scythici populo stat cannabis usus Non satis id: ne{que} fila pudet textare metello, Quod nostra aeterno praecordia concoquit igne.

Quibus verbis quamvis Seres nonnihil tangit depingitque divinus noster & antiquis purior poëta, haud eos ita tamen describit, ut Historiae satisfactum putemus. Sunt enim Seres Erucae glabrae, lacteae fere, ocellis piceis, ore (ut vides) forcipato praeditae. Ex ovis Papilionis niveae ortum ducunt, quae sen∣sim in vermiculos crescentia, Seres Papilioni concolores proferunt: hoc enim (ne repetam) semel dici sufficiat, eundem esse fere semper Papilionis cum eruca sua colorem. Papilio ille Aureliam deserens quotquot ova posuerit, vel semina (si velis) oviformia: tot fiunt deinceps Seres, quas si calore fotas morique folijs saturatas charè habueris, mercedem esca & amore dignam, Sericum nempe vellus, repensurae sunt, Maio primum nascuntur; quo mense, alijsque insequentibus duobus, magnum foliorum vim devorant, atque inter edendum veluti sugentes labiant. Quum jam alimenti copia adoleuerint, ha∣bitiores factae telam ex se fingunt tenuissimam, aranei aemulam. Deinde fri∣gorum impatientia, villis inhorrescere, & adversus hyemem tunicas sibi in∣staurare densas, pedum asperitate radentes folorum lanuginem in vellera: hanc postea cogunt subiguntque unguium carminatione, mox trahunt inter ramos; tenuant ceu pectine. Denique apprehensa hac tela corpus suum in∣voluunt nido volubili. Tunc ab homine tolluntur, fictilibúsque vasis & fur∣furum escâ nutriuntur; atque ita subnascuntur sui generis plumae, qui∣bus vestiti ad alia pensa dimittuntur. Quae vero caepta sunt lanificia, humore lentescunt; mox in fila tenuantur junceo fuso; haec mulieres nonnullae torquendo in filum deducunt, deinde texunt. Prima texisse in Co insula Pamphila Latoi filia dicitur. Bombycas & in Co insula nasci tradit Plin. lib. 11. Cap. 23. cupressi, terebinthi, fraxini; quercus fiorem imbribus decussum terrae halitu animante. Hoc licet primum fuit mulierum inventum opus, non puduit nihilominus has vestes viros levitate usurpare, propter onera aestiva: in tantum à lorica gerenda discessere mores, ut oneri sint etiam vestes. Quò folia, quibus vescuntur, tenuia magis fuerint & mollia; eò filum Bombyces subtiliùs ducunt. Quare apud Seres Scythiae populum, ve∣stimenta conficiuntur mollissima, quae serica nuncupantur, ut testatur Mar∣cellinus lib. Hist. 23. In India item atque Aethiopia magnus eorum numerus & usus; unde ad Hispanos & Italos ad summum mortalium luxum delatae. Sane quoties myriadas aliquot Bombycum noctu diuque perpetim operantes & veluti sudantes, vix ad tres uncias Sericae vestis conficiendas sufficere vide∣ram, toties imortalium talium profusionem et luxum damnaram, qui vesti∣menta

[illustration]

Serica & holoserica (regum olim insignia) coeno polluunt, & non plu∣ris ac penulam laciniatam aut laceram faciunt: Ac si puderet eos rei honoratae quàm vilis esse observantiores, omnemq́ue in profusionem animum colloca∣rent.* 1.4 Graecis haec Eruca 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicitur, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: quod nomen ad Latinos usu manavit. Itali Bigatto. Hispani guasano della seda, Galli ver à soye, Germani ein seyde Worm; Angli Silke worme appellant. Apud quos eo amore & pre∣tio Serica vestis, ut lanam suam (Seres ipsos contra non vilem) regnique am∣plissimas & utilissimas merces despicatui habeant. Sed hanc illis malaciam aetas eripiet, ubi viderint suas in Italia pecunias ea tempestate coaceruari, cùm ijs vel ad proprios vel ad publicos usus per-opus habuerint. Illud pulchrum & observatione dignum; caput Bombycis caudam Papilionis in metamor∣phosi illa Aureliana constituere; caudam vero caput, quod in reliquis item Erucis omnibus in Aureliam versis contingit.

CAP. II. De reliquis glabris Erucis.

REliquae omnes glabrae vel virescunt, vel flavescunt, vel rubescunt, vel infuscatae,* 1.5 vel variae apparent. Viridium nobilissima est ligustro insidens Eruca, cui vultum ambiens circulus, pedesque omnes, & re∣curvum in cauda cornu, ex rubro nigrescunt; maculae lateribus transver∣sim inductae dimidio purpurascentes albicant: rubescunt punctula: caeterum vero corpus undique virens videtur.

[illustration]

Non multum ab ea differt Sambucina, nisi quod undique viret, transversis illis maculis albissimis, & punctulis quibusdam lacteis exceptis. Sambuco roseâ in primis vescitur.

[illustration]

Tertia ubi{que} viridis in thecam sese fuscam appetente autumno vertit; olera comedit molliora, lactucas pra••sertim, unde lactucariam vocamus.

[illustration]

Q••arta Mespilaria minor est, undique virescens, in thecam cineream maculis nigerrimis conspersam se∣se recipiens.

[illustration]

Quinta omnium minima, in arboribus (quercu prae∣sertim) fila ducit, per quae descendit in itineranti∣um capita, vestesque & galeros illaqueat; notissimum aestate animalculum, & ubique obvium: rudi telâ sese implicat autumno ingruente, & rubro-viridi theca in∣clusa, moritur hyeme: decem duntaxat pedibus dona∣tur, ut superae omnes.

[illustration]

Flavescentes dicimus, quae maximam partem flavent.* 1.6 Tales hae figurae repraesentant; quibus servatur quic∣quid à nigro liberum: id si pallidiori flavo infeceris, Icones habes depictas. Vivunt mollioribus folijs, praesertim tiliae.

[illustration]

Vinula sequitur: elegans mehercules Eruca, & supra fidem speciosa: in sa∣lice eam invenimus avidè pascentem: labra atque os illi subflava, oculi anthra∣cini, frons purpurea, pedes extremumque corpus herbacei:* 1.7 cauda bifurcata ex vinaceo nigricans. Corpus universum veluti crassiore rubicundioreq́ue vino intinctum; quod a collo per scapulas decussatim transiens ad caudam usque linea albissima, mirificè adornat.

[illustration]

Porcellus Eruca dictus, ex fusco nigricat,* 1.8 major praeser∣tim; in minore quos vides or∣biculos, albicant: trifolij pa∣lustris folijs frequenter insi∣dent, eaque mirâ celeritate devorant.

[illustration]

Variae tres potissimum conspiciuntur. Primae fa∣cies caerulea, oculi nigerrimi;* 1.9 corporis cuticula cae∣sia, nigris flavis{que} punctulis multum conspersa: in au∣reliam convertitur spadiceam, alba membranula ves∣titam, brassicas amat & genus universum naporum.

[illustration]

Secunda caput pedes caudamq́ue nigerrima obtinuit, cancelli quadrati

flavi sunt: intus quae pinguntur tessellae, strijs nigris glaucisq́ue alternatim in longum ductis distinguuntur. Feniculum amat, anisumque atque cuminum.

[illustration]

Tertia ex albo viridis gibbosa in incessu graditur, est enim utrin{que} sepes duntaxat, sicuti omnes 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. In aureliam echinatam mutatur, colore furuam: oleas absumit.

[illustration]

Quarta, dracontium depascens, viperam macu∣losam refert: incedit semper capite erecto, & pecto∣re potissimùm se sistit; amat juncos, & fluvijs inna∣scentes plantas pappiferas.

[illustration]

Quintae descendentes costas si obsoleto minio infece∣ris, pauca in Icone habes quae desideres.

[illustration]

In sexta quod album vides, ochra impleas: gaudet utra∣que populo nigra, eaque sese ingurgitat.

[illustration]

Striae in septima ductae ex flavo albe∣scere debent: reliquum totum corpus fusci coloris in aureliam spadiceam se vertit.

[illustration]

Octava, cinerea videtur, ex nigricante undu∣lata: thecam facit nigropuniceam, é qua pulve∣rulenta Phalena.

[illustration]

Nona, varia quidem, & meritò, censeri debet: incisurarum orbes virent; cornu caudae reflexum, cy∣aneum: sub qua miniata macula ad ornatum facit. Media incisurarum pars cinerem emulatur: aurelia de∣mum includitur xerampelina, hanc in via publica invenimus: gaudet ranunculo pratensi.

[illustration]

Decima glauconigra: quod enim hic album est, id glauco superinducto bestiam expri∣met. In thecam spiralem transmutatur dilutè caerulam,

spiris subrubentibus, quae ad buccini conchae formam proximè accedit.

In solano Sylvestri (quam Itali Belladonnam vocant) glabra eruca provenit, crocei viridisq́ue coloris, cornu in fronte gerit digiti longitudine; quam se saepius vidisse memorat Cardanus.

CAP. III. De Erucis hirsutis atque pilosis.

PIlosae, omnium maxime maleficae, vel densiore sunt pilo, vel rari∣ore: quarum has vobis species exhibeo. Inter densiùs pilosas, Ambulones, Corilarias, Pityocampen, Antennatas, Neustrias, Pyriperdas, Vrticarias, Brassicarias, Sepiarias, Popliuoras, Cuti∣perdas, Calendulares, Maelaenochlorum, &c. Rarioris pili sunt Echini, Faeni∣culariae, Rubicolae, Mesoleucae; de quibus ordine dicemus.

Pityocampes, id est, pineae piceaeve Erucae, digitum minimum crassitie aequant, tres digitos transversos longae. Vndecim incisuris inter caput & caudam con∣stant, sedecimq́ue (more reliquarum) pedes habent: nempe juxta caput utrinque tres, medio corpore utrinque quatuor, & ad caudam extremam utrinque unum. Priores vero sunt adunci & exiles, quibus viam tentant; reliqui latiores, & multis crenulis serrati, ut folijs firmiter insistant. Caput formicae; rel quum corpus Erucis vulgaribus simile. Hirtae sunt pilis, villis{que} rectis undique obseptae: pili in lateribus natialbicant; in dorso fulgent, cujus pars media maculis veluti oculeis ornatur. Villis abrasis, cutis subest nigri∣cans; pili valde exiles: pungunt tamen quàm urtica acrius, maximumque dolorem, ardorem, febrem, pruritum, inquietudinem adducunt: veneno sci∣licet subitò sine sensu vulneris infuso, & ad partes visceribus proximas delato. Telas subtiles quales aranei texunt, prioribus pedibus fila ducentes ac dispo∣nentes: has, veluti tentorium, nocte ingruente subeunt; tum ut frigoris, tum ut procellarum vitent incommoda: tentorij hujus tam tenax & subtilis materia est, ut nec ventos curet furentes, nec imbribus inundet. Amplitudo item tan∣ta, ut vel millia plura erucarum facilè ferat. In ramulis Pini & Piceae supre∣mis nidificant, ubi non solitariae (ut aliae,) sed gregales vivunt. Quacun{que} iter fecerint, nentes fila ducunt telaria: primaq́ue luce (faveat modo serenitas) ca∣tervatim minores majores comitantur, ac viduatis fronde arboribus (om∣nes enim absumunt) strenuè textrinam colunt. Solae pini piceae que pestes, ad alias coniferas arbores non accedunt. In Atho monte; nemoribus Triden∣tinis, atque transalpinis convallibus (ubi frondis nutritiae copiâ) admodum abundant, ut Matthiolus testatur. Virulentissimae profecto bestiae, sive extra premantur manibus, sive intus exhibeantur: tam certissimi veneni olim habebantur, ut Vlpianus legem Corneliam interpretans de Sicarijs,* 1.10 in eorum numerum & paenam, Pityocampae propinatorem vocaret: §. Alium. ff. ad leg. Corn. de sic. Haustis Pityocampis dolor os & palatum graviter affli∣git; lingua, aluus, ventriculus ab erodente veneno valde inflammantur: eti∣am ingens dolor excruciat, licet initio pruritum quendam jucundum passi vi∣dentur: insequitur aestus, cibi fastidium, & perpetua, sed irrita vomendi de∣jiciendiq́ue cupiditas. Tandem nisi occurratur, adurunt corpus, & ventri∣culo crustas inducunt, Arsenici fere modo. Diosc. Act. Plin. Celsus. Gal. item 11. simpl. cap. 5. & Avic. sos. Cap. 25. Hac de causa Aetius & Aegineta men∣sas sub pino sternere vel commorari, noxium dixerunt, ne forte cibi nidore, jusculorum vapore, vel clamore hominum Pityocampae suis sedibus motae, in

escas decidant; vel semina saltem aequè laethifera demittant. Qui ab his laesi fuerint, ad Cantharidum antipharmaca respiciant: liberabuntur enim ijsdem remedijs: propriè tamen melinum oleum (quod é Cotoneis & oleo temperatur) ad vomitum usque bis terve hauriendum est, et Diosc. ex Aetij praescripto. Generantur vel potius regenerantur (convoluulorum more) é semine Autumnali in tela certis vesiculis relicto, vel ex ipsis Volvocibus pu∣trefactis, vt Scaligero sentire visum est. Nunc ad Ambulones venimus.

Ambulones dicimus, quibus incerta domus & esca: unde superstitiosule pe∣regrinantium modo vagantur, & (ut mures) semper comedunt alienum ci∣bum. Quare Angli etiam eos Palmerwormes appellant, ab erratica nimirum vita (nusquam enim consistunt:) quamvis ratione hirsutiei, Bearewormes di∣cuntur. Certis folijs aut floribus non astringi se sinunt, sed audacter percur∣runt delibantque omnes plantas ac arbores, & pro arbitrio vescuntur.

[illustration]

Primò, quas vides in latere macu∣las albas, tales revera esse debent: corpus universum nigrescit, pili in∣feriores omnes subcrocestere o∣portet; superiores vero omnes in dorso positos canescere; tribus ijs ordinibus exceptis, qui in collo juxta caput nascuntur: ij enim eun∣dem cum ventris pilis tenent colo∣rem. Ex hujus aurelia exit, quem hic vides, papilio; cujus iconem coloresque & naturam superiori libro descripsimus.

[illustration]

Sisecundi collum ventrem∣q́ue atque ibi nascentes pilos flavos feceris, non est quod plura expectas. Theca ejus fusca videtur; ova pallida; papilionem inde nascentem superiori libro expressimus.

[illustration]

Tertius toto cor∣pore pilís{que} é fusco flavus, nisi quod ma∣culae lateratim in u∣naqua{que} incisura ob∣liquatae latescunt, ca∣put{que} puniceum fur∣câ quadam niveâ ornatur.

[illustration]

Quarto venter atque inferiores pili infuscantur, dorsum atque su∣periores ex fusco flavent. Linea in facie bifurca seri colorem vel lac dilutum refert.

[illustration]

Quinto vultus spadiceus, ventris latera canescentia; corpus pusillis varium guttulis subluteis, atque haec supra, piceis: pili quasi radioli exe∣unt flavi, arguti illi quidem, & me∣dio acuminatiùs crescentes: multum vicinas herbas & segetem laedit.

[illustration]

Sextus colore est leucophaeo, nisi in∣cisurae nigris lacteis∣q́ue hic illic maculis essent infectae. Setae infra supra{que} natae, & tanquam serra∣tim positae, hispidae valde sunt & rigi∣dae, sed à colore corporis non rece∣dunt.

[illustration]

Septimum cute nigra, pilis autem nonni∣hil lutescentibus donatum, Peniculum vo∣care soleo, quia utrinque ex fronte, atque etiam in vropygio peniculus erumpit mol∣lis, colore coracino. Quas vero cuneifor∣mes in dorso eminentias conspicis, radice lacteae; caeterùm, nigellae videntur.

[illustration]

Octavus murinum colorem exprimit, cujus in dorso cunei septimi illius respon∣dent.

[illustration]

Nonus coloris peregrini & rari; singulae enim incisurae varijs ab invicem coloribus, sed mixtis invicem omnibus pinguntur; quas clavus quamq́ue argenteus pulcrè adornat.

[illustration]

Decimus inter naturae luxuriantis lusus, non minùs elegans quàm rarus; nigris, caeruleis, viridibus, atque luteis liris, & nervis scabris striatus: quos guttulae quae∣dam aureae mirè efferunt. Pilos admodum molliculos gerit, mirae gratissimaeq́ue viriditatis, the cam habet pur∣puream, membranulâ munitam.

[illustration]

Vndecimi incisuras albicantes, prasinas imagi∣nare; vellusq́ue & pilos medio virentes facito.

[illustration]

Corilaria undique cum virore pallet, tribus inter cuneolos maculis nigris exceptis, & cor∣nu illo in ultimo dorso, & quasi ouropygio crescente, quod rosaceum ruborem laete su∣scipit. Corili praecipuè folijs insidet, unde Corilariam dicimus. Duas illarum species vi∣dimus; alteram saturatè alteram pallidiùs viridem.

[illustration]

Multiplex naturae venustas in his resplendet: quibus licet faciem Aethiopis Mauriue tribuit, vestem tamen concessit polymitam; vario ope∣re, vero artificio fulgentem. In fronte pili veluti in cirros nexi nodolos, antennas referunt; qua∣les it••m in ultimo dorso: cutis iridis aemula, orbi∣culis splendet murice inebriatis, quos veluti la∣tos clavos cost is affixit natura. Vellere enati pi∣li fulgor••m Solis repraesentant, oculósque ocu∣lato die perstringunt.

[illustration]

Neustrias é Norma∣nia duas accepimus. Ma∣jori vultus caeruleus, albis rubris caesijsque surculis corpus liratum; pili aureo splendore colore{que} gra∣ti. Minor convolutus, echinum exprimit. Caput illi nigerrimum, corpus gla∣stinis quibusdam guttulis variè perfusum; pili croceum fulgorem imitantur.

[illustration]

Ha••c pyri germina cor∣rumpit, capite atrato, cor∣pore nigris rubentibus & lacteis quibusdam liris or∣nato; medijs quasi hume∣ris, & ad finem ferè dorsi, tumuli sive tubercula assurgunt livida, albis punctulis conspersa. Ova, é quibus nascitur, spadicea íunt; qui est etiam aureliae & pilorum color. Aliam vidi∣mus congenerem, sed duntaxat tumulo gibbosam.

[illustration]

Mesoleuc••m dicimus, quia hanc à capite ad dimidiatum dorsum obsolete luteam, deinde lilliaceam peperit natu∣ra. Venter luteocinereus clavis medio tesserato fixis ornatur.

[illustration]

Vrticariae pedes si fatiscente luteo leviter te∣tigeris, parum à naturali icon differet: rigidulos & erectos pilos habet spinatim crescentes. Levi tactu vulnerant; primumq́ue blandum, sed ve∣nenatum pruritum, deinde vix ferendum dolo∣rem

superinducunt. Haud desunt qui eam Pityocampes malitiam maligni∣tatémque vincere asseverant.

[illustration]

In brassica, eruca oritur capite cyaneo, corpore flavis surculis duobus utrinq́ue lineato: inter quos subcaesia quasi area nigris quibusdam seminibus con∣sita videtur: pili aureliae (quae cinerascit) colorem ob∣tinent.

[illustration]

Sepiarias hic binas offerimus. Ma∣jori crocesceret vultus, nisi quem nasi loco triangulum videtis lilliasceret. Corpus albis flavis rubrisque & ni∣gris (quas expressimus) maculis, nul∣lo ordine locatis, variatur: pilis sublu∣teis horret. Sepes populatur, & nudat frondibus: ubi tandem serici rudioris relicto glomo, in thecam spadiceam, quasi in Sarcophagum, se recipit. Minori facies subcaerulea, uti & totum cor∣pus, absque maculis quibusdam nigris albicantibusque esset: pilos cum pri∣ma concolores sortita est.

Rarioris pili sunt: Geranivora, Iacobaea, Antennula, Echinus, Rubicula, & Cornuta illa bestiola, quam Germani Horneworm appellant.

[illustration]

Geranicolae magnitudinem formamque ritè hic dedimus, & affabrè explicatam. Albas maculas cingulos nigros ornan∣tes, ferrugineas facere oportet; ventrém{que} pedesq́ue & album inter cingulos spatium porraceo viridi ornare. Camerarius ad Pennium hanc misit, cum hac hypographe: Eruca grandis, herbis tantum agrestibus victitans, & potissimum Geranio palustri 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 infesta.

[illustration]

Antennulatae corpus varium: à capite ad tertiam incisu∣ram creta illitam diceres; quinque alijs sequentibus ni∣grocineream; tribus iterum postremis cerussatam: An∣tennulae ex pilis veluti colligatis constant; quales item ul∣timo dorso, cristae instar, se erigunt. Quatuor illi erecti in dorso cirri, é pilis quoque fiunt dentatim ordine crescentibus.

[illustration]

Iacobaea, sive Senecionem majorem depascens eruca, capite pedibus{que} obso∣letiùs purpurantibus, ventre pallidiusculè virente; corpus habet inamaeno vi∣ridi fatiscens, & nigris flavis flammeísque maculis ornatum. Pilorum color ventri consonans.

Echinorum duas animadverti species; unam é caeruleo virentem, alteram Mesoleucen.

[illustration]

Primus Echinorum tessellato prodit corpore, ex nigro flavoque varius: spinae luteae videntur; ineunte autumno in aureliam cineritiam vertitur.

[illustration]

Secundus reverâ Echinum prae se fert; dorsi dimi∣dia pars, prior nempe, ex flavo nigricat; posterior cum flavedine albescit; spinas gerit argutas valde & crassas, colore caesio.

[illustration]

Rubicolam nigrocineream liris utrinque tribus pallide flavescentibus pinxit natura: pilos rariores gerit, planè nigros.

Est & cerastes cujus varia loca é luteo virent, pili medio dorso nati canescunt; cornu vero crenatum rubescit.

[illustration]

Variae item in verbasco, lupulo, Scro∣phularia, Glycypicra, Solano, Alno, ulmo, ocymo & Tithymallo nascuntur: imò quaevis paene herba peculiarem ha∣bet erucam vastatricem: quas, ne infini∣tus videar, quasi satis notas pertranseo. Erucam Gesneri faetidam nunquam contigit ut viderem, his ab eo verbis de∣scriptam, ut in schedis habeo: Erucae (inquit) cornutae simillima est, sed et cornis, & colore aliquantum discre∣pans. In muro repentem cepi exeunte Augusto, Anno 1550. Gravem spirat odorem, ut plane venenatam crederes. Iracunda perrexit capite cum anteriori∣bus duobus pedibus semper erecto; cae∣cam puto: digitum longa & crassa, pau∣cis sparsim pilis per dorsum & latera horrescens, dorsum nigricat. Ventris laterumque color ex flavo subrufus: in∣ternodijs quatuordecim totum corpus distinguitur. Singula internodia sulcum insuper quendam ceurugam per dorsum habent: caput illi nigrum, duriusculum; os forcipa∣tum denticulatumque vel serratum; his forcipibus, quicquid comprehendit, mordet: pedibus 16. gra∣ditur, ut maximā partem omnis Erucarum natio. Proculdubio venenosa est. Vergerus Pityocam∣pen putavit, alij scolopen∣dram:

Sed pedum numerus non patitur scolopendram dici. Vix ferebam odo∣rem, dum vivam describerem: duo hypocausta nimio & abhominabili faetore adeo infecit, ut manendo ferendoque non essem. Haec Gesnerus.

CAP. IIII. De ortu, generatione, alimento, & Metamorphosi Erucarum.

CHare liber, nostrûm testis benefide laborum, Ne tua purpureo suffuderis ora rubore: Agrestes abacis tineas si expressero nostris, Vermiculósque levem qui in Thecam vellera mutant. Hi siquidem artificis prudenti pollice Dij Finguntur; tenui qui non tenuatur opellâ, Et qui vermiculis dextrae miranda potentis Signa suae prodit, potius quàm corpore vasti, Molifero Barrhi, tumido vel robore Ceti, Squamatis{que} alijs, qui lata per aequora tentant, Fulmineas sine mente minas, & nostra profundo, Lintea quò mergant, largo mare gutture ructant.

Sic enim ordiri libet cum Poeta nostro, qui divinam in Erucis potentiam ex ipsarum ortu perspexit; quem dum varij authores variè exprimerent, ne∣scio quas nobis tenebras obtrudunt. Arist. 5. Histor. 19. eas é virentibus her∣barum folijs, brassicae nimirum aut raphani oriri tradit; semine scilicet mili∣oformi, sub autumno ibidem relicto; unde vermiculi nascuntur. Ex his ver∣miculis trium dierum spatio erucae fiunt; morituro vere; quae auctae satisque alitae motu cessant, ac ineunte autumno cum Chrysalide formam vitamq́ue mutant. Plinius rorem calore Solis densatum in folijs relinqui tradit; unde Erucarum genus speciemq́ue omnem deducit; cui suffragatur Arnoldus. Alij earum originem papilionibus ferunt acceptam; quae simul ac aurelijs exive∣rint, supra vel subtus vicina folia, ova quaedam (stercora vocant Barbari) ex∣cludunt, pro ratione sui corporis majora vel minora: (horum aliquot testae caeruleae; aliorum flavae, albae, nigricantes, virides, rubentes;) quatuordecim fere dies fota Solis calore, rupto cortice Eruculas excludunt, parvulis lumbri∣cis similes, sed coloratas; quae primo ortu famelicae, folijs floribusque devo∣randis totae incumbunt, praecipuè illarum arborum atque plantarum, quibus olim in ovo fuerant. Ego vero non unâ tantum ratione, sed his singulis vijs & modis oriri eas contenderim. Nam licet Aristotelis doctrina insulsior qui∣busdam videatur, brassicarium illum vermiculum in Erucam cedere: non ab∣horret tamen à ratione. Etenim natura ut ex ovo, ita ex verme parit animal perfectius; quasi perficiens, non quasi corrumpens. Nam tametsi vermis postea non est id quod prius erat (quod ad sensum apparet) at quantum quit percipi, & est hoc quod erat, & hoc amplius nunc existit; neque enim vermis moritur, ut nascatur eruca: quin corpori pristino addit magnitudinem ma∣jorem, pedes, colores, alas. Ita manente vita, alias partes, alia officia adipi∣scitur. Sic faetús humanus (utor Scaligeri verbis) post certos primores dies ex homine potentiali, homo actualis fit; generationem enim in∣telligas, quo tempore anima nondum agit intellectiva, gerere proportio∣nem talem ad futurum hominem, qualem vermis ad Erucam aut apem. Sic etiam Pennius Plinij opinionem derisit, quum Erucas é rore natas scriberet. Verùm ex rore imperfectiora animalcula gigni omnes uno ore philosophi fassi

sunt. Nec sanètemere. Nam sol calefaciendo agit, ut sit quasi forma: humor patitur, quasi materia. Solis quippe calor alius ab igne; animat enim, aut animas sua conservat similitudine 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ubi mollitiei affectus a Theophrasto adducitur (lib. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉) ad genitalis aeris commendationem. Nihil item rore magis alimentosum, quo solo quaedam vivunt bestiolae: quod & divinus poeta dixit; Quantum ros nocte reponit. Quâ igitur ratione humor est, materia est, qua tenuis, subit; qua attractus à sole & percoctus, ad generationem aptior, apparatus enim formae vehit so∣ciam materiam, quibus coeuntibus progigni animal contingit. Neque solum roris proles est, sed & papilionum filia; ut dictum est, atque ut ipsa experi∣entia testatur: imò maxima Erucarum pars ijs debent prosapiam, praeterque Brassicariam & convolvulos, paucae alias nascuntur. Hi enim (〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 à Graecis dicti) ex rore vel humore in telis concluso atque putrescente fiunt; praecipuè flatu orientali aërisq́ue tepore corruptionem accelerante. Tunc enim tam immensa illarum nostris regionibus acies prorumpit, ut tot nisi ex putredine provenisse, neque vere dicere neque cogitare possis. Magni omnes helluo∣nes herbarum atque arborum: unde Philippus Parasitus de se jactitat apud Athenaeum in Pythagorista, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: vescens thymo olere{que} Eruca sum. In hunc etiam sensum Martialis: Erucam malè pascit hortus vnam. Vbi devorandi tempus praeterit, vagulae huc illuc & jejunae migrant, sensimq́ue marcescentes fame, aliae intra, quaedam supra terram locum idoneum quae∣runt, ubi sese vel filo appensae in aureliam membrana tectam, vel in nudam thecam transforment: hoc media si aestate contigerit, post 24. dies rupto cor∣tice evolat statim papilio: sin adultiore autumno, per totam hyemem durat aurelia, nihilq́ue ante calorem vernalem excludit. Nec tamen omnes Eru∣cae in aurelias convertuntur, sed aliae contractae (volvoces nempe) putres, cunt, é quibus nonnunquam tria quasi ova nigricantia excidunt, muscarum vel Cantharidum matrices. Quando papiliones serò coiverint, ova depromunt ad ver usque proximum, (si diligens eorum cura habeatur,) vitalia; ut in Bom∣bycibus usu venit; quorum ova per uncias librasque vendi apud Hispanos, haud nova res. Has erucarum transmutationes Theophrastus recte distinxit his verbis. 2. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. An vero Chrysallis Aurelianae animal sit necne, ubi ad Apoda Insecta ventum fuerit, disputabitur.

CAP. V. De Qualitate & usu Erucarum earum{que} Antipharmacis.

OMnes Erucae uridam vim habent, cutiq́ue deglubendae & vesicis excitandis aptam. Pityocampe longe est perniciosissima, sed ma∣lignae singulae, minus tamen depiles & glabrae. Caelij Secundi fi∣lia, Basileae degens (inquit Gesnerus) cum aliquot in horto brassi∣carias Erucas devorasset, à largo vomitu ventre intumuit; qui tumor, jam multis annis molestus, curam adhuc non invenit. Guilielmus Turnerus The∣ologus ac medicus doctissimus, Petri nostri ad Medicinae ipsius medicinam nati foelix pater, nobili cuidam Anglae medicamentum Catharcticum propi∣navit, cujus ope Erucam hirtam evomuit, quae per incuriam devorata diu miseram afflixerat saevis doloribus. Meminisse tamen volumus (inquit Mar∣cellus Virgilius) cognomines in mari bestias, & erucas dictas, à veneno lon∣gè abesse; imò à maritimis incolis inter ultimae mensae fercula censeri. Contra

vero maleficas & venenatas, suprà, tum in Cantharidum & Buprestis, tum in Pityocampes historia dictum est: parem enim curam postulant atque ad∣mittunt. Si hortos arborésque ab ijs illaesos velis, quicquid telarum denu∣datis ramis adhaerescere videris, per hyemem auferto; si enim ad ver per∣manserint citius natas conspexeris, quàm remotas. Brevi quippe spatio om∣nia devorant, virentia, & flosculos absumunt. Alij lacerti viridis, alij Tauri felle arbores illinunt, quod non ferri ab ipsis posse fama percrebuit. Rustici eas sulphure pauco cum stramine sub arbore accenso suffocant. Terra subaes∣culi arboris radice effossa si in horto spargatur, erucas profugat Hildegardo authore. Columellae contra eas remedium (ceu impudicum Democriti prae∣stigium) omitterem, nisi Plinius & reliqui ferè omnes rusticam disciplinam colentes eidem applauderent. Verba sic habent:

At si nulla valet medicina repellere pestem; Dardaniae veniant artes, nudata{que} plantas Faemina, quae justis tum demum operata juventae (Sed resoluta sinus, resoluto maesta capillo) Legibus obscaenae: vivat pudibunda cruore; Ter circum areolas & septem ducitur horti, Quae cum lustravit gradiens (mirabile visu) Non aliter decussa pluit, quam ex arbore nimbus, Vel teretes mali, vel tectae cortice glandes, Voluitur ad terram distorto corpore campè.

Plantas vino irroratas non tangunt. Theoph. Fumo psorae herbae illicò moriuntur. Aetius. Vnde apparet (inquit Siluius) scabiosam vulgo dictam, non esse psoram. Orobi praesidio tuta est ab Erucis brassica. Erucae brassica∣riae contactu vermes in Dipsaco inventicadunt. Plinius. Brassicam dum tria tantum folia remittit, nitro, terra salsuginosa, vel cinere aspergito, & salsedi∣nis ratione erucas arcebit. Geopon. Palladius ea in re cinerem fici praefert. Si Cancri vel Paguri fluviatiles per decem dies Soli fuerint expositi & suspensi, Erucas ab oleribus fugabunt. Cardanus ex Palladio. Alij semina jam terrae committenda, leviter succo majoris vel Erucarum sanie madefaciunt, ut ab Erucis sint libera. Scilla in hortis sata aut suspensa Erucarum generationem impedit. Alij mentam, alij eruum, alij absynthium in hortorum ambitu serunt ut Erucas tollant: q́uidam non temerè caules & folia allij in hortis includunt, quo fumo undique diffuso concidunt Erucae. Pallad. apud quem plura an∣tipharmaca legere cuique facile. Si vero equus eos devoraverit, tumores surgunt, arescit induraturque cutis, oculiq́ue excavantur, inquit Herocles. Medicamentum vero praescribit hujusmodi: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Nunc earum in Medicina & repub: usum dicemus. Erucarum tela & invo∣lucrum (Sericiaemulum) epotum, muliebrem fluorem statim sistit. Matth. Vsta item & naribus indita haemorrhagiam cohibet. Ligustrum depascens eruca, non solum Cyprium piscem mirè allicit hamo obducta, sed etiam ejus fimus naribus inditus, Epilepticis ab utero mulieribus statim succurrit: ut ab obstetrice quadam expertissima & fide digna accepimus.

Erucae essulares sive tithymallides ad purulentos uteros (Hippocratis sen∣tentià) valde sunt utiles, praecipuè si in sole exiccentur, cum duplo vermium stercorariorum pondere, modico deinceps aniso addito in tenuissimum pulve∣rem redactae, & cum vino albo fragrantissimo dilutae exhibeantur: gravitate vero accedente in ventre cum torpore, aquam mulsam modicam superbibat. Hippocrat. lib. de superfaet. vulgares illas & gregarias erucas contra anginam in potu exhibet. Diosc. lib. 1. cap. 90. Verùm nisi occulta proprietate pro∣sint,

propter manifestam damnandas, eo praesertim in morbo, censemus.

Erucam hirsutam exiccatam in puluerem, fluxum ventris sistere, norunt Germani. Nicander ad somnum item conciliandum ijs utitur: sic enim scribit.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 &c: Quae Hieremias Martius sic vertit: Quod si rodentes olus & frondentia vermes (Curva quibus virides depingunt terga colores) In medio sacra de Palladis arbore succo Triveris, hinc que tuum colleveris undique corpus, Tuta dabis dulci securus membra quieti.

Sunt in spinosis hirtisque herbis (quales in urtica vidimus) asperae & lanu∣ginosae quaedam erucae, quas alligatas protinus mederi tradunt infantibus, quum ijs cibus faucium isthmos non transeat. Eruca oleracea trita illitaque super venenato serpentum morsu, confert. Avic. Si Brassicaria eruca den∣tem vitiosum saepius fricaveris, intra paucos dies ultro excidet. Idem. Erucae oleo mixtae Serpentes fugant. Diosc. Si ejusmodi oleo manus, aliaeve partes linantur; ne quis ab apibus, vespis vel crabronibus laedatur efficiet. Aetius. Plinius superstitiosa multa ex magorum sententia citat, de virtutibus eruca∣rum, quae cum Theologorum scholâ ejecta viderim, & tacita mente dam∣narim, nolo hic commemorare. Varijs item avibus nostro usui & victui ne∣cessarijs, cibo sunt; nempe monedulis, sturnis, pavonibus, gallinis, turdis; ut taccam trutam, rubeculam, tincam, Cyprium, Scorpium, Luciumque pi∣sces, qui erucato hamo facilè falluntur; cujus fraudis modos si scire velis, Tarentinum in Geopon. consulito, Quis item (ne animae medicinam per eru∣cas datam praeteream) Dei misericordias inter palantes Israelitas non cecinit, quum Erucarum quasi diluvio inundantem Aegyptum viderent?* 1.11 Quomodo item Romanos duplex una aestate nimbus erucarum anno 1570. expavefecit, cum nihil in eorum agro virescens ab illarum praedatrice gula liberum super∣esset? Sane licet hujus tam gravis poenae memoriam insequentis anni fertili∣tas absterserit, multos tamen poenitentia ductos de emendatione vitae cogi∣tasse, non est quod dubitemus. Faxit Deus ut aliorum vapulantes supplicijs, nos immunes servemus; ne quam levissimam creaturam esse putamus, eandem longè gravissimam (potest id enim Deus) sentiamus.

CAP. VI. De Sphondyle.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graecis, Verticillus Gazae dicitur. Plinius Graecum nomen non mutat,* 1.12 sed Sphondylam appellat. Germanis Engerle, ut Georg. Agrico∣la docet. Gesnerus Twaer etiam vocari memorat, quia Serratis pedibus in di∣versum vadit. Angli Boreales andever appellant, Meridionales Whurlworme, id est, verticillum, sive convolvulum. Vincentio, Zuvarola dicitur; quia cu∣curbitas infestat. Errat Plinius qui hanc serpentem fecit, cum inter insecta, vitae institutum & ratio ipsam annumerat. Si hic Gazae, Plinij, Theophrasti, Absyrti, Phavorini, Aristophanísque Scholiastes, & Erasmi dissidia, de na∣tura & forma Spondylae attexerem; videar revera quod dicitur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, titionemque potius ad hoc ingeniorum incendium, quàm aquulam afferre. Quin potiùs ex illorum dissensionibus id colligo; Duas esse Sphondylarum

species: aliam nempe domesticam, aliam sylvestrem. Sic enim Aristoteles & Absyrtus. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Coeunt (inquit) Sphondylae domesticae aversae, etiam in nostro conspectu (ut Scarabei) mari superveniente faeminam, diuque in coitu haerent. Apage igitur Plinianas nugas, qui has serpentes esse voluit, qui nullo modo aversi coeunt. Hesychius & eum sequutus Favorinus, hoc modo describunt: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Aristophanes vero & ejus Scholiastes hoc modo: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Camersius ex Aristophane, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ex quibus statuo, Domesticam illam Sphondylam, & Silphio similem, graviter olentem; quam si tetigeris fugitat, & prae metu male pedit. Sic enim Aristophanes 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quo in versu Erasmum (per quem nescio Atticismum) Sphondylen Telem interpretatum esse, Chil. adag. 3. cent. 7. nequeo satis mi∣rari. Est autem exiguo corpore & subnigro (inquit Plinius) quae & tacta dum vivit, & post mortem teterrimum odorem emittit. Hanc me nondum vi∣disse ingenuè fateor, sive per coeli nostri sive per soli antipathiam fiat. De Sylvestri Spondyle haec apud Theophrastum legimus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quae verba Gaza reddidit latinè: Ebestiolis externis (id est, quae non ipsis radi∣cibus innascuntur, sed extra eveniunt) nulla radicem aliquam tangit, excep∣ta Sphondyla; quae intactam nullam relinquit; eaque est propria hujus Insecti natura. Georgius Agricola, philosophus doctissimus, de Sphondylis rhizophagis sic scribit: Sphondyle Vermis infra terram reperitur, circa ra∣dices convolutus (quod certè nunquam observare potuimus) ut Verticil∣li, (quem Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocant,) speciem prae se ferat, unde nomen invenit.

Ei longitudo & Crassitudo minimi digiti, caput rubrum, reliquum corpus album, nisi quod supernè nigricat, ubi cibo haerente turget. Haec hortorum pestis cum nec careat pedibus (sex enim habet) nec serpat, tamen fruticùm cor∣tices quibus radices obducuntur exedit, nec quicquā à radice cucumeris asini∣ni, chamaeleontis nigri, centaurei, pancedani, aristolochiae, vel vitis silvestris temperat: quas aliud quodcun{que} insectum ne attingit quidem. Illud insectum est procul dubio ille vermis, quem Malleolus ille in libro suo de spurcissimis exorcismis introducit his verbis: Vocatur (inquit) quidam vermis Germa∣nicè Engar, vel Ingar, sub terra vivens, longitudine medij digiti, coloris al∣bicantis, capite nigro, sepes; qui gyrando, sulcando, evertendoque terram,* 1.13 & corticem erodendo plantis sterilitatem inducit.

Tertio suae generationis anno instar formicarum volantium prorumpit, quae parentum similes arboribus inhaerent, ac fructus absumunt: tum vulgò vocantur Lawbkaefer. In dioecesi Moguntinensi tanta illorum multitudo fuit, ut frustra excogitatis omnibus remedijs solo exorcismo fugatae (sic enim ludit Malleolus) abjerint. De his item Cordus: Spondylae subterraneae sunt vermes Inger vel Enger à Germanis, quasi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicti.

Anno suum ortum sequente semper in Scarabeos Maiales vertun∣tur: radicibus vim inferunt, & quaslibet (etiam amaras, venenatas) tam fructicum quàm arbusculorum radices erodunt, ita ut subito herbae totae, vel saltem folia flaccescant. Quod cum olitores vident, terrae circa radices effossa vermes extrahunt atque interimunt. Aprili, Mai∣oque mensibus plurimum nobis nocent, Iulio & Augusto reperiun∣tur multi apud nos locis maricosis; sed Vermes Maiales nulli, ni∣si in Devonia & Cornubia Angliaque occidentali. Hoc advertendum diligenter, haud secus Insectis accidere, quàm plantis; ut scilicet

colorem semper cum regione & terra mutent. Vidi enim & habeo penes me sphondylam eruciformen, colore ex cinereo albicante, capite nigricante; tacta veluti sese in sphaeram colligit, & Verticillum faeminarum fuso nentium scitè exprimit: unde nomen. Extra terram torpet, aëris impatiens. Vulne∣rata liquorem emittit dilutius atrum, quo tanquam encausto literas scribere

[illustration]

quis possit. Habeo & rubram sphondylam intra terram ad duorum pedum profunditatem viventem: cui caput niger∣rimum, os forcipatum, collum ex luteo rubescens, dorsum cocco infectum, sex pedes anteriores miniatuli, venter reli∣quumque corpus omnino flavum; nisi lateri utrique juxta ventrem, octo rubescentia punctula, ornatus nomine addita fuissent. Medium digitum longitudine aequat, & vergente aestate in muscam transmutata abit. Vidimus quoque luci∣dam, corpore crassiore, satis à medio dorso ad caudam caeru∣lescentem: à collo autem caesij magis coloris videbatur, ca∣put illi flavescens, uti & pedes: os forcipatum atque rubecu∣lum. Dum juvenis est, toto candicat corpore: Livor aetatem sequitur, incipitque à cauda. Mirum quo modo corpus in latum longumque undoso quodam motu sine loci permuta∣tione agit, ac inter movendum colores saepius mutat. Nam dum in terra quiescit, albicattota; dum vero agitatur, quasi per iracundiam, livescit. Omnino Cossis majoribus similli∣mum

[illustration]

Insectum, quod ad corporis formam attinet; sed illi sese in verticillum agere & torquere nequeunt. Ex isto vermi magnum muscae genus natum conspexi∣mus, quatuor alis donatum. Aliam denique habemus juxta caepae radices inventam, ejusque fere cum livida magnitudinis, capite viridi, quatuordecim pedibus, cornuta, & ex albo viridante cauda: toto corpore viri∣di, albo, Xerampelino, coloribus mixtis notato: nos Caepariam vocamus; quarum hic omnium Icones repraesentamus. Nunc insuper Ioach. Camerarij de sphondylis sententiam addere placet, cujus mihi judi∣cium semper integrum. Sphondyli (inquit) forte sunt isti vermes qui in terra inveniuntur, initio Veris, planè

[illustration]

candidi, aut potius nonnihil lividi; qui autumno fiunt obscurè virides;* 1.14 & pellucente è cute, pullo quodam succo colorantur: Caput ijs spadiceum, nigricans, & satis durum, ut facilè radices arrodere possit, Erucae statim conglobantur, & moriuntur, aliasque resumuut formas, muscarum aut erucarum. Crassitie sunt digiti

[illustration]

unius & longitudine sesquiunciali; pedes habet octo in medio corporis, quod ca∣put spectat: nostri vocant, Erdtworme. Guilandinus dicit Sphondylos esse ver∣mes, sic dictos, quod instar Verticilli ra∣dicibus

[illustration]

herbarum circumvoluuntur. Alij etiam vermes, nigri, subrubentes, testaceoque cortice, multis pedibus in∣star scolopendrae praediti (cui etiam cognati videntur, nisi quod rotundiores, nec ita lati) reperiuntur in terra eruta prima aestate, eo quo dixi modo, (si quis eos tetigerit) convoluti. Engerlin

quoque vocant. Germani vermes subterraneos, flavos, nigro capite; juxta quod pedes tenues; in reliqua corporis parte nulli. Hi cum eruti fuerint, in globum se formant, atque Soli expositi statim tabescunt. Vivunt enim tantum intra terram, & plantarum radices arrodunt. Omnes hi sese conglobantes vermes, quis non inter Sphondylas censeret? Hactenus Camerarius. Ni∣phus in Aristotelem, verticulum dicit esse aranei speciem globosam, in cujus medio corpore concavitas quaedam conspicitur verticilli formam refe∣rens. Sed hoc contra philosophi mentem somniavit, & nos lusit. Sphondy∣larum in medicina quis usus fuerit, nondum legimus aut scimus. Illud constat ex Philosophorum principe, noctuas & nocticoraces eas venari; uti fortè & Talpae. Cordus venenatas sentit. In Aethiopia Scorpij, quos Sibytas dicunt, Sphondylis item vescuntur (Aeliano teste:) à quibus ad Staphylinos tran∣simus.

CAP. VII. De Staphylino.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Gaza pastinacam vertit herbam, oscitante quadam incuriâ vel po∣tiùs imperitiâ. Sed ut in Scholijs Nicandri apparet, neque antiquis me∣dicis satis cognitus. Nam Scholiastes scribit staphylinum Sphondylae simi∣lem bestiolam: alij Cantharidi similem affirmant. Hippocrates semel ejus meminit, sed non describit.

Aristoteles de Equorum morbis orationem instituens, irremediabile malum esse dicit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Absyrtus autem sic scribit: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Staphylinus (inquit) similis est Sphondylis, quae in aedibus versantur, sed maior; ubique in agris gignitur, & gradi∣tur elevata cauda. Vnde sane verum Staphylinum dignoscere nullius negotij rem fore perspicimus, si domestica nobis Sphondyla non esset ignota. Ta∣men ut meo officio & lectoribus fiat satis, duo Insecta suis cum Iconibus de∣promam, quae an Staphalini dici debeant, equidem nescio; sed non longè dif∣ferre, plusquam conjectura est: prima (ut videtis) tota cum splendore nigricat Blattis non multum disimilis; sed corpore

[illustration]

magis gracili ac longiore. Totum corpus duos digitos transversos vel minus longum, cauda bifurca; quam dum aufugit, (fugit au∣tem at{que} currit valde velociter) quasi in sui defensionem elevat, ac duos veluti aculeos candidissimos, breves, extrudit: verum nec pungere eum vidimus, nec ferire; minores{que}

[illustration]

& molliores aculei sunt, quam ut penetrare possint. Hos dum per iram exerit, effundit cum ijs albam & crassam quandam substan∣tiam, sed humido unguento molliorem. Vi∣vit

[illustration]

maxima ex parte subter terram; saepius tamen inter segetes supra terram conspicitur. An vero Sphondyle Aristotelis vel Absyrti sit similis, ignoramus. Rustici Cantiani animal venena∣tum credunt, bovesque ejus veneno non secus quàm Buprestis inflari. Sane venenatam bestiolā Staphylinum esse apparet, non solùm ex ipsorum relatione, verum etiam ex Aristotelis & Nicandri authori∣tate. Secundū staphylinum vermem forma mirabili, à Nobili viro Edmundo Knivet sua ipsius manu graphicè pictum accepi, in Norfolcia Anglorum satis

[illustration]

frequentem. Caput illi parvum é puniceo fuscum, ferè globo∣sum; os forcipatum atque exi∣guum. Proximè à capite tres utrinque pedes; quorum duo priores breves sunt, (Erucarum more:) quatuor reliqui colore fere sangui∣neo, quadruplo longiores. In medio corpore sub ventre octo habet pedes obtusos, veluti etiam Eruca. Cauda tuberosa, & duabus setis bifurca. Vene∣natam utriúsque naturam ex eo didicimus, quòd equi duo, dum cum faeno eas devorarent, toto corpore inflati interierunt. Quo in morbo Absyrti remedia nosse non erit inutile, ut simili deinceps in casu habeamus in procinctu, quo equis mederi possimus.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, &c. id est, Staphylinum si equus ore prehensum manderit, dum granum vel faenum depascit, ejicit eum illico, propter spiritus acrimoniam & cruores quasi viperinos. Intumescit autem postea tumoribus maximis.

Primùm igitur tumores copiose fomentato, ablue, & frica mari calido. Tum acceptis fecibus aceti, linum tenue concisū ipsis injice, quae coquito cum aqua, & perunge totum: Vbi vero capit medicamentum, consistat in tecto calido, molliq́ue stabulo, pannis indutus, & ignis perpetuus proximè accendatur. Vnctio autem copiosa fiat & matutina; dehinc tertio die multum eluatur aqua calida, & sudorem exicca; tum tectum fricato, fricatum nitro perun∣gito. Neque timeas si labijs & oculis tumescat (solet enim ita contingere;) nam certò convalescet citissimè hoc pacto equus, & in pristinam sanitatem restituetur. An vero hi cum Cordi staphylino vel Gallorum Courtilles con∣veniant, videant aequi rerum aestimatores. Inveniuntur in hortis parvi digiti quandoque longitudine, tumulosque elevant, more talparum, in quibus dor∣miunt. Thymum potissimum & sambucum infestant; sed non ita, quin alijs quibuscunque herbis plantisq́ue vim inferant. Si quid vero alij de Staphy∣lino certius habuerint, per Philosophiam & Physicam rogandi, ut hic suum quoque collocare talentum non graventur. Sic tandem Naturalis Insectorum historia, ipsorum operâ locuples facta, non grates solum gratissimè sed & sor∣tem quoque cum faenore amplissimo benefica rependet.

CAP. VIII. De Scolopendris & Iulis.

SColopendrae, Iuli, atque Aselli ultima hic acie positi, pedum numero Erucas Staphylinosq́ue & Sphondylas, imò omne insectorum ge∣nus longè superant, unde Multipedae nomen maximo & veluti pecu∣liari jure ijs competere videatur. Haec Aristoteli 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Theophrasto 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉,* 1.15 Dioscoridi (à serpentum interitu) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Varino & Hesichio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, alijs 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nonnullis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, vulgo Graecorum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicitur. Latini item Scolopendram vocant, & sepam, & porcum lutosum, & Centipedam, millepedam, Multipedam; quae tria ultima nomina Iulis item attribuunt. Hebraicè Ghazam, Arabicè Alcamptia & alamula, ut Sylva∣ticus testatur. Alberto Almuga, altapua; Polonicè Stonogrobak gaflanka; Hungaricè Zonos, hiragopap, matzkaia. Germanicè Ein nassel. Italicè Cen∣topede Vermi. Gallicè Chenille, millepied; Anglice Scolopender & Manyfoot appellatur. Tantum à Iulo differt (mea sententia) quantum locusta marina ab Astaco; pariformes enim sunt, sed hi semper minores, neque adeo morsu in∣festi, nec venenati.

Maxima terrestris Scolopendra, eá quam vides crassitie & longitudine est, color totius corporis ex fusco nigricante splendens. Singulis incisuris pedun∣culus appendet luteus, id est, in singulis lateribus sexaginta prorsum & retror∣sum aequa facilitate promovet. Num et caput versus ingreditur, & in cau∣dam; ideoque à Nicandro & Rhodigino biceps dicitur. Partem inter ca∣put & aluum non simplicem sed multiplicem habet: quo fit, ut praecisum hoc genus vivere possit. Irritatus hic Scolopendra tam acriter mordet, ut Ludo∣uicus Atmarus (qui nobis eum é Libya dono dedit) quamvis chirothecis du∣plicique linteo munitus, vix eum manum petentem ferre potuerit; altè enim in linteum os forcipatum adegerat, diuque pendulus vix tandem excuti per∣misit.

[illustration]

Horum alium ex nova Hispaniola allatum linea quaedam flammea medium per dorsum ornat, atque aeneus later pilorumque color commendat: habet enim capillares pedes, atque armatim se tollens celerrimè currit. Hoc summa admiratione dignum est, quum natura huic animalculo caput minimum dede∣rit, memoriam tamen, vimq́ue rationis aemulam, neque congio, nec urceo, sed amplissima quâdam mensura tribuisse: cum enim innumeri adsint pedes quasi remiges, & à capite veluti clavo alij permultum distant; novit tamen quisque officium suum, & pro imperantis capitis mandato in hanc vel illam partem se conferunt.

[illustration]

Alius item ad nos ab Augustini promontorio ex India perlatus, corpore nonnihil atque pedibus major, qui septuaginta livescentibus incisuris, & bis totidem spadiceis pedibus constabat.

[illustration]

Plures Scolopendras reperiri non dubito, omnium ferè colorum, praeter viridem: quamvis etiam Ardoynus de viridi mentionem facit. Insita sin∣gulis proprietas (ex Theophrasti sententiâ) ad Gladioli herbae radices sese conferre. Bubulas autem exuvias meretur Robertus Constantinus, eumq́ue secutus Stephanus, nec non Ardoynus ipse; qui Scolopendram primùm serpentem, deinde octipedem, tum in cauda cornigerum, ultimò tardigra∣dum esse comminiscuntur. Taxandi Rhodoginus, Albertus & Avicenna, quòd nullum Insectum supra viginti pedes habere temerè affirmant, illique numero Scolopendram alligant. Quamvis etiam Nicandro biceps dicatur his versibus:

—〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉:

Tamen pace tanti authoris dixerim, unicum illi, duntaxat caput, licet pari facilitate prorsum capite, retrorsumque ducente caudâ incedat: quod Ni∣candro alijsque imposuisse minime dubito. Verúm (inquit) utraque item par∣te morsum infert. Quod sanè aequè à veritate abhorret. Ore enim duntaxat forcipato mordet, cauda vero non aliter la••dit, quam venenato contactu & virulenti cruoris exudatione.

Terrestris Marinâ saevior habetur, Oppiani judicio, & revera est. Cui opinioni Grevinum Parisiensem nullâ authoritate fretum in lib. de venenis repugnare, maximè admiror.

Nequam hanc bestiolam ac venenatam esse omnes historiae testantur, ac eò magis quo sunt hirsutiores. Rhytienses horum multitudine sua civitate ejectos apud Aelianum, atque Obterietes apud Plinium, ex Theophrasto le∣gimus: unde quamvis nos Scolopendras ultimâ statione locavimus, tamen eos in divina militia & ultione exequenda primos aliquando fuisse colligere possimus. Rustici ex Scolopendrarum exitu frequenti, serenitatem aëris praesagiunt: vbi verò se abscondunt, pluvias praedicunt; Marcellus Virgilius in Dioscor notavit. In medicina hos usus obtinent. In oleo decocti capillos auferunt levi cum pruritu. Gal. 11. Simpl. & Aet. lib. 7. adversantur cimici∣bus faetidissimis animalibus, atque eos suffitu necant, vivosque devorant. Rur∣sus morsibus, interius sumpti vel illiti medicinam afferunt Cimices, reciproca quadam & quasi aemulante Antipathia, ut ex Plin. & Ardoyno lib. 6. de ve∣nenis, manifestum est. A morsu Scolopendrae terrestris, locus undique liue∣scit, putrescit, intumescit, & vini rubri fecibus similis videtur, ipso primo mor∣su exulceratus. Aegineta. Aetius dolorem addit intolerabilem.

Dioscorides totius etiam corporis pruritum. Omnes insanabilem tradunt morbum, omniaque fere remedia respuentem. Symptomata habet, (inquit Anazarbaeus) uti & praeservationem & curam, cum viperae morsu communia lib. 6. Cap. 23. Contra hunc morbum alia intus sumuntur, alia foris appli∣cantur. Inter interna, Aegineta commendat trifolium asphaltites cum vino haustum. Dioscor. rutam sylvestrem, dracunculi radicem tritam, aspho∣deli, radicem, semen & flores, serpyill ramos ac folia, calamintham, senicu∣li & aristolochiae radices, ex mero vel ex vino & oleo multum effert. Actu∣arius nepitam cum vino exhibet. Plinius salem ex aceto, vel potius spumam salis, quasi utiliorem laudat. Plurimi etiam facit mentastrum, vel pulegium sylvestre, cum vino exhibita. Aetius absinthium & mentham cum vino pro∣pinare jubet. Externa quod spectar, locum vulneratum primùm scarificato, profundè incidito, ac venenum per cucurbitas extrahito. Tum succi cen∣taurij minoris cum tertia parte vini dulcis ad mellis consistentiam coctum im∣ponito, & corium superligato, per. 8. aut 14. dies: locum deinde cum spongia vino calido intinctâ foveto, & Scolopendrae morsum certo curabis. Anony∣mus. Plinius varia ad id medicamenta etiam praescripsit; nempe aceti feces; ablutionem cum aceto factam; milij farinam cum pice liquida, butyrum cum melle; caprifici grossos cum eruo & vino; laesi ipsius atque veruecis urinam; salem combustum ex aceto & melle illitum; pulegium sylvestre cum sale; salem cum pice cedria & melle; cuminum sylvestre cum oleo, atque omnia adianthi genera. Dioscorides laudat allium, cum folijs ficus & cumino, & cum farina erui & vino; calamenthae item folia, & hordeum ustum cum aceto; laudat item fomentum ex acida muria factum. Archige∣nes aqua Aluminatâ; Aegineta oleo multo calido locum foveri jubent. No∣nus oleum rutaceum calidum praescribit.

Quidam intus atque extra ea plurimum efferunt, quae ad Muris aranei morsum dari solent. Aristoteles Scolopendras liquidae styracis sumo elici, atque deludi scribit, cujus dum inhaeret visco, facile capitur.

De Iulis.

SEquitur Iulorum genus: quos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graeci, mea quidem sententià non à lanugine, sed à nucum iuglandium atque avellanarum veluti caudis, quarum villi callo compactili infixi, Iulos hos repraesentant: unde & ipsi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nomen sortiti.* 1.16 Ego latinè Iulum dici non nescio, sed Triremem quoque dicere aude∣rem: Quandoquidem Lycophron Paridis triremes numerosis utrinque scal∣mis celeres 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocat. Eandem similitudinem Nicander Scolopendris applicat, unde pariformes esse Iulum ac Scolopendram facile apparet. Hos Hispani, Centopeas, Itali Cento gambi: Angli (ex me forsan) Gally worme dictu∣ri. Numenius Lumbricos terrestres nigros Iulos item vocavit, Athenaeo teste lib. 7.

—〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉:

Nihilominus nisi fuerint etiam multipedae,* 1.17 in Iulorum numerum nomenq́ue non venient. Sunt autem Iuli breves (ut dixi) Scolopendrae, pedum numero non Asellum tantum atque Erucarum gentem, sed omnia alia Insecta vincen∣tes. Iulorum alij glabri cernuntur, alij hirsuti. Glabrum unum vidi in lactuca capitata, parvi junci fluviatilis crassitie, atque ea

[illustration]

quam videtis magnitudine: caput illi nigerrimum, dorsum aurea tinctum flavedine. Venter ex caesio argentatus, incisurae pedésque capillares totidem ut oculos & memoriam facile fugerent. Secundus

[illustration]

totus nigrescebat, alba lineâ exceptâ, quae à capite ad caudam us{que} rectà per dorsum ducitur. Tertius obsoletiùs flavescit; caput illi rubescit, uti & pedes; antennae autem & na∣scentes juxta caudam setae livescunt. Quartum si corpore nigrius punicantem feceritis, pedibus autem & antennis levius, facile rem expedietis. Horum alios é musco arborum corticibus innascente prodeuntes, alios sub ollis trun∣cisq́ue putridis latitantes cepimus. In hirsutos non plures incidi quàm duos.

[illustration]

Primus hac figura & forma albicans, in muro repsit, pili brevissimi innascentes nigri fuerunt. Secundus ventre sublivido dorsóque inamaena flavedine maculato: est il∣li os punicatum, ocellus niger, pili canescentes. In arboribus effaetis atque an∣nosis inter corticem & lignum latitat, atque etiam inter saxa musco villoso ac denso obducta. Omnes Iuli tactu se in gyrum colligunt & convoluunt. An sint venenati equidem ignoro: sed si fuerint, sane perbeatum Pennium! qui varie ipsis nuda manu irritatis ac laesis, immorsus sanusq́ue evasit. Georgius Agricola aenei coloris Iulum (sed is Scolopendram vocat:) his verbis recen∣set; Scolopendra admodum exigua, in truncis arborum, aut in palis terrae infixis, (unde nomen invenit) gignitur & vivit; quibus amotis vel com∣motis egreditur, aliàs omnino latitura. Pennis caret, sed plurimos ha∣bet pedes. Si quando repit, corporis partem mediam, veluti areum in∣tendit: si bacillo aliave re tangatur, se contrahit: color illi aeneus; cor∣pus tenue, nec latum, tres transversos digitos longum; ad summum qua∣tuor.

Alia item specie, ijsdem ferè locis reperitur, corpore exili & terete, fili fere crassitie, spadicei coloris dilutè: pedibus adeò numerosis atque exiguis,

ut eos numero complecti 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sit: quatuor digitos transversos lon∣ga est: sub ollis degit & asseribus putridis. Avicennae Scolopendra (qui etiam Iulus) solummodo 44. pedes habet, palmam longus, tam exilis ac tenuis, aures ut intrare possit, lib. 4. Fen. 6. tract. 5. cap. 19. Hujus (inquit) aut nullum aut languidum venenum est, nec magnum dolorem excitat: qui floribus Asphodeli, vel sale cum aceto mixto statim sedatur. Iuli nostrates (inquit Gesnerus) si in aedibus fuerint, ad Saccharum Thomae, id est, puris∣simum (ceu ad optimum caseum mures;) congregantur. Bruerus noster (peritus ac industrius naturae explorator) Scolopendras se hic in Anglia vi∣disse, & habere refert noctilucas, in ericetis muscosis toto corpore fulgentes. Cui licet, mentiendi nescio, ultrò credam: eò tamen magis, quod Oviedus idem in nova Hispaniola per agros; & Cordus in Germania in cellis humi∣dis observasse se scribunt. Mirum videtur quod Plutarchus refert, Bestio∣lam asperam multis pedibus celeriter ambulantem, multo cum femine ab Ephebo Athenis ejectam. lib. 8. Sympos. problem. 9. Iulus cellarius in puluerem crematus,* 1.18 mirifice urinam provocat. Merula. Iulorum cruor cum humore ex Asellis expresso, ad albuginem oculorum tollendam divi∣num & efficax remedium. Arnold. Brev. 1. cap. 18. Atque hactenus de Iu∣lis, de quorum natura Hesichij, Aristotelis, Nicandri, Lycophronis, & Ar∣doyni varias opiniones praetereo, quia variae, non verae.

CAP. IX. De Asellis.

ARistotelis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Medicis Graecis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Theophrasto 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Diosco∣ridi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉,* 1.19 Absyrto 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Asiaticis (Galeno teste) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, à forma fabae, cui similis videtur dum se in globum contrahit. Vel quod (se∣cundum doctissimum illum nostrum Staffordium Minoritarum Wi∣gorniensium sub Ricard. reg. 2. praesidem) è fabarum folliculis culmisq́ue solent prodire atque oriri: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Plinius vocat, à callo cutisq́ue duritie. Alijs 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; quamvis & pedum paucitate (ultra enim 14. non habet) & quod ar∣cuare se nequit, longe alius à Scolopendra vel Iulo videatur. Valeant igi∣tur Guillerini, Vincentij, Plinijq́ue hac in parte insomnia, Iulorumq́ue ijs nomen liberè negemus. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 autem vocatur, non ab asini forma aut tardita∣te, sed quòd ad colorem ejus accedit, ut Pennius notavit. Est enim bestiola multipes, coloris asinini, nascens in locis humectis. Dioscorid. lib. 2. cap. 37. Galenus 3. de loc. affect. & 11. de simp. fac. cap. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Latini Asel∣lum, Cutionem, & Porcellionem vocant. Centipedem Plinius male dixit, quum 14. tantum pedes obtineat. Angli à forma Sowes, id est, Porculas: à loco ubi stabulantur, Tylers-lowse, id est, Tegulares pediculos appellant: Vocantur item Thurse lowse, sive Ioviales pediculi; à spiritu quodam non malefico, cui eos majores nostri superstitiosè ferebant acceptos. Alijs item in locis Chesbug & Cheslip dicuntur; sed nominis rationem nescio. Ger∣manicè Esel, Eselgen, Holtzwentle, id est, arborum pediculus, quia inter corticem & truncum saepius invenitur: dicitur etiam Shefflein Georgio Agricolae, & vulgò Keller esel, quasi asinum cellarium dixeris. Saxonicè Esel∣chan, à colore asi nino, ut Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Italicè, Porcelletto. Gallicè Cloporte. Hispanicè, Galmilha. Arabicè Harua Haura, Gauda schachalochada, Kiren, Grix, Sylvatico authore. Brabanti Piffe de suege appellant. Parvum qui∣dem Insectum est, digitum transversum vix longum, semidigitum fere la∣tum

[illustration]

(de grandioribus loquor) colore livido nigricante; praecipuè ille qui in sterquilinijs & terra reperitur; qui vero sub tegulis & hydrijs, plane asininum colorem refert; quatuordecim illi pedes, utrinque septem; singulis pedibus unica est junctura,* 1.20 vix percep∣tibilis; duas habet breves antennas, ut viam tentet: tactus se in globum colligit; vel (ut Galenus loquitur) ad fabae similitudinem, unde 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 no∣men indidit: latera circa pedes serrae modo dentata: sub tegulis, vasis aqua∣rijs, in medulla arborum exesa, inter corticem & caudicem putrescen∣tem nascitur; uti etiam sub petris, ex humido putrescente nati. Deinde coeunt, & à coitu ova deponunt (unde vermis) candida, splendentia, mar∣garitulis similia, multa, & eodem loco coacervata, ut anno 1583. observa∣vimus: tepido humore vivunt, in rimis parietum aut aedium latebris hyemem transigunt. Ex ovis primum vermes duriusculi excluduntur, qui aliquantis∣per ferè immobiles haerent & albicantes; tandem parentum more, liquorem atque rorem sugunt. In calidis regionibus & siccis etiam reperiuntur; sed ubi nocturno rore vaporeque resarciunt, quicquid per diem humoris fuerat ex∣haustum. Galenus hoc Asellum pacto describit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Aristoteli fuisse eum cognitum id probat, quod pediculum marinum huic si∣milimum dixerit, dempta cauda. Aselli attenuant, aperiunt & discutiunt,* 1.21 ut Galenus ex Aclepiade nos docet. Ad oculum contemptiles videntur, sed in oculorum remedijs praestantes. Intus item (carent quippe omni veneno) magno sunt usui; nam ex vino contriti & poti, Vrinae difficultati auxiliantur. Dioscorides; cui medicamento haec adjicit: ℞. asellos (inquit) duos vel tres; coque eos in modico garo, ipsumque garum ex aqua cyathis duobus bibito. Plinius ad calculum & Dysuriam ijs utitur hoc modo: ℞. stercoris murium & columbarum, ana ʒ. ss. porcellionum sive asellorum tritorum duorum cor∣pora contrita bibe, & sedato dolore vel calculum vel arenulas plurimas ex∣cernes. Idem Marianum Barolitanum affirmare, ex Gesneri schedis accepi∣mus. Galenus ex mulso eos propinat, & a regio morbo hoc pacto multos libe∣ravit. Asclepiades hujusmodi ad dyspnaeam & asthma medicamento faelicissi∣mè est usus: ℞. Elaterij ob. dimidium, asellos ex sterquilinio petitos, ac di∣ligentissime tritos n. 3. ex aquae cyatho propina. Gal. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Asclepiades item antiquorum medicorum authoritate fretus, asellos vivos & igne combu∣stos & cum cochlearis mensum melle sumptos plurimum commendat: asthma enim à proprietate curant: cui sententiae Hollerij & Ioannis Agricolae praxis fidem facit. Quidam torrent in patina sextarium illorum in cinerem albissi∣mum, deinde cum melle exhibent. Suspiriosis medentur (inquit Plinius) ter septeni cum melle Attico triti, & pauca calida per arundinem hausti, scilicet ne os & dentes nigrescant. Aetius ad idem quinque vel sex cum hydromelite exhibet; & praeter opinionem anhelosis, suspiriosis, suffocatis, etiam elephan∣siasi Asellos 21. cum melle optimo tritos, & ex aqua bibitos. Paralyticis me∣deri prodit Marcellus Empiricus cap. 35. In potu Phthisicis conferre author est Plinius; qui etiam eos ad denarij pondus ex vini cyathis duobus in potu exhibitos, lumborum atquae coxae doloribus prodesse affirmat: huic Alexius Pedemontanus ascribit. Caelius Aurelianus haec & similia tamen ab Insectis remedia improbat, rei potius insuetudine, quàm vilitate aut incommodo eò mētis perductus. Experientia constat asellos recentes multos bene contritos, ex vino, cervisia, Ala vel liquore convenienti haustos, vel extrinsecus adhibi∣tos, Omnes fereoculorū morbos ab adnatis vel innatis ortos (catarrhacta excepta) curare posse: quod superiori capite ex Arnoldi Breviario notavimus. In An∣gina cum melle lingendi sunt, inquit Gal. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: & partes gutturis externae

ijsdem inungendae, Aselli cum rosaceo triti, & in malicorio calfacti, ac Auribus dolentibus infusi medentur. Dioscorides. Gal. lib. sec. loc. & eupor. 2. tres. vel 4. in oleo coqui jussit, atque expressum deinde oleum auribus sur∣dis, tinnientibus, dolentibus infundi. Oleum asellorum in propinquam denti dolenti aurem infusum, dolorem à calida causa factum certo tollit. Aetius. 24.27. Quidam cum unguento aliquo conveniente mixtum auribus instillant. Severus (inquit Galenus) ulceratis auribus cum fructu infudit. Faventinus ad frigidos aurium dolores, 21. Asellos in oleo omphacino coctos praescribit, quo loco circa aures ungendae, & parum etiam instillare praecipit. Cardanus idem medicamentum experientiae calculo ratum facit. Ad strumas Plinius accipit resinae terebinthinae quartam ad Asellos sterquilinarios partem: quo (inquit) medicamento parotides, Strumae, atque omnes ejusmodi tumores curantur. Eadem habet Marcellus Empiricus. Avicenna, 2.2. capite 729. idem docet, & ex aliorum authoritate adjungit, Asellos in potu sumptos sa∣nare Spasmum & Alcusez, quod à nemine proditum meminimus. Capiti do∣lenti si oleum vel butyrum Asellorum saepe adhibueris, dolorem tolles. Gal. Eupor. 2.91. & Apsyrtus de quadrup. Tonsillas faucium{que} mala triti percu∣rant. Dioscor. Vivus Asellus paronychiae appositus medetur. Panos item tol∣lit cum resinae terebinthinae 3. parte applicatus. Plinius, ℞. unguenti popul ℥j. olei rosacei in quo decocti sunt Aselli ℥j. ss. croci grana iiij. misce, fiat un∣guentum, ad haemorroidas dolentes atque tumentes, nobilissimum. Alij (inquit Alex. Benedictus) porcelliones cum adipe aut butyro coquunt, deinde ovi luteum addunt, atque hoc, dolorem illum saevum sedant. Duritias item (Plinio narrante,) Vlcerum & carcinomata, atque vulnerum verminationem curant, terebinthinae admixti. Ne vos autem nihil caelatum sinam, subjicere illud placuit; ipsum Pennium asthmate laborantem diu Asellis vino macera∣tis usum fuisse: sed cum semper sine fructu id faceret, meo tandem consilio fumum sulphuris per infundibulum bis terve hausit, & à Symptomate illo tam diro plenè convaluit. {rum}. olei violacei ℥iij. in quibus bulliant 4. Aselli ad 3. partis consumptionem. Salsum humorem reprimit extra inunctum. Incer∣tus. Gallinae item, lacerti aquatici, ranaque terrestris, & Serpentes (ut Theo∣phrastus refert) Asellis vescuntur. Bestiolam quandam Asello similimam per vomitum ejectam scribit Ambros. Paraeus Chirurgus Parisiensis; quale quid de muliere Solerius scripsit in secundum librum Aetij.

CAP. X. De Scorpijs terrestribus.

[illustration]

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graecis dicitur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: vel utalij 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 item Scorpium sig∣nificat, vel Scorpij speciem; de quo Nicander in Theriacis.

— 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 an Scor∣pij sit species dubitari potest; brachia sanè habet sive chelas, & in cauda spiculum gerit. Latinè Scor∣pius & Scorpio à Plinio vocatur. Cicero, Plautus, Varro & Nonius Nepam appellant, quo nomine Columella saepe utitur. Hebraicè Acrab & Can∣crab, quod pede calcantes pungit. Arabice, Nata∣rab,

[illustration]

Achrab, Necharab, Hacharab, Acrob, Rhasis Conches; Pandactarius satocollon vocant. Hispanicè, Escorpion vel alacram. Italicè Scorpione, Scurrificio; Germanicè, Anglicè, Gallicè, Brabantice, Scorpion. Sclavonicè Niedwiadeck. Il∣lyricè Istir. Danicè Wollekow, in nova Hispaniola Alacrani. Qui verò gibbosus caudam post se trahit convolutam, Al∣gararat dicitur Sylvatico. Est autem Insectum corpus oviforme obtinens, fuligine veluti obductum; è cujus imo cauda producitur globulis multis coag∣mentata, quorum ultimus caeteris uti longior videtur, ita solus praefixo vel simplici vel duplicato aculeo, & non nihil reflexo ad ipsius extremitatem, ar∣matur. Pedes octo illi, atque chelis & forcipibus solidis furcata brachia. Ca∣put, ut caeteris latens in pectoris summitate gerit, in quo tam exigui & pene nulli ocelli conspiciuntur, ut ipsorum apud authores haud fiat mentio. Sunt autem omnes Scorpij vel caudati, vel excaudes. Caudatorum alij unico mu∣niuntur aculeo; alij verò duplici, sed specie & natura non differunt. Scorpio∣num terrestrium septem à Nicandro species describuntur. Primus albicat & minime est laetalis. Secundus ore est (inquit) rufescente: ex cujus ictu vehe∣mens ardor, febricitatio, & sitis intolerabilis: cui consentit Aelianus. Ter∣tius luridus & nigricans, cujus ictus inconstantem efficit motum membrorum, cachinnumq́ue Sardonicum & vanum inducit, qualis esse solet stultorum. Quartus est colore ad viride inclinante. Hic simul ac quem piam percusserit, frigus atque horror invadunt, adeò ut vel in calid••••simo tem∣pore

[illustration]

grandine se obrui percussus existimet. Plura habet hoc genus internodia, septena scilicet aut novena; quod item in causa est, cur propter caudae longitudinem profundiùs vul∣neret. Quintus livido pallidove colore est, amplo ventre distentoq́ue; herba namque vescitur & inexplebilis est. Non solum cauda percutit, sed etiam mordet venenato dente. Ejus virus Nicander 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocat, quoniam ab ipso vulne∣rato homini bubo intumescit. Sextus cancro marino littorali similis est, non tamen absque cauda, sed corpore grandiori & fere orbiculari, adeo ut cancrum referat caudatum. Mat∣thiolus se hujus generis nigros, ferrugineos, viridesq́ue vidisse dicit in comitatu Arcinonensi, non longe à Sar∣cu flumine. Septimus ad Paguri formam accedit. Chelas quoque habet ut ille grandiores: gigniturq́ue hoc genus ex paguris in sicco, cavernam aliquam (piscatorum insidiantium vitandi consilio) ingressis: quibus in locis si forte moriantur & putrescant, oriuntur inde hujus generis Scorpiones, ut elegantissime de hac re Ovidius.

Concava littoreo si demas brachio cancro, Caetera supponas terrae: de parte sepulta Scorpius exibit, caudâque minabitur uncâ.

Aelianus hunc flammeum vocat; nam pagurum coctione rubescentem aemulatur. Est & alia Scorpij species, quem Rhasis dicimus & Arabum: Nicander enim & Graeci illam nō viderant: gibbosus admodum est, & omnium celerrime currens: cauda pro corporis pusilli ratione valdè magna: pallidus videtur, sed aculeus admodum productus albescit. Rhasis eum vo∣cat Iarareti, Albuchasis Grati, Avicenna Algeraratie: reperitur in regionibus Orientis, presertim in Coz, & in Hascari; ut notat Gordonius. Caeterorum Scorpionum ictus frigidum venenum infundere tradunt philosophi: hunc unicum calidum remittere tradunt Arabes. Nos è Barbaria allatum vidimus,

& imaginem hic exhibemus. Omnium caudatorum aculeus cavus est, quo per vulnus venenum infundit, ut Aelianus refert, lib. 9. cap. 4. Cui item Pli∣nius lib. 11. cap. 37. & Nicander in Theriacis subscribunt. Quamvis Gale∣nus noster aliter sentit, lib. 6. de loc. aff. cap. 5. ubi in haec fere verba eos al∣loquitur, qui specificam laedendi juvandive qualitatem humoribus vel vapo∣ribus ferrent acceptam. Sed longe majorem admirationem meretur Scorpio∣nis ictus, qui brevi admodum spatio ingentia adfert symptomata, & id quod injicitur dum ipse pungit, aut perquam exiguum est, aut nihil omnino, nullo apparente foramine in ipsius aculeo: & sane quum certis animaliumpiscium plantarumque dentibus spinis atque a culeis solidissimum venenum vulneri ab ipsis illato videamus inferri, quid ad reconditas & forte nunquam visas vesi∣culas, sub aculei radice latitantes confugere opus habemus, quas feracia ma∣gis quam certa verique studiosa ingenia excogitarunt? Octo ut dixi singulis pedes, praeter primos chelates cancrorum more (quos ego lubentiùs bra∣chia dicerem:) alij verò (si penitiùs introspexeris) bisulci. Cauda ipsorum constat é sex, septem, & quandoque novem internodijs: in extrema cauda unus fistulosus aculeus; aliquando (sed rariùs) duo. Si alibi quàm in cauda aculeum habuisset (inquit Aristoteles lib. 4. hist.) quia gradiendo se movet, ad feriendum fuisset inutilis. Aelianus aculeum ejus exilem admodum & ocu∣los ferè fugientem facit, è cujus invisibili fistula (si qua talis fuerit) venena∣tus spiritus vel humor quidam liquidior, vulnere vix perceptili vel sensibili facto, instillat. Laterorsum incedit cancrorum more, caudam perpetuò movens ad feriendum promptam, ne opportunitatem elabipermittat: Ma∣res saeviores, graciliores, longiores, ventre, chelis, & spiculo maculatiores. Faeminae contra (ut recte Avicenna notat) majores,* 1.22 pinguiores, ventricosio∣res, placabiliores. Mas item venenum habet infestius, Plinij judicio; fae∣mina mitius: omnes candidum, nisi nos ludos facit Apollodorus. Constat eos quibus septem vel novem caudae internodia, saeviores esse: pluribus enim sena sunt: ferit obliquo ictu & inflexu. Venenum omnibus medio die, summa item aestate exasperatur, cum incanduere Solis ardoribus: itemq́ue cum si∣tiunt inexplebiles potu. Pestis ejus importuna videtur, & quae gravi supplicio lenta per triduum morte conficit. Virginibus laetales semper ipsorum ictus, faeminis item maximam partem, omnibus: viris autem, mane quando exeunt cavis, priusquam aliquo fortuito ictu egerunt venenum. Proprium Scorpio∣num, quod manus palmam glabraque non feriunt membra,* 1.23 nec nisi pilos te∣tigere. Scorpiones in totum nulli animalium nocere putat Plinius, quibus non sit sanguis. Quod falsum esse Doctor Wolphius Tigurinus, medicus doctissimus testatur: vidit enim (ut Pennio retulit) Viperam vase cum Scor∣pione conclusam, quae se mutuis morsibus ictibúsve interemerunt. Imo con∣fligere ipsos escae causa cum viperis atque omni virulentorum insectorum ge∣nere, narrat Aelian, lib. 8. cap. 13. Scorpium à vipera devorari certum est, inquit Gesnerus: imo inde gravior fit ejus morsus. Scorpionum item ictu serpentes mori Theophrastus asserit, non homines: Galenus autem id dog∣matis, experientiâ fretus, mendacij alligat atque convincit. Mirabilem Scor∣pionum fraudem Aelian. lib. 6. cap. 23. narranti Pennius fraudi vertit: ve∣rùm cum idem in Italia ipse animadverterim, asseram authoris fidem, & caput redimam. Scimus enim quicquid eo loci artium homines habent, id omne ad fugiendos Scorpios depromere: quare soccis se muniunt; lectos in sublimi sus∣pendunt, procul à pariete lecti Atlantes sive fulcra in vasis aqua plenis collo∣cant, aliasq́ue multas vias excogitant, quibus Scorpionibus fraudi vel exitio esse possint. Verùm tum illi tectum aedium conscendunt; confractam (si qua talis fuerit) tegulam seponunt; per rimam unus é ducibus robustissimis (che∣larum

virtute fretus) dependet, cauda item pendulâ; tunc alius perejus dor∣sum veluti per scalam descendens, prioris caudam apprehendit; sic tertius secundi caudam; quartus vicissim tertij, &c. donec concatenati lectum atti∣gerint. Tunc postremus descendit, dormientem spiculo vulnerat, & per ca∣tenam sociorum recurrit, postea reliqui eodem ordine sese subducunt (cate∣nam veluti solventes,) donec sese omnes alter per alterius dorsum sursum re∣ceperint. Hujus proprietatis meminit etiam Clem. Alex. 1. Stromat. Caete∣rùm neque omnibus in locis venenati sunt, neque cunctos ex aequo vulnerant vel afficiunt. Nam neque in Sicilia vivunt; vel si vivant, non laedunt tamen: operamq́ue propterea & oleum perdiderunt Psylli, quum peregrino hoc ma∣lo (quaestus causa) Italiam implere essent conati. Plin. lib. 11. cap. 25. Idem de Pharo Aristoteles memorat, lib. 8. hist. cap. 29. de Melita insula, Dio∣dorus lib. 4. cap. 3. de Tractu Norico Iosephus Scaliger exerc. 189.5. ubi licet nullum non movebis saxum sub quo non offendas plurimos, tamen aut non omninò; aut nullo cum salutis periculo homines feriunt. Contra in Ae∣gypto, Scythia, Africa, atque Albania, laethale infligunt vulnus, ut in Alex∣andri ab Alexandro, Plinij, Dioscoridis, at{que} Strabonis libris videre est. An∣glia, Scotia, Hibernia, Vasconia, Scorpiorum familiam ferre nequit; ut neque frigidiores illae insulae Aquilonem magis spectantes. Licet enim diur∣ni Solis calorem iniquiùs tolerant. Atque latitant propterea sub saxis totum diem: noctu tamen haud minus caloris indigi videntur, cujus desiderio non cubilia tantum sed & lectos item affectant plumosos, seque dormientibus ibi∣dem applicant atque accumbunt: varia de Agro Tridentino, Sancti Vigilij precibus ab ictu Scorpionum laetali liberato affirmant, sed penes lectorem fiat electio, utrum pro re gesta id an fabula velit agnoscere. In Scythia con∣tra fit, ubi si hominem vel suem, vel quamvis bestiam aut alitem percusse∣rint, certo interimunt. In Italia Cardanus raro nasci praedicat laethales. Sed Matthiolus ibidem, praesertim in Hetruria, à Scorpionum ictibus horren∣dam Symptomatum Syndromen recenset, aliquando cum morte junctam; traditque Aelianus, lib. 8. cap. 13. non solum per ictus Scorpionum vitam periclitari in Aethiopia, sed eorum item excrementa calcantes, exulcerari pedibus, atque aegre vix iterum convalescere: hos autem Scorpiones Sibri∣tas nominat, aspidibus, lacertis, Phalangijs, alijsque virosi generis insectulis vescentes: unde illis tanta veneni vis & veluti graduatio (ut cum Paracelso loquar) contingere videtur.

Aristoteles item quosdam in Caria Scorpiones memorat valde 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (circa Latmum Cariae montem id fieri narrat Aelianus) qui Iovi hospitali sa∣cri, advenas & peregrinos non feriunt, vel feriendo non multum laedunt: in∣digenas vero si percusserint, statim occidunt. Leo ubicunque Scorpium vi∣det, ut vitae hostem fugit, Physiologo teste, cui fidem facit Ambrosius.* 1.24 Fe∣runt à vespis apibus & Crabronibus nunquam vulnerari; quem Scorpius per∣cussit. Plinius. Generatio eorum duplex est; communis per coitum; rarior,* 1.25 (quo ad nos) per putrefactionem. Sunt qui eos non coitu producere con∣tendunt, sed nimio Solis calore procreari.* 1.26 Aelianus lib. 6. de ani. cap. 22. inter quos Galenus primum taxandus, qui lib. de faet. form. non naturam sed casum, Scorpionum muscarum araneorum vermium lumbricorumque facere videtur parentem, atque illorum ortum fortuitis coeli loci materiae caloris∣que constitutionibus ascribit: verum coeunt procul dubio, vermiculosq́ue (quod vidimus) vivos, albos, ovorum specie pariunt, & incubant: mox ut prolem perfecerunt, pelluntur ab ea ipsâ, sicut & araneis, (Phalangijs prae∣sertim) accidit, & interimuntur à suis liberis magno quidem numero. Fae∣cunda animalia Scorpiones; saepius enim undenos pariunt. Quidam & ab ip∣sis

faetum devorari arbitratur (nempe Antigonus) unum modo relinqui so∣lertissimum; qui ipse matris clunibus imponendo, tutus & à cauda & à mor∣su, loco fiat; hunc esse reliquorum ultorem, qui postremo genitores confi∣ciat superne. Vere & autumno, bis scilicet in anno, pariunt. Rarior per pu∣trefactionem Scorpionum ortus varijs fit modis: nam ex paguris putridis nas∣cuntur, teste Plinio, lib. 11. cap. 25. & ex Crocodili cadavere, asserente Antigono, lib. de mirab. hist. cong. 24. Extat enim ex Archelao Aegyp∣tij cujusdam ibidem Epigramma, in haec verba:

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. id est, In vos dissoluit morte, & redigit Crocodilum Natura extinctum (Scorpioli) omniparens.

* 1.27Addit praeterea Aristoteles, ex Sisymbrijs putrescentibus Scorpios nasci. Ex ocymo item ortum habere, praeter Plinium Kiramides author est. Dum Italus quidam Ocymi odore multum delectaretur, Scorpius illi in cerebro natus est, qui post vehementes longosq́ue cruciatus, tandem mortem intulit. Hollerius, lib. 1. cap. 1. praxeos. Idem de puella quadam Gallica audivit Gesnerns, ut ipse suo Chirographo testatur. Doctor Bauchinus, in Anato∣micis nulli secundus, Doctori Pennio retulit, se basilicon sive Ocymum in muro quodam Parisiensi abscondisse, & post certum tempus duos ibidem Scorpios invenisse. Non immerito igitur Chrysippus ocymum multis vitu∣peravit. Non desunt qui affirmant, si quo die quispiam à Scorpio vulnere∣tur, eodem ocymum ederit, mortem eum effugere non posse. Tradunt alij, si∣manupulus Ocymi cum decem cancris marinis vel fluviatilibus teratur, & si∣mul in loco Scorpijs obnoxio relinquatur, omnes Scorpios eò conventuros. Plin. lib. 20. cap. 12. Dioscorides autem lib. 2.135. & lib. 32. cap. 5. tra∣dit Scorpiones à cancris interfici, si cum Ocymo admoveantur. Alb. Magn. lib. 19. anim. cap. 18. nec desunt qui cum Avicenna ex putrefactis quibus∣dam lignis generari illos autumant, & pro libitu componi.

Plurimum quoque ad ipsorum generationem & ortum locus facit. Si∣quidem in Hispaniola, Canarijs, Numidia, Scythia, Pescara, Barbaria, Aethiopia, tanta Scorpionum copia, ut cives aliquando agros, solumque ver∣tere necesse haberent. Oviedus, Thevetus, Leo Afer, Plinius. Regio circa la∣cum Arrhatam in India Orientali prope flumen Estamenum adeo scorpijs fae∣cunda & infecta, ut incolae consilij melioris inopes, iedibus relictis, solita∣riam illam reliquerint. Aelianus, lib. 17. cap. 40. Quum quis bidui iter è Per∣sicis Susis in Mediam fecerit, infinitae scorpionum multitudini obujus fit. Quare Persarum Rex equo eò iter facturus, triduo ante civibus imperat scorpios venari; plurimosq́ue capientibus maximam statuit mercedem. Id ni fieret, per scorpionum copiam, nullo non sub saxo latentium, transeundi venia & facultas non esset. Aelian, lib. 15. cap. 26. India Orientalis, Aga∣tharside teste, nec non Africa, scorpios gignit permultos & magnos, qui etiam aculeis vulnerant, ut Europaei. Americani scorpij omnium minimi, sed maxime virulenti, si Africanos dempseris: quorum tam praesentaneum ve∣nenum, ut principe viscere statim petito; quàm citissimè perimat. Nori∣corum subalpinorum regione scatent admodum scorpij, sed (ad naturae ad∣mirationem) omnes innoxij, ut Scaliger affirmat. In Pharo item & Avanien∣si territorio scorpij (quod antea diximus) non laedunt.

In quibusdam Helvetiae agris (ut circa Rappisuill) Scorpij minimi reperi∣untur, & innocui. Gesn. Sic etiam in quibusdam Germaniae regionibus. In nova Hispaniola magna Scorpionum vis. sed parum venenati ictus eorum. Sequitur dolor, sed nec gravis nec diuturnus; imò a Vespae punctura vel api∣bus

magis laeduntur; nisi forte jejunus fuerit Scorpius, vel nuperimè vulne∣ratus. Manardus. Scorpij autem ex insula Ferrata (quae est una è fortunatis) & Copto Aegyptiaca, maximum dolorem cum veneno laethali inferunt. In Castella Hispaniae regione, saepius agricolae dum terramaratro scindunt, Scor∣pios innumeros Formicarum more congregatos inveniunt, ubi per hyemem delitescunt. Matthiolus. Locafrigidiora Scorpijs carent ut Vasconia, Anglia, Scotia, Hibernia, Dania, & maxima Germaniae pars; vel si qui ibidem fuerint, veneno haud pollent. Mirum de Isidis Sacerdotibus narrat Aelianus; quae in Copto, urbe Aegyptiaca, ubi multi pestilentissimique abundant, scorpios cal∣care & humi projicere tuto solent. Psylli item gens Africa, a Scorpijs laedi, imo peti non possunt; quum enim ad venenatā aliquā bestiam accesserint, stu∣pet illico, & veluti incantata vel syderata, nō movet. Porci quo{que} omnes non nigri (hi enim percussi omnino mori untur) liberi sunt ab eorum ictu.* 1.28 Deni{que} Stellionem, Ascalaboten, Cancrum, accipitrem, Scorpius aliave venenata be∣stiola non laedit, ut Gal. ad Pisonē, & Gesnerus noster notarunt. Terrâ vivunt, & aliquibus in locis, herbas, lacertas, aspidas, verticillos, blattasque at{que} om∣nem venenatam bestiam comedunt. Aelia.* 1.29 Qui vero eorū excrementa calca∣verit, ulceribus scatebit. Gallinis, Ibidi, Viperisque, magno esui, usuique sunt, unde Viperam Aristot. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dixit. Nec tam illis cibo quam nobis reme∣dio. Nam suo ipsorū vulneri appositos succurrere cui{que} notissimum est. Scor∣pius itē tritus, Stellionum veneno resistit. Pli. Quidam cum vino tritum bibunt,* 1.30 cauda abjecta; alij super prunas posito vulnus suffumigant, & deinde cinere scorpij aspergunt. Nonnulli tritum cum sale, lini semine & althea, vulneri al∣ligant. Ad calculum pulvis Lanfranci, ℞. scorpios viginti vivos, claudantur in olla angusti oris, & lento igne spodium confice, quod ad calculum pellendum mirabile▪ Scorpius tostus ustusve, ac cum pane devoratus, vesicae calculos frangit. Author ad Pisonem. Scorpij tres nova olla inclusi, ac operculo op∣time lutato impositi, igne ex sarmentis vitium in clibano redigantur in cine∣res, dosis ad gran. 6. cum syrupo 5. radicum, Renum calculos mirabiliter pellit. Sylvaticus. Recentiores scorpionum spodium inter calculi remedia ce∣lebrant, & eorum oleum in vesicam infusum, supraque inunctum. Alex. Bene∣dict. Aggregator, & Leonellus Faventinus ex Galeno (Eupor. 3.) tres exi∣guos scorpiones comburere docent, & eorum cineres è syrupo, vel deco∣cto, vel condito appropriato exhibere ad calculos atterendos, & lib. 2. cum adipe mistos tostosq́ue dare ijs jubet, qui aliàs abhorrent ab eorum esu, ut ci∣tra suspitionem sumatur. Medicamentum item illud Abolai, quod tam mul∣tum laudat Arnoldus, ex cinere scorpionum constat, ut in 2. Breviarij, cap. 18. videre est; uti etiam syrupus mirabilis Regis Francorum ad calculum, qui eodem libro & capite describitur. Rondeletius (capite de calculo) in sua Praxi scorpium frigidum esse asserit, & ideo ad Calculum pellendum oleo ejus composito non simplici, utendum. Compositum illud oleum Matthiolus docet, commentar, pag. 1407.20. Sed ante eum Luminare Maius id confe∣cerat, hoc modo; {rum}. Aristolochiae rot. rad. gentianae, cyperi, cort. cap∣parum, ana ℥j. olei amygd. amar. Kist. j. stent in Sole triginta diebus. Tum ad∣de scorpiones xv. & arctissimè clauso vase, iterum tandiu ac antea dictum est Soli exponas. Coletur deinde oleum & servetur usui. Alij hoc modo praeparant, ℞. ol. antiq. q.v. pone in eo Scorpiones quot nancisci potes mense Iulio (tum enim maxime venenati, & huic remedio aptissimi) atque adde dyctamni albi, fol. absinthij, betonicae, verbenae, roris marini, ana, m. j. infolentur per lon∣gū tempus, deinde per alembicum in balneo destillentur. S. Bernardi oleum vocatur: urinam potenter provocat. pectini inunctum valet contra morsus quoscunque venenatos; vermes ad miraculum usque expellit. Brassavolus.

Ex oleo Scorpionum & linguis aspidum fit medicamentum praestantissimum contra pestem, ut Crinitus restatur. 1.7. Paratur nunc oleum (inquit Manar∣dus) Scorpionum cum oleo antiquo, additis multis medicamentis ad venena laudatis; estque mirabile in peste & venenis omnibus. Scivi enim hominem qui hoc solo munitus, saevissimam quamvis pestem nihili fecerat, nec solum semetipsum, sed etiam famulos ad aegros invisendos venientes, incolumes servarat. Novi item solâ inunctione permultos evasisse, à saevissimis haustis venenis. Haec Manardus. Linimentum Scorpionum, contra pestem & vene∣na universa, Fumanellus quoque describit lib. de cur. pestis, cap. 12. Con∣fert quoque Scorpius a Vipera percussis, inquit Gal. lib. 11. de simpl. Sa∣monicus ad dolorem oculorum mitigandum valde eos laudat, his versi∣bus;

Sed dolor immeritum lumen si forte lacessit, Lana madens oleo noctu connectitur apte, Viventis{que} nepae lumen gestatur amicum; Ex folio & caulis cineres, confractaque thura, Et laticem Bacchifaetae cum lacte capellae Desuper induces, at que una nocte probabis.

Si quis scorpiones attritos ex vino mulso capiat Ictero affectus, quam pri∣mùm Galeni sententiâ, curabitur. Kiranides ad quartanam quotidianam & tertianam pellendam, Scorpium in cotylam olei circa Lunae diminutionem mitti, ac servari praecipit: atque hoc oleo totum corpus, qua articuli con∣spiciuntur; quinetiam extremitates pedum manuumque; frontem item & ca∣put, ante horam paroxismi bene inungi. Quatuor postremos articulos caudae scorpionis unà cum auricula panno nigro sic involutos, ut nec scorpium di∣missum, nec eum qui alligaverat, aeger persentiscat, triduo. Quartanam tol∣lere author est ex Magorum sententia Plinius Secundus. Sed haec mittamus, & ad Antiscorpionia dicenda orationem flectamus. Primum igitur de Pro∣phylacticis. Si locus heliotropij surculo circumscribatur, negant Magi scor∣pionem egredi posse:* 1.31 herba vero imposita, omnino mori affirmant. Plinius. Fumigatio facta cum sulphure, galbano & ungula asini, scorpiones fugat. Rhasis. ℞. Styracis, arsenici, stercoris ovium, adipis Zirbi ovium, ana par∣tes aequales; dissolvantur cum vino, & fiat suffitus juxta scorpionum cavernas. Siraphanus incisus cavernae imponatur, non egrediuntur. Confert item scor∣pio ustus, asini jecur, sandaracha, cum butyro vel adipe capri in suffumigijs. Varignana, & Diophanes in Geopon. Rhasis radicem enulae gestatam laudat: Macer de semper-vivo sic scribit,

Affirmant istam, qui secum gesserit herbam, Hunc non affectat laetali Scorpius ictu.

Si quis manum herbâ, Paris dictâ, vel radicis ejus succo inunxerit, scor∣pium impunèteneat. Flaminius. Vvae praeservant homines à scorpionis ictu, uti etiam nuces Ponticae in zonis gestatae. Aetius. Fugat etiam eas, vel ictus nou laetales facit, Lapathisylvestris semen, vel radix epota cum vino. Dios∣corides; qui etiam ex Afrorum relatione ocymum idem facere narrat. Del∣phinium herba substrata, uti & lychnis sylvestris, ignavos reddit & torpi∣dos: idem. Imo aiunt (inquit) quandiu quis Attractylidem herbam manu retinuerit, tandiu vel à scorpione immunis erit, vel saltem ab ictu non do∣lebit. Semenacetosae sylvestris bibitum à scorpionibus praeservat.

Avicenna. Genicularis herbae substratu vim Scorpionum repelli, Isidorus

affirmat. Qui raphanum comedit, heliotropium gerit, vel stellionem aridum secum portat, eum Scorpij non vulnerant, ut ex Africae incolis didicit Pli∣nius. Dyptamus item suffitus, mentastrum substratum, oleum Scorpionum cavernarum foribus illitum, ne in cubiculum veniant, optimè faciunt. Rhasis. Necant vero eos Imposita; raphanus commansus, Basilicon latifo lium juxta aquas nascens, folia malvae, aconitum, helleborus niger (albus contrâ eos mo∣rituros vivificat, si Plinius meretur fidem;) telephium, rhodia radix, ocy∣mum rubro flore, saliva jejuni & biliosi homiuis. Bhasis, Plinius, Avicenna, Democritus in Geopon. Ad curam vero ictus atque vulneris,* 1.32 Guilielmus de Placentijs hoc generaliter praescribit; nempe, ut Theriaca intus atque extra per 12. horas vel plures statim detur. Deinde cauterio actuali adhibito, se∣candus locus affectus, & venenum cucurbitulis extrahendum. Galenus vin∣cula superius injicienda monet, & partes infectas abscindendas. 5. de loc. aff. Cap. 3. Verùm cum illud aegris difficile, ne dicam crudele subsidium videatur; placuit é veteribus ea describere, quae huic vulneri medentur. Primùm au∣tem factum ab ijs vulnus ita dignosces: Locus statim rubet inflammatus, al∣ternis vicibus (ut in febri intermittente accidit) frigescens; quandoque melius se habet aeger, quandoque pejus. Plenus sudore madet, pili eriguntur, to∣tum corpus pallescit, inguina intumescunt, flatus per aluum erumpunt, viscosis lachrimis & sordibus oculi difluunt, juncturae indurescunt, & ani prociden∣tia laborat; spumat ore, convulsionibus opisthonicis corripitur; etiam sin∣gultu, & quandoque largo vomitu. Labore subito fatigatur, horroris sensu vexatur & tremore; extremae corporis partes frigescunt, dolor pungens to∣tam cutem perturbat; nonnunquam sibi grandine percussus videtur. Gale∣nus enim (3. de loc. aff. Cap. 7.) percontatus à Scorpione percussum, quid sentiret: videor (inquit) mihi grandine coopertus & infrigidatus. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, addit Aetius, sive verucarum formicantium in ano eruptionem. Tandem lypothymia; ab hac syncope; deinde mors. Si infernis partibus vulneran∣tur, (scribit Aetius;) inguinum tumor sequitur; si supernis, axillarum. Cog∣nito jam & perspecto vulnere, ac per sectionem dilatato, generalique cura (quam recensuimus) adhibita, specialia deinde applicare convenit, quorum immensa apud authores sylva. Galenus inter exteriora haec numerat; Balsa∣mum, absynthium verum, vel succum baccarum myrti nigri inunctum; Sputum item jejuni hominis variè commendat, & veluti incantamentum adhibet. 10. lib. simpl. Intus vero exhiber•• jubet, Balsamum verum cum lacte muliebri, saphirum lapidem tritum, assam faetidam, scordium, centaurium minus, rutam, castoreum. Ex Cassione Medico hoc laudat: ℞. Assae faetidae, galbani, ana. p. aeq. Confice cum decocto Scordij & Aristol. rot. Dosis avellanae quantitas cum calida. Ex Andromacho istud commendat lib. de Theriac. ℞. Theriac. ʒij. vini ℥iiij. misce & propina.

Doscorid. externa.	Delphinum.
Cyperus contusus & impositus	Mullus piscis dissectus.	apposita.
Amomum ex Ocymo illitum	Smaridis piscis caro.
Lacteus ficus, vel salviae succus	Salita lacerta dissecta.
instillatus. Scorpius ipse tritus.	Mu••es domestici dissecti.

• Souchus contusus.
• Intybus.
• Hieracia.
• Melissa.
• Rubiflos.
• Morifructus.
• ...

• Verbascus.
• Chamaepitys.
• Scorpioides.
• Heliotropium.
• Calamentha.
  • apposita.
• Trifolium.
• Scordium.
• Lotus rustica.
• Ocymum cum polenta.
• Farina triticea cum aceto & vino.
• Sampsuchum cum aceto & sale.
• Lacer oleo dilutum.
• Aqua marina.
• Sulphur vivum cum resina & Tere∣binthina.
• Sal cum semine lini.
• Galbanum splenij modo inductum.

Interna ex Dioscoride.

• Cardomonum.
• Myrti succus.
• Lauri baccae.
• Fimus asini vel equi.
• Semen Lychnidis.
• ...

• Oxylapathi semen.
• Phalangium herba.
• Abrotanum.
• Asphodeli semen & flores.
• Rubiflos
  • ex vino pota.
• Pastinace semen.
• Heliotropium.
• Cupressi ramuli.
• Ruta.
• Origanum.
• Olusatrum.
• Peucedani succus epotus.
• Souchi succus epotus.
• Decoctum Gentianae rad.
• Aristolochiae cort.
• Pulegij.
• Scorpius tostus devoratus.
• Cancri fluviatiles crudi triti{que}, cum
• Lacte asinino poti.
• Vrina humana pota.

Externa alia ex Avicenna.

• Majorana cum aceto imposita.
• Radix colocynthidis contusa.
• Arundinis contusa.
• Cortex avellanae Indicae.
• Caro arietum adusta.
• Mummiae 4. gr. cum butyro ex lacte vaccino.
• Decoctum ameos.
• Furfur Emplastri modo.
• Sapa.
• Cortex thuris.
• Bedeguar.
• Spina alba.
• Grana pini.
• Dactyli.
• Ficus.
• Polium montanum.
• Anacardus.
• Cinis alkali.
• Furfur tritici decoctum cum fimo co∣lumbino.
• Sal urinae.
• Oleum absinthij.
• Decoctio urticae, vel Chamaemeli.

Sed praecipuè valet Naptha alba calfacta & applicata. Ore item vene∣num exugere confert, nisi sit antea ul∣ceratū: at{que} tum inflammantia appli∣care, qualia sunt pyrethrū & Alli∣um.

Interna ejusdem.

• Absinthij succus cum aceto.
• Doronicum.
• Cynamonum.
• Myrrha.
• Carthamisylvestris fol. & fruct.
• Citri semen.
• Mummia.
• Galbanum.
• Rad. colocynth. & Gentianae.
• Avellana indica comesta est ejus Theriaca.
• Scyllae radix comesta, mirabile con∣tra Scorpionum ictus.
• Bruchi tosti & devorati.
• Caeparum & absinthij succus.
• Centaurei minoris succus.
• Sapa item bibita valde prodest.

Antidota Anderam, aliàs Braz. regis Siciliae.

℞. Castorei ʒj. Scordij ʒij. casti amari ʒj. ss. assae faetidae ʒiij. ss. confice cum melle. Dosis ʒiss. vel ʒij. cum vino.

Aliud Ejusdem.

℞. Aristol. long. & rot. ana. aureum j. Cymini ʒiij. assae fetidae, carui, sem. rutae ana ʒij. Castorei ʒiiij. cum melle confice. Dosis Drach. ij. cum decocto calido radicis Gentianae vel Aristol.

& mero. Dabat etiam Drach. ij. assae faetidae & aliquando. Drach. iij.

Laureolae cum aceto.

Medicamentum Andro. Philosophi Graeci.

R. Semen rutae, sulphuris vini, ana aur. vj. Castorei aur. j. assae faetidae au∣reum cum semisse; Pyrethri styracis liquidae, ana aur. j. confice cum melle. Docis ℥ss. cum aceto vel vino optimo.

Aliud optimum.

℞. sem. rutae. aur. j. Cast. aur. semis∣sem. Aristol. long. & rot. ana aur. ij. rad. Gent. assae faet. ana drach. 8. (alias aur. 8.) confice cum melle. Dosis Drach. j. ss. cum vino puro. Electu∣arium Zenonis, sive Diaruta. ℞. assae faet. Costi amari & dulcis, ana aur. v. Aristol. rot. agari. ana aur. ij. Castorej Cinamon, Aloes, ana Drach. iij. rad. Ireos, Sarcocollae, ana Drach. j. ss. A∣ristol. long. Gent. ana. Drach. vj. con∣fice cum melle. Dosis Drach. iij.

Laudat item, Theriacam magnam, An∣dromachi Theriac. Esdrae. Mithrida∣tium & theriac. diatesseron. Cujus de∣scriptio. ℞. Gent. baccarum lauri. Aristol. long. Myrrhae ana part. aequa∣les; confice cum melle despumato. Dosis aur. j. cum calida. Aliud con∣tra Scorpionum ictus. R. sem. rut. agrestis, cymini Aethiopici, sem. tri∣folij minianth. ana. cum aceto q. s. fiat confectio. Dosis aur. j. Aliud. R. allio∣rum, nucum, ana, part. j. fol. rutae sic∣cae. assae faet. myrrh. ana partem semis confice cum lacte. Dosis Drach. iij. Aliud. R. Castor. piper. albi, myrrhae, oppij, ana, conficiantur in trochis∣cos. Dosis oboli iij. cum vini ℥iiij. Aliud. R. opopan. myrhhae, galb. Castor. piper. albi, ana; confician∣tur cum Styrace liquida & melle. Aliud. R. rad. colocynth. capparis, absynth. aristol. long. cichorij sylu. ana. Dosis pro pueris scrup. j. pro viris Drach. j. mirabilis in hoc morbo virtutis. Aliud. R. Kali virentis suc∣cum cum butyro vaccino. Coque ad formam Elect. Dosis aur. ij. hoc maxime juvare affirmant. Aliud. R. opij, sem. hyosc. albi. Confice cum melle: & cum calidioribus parum attempera. Plura ex Avicenna qui velit, eum ad Can. 4. Fen. 6. Tract. 3. relegamus.

Externa Rhasis.

Anacardi oleum calidum in puta∣mine ovi manens infricatum, ligetur primùm vulnerata pars, deinde solva∣tur, & oleo jasmineo inungatur. Ter∣tio die aperiatur vena, sed post cibum & somnum. Locus item Castoreo ungatur, vel melle Anacardino & al∣lio, cum plumbo argento vivo super∣inducto.

Sagapenum extra applicatum vul∣nus sanat, & mustelae caro super∣posita.

Lapide topazio confricatus locus sanabitur.

Muscâ confricatâ vulnus juvatur.

Aquâ é folijs raphani, & oleo sina∣pis & Majoranae vulnus curatur.

Butyrum coctum, prodesse scribit Serapio.

Interna Rhasis.

Sudor quovis modo eliciendus tam externis quam internis medica∣mentis.

R. nucum, alliorum mundatorum ana; pistentur.

Dosis ℥j. & post horam merum bi∣bant. alij his rutae siccae, myrrhae, & assae, ana addunt. Dosis ʒiij. cum vino puro.

Aliud. R. sem. nigellae partem. j. assae part. 3. Dosis trochisse. j. cum vini ℥j.

Aliud. Bibat vinum forte ad ebri∣etatem usque & mane venam aperiat.

Aliud. R. rad. colocynth. corticum rad. cappar. absinthij, Aristol. long. seminis endyviae, ana: fiat pulvis. Do∣sis Drach. j. pueris scrup. j.

Alia Theriaca contra Scorpionum ictus. R. arist. longae, rad. Gent; bac∣car. lauri, rad. capp. colocynth. ab∣synth. cheled: vitis albae ana, confice cum melle.

Aliud. R, myrrh. opopan. apij ana Drach. j. ss. vitis albae, Aristol. longae, pyreth. ana. Drach. vj. sem. rutae, ni∣gellae, trifolij, ana Drach. iij. gummi

arab. q. s. cum aceto fiant trochisc. Dosis Drach. j. ad Drach. jss. Aliud. R. alliorum mundat. Drach. v. nucum. Drach. x. assae Drach. j. incorporentur optime. Dos. Drach. ij. Aliud. R. Gent. Arist. myrrh. costi amari, rutae, castorei, mentastri sicci, pyrethri, pi∣peris, sem. nigellae, assae faetid. ana. confice cum melle: Dosis aureum j. cum vino. Confert etiam rad. eryngij pulvis cum calida, & cuscutae pulvis. Napelli item aur. j. cum aqua. Iua & polium cum aqua, valde prosunt. Si febris supervenerit, venam incide; stercus asinisiccum & cum vino bibi∣tum, multum conducit. haec ex Rhasi

Externa ex Albucasi.

Vngatur locus oleo de Ben. pluri∣bus diebus, vel oleo Iasmineo, cum quo teratur euphorbium & Castori∣um, vel castoreum, & allia terantur cum oleo veteri, & fiat emplastrum.

Rana scissa & superposita valde prodest. R. olei vet. lb. j. cerae ℥iiij. euphorbij ℥j. liquefiat in oleo, & eo inungatur locus.

Interna Albucasis.

Bibat butyrum vaccinum calidum cum vino vel melle. Pentaphylli se∣men, & feces vini, Theriaca sunt in hoc malo: uti & erucae semen.

Hiera Anacardina contra Scorpio∣num ictus. R. Pyrethri sem. nigellae, costi amari, piper. nigri, acori, ana ℥x. fol. rutae, assae faet. rad. Gent. Aristol. long. baccar. laur. castorei, cassiae lign. Sinapis, mellis Anacardini. ana drach. v. pulveres cum oleo nucum malaxentur; & cum sueco radicis con∣ficiantur. Doss. drach. j. quotidie, pro∣vocat sudorem. Cerebrum Gallinae potum valde confert.

Haly Abbas nova non adfert, sed solum recipit quae ab alijs sunt per∣scripta. De sigillis quibusdam (in Centiloquium Ptolomei) & incantati∣onum formulis, tum ipse, tum Kirani∣des mentionem facit; sed quae ab ho∣mine Christiano credantur, imo qui∣dem recenseantur, indignis.

Ioannitius Emplastrum cum allio & butyro valde laudat. Vel si ungatur locus cum petroleo, aut succo porro∣rum puro.

Intus dari vult Cataputij majoris medullae scrup. iiij. cum aqua tepida. Rabbi Moyses hexagium unum prae∣scribit, thuris cum vino q. s. Exhibet etiam stercus columbinū exiccatum, & subtilissime tritum, cum butyro & melle. Dosis: duo hexagia.

Guil. de Placentia majoranam sic∣cam vel viridem intus cum urina hu∣mana propinandam & foris applican∣dam suadet.

Constantinus 4. Pantechni lib. foris stercus Gallinae vel cor commendat; intus pimpinellam: cum pulvere Gent. Cinamomi, centaurei in vino sumptam.

Averrhois lapidem Bezoar supra omnina extollit. Dosis quarta pars aurei.

Aristoteles 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Locustae speciem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 describit, quae statim comesta Scorpionum icti∣bus medetur.

Serapio radicem colocyn: masculi tritam & vnlneri appositam, dolorem tollere affirmat. Intus commendat Absynthium, lactucae semen cum al∣lio, Mumiae gr. ij. cum decocto tribuli marini, & foliorum Silphij.

Oribasio probantur lilij radices & folia trita & imposita, & emplastrum verbenae, quod ita habet. ℞. Verbenae ℥iij. resinae ℥vj. Cerae, picis, ana ℥ij. ss. olei ℥. ss. Fiat emplastrum.

Intus laudat cancrorum fluviatili∣um spodium cum lacte caprino vel agrimo niae succi ℥ij. cum haustu vini vel Dracontij radicem tritam cum vino.

Aetius Calamentham aquaticam laudat, & Nepetam, quam ita dictam putant nonnulli, quod Neparum, id est, Scorpionum ictibus medetur: cochlea hortulana (inquit) trita & im∣posita extrahit venenum. Laudat item verbenam rectam & virentem, si cata∣plasmatis forma applicetur. Nec non ovillum stercus cum vino impositum. Conficit quoque hujusmodi empla∣strum: R. rut. sylvest. cum aceto tritae

drach. j. cerae ℥j. resinae pini quadran∣tem, fiat s. a. emplastrum, quod con∣tra Scorpionum vulnera mirabile est. Intus, Elephoboscum praeter opinio∣nem auxiliari scribit, sive viridis eda∣tur, sive sicca cum vino bibatur. R. castorei succi cyreniaci, piperis, ana drach. iiij. Costi amari, Spicae Nardi, croci, succi centaurei minoris: ana drach. ij. mellis despumati. q. s. misce. Dosis nucis Ponticae magnitudo cum vino diluto, venenum Scorpionum é quavis parte pellit, ut Aetius in semetipso probavit. Aegineta sulphur vivum cum Cancro tritum ex vino propinat.

Nonus argenti spumam ictui statim superponi jussit, atque sulphur laudat, si ad pondus fabae Aegyptiacae cum octo piperis granis ex vino sumatur.

Aratolius hoc laudat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.

Sylvaticus ex Haly talpam, vel So∣ricem domesticum majorem, super∣positum commendat: & ex Serapi∣one, stannum tritum ac potum.

Orphaeus Corallium potum laudat, & lapidem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dictum, cum allij capite impositum.

Octavius, Aretaeus, Horatinus, Zo∣roastres, Florentinus, Apuleius, De∣mocritus, alij que Geoponicorum autho∣res, pauca addunt veterum medica∣mentis praeter aniles quasdam Epo∣das, & sigilla incantatoria, Deo homi∣nibusque invisa. Tale quoddam fig∣mentum narrat Plinius; sed qua ra∣tione aut fide nemo dixerit. Si per∣cussus (inquit) à Scorpio asinum con∣scenderit facie caudam respiciente, sanabitur homo, & asinus torquebi∣tur.

Myrepsus iridem bene tritam cum vino sufficiente vel aceto, ac deinde bibitam extollit.

Quintus Serenus sic scribit & consu∣lit: Sunt minimae species sed dirae vulne∣ra pestis, Quae magis in tenui latitantes corpore fallunt. Scorpius, & gravis est arancus; haec mala semper Captant se∣curos multa jam nocte sopores: Et docu∣menta dabit magnus prostratus Orion, Magna quod exiguis perimantur saepe venenis. Est cum vulnus atrox incussit Scorpius ardens, Continuò capitur tunc dignâ sede retusus, Vulneribúsque ap∣tus fertur revocare venenum; Aut calidis pelagi lymphis loca laesa foven∣tur: Sive meri potu dissoluitur impro∣ba pestis.

Plinius inter exteriora haec adjicit: Sinapitritum, corcorum herbam, Ca∣melaeontis radices, Algā, caepas syl∣vestres, leporis coagulum, fel testudi∣num, fimi gallinarum cinerem, tussila∣ginem, & verbasci folia. Intus autem plurimi facit, corpus optime purgare; cucumis agrestis semine & elaterio, deinde succum lactucae propinare, & folia tosta ac thyrsos ex aceto bi∣bere.

Ami cum semine lini.	ex vino pota.	Hyacinthi semen.
Cuminum sylvestre.	cum abrotano.
Cunilae tertium genus.	Semina trifolij & erucae.
Semen feniculi.	Agarici oboli quatuor.
Radix cyperi.	Vetonicae et plātaginis succus
Crocus major.	Ranae fluvialis spodium.
Nasturtium.	Camaepytis.
Chrysocome.	Nodia herba.
Cauliculi grossi.	Paliuri semen.
Lauri baccae.	Lychnis flammea.

Arnoldus Villanovanus haec habet: Herba trinitatis vulnera Scorpionum curat, & Scorpios ipsos occidit. Bibat aeger cochlear unum succi radicis E∣buli cum vino, & est infallibile remedium. ℞. rad. cappar. colocynth. ab∣sinth. aristol. long. Gentianae; baccarum lauri, Ben. citrini, vitis albae, ana: confice cum melle. Dosis nucis quantitas cum vino. Aliud, R. Sem. rutae

agrest, cumini, alliorum, nucum & avellanarum, ana, ʒj. fol. rutae sicc. gran. j. ss. myrrhae, thuris, ana, gr. j. piper. albi, oppij ʒiij. opopanacis, galbani, ana ʒ. ss. confice cum melle. Dosis, fabae quantitas ex vino. Ioannes Ardenus Anglus (Chirurgus omnium Britannorum longe suis temporibus peritissimus,) post longam hic & in Gallis praxim, nihil magis a Scorpio vulneratis salutare vidisse sese affirmat, quàm si tres quatuorve sanguinis guttae extrahuntur juxta vulnus, eodemq́ue vulnus sanguine statim linatur. Celsus tale quid fecisse il∣los medicos insinuat, qui sanguinem é percussorum brachijs extractum ser∣vare soliti sunt. Atque haec de medicamentis contra Scorpionum ictus sufficiant; Si quis à Rhasis (Scorpione illo, quem gibbosum diximus,) morsus fuerit, à primo die parvus dolor sentitur; sed sequenti, angustia, gravitas, tristitiae occupant: color corporis in horas fere singulas varius, & ex viridi, flavo, albo, rubidoq́ue alterans: unde appareat omnes humores esse infectos; locus ex dolore & humoris confluxu ardet. Sequitur syncope, & cordis tremor; acuta febris, & linguae tumor, ob humores in cerebro putrescentes colli∣quatos, & ad radices musculosq́ue linguae diffluentes. Quandoque & urina sanguinea ob materiae venenosae acrimoniam, bilisq́ue porracea per vomi∣tum ejecta; intestina etiam dolore acuto & vehementi torquentur. Nervis omnia fere accidunt symptomata, quae malè ipsos afficere possunt. Hos Rhasis hoc modo curari jubet. Primum à sectione loci facta & cucurbitulis adhibitis, forti cauterio actuali inuratur; tum vulnus ungatur succo endyviae sylvestris, vel cum oleo rosaceo, aqua hordei, succo pomorum, & cum omnibus rebus frigidis. Si alvus non sit lenita, leniente clystere aliquo, & succo blitae, ni∣tro, & oleo violaceo solvatur; & hanc Theriacam capiat. R. opopan; myr∣rhae, galbani, castorei, piperis albi, ana: confice cum styrace liquida & mel∣le. Dosis jujubae quantitas; lapide molari calfacto, & cum aceto irrorato membrum affectum suffumigetur. Fov eatur item aqua lactucae sylu. Theria∣ca exercitualis. R. cortic. rad. cappar. rad. colocynth, absynth. aristol. rot. hepaticae, taraxacon, sylu. siccae, ana, fiat pulvis. Dosis drach. ij. Poma ace∣tosa item comedenda. Pro ventris dolore. Bibant oleum rosaceum cum aqua hordei, citrullos, cucurbitam, & lacacetosum etiam exhibent. Pro cordis tremore, Accipiant succum Endyviae, vel syrupum acetosae, vel syrupum de pomis cum trochiscis de Camphora, vel lac acetosum eodem modo. Si vulnus dolore acri crucietur, Vicina loca cum bolo & aceto emplastrentur; ad defensionem, & medicinam acutam mordentemq́ue ex Euphorbio, vel ca∣storio superponito; Radix polij hausta cum aqua, & caro arietis combusta confert. Theriaca Hascarina, in Hascari Provincia primum inventa. R. fol. ros. rub. drach. iiij. spod. drach. ij. santal. citrin. drach. ij. ss. croci drach. j. glycyrrisae drach. ij. sem. citrulli, melonis, cucum. cucurb. gummi tragac. spi∣cae, ana, drach. j. ligni aloes, cardamomi, amyli, caphurae, ana drach. j. sac∣chari albissimi, mannae, ana drach. iij. cum muscilagine Psyllij, & aqua ros. q. s. confice. Gens Hascarina aegrorum sanguinem solebant extrahere, (in∣quit Haly Abbas) fere ad animi deliquium: deinde lac dulce propinabant, & aquam è pomis acidioribus destillatam; lac acetosum item exhibebant magna quantitate: haec Arabes de pestilentissimo hoc genere Scorpionum: Nicandro omnibusq́ue Graecis ignoto, & in Hascari regione nimis familiari. Nunc de Araneis dicemus.

CAP. XI. De Araneorum nomine differentijs{que}.

ARaneus, sive aranea,* 1.33 Graecis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quidam dictum putavit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: quasi laxa, rara, aut spongiosa texens. Alij 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive muscatri∣cen; Kiramides 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; Hesichius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocat. Hebraei Acabitha, acbar, aca∣bish, Semamith. Arabicè Sibth & phihit; Aldebahi, & Aldebani Bellunensis vocat. Germanicè Spinn & banker. Anglicè Attercop, spider, spinner. Bra∣banticè Spinn: & Gallicè Araigne. Italicè Ragno; ragna. Hispanicè Arana, vel Tarranna. Illyricè Spawanck. Polonicè Paiack. Barbaricè Koatan, Ker∣senati. Isiodorus lib. 12. Araneam dici affirmat, quasi ab aëre nutritam & natam; duplici quidem errore. Nam si aëre viverent, quare tam sollicite muscis capiendis casses conficiunt atque tendunt? Si vero exinde nasceren∣tur, quare coeunt? cur vermiculos atque ova excludunt? Verùm arrogan∣tiori Etymologo veniam dabimus, cui familiaris ludendi in nominibus consue∣tudo ferè pro lege est. Plura autem horum sunt genera; omnibus internodia terna in cruribus;

Estque caput minimum, toto quoque corpore parvum est, In latere exiles digiti pro cruribus haerent; Caetera venter habet, de quo tamen illa remittit Stamina.

Sunt autem omnes aranei,* 1.34 vel innoxij morsus, vel venenati. Innoxiorum, alij Cicures & domestici, om∣nium maximi; alij verò subdiales, qui à rapacitate venatorum & lupi nomen invenere: horum minimi non texunt; qui verò major est, asperam parvam∣q́ue telam apud terram aut sepes orditur. Cavernarum exigua vestibula prae∣pandens, & primordijs telarum intus positis observat, dum aliquid in tela of∣fendens commoverit; mox accurrit ut capiat. Noxij sive Phalangia dicti ara∣nei, morsu ita infesti sunt venenato, ut attactum locum statim in tumorem adigant. Haec in duo distinguuntur genera: Sunt enim alij minores, alij ma∣jores. Varij minores, procaces, cacuminati, salacesq́ue & assultim inceden∣tes; quos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive pulices, & Pithecos simiosve nuncupatos lego. Oribates alij dicuntur, quod in arboribus praesertim montanis reperiuntur. Hypodro∣mi etiam, quoniam sub folijs degunt. Gesnerus. Animal est pilosum; in arbo∣ribus majoribus nascitur. Venter ei leniter incisus, ut sectio notata filo videri possit. Aelianus.

CAP. XII. De Araneis noxijs sive Phalangijs.

PHalangium est Italiae ignotum (inquit Plinius;) plurimorum gene∣rum.* 1.35 Vnum praegrandi simile formicae, sed multo majus; rufo capi∣te, reliquâ corporis parte nigrâ; albis intercursantibus respersum guttis. Aetij Formicarius corpore fulginoso describitur, cervice cinerea, dor∣so veluti astris insigni: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Nicandri, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocat Aetius: Latini venato∣rem dicunt; imbellam plagam infert & doloris expertem, sed nonnihil unà venenatam. Inter Araneorum telas invenitur, ubi (venatorum more) mus∣cas, culices, apes, asilos, tabanos, imo quidem vespas; & (nisi Lonicero diffiditis) aestros, & quicquid casses capiant te neantq́ue, depraedatur. Idem

hoc esse cum Aristotelis pulice nemo sanae mentis inficias iverit; corpus illi latum, volubile, rotundum; quae circa collum partes sunt, incisuram habent. Et circa os eminentiae tres enascuntur. Aliud quoque Phalangium, Nican∣dro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Aetio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Aeliano 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dictum (ab acini uvae nigrae similitudine) figura rotundâ, colore nigro, splendente corpore & globoso, pedibus bre∣vissimis tanquam imperfectis, incessu tamen velocissimo: os autem habet, sed dentatum, sub aluo natum; accumulatis pedibus movetur. An sit mor∣dax illud Aristotelis, penes lectorem esto judicium: Sane haud multum ab∣ludit, ut Grevinus rectè conjecerat. In hujus descriptione Aetius, Aelianus, Plinius, fere cum Nicandro consentiunt: male tamen Aelianus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 posuit, & Lybicum duntaxat animalculum esse asseveravit. Idem esset 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nisi stellulis, & virgulis qubusdam niveis, pinguibus illis & lucidis, di∣stingueretur. Hujus post Nicandrum solus Plinius mentionem fecit; acsi Ari∣stoteli, Galeno, Aetio, Aeliano, Avicennae fuisset ignotum. Pejor istis omni∣bus Cyaneus, sive caeruleus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut Nicandri verbis utar; sublimibus utrin∣{que} & longissimis pedibus incedens. Scholiastes addit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, idest, lanu∣ginosum & sublime, non sublime lanuginosum, ut Lonicerus vertit; lanugine nigrâ hirsutus inquit Plinius, quamvis ego vix inducorut credam phalangium caeruleum nigra esse lanugine villosum. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Nicander vocat illud Phalan∣gium, quod alij 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicunt: à crabrone rubicundo penna tantum differens, & vehementer rufescens. Caeruleo longè pejus habetur, quamvis ipsum solo tactu venenum ingerit, & speculum crystallinum levi transcursu (Scaligero teste) confregit. Tetragnathij duo genera habentur; Pejor cui caput medium linea una alba, & transversa altera distinguit. Mitior, sive cinereus, poste∣riore parte candicans, eodem colore, ac qui telas muscis in parietibus latis∣simè pandit. Plin. & Hermolaus. Vti vero Aetius tradit, Tetragnathus Pha∣langij species est, corpore latiore & subalbulo, pedibus scabris: duo illi in capite prominent tubercula; alterum rectum, alterum latum; ut videatur quidem ora habere duo, & maxillas quatuor. Circa fluvium Arrhatam in India magnus illorum & quandoq́ue civibus exitialis numerus; ut Aelianus narrat. Inveniuntur messis tempore in leguminibus (cum manibus colligun∣tur) Phalangia quaedam parva 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, specie cantharidi simi∣lia, colore flammeo ruberrimo quales Twyngs Anglorum nostrorum esse, quorum esu pereunt saepenumero jumenta, meritò contendam. Nascitur item Phalangium in eruo, & in Persica arbore, cui nomen 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Nicandro & Aetio, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Dioscoridi; quia praetereuntium capita audaculus ferit, cum vel per filum descendit, vel absque filo sese prae∣cipitat. Animalculum est Phalaenae Papilionis specie: capite semper nuta∣bundo horribilis incedit, & ventre gravi; corpore oblongus est, & colore viridante; aculeum in summo collo gestat, quod si in quem inciderit, ferit eas maxime quae circa caput sunt partes, Aetio authore; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, unde Scholiastes insinua∣re nobis videtur, esse hoc genus Phalangij alatum, quod nemo hactenus ani∣madvertit. Ponsetus & Ardoynus, Cranocalapten, Tarantulam esse arbi∣trantur, à Rabbi Mose decepti: hunc erroreum secutus est Gilbertus Angli∣cus, cap. de Tarantula. Sclerocephalus, formâ a priore parum differt: ca∣put habet saxi duritie, & totius corporis lineamenta illis animalculis quae lu∣cernas circumvolitant similia. Scolecion longiusculum est, & maculis qui∣busdam, praesertim circa caput, variegatum. Est & quoddam genus Pha∣langij, Plinio Lanuginosus dictus, grandissimo capite: quo dissecto, inve∣niri dicuntur duo vermiculi, qui mulieribus corvina pelle ante sobolis ortum adalligati, praestant ne concipiant; estque haec vis eorum annua, ut Caecilius

in Commentarijs reliquit. Vltimum appulum vocamus, vulgo Tarentulae nomine, non incelebrem, à Tarentino agro in Appulia (ubi frequentiores vivunt) cognominatam. Ejus hic Iconem à mercatore quodam Italo piae memoriae Pennio datam exhibemus, ubi si a••bicantia

[illustration]

loca, fuscedine leviore; adumbrata verò, saturiore infeceritis: ecce vobis lentiginosum & verum Taran∣tulam, à nemine (quod sciam) hactenus verè de∣scriptum. Ferdinandus Ponsettus sepedem duntaxat comminiscitur, & Ardoynus idem sentit, caudamq́ue extensam praeterea affingit. Rhasis, Tarantulam, Syp∣tam; Albucasis Alsari; Rabbi Moses, Aggon sarpa; Avicenna, Sebigi; Gilbertus Anglus Taranta, Ar∣doynum secutus; qui duo Tarantularum genera constituit, alterum fuscum, quale dedimus; alterum croceum, clarumq́ue, quale Aegyptus parit.

Phalangium Italiae ignotum, ex Plinio diximus; at nunc in ora meridiona∣li penè tota reperiuntur, magno cum messorum venatorumque incommodo, ut diurna experientia liquidum fecit. Valde hallucinatus Ponsettus, qui 3. lib. cap. 15. de Scorpione, Phalangiam muscam venenatam appellarat. Dirum est animal (inquit Alex. ab Alexandro) tactu pestilens; aestate sole exaestuan∣te morsus eorum venenatus, alio tempore non item. In frigidissimis regio∣nibus multi aranei, nulla autem phalangia; vel si quae fuerint, veneni atque malignitatis omnis exortia. In sulcorum rimis aestu dehiscentibus latitant Ta∣rantulae, ac imprudentes messores vel venatores dentibus lacescunt ac pun∣gunt. Quam ob causam indigenae pedibus manibusque se muniunt, quoties ad messem vel aucupium proficiscuntur. Telam quasi nassam texit magno silentio, & quodcunque é minutis quibuscunque bestiolis inescare potest, il∣lud in coenam parat & destinat. Singula phalangia in reti (quod crassum confecerint) pariunt, atque incubant magno numero; cumque ipsa proles increverit, matrem amplexa interficit & ejicit saepe etiam & patrem, si cepe∣rit: adjuvat enim faeminam incubatu, pariunt autem & trecentos. Bellonius. lib. sing. obs. cap. 68. in sabulosis locis phalangia parva per equorum tibias ascendentia observavit (quae forte Germanorum Stein spinnen) quorum fre∣quenti morsu subitò languescebant, & continuò titubantes intabescebant. Basilius decem phalangiorum genera esse dicit, sed non describit. Avicenna (ex quo nescio Galeni libro) in Aegyptiacum, Nigrum, Rutilum, Rachen, Album, Citrinum, uveum, Formicarium, Cantharadeum, Vesparium & Orobaten, Phanlangia dividit. Sed tam

[illustration]

ineptè (ne quid gravius dicam) tam ipse, quàm universa Arabum familia illa descri∣bit, ut nihil de re tanta tam enormiter vide∣ris confusum. Denique ut omnes (quas vi∣dimus legimusve) phalangiorum species addamus, placuit etiam Cretense adjicere, cujus hic imaginem accuratè sculptam ha∣betis. Est autem ex colore fusco cineras∣cente, corpore glabro, tibijs hirsutis, juxta os duobus quasi uncatis stimulis munitum, quibus mordet & pungit. Vivit Araneorum more ex muscis & papilionibus, quibus illa∣queandis telas conficit. Ova ponit fovet∣q́ue sub pectore, unde Paraphalangia excluduntur, quae sub ventre haerent materno, donec adultiora facta matrem occidunt. Foramen excavant pro

corporis magnitudine aptum; nam ut non ubique unius coloris, ita nec ejus∣dem magnitudinis. Habitant in caverna duos pedes profunda, quam extra stramine operiunt, ne puluere repleatur. Aranei hi omnes venenosi ex insita natura venenum obtinent; non enim illud ex herbis sugunt (ut similitudinum corrasores nonnulli autumant;) quas ne gustant quidem, nec é cibi maligni∣tate. Vescuntur enim potissimum muscis, culicibus, apibusq́ue, nihilque ca∣cochymiae ex eorum corporibus exugunt.

* 1.36Formicarij morsum gravia insequuntur symptomata: nam vulneri tumo∣rem infert ingentem, genua labefactat, cordis tremorem excitat, virium de∣jectionem inducit, quandoq́ue & mortem. Nicander aegros adeò profundè dormire author est, ut in sempiternum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 demum incidant; patiuntur enim ea quae ab Aspide; quam Cleopatram pectori adhibuisse referunt hi∣storiae, ut sine dolore é Pompeij manibus evaderet. Agrostis imbellem pla∣gam infert, & doloris fere expertem, nec ullo modo laetalem, nisi plane ne∣glectui habeatur. Rhagij valde exiguum est vulnus, & oculos fallens; ab eo inflicto oculorum inferiores partes, uti & genarum, rubescunt. Lumbos dein∣de horror languorque, & genua imbecillitas corripit; totum corpus caloris expers inhorrescit, & veneni malignitate nervi convelluntur. Partes gene∣rationi inservientes adeo sunt enervatae, ut semen retinere haud possint; uri∣nam emittunt, similem araneis textis; dolorem sentiunt qualem à Scorpione. Asterij ab Ictu, enervati atque elumbes videntur, genua concidunt, sopor hominem corripit pariter ac horror. Pejor hisce omnibus caeruleus, caligi∣nem concitans, & vomitus araneosos; deinde lypothmiam, genuum imbe∣cillitatem, coma & mortem. Dysderi sive Vespiforme Phalangium eadem cum Caeruleo, sed mitiora infert symptomata, & lento quodam veneno ta∣bem inducit. A Tetragnathijs locus percussus subalbicans est, vehemensq́ue in eo & continuus dolor. membrum verò ipsum ad articulos usque graciles∣cit. Corpus denique totum ex alimento nullum sentit commodum, & post adeptam quoque sanitatem immodicae in festant hominem vigiliae. Aetius. Nicander Cinereum Tetraganthum morsu venenum infundere disertè ne∣gat. Cantharideum sive leguminare pustulas excitat, quàs Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vo∣cant, mens perturbatur, oculi distorquentur, lingua balbutiens & vacillans incondita profert, cor furore quasi exagitatum oberrat. Eruestris eadem pro∣ducit mala, & equos devorantes, jumentaque siti exardescere, mediaq́ue crepere causatur. Cranocalaptes si quem percusserit (inquit Plinius) non longo post tempore mors sequitur. Aetius & Nicander contra affirmant, ip∣sius vulnus nullo fere negotio persanari. Sequitur capitis dolor, frigus, verti∣go, corporis inquietudo, jactatio, ac ventriculi pungentes dolores: sed ido∣neis medicamentis (Nicandro affirmante) singula sedantur. Huic Scleroce∣phalus, ut formâ, sic viribus similis, eademq́ue efficit; veluti etiam solecium. Lanuginosum sterilitatem arcere, vel gestatum, diximus; an sit vero vehe∣menter virulentum, nullus, quod sciam, determinavit. Lentiginosus sive Appulus phalangius, pro vulnerati complexione & praesenti dispositione va∣ria contrariaque parit symptomata. Nam rident alij, alij flent, quidam blat∣terant, alij omnino silent; hic dormit, ille perpetes agens vigilias discurrit: hunc gaudium, alacritudo, motus; illum tristitia, desidia, torpor afficit. Sunt qui reges se esse arbitrantur, & cunctis imperant: sunt qui captivitatis imagina∣tione contristantur, & in nervo jacere se fingunt. Denique ut non una homi∣num ebrietas, ita nec horum insania: sed nonnulli pavidi, taciturni, tremuli; nonnulli audaciores, clamosi, constantes fiunt. Hoc solum omnibus com∣mune, musicis instrumentis delectari, eorumque sono ad gesticulationem, choreas, tripudia, animum corpusque ducere. Imo cum prae morbi mora &

vehentia jam morti proximi videntur, Musica tamen audita animos recolli∣gunt, majoreque indies cum alacritate choreas agunt. Quibus noctu atque interdiu continuatis, tandem agitatis satis spiritibus & veneno per insensilem transpirationem evaporato, convalescunt. Si vero quacunque de causa Ti∣bicines musicam intermiserint, priusquam mali fomes fuerit exhaustus; in eosdem recidunt aegri affectus, quibus primùm opprimebantur. Hoc inter alia mirari possumus, omnes Tarantulatos (Italia peperit, & jam usus trivit hoc verbum;) tam recte saltare, acsi choreas nossent; tam eleganter canere, ac∣sisymphoni••s assuevissent. Cardanus praeter fidem & experientiam eos mu∣sicâ sanitati restiui posse negat; tamen & nos id ipsum Basileae accidisse, à Felice Platero & Theodoro Zuingero praeceptoribus nostris charissimis cla∣rissimisque accepimus: & in Matthiolo, Bellunensi, Ponsetto, atque Paracel∣so legimus. Et sanè si suave tibiarum melos equis lymphatis, & coxendicum dolori auxilio fuerit (ut Asclepiades scriptum reliquit:) Quidni etiam Ta∣rantula percussis opem ferat? Sunt qui nescio quem minorum gentium Divu∣lum huic morbo praeficiunt: Vitum nomine, canendi olim peritia non ince∣lebrem, quo invocato & tibiarum modulamine placato, Musices Patrono per superstitionem id imputant, quod musicae & motui debuissent. Cretense Phalangium non dissimilia mala inferre, author est Bellonius: dolorq́ue & vulnus ejus musicâ item curatur. Haec duo phalangia cum veteribus essent ignota, haud mirum si nec ipsa descripserint, nec eorum morsus remedijs persanandi viam monstrarint. Dioscorides de communibus phalangiorum morsibus, sic scribit: Symptomata quae eorum morsum comitantur, plerun∣q́ue hujusmodi sunt: locus vulneratus rubet, nec intumescit, nec calescit; parum autem humescit; quo frigescente totum intremiscit corpus, poplites & inguina distenduntur, in lumbis fit collectio, ad urinam reddendam saepius ur∣gentur, ac in excrementis alui ejiciendis maximo cum labore & dolore sudant: undi{que} frigido sudore diffluunt, ab oculis caligantibus lacrymae destillant.

Aetius haec addit: Vigilijs detinentur, aliquoties virga erigitur, caput prurit, quando{que} oculi & surae cavi fiunt. Venter inaequaliter flatibus distenditur, to∣tum corpus intumescit, praecipuè facies; gingivae, lingua, tonsillae, ineptiùs & oscitanter verba proferunt; aliquando dysuriâ laborant, pudendis dolent, uri∣nam aquosam & velutitelis plenam emittunt. Pars affecta pungitur, intumescit (quod Dioscorides antea negavit,) & modicè rubet. Haec Aetius; à quo Paulus, Actuarius, Ardoynus & alij parum discrepant. Gal. lib. 3. loc. aff. Cap. 7. haec habet. Morsus, inquit, Phalangiorum ob vulneris exiguitatem vix conspicitur:* 1.37 solummodo cutem primùm afficit, unde ab ejus superficie per villorum conti∣nuitatem in cerebrum totum{que} corpus defertur: cutis enim é membranis, hae à nervis & cerebro. Hoc manifestum est, quia vinculis statim injectis partibus re∣motioribus, ab infectione veneniin vicinia existentis integrae servantur. In Za∣cyntho quos Phalangium momorderit aliter afficiuntur, & graviùs atque alijs in locis. Corpus obtorpescit, debilitatur, tremit, valde{que} frigescit: sequitur vo∣mitus cum spasmo, ac virgae inflatio; aures acerbissimo dolore affliguntur & pedum volae. Balneis ad salutem recuperandam utuntur: in quas si postea sanus sese ultro immerserit, vel fortuito per insidias eò ductus fuerit, per calidam veneni diffluentis contagionem suscipit, & eadem quae curatus mala toto cor∣pore persentit. Simile quid scribit Diosc. Cap. de Trifolio asphaltite in haec verba: Totius, inquit, plantae decoctum fotu dolores eorum finit, quos Serpentes percusserint. Eodem balneo quisquis se ulcerosus laverit, perinde afficitur, atque ille à Serpente morsus. Galenus miraculo id fieri credit, lib. de Theriaca ad Pisonem, si modo illum scripserit Galenus. Verùm magis miraculosè Aelianus, ubiid sanis contingere affirmat, nulla facta ulceris men∣tione

Atque haec de Symptomatis.* 1.38 Nunc ad curam: Curatio alia particu∣laris, alia generalis. Particulares paucae à Medicis recensentur, quia Generalis plerunque efficax.

Plinius tamen contra Formicarij Phalangij morsum, quod rufo est ca∣pite, in remedio ponit; Si quis ejusdem generis alterum vulnerato ostendat. Et ad hoc servantur, cum mortui inveniuntur. Valde item conducit catulus mustelae, cujus ventriculus fartus fuerit coriandro, inveteratusque, ac in vino potus. Vesparij Phalangij venenum vespa (Ichneumon dictus) contusus & applicatus retundit (inquit Bellonius) non secus atque vivus vivum perimit. Etenim Ichneumon, authore Aristotele, animalculum phalangijs infestum. Ingreditur saepe eorum cavernas & vicissim egreditur, operam perdens. Mag∣ni enim laboris res est tam pusillo animali, hostem sese majorem vi extrahere: si vero foris depraedantem hostem invenerit, non aliter phalangium secum trahit & rapit, ac formica granum: & quo pertinacius ipsum se retrahit, eo protrahit vespa ardentius, nullisq́ue parcens laboribus, omnes corporis at∣que mentis nervulos intendit: quandoque nimio labore fessus, evolat paulis∣per & respirat, recollectoque deinceps anhelitu quaerit suum phalangium, & spiculo, cribro crebrius perfossum, tandem enecat; enecatum in proprium hospitium sublimem rapit, atque ubi incubando genus revovat. Tarantula quos percusserit, motus violentior & incontinuus adjuvat, ubi à caeteris Pha∣langijs ictis hominibus quietem contra imperat Celsus & parcum motum. Est autem vera ipsorum Antidotus, Musica & cantilena. Christophorus de ho∣nestis statim dare jubet Theriacam Andromachi. Exhibet item butyrum cum melle, & radicem croci cum vino. Ejus Bezoar (inquit) sunt viridia len∣tisci grana. Ponsettus lib. de venen. Decem grana lentisci cum lacte danda consulit, vel succi fol. mori. ℥j. ss. In augmento curat cum agarico aut viti alba, post multum sudorem, refocillandi frigidis & humidis, qualis est papa∣veris aqua. Merula eos curari dicit sono, saltu, cantu & coloribus. De tribus equidem primis non contenderim; sed quomodo coloribus curari possint, haud satis video; praesertim cum vulneratorum oculi vel non videant, vel obscurè hallucinentur. Ait etiam, inquilinos civesque proprios ab ijs laedi, peregrinos autem salvos & liberos; quod nemo non maximae vel levissimae potius fidei crediderit. Generalem curam ita Dioscorid. instituit. Primum scarificatio iteranda, & cucurbitulae saepius cum forti admodum igne affigen∣dae. Absyrtus consulit locum affectum suffumigare, testis ovorum gallinae pri∣mum in aceto maceratis, & tum cum cornu cervi vel galbano accensis.

Deinde scarificationem adhibendam, & sanguinem vel suctione, vel cu∣curbitis eliciendum, vel (quod tutius fiet) cauterio actuali comburendum lo∣cum affectum, nisi nervosus fuerit; tum enim cauterio vicinas partes potius inurendum; Tum sudor provocandus stragulis, vel lentâ magis & longâ deambulatione. Denique curam ut perficias tentare oportet, tum internis tum externis medicamentis, qualia hic ob oculos proponimus, & laudatissima me∣liorisq́ue notae singula asterisco notamus.

Medicamenta interna; Ex Dioscoride.

℞. sem. abrotani, anisi, cumini, anethi, aristol. rot. ciceris syl. fructus cedri, plantag. trifolij, minianthes semen, ana. terantur sigillatim. Dosis singulorum ʒij. ex vino. si vero plura conjungas, potes ʒiij. vel quatuor in∣tus cum vino praebere. Conducit item myricae fructus ʒj. cum vino. Chamae∣pit. & viridium nucum Cupressi de∣coctum, vino adjecto. Sunt qui Can∣crorum fluviatilium succum laudant cum * lacte asinino ac semine apij; ac statim ab omnibus doloribus liberare promittunt. Lixivium quoque ficul∣neum

contra omnium Phalangiorum morsus bibitur. Confert item Tere∣binthinae fructum, baccas lauri, Mel∣lissophylli folia, daucorum omnium & corisemen, succum baccarum myr∣ti, hederae, mori, caulis, & foliorum aparines, cum vino vel aceto bibere. Anagyridis foliorum ʒj. cum vino hausta.

Decoct. rad. asparagi, succus sem∣pervivi, succus aparines cum vino. Laudat quoque cochleam tritam cru∣dam & cum lacte asini bibitam. Folia * item melissae cum nitro, & maluam cum radicibus coctam, & frequenter haustam. Phalangij herbae folia flo∣res semenque, & semen nigellae: de∣coctum asparagij myrrhis, morique succum.

Ex Galeno.

℞. Aristol. opij. ana aur. iiij. rad. pyrethri aur. iij. fiant trochisci ad fa∣bae quantitatem. dosis trochisci duo, cum vini puri ℥iij. Cinis ungulae arie∣tis cum melle & vino potus. Diophan∣tis remedia ad phalangiorum morsum. ℞. Aristol. ʒiiij. pyrethri tantundem, piperis: ʒij. opij ʒj. fiant pastilli ad fabae molem, sumantur duo, cum vini meracioris cyathis duobus.

Aliud praestantius ℞. sem. rutae sylu. sem. erucae, pyrethri, styracis, sul∣phuris vivi, ana ʒvj. castorei ʒij. misce. fiant trochisci, ut supra, cum sanguine testudinis. Dosis oboli iij. ex vino. Aliud. ℞. myrrhae, castorij, styr. ana ʒj. opij. drach. ij. galbani drach. iij. sem. apij. anisi; ana acetab. j. piperis gr. xxx. confice cum vino. Aliud. myrrhae drach. v. nardi syriacae drac. vj. floris junci rotundi drach. ijss. Ca∣siae drach. iiij. Cinamom. drach. iij. piper. albi drach. j. ss. thuris. drach. j. & obulus. costi, drach. j. Attico melle confice. dos. nucis avellanae quantitas cum mulso vel aqua. Appollodori * re∣media. R. Cumini sylu. acetab. j. sanguinis testudinis marinae drach. iiij. coaguli hinnuli, vel leporis drach. iij. sanguinis haedi drach: iiij. confici∣antur cum vino optimo, ac reponan∣tur. Dosis olivae quantitas, ex optimi vini cyatho dimidio. Aliud. R. sem. trifolij butuminosi, Aristol. rot. sem. rutae sylu. sem. erui in sole exiccati ana drach. vj. vino excipiantur, & fi∣ant pastilli quatuor drachmarum pondere. Dosis pastillus unus. Gal. 2. de antid. ubi plurima ex authoribus congessit.

Ax Aetio & Aegineta.

R. Sulph. vivi, galbani ana, drach. iiij. amygd. amar. excortic. succi cy∣ren. drach. ij. vel laseris drach. iiij. in vino diluantur, & melle excepta bi∣bantur: foris item hoc pacto impo∣nantur.

Aliud. R. Ameos. drach. ij. irid. drach. j. aut. hyperici, aut trifol. bi∣tum. bibe ex vino. Vel. R. anisi, dau∣ci, cumini, melanthij, piperis, agaric. ana drach. j. bibant. Vel, R. cupressi folia, aut nuces tritas, cum vino, & olei hemina una, detur bibendum.

In hunc etiam finem praescribit baccas lauri, scorpiodem herbam, serpillum, silphium, calamentham, chamaepitym per se, & cum ruta ac pipere. Aliud. Menthae fasciculus ex posca recentiore coquatur, ac cya∣thos duos bibat. chamaedryos item, chamae pityos, spinae albae & pulegij decocta prosunt. Lixivium quoque & succus hederae cum aceto.

Asclepiades his usus erat. R. sem. sphondylij sicci, calamenthae ana, te∣rantur, & ex vini cyathis duobus sae∣pius in die bibantur. Aliud. R. succi cyren. sem. dauci, mentae siccae, spicae nardi, ana: confice cum aceto. Dosis drach. j. cum posca meraca ad cya∣thos quatuor: hoc accepto, statim in balneum calidum ducatur. Succo cyreniaco deficiente, duplum puri la∣seris substituito.

Aliud Praestantius. R. cenchryos, * sem. rutae sylu. piperis, myrrhae, sta∣phidis sylu: ana Drach. j. ss. rad. cy∣peri, Drach. fiat confectio. Dosis. Drach. j. cum vini cyathis quatuor, & cyatho uno mellis. Allij quo{que} esus confert, uti balneum & vinum, & quae viperarum morsibus medentur. Ea∣dem Paulus repetit, & cuminum

Thebacium, vel semen viticis, aut fo∣lia populi albae in potu valde effert.

Ex Nicandro. Resina terebinthi, pinus, vel piceae, devorata vel pota, valde conducit; quod Gesnerus & Bellonius, se experimento verum di∣dicisse contestantur.

Ex Avicenna. Myrtus, myrti fruc∣tus, doronicum, mastix, assa faetida, cuscuta ejusque radix, avellana Indi∣ca, (quae est hujus mali Theriaca) bdellium album, cum vino pota. R. rad. aristol. iridis, spicae Celticae, py∣reth. dauc. helleb. nigri, cumini. rad. asphodeli. fol. siligae ceratiae, fol. dactyli, summitatum granatorum, coagulilep. cinamomi, succi cancro∣rum fluviatilium, styracis, opij, car∣pobalsami ana ℥j. omnibus tritis, fiant trochisci ponderis aur. qui est eorum dosis. Accipiat item in vino decocti∣onem sem. trifolij bituminosi, nucis cupressi, & sem. apij. Praeterea bibat grana pini, cumin. Aethiop. fol. & cort. platani, semen oxytriphylli, cice∣res nigros & sylvestres, sem. nigellae, abrotani, anethi, Aristolochiam, ta∣marisci fructum; nam haec omnia plurimum conferunt. Succus quoque lactucae sylvestris & sempervivi perutilis.

Decoctum nucum cupressi praeci∣pue cum cinamomo, & jus cancro∣rum, anseris: & decoctum rad. aspa∣ragi cum vino & aqua.

Aliud. ℞. Aristol. cumin. ana. drach. iij. cum aqua calida: Theriaca exper∣ta. R. sem. nigellae drach. x. Dauci, cummini. ana drach. v. rad. & nuc. cupressi, ana drach. iij. spicae nardi, baccarum Lauri. aristol. rot. carpo∣bals. cinamomi, gentianae, sem. oxy∣triphylli, & apij ana drach. ij. fiat con∣fectio cum melle. Dosis nucis quanti∣tas cum vino antiquo. Confectio ex Assa. R. assae faet. myrrrh. fol. rutae ana, confice cum melle. Dosis drach. j. vel drach. ij. cum vino. Ex absyrto, Lullo, Albucasi, Rhasi, Ponsetto. R. pi∣peris albi grana. xxx. cum haustu vi∣ni veteris: saepe sumat. Datur etiam Thymum in vino. Absyrtus. Super∣bibat cochlear vini cum melissa de∣stillati. Lullus. R. rutae, siccae, costi, mentastri, pyrethri, cardumeni ana: assa faet. quartam partem, mellis, q. s. misce & confice. Dosis ad avellanae magnitudinem in potu. Albucasis. Gallinae cerebrum cum pauco pipere ex vino dulci, vel posca epotum. De∣coctum nucum cupressi cum vino. Theriaca contrá Phalangiorum Mor∣sus. R. tartari drach. vj. sulphuris ci∣trini drach. viij. sem. rut. drach. iij. ca∣storei, sem. erucae, ana drach. ij. cum sanguine testudinis mar. fiat opiata. Dosis drach. ij. cum vino. Alia. R. pyreth. Arist. rot. ana partem j. pi∣peris albi partem semissem. marrubij partes quatuor: confice cum melle, Dosis. Drach. j. Alia. rad. cappar. ari∣stol. longae, baccarum lauri, rad. gen∣tianae, ana bibat cum vino. vel diassa bibatur cum mero forti, & cumino, & viticis semine. Alia. R. sem. ni∣gellae, drach. x. dauci, cumuni. ana, drach. v. sem. rutae sylu: nucum cu∣pressi, ana drach. iij. spicae Indicae. bccarum lauri, arist. rotundae, carpo∣bals. cinamomi. rad. gentianae, sem. trifolij bituminosi. sem. apij. ana drac. ij. fiat confectio cum melle. Dosis nucis quantitas cum vino veteri. Rha∣sis.

Ex Plinio, Celso, Scaligero.

Propinare confert a Phalangio percussis, formicas quinque, vel sem. nigellae Romanae. drach. j. vel mora rubicum hypocistide & melle. He∣lioselino item & rutae sylu. radici pe∣culiaris & efficax contra Phalangium vis est. valent item sanguis testudinis terrestris, origani succus, Polymoniae radix, verbenaca, pentaphyllum, sa∣tivorum bulborū semen, sempervivi genera omnia, cupressi radix, helio∣tropium tricoccum, succus rad. hede∣rae, ex mero aut posca; Castorei item drach. ij. ex mulio ut evomat, vel ex rutae succo, ut retineat. ita etiam & se∣minum viticis drach. ij. Apollodo∣rus, Democratis sectator, herbam quandam Crociden nominat, cujus tactu phalangia moriuntur & ipsorum

hebescit virus. Holoschaeni folia ra∣dici proxima, cōmanducata prosunt. Plinius. R. myrrhae, uvae tamineae ana. ex passi haemina bibantur. Item radiculae semen, aut lolij radix ex vi∣no bibenda. * Celsus. Praecipua au∣tem Antidotus, inter multa alia cer∣tissima remedia, Scaligero debetur, nostri orbis & seculi ornamento; cu∣jus haec forma est: ℞. * Aristol. verae & rotundae, Mithridatij ana ℥ij. terrae sigillatae ℥.ss. muscas in Napelli flo∣ribus victitantes duo deviginti; succi citri q.s. misce. Nam (inquit) contra hoc maleficium, vel contra quemvis alium serpentum morsum, Ars tam efficacem Theriacam nondum habu∣it. Scaliger. Succus Pomorum po∣tus & endivia, sunt Bezoar contra ictum Phalangij. Petrus de Albano. Exteriora Laudatissima haec habentur. Aranei quin{que} oleo putrefacti & im∣positi * Cineres ex fimo jumentorū ex aceto illiti, vel posca. R. aceti sextari∣os .iij. sulphuris sextantē. misce. fove∣atur locus cū spongia, vel à balneo, do lore nonnihil sedato, locum mari mul to foveto. Putant Achaten gemmam omnium Phalangiorum morsus sana∣re, eoq́ue nomine ex India allata carè venditur. Plin. Cinis ficulneus, ad∣dito sale & vino, rad. sylu. panacis trita. Aristolochia & farina hordei cum aceto subacta, aqua cum melle & sale fotu adhibita. Melissae decoctum vel folia ejus in pultem redacta & ap∣posita. Balneis calidis continue uten∣dum est. Plinius. Linguae venas in∣cidito, & loca tumefacta sale & ace∣to multo perfricato. Deinde diligen∣ter & cautè sudorem elicito. Vigeti∣us. Panacis Chironiae radicem valde commendant practici. Theophrastus. Vulnus oleo irrigetur, allia contusa vel bulbum, aut polygonum, vel hor∣deaceam farinam cum lauri folijs, & vino, vel cum vini fece, vel rutā sylu. ex aceto ad modum cataplasmatis apponito. Nonus. R. Sulphuris vi∣vi, galbani, ana, denar. iiij. liquoris lybici (an, euphorbij;) nucum avella∣narum excorticatarū ana ℥ij. vino dis∣solvantur, & cum vino fiat cataplas∣ma; intus etiam magno est auxilio. Muscae contritae & super locum af∣fectum positae. Mullus quoque vene∣nosi aranei morsibus medetur, si cru∣dus dissecetur & applicetur. Gale∣nus. Totum corpus cerato liquidissi∣mo inungatur. Locus affectus oleo (in quo Trifolium bituminosum maduerat) vel calido aceto cum spon∣gijs, diu & saepe foveatur, tum ex se∣quentibus cataplasmata fiant; nempe bulbo, sanguinaria, polygonato, por∣ro, furfuribus aceto incoctis, hordea∣cea farina, & folijs lauri cum vino & melle coctis; fiant item ex ruta, ca∣prino stercore cum vino, cypero, sampsucho, & ruta sylvestri cum ace∣to. Asclepiadis emplastrum. R. sem. rutae sylu. sem erucae, staphidis agriae, cenchryos, viticis, pomorum nucum, aut foliorum cupressi, ana. terantur omnia cum aceto, & cum melle fiat emplastrum. Aetius. Decoctum lu∣pinorum supra locum affectum pona∣tur, eschara prius sublata; tum adi∣pem anserinum cum coagulo capri∣no, ruta sylvestri, & oleo, sub dio sole calente, vel ad ignem inungito, vel ex hordei pulte, & lupinorum jure fiat Cataplasma. Oribasius. Avellana In∣dica illita sanat Phalangiorum mor∣sus. Oleum Absynthij, & lac ficuum inunctum valde prodest. Avicenna. Ex cinere calido, ficubus, & sale cum vino fiat emplastrum. Confert item tinam sepelire in arena vel cinere ca∣lido, & ibi ex antidotis sudare. Rhasis. Stercus Caprillum cū pultibus dissol∣vi debet, & loco affecto applicari Ki∣ranides. Apponatur saepe ferrum fri∣gidum. Petrus de Albano. Fovea∣tur locus cum succo Plantaginis assi∣duè. Hildegardis. Oleum Balsami ar∣tificiale mire confert. Evonymus. Fo∣tus ex tibijs & caulibus * Imperato∣riae continuatus; vel verbenam ex vi∣no bibat, contusam quoque foris ap∣plicet. Turneiser. Rutam cum allio & oleo tritam impone. Celsus. Varia denique hujusmodi remedia apud Plinium & Dioscoridem invenies

ordine ita digesta, ut nostrum hic po∣tius silentium, quam curiosam & in∣utilem repetitionem expostulare vi∣deatur: atque haec hactenus:

Nunc imus ad illam Artificem, mens nostra cui est conformis, Arachnem, Quae medio tenerae residens in stamine telae Qua ferit Eurus atrox, trepidat volitantibus auris, Tangitur ut resono vagus illi byssus ab aestro.

CAP. XIII. De Araneo Cicure sive domestico.

INter Insecta ipsa etsi multa inveniri possint, (ut rectissimè Plinius atque Caelius Curio secundus, ex quibus horum plurima desu∣mimus) quae exercere magna ingenia possint; Araneorum tamen naturam, vel praecipuâ admiratione dignam, eruditâque operâ conspicuam quisquis sani luminis dijudicat. Aristoteles, naturae maximus in∣dagator, Animal hoc lautissimum & sapientissimum dixit. Salomon vero ip∣se, cujus sapientia toti orbi miraculo fuit, inter quatuor illa minutissima ani∣malia, quae prudentiâ ipsos vincunt Philosophos, Araneam connumerat, habitantem (uti refert) in Regum aulis, telasq́ue inimitabiles texentem. Hanc puellam quandam Lydiam olim fuisse Poëtae fingunt, à Minerva omni acupingendi texendiq́ue artificio instructam; quibus dotibus illa (mulier enim fuit) superbiens, negabat se a Pallade doctam, ac eò processit arrogan∣tiae, ut magistram Deam de textrina non metuens in certamen lacesseret. Quare indignata Pallas venit, puellaq́ue acriter objurgatâ, opus miris imagi∣nibus intertextum ac varium radio perfregit. Quod virgo aegerrimè ferens laqueo vitam finire decreverat. Sed Dea illius vices miserata, non statim eam mori voluit, verùm tenuissimo funiculo pendentem in Araneam trans∣formavit.

Atque ita vive quidem, pende tamen, improba, dixit, Lex que eadem poenae, ne sis secura futuri Dicta tuo generi, seris{que} nepotibus esto.

Verum enimvero qui, seu fabulam, seu historiam hanc interpretati sunt; aiunt, Arachnem linum nendi, suendi, texendique artificium invenisse, sum∣pto ab araneis argumento & exemplari. Quod minime cuiquam absurdum videri debeat, quum Plasticam & Oculariam hirundines; Architecturam aquilae;* 1.39 Phlebotomiam Hippopotamus; Enematicam Ibis; Antidotariam caprae, testudines, mustelae, ciconiae docuerint. Hanc igitur ut verè laudem; Primùm corporis, tum fortunae, animi deinde divitias vobis aperiam. Si ma∣teriam spectes, levis est, aëris ignisq́ue (nobilissimorum scilicet & maximè energeticorum elementorum;) multum; terrestris verò gravitatis & fecis parum particeps. Si figuram desideres; vel omnino sphaericam habent atque caelestem, vel saltem huic proximam ovalem. Substantia item ejus tenuis, pellucida, subtilis; imo quamvis nonnunquam praedae ubertate, veluti sagina facta ad juglandis (imo, nisi errat Cardanus, ad passeris) magnitudinem ex∣cresit; tamen si in tela pendulam adverso lumine conspexeris, instar chry∣solithi pellucet tota, radiosq́ue oculo gratissimos reflectit. Color huic, qua∣lem Ovidius amantibus ascribit, pallidus; & quum diffusis undique pedibus sublimis haeret, stellae pictae effigiem graphicè exprimit. Ac si natura insti∣tuisset

non caeli tantum, sed & syderum ibi viventium imaginem huic confer∣re: cutis illi adeo mollis, laevis, polita, tersaque est, ut malacas puellas, & formae observantissima Scortilla facile superet; tantaeq́ue perspicuitatis, ut speculorum more, intuentium imagines repraesentet. Digitos habet, quales formosae virgines discupiunt, longos, teretes, graciles, subtilissimi tactus, quo & neminem non temnit, & omnibus creaturis antecellit. Pedes habet ne{que} innu∣meros, ut scolopendrae; ne{que} nullos, ut infima insecta; neque sex tantum, ut im∣pennium vulgus, sed octo, quem numerū perfectissimo proximū esse nemo ig∣norat. Hi etiam proportione constant sesquitertia illa mirabili & veneranda, ita ut licet posteriora primis semper breviora sint, tamen inter se mutuam qualita∣tem non amittunt. Visum illis negatum multi statuerunt philosophi, ipsi caeci. Nam exoculatae si essent, quo modo loca venationi aptiora eligerent, quo du∣ctore filum filo, suo quo{que} ordine annecterent, aut disruptas casu telas cogno∣scerēt, & resarcirent. Quum etiam Cicuratae & familiares ad porrectam à late∣re staminis muscā longè accedunt, audacius appetunt, & veluti de manu in ma∣num (quod saepè vidimus) accipiunt: sane caecutiunt illi summo meridle, qui vi∣dere ipsas non vident neque intelligunt. Nihil in isto araneo noxij est, nihil ve∣nenati; morsus quamvis infert inanes, & titillationi quàm dolori propiores. Imo quidem ipsarum corpora, cadavera, ova & excrementa, ad profligandos nonnullos morbos prodesse, quando de earum usu dixerimus, satis consta∣bit. Nescio sane cur Pennio horrorem pararet, dum de illarum esu cogitaret: quum & Nobilem Anglam, & Phaë rum medicum cognosceret, id ipsum omni sine noxa saepius fecisse. Sunt igitur Araneae a veneni labe immunes, sa∣lutares quidem. Quod vero nonnullis horrendum animal & ipso aspectu fu∣giendum videtur, id ego non formae vitio, sed illorum melancholiae, mala∣ciae & acrasiae ferrem acceptum. Haud enim minor in illis naturae elegantia & bonitas, quàm in papilione & musca apparet; morbusq́ue mentis non levis est, fastidire tam bellum opus, & filatricis tam solertis praesentia inhorres∣cere. Denique mirabili corpori mirabilem cutis dispositionem naturamque attribuit Deus. Nam non semel duntaxat anni (viperarum more) sed mensis cujusque curriculo (si bene pasta fuerit) hanc mutat, aliamq́ue subinde no∣vam atque una politiorem induit. Tantae item temperaturae per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, vitaeq́ue frugalitatem perhibetur, ut salubri in loco praedaeq́ue omnis non inopi immortalis vivat. Inter fortunae vel fati potius bona,* 1.40 illud praestantissi∣mum esse duco; quod materiem telarum ventre inhaustam gerunt; Cujus tanta ijs suppetit vis, ut innumera stamina producere texereq́ue, & captas vel centum muscas quasi latioribus fascijs implicare possint. Quinetiam quam∣vis nec horreo congestum cibum habeant ut formicae; nec appositum vel consitum, ut apes; sed fortuitâ tantum praedâ & venatione victitent: tamen advolante per Dei providentiam praeda inediam sublevant, & aliquando opi∣mis ex hostico ferculis pingues fiunt. Ad haec non minimam bonae fortunae partem Araneae tum datam crederem, quum aulicae molestiae satura, aedes cum podagra commutaret. Audistis enim jam antea Solomonem illi locum in aula olim tribuisse, ut suis aulicis, laboris, ingenij, sapientiae, parsimoniae & virtutis esset exemplar. Ibi telas exorsa, textrinae manibus pedibusque in∣cubuit, aucupio vacavit, nullas insidias, nullos tum formidans insultus; & (ut dicam breviter) sapientissimum animal sapientissimi regis larga domina∣batur in aulâ. Postea mali insecuti principes, male conciliati, feriati, perditi, dictu difficile est, quam duriter eam acceperint, atque illicò scopis & sudibus, tanquam nocturnum furem, expelli, pessundari, occidique mandarent. Adfuere protinus furiae quaedam converrentes, & quicquid erudita operatio∣ne texebat lacerantes, adeo ut vix oculatas trigodaemonum scopas possit ef∣fugere.

Misera planè, quae in tanta rerum affluentia, sola egebat; & in tam spaciosis aedibus, ne angulum quidem unum inveniebat. Regis item exem∣plo ducti nobiles & divites, virtutis laborisq́ue magistram foras exigunt, & ne telam quidem (magnae sapientiae indicem & anathema,) superesse per∣mittunt. Haec cum olim proficisceretur (ut non male fingit Apologus;) for∣tè se illi Podagra comitem adjunxit, tametsi passibus ambiguis admodum aegrè illam sequeretur. Iam unius diei itinere confecto, appetente vespero, consilium fuit diversum hospitem experiri. Ac Aranea oppidum ingressa, opu∣lenti cujusdā civis domum nacta est, apud quem dum telas coeperat tapaetaque praepandere, (Regis mali exemplo) pessimis modis habitam pellunt, & illā no∣cte errantē pluvijs exponunt. Podagra vero pedibus capta, cum nequiret ultra progredi, in primas se ejus oppidi casas dedit, ubi vix tandē pauperis cujuspiam tuguriolum impetrávit, quum ibi decubuisset, nihil non miseriarum experieba∣tur; Apponi caenaturienti vel stomachanti potius ater panis, cum olusculo vix sale condito; & è proximo stagno, aquula samiolo poterio peti, unde sitim extingueret. Sic igitur excepta, sibi poscit lectum insterni; Torus illi palea∣ris, vel fortè roboreus datur, in quo suspirans & gemens membra compo∣nit. Sed ô quam male membris mollibus & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, (utor Hippocratis verbo:) cum tam duris culcitris puluinaribusq́ue convenit? Primo igitur sole, conve∣nere iterum aranea pariter & Podagra. Et prior illa, magnopere de diuitis civis incivilitate conquesta est. Podagra contra, de hospitis sui tenuitate as∣peroq́ue victu: commonstrans lividas vibices, quas lignea scuticosaque ful∣cra tenellae cuticulae impresserant. Qua de re posteaquam aliquandiu deli∣beratum inter eas fuit, in hanc pedibus sententiam venerunt, ut sequenti sub∣inde nocte hospitem mutarent, videlicet, ut Aranea deinceps pauperum ta∣bernas & tuguria; Podagra vero divitium aulas, Regumq́ue turres incole∣rent. Itaque podagra promissi nequaquam immemor, pedetentim tacitis∣q́ue vestigijs pecuniosi cujusdam domum ingressa, ad obesuli heri pedes pro∣cubuit. Quam ubi conspexit hospes humanissimus, qua lenitate, quibus nomi∣nibus, quantis prothymijs viscerationibusq́ue excepit? Substernuntur olo∣rinae culcitrae; puluinis tora libusque milesijs cubilium fulcra replentur; fervet culina, omnia sunt in parato officia. Iam dapibus mensas onerant, & pocula ponunt. Huc capi praepingues atque altiles, Phasiani, perdices, pavones, coturnices, turtures, ficedulae atque aves illae binis cordibus superbientes con∣volant. Rhombos, Scaros, silurosq́ue praetereo. Lucrina item conchylia, Abydena ostrea, & quicquid mare superum inferúmve lauti emittit. Hic vi∣num, candidum, nigrum, rubellum, purpureum, dulce, tenerum, austerum, Cecubum, Falernum, Chium, plenis crateris infunditur. Taceo mensas se∣cundas à Tarentinis allatas, & exquisitissimis bellarijs in rosa violisq́ue & Hyacintho instructas. Denique nihil deliciarum, cupediarum, lenocinij, ac voluptatum non exhauritur, ut Diva Podagra (est enim Bacchi venerisq́ue filia) cum sororibus suis Chiragra atque Gonagra, suavibus modis & molli∣ter acquiescat. At Aranea, fato item benigno ducta, pauperis aediculas jam regijs vicarias subit

— atque ibi miro Dogmate, quidve marem deceat, deceat{que} maritam Addocet, atque suo sese sudore saginat.

Verum opponit aliquis, Nihil hic bonae Fortunae conspici, quam propter laudem Araneae vices in hac hospitis hospitijq́ue commutatione. Imo qui∣dem permultum, non solum quia tutiùs & quietiùs vitam transigit; verum quia de specula non amplius adulteria, epulationes, compotationes, profu∣siones, ludos, choreas, aleationes, tesserationes; vanitates denique & tur∣pitudines illas in pauperum casulis prospicit, quarum sese, dum in aulis cae∣naculisq́ue

divitum viveret, consciam cognovit. Qui sane cum primùm ara∣neam (laboris atque frugalitatis magistram) eliminassent, illicò, sola Poda∣gra? imo quidem omnis Luxuria, supparasitatio, dissimulatio, superbia in eorum aulas, vel potius in aures oculos mentesq́ue intimas irrepsit, atque eos omniscelere sceleratorum consortio coinquinavit. Nae, quantum praesta∣ret regibus, pio, frugali, sapienti, & innoxio animalculo auram concedere: quàm his aurem & aurum; qui pessimis consilijs atque exemplis rectissima quaeque ingenia citò pervertunt. Ex animi Araneorum dotibus,* 1.41 nescio an prudentiam, justitiam, fortitudinem, temperantiam, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, solertiam, munditiem, aliasq́ue ejus virtutes; an artem ve∣ro ipsam mirabilem, peritiamq́ue texendi laudem. Prudentiae exemplar in eo apparet, quod incremento amnium aedibus minaturo, telas suas altiùs at∣tollunt; quod sereno, quando volitant muscae, non texunt, ut aucupio vacent; ruinis quoque imminentibus, cum telis primi cadunt, & ad alios se lares se∣demque certiorem conferunt: ad molestae rei contactum crura contrahit, ca∣putque in centro (uti viperae solent) abscondit, tum ut minus doloris persen∣tiscat, tum ut corpore laeso (cui facile medetur) capitis tamen, totius guber∣natoris, saluti sit prospectum. Quis hoc illis indicavit? an Caldaeus aliquis ex situ posituque syderum praedixit; non certè: sed prudentia quaedam divi∣na in Araneum diffusa; & ut verè ille vates cecinit,

Spiritus intus alit, totos{que} infusa per artus Mens agitat molem.

Quinetiam qu••m primùm hostem in casses incidentem viderint, non statim eum pungunt aut mordent hostili modo, sed basijs quibusdam & titillationi∣bus demulcent, donec viscida tela è podice postremis pedibus educta eum perleverint, & quasi fascijs perplexo impeditoq́ue, avolandi, resistendi, mo∣vendiq́ue omnem copiam ademerint. Eo tum filo reti appenso, ad centrum se conferunt; observaturian nova se objiciat praeda. Sic aliquando decem, imo viginti muscas, filo sublimes factas animadvertes, quas sigillatim singu∣las rupto filo quo pendebant, & postremarum tibiarum alteri annexas, ad centrum sui operis perducunt; depascuntque. Vescitur autem solo succo muscarum, reliquumque cadaver exangue & exuccum redditum, ceu inutile staminis pondus demittit. Praeterea quia faemina major aliquanto quam mas est, idcirco subter pendens observat, ne bestiolae sibi caveant, sed incautae in plagae superiorem partem incurrant, ineptior enim propter corporis magni∣tudinem est ad venatica munia obeunda. Mas vero (utpote agilior) quasi aliud simulans, supernè incubat, aut in quodam exiguo suae telae specu omnia vi∣dens, atque à nemine visus delitescit. Cumque captura incidit, quàm vigi∣lans & attentus ad cursum? elabi enim praedam non sinit, sed à suprema pla∣ga ad infimam dicto ocyùs discurrit; ubi etiam saturatus abundè fuerit, reli∣quos reponit hostes, ac alio tempore devorandos filo suspendet. Quum item peraetatem, telae viscositatem suam tenacem amiserint; aut retexit eas Ara∣neus, aut novo quodam glutine confirmat. Finito opere, aut se in centro con∣tinet, aut superiùs invigilans filum à centro deductum quasi manibus retinet, per quod ei accessus ad retia & recessus, simulque (si quid praedae irretiatur) ex telae motitatione persentiscit. Sed ut certior fiat priusquam descendit, fi∣lum aliquoties retrahit, ut ex motu & pondere rem videat. Tum primum ad centrum properat; quod irretitae bestiolae aut sentientes aut divinantes, quies∣cunt, ne se motu prodant, atque amplius involuantur. Caeterum araneas non fallunt, qui oculis pedibusq́ue indicibús praedam sentiunt, & concitatis gra∣dibut numerò accurrunt. Verùm (Deus bone) quae, quanta inter Araneos justitia atque aequitas conspicitur? Nemo inter eos alterius conjugem eripit,

nemo alterius subit telam: quisque suo victitat labore atque peculio, vici∣námque sepem confringere nefas ducunt:

Non ita mortales, quos (proh dolor) urget habendi Tantus amor; domibus domus, aruis additur aruum, Monticulus monti; maribus mare; sique potessint Addiderint mundum mundo, suaque omnia dixint.

Adhaec, non probis animalculis insidias collocant & retia; sed crabronibus, Asilis, tabanis, Vespis, fucis, aestris, culicibus & muscis; quae nobis tanquam lenones, fures, parasiti (ut Comicus loquitur) multa pariunt incommoda, bono verò usui sunt nulli. Audet etiam (quâ est singulari fortitudine roboreque prae∣ditus) vel lacertorum catulos venari, quos primùm plaga reluctantes celeriter involuit: mox labra vtraque diro morsu corripiens, adeo tenaciter stringit, ut eos efflare animam cogat, ac demum velut alter Cacus, in latibula exanimes retrorsum ductos deportat. Quod si forte in tanto certamine retia rupta aut implicata conspicatur; illico reficit, explicat, & ad pristinam polituram inge∣niosissimè sarcit. Quid quod Araneo atrox sempiternaque simultas cum Serpentibus est? Nam si quando ille umbras, & frigora captans sub arborem Araneis plenam inciderit, filo se suo aliquis eorum in caput serpentis librat, tantaque vi rostro eius cerebrum arietat, ut stridens subinde ac vertigine rotata sibilans, nec filum quidem superne imminentis rumpere, adeo nec fugere miserrimus queat. Neque tanti spectaculi finis est; donec ariete crebro no∣ster athleta illius animam Plutoni muneri transmiserit. Sileant hic amphithea∣trales Romanorum pugnae, & Elephantum saeua certamina; quando Araneo∣lus cum atro luridoque serpente audet in arenam descendere: neque descen∣dere solum, sed etiam de hoste triumphum & opima spolia reportare. Quis in tam exiguo & paene nullo corpusculo, quod nec ossa, nec neruos, nec carnem, imo vix cutem habet, tantam non miratur vim, tantum pondus, tam acres du∣rosque morsus, & incredibilem sanè fortitudinem, non à corpore, sed animo, vel Deo ipso potius profectam? Eadem ratione cum bufonibus & rubetis pugnam committunt, & singulari certamine hostem perimunt. Quod non solum Plinius & Physiologus Albertus memorant, sed Erasmus etiam in Dialogo amicitiae monachum quendam, à cuius dum dormiret ore, bufo pen∣debat, hoc pacto liberatum recenset. Imo in palaestram persaepe cum crabone descendunt aligero, spiculigero, duro, & fere corneae fibrae colluctatore, qui licet ingenti vi eorum telas, ut diuites auro leges perrumpit, tandem tamen te∣naciori collâ implicitus, violatarum aedium paenas dependit, & monomachia victus Araneo subjacet. Nolo temperantiam omittere, hominibus olim pro∣priam, nunc vero Araneis quodammodo peculiarem. Quis nunc (si per aeta∣tem liceat,) vnissese satiat amoribus, & in vagos concubitus animum corpús∣que totum non tradit? Verum aranei simulatque adoleuerint, matrimonia contrahunt, nunquam nisi morte interitura. Porro sicuti riualium impatien∣tissimi, maechos in tuguria sua ausos irrepere, primum morsibus, deinde exi∣lio, nec rarò nece affectos iustè puniunt: ita nec ipsorum aliquis alterius con∣iugi vim facere, vel pudicitiam pellicere attentant. Tanti est inter eos cupidi∣tatum cohibitio, conjugij fides, tanta probitásque, & quasi turturalis amor. Praeterea si oeconomiam spectes, quid araneis frugalius, laboriosius, vel mun∣dius mundus ostentet? nam ne minimum filum disperdi, vel frustra poni per∣mittunt, vicarijsque operis sese subleuant. Nam cum faemina texit, Mas vena∣tur; si alterutri aegrotant, vnus ambo explet officia, ut paria fiant merita. Sic venatur etiam mulier interdum, & vir texit, si quando alter alterius indiget opera; nec tam expertes 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 eos arbitremur, vt in tanto amore con∣jugij vicarias nolint pro necessitate subire operas, & benevolentiam mutuis

subinde officijs tueri. Coniux domi iam & nendi & texendi rationem à paren∣tibus edocta (veluti apud nos etiam fieri consueuit,) telas orditur, tantiq́ue operis materiae vterus eius sufficit: siue ita corrupta stato tempore alui natura (ut Democrito placet;) siue est intus quaedam lanigera fertilitas, ut in Bom∣bycibus. Aristoteles tamen materiem foris esse vult, veluti corticem, eam∣que nendo texendoque explicari: seu more eorum quae suis villis iaculantur, ut histrices. Vtcunque fuerit, ne tantilli fili iacturam faciunt, sed prouiden∣tiâ Duce quaeque attentant. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ipsorum solus is recte dixerit, qui ipse prolis fouendae atque educandae viam tenuit. Etenim mutua incubatione oua conseruant, caloremq́ue eorum suscitant & augent, & quamvis faetus trecentos saepe pariunt, omnes tamen ad laborem, parsimoniam, disciplinam, textrinam aequè assuefaciunt, parilíque amore & animo complectuntur. Munditiem illa∣rum saepe admiratus sum, quum vel macilentos & morbidos ad imam telam è specu descendere, atque aluum exonerare viderem, ne forte excrementorum sordibus aedes, vel textrina & tela inquinarentur. Atque haec de ciuilibus do∣mesticisque virtutibus dici sufficiat. Nunc ad artem illam telariam veniamus, Palladi inventrici adeo infestam; superauit enimea discipula magistram suam, & subtilitate operis anteiuit. Primum autem materiam illam lentam sequacem & glutinosam consideremus, quae nec siccitate, nec humore tenacitatem amit∣tit. Hanc ex vtero duci ex Plinio diximus; tamen quum & mares etiam te∣xunt, ex podice potius proferri cum Bruero nostro charissimo, jure contende∣rim. Inexhausta item cum sit, infinitam hic Dei atque inexhaustam potentiam veneremur; nam corporeis illud aut physicis causi, ascribere, dementiae pro∣ximum videtur. Qui vero aranei artificiosissimi creduntur, veluti Autumnales & Holci, filum ducunt omni pilo, vel bysso potius longè exilius, tenuius, levius, atque eâ (teste Aeliano) subtilitate, vt tota tela complicata vix vnum filum linteum, quamvis tenuissimum adaequet. Hos tam mares quam faeminas Edoardus Monimius eleganter descripsit, Heptam lib. 7. his verbis:

—Ille domum venatu pascit, at ista Maeonio graciles orditur tegmine telas. Stanniparus venter, vomifilus, lanifer, ipsi Palladiam cumulat que colum, calathosque ministrat. Ipsius est fusum pondus; quod fila trahendo Nectit & intorquet parili sub tegmine ducta Illa suam à medijs orditur Daedala telam, Et gracili tenues intendit stamine tractus. Tela iugo iuncta est, stamen cecernit arundo, Inseritur medium radijs subtegmen acutis, Atque oram à centro pannum sibi staminat illum. Peruia tela patet gemina de parte, feroci Ne concussa Euro frangantur stamina, quóque Musca volax tenui stretur sinuamine cassis, Reticuli primam vix muscula contigit oram. Mas abit in telae centrum, ut discrimine paruo Vinciat ipse suo peregrinam casse volucrem.

Horum reticulorum tanta varietas, vt eorum artifex mille operum Dea non male dicatur. Nam quaedam laxiora, quaedam densiora; alia triangularia, alia quadrata, quaedam Rhomboidea, pro loci venationísque commoditate. Or∣biculare vero illud inter duas arbores, vel arundines, & saepe in fenestris varijs antennis funiculísque appensum, Deus bone; quantam rationem, judicium, artem, quàm mirabilem sapientiam pulchritudinemq́ue ostendit? Sane non

male hinc Euclides figuras: piscatores reticularia, didicerunt; unde enim aliàs tam peritae, tam industriae magistrae peterent exemplar? Tam modera∣to unguine, tam tereti opere, tam aequali stamine rem absoluit, ita fusi pon∣derisq́ue loco se librat, ut conferri cum Minerva posse, nisi me exemplum terreret, facile dicerem. Sed & operis firmitas etiam mira videtur, quum rerum infirmissima apparens, crabones teneat, venti perferat furores, pul∣vereque injecto distenditur potius quam frangitur aut violatur. Reticulariae suae modus hic est. Primum quinque semidiametris ad circumambientia loca pro suo instituto aptissima circumductis, deinde nullo circino, sed fatali pe∣dum scientia 44. circulos, a centro ad superficiem certis semper partibus ab invicem distantiores filo posito delineat. Quin porro illud nobis scitu jucun∣dum, ut & visu doctissimo Turnero & Bruero mirabile videbatur, Araneos istos quando filum rectâ lineâ à summa trabe ad terram figere cupiunt, lapil∣lum pedibus complecti, seque tum sensim per triplicatum filum demittere, ut terrestris angulus trabali examussim respondeat. Sed illud ante omnia suspicionem meretur, quomodo primum filum in citeriore parte amniculi, se∣cundum in vlteriore ligant, cum nec eis volandi, nec natandi scientiam do∣cuit natura; an vero saltu eum trajiciunt, equidem dubito. Secundas in tex∣trina occupant & merentur domestici in contignationibus tectorum aedifican∣tes; alijq́ue agrestes, qui in herba latam, spissam, planamq́ue telam, & re∣vera telam concinnant, veli linteique instar expansam. Horum in opere si tramas, foraginem, insile, radium, pectinem, subtegmen, stamen atque ves∣cas propius inspexeris; sanè aut nihil, aut Deum ibi planissimè videris insen∣sibiliter (tamen re ipsa) haec omnia administrantem. Et profecto hoc ipso Aegyptios, Lydos, Penelopen, Tanaquillida, Amestrim, Claudianam Ro∣manam, Sabinam, Iuliam, & reginas Macedonum textrinae peritissimas lon∣gè superant, quòd (praeter vulgarem rationem & artem) nullis filis per trans∣versum actis exarctissima quadam villorum in longum continuitate solidam tenacemq́ue telam componunt. Confectum jam opus saliva quadam viscidâ & glutinosâ obducunt, cujus solo contactu inviscata praeda, caecitatis impru∣dentiaeq́ue poenas persoluit. Color telae aërius atque pellucidus, vel potius nullus; id quod imponit incautis muscis, & vel oculatis fraudi sit. Nam si quem manifestum colorem repraesentaret, praecauto opus esse existimantes, longiùs vitarent. Ignobiliores aranei (desides nimirum, obesuli & spelun∣carij,) telam rudem admodum conficiunt, & longè crassioris fili, quam ca∣vernis tantum muralibus praepandunt. His corpus ponderosius, pedes bre∣viores, carminationiq́ue & stamini ineptiores, praedam apprehendunt potius casu, quam quaerunt, quoniam foramen extra magnum, peropportunum muscis latibulum videtur. Verum primo limine implicati ab Araneo arri∣piuntur, & quo morituri solent, in carnificinam intus deportantur: altè enim in muris excubant, tum ut aves sibi insidiantes (passeres, erythacos, Philome∣las, troglodytas) fallant, tum ut muscis nihil inesse mali arbitrantibus citius imponant. Atque de Araneis innoxijs eorum{que} telis generaliter haec dicta sint. Iam de illarum speciebus à nobis observatis pauca adjiciemus.

CAP. XIIII. De certis quibusdam Araneorum speciebus ab authoribus observatis.

ARaneos ita divisos à nobis esse meministis, ut Alij noxij Phalangia dicti essent, alij vero innoxij. Phalangiorum pauci (forte nulli,) textrinam exercent; Alij vero omnes vel retibus, vel telis confi∣ciundis operam navant. Retiarij alij domestici, alij agrestes; ve∣luti

etiam telarij. Inter Retiarios unum vidimus omnium maximum: Cujus hic iconem. Autumno inter rosarum ramulos rete artificiosissimum expandit,

[illustration]

& transcurrentem alium araneum, vel culi∣ces & muscas advolantes mira dexteritate attracto fune illaqueat, atque ita suspensas in futuram famem relinquit. Corpus illi spumeum, & ovali penè figura; caput sub ventre exiguum atque forcipatum; dorsum varijs maculis candicantibus ornatum. Est ex Autumnalium Holcorum genere, brevi∣que temporis spacio, a pisi magnitudine ad eam quam videtis crassitiem increscit. Inter Telarios quosdam vidimus subtilem telam texentes, alios mediocrem; quosdam vilem, crassam, rudem atque deformem. Subtiliores artifices sunt domestici, quorum hic unum fulcicoloris, depictae magnitudinis, & in∣ter oculos solemque positum, nonnullae (uti dicam) pelluciditatis. Hic ille est cujus Encomium Caelius Secundus Curio; Cujus naturam Plinius curiosulè descripsit; qui Hebam, Penelopen, Aegyp∣tios, Lydos, Macedones, aliosq́ue telariae deditos erudivit. Mediocrem telam & fortem texit hic Araneus sylvestris in sepibus linteamen expandens cum sago, ubi habitat observans praedam. Crassior est ejus tela, ne pluvijs

[illustration]

perpluat, & ut ventorum vi∣res meliùs sustineat: corpus fuscum obtinet, sed pedes ve∣luti polymitos nigrisalbisq́ue maculis seriatim varios. Os illiforcipatum acetabulis mu∣nitum, supra quod in capite duo parva albicantia puncta cernuntur, nescio an oculo∣rum officio defungentia; to∣tum corpus leniter hirsutum. Longèlatéque telam expan∣dit, ut praedam plurimam (cui rei deditissimus videtur) capere

[illustration]

queat. Vilem atque incomptam telam ducit, & quasi in fasciculum colligit hic campestris, quem in agro Colce∣striensi primum observavit Pennius inter Origanum sylvestrem muscis in∣sidiantem, nec aliàs conspexit un∣quam. Pedes habet proxime descrip∣to similes: corpus globi aemulum; dorsum quidecim albis maculis nota∣tum: anum quoque habet quadrangularem & nigrum. Huc etiam tres lupo∣rum species referimus, in murorum rimis, macerijs, lapidumq́ue ruderibus victitantes. Sordidam telam & parvam in cavernis texunt, extra speluncam interdiu spe praedae longiùs vagantur, quam magno impetu adorti, in antrum trahunt. Maximus fusco est colore, caput illi quasi ovale, corpus globosae fere rotunditatis, utrumque latus duae parvae ac breves lineae albae exornant,

[illustration]

circa medium dorsum colore est magis albicante: pedes habet ex nigris fuscisque maculis pulchre varios. Medius minor est, tinctura grisea. Spinam albae tres quasi marga∣ritae illustrant, quarum quae collo proxima, major & lon∣gior. Tertius nigrior videtur, dorso crucem gerens trans∣versam, rectangularem albissimam, ideoque à quibusdam, Sanctus vocatur. Eluporum hos esse genere conjicio, quia currunt cum saltu quodam, & voracitatem miram produnt, nihil enim incrastinam reponunt, sed omnes uno die praedas absumunt. Ci∣nereum hujus generis vidit Gesnerus. Sunt praeterea aranei longipedes, inor∣dinatae rudissimaeque telae artifices. Campestrem corpore ferè globoso & fusco, graminicolam, ovisequum, An∣gli

[illustration]

Shepherd sive opilionem nominant, vel quia ovium consortio gaudet; vel quòd agros illis refertos, pastores noxa & veneno carere (est enim & ipse tam intus quam extra sumptus, animal innoxium:) existimarunt. Sunt adhuc plures Araneorum species. Est enim Araneus quidam niger breviusculis pe∣dibus, ovum sub ventre niveum secum portans, & celeriter currens; rupto ovo araneoli multi egrediuntur, qui cum matre ad pastum omnes unà proce∣dunt; vesperi verò parentis dorso conscenso requiescunt. Hunc verrucis as∣perum credidit Pennius, donec stipulae contactu araneolorum descensum plane viderat. In putridis quoque & cavis arboribus Aranei nigerrimi, mag∣no corpore, pedibus brevissimis, cum Asellis & Iulis habitantes. Vidimus item (inquit Gesnerus) totos albos, compresso & latiusculo corpore, in flore Oreoselini, in rosis atque in gramine, pedes illis tenuissimis longissimi, os maculâ, latus verò utrunque rubicunda lineâ notatur. Venenatum credit, quia cercopithecum ejus esu pene exaninem vidit, & vix oleo infuso libera∣tum. Novimus quoque oblongo corpore ara∣neos

[illustration]

& acuta cauda, ex atro ruffescentes, velu∣ti etiam virides. Sunt & rubri duum generum. Vnum majus in terrae cavernis tantum habitans, pectore miniato, pedibus ex rubro flavescenti∣bus, cauda atque ventre ex fusco colore ad flavum nonnihil tendentibus. Aliud genus val∣de minutum, Reduvio ovili minus, intensè (ve∣luti

[illustration]

ex Cocco) rubens. Sex tantum pedes habet, ut mon∣strum Aranei referat: caput illi araneis simile, sed parvum valde. Intra terram habitat, rudissimam telam operans & indigestam; quandoque foris oberrat, & in praeda captan∣da magnam agilitatem monftrat. Plura Araneorum esse genera facilè concedimus, plurium item colorem: neque enim nostra fert omnia tellus, neque ipse Actorides, quam∣vis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dictus, vidit singula. Caetera gratior forte poste∣ritas & meliorenum eraverit. Nos interim de Araneis si non ad voluptatem, sane ad voluntatem diximus; neque enim plura voluimus, qui in his etiam scribendis strenuè sudavimus. Illud tantum notabimus, Omnes Retiarios, Telariosq́ue araneos, cum aetate peritiam acquirere majorem; lanis inclusos Tinearum generationem augere, & senectutem quotannis saepius exuere.

Quanto etiam latiores & strigosiores, tanto ingeniosiores in vitae muneribus reperiuntur.

CAA. XV. De Generatione, Coitu, & usu Araneorum.

GEnerari Araneos aliquot ex seminibus aërijs situ & corruptione putrefactis, ex eo constat,* 1.42 quòd novissimae aedes primo fere quo dealbantur die, eorum corporibus telisque scatent. Propagatio autem plerunq́ue coitu fit, cujus desiderium & actio fere totum Ver durat.* 1.43 Tum retis mutua ac repetita attractiuncula venerem quasi accen∣dunt; continuo inter trahendum propiùs accedunt; tum deni{que} aversis clunibus copulantur, quia ille coeundi modus (ob globosam corporis formam) ma∣xime erat conveniens. Eodem modo Phalangia, (quotquot texunt) vene∣rem absoluunt, & generantur ex ejusdem generis animalibus, ut Aristoteles testatur. Ipsa autem non Vere, sed appropinquante hyeme coeunt, quo tem∣pore velocioris motus, certissimae noxae, magisq́ue venenati morsus videntur. Quaedam à coitu unicum ovum pariunt portantq́ue sub ventre, colore niveo, & per vices incubant, mare subinde faeminam juvante. Aliae multa minuta∣q́ue ova ponunt, semini papaveris similia: é quibus exclusi triceni aliquando araneoli, post vanos quosdam in tela lusus, tandem cum matre prodeunt, ves∣pereq́ue exorto telam repetunt: donec quisque propriam telam texere didi∣cit, qua tutius atque jucundius vitam peragat. Saltando faetus excludunt, ovis per triduum incubant, menseq́ue lunari prolem perficiunt. Domestici tenu∣iori tela ova deponunt, crassiori sylvestres, quia magis imbrium ventorum∣q́ue injurijs opponuntur. Generationi plurimum confert locus. Nam ut in regione Arrhatensi & in Creta insula abundant phalangiorum genera, ita illa Hibernia non vidit, Anglia non diu sustentavit, turris Gratianopolitana non pertulit. Quamvis enim Aranei nostri permulti intus devorati noceant, mor∣sus tamen eorum veneni expers, & nemini, uti omnium contra Phalangio∣rum, laetalis. Innoxij morsus Araneos ubi non videris? Scandunt Regum au∣las, ut virtutem addiscant. Divitum cubiculis insunt, ut officij admoneant; pauperum tabernas incolunt, ut patientiam, tolerantiam, laborem ijs com∣mendent. Si pomaerium ingrediaris, vestiunt unamquamq́ue arborem. Si hortum, in rofis latitant: si agrum, in sepibus operantur. Domi foris∣q́ue eos inveneris, nequa abesse virtutis diligentiaeque exemplar con∣queri cum causa possis. Araneam licet Minerva petulantem, Martialis vagam, Claudianus audacem, Politianus pendulam, Iuvenalis aridam, Pro∣pertius putridam, Virgilius levem, Plautus inutilem autumant atque appel∣lant: Tamen varijs eam usibus creatam esse liquido manifestum fiet.* 1.44 Quare adorata numinis majestate, quae tantas tam pusillo corpori virtutes indidit, ad commoditates dicendas veniamus. Araneus muscarius linteolo involutus, ac sinistro brachio appensus, ad quotidianam arcendam bene facit, inquit Tra∣lianus. Magis autem, si multi cum oleo laurino ad linimenti consistentiam fuerint cocti; quo loci pulsatiles in utroque carpo, & cubito & temporibus, quando ante paroxysmum inuncti fuerint, remittit febris & postea perrarò redit. Kiramides. Araneus cum splenio subactus, ac linteo extensus, tempo∣ribusque applicatus, Tertianae febris accessiones curat. Dioscorides. Araneus lycos dictus, in calamo pectori alligatus, idem praestar, authore Plinio. Ara∣neus ille domesticus, qui densam gracilem ac candidam telam texit, aluta vel nucis putamine inclusus, ac Lacerto vel collo appensus, Quartanae pa∣roxysmos

avertere creditur. Dioscorid. Quod per experientiam verum fuisse, scripsit Pennius. Tres Aranei viventes, oleo injecti, statim super ignem fer∣veant, oleum illud tepide auri dolenti instillatum valde conducit; vel succum araneorum cum rosarum succo exprime, & cum lana infunde. Marcellus Emp. Plinius eas aceto, vel oleo rosaceo macerari atque conteri, deinde in aurem mitti consulit, cum croco, & doloris sedationem certo recipit: idem quoque Dioscorides affirmat. Sostratus lib. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 scribit, Crancocalapten (Aranei speciem) in oleo suffocatum, contra venena praesentaneo esse auxi∣lio, uti Scholiastes Nicandri meminit. Sunt qui Araneum sinistra manu cap∣tum, & tritum cum rosaceo, in aurem illius regionis infundunt, quâ dens do∣let, & prodesse asserit Plinius. Suis ipsorum morsibus impositi, imo intus qui∣dem sumpti auxilio sunt. Quid referam albugines oculorum, infestissimum morbum? At is quam parvo negotio, nostri Aranei opere diluitur, si quis modo longissimos tenuissimosque pedes (praesertim ejus generis araneorum qui candidiores sunt) cum oleo conterat, eoque medicamine affectos oculos inungat. Plinius. Oculorum quoque fluorem (Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicunt) Aranei do∣mestici sanies & urina reprimit, cum rosaceo vel croci drachma instillata, aut perse lana apposita: quo noscatis nihil in eo tam sordidum, quod non secum aliquam ferat utilitatem. Ad uteri suffocationem Aëtius ceratam ex Araneis umbilico applicavit, & plurimum contulisse scripto prodidit. Lienis dolorem tumorem{que} Araneis cedere, Plinius memorat; rationem non monstrat. Ait etiam, si quis Araneum cum filo descendentem ceperit, manuque cava con∣tritum umbilico apposuerit, provocari alvum: si vero ascendentem ita adhi∣buerit, cohiberi. Scribit etiam Araneum aegro nesciente impositum, ter∣tioque die solutum, furunculos curare. Dempto capite pedibusq́ue, infricatus condylomata persanat. Idem. Suffitu Araneorum decidunt omnes pediculi, nec alij postea nascuntur. Adeps anserinus cum rosaceo & araneo mammis inunctus, eas à lactis coagulatione post partum custodit. Anonymus. Imo (nodosum illud divitum flagellum, atque medicorum ludibrium) Podagra, quam nulla ratione posse curari docti pleriq́ue statuunt; sola praesentia Ara∣nei levamen sentit & curationem, si luna soleque unà exoculatis (id est, illâ, quâ non lucent hora) acceptus, pedibusq́ue posterioribus multatus & cervina pelle inclusus, pedi alligetur dolenti, at{que} ibi aliquandiu manere permittatur. Quinetiam tutos fere (quod paucissimis pharmacis usu venit) à podagra chi∣ragraque eos videmus, quorum aedes frequens Araneus colit, snisq́ue auleis & peristromatis exornat; ô rarum naturae miraculum! ô miram contemptibi∣lis bestialae virtutem! ô perbeatos divites si tam praesenti quidem bono uti fruique scirent! Antoninus Pius dicere solitus est, Sophisticas arguitias simi∣les esse araneorum telis, vt quae plurimum artificij atque ingenij, sed vtilitatis minimum haberent. Quoties autem per recens vulnus totus humani corporis cruor miserè fluxit? quem tamen, densiore paulo Aranei texto stricté alligato, inhibere in promptu fuisset, siquidem attentiores aliquantò essenus ad nostra∣tia domesticáque remedia. Sed peregrinis & é longinquo petitis inhiamus, tanquam aut meliora sint, quae ex vltima vsque India magno negotio advehi∣mus; aut salubriora, quae magna secum pretia ferunt. Sane nisi libido nos in∣sana, veluti aestro percitos, per omnes terrae marisque tractus agitaret, ad san∣guinem sistendum, ulcera curanda, saniem prohibendam, inflammationem arcendam, vulnera conglutinanda, pluris unam Aranei telam, quam Sarco∣collam, Sandaracam, Bolum ex Armenia petitum, terram sigillo nobilem, samiam Argillam, Lemni denique lutum faceremus. Astringit enim, refri∣gerat, siccat, glutinat, & nihil putridum diu subesse permittit. Quâ de causà omnem é naribus Haemorrhagiam, (uti etiam haemorrhoidas & sanguinis ex

dysenteria, menstruis, & venarum ubicunque anastomosi nimiam euacua∣tionem) citissimè sanat, siue sola cum vino intùs forísque detur, siue cum la∣pide haematite, croco Martis, allijsque id genus commisceatur. Ingreditur item tela Araneorum unguentum contra Serpigines; & ani condylomatis alli∣gata, sine dolore illa absumit. Marc. Emp. Epiphoras item curat teste Pli∣nio, & cum oleo imposita articulorum vulnera consolidat. Quidam cinere te∣larum cum polenta & vino albo uti malint. Verrucas nostri chirurgi curant hoc modo: Telam aranei rudiorem in pilae formam convoluunt, ac verrucae impositam accendunt, ibidem{que} in cineres redigunt: quo pacto radicitus, imo eradicitus tollitur verruca, neque postea unquam renascitur. Marcellus Em∣piricus telas araneorum in cupresso repertas podagrico cuidam medicamento inserit, ad dolorem leniendum. Ad perforati dentis dolorem, Gal. 5. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. ex Archigene, oua araneotum oleo Nardino diluta, dentique imposita, valde commendat. Oua item ad tertianam abigendam propinat Kiramides. Vnde cum Galeno ad Pisonem concludimus; Ex aranei textrina intelligi satis posse, Nihil tam sordidum naturam péperisse, quin suos eosque pernecessarios usus habeat, modò diligentiam maiorem medici ostenderent, communémque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 syluam ingredi non fastidirent. Nunc ad reliqua me conferam, ne dum tantus in Aranei historia videor, texisse reuera videar (quod dicitur) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Illud tantum adiungam, Cercopithecos Simios, stelliones, la∣certas, Vespas, ichneumones, hirundines, passeres, paros, troglodyten, Araneis vesci. Lusciniam vero, Oscinum facile principem, illorum esu à qui∣buscunque morbis liberari. Regnante Alexandro meretrix puella in Alexan∣dria longè blandissima perhibetur, quae à juuentute usque araneis nutriebatur; eamque ob causam rex admonitus, ut accuratè ab ejus amplexu caveret, ne veneno inficeretur per sudores vaporante. Albertus item meminit Colonien∣sis cuiusdam nobilis virginis, araneis à teneris usque annis cibatae. Imo & nos Angli Heroinam etiamnum viuentem habemus, quae (ut supra dictum est,) ab eorum esu non abstinet. Nequeo non historiam repetere à viro fide dignis∣simo, Bruero nostro charissimo, olim relatam. Venereus quidam nepotulus, profligatis rebus, & inter commessationes lustraque perditis, quidvis pecu∣niae causâ etiam cum capitis periculo ausurus; ubi diuitem quandam matro∣nam Londinensem tympanite deploratissimo affectam, ac à medicis pro de∣sperata habitam audiuisset, personam ac officium medici mentitus, seillum, imo omnem curaturum esse morbum multis recepit. Sed ut moris est, me∣diam mercedis partem statim numerandam, reliquam syngrapha sponden∣dam, & in fine morbi soluendam procurauit. Tum, veluti desperatae, Ara∣neum illi propinauit, salutem certam promittens à triduo, atque ita citissimis quadrigis ex urbe euolat, ne rumore de aegrotantis morte (quam in limine positam conjecerat) interim oborto, caedis alligaretur. At faemina paulo post viveneni morbo liberatur: & medicus ignarus, tanti author facinoris, haud cognoscitur. Post aliquot menses redijt hic bonus vir, securus rerum om∣nium quae contigerant, atque clam de mulieris illius statu sciscitatus, con∣valuisse didicit. Tum vero palam se ostentare, rogare quomodo susten∣tatum sit, excusare absentiam per amici summi valetudinem, & quòd nihil mali ex tam salubri medicina contingere potuisset, certo sciret; confi∣denter item reliquum mercedis petere, & non illubenter auferre. Nae prae∣senti hac in morum & temporum corruptela, quanti jam fuerit hic medica∣ster, qua fortuita bona artis esse putantur; & temeraria unius morbi curatio, vel cum vitae periculo instituta, medicos tum creat ex fece agyrtarum, tum laude item & lauro dignos judicat? Sed haec Nemesis melior castiget: nos ad formicas venimus.

CAP. XVI. Formicarum Encomium, in quo differentiae, Natura, ingenium, earumque usus describitur.

EXorsurus Formicae laudes, nescio an à corpore an ab animo prin∣cipium ducam;* 1.45 cùm vtroque non solum multis Insectis, sed etiam quibusdam hominibus Formicae sunt praeferendae. Ne{que} enim vno∣culi Coclitum prosapiam referunt, neque limulis aut truculentis oculis conspiciunt, neque collatitio ventre incedunt, ut Comici Ballio, neque insigniti, vari, valgi, compernes, ventriosi, bucculenti, panso ore, macilentis malis, inculta fronte, vel effaeto utero incedunt, ut Nobiles & Heroinae per∣multae, quibus libido perijt; sed & formae dignitas mentis bonitatem conse∣quitur, naturaque illis (pro suo loco & ordine) constantem & absolutam quan∣dam perfectionem attribuit. Cardanus visum ijs primus eripere voluit, ob corporis parvitatem; parum memor multa esse muscarum & culicum genera formicis minora, quae tamen & oculos & visum obtinuerunt. Sed si oculis capiuntur, quid lux ijs prodesset non video, & caeca nocte aequè atque interdiu elaborarent. Fateor equidem antennas ipsis loco baculi inservire ad viam tentandam, non quia cujusmodi sit via, non perspiciunt, sed quod mollitiem, duritiemq́ue objectorum ijs tantum medijs explorant. Caput habent exi∣guum, sed caeliforme rotundum, cerebrosum, oculatum, ore item dentato, gutture non elingui & palato praeditum. Pectus illis quadratum, costis mu∣nitum, pulmonibus, vel vicarijs follibus donatum; quibus illa firmitudo & laxitas, ut nullis laboribus anhelosi spiritum semper ducant liberrimum. Ventri stomachus inest ad digerenda venena (serpentibus & bufonibus saepe vescuntur) non imbellis, atque uterum grandis calor & fertilitas quaedam grata commendat. Quid ego hic pedum celeritatem agilitatemq́ue memo∣rem, & aequalem incessum? quibus non solum equos gradarios vincunt (pro corporis analogia) sed etiam citissimis quadrigis praeferendae sunt. Colore per loci & generis differentiam variant. Nam & rubros habent Magni in∣colae, & Budemelitae albos agnoscunt. Europaei potissimum nigros viderunt & aureos, atque ex flavo nonnihil erubescentes. Hic vero breviculi, strigo∣siores, tenui collo, graciles, & infirmi corporis videntur: tamen & hi onus triplo corpore majus & ponderosius portant, atque etiam Indiani non con∣temnendae molis, magna carnium frusta auferunt atque absumunt.

* 1.46Corpora vidisti; mores quos ante gerebant Nunc audi: parcum genus est, patiens{que} laboris Quaesitique tenax, & quod quaesita reservet. Virg. 4. Aeneid.

Sane quoties Caij Iulij Caesaris profusionem, Caligulae luxum, Neronis pro∣digalitatē, nepotinas Apicij helluationes, & Heliogabali sumptus repeto mag∣nificos; toties Formicae genium ingenium{que} maximè laudo, atque hominum prudentiae facilè praefero. Vixerunt illi (sat scio) suavibus modis, atque uncta é patribus patrimonia, opulentas haereditates obtinuerunt. Tamen commenti novum balnearum usum, periculosissima genera ciborū, exquisitissima convi∣via, liburnicas de Cedro factas, gemmatas puppes, margaritarum potionem; unius anni curriculo tantum decoxerant, quantum toto vitae decursu, spolijs tributis{que} domi forísve habitis, extorserāt. Habuit Licinius Crassus olim mul∣ta; quem ad incitas redactum, & occurrentium cachinnis exceptum, populus per ludibrium divitem vocarit. Atqui (proh deos!) inquit Comicus, Quàm miserum, isthoc est verbū, Habuisse tam olim multa, habere jam nihil? Quàm

nobis Formicam imitari praestaret, quae collectas Autumno fruges hibernis commessationibus non prodigit, sed in futuros usus diurnumq́ue alimentum providè conservat. Hinc fit, ut non arida unquam pauperie excrucietur, nec adversae fortunae undis jactetur, nec aere alieno obnoxia implicetur, nec ab alio animali, vel operam, vel vitae salutísve praesidia mutuetur. Et, si frugali∣tas à frugibus, quod Etymologi statuunt, dic••a fuerit, (Majores nempe no∣stri, veteris sobrietatis magistri, alias epulas haud norant:) sane illam a pro∣toplastis illis parentibus, in Formicas migrasse verisimile est, quae illis solis vitam sustentant siccam, & conquisitam ferculorum multitudinem effugiunt. Ex his igitur Myrmedonas, optimam (quà temperantiam, quà diligentiam atque laborem spectes;) Graecorum gentem nasci non male finxit poëta. Vnde enim illis tanta rerum opumque affluentia, nisi formicina quadam pru∣dentiâ parta servassent, in paupertatis evitationem reposuissent? Atque sicut in retinendo parsimonia, ita in acquirendo sedulitas, industria, sagacitas & diligentia ipsarum mirabilis spectatur. Primùm autem vitae, deinde prolis, ultimo victus commodam ineunt rationem. Ante omnia aedes sibi parant, ut Aureo illo seculo, non tegula deliciari, sed viridante cespite tectas, & non cocto latere, sed terreo quodam muro circumcinctas. Pyramides & fossas Aegyptias, Creticumque laberinthum historiae plurimum celebrant. Sed fossarum quas Formicae fodiunt elegantiam, figuram, dignitatem, flexiones, diverticula, anfractus, nemo satis videat aut laudet. Etenim hae ineffabili prudentia ac artem omnem vincente, subterranea aedificia tortuosissime con∣struunt, ut viam solum inviam insidias sibi struentibus aperiant. Primum ter∣ram teneris unguiculis ligonum vice excavant, ac pro cavernis posterioribus pedibus bipalliorum loco ejiciunt. Hinc regestum exaggerant, ac tanquam muros vel propugnacula circumvallant. Deinde paleis, stramine, frondibus, corticum & ramulorum fragmentis opus tegunt, novaque materia accumulata turrim erigunt de longinquo eminentem, (Myrmeciam dictam) jacto funda∣mento longe excelsiorem, & declivem; tum ne pluvijs stagnantibus aedes concidant, tum ut aëre item perflatae salubrius degant. Figuram aedificij divinum hoc animalculum à coelo petijt, vel quia multitudo suae gentis capa∣eissimam posceret, vel praestantia optimam expostularet: Introitus non re∣ctus, sed varijs meandris valde perplexus atque ambiguus. Cavernas in hac sua arce triplici ordine distinguunt, sed aditu tam inaccesso, ut vel Argum ip∣sum totoculum saepè eludat. Prima camera satis larga, quasi basilica videtur, ubi omnium una Panegyris & conventus, à nobis Panmyrmecium vocata: sub hac profaeminis Gynecaeum Dae dalea manu & opere fornicato, quo ovis in tuto positis faetus pariant, fabricatur, ne posteritatis videatur neglecta cura. Ter∣tiae aedes intimae & tutissimae ab imbribus pro granorum acervis extruuntur, ut ibi quasi in horreo ventris thesaurum condant, & ab Hyberno frigore om∣nia pervadente praemuniant; radices & extimas monticuli oras Caemiterio assignant, eoque vita defunctos cum honore & pompa sepeliunt. Atque haec aedificij ratio; simplex illa quidem & in terrae cavernis posita; qualis illa sa∣pientum priscorum, antequam superba, & caelo minitantia tecta insana Nini ambitio excogitaverat. Ab ejus obitu, Reges memorem aut Principes? imo ex imi subsellij civibus quidam supersunt, qui immani sumptu, non for∣micinum cumulum; sed Mauseolum, vel cadaveris sui ergastulum aedificant, omnique opera & arte poliendum curant. Digni sane qui ab ipsis formicis vivi pereant, ut prudentis animalis morsu intereuntes, dignas stultitiae luant poenas. Neque aediculas vel turres erigunt, ut otiosis latibula, male feriatis asylum subministrent: sed quisque (imperante tamen nemine) honestam si∣bi capit provinciam, & in Democratiae suae publicam utilitatem mutuas vica∣riasq́ue

operas impendit. Hi enim, veluti in fodinis metallicis, sese cunicu∣lis agendis strenuè exercent; illi aedibus reparandis, ornandis, everrendis∣q́ue vigilant: alij mortuos, magna comitante caterva, & ferali solennitate in Propylis sepulchro claudunt; alij contra aegrotantibus praestant auxilium, atque ex thesauro granum quoddam medicamentosum, (sunt enim ibidem penè omnium herbarum grana) apportant atque praeparant. Nec desunt illis Frumentarij, spicilegi, promi condi; oeconomi, fabri, architecti, for∣nicarij, cunicularij; vel potius ea est singulorum virtus & scientia, ut quis∣que quid ubique factu opus sit rectè teneat, & reipub. juvandae comiter in∣cumbat. In communi autem opere qui labor, quanta sedulitas apparet? Si Myrmeciam subitò extruere in animo sit, vel saltem (ob veterum ruinam per injurias talparum suffodientium factam) novas quam citissimè aedes po∣nere necesse habuerint: veluti facto examine omnes prodeunt, atque è diru∣tarum rudere, in vicinia alias aedificant. Primum autem ovagranaque disper∣sa colligunt, & suo quoque loco recondunt, postea cumulum reparant, cui addito tecto, sarta tectaque singula praeservant. Festo & laeto sole in sege∣tum strage quando pabulatum proficiscuntur, Majores natu (tanquam duces) praecedunt, reliqui sequuntur. Illi summam stipulam scandentes spicas de∣mordent: quarum ruinae juniores inhiant, ac (delapsis glumis) vaginis gra∣num eximunt, exemptum deinde domum portant, ac erosa ligula (ut germi∣nandi facultatem eripiant) si necessitas jubet, pro foribus insolant, factaque ventilatione iterum reponunt. Peracto Spicilegio, triturantium areas fre∣quentant, atque inde non clam surreptis, sed palam arreptis vitae subsidijs, thesaurum penuarium locupletant; quem ipsorum laborem Virgilius scite lu∣serat his versibus:

Ac veluti ingentem Formicae farris acervum Quum populant, hyemis memores, tectoque reponunt: It nigrum campis agmen, praedam{que} per herbas Convectant calle angusto. Pars grandia trudunt Obnixae frumenta humeris, pars agmina cogunt, Castigant{que} moras: opere omnis semita fervet.

Quare non immeritò mortalis prudentiae Princeps, pigrosillos & glirinos homunculos (qui ut mures semper victitant aliena quadra, & ostiatim vaguli stipem rogitant,) ad Formicam in disciplinam relegavit; ut ejus exemplo occasionem premant, paupertatem exuat, laboremq́ue (omnium bonorum propolam) plurimi faciant. Huc tendit illud Gallicipoetae,

O piger, à lenta quisquis laqueare vacuna, Formicae munimen adi; quae provida mater Oeconomus{que} premat nese penuria rerum, Mense uno glomerat, quod toti sit satis anno.

Haec illarum diligentia in colligendo, sollicitudo in praeservando, prudentia in recondendo, oeconomiae disciplina in distribuendo alimendo. Videamus quoque modestiam in itinere, quae non omittenda mihi videtur. Nam licet angustam terunt viam, tamen nullae ibidem rixae, luctae, vel concertationes, murmurilla, digladiationes aut caedes de via audiuntur, (sicut inter superbos usuvenit:) Sed minor majori, inanis onerato cedit, & devitare quisque po∣tius injuriam per modestiam, quam petulanter inferre paratus est. Si quis conferat onera cum corporibus earum, fateatur nullis pro portione vires esse majores; gerunt ea morsu. Majora aversae postremis pedibus moliuntur, hu∣meris obnixae. In ijs reipub. ratio, memoria, cura; Semina arrosa condunt, ne rursus in fruges exeant é terra; Situi obnoxia, & imbre madefacta, foris proferunt, soli exponunt, abstergunt, torrent, & deinceps horreo recon∣dunt.

Majora ad introitum dividunt. Operantur & noctu plenâ Lunâ (probi ut messores solent) eaedemque interlunio cessant. Iam in opere qui labor? quae sedulitas? Et quoniam ex diverso convehunt altera alterius ignara, certi dies (authore Plinio) ad recognitionem mutuam nundinis dantur. Quae tunc earum concursatio? quam civilis cōversatio? quàm officiosa salutatio? quàm diligens cum obvijs quaedam collocutio at{que} percontatio? Silices itinere earum attri∣tos videmus, & in marmore semitam excavatam; ne quis dubitet, qualibet in re quid possit quantulacun{que} assiduitas. Nam eâdem fere omnes semitâ viam capescunt; quia si onus vires portantis superet, obviàm venientes impeditam adjuvant, humeros manus{que} praebent auxiliares; si levius, paucae; si pondero∣sius, multae accurrunt, & vel retrahendo, vel trudendo, vel onus (si majus fuerit) arrodendo dividendo{que} opus promovent; eoque pacto magnam stipularum quisquiliarum{que} molem domum reducunt. Si quis vero laborem formicarum impediret, (quod obvij nonnunquam serpentes atque rubetae faciunt.)

— quaerunt per vulnera lauros, Corda vomunt, pulchrum{que} mori succurrit in armis.

Tunc enim (veluti Syncretismo facto) conspirant & lentis saevisq́ue morsi∣bus hostem perimunt: Parum se de repub. meritum putat, quisquis commu∣nis hostis corpori dentem non infixit, eoque nomine concertant. Messis tem∣pestate ubi hoc accidit, in exanime corpus non saeviunt, sed statim à prostra∣to hoste, ad pensum recurrunt, & seposita in castris ante praelium grana re∣colligunt: neque enim spolijs inhaerere prudens consilium est, ubi gravius avocat negotium, & cum cadavere certare inglorium ducunt. Vescuntur po∣tissimum tritici, siliginis, zeae, & mazae granis, & (qui est ipsarum delectus) solidioribus. Cupressi nucleis valde delectantur, floribusque herbarum te∣neris & rubicantibus. Scorpios, Geraret dictos comedunt Rhasi teste, ser∣pentumque & ranarum cadavere famem sublevant. Alioquin à putridis & ve∣nenatis abhorrent, frugesq́ue menstruo sanguine pollutas ne gustant, ne tan∣gunt quidem. Nonne item hominibus equos, lupos, serpentes, olera, cadave∣ra arctissimis in obsidionibus fames ingessit? Munditiem illarum id satis com∣probat, quod in granorum glumis seu folliculis mortuos efferunt, ut Roma∣ni olim in urnis, nunc in feretro, defunctos sepelierunt: aedes enim gestiunt puras colere, eumq́ue in finem alui onus (urinae simile) non intus ponunt: at∣que ubi per coenum facto itinere maculosae redeunt, in ipso aedium vestibulo ad asperum sese corticem elimant. Faetuum illa illis cura & amor, ut semper in ulnis ova gestent, quamdiu and nimiam amplitudinem labores impedien∣tem non excreverunt; deinde alto sinu deponunt; ut Pico Martio, Vrso, Lu∣sciniae, alijsque eorum praedonibus imponant. Quum vero exclusis ovis For∣miculae exierint, illicò ad laborem eas instruunt & diligentiam, operaeq́ue impatientibus cibum denegant. Hinc videas cuique quandam dari provin∣ciam: fortiores ungulis, ore, rostellis, terram egerere; egestam accumula∣re; cumulatam leviter (ut spongiosa fiat) stipulis inspargere: Sapientiores aedificant; minores in cuniculis versantur; peritiores maeandros, labyrinthos, concamerataque cubilia efformant. Si quem otio languentem viderint, non solum fame maceratum aedibus ceu spurium exigunt: sed etiam pro foribus ductum factâ omnium ordinum coronâ, capite mulctant, ut filiolis documen∣to esse possit, ne pigritiae in posterum & mollitiei nimiae animum appellant. Coitum diebus labori & quaerendis frugibus convenientibus omittunt, hye∣meque potissimum, (quando nec seritur, nec metitur) propagationi studenr. Intùs autem plerunq́ue veneri dare operam modestia illas induxit, ut apum genus; quo tempore faeminas charè habent, suisq́ue complexibus gravidas factas perdiligunt. Vltra omnia id curant (ô mirabilem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉!) ne quid

proli ad corporis alimoniam, vel ad mentis doctrinam desit. De Formi∣carum fortitudine Solus ambigere is potest, qui nec vidit ipsarum pug∣nas, nec natam. de ijs famam accepit. Neque enim bilis tantum his inest (ut adagium loquitur;) sed etiam pugnandi institutum, quo vel cum ho∣ste externo manus conserunt, vel civilibus bellis per famem ortis invicem con∣fligunt. Etenim licet pleno horreo, nunquam litigant formicae, atque Demo∣cratiam suam habent cum satietate rerum incolumem: tamem (quod in Mo∣narchijs etiam optimè institutis accidisse legimus) in annonae caritate vel de∣fectu potius, de victu & vitâ pugnas ineunt acerrimas, minoresq́ue majores (quasi grandiores reipub. gurgites) oppugnant. Necessitatis quippe est dare non accipere leges, tumq́ue imprimis venter molestus cliens, quando vacuis & singultantibus intestinis semet ipse exedit. Lysimacho pauci justiores re∣ges numerantur, neque Atheniensibus subditi meliores; utrisq́ue tamen fa∣mes multa suasit perperam, atque illum pusillanimitatis, hos defectionis cri∣mine inussit. Laudandum igitur hoc Formicarum bellum non pro Corona murali, vallari, aurea, vel graminea (quae antiquissima perhibetur) habitum: sed intestiná necessitate & naturâ duce expressum, quandoquidem ne ipse quidem Solon sitim perferre; nec Salomon famem vincere valebat. Suffo∣diunt enim istae omnes parietes, nullis teneri se vinculis patiuntur, solaeque leges & limites non agnoscunt. Hujus pugnae miram historiam refert Aeneas Silvius lib. de Europa, cap. 50. in haec verba: In agro Bononiensi pyrum aridam pastus gratiâ ex minoribus formicis famelicis complures ascendunt, supervenere majores non parvo numero, quae illas erepto faucibus bolo par∣tim occiderant, partim dejecerant. Dejectae ad suam revertentes Myrme∣ciam sive acropolim, in itinere cum obvijs (quasi habito colloquio) injurias memorant, omnemque sociorum vim & numerum castris educunt. Post duas fere horas tot Minorum centuriae, tantae acies exortae sunt; ut totus ager ni∣gro agmine atratus videretur, accessere stipatae omnes, & arboris undique stipitem circundantes, paulatim ascendere ceperunt. Majores, ubi hostes adesse animadverterent, conglobatae superne pugnam expectaverunt, post∣quam simul commisso praelio acies convenerant, Majores é minoribus per∣multas morsu rabido interemerunt, omnesq́ue primo impetu ascendentes miserrimâ strage confectas disjecerunt, ut mortuarum cumulus ad pyri radi∣ces non parvus in terra succreverit. Reliqua minorum pars mediaque acies, non animos propterea ponere, aut loco cedere voluerunt; sed concenturiatis spiritibus ultionem tentant, pertinaciusque instantes, at{que} aciem acie premen∣tes, majori quam antea numero arborem conscenderunt, hostesque à tergo, à latere, & à fronte undique pungentes, manus herbamque dare vi coegerunt. Magnae majoribus vires ad victoriam valuissent, nisi minorum praevaluisset numerus, unamque viginti simul essent adortae. Haec acta sunt Eugenio 4. Pontificis cathedram occupante, spectante Nicolao Pistoriense juris consul∣tissimo viro, omnemque pugnam bona & sincera fide narrante. Tale quid Olaus Magnus recenset Vpsaliae & Holmiae contigisse, antequam barbarus & immanis ille Tyrannus Christiernus Secundus à Sueciae incolis é Gothorum Suevorumque regionibus fuit expulsus. Quo in praelio illud non omittendum; Minores post adeptam victoriam suorum cadavera inhumasse, relictis hosti∣bus & ad corvos parosque expositis. Martis item in aream Campanile ele∣gerant altissimum, acsi Tyrannorum prodigium ejusq́ue Satellites, ad sui fa∣ti 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 poenaeque imminentis contemplationem, clara voce vocarent at∣que attraherent. Elephantos atque Vrsos laedunt, sed non nisi ab illis prius laesae; Serpentes & Dracones in rabiem agunt & affligunt, sed vel quia labo∣rantibus iter impediunt viamq́ue obstruunt, vel quod cavernis turribusque

suis venenatum halitum inspirant. Cicadas gliresq́ue summo prosequuntur odio: illas quia cantando aestatem conterunt, hos quia dormiendo hyemem perdunt, pariter enim & male occupatos & desides respub. bene constituta punit, otiososq́ue civitate ejicere solent Spartani. Longam vivunt aetatem, imò mortalitatem vix gustarent, nisi ab avibus immaturae abriperentur, plu∣vijsque & inundationibus aquarum suffocarentur. Sanae degunt plerunque, quoniam illa tria Platonis saluberrima strictissime observant, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quid enim illis in labore alacrius, in alimento temperantius, in venere moderatius unquam peperit natura? Multa illis etiam domesticae disciplinae, justitiae, amicitiae aliarum q́ue virtutum insunt semina: quae si vel naturâ vel arte nobis infigerentur, non alieno amplius sudore vive∣remus homunculi, ventrisque fieri mancipia recusaremus. Habent item quen∣dam futurorum sensum: nam imminente fame mirum in modum sunt laborio∣sae, noctu diuque operam continuantes, thesaurumq́ue ingentem undique condentes, unde Iuvenalis Satyr. 6.

—frigus{que} famem{que} Formicâ tandem doctus depelle magistrâ.

Quùm igitur (ut omnia paucis perstringam) tantae pietatis, prudentiae, ju∣stitiae, fortitudinis, temperantiae, modestiae, charitatis, amicitiae, frugalitatis, perseverantiae, industriae, artisq́ue nomine praecellant; haud mirum si Plato in Phaedone statuerit: Qui virtutem civilemq́ue vitam consuetudine propria∣ve diligentiâ coluerunt absque philosophiae adminiculo, eos à Formicis ani∣mas sumpsisse, atque in easdem mortuos r••verti. Huc accedit, ut antea retu∣li, Myrmidonum fabula: qui olim Aeginetae cum essent, diligenti agriculturâ, perpetuâ fossurâ, improbo labore, & continuâ parsimonia cum virtute jun∣cta, ad eas opes pervenerant, ut humanam sortem & indolem superantes, Theognis é Formicis ortos, vel in Formicas versos fingere necessum habuit; unde (ut Strabo refert) Myrmidones sunt dicti. Graeci aliter alij rem nar∣rant. Iovem scilicet in Formicam mutatum; Eurymedusam Gratiarum ma∣trem violasse; acsi non aliter optimam mulierem quam optimi animalis figu∣ra specieq́ue falleret. Hinc postea Iupiter Formicarius, & Formicarum rex dictus. Ea enim virtute ac justitâ praedita Formicarum gens, ut nec rege opus sit aliquo, dum suos quisque regit affectus; vel saltem illo tantum supremo, quem invocant omnes Iovam; qui & Formicinae, & humanae omnis virtutis, unicus fons & author meritò censetur. Etenim inter homines qui rectiùs For∣micas regat nemo est; imo qui docere ipsas deberemus (ut inquit Hyerony∣mus) discere ab ipsis varia possimus & corpori & animae salutaria. Nam cum contra industriam & ingenium suum absconduntur, propiùs abesse pluvias cer∣to novimus; & cum circumquaque concursantes ovaque progerentes cerni∣mus, tempestatum ventorumq́ue violentiam praecaverimus. Solent item ru∣sticâ prudentiâ nobiles, frumentum omni foro praemercari, famis futurae prae∣cognitione, quoties formicas, veluti conduplicatis passibus insolentiùs cur∣rere, granisq́ue reponendis sudare animadvertunt. Rectiùs quippe & certiùs naturali quadam magiâ tempestates praemonstrant, quam Divinaculi nostri Planetarij, à pijs vereq́ue doctis omnibus derisi atque explosi. Nam ut En∣nium loquentem audiatis,

Hi quum sibi semitam non sapiunt, alteri monstrant viam: Quibus divitias pollicentur, ab his drachmam ipsi petunt.

Neque minus eleganter Accius Poëta, in scribendis tragaedijs summus, ut in Atticis legitur;

Nihil (inquit) credo Auguribus, qui aures verbis divitant Alienas, suas ut auro locupletent domos.

Melius illi quidem, meo judicio, qui Formicam observant, atque ex ejus mo∣ribus, labore, industriâ, quiete, studio, divinant. Midam legimus omnium facilè regum ditissimum: cui jam adhuc puero dormienti formicae in os triti∣cum congesserunt, vaticinatae proculdubio, eum Formicina prudentiâ prae∣ditum, eas frugalitate & labore opes conquisiturum: ut aureus Fortunae pul∣lus & Bonae Deae alumnus diceretur. Aelianus. Quum etiam Tiberij Caesaris Serpentem in delicijs habitum, adhuc viventem corroderent atque absume∣rent, nonne eum satis commonuerunt, caveret sibi à multitudine, à qua postea misere interfectus animam reliquit? Suetonius. Animam vero nostram in∣struunt virtutis & laboris exemplo, tum quod parsimoniam inculcant & per∣severantiam, tum quod perpetuam servent in opulentia & inviolatam amici∣tiam. Nam licet eâ tempestate homo homini Lupus, & cum abundantia ha∣bendi plura cupiditas (〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocant Graeci) accrescat, tamen 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut Comicus loquitur, neque unquam nisi fame in∣genti digladiantur. Avaritiam illis imp••ngit Horatius, quod semper augent acervum; verùm, cum in commune bonum id faciant, convitium istud illius, non illarum vitium merito censebitur. At Serpentes comedunt, & venenis quandoque vivunt: fateor, & fortè Theriacae loco utuntur: an propterea non laudandae Formicae? imo etiam ut Ciconiae, publicis fisci sumptibus in∣superalendae, ne dicam, cum Ichneumone colendae sunt. In Isthmo Formi∣cas Soli immolabant Sacerdotes, vel quia pulcherrimo Deo (sic enim ha∣bebatur) pulcherrimam hostiam, vel prudentissimo (quippe omnia novit) prudentissimam dare oportuit. Verùm infestae (inquies) sunt vitibus, fraxi∣nellis stolonibus, & teneris permultis plantis; dicunturq́ue à Plinio, Pestes arborum. Imo meliùs & rectiùs Gellio, Vindices & Iudices Otiosorum: evo∣cant nos enim hoc pacto è lustris & popinis ad hortos agrosque diligentiùs colendos, ut exerceant ingenij vires, atque ad rem attentiores, quantùm aequum est, reddant. Exi enim, Otij mancipium, atque calidam calce gravi∣dam pauculam aspergito, & metibi, nisi & Formicas illinc omnes longe abegeris, & novos vegetioresque spiritus plantis infuderis. Origanum, sul∣phur, assa, nitrum, cochleae, lupini, laser, cucumersylvestris, fel taurinum; cocta, projecta, suffita, illata: varia denique instrumenta in procinctu sunt se∣dulo & diligenti, quibus hanc citissimè pestem hortis exigas, & fructus co∣piam, industriae tuae magnum vectigal, jure expectes. Quaecunque denique vespas & crabrones arcere supra notavimus, ea tibi dederint remedium, & formicas unâ operâ interiment. Quamvis revera (ô piger) alere potius debes hoc animalculum, & statuam illi statuere auro factam. Sic enim antiquitas olim egisse scribitur, quum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, sub symbolo Formicae tres ore spicas tenentis, veneraretur. Sunt enim ut Ari∣stotelicè loquar, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive populares tantùm & exreges. Tamen quis∣que sibi & patriae pater est, rem tamque familiarem quàm communem pro viribus adaugent. Quod si objeceris, Formicas morsu suo ruborem, tumo∣rem, pruritum, & deinde acrem dolorem tibi inferre; equidem haud miror. Illud potius admiror, quomodo vel visae te totum in ruborem non dederint, quem pudere oportuit recordantem tantae in tantillo corpore industriae, & tot ejus vigilias, labores, itinera, sudores, animo volventem. Nec tamen adeò grave vulnus infligunt otiosis (quos unicos laedere dicuntur) quin emplastro Varignanae (ex muscis & Formicis mixto) ultro coalescat: medentur enim (ut Scorpiones) suis morsibus, & cum malo medelam pariter afferunt. Alia tibi remedia Plinius, Columella, Arnoldus. Aelianus, Albertus, atque Vi∣talis subministrant, sed non nisi Formicinâ prudentiâ promenda & applican∣da. Vis ut infinita illarum beneficia, pro leviusculo hoc damno, tibi enu∣merem?

Para tuinterim aures, & aequus audias, quae de Formicarum viribus produnt Majores. Haud enim solis Serpentibus, Draconibus, Vrsis, Gryllis, Soricibus, Gliribus, Chamaelconti, Vpupae, Pico, Martio, Alaudae, Phi∣lomelae, Phasiano, Motacillae, vel Gallinis, nunc ad famem levandam cibo, nunc ad satietatem vomitione liberandam medicamento sunt, ut ex Plinio, Solino, Plutarcho, Palladio, Eustathio, Bellonio, Alberto, atque ipsa ex∣perientiâ, satis liquet. Verum & Mangi regionis incolas formicis rubris cum pipere conditis vesci, easq́ue in maximis delicijs ponere, Nicolaus Ve∣netus testatur. Conferunt item ad Gryllos, & pisces non nullos inescandos, Rocam praesertim. Medicinam quod attinet, paucos morbos videre est,* 1.47 qui∣bus non hae Deorum manus aliquam salutem. Torret te Febris, & veluti in Perilli machina vivus ureris? Audi mirabilem aquam, & ad illud extinguen∣dum incendium (ut Gesnero ab amico relatum est) percelebrem. ℞. aq. font. li. j. mellis cochlearia iij. in cantharo conquassata collocentur in Myrmecia, sic ut facile incidant formicae: cum tot incidisse conspexeris, ut aqua incrasse∣tur, cantharum concutito, ac (modo quo aquam rosaceam soles) destillato. Dosis cochlearis dimidium, vel plus, pro aegri viribus; provocabit vomitum egregiè & per urinas etiam materiem morbi evacuabit. Plinius Quotidianam, Tertiam, Quartanam atque omnem intermittentem febrem curari ex Magorum doctrina author est, si aeger omnium unguium praesegmina pro Formicarum aedibus projici curet; & si primam ea trahentem apprehenderit, collo{que} sub∣nexam gestaverit. Aurium te dolor vexat? Eia, vitrum ovis Formicarum ipsis∣que cum formicis repleto, optimeque in furno clausum cum pane coquito, donec panis calorem contraxerit. Tunc aquam invenies, ad dolorem aurium tollendum quotidiana infusione, certè vtilem. Oculo pannus praepositus visum impedit? é formicis rubris succum exprime, oculis infunde: corrodit enim ipsos cum aliquantulo dolore, & penitùs extirpat. Eroti: Trotula: Theophra∣stus. Ova Formicarum trita & auribus imposita, quemvis obtusum auditum citò sanant, Authore Marcello. Quidam conterunt, & aquosam substantiam exprimunt, ac instillant. Alij vitreo vase in oleo macerant, idque in igne concoctum auribus infundunt.

Si retenta urina Hydropem peperit, viginti formicas cum totidem earum ovis ex vino albo bibas, & salutem invenies. Ad urinam quoque intercep∣tam, ova illarum distillata plurimum conferunt. Leo: Faventinus. Formae curans puella, certum cupis experimentum, quo superciliorum arcus deni∣gres? ova Formicarum cum muscis trita id praestant, votique te compotem efficient. Sunt item, quibus per aetatem vel morbum (utor Poetae verbis) vapulat peculium, & libertatem penis amiserunt, ut mariti officio si velint, haud possint fungi. His authores quidam oleum Sesaminum cum formicis contritis mixtum, & insolatum, commendant; si virga & testiculi eo fuerint inuncti: huic oleo addunt nonnulli Euphorbij scrup. j. piperis, sem. rutae, ana ʒj. Sinapeos ʒ ss. ac iterum Soli exponunt. Rhasis. Arnoldus Formicas ni∣gras hoc in casu laudat oleo Sambucino maceratas. Nicolaus cum radicibus satyrij miscet, & aquam inde destillatam jejuno alij propinant. Gesnerus in Evonymo Aquam eò conferentem describit. Accipe (inquit) ollam melle intus obductam, & ad medias Formicis plenam: tunc adjice piperis longi, nucis moschatae, cardamomi, pyrethri, ana p. j. butyri. q. s. per 14. dies macerentur fimo equino; tum in balneo destillentur, & jejuno parum quoti∣die bibendum exhibe. Oleo formicarum alij (inquit Merula) Symphytum addunt: alij Boracem, vel radicem imperatoriae, cum vino laudant, quando impotens dormitum vadit; atque hoc pacto viris 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, mulieribus sterilita∣tem tolli affirmant. Verùm equidem miror Formicarum hac in parte poten∣tiam,

quum 4. tantum in potusumptas, omnem veneris ac coeundi potentiam auferre tradat Brunfelsius. Idem tamen contendit, Formicas unà cum sale communi, & ovis, ac veteri axungia panno interposito, applicatas, Ischiadi∣cum dolorem sanare. Impetigini cum modico sale appositae, praesentaneo sunt remedio, inquit Marcellus. Quinetiam contra pruritum & Scabiem é papulis, ut Serenus ait;

Proderit ex oleo pulvis, quem congerit alte Dulcibus é latebris patiens Formica laboris.

Ova quoque Formicarum inter Psylotra numerat Arnoldus, atque aquam ex his destillatam ad Noli me tangere & Phagedenas omnes commendat. Fla∣tus item potenter dissipant cum vino sumptae, ex Alberti sententia. Clavos enumera, totidemque Formicas accipe, ac linteo raro unà cum cochlea de∣ligato; ac in cineres redacta omnia cum aceto misce. Clavos deinde illini∣to, & curationem accipito. Capite Formicae parvae ablato, reliquum cor∣pus digitis conterito, ac eo abscessus cujuscunque tumorem inungito; statim∣q́ue detumescere incipiet. Nonus. Deus item, ne quid omisisse videar, So∣lipugarum morsibus (quod est genus Formicae venenatum) Cynamolgos (mollem desidemque Aethiopiae populum) à sedibus fugavit atque delevit. Plinius. Has alij Solifugas dicendas putant, Cicero Solipugas appellat. Pau∣ca ab Authoribus in Formicarum laudes ex Anthologio, Apthonio, Natalis Comitis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & Moscheae faceto ejusdem hypotheseos libro dicen∣da habeo; earumq́ue naturas & elimatam vitam Aratus, Herodotus, Stra∣bo, Aristophanes, Rhasis, Aggregator, Beroldus, Ryffius, Zetzes, Arno∣bius, obitertranscurrunt; verùm cum parum reliquis addant, nollem diutius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; ne dum elegans viderer, curiosulus essem, & singula minutissimè rimando, rimas agerem. Faxit Deus, qui nos ad Formiculam otio crapulae∣que deditos in disciplinam misit, ipso ductore illuc eamus, ipso doctore offi∣cium perdiscamus. Pusillum sanè est animal, & contemnendae propemodum magnitudinis: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Dixi.

CAP. XVII. De Cicindela, & Meloe faemina, aeque Anthreno, & Asello aruense.

MAgnae factionis & generis Nobiles cum plebijs conjugio copu∣lari plerunque molest è ferunt. Tamen Iovem muliebres non de∣dignatum amplexus Poëtae cantant: Cicindelamq́ue & Proscara∣beum, sive Meloen (quamvis Aligeri sunt ordinis) cum Depen∣nibus rem habere non pudet. Et profecto cum in his faeminis, eadem naturae dignitas & vis adsit, quae in masculis conspicitur, nescio equidem cur eos suae sortis uxorumque distaedeat, quum (demptis alis) animi & corporis item do∣tibus conspirent. Harum nomen, formam, figuram, mores, virtutes, usus, libro primo (quo de viris ipsarum aligeris multa disputabantur) abundè dixi∣mus; & quamvis Impennibus hic debetur tractatus, nolui tamen artis no∣mine faeminas à viris sejungere, quas (à primo usque saeculo) naturalis con∣junxit amor.

Anthreni Iconem vobis offero, quem Graeci etiam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocarunt. Alij Crabronem esse reptilem conjiciunt. Alij speciem illam Phalangij, quae

[illustration]

à Plinio pennis tantùm differre à Cra∣brone dicitur. Rostrum illi aduncum & forcipatum, vultusque erectus. No∣ctuam illam cornutam (qualem in Bel∣gio vidimus) plenè exprimit; ocu∣los habet piceos, pectus hirsutum val∣de & fulvidum; pedes ortu flavi, dein∣de fusci: octo incisuris ex rubro flave∣scentibus constat reliquum corpus, quas maculae in dorso coracinae valde ornant. A summo rostro, antennae siue cornua emergunt flava, hirsuta, flexi∣bilia, tamen tactu nonnihil dura. Mor∣sum ore infert agrè curabilem; non ita tamen laetalem, ut Phalangium videa∣tur; nec ita lenem quin Crabronis su∣peret 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Si plura post hac de hu∣jus bestiolae natura, moribus, & usu ex∣plorata habuero.; lubentissimè faciam, ut pariter mecum sciatis. Absit enim à me voluntas caelandi aliquid, quod reipub. literariae in rem siet.

Ob similitudinem quam cum Asellis habet hoc Insectum, Asellum aruen∣sem appellamus: reperitur enim aruorum inter segetes, pedum duntaxat nu∣mero (quippe sex tantum parvos & nigricantes habet) à reliquis discrepans; collum illi brevissimum, corpus latiusculum, compressum; cauda aliquan∣tum mucronata. Iulio mense agro Colcestriensi eum Pennius vidit, aliàs nunquam reperit. Quem in medicina usum obtinuit nobis adhuc inexplora∣tum est.

CAP. XVIII. De Vermibus mineralibus hexapodis.

IN Pennij de Vermium natura Schedis, opinionem ejus aliquan∣diu mirabar, quum lapidum Vermes commemoraret, seque eos in cariosis aetate lapidibus vidisse, parvulos sepedes, assereret. Etenim ab omnibus Philosophis acceperam; admodum amara, salsa, acria, acetosa, oleosa, calida, frigida, solida, duraque; quamvis corruptionem tandem admittunt, Vermes tamen non gignere, at∣que propterea à Theophrasto, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocantur; non quod vita, sed quod animali∣bus carent. Coepi ego attentiùs rem cogitare, justaque & fallendi nesciâ sta∣terâ omnium sententias expendere; tandem Majores nostros & hic & illic turpissimè lapsos persensi: plusque unis Pennij meisque oculis, quam illorum omnium verbis attribui. Dicite enim mihi bona fide, Ecquid felle vel agari∣co amarius, marisalsius, fermento acrius, aceto ipso acidius, igne calidius, congelata nive simplicius atque frigidius? Generari tamen ex his singulis ver∣mes certum est, & ex historiae sequela satis patebit: pari ratione vermiculos lapidibus innasci, non siccitas, soliditas, frigiditas, non caloris humorisve inopia prohibet: neque illud admisero 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Haud enim solum ubi humor materiam subministrat, atque calor humorem manifestè concoquit, animalia procreantur; sed ibi etiam (ne Deum cancellis claudere

videamur) ubi nihil horum adesse oculis cernimus, imo ubi planè abesse co∣gitamus. Pyrigoni in flammis, Oripae in congelatissimis nivibus generatio id satis stabilire possit: quae me ratio induxit, ut lapidum verminationi citiùs ascriberem. Quinetiam molitores dum lapides suos versatiles usu nimio lae∣vigatos stilo excavant, Vermes ibidem natos saepe reperiunt, ut Pennij fra∣ter testatus est. Retuli tmihi Foelix Platerus, dignissimus Medicorum Bafi∣liensium Antistes, se in centro magni lapidis serra divisi, vivum Bufonem à natura inditum reperisse: quale quid optimus ille Zuingerus de Scorpio me∣minit. Quae sane horridiora visa fuissent & longissima à side, nisi idem in la∣pidicina Guilielmi Caui Leicestrinensis nobilis contigisse scirem. Nec sane Philosophia & ratio huic adversatur opinioni, quum terrae omnium parenti omnigenus calor, omnigenus humor, spiritus item insit omnigenus, & ferè omnium (utor Archiatri verbo) plena esse omnia videntur. Neque sanè vi∣deo cur magis in animalibus lapides, quam in lapidibus animalia nasci queant: atque ut nobis metallicos spiritus facile tribuo, ita illis animales concedere, salvâ veritatis lege, non timeo. Habent enim & illi invisibiles & tacitos mea∣tus, nervos, venas, & sinus: quibus alienum humorem, aliena semina, & pe∣regrinos spiritus vel attrahunt, vel saltem vi illatos admittunt. Memorant quidam medullam spinae humanae putrefactam, serpentem longe venenatissi∣mum producere. Ex cineribus vermium vermes renasci author Cardanus: Scorpios ex ocymo inter parietes sepulto, praeter Plinium multi referunt scriptores. Lapides in aëre genitos nemo non videt: imo vitulos, sanguinem, & saxa depluisse, Bonus Ferrariensis repetere non erubescit. Quae licet aspe∣riora videntur quàm ut aemulentur veritatem; tamen neque temerè audeo ne∣gare, neque nostram de lapidaribus vermiculis sententiam unquam imminu∣ent. Cujus rei ratio si tam altè positavideatur, ut nihil sit aequè difficile at{que} eam indagando pervestigare: cogitetis veritatem tam altis quoque tenebris esse reconditam, ut vix seris tandem annis prodiderit; nec unquam in his rerum generationibus (quarum solus sibi Deus est conscius) nisi per conjecturas, similitudines, proportiones, collationes, observationes, semetipsam osten∣dat. Ludit enim hic Deus, ut nos ludat homunciones, strabis oculis non creatricem duntaxat officinam intueri ausos, sed etiam rationem operum an∣quirere, rimari, tentare, imo quidem imitari neutiquam veritos. Vtinam vel Salmonis fato, vel Salomonis consilio admoniti, ad sobrietarem sapere disceremus: illa enim ad cognitionem rerum via est unica, & sola omnium (quod sciam) salutaris.

CAP. XIX. De Vermibus vegetabilium hexapodis, & primum de Arboreis.

VEgetabilium Vermes sunt vel arborei, vel Fruticarij, vel legumi∣narij, vel frumentarij, vel Herbarij. Arborei, quidam lignum, quidam corticem, nonnulli folia, flores & fructus exedunt, de qui∣bus ordine dicemus. Ligniperdes, sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, multi depre∣henduntur; nam qui in virentibus crescentibusque truncis innascuntur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; qui in aridis & in exuccis, Enxyla; qui in solidis & siccis, Thripes; qui in lig∣nis calidioribus, Termites; qui in caesa materia, Cossi: qui in navium tabulis, propriè Teredines dicuntur. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 forte 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nomen sumpserunt; mor∣dent enim & mandunt vivas arbores, adeo ut saepe ad earum radices magna

pulueris vis, quasi serratione facta, conspiciatur: Caput huic deforme; va∣rium, tegmine coopertum, quod exercete & contrahere pro libitu potest. Pe∣des habet in ••osteriore parte caudam versus, sicut Cossi in pectore; reli∣quum corpus tunica arenosa tegitur, quasi putamine; quâ exuti moriuntur, ut cochleae testis nudatae.

Tempore a natura constituto, in thecam aureliae similem obdurescunt, sed quae bestiola pennata inde provenit, nondum animadvertimus. Cosso longe major ob nimiam edacitatem, & minus delicatus. Pici martij, aliaeque lig∣nipetae aves, rostro virentes arbores percutiunt, & sono concavitates inve∣stigantes, eo loci perforant & pertundunt, donec ad mordellas istas pervene∣rint, ipsasque deglutiverint. Valde enim delectantur hoc cibi genere, ejusq́ue gratia integros aliquot dies in perfodienda arbore insumunt.* 1.48 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in ligno surdo reperitur, & pumicoso, quod ne baculo quidem percussum sonum edit: cerastae Theophrasti, & pityocampae Medicorum valde cognatus, nisi quod tres tantum utrinque pedes consecutus sit. Virosum illi & pertinacem odo∣rem, & vim valde septicam tribuit Gesnerus. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 a terendo dicti videntur,* 1.49 vulgares satis vermiculi ac frequentes, parvi, corpusculis albidis, capitibus ni∣gricantibus vel ex rubro infuscatis, pedibus sex juxta collum tenuissimis, exili∣bus, & cum rubedine non magna nigricantibus; vermiculo avellanae nucis structura corporis persimiles, sed medio minores atque breviores; nigra lig∣na non amant, sed albicantibus duntaxat (qualia sunt Alburni, Coryli, Betu∣lae, Cinamomi, Platani) innascuntur: quae jam arida solidaque perterebrant, & absorptâ humiditate cariem inferunt. Omitto hic Plinij, Hesichij, Theo∣phrasti, Plutarchi de Thripis significatione altercationes; quorum alij tam rarò, alij tam indiligenter verborum proprietatem observant, ut in eo descri∣bendo obscuri; vel potius nulli videantur. Antiqui lignis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sulcatis, & Lacones i••primis (teste Hesichio) pro sigillis utebantur; unde Lucianus in Lexiph. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Vermiculari quippe processu varias characterum herbarum, animaliumque formas exculpunt, & divinam illam Phidiae, Praxitelis, Myrmecidis, Bupali, Sophronisci, Anthermi, Glyphicam fere superant. Dactyliographi cujusdam Galenus meminit, lib. 17. de usu part. cap. 1. qui in annuli cujusdam pala Phaetonta cum curru equis∣que praecipitatum, graphic è per omnia repraesentavit, non sine magna artis admiratione. Verùm Thrips neque stylo neque ferro instructus, molli ad∣modum dente, signa solidissima effingit, & miras quandoque rerum omnium imagines, solâ naturâ duce efformat. Vbiligna Solis nimio calore torrefacta fuerint, vermem quidem procreant & nutriunt, Termitem;* 1.50 qui (Servio au∣thore) ex ipsa medulla genitus, matrem tantum absumit, osseamque & cor∣ticeam substantiam non attingit. Ingratum sane animalculum, tantoque alijs vermibus deterius, quanto cordi arborum & vitali ipsi fonti perniciosius; vi∣vunt enim aliquando cute & ossibus spoliatae: atqui medulla absorpta, statim

[illustration]

pereunt, nec mederi tanto valet vulneri natura. Corporis effigie Cossos referunt; sunt autem mi∣nores multo, & non parum molliores.* 1.51 Cossi no∣men a 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graeco vocabulo fortè deductum est, quasi ligni Curculionem dicere velis; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: inquit Philosophus. Ab Anglis Timberwormes appel∣lantur, quoniam non nisi caesae materiae plerun∣que insunt, & ad aedificandum destinatae. Rugo∣si admodum sunt corporis, unde & consules qui∣dam Romani Cossi vocabantur. Majores Cossi

ferè minimum digitum crassi videntur, & tres digitos transversos longitudine adaequant; colore albicante, erucis majoribus fere similes: quare a Plinio praegrandes Cosses dicuntur; pedes utrinque tres, non procul à capite pen∣duli, breves, exiles, nigricantes. Corpus annulis duodenis constat, versus caudam semper minoribus & pellucidis; caput crassiusculum, colore fusco, ac parvum, forcipatum, acutum, & quasi mucronatum, colore nigro, duae in fronte laminae; juxta os sunt exiguae quasi setae aculeatae, singuli annuli in la∣teribus, singulis punctis rubentibus modice cavis notantur: tardigradum val∣de est animal, & motus vix perceptibilis; qua de causa ventriosos & desides, Cossos appellat Festus. Oculos habet parvos valde, dorsum teres, ventrem nonnihil concavum, colore albicante dilutum; obesuli videntur & valde mol∣les, lignis novitersed intempestivè caesis innascuntur; si vero diutiùs resecta fuerint, plurimamque humiditatem amiserint, minores oriuntur Cossi, mag∣nitudine solum à majoribus diversi. Veteres in Ponto & Phrygia (ut Pli∣nius & Hieronymus tradunt) ijs quasi delicatiori cibo vesci solebant, atque eum in usum farina saginabant, ut Vermiculi quoque altiles fierent. In medi∣cum etiam usum veniunt Plinio teste: sanant enim ulcera, lac augent, nomas illiti percurant; id quod Albertus quoque confirmat. Teredines capite ad portionem grandissimo, rodunt dentibus, perforantq́ue robora, vel sono teste. Hae tantum in mari sentiuntur (Theophrasto teste) nec aliam putant teredinem proprie dici: Horum alios tam longos in navibus Venetorum, quae diu in Alexandriae portubus constiterant, repertos meminimus, ut cubitum longitudine, pollicem crassitudine aequarent. Quales etiam inclytus ille Fran∣ciscus Drakus, alter quasi Maris Neptunus, in nave sua orbivaga (carie jam pene spongiosa) domum reduxit. Vidimus alias Teredines unciam longas, vermi farinario persimiles. His corpus teres, caput ex luteo splendente, pa∣rum rubens, osforcipatum, à cujus quasi labris parvae spinulae nascuntur; pedes utrinque terni, incisurae corporis undecim, aliquantum rubentes: re∣liquum corpus dilutè livescit cum splendore; quo ma∣jores

[illustration]

fiunt, eò ex phaeniceo obscuriùs splendent; quo verò minores,* 1.52 eo intentiùs albicant. Itali Byssam, Hispani ab edulio Bromam vocant: exedit enim na∣ves, & perforat; unde Aristophanes in Equitibus tri∣remem exesam, loquentem, introducit his verbis, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sic etiam Ovi∣dius 1. De Ponto: Estur ut oculta vitiata teredine na∣vis.* 1.53 Teredines non naves tantum, sed & aedium tra∣bes infestare (pace Pennij dixerim) ex Homeri Scho∣liaste (Odyss. λ.) constat, cujus haec sunt verba: Melampus, cui

[illustration]

Draco aures purgaverat, ut brutorum sermonem intelligeret, ob boves Iphicli abactos in carcerem conjectus est. Vbi cum intel∣lexerat ex Teredinum colloquio, parum superesse de trabe, effer∣ri se jussit, ne illa decidente vitam finiret. Atque dum a viro & muliere sublimis factus efferretur, domo corruente, uterque re∣versus perijt. Patet id etiam ex Comicorum Latinorum facilè principe, quum Philolachen adolescentem his loquentem verbis introducit;

Atque illud saepe fit: tempestas venit, Teredo aedes ingreditur, & vermis malus. Venitimber, lavit parietes, perpluunt Tigna, putrefacit aër operam fabri, &c.

Magnis hi praesertim nocent arboribus, nempe Quercui, pyris, malis, casta∣neis,

larici, Iuglandibus, fagis, mespilis, ulmis & latifolijs Salicibus: in quibus immature caesis & plantatis, pinguedo quaedam mollis & mala oritur (albumen & alburnum saltuarijs dictum) omnium Teredinum seges & fomentum. Quò sicciores, amariores, oleosiores, atque duriores sunt arbo∣res, eò magis a Teredine liberae creduntur: tamen aliquando cupresso, ju∣glandi, Guajaco, & Tiliae, Ebeno etiam ipsi, vim facit. Modus autem generatio∣nis ipsorum in lignis hujusmodi est. Plerique innascuntur, non foris se infe∣runt; depascuntq́ue sua principia, ut ex quibus constant, exijsdem constare pergant. Materialis causa & conjuncta, est dulcis & alimentarius lignorum humor putredine infectus, quemadmodum ex pituita dulci lumbrici intesti∣norum nascuntur. Putrescit autem dulcis ille humor duplici de causa, Dys∣crasià scilicet, vel continui solutione: per Dyscrasiam qualitas corrumpitur; per vulnera vero, non tantum innatus effluit, & se effundit humor, sed alie∣nus quoque per pluvias caliginesque illatus putredinem efficit. In vetulis, ra∣ris, & sic catis per aetatem arboribus, maximi sunt vermiculi; tum quia hu∣midum radicale magis minuitur, tum quod Dyscrasia calorque & humor pe∣regrinus magis augentur: quemadmodum & senes plerumque dira scabies, & syrones acarique crebrius infestant. Sub Luna exposita ligna citiùs ver∣miculantur, ob nimiam aëris humiditatem; sub sole autem calidiore, ob ni∣mium ardorem. Qui vero innascuntur, hi omni tempore generantur: Illatitijs autem, & ex semine culicum, muscarumve natis, ver potissimum atque aestas amica sunt: hyeme enim conglaciati pereunt. Caelum quoque & solum mag∣nam vim habent, ligna quippe Hibernica rariùs putrescunt, ex Soli virtute; quemadmodum & Arabica, ex caeli. Nunc particulares describemus.

Eorum vermium qui in Ficis existunt, alij ex ipsis nascuntur arboribus: alius item paritur, qui vocatur Cerastes. Quum enim vermium magna pars specie formáve inter se differunt, discrimen tamen praecipuum in his est, quod in alia arbore fructúve nati, translati in aliud genus servari nequeunt. Cera∣sten autem & in olea nasci, & in fico parere asseverant. Habet itaque & ficus suos vermes,* 1.54 & illos quoque emittit, quos alienos receperit. Omnes tamen in Cerasten figurantur, sonumq́ue edunt parvuli stridoris. Sypontinus duo illi cornua in capite assignat. Cum erodendo tantum loci excavaverit, ut semet∣ipsum circumagere possit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, aliud animalculum progignit, & unam speciem in aliam (erucarum more) transmutat.

Et Sorbus arbor infestatur vermiculis rufis, pilosis atque ita emoritur. Mespilus item in Senecta vermes tales procreat, sed grandiores quàm in alijs arboribus, ut Theophrastus refert. Alburnus vermen profert Thripifor∣mem, ex quo Culices deinceps vel phalaenarum species nascuntur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Hesichio, quia Pyros sylvestres acriter infestant. Vermi∣culus in Esculo arbore (Galbus à Suetonio dictus) mirae est exilitatis, unde qui primus Sulpitiorum Galbae cognomen tulit, à summa gracilitate ita voca∣tus est. Carabum Platanus producit, (testibus Hesichio & Aristotele) ver∣mem cancris marinis similem, sed sex tantum pedibus donatum. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Hesichij hoc modo noscitur: (Theophrasto authore;) ligni Cinamomi ramulos binum digitorum longitudine abscindunt; recentesq́ue bovinis ter∣goribus insuunt; tum exinde lignis putrescentibus vermiculos nasci aiunt, qui lignum corrodunt, corticem nullatenus tangunt ob acrimoniam: lignum hoc in aedibus Pennij visum est, a vermiculo erosum quod cinerei fuit coloris; non valde durum, insipidum prorsus, & inodorum, contra quam Lusitani ali∣quot mercatores, & medicastri simplicium ignari, affirmant. Raucae vermes Quercus radici innascuntur, ijsque nocent. Olea (inquit Plinius) male po∣nitur, ubi quercus effossa fuerat: nam relicti in quercus radicibus Raucae ver∣mes,

ad oleae radices transeunt, atque eas infestant. Ioannes de Choul, idem asserit. Corticarij vermes, pauci à veteribus numerantur, praeter Scolopen∣dras Iulos & Scorpiunculares illas Tineas, quarum naturam capite de Scor∣pijs expressimus. Hos Germani Clopt vocant, pulicis non multum exceden∣tes magnitudinem, rubri coloris, decempedes, in lignis aedibusq́ue pineis Moschovitarum frequentes; interdiu ligni uligine inter corticem exudante vescuntur, noctu prodeambulant, & si in dormientes homines inciderint, morsu dolorifico sanguinem exugunt. Folia arborum & flores depascunt vermiculi Syrones dicti, quorum crassities quantilla sit ex eo cogitare possu∣mus, quod inter folij tenuissimi membranas fodiendo serpit, salvâ utraque epidermide. Post aceti lumbricos: (inquit Ioach. Camerarius) nullum ver∣miculum vidi adeo compressum. Cuniculi, quos agit, subtilissimas aliquando lineas & fibras referunt; folia cerasi & mali maculata plurimum laedunt, at∣que post satietatem excidunt, & videntur ex multis seminibus peponum se∣cundum latum conglutinatis formati, nisi quod longè sint minores. Ab his emortuis aliud prodit insectulum, veluti & hi ab alio. Syronibus persimiles 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quos Angli tam in lignis, cortice, folio, floreq́ue & fructibus arbo∣rum, quàm caseo & cera genitos, Mites, id est Minutulos sive atomos ap∣pellant; à Syronibus eo differunt, quod ex multis Acaris constare videntur. Acarus autem ipse globosum, album, sepes, & pedicillo simile est animalcu∣lum; tam nullius fere substantiae, ut inter digitos pollicemq́ue fortissime compressus, ob exilitatem laedi sentiríve nequeat. Antigonus eum & Aristo∣teles 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocarunt, id est, Iovis promum; eam forte ob causam, quod crassissima vini dolia rostro perforat. Et sane nisi Iovis ei aliquid inesset aut divinae virtutis, quomodo tantae vires in tam pusillo & paenè nullo corpuscu∣lo cernerentur? In fagi quoque folijs tubercula parva reperiuntur, in quibus vermiculi exiles. Fructus etiam arborum (ut Theophrastus loquitur) est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: etiam cum adhuc crudus est, ut in Sorbis, Mespilis, pyris, malis∣que cernimus. Oliva tam in cute quam nucleo vermes 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocatos patitur: unde haud contemnenda pestis Theophrasto dicitur, quae non solum suc∣cum & oleum absorbet, sed etiam nuclei tam duri ossa exedit. In gallis per∣foratis vermiculi etiam deprehenduntur, ipsa intima medulla geniti; é qui∣bus postea muscarum & culicum quorundam genus oriri, Valerandus Dou∣res Pharmacopoeus Lugdunensis author est. In Quercus item glande & po∣mis illis fungosis vermes aliquando nascuntur; eoque anno famem & annonae caritatem Astrologi praesagiunt. Nucibus avellanis vermes inesse notius est, quam ut de ijs contendam: praesertim aestate humida, & vento ex austro flan∣te. Mirum est quod Ringelbergius lib. experiment. scribit, Hos vermes la∣cte ovillo ad Serpentis magnitudinem enutriri posse. Cardanus tamen idem confirmat, modumque nutricationis, 7. de rerum var. ostendit. Vermiculi in ficubus arefactis similes ijs qui in avellanis nascuntur, capite nigro, reliquo corpore ex luteo albicante, sed minores. Conos cedri vermibus esse obnoxi∣os comperi (inquit Bellonius) quemadmodum & pineos. Cicindelam faemi∣nam crassitie referunt, digitum transversum longi, capite formicae, sed magis compresso; incisuris duodenis; pedes juxta caput utrinque tres, antennae cir∣culares binae, venter crassus, cauda mucronata. In praeduris quoque & ligno∣sis Opuli pericarpijs, semen inest latiusculum & saepe vermiculis exesum: quo∣rum veluti aurelias ibidem reperies. Nullus denique fructus nominari possit, quem non tinea aut vermis inficit: imo ipsum aliquando Manna, (ut Poetae fingunt, Deorum; ut Scriptura asserit, Dei filiorum cibus) putredinem & vermem admisit, quum, praeter Iehovae mandatum in crastinum reponere∣tur.

CAP. XX. De Vermibus Fructuum leguminum, frumentorum, Vitis, Herbarum.

IN Salice humiliori (praesertim quando gallae tuberculosae erum∣punt) nonnunquam quasi rosae inveniuntur, quae vermibus sca∣tent, uti etiam in lentiscifolijs accidit. Ilicis (inquit Quinquera∣nus) duo genera: alterum arborescens, alterum frutex exiguus; sesquipedali proceritate. Laetissimè viret, folijs laevore praefulgi∣dis, spinarum vallo ambitis numeroso, stolone assurgit in modum rosarij: a no∣stris Fagi appellationem sortitur, quamvis nullam fagi imaginem repraesentet. Provenit locis planis quidem, sed in altitudinem evectis, exilibus & sitienti∣bus collibus, sed infaecundis. Vere medio rorati imbribus frutices, Coccum hoc modo ordiuntur. Vbi imus scirpus se in duo brachia sortitur, in horum medio prmum omnium increscit rotundum quiddam magnitudine & colore pisi; hoc Matrem vocant, quod ex eo caetera grana producuntur. Matres porro habet ut plurimum quinque quaelibet cespitum familia, quae ineunte aestate aestuque minutissimorum vermiculorum catervam profundunt, fatis∣cuntque in summitate. In animalia prorepit nova soboles colore candida, pro se quisque in sublime. At ubicunque vermiculi vel germinantis surculi axellis occurrerint, decident, & incrementis aucti Milij magnitudine fiunt. In∣de liberius adolescentibus, albus color in cinericium transit, jam{que} non animali sed Pisum rursus apparent. Tunc que ea grana maturitatem adepta colligun∣tur, jam coloratis vermiculis faeta: dum asportantur mercatoribus, ambiens pellicula prae teneritate rumpitur. Vermiculorum quidem qui citra vaginu∣lam habentur pretium in libram quamlibet, aureus solatus: in granorum vero quae adhuc eorum partem retinet, hujus quadrans. Torpent interim vermicu∣li, ac immobiles jacent. Caeterum, quum primum tempestivitas adest, in lin∣tea praecipitati Soli exponuntur. Tum libato colore statim prorepunt, atque aufugere nituntur; sed a custode, qui continuus assidet, concussu lintei in me∣dium eousque rejiciuntur, donec emoriantur. Tanta quidem dum haec fiunt, totoque mox triduo, odoris suavitate ac gratia, ut non Cibetae, non Mos∣cho, non Ambrae, sed ne Citriorum quidem floribus concesserit. Si quae ve∣ro grana legentis effugerint sedulitatem, ea mox alatorum animalium nume∣rosum exercitum in auras effundunt.

Observatum est uno anno ex campo lapideo, in Arelatensi agro, hunc proventum undecim aureorum millibus aestimatum. Haec Quinqueranus. Si∣milis Cocci parandi ratio etiamnum meo tempore (inquit Carolus Clu∣sius) in Gallia Narbonensi, atque etiam in Hispania observabatur. Areas enim sub dio habent ad id destinatas eminente aliquantulum margine, quibus linteo panno instratis Coccum effundunt, custodibus cum bacillis summo fer∣vore Solis perpetuò assidentibus, & extrema lintei concutientibus; ut vermi∣culos effugere properantes, in interiorem lintei partem repellant. Verum Pe∣trus Bellonius li. j. observat. ca. 17. aliam prae parandi Cocci rationem refert.

Cocci baphicae (inquit) proventus in Creta magnus est: Pastores & pueri eam colligunt. Invenitur mense Iunio in exiguo quodam frutice ex Ilicis genere quae glandem fert, sine pediculo inhaerens illius fruticis sti∣piti, colore ex cinereo albicante. Quoniam vero istius fruticis folia spi∣nis horrent, uti Aquifoliae; pastores fertulam sinistra gestant, qua ramos de∣p••imunt & inclinant. Dextra falcem putatoriam, qua ramulos demetunt; a

quibus vesiculas rotundas exigui Pisi magnitudine auferunt, quâ parte ligno adhaeserant apertas & hiantes, plenas exiguis rubris animalculis lende mino∣ribus, qui per hiatum istum effugiunt, & vesiculam vacuam relinquunt. Pueri Coccum jam collectum ad Quaestorem deferunt, qui ex dimenso ab illis re∣dimit. Is animalcula à vesiculis cribro segregat, deinde ea summis digitis le∣niter prehendendo in pilas efformat, ovi gallinacei magnitudine: Etenim si nimium comprimeret, tota in succum resolverentur, & color periret. Ita∣que duo infectionis genera, unum pulpae, alterum vesicularum; & quoniam pulpa inficiendo magis utilis est, ejus pretium quadruplo majus quàm vesicu∣larum. Vermes quoque exiles é croceo rubentes in summis Iuniperi surculis conspexit Gesnerus. In Cynosbati, sive rosae sylvestris spongia vermiculi nascuntur albicantes, ex quibus Aristoteles Cantharidas provenire scribit. Post duos menses (inquit Gesnerus) in hypocausto servata spongia magnum numerum vermiculorum viventium effudit. Spina item, & Sentis, Rosa, Erica, Genista, Colutea, Rubus Idaeus, Myrtilus, Capparis, uva crispa, Carpinus, Oxyacantha, ligustrum, vitex, glycirriza, omnis denique frutex & suffrutex à vermibus exeditur: neque Ricinus ipse (Ionae, divino illi vati, nimium exaestuanti umbram praebens) ab hac peste legitur immunis. Sunt item Ce∣realia dona, Legumina (utor Philosophi verbo 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: sed quomodo id eveniat, incertum est. An quoties diffundi nequit humor ob aestum & squa∣lorem, ut Theophrastus innuere videtur? An potius dicendum à sicco hu∣morem appeti, humorem autem illud refugere tanquam adversarium? Sic pendentes arido parieti videmus guttas. An calor nimius corrumpit natura∣lem cum calorem tum humorem intus contentum? Sane eo modo putredi∣nem induci, morbidissima Aethiopia testis est. Fabas depascitur vermiculus, Midas Theophrasto, Hesichio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocatus. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vermiculus leguminaris dicitur, sed praecipuè in Pisis versans, & ab erosione nomen ob∣tinens: qualis etiam in cicere, posteaqvam pluvijs ab eo elota fuerit salsugo; ut praeter Hesiodi Scholiasten Phavorinus & Theophrastus statuunt; legu∣minibus dulcioribus saepe innascuntur, tum ob alimenti aptitudinem, & ele∣menti verminantem naturam. Dulcia enim vermes citò generant, generatos{que} nutriunt & signant. Frumentarij Vermes, in genere 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicuntur; qui tritici, siliginis, panici, avenae, orizae, milij, & Secalis radicibus, stipulis, calamis, spinisq́ue victitant. Eorum alij amylo vescuntur frumento, ut Farinarij: alij integro & mola nondum confracto, ut Curculiones. Farinarios Angli, Meale-wormes appellant, teredini similes, sepedes, capite parvo & spadiceo, corpore anuloso, & pro farinae diversitate vario colore: proba enim & albis∣sima farina, albos generat; vetustior flavos; macra & furfuribus immixta etiam fuscos. Cardanus eos Blattas frumentarias voci∣tat, sed (ut saepe fit) incogitanter. Furfure nutriti mirum

[illustration]

est in quantam excrescunt multitudinem, & ex decem, trecentos brevi videas. Apud panni lanei textores quo∣vis fere tempore inveniuntur: hi enim ex furfuribus, ace∣to & axungia mixturam faciunt, unde copiosissimè nascuntur. Integri fru∣menti, sive tosti (ut in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Aetij quam Mault Angli, cervisiae matrem, ap∣pellant) sive crudi, strages Curculio: Sic enim rectissimè meus Comicus, etsi Virgilius at{que} Varro Gurgulionem & Curgulionem scribant. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graecis dicitur, Anglis Pope, Bowde, Weevill, & Wibill, quasi Birostrum dicas, quum sit tamen reipsa animal trirostrum. Triticum praecipuè, sed etiam alia quae∣cunque vastat frumenta; praeter cassam tenuemque membranulam nihil reli∣quum faciens; nam ut Georgicorum Vates; populat{que} ingentem farris acer∣vum, Gurgulio. Ad Scarabei minuti faciem formatus, rostrum habet sibi pe∣culiare,

& trifurcum. Corpus alijs nigrum, alijs suffuscum, alijs & majoribus sub∣viride, cujus mediū isthmus coarctar. Bestiolae tanta est siccitas, ut primo quo∣{que} tactu levissimo in pulverem abeat. Vere maxime generatur paucorum die∣rū spatio, antequā examina faciunt apes. Nascuntur, inquit Theophrastus, ex alia grani parte; quod vero reliquum est, pro cibo utuntur: rustici nostri 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hoc animal in parietū rimis ac inter tegulas ova ponere pro explorato habent, unde per procreationem nova soboles. Tria de his bestiolis mira memorant.

Primum quod licet ab initio paucae fuerint, brevi in infinitam sobolem pro∣pagantur. Secundo, quod inter tegulas ac in rimis parietum triennium ac amplius fere sine cibo vivunt. Tertio, si una cum hordeo vel tritico per tri∣duum submergantur, tandem exemptae reviviscunt. Syliardus noster (diligens naturae observator) Curculionis propagationem ita describit: Quum Formi∣cae aristae culmen exederint, ascendit curculio, et per exiguum illud foramen ovum unum vel alterum (rarissimè tertium) deponit, magnitudine fermè gra∣ni milij; oblongum, fulvum, liquidae materiae & fulvae plenum: ex quo dein∣ceps novus prodit Curculio. Datur in hoc insectulo uterque sexus; siquidem coeunt antequā hanc injuriam inferunt. Petrus Comestor ex sabarum corrup∣tione provenire affirmat, cui praeter Guillerinū de conchis nemo subscribit, ne Curculionē cum Mida male confunderent. Praeter vulgo notum hunc Curcu∣lionem, Ioach. Camerarius é Germanorū horreis duos ad Penniū alios misit, ventre longe turgidiore; quorum unus subcineritij, alter viridis coloris. Est eti∣am in tritico (inquit Scaliger) Curculio quidam erostris, quem forte Plinius Scarabei frumentarij nomine subintellexit. Huc etiam bestiolā quandam refe∣ro in horreis versantem, pedibus sex incedenté, antennis duabus brevibus iter tentantem, medio dorso & lateribus maculosá, reliquo corpore nigram, quam ideo curculionē maculatū voco. Haud multū frugibus incommodū animalcu∣lum, quia fere solitarium & perraro duo simul uno in horreo inveniuntur. Cir∣ca Lentzburg oppidum Germaniae in agris reperitur Insectum, quod alij Vt∣put, nonnulli Korne worme, quidam Kornevele appellant. Dicitur esse adeo venenosum & noxium, ut agricolae aratro relicto obvium illud persequantur & interficiant. Ex rubro parvo nigricat, inter segetes habitans & grana co∣medens. Vermes in vitibus nati Cocci illos vermiculos aemulantur, quales in Pimpinellae radicibus colligi putat, imo pertinacius instat Brassavolus. Inter Herbas tam medicas quam culinarias, violae, raphanus, ruta, ocymum, aliaeque permultae vermibus infestantur. Violarum vermes minutissimi conspiciuntur & nigri, celeri repentes cursu; ut Iacobus Garetus, Pharmacopola diligen∣tissimus, & Simplicium cognitione inter paucos celebris, observavit. Eradice Cinarae prodit vermis hexapus, eruciformis, albicans, capite ex nigro rube∣scente. Cinarae radices qua rodit, nigras reddit; ac tandem interire facit; tales item Raphanus producit. Referunt (inquit Cardanus) vermem in rutae folijs inventum, lacte ovillo, eodem modo quo Avellaneus, ad magnitudinem non parvam enutriri. Vermiculus filius roris, Ocymique hospes, corpore fere erecto, posterioribus pedibus haeret, dum prioribus locum captet. Ex arun∣dine Saccharina, saccharum paratur, omnium quidem salium dulcissimus, &, (ut vulgus medicorum existimat) putredinis omnino expers. Tamen fretus Scaligeri clypeo, in Saccharo pusillum vermem, longum, pulicis colore, & (si rostrum adimas) Curculioni persimilem nasci asseveramus; & Saccharinum propterea merito dicimus. Hujus item Bellonius mentionem facit. Videtur etiam rara admodum generatio ejus Insecti. quod Germani (utor Camerarij verbis) Mayen wormlen appellant. Quippe mense Maio saepe cadunt rores insalubriores, qui si in lupuli folia inciderint, vertuntur in animalia, Hoppen dicta. Eorum aliquot inter millia unum interdum videris alijs longe majorem

(quamvis ipse pediculum obesiorem vix superat) cui lutei circa ventrem cir∣culi, dorsum striatum, cauda satis protensa, color maximam partem corporis subniger. Huic cum ros deficit alimentarius, reliquos sui gregis sigillatim devorat, semper à proximo incipiens. Bombycum instar cutim mutat, de∣mum ubi totus fere perlucet, deposita ultima tunica, capite & pedibus per gluten quoddam tenue folio affigitur, atque ita emoritur. Hunc Vermem lupu∣larium vocare quid impediat? In Asphodeli caule vermis gignitur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, cum herba florere incipit; ex hujus scapulis alae sensim excrescunt, atque tum volucris factus, lares deserit. In Persicariae siliquosae & Cardui Sylve∣stris geniculis extuberantibus, vermiculi nascuntur albicantes, ut in floribus Pseudoca caliae purpurascentibus sublutei, in Pimpinellae radice miniati. Apio faeminae vermes lanuginosos; in Fungis, & Brassica, graciles nigricantesque; in Acori radice albidos saepe vidimus. In radice Enulae sive Helenij virentis & crescentis, vermis albus decem vel undecim articulis conspicuis oritur, ad pennae anserinae crassitiem, capite parvo & nigro, pedibus sex brevissimis, & colore anthracino. Indorum reges (Aeliano teste) in planta quadam vermem repertum, igneque tostum, secundis mensis adhibent, & pro cibo suavissimo blandissimoq́ue laudant. In Dypsaci capite vel caule vermiculum vidimus exiguum, capite parvo, pedibus sex nigricantibus, incisuris decem vel unde∣cim. Primum caulis medullam illam spongiosam depascitur, eaque deficien∣te, per inopiam pabuli commoritur. Mensis octobris initio facile invenitur, quamvis Marcellus in Dioscoridem, insigni sane audaciâ, id denegat. Hic est ille, ni fallor, quem Tatinum appellant veteres. Galedracon vocat Xenocra∣tes plantam leucanthemo similem (inquit Plinius) Caule ferulaceo, alto spi∣nosoq́ue capite, & oviformi: in hoc unà cum aetate vermiculos nasci tradunt, in dolore dentium perutiles.

In radicibus Carlinae (quae planta in excelsis Sabaudiae montibus luxuriat) vermiculus reperitur, in quibusdam nascens, in alijs adolescens, in plurimis ala∣tus & avolare paratus. Albus est, in aliquot divisus articulos, oculis nigris conspicuus. Animalculi in potenti herba geniti usus in re Medica forsan exi∣mius est: cujus curiosis secretorum naturae indagatoribus disquisitio commit∣tatur.

CAP. XXI. De usu Vermium Mineralium vegetabilium que, ac eorum perdendorum ratione.

VErmes in lapidibus genitos (de quibus egimus) illos nimirum qui magnitudine syrones exprimunt, unà cum lapide ipso contusos in pulverem, ulceribus conferre putant nonnulli. Hos etiam ex aquae cyathis tribus tritos & exhibitos, findere ac per urinam ejicere calculos Marcellus testatur. Ligna solidiora Thripum dentibus exculpta, pro sigillis adhibebant veteres, idque Herculi inventum defert antiquitas. In annosis arboribus vermes rubelli nascuntur, de quibus ita Serenus;

Annosa rubros si legeris arbore vermes, Ex oleo tere, & tepidos infunde dolenti Auri, &c.

Cui etiam medicamento Galenus ex Apollonio subscribit. Vermes in cavis putridis{que} nati arboribus, ulcera recondita & vniversa ulcerum symptomata, vitiaq́ue in capite persanant; combusti item & cum anetho sicco pari pondere

triti, carcinomata curant. Marcellus. Aëtius vermes lignorum tres unguento contra Elephantiasin, adjicit, quod non nisi juramento taciturnitatis interposi∣to à medico quodam didicit. Caries vero horum dentibus inducta, quum sine morsu exiccar, ad varia est utilis. Contra eminentias, fissuras, ficusq́ue ani, Gal. Eupor. 3. Cap. 7. hujusmodi pulverem commendat. R. auripigmenti fissi ℥iij, cariei é quercino ligno concussae ℥iiij. fiat pulvis subtilissimus. Locum deinde affectum, primùm pueri ephebi lotio tepido foveto, & postea hoc pulvere aspergito. Cossi vero non solùm Ponti Phrygiae{que} incolis alimento, atque in delicijs sunt (ut Germanis caseorum intestina atque Syrones) sed sa∣nant item ulcera, lac augent, atque nomas, Plinio teste, combusti curant, Dypsaci vermis, Cavis Dentibus inditus mirè prodest. Plinius. In folliculo collo & brachijs appensus, Quartanis febribus remedio esse fertur. Dioscori∣des. Samuel Quickelbergius, doctus juvenis; in epistola quadam ad D. Ges∣nerum scripta, haec verba habet: Senex (inquit) quidam mihi herba, colli∣genti obviam venit, dum in capite Dipsaci vermiculum investigarem, & dixit; O te faelicem juvenem, si occultas hujus bestiolae virtutes, quae & multae & maximae sunt, certò scires. Rogatus autem ut eas mihi aperiret, obticuit; nullisque eò precibus adduci sese permisit. Erucas Brassicarias ejus solo con∣tactu cadere morique Plinius asserit. Galedraconis vermes (quam plantam cum Dipsaco confundunt quidam) pixide conditos, adalligatosque cum pane brachio ejusdem lateris, cujus dens dolet, mire dolorem tollere, inquit Xeno∣crates. Cynosbati vermes somnum provocant, & ideo Germani nonnulli Schlafoirs appellant: imponuntur vivi (impari semper numero) paronychijs, easque certo sanare Quickelbergius testatur. Vermiculus in Carduo herba inventus, phaenicio inligatus, collo{que} suspensus, dolori dentium medetur. Mar∣cellus. In Pimpinellae radice vermes qui inveniuntur, purpureum colorem reddunt incomparabilem (inquit Gesnerus;) ita ut mirer nihil de ipsis vete∣res attexuisse. Vermiculi omnes in spinosis herbis reperti, si quid cibi hae∣reat in faucium isthmis, protinus infantibus mederi tradunt. Plinius. Brassicae vermiculis saepe dentem vitiosum confrica, & à paucis diebus ultrò excidet. Farinarij vermes ad Melanocephalas, & Philomelas capiendas nutriendas{que} nati videntur, nec est illis hyeme cibus salubrior; purgant siquidem, calefaci∣unt, & unà nutriunt, tenui vitae fomite donatas. De cocci vermium utilitate jam antea est dictum. Brasavolus idem de vitium vermibus affirmat, sed quàm rectè alij viderint; verùm non solùm tincturâ commodi, sed etiam in medicina necessarij, siquidem astringunt & siccant, sine morsu abstergunt, incarnant, epiphoras ex sanguine columbino sanant, oculis suffusis opitulan∣tur, dysenteriam curant, difficili partui & collapsis viribus medentur, Melan∣choliam, timorem, epilepsiam auferunt; provocant urinam & menses, vul∣vam calfaciunt, solvunt aquam & choleram, cordis palpitationem sedant, eo{que} nomine confectionem Alkermes ingrediuntur, eique basim substernunt. Dio∣scor. Avic. Kiranides. Taceo quàm Herbarum arborumq́ue vermiculis avi∣dè pascuntur passeres, pici Martij, gallinae, rusticulae, gallinago, pardus, meru∣la, corydalus, ficedula, junco, aliaeque aves permultae, quae nobis aut medica∣mento aut cibo esse solent. Nunc quia commoda cum incommodis Deus ad∣miscuit, tum ut nostram prophylacticam prudentiam excitet, tum ut poenae peccatis debitae persolvantur, quomodo utrunque averti possit paucis osten∣dam. Ionas Ricini sub umbra refocillatus, tutum esse beatumque, tanto prae∣sertim in aestu, existimavit. Verùm hanc Deus verme immisso abstulit, ut ejus & patientiam tentaret, & fragilitatem demonstraret. Eboracensis quidam Episcopus cognomento Grejus (ut nostri referunt annales) cum in maxima annonae caritate omnis generis frumento abundaret, tamen paupereulis com∣meatum

meatum prece pretioque petentibus denegavit. Paulo post horrea ipsius fru∣gum plenissima, Curculionibus ita erant exhausta, ut ne unum quidem tritici hordeive granum integrum superesset: juxta illud Salomonis dictum, Qui comprimir triticum execrabitur eum populus, benedictio autem incumbit capiti venundantis. Sic etiam Deus, ut pigrum patrem familias foris evocet, in ipsius hortum & agros tineam immittit atque vermem; tum ut illi desidi∣am hoc pacto excutiat, tum ut praesidia remediaque oblata in usum revocet, qualia à Majoribus plurima traduntur. Caeterum cum ea Cato, Vitruvius, Plinius, Palladius, Theophrastus, Columella, Varro, Virgilius, multi{que} rei rusticae principes abundè expresserint, nos hic gustum eorum tantum praebe∣mus, quorum illi atque alij plenum haustum. Ne ligna a vermibus exedan∣tur, serantur novilunio, atque interlunio caedantur. Cedria quoque ungantur, & amurca saepius madefiant: serventur etiam ejusmodi in tecto, ubique neque solis nimio calori, nec imbrium violentiae exponantur. Ne arbores vermicu∣lationem patiantur, earum radices ante primam plantationem illinantur, & po∣stea cum humana urina & aceti fortissimi parte tertia humectentur. Quidam Scyllam cum lupinis diu macerant, ac loca vermiculantia irrorant, vel spongi•• liquorem exprimunt, vel arboris truncum illinunt, ad madorem usque, & fora∣minibus bitumen cum oleo mixtum infundunt. Alij vivam calcem aspergunt, alij amurcam & veterem urinam adhibent, alij suillum stercus vel caninū cum urina asini radicibus prius ablaqueatis affundunt. Democritus terra lemnia (forte rubricam synopicam voluit) cum aqua trita oblinire docuit; quidam cla∣vo aereo bestiola extracta, plagā fimo bubulo obducunt. Vermes rufi & pilosi internam medullam sectantur, quibus (illaeso cortice) detractis, ac in proximo combustis, reliquos perire proditum est. Prodest etiam fel taurinum & amur∣cam saepe radicibus affundere: Scyllam, rutam, absynthium juxta plantare; mulierem menstruantem saepe transire, falces putatorias oleo Cantharideo inungere, macrum aridumque solum vitare. His medijs mala medica, Per∣sica, Armeniaca, Cydonia, pyra, denique poma, oleae & Quercus, aliaeque arbores diutissime vivunt incolumes, & vermiculationis fere omnino exper∣tes. Cinis Ficubus appositus, vermiculationem arcet; salis enim vim ha∣bet, sed leviorem. Ficuum semina vel grana à vermiculis non erodentur si in eadem fossa Italici lentisci, vel Terebinthi talea posita fuerit. Quod vites atti∣net, ampeliten terram verno tempore aqua diluere, ac germinantium vitium radices tum inungere jubet Aetius. Si etiam hircino adipe, vel ranarum san∣guine falcem putatoriam, vel cotem ipsam illeveris, vermiculi non innascun∣tur. Vitis lachrimam cum sarmentorum cinere mixtam, ac cum vino radici appositam, idem praestare scribit Africanus. Fimi item bubuli, cornu cer∣vini, unguium caprarum, radicum lilij, scobis eboris, pilorum muliebrium suffitu enecantur. Paeonia herba vel perfoliata inter vites plantatae, vermicu∣los arcent. Sunt qui assam faetidam & succum Cyreniacum cum oleo co∣quunt, ac truncos arborum (à radice incipientes) inungunt, aut allio trito vites illinunt. Semina quae terrae sunt mandanda serventur in testudinis corio; vel menta inter olera serenda, & ervum praecipuè. Cupressi folia contrita si ad∣miscueris, valdè conferet. Aggregator. Palladius omnia semina à vermi∣culis libera fore pronunciat, si paulo ante sationem sylvestris cucumeris suc∣co fuerint imbib ita. Lupinorum semina ante sationem condi in fumo vel loco calido jubet Plinius, quoniam in humido vermiculi umbilicū ejus in sterilita∣tem castrant. Varro caepam, quae cum sale aut aceto sata est, vermiculis non infestari asserit. Semina denique omnium olerum aizoi succo ante sationem madefacta, vermes non admittunt. Contra curculiones, certissimam frumen∣ti pestem, parietes luto ex argilla alba pilisque mixto, tam foris quam intus

oblinire bonum est. Alij cucumeris asinini fructus & folia per biduum mace∣rant iu aqua calcis, & cum arena subigunt in luti formam, atque eo internas partes granarij obducunt; etsi Plinius calcem frumentis inimicissimam scri∣bit. Quidam calci pecorum urinam adjiciunt, ali absinthij, Sedi majoris, lu∣pulorumve succum. Nec desunt qui amurcam, halecum garum, & Conizae decoctum solo affundunt. Strabo Chalcidicam admiscet; alij saepius venti∣lando frumentum à Curculionibus integrum servari asserunt: Sed hoc Colu∣mella verum esse pernegat. Cato lib. De re rustica, lutum cum amurca fa∣ctum commendat, atque eo granarium loricari consulit. Eodem fere modo Varro utitur, sed laudat etiam argillam ex amurca, acere, & frumento mix∣tam. Angli nostri varijs eos modis fallunt atque disperdunt. Quidam in me∣dio acervo ollas cupreas aquâ calidâ semiplenas sic collocant, ut frumentum fere suprema earum labra attingat: hoc enim pacto curculiones capi vel arce∣ri autumant.

Quidam sacco magno formicas cum Myrmecio sua tota includunt, ac in angulo granarij postea effundunt: decem deinde dierum spacio formicae cur∣culiones omnes interficiunt, quibus consumptis, cubilia repetentes auferunt & exportant. Solent etiam Gallinarum pullos parvos ibidem emittere, qui citò curculiones omnes depascuntur. Nonnulli salsuginem alliatam asper∣gunt, vel lupulum salictarium, sambuci flores, absinthium, rutam, nigellae semen, mentastrum, juglandis folia, Satureiam, lavendulam, abrotanum, psyllium, anagyriden, aceto scillitico incocta: Naporum semine (dulcedi∣nis gratia) mire delectantur: adeo ut prae eo frumentum deserant, atque ejus esu distenti medij crepent. Haec utcunque alijs 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 videbuntur, tamen medicis & Philosophis convenire probat Hippocrates (epistolâ ad Crate∣vam,) non solum in describendis, colligendis, reponendis, utendisq́ue sim∣plicibus artem tenere, sed etiam in praeservandis, praeparandis, ac ab insito vel illato veneno putredine que & verme perpurgandis.

CAA. XXII. De Animalium vermibus hexapodis, & primùm de pediculis hominum.

QVùm homini inter animantia Imperium & monarchiam Deus dede∣rit, ab ipso hic principium ducemus; primo aetatis tempore dum in∣teger vitae scelerisq́ue purus degeret,* 1.55 putredini & corruptioni nulli obnoxio; at vero ubi plani illius improbissimi artibus seductus, parem cum

[illustration]

Deo scientiam superb è affectaret, humiliavit eum Deus varijs morbis, vermibusq́ue & lumbricis; imo quidem pediculis, syronibus, tineis, termitibus, minutissimisque lendibus & acaris subjecit: Norunt Acastus, Alcmaeon, Phericides, Pha∣ro Aegyptiorum Rex, Cassander Antipatri filius, Democra∣tus, Calisthenes, Olynthius, Scylla dictator, atque illud Eloquentiae flumen Herodes, rem ita habere atque scribo; qui morbo pediculari contabescentes; medicamentis & bal∣neis frustra adhibitis, miserè interierunt. Quinetiam Plato∣nem altiùs forte quàm par est, & cum aliorum fastidio sapien∣tem, hoc vilissimo morbo sublatum quidam scribunt; unde proverbium natum, Pediculi Platonis. Taceo Henricum secundum tyrannum crudelissimum, & Theodorum Arrianismi propugnatorem, Vandalorum Reges: mitto Arnulphum Imperatorem, mollissimum cinaedum: Maximum Caesarem, turpissimum moechum, qui etiam à pediculis consumpti, vel mini∣mum

& contemptissimum animalculum satis virium (deo jubente) habere sa∣tis senserant, in peccatoribus perdendis; & (cum Pharaone) etiam hic Dei digitum agnoscere erant coacti.

* 1.56Pediculum Hebraei Kifim, & Chinnam. Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Itali Pidocchio. Hispani Piecio. Galli Poù. Germani Luss. Angli Lowse appellant. Latinis Pes dicitur, ut ex Plauto legimus in Curcul. Perinde est is genus leoninum, atque muscae culices, pedes{que}, pulices{que}: odio, malo, & molestiae omnibus, bono autem usui estis nulli. Et Livius, Gladiolo pulicesne, an Cimi∣ces, an pedes, responde. Et Lucilius, ubi me videt, caput scabit, pedes legit, in∣quit Festus. Foedum sane animal, & cauponis, castrisq́ue magis notus, quam gratus hospes. Vilitatem ejus Achilles Iliad. 1. exprimit his verbis; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; non pluris eum facio atque pediculum, quale apud Anglos de pau∣perrimo natum proverbium, Pediculo non valet. Sunt autem qui homines infe∣stant, vel mansueti vel feri: illos Anglice Lyse, hos ex Cancri forma, quam referunt,* 1.57 Crab-lyse dicimus: Boreales Angli Pert-lowse, id est, petulantem pediculum; utrumque genus, certissimum miseriae symbolum, & inevitabi∣le quandoque Dei flagellum. Mansueti ex sanguine corrupto geniti, minores atque rubentes conspiciuntur, ex phlegmate albicantes, ex melancholia & adustis humoribus nigricantes: é mixtis varij, ut Petrus Gregorius, lib. 33. notavit. Inter digitos leviter fricati quadranguli videntur, & pulicibus paulo duriores, unde etiamin tenebris facile de utro{que} capto discrimen haberipossit. In capite nati majores, longiores, nigriores & velociores videntur; in reli∣quo corpore magis obesuli, ventriosi, tardi, obscure albidi, & nigricanti∣bus liris insigniti. Sunt qui alatos pediculos mense Maio se vidisse constanter asserunt, ijsdemque Acridophagos, Libyae populum (ex largiore locusta∣rum esu) ubi quadragesimum annum excesserint, interire, Diodorus siculus 4. Antiquitatum libro disertè affirmat. Agatharcides hujusmodi pediculorum meminit, sed 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 facit, id est, Ricinis similes. Feri mentum praeci∣puè palpebrasq́ue, & densiùs vestitam pubem, nec non inguina & axillas oc∣cupant, compressiore corpore, sed acutiore rostro, magisque atque reliqui mordentes & minus titilllantes. Ricini enim modo rostro altè penetrant in cutem, adeò ut vix cum capitis jacturâ possint avelli; rarò item vagantur, sed diro satis morsu sibi locum excavant, ibique consident affixi. Latinis quibus∣dam Cicci, alijs ricini humani, alijs vulturini pediculi dicuntur. Aristoteles 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellat, hist. anim. lib. 5. cap. 31. duriorem mansueto, quod∣que difficiliùs a loco quem mordet removetur. Galli nostri (inquit Iouber∣tus) Morpiones & Pattas, Germani F'eultzleuss vocant. Gordonius Pesso∣latas: haerentes cuti firmissimè, vel cuticulam suo morsu penetrantes; aridio∣rem sortiuntur materiam, qualis est semi assata, unde minus turgiduli, sed pressiores videntur. Arabicè Alcarad, Guardam, Faed, & cum articulo Alguar∣dam & Alfaed nominantur; ut Ingrassias notavit. Motes item & Immores dicuntur in Synonimis Cont. Rhasis: quos Itali Piatolos sicuti Chatillos fa∣ciunt, & Albenzoar platulas. Ex humoribus, carne, adipe, sudoribusq́ue corruptis ortum habent omnes pediculi; & pro loci humorisq́ue natura lon∣gè differunt. Nam ex sanguine humano geniti, sanguine aliorum animalium illiti intereunt. Imo in hominum capitibus nati, in reliquo corpore vix atque non diu vivunt. Sic etiam in pube nati feri pediculi, capitis regionem colen∣tes animam efflant. Ex carne putrefacta qui proveniunt, quales in male cura∣tis ulceribus saepius scatent,* 1.58 cutis excrementis neutiquam aluntur; (Inquit Hieron. Mercurialis, lib. 1. cap. 7. De morb. cut.) Circa hujus morbi gene∣rationem variae sunt authorum sententiae. Aristoteles 5. hist. anim. cap. 31. arbitratur pediculos gigni ex carne corrupta; quo in loco tria affir∣mat.

Primum quod ijs, quibus innascuntur pediculi, prius fiunt pustulae quaedam in cute, qúas si quis expungat, apparent pediculi. Deinde non fieri hoc malum nisi in praehumidis corporibus, vel à morbo diuturniore eóque humido vexatis. Denique aves pisces & quadrupedia omnia laborare hoc morbi genere, solo Asino excepto. Prima assertio mihi non placet, tum quod in cute capitis nascuntur plurimum pediculi, ubi minima est carnis portio; tum si nascerentur ex carne tantum corrupta, puerorum tenellorum capita (in quibus tam frequenter visuntur) adeo destituerentur carne, ut tota fere consumeretur. Quinetiam in Atrophia Hectica & marasmo plerun{que} abūdant, ubi omnis caro ita eliquata est, atque exucca, ut nullus remaneat locus pedicu∣lorum generationi. Theophrastus diversam ab Aristotele habet sententiam,* 1.59 affirmans pediculos oriri ex sanguine corrupto & putrefacto: id quod Hie∣ron. Mercurialis loco prius citato infringere his ratiunculis contendit. Pri∣mum quia in febribus a sanguine putrescente natis, nullus apparet pediculo∣rum proventus. Secundò quia si fierent à sanguine, aliqui saltem apparerent coloris rubri atque sanguinei, cum orta suis attestantur principijs; sed nulli tales videntur; Ergo, &c. Quo sanè in loco principia duo petere videtur vir alioquin eruditissimus. Nam in puerorum nostrorum capitibus ruberrimi & miniati pediculi creberrimè reperiuntur, & é Synocho putrida convalescenti∣bus similes item nonnulli mixtiq́ue coloris plurimi conspiciuntur. Galenus 1. De comp. medic. sec. loc. cap. 7. & Avicenna lib. 4. fen. 7. tract. 5. cap. 26. aliam corum causam recensent, & Mercurialis judicio, omnium verissimam. Nempe ex calidis excrementis tertiae & ultimae concoctionis putrefactis, non acribus, non pravis. Quorum sententia ut rectè intelligatur, sciendum est; ubi sanguis in substantiam membrorum convertitur, multa excremento∣rum genera produci, quorum alia dissolvuntur per insensibilem transpiratio∣nem, alia persudorem, alia convertuntur in sordem, alia vero in cute retinen∣tur. Quae in cute supremâ retinentur, furfurationem faciunt; si in profundâ cu∣te retinentur, aut sunt prava, aut acria, ophiasin pariunt. Si autem neque acria fuerint nec prava, pediculos ibidem gignunt. Caeterum quum in deplo∣ratè tabidis, quibus humorum acrimonia vel pilorum exest radices, diffluere saepenumero pediculos animadverterimus, quidni ex acribus item humori∣bus (pace illorum senserim) initium capiant atque deducant? Scaliger pedi∣culos ex putridis humoribus non oriri, ex eo probare tentat; quod herbae é semine sine putrefactione excrescunt: alterari siquidem principium sentit, corrumpi autem non credit. Sed cum venia dixerim, aut Scaligerum aut Apostolum falli necesse est. Sìc enim Paulus, 1. Cor. 15. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: Non viviscit (inquit) nisi mortuum fuerit. Si autem mors corruptio dicenda sit, ut Philosophi statuunt, sanè fraudi sibi fuit Scaligeri opinio, & (salvis amicitiae legibus) à nobis non immeritò rejecta. Atqui ex thymo epithymum, ex arboribus nonnullis viscum oritur, etiam sanis & pu∣tredini nondum subjectis. Verum respondeo, magis differre pediculos ab eo (unde oriuntur) principio, quam thymum ab epithymo, arbores à visco. Sunt haec enim ejusdem generis, & quasi ex materiae utilis abundantia pro∣truduntur, atque medulla ipsa arboris viscum nutritur. Constat autem, pe∣diculos sanis in corporibus non omnino, vel admodum raro nasci; contra, co∣piam eorum adesse cachecticis, Tabidis, purulentis, ichorosis & quibus non adeps solum & sanguis, sed caro item & cutis fuerit corrupta. Sudant per∣saepe sani homines, sed pediculis carent, neque enim ex omni sudore gignun∣tur, sed ex putrido, eoque amaritudinis experte: ubi vero amarescere ince∣perit, (ut in moribundis, atque ictericis videmus) stationem deserunt, & ex corpore in pulvinaria subdita se conferunt. Non tamen semper aliò se subdu∣cunt

in mortuis, aliquando (ut libitinarij affirmant) circa os ventriculi, & sub mento jux••a asperam arteriam etiamnum haerent; quae loca caloris nativi plenissima ubi ••emel petierint, non contemnendum vicinae mortis indicium est. Multum ad eorum generationem facit item complexio, regio, & cultus. Quibusdam enim plurimi, nonnullis pauciores, quibusdam quacunque in Orbis plaga omnino nulli innascuntur. Scribit Oviedus, lib. Navig. cap. 82. In India occidentali Christianis ne in capite quidem pediculos innasci; quum tamen incolae valde sint (ut Plauti verbo utar) pedicosi. Animadverterunt etiam nostrates iter maris Indici ingressi, ubi Asores Insulas à tergo relique∣rint, pediculos confestim omnes tabescere; atque ubi eas reviserint, iterum innumeros alios subito oriri. Rationem puto (ut hic Pennium adjuvem haesi∣tantem,) caloris inter Tropicos exuperantiam, quae non illis solum alimen∣tum sed & elementum quodammodo exugit. Vespucius de insula D. Tho∣mae testatur, nigros ibi homines pediculis scatere, albos illo taedio non affici. Cultum corporis quod attinet: Pediculorum causâ Hibernia infamis audit, adeo ut tota illa insula diffluere ipsis credatur. Caeterum per gentis sorditiem atque mundi muliebris inopiam id accidisse palam est, quod Angli corporis colendi studiosiores, frequenti indusiorum lotione mutationeq́ue, pestem il∣lam (post tot annorum ibidem facta hospitia) evitarunt. Hinc videas castra & ergastula pediculorum quoque plenissima, putrefacto scilicet in ijsdem semper vestibus sudore, unde subministrata materia ortum, calore median∣te, ducunt. Sic qui Diaetae negligentiores ingluvie & illuvie delectantur, vi∣perasque, raphanos, ocymum, caricas, xyloaloen, apium hortense, dacty∣losq́ue ingurgitant, putrefactis postea humoribus, inter cutem pediculos pa∣riunt, ut Diodorus in Empiricis, Simon Sethi, Aetius, atque Plinius affir∣mant. Dioscorides tamen ex esu viperarum pediculos nasci, rem à veritate longissimam esse dicit. Lana ovis à lupo occisae pediculos gignit, si vestis ex ea sudore madeat: quod sane Aristotelis Plinijq́ue commentum sit; attamen experientia quemlibet docuerit, pannos equino adipe inunctos quàm citissi∣me illud efficere. Aelianus asserit eum pediculorum multitudine afflictum fore, quem oleo inunxeris, in quo Stellio sit suffocatus. Contra horrendum hunc affectum,* 1.60 quem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocant Graeci, varij varia remedia excogitarunt. Hyberni Islandique homines (apud quos frequens hoc pediculorum malum, & per aestatem volans perhibetur) subuculis croco infectis vestiri novimus, ut pediculos arceant, optimo sane cum successu, sed post sex menses, lixivio indusia iterum abluunt, & croco noviter inficiunt. Antigonus vero in Synag. histor. Paradox. ubi primum pustulae seu vesiculae exiguae in corpore appa∣ruerint, perforari eas jubet, & pediculos eximi: sin vero integrae relinquan∣tur, Vniversalem illam Phthiriasim superventuram, quâ Alcmaeonem Phy∣sicum & Pherecydem Syrum interijsse perhibent.

Curatio Phthiriasis generalis.

Bonum illum Venetum Anconae (de quo antea mentionem feci) generali Phthriasi laborantem, Amatus Lusitanus percuravit hoc pacto. Primum per venae sectionem & medicamentorum purgantium usum, putridos & corrup∣tos humores, mali fomites ejecit, non semel tantum, sed bis autter. Postea topicis remedijs applicatis, brevi ab hâc ferâ lue liber est factus. Habent au∣tem Topica medicamenta in hunc modum. ℞. lupin. amar. pug. iij. sem. staphidis agr. pug. ij. in aceto acerrimo fiat decoct. q. 5. Quo aceto univer∣sum corpus a capite ad pedes usque lavetur, ac posteà abstersum & exicca∣tum linimento sequenti illinatur. ℞. Staph. agriae partes duas; sandarachae

Graecorum partem unam. Nitri finissimi partem mediam: in aceto acerrimo cum oleo raphanino omnia accuratissime pista misceantur, & ex h••s fiat inun∣ctio: quibus brevi assecutus est Amatus scopum suum, nec amplius in eandem faedationem aeger devenit. Amat. Lusit. cent. 3. curat. 58. Herodes (ut Io∣sephus & Aegesippus testantur) ubi hanc magnam faeditatem fua nimiâ su∣perbiâ divinitùs contraxerat, transjordanicas thermas & lacum asphaltiten adjit, satis alioquin in hoc morbo profligando salutares: Sed illa tempestate quum Deus arrogantissimum Monarcham vilissimo animalculo punire cum animo statuerat, neutiquam valentes. Sitotum corpus pediculis scateat, ge∣neralem cacochymiam denotat; quare primum secta vena catharcticum pro∣pinare suaserim pro humoris natura; postea ad specifica veniendum, & cum loco affecto congruentia. Dioscorid. interna hujusmodi praescribit. ℞. allium cum origani decocto, bibat per tres dies. Aliud. Coriandrum cum origano tritum bibat aeger. Exterius mel inungi jubet. Commendat item alumen ex aqua, & Betae decoctum, hederae succum & lacrimam cum melle, picem li∣quidam cum alumine. Minium sinopicum cum aceto inunctum, nitrum cum terra Samia & oleo. Alia externa Pediculos enecantia ex Plinio. Staphidis agriae semina corticibus abjectis trita, corpus à pthiriasi liberant; melius au∣tem admixta cum Graecorum Sandaracha, Sinapi, allium, cum aceto & ni∣tro ad idem valent. Oleum raphaninum morbum pedicularem longa aegritu∣dine contractum tollit. Sileris semen in oleo tritum, hysopus oleo subactus, Cedria, lacrymae odoriferae, succus uvae Tamineae .j. staphidis agriae, cum aceto cocta, vestes eo morbo liberant. Confert item veratrum cum oleo vel lacte illitum. Interna ex Plinio. Senecta anguium trita & bibita tridui spacio corpus à pthiriasi facit immune. Sinapios semen vel Myricae semen epotum valde prodest: prosunt quoque aqua ex raphani folijs, ligustri bacca∣rum succus, Plantago, allium, elaterium, & cedri lachyma. Nonus oxylapa∣thi radicem cum oleo tritam & inunctam laudat, priusq́ue abluto corpore cum decocto lupinorum, medicamentum ex Sandaracha Graecorum, nitro, & herba pediculari praescribit. Oribasio probatur Helxines succus diu infri∣catus, vel nitrum cum uva Taminea in balneo. Rhasis Berberis folia, gummi hederae, corrigiolam majorem, & aquam marinam praefert. Avicenna ar∣gentum vivum cum oleo rosaceo non male effert, & Staphidem sylvestrem cum arsenico. Haly abbas purgari corpus, deinde euchymis cibari, ablui à sordibus, saepe mutari etiam vestes imperat: tum argentum vivum cum sta∣phide agria tritum cum oleo seminis carthami accipit, atque eo corpus mane ac vesperi balneatum inungit. Praescribit item hujusmodi medicamenta. ℞. Aristolochiam longam, tere cum folijs pini, & argento vivo, ac cum oleo lupinorum, q. s. fiat unguentum. Eo, nocte ungatur corpus, mane aquâ calidâ lavetur, postea decoctione Aluminis, vel Absinthij Santonici, aut Artemi∣siae abstergatur. Aliud. ℞. Aristol. rot. & longam, Sandaracham Graecorum, id est, Arsenicum rubrum: & cum oleo de Ben. fiat unguentum, quo vesperi ungatur corpus, & mane cum furfure & farina fabarum confricetur. Aliud. ℞. costi amari, Cardamomi, fellis taurini; tere cum oleo pistaceorum, un∣gatur eo corpus, & mane cum aqua decoctionis furfuris macri vel hordei la∣vetur. Constantinus argento vivo cum cinere, lithargiro, aceto, & oleo mix∣tis utitur, in calidis complexionibus: in frigidis autem succum pini, aquam marinam, staphidem, nitrum, arsenicum, atque oleum cnici adhibet. Ioan∣nes de rupe scissa argentum vivum cum aqua ardente, & staphidis sylvestris puluere commiscet, cingulumque ex eo parat, quod circa nudos lumbos ge∣statum pediculos enecat. Serenus, Abinzoar, Amatus Lusitanus, Matthio∣lus, Hildegardis, Ioannes Vigo, alijque alia praescribunt remedia, sed plera∣que

ex his fontibus, Plura qui velit remedia contra Phthiriasin, Paulum Ae∣gin. consulat, lib. 3, cap. 3. Galen lib. 1. de compos. med. sec. loc. & Gulielmum de Saliceto, lib, 1. cap. 48. Novi quendam (inquit Pennius) qui Nosocomij praefectus cum esset, phthiriasin isto modo curavit: Virgis betuleis aegros no∣va pelle vestivit, quae vibicibus superinducta pediculos postea non admisit; no∣va sane medendi ratio, & otiosis argonautis desidique gregi aptissima. Ama∣tus Lusitanus (ni male memini) pauperi cuidam foramen in dorsi cute vi ulce∣ris factum recenset, ex quo magna quotidie pediculorum copia emersit; inter cutem carnemque proculdubio geniti fuerunt, & postea unguento ex staphi∣de sylvestri, hydrargyro, pipere, & larido, convaluit. Rulandus balsamum sulphuris cunctis prefert, nec injuriâ, remedijs.

Feros Pediculos primum evelli magna cum diligentia debere, scribit Ae∣tius; tunc aqua marina tepida locus fovendus: cautè tamen (si in palpebris haeserint) ne oculos offendas: tandem hunc pulverem applicato. R. Alumi∣nis scissi. ʒij. staph. agr. obol. j. piper. ob. ij. aeris usti ʒj. myrrhae, ob. ij. lap. scissi, ob. ij. ss. Misy torrefacti ʒj. terito, & sicco utere: tunc in balnea ducantur, ac eorum caput discutientibus & corroborantibus calfacito, corpusq́ue totum lava, & demum confrica. Nostrates pediculis evulsis loca sapone nigro for∣tissimo optimè inungunt, et si corpus fuerit calidius, argento vivo cum pulpa pomi dulcis excepto, eos illinunt, certo experimento. Palpebras saepe ita in∣festant, teste Celso, ut oculis deinde exulceratis visus aciem obtundant; tum hydrargyrum depuratum cum absinthij comis & axungia veteri incorpora: nihil enim citius & certius medetur, modò cum cautione fiat. R. item aloes ℥j. cerussae, oblibani, ana ℥.v. laridi, q.s. fiat unguentum: huic quidam hydrar∣gyrum atque sulphur non male admiscent. Hic autem notandum, si feri pe∣diculi barbae, palpebrarum, pectinisq́ue & perinaei regiones densiùs occu∣paverint; radendos esse primum pilos omnes, statim à purgatione universali; & deinde Topica praedicta adhibenda: fella omnia, praesertim tauri, vituli, per∣dicis & caponis, cum succo centaurij, & hydrargyro, praestantissima haben∣tur. Lixivium é cineribus myricae pediculos perdit. Vulturis vivi exemptā me∣dullam cum vino bibitam, Rhasis atque Albertus ante omnia commendant. Varignana utitur lacte volubilis majoris & sisimbrio, & Cicla, & lotione mel∣lis; sed praecipuè effert hoc medicamentum. R. staphis agriae ℥ij. vini phia∣las iiij. setarum porcinarum, ℥ij. Hydrarg. purgati ℥j. bulliant & decocto cor∣pus undi{que} lavetur. Vini fecem, succum genistae, Lixivium senae, acorum, cas∣siam, pyrethrum, Marinellus alijque plurimi faciunt. Gilbertus autem An∣glicus, coctam styracem & sanguisugas simul comburit, é quibus cum porci∣no sanguine optimum parari unguentum author est.

* 1.61Faeda ista animalcula, & majore odio quam canis aut vipera à delicaciori∣bus habita nepotulis, & gaudio aegrotantibus, & nonnunquam medelae sunt. Quippe qui longo putridoque morbo diu laborant, his pediculi in capite nati solutionem morbi praedicunt. Signum enim est exhalantis, & à centro ad superficiem evolantis. Constat item experientia, Arquatos duodecim pe∣diculis contusis & ex vino haustis curari. Mendicis & precario viventibus cum butyro eos saepe exhibuit Pennius, atque ita desperatos nonnullos vale∣tudini restituit. Quidam in dysuria pediculos vivos & grandes, coli immitte∣re solent, ut titillatione urinam prolectent: quod argumentum de Cimicibus Alexander Benedictus narrat. Vbi viscosi humores oculos laeserint, quidam pediculis impositis eos expurgant, qui tanquam hormini sylvestris semina huc illucque reptantes, lemas colligunt, atque ijs involuti postea excidunt. Ves∣cuntur item ipsis, quid dicam Simiae? Cercopitheci? imo homines in Ponto 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 faciunt Herodotus atque Strabo; (quibus Arianus in Periplo con∣sentit:)

idemque de provinciae Cuenensis apud Indos occidentales incolis narrant Hispani. Tam avidè quoque eos venantur & expetunt, ut ne vix qui∣dem Hispanorum mancipia ab eorum esu coerceri possint. Nec mirum sane ijs pediculos cibum praebere, qui equos, asinos, feles, cossos, & (quod majus est) homines crudos devorant. Verùm quia ociósa est provincia, pedes le∣gere, mulieribus demandatur; quae ferè solae eo funguntur officio, & prop∣terea pedilegae à Strabone appellantur. Horum item Serenus alium usum me∣moravit, dum de ijs sic cecinit,

Noxia corporibus quaedam de corpore nostro Produxit Natura, volens abrumpere somnos Sensibus, & monitis vigiles inducere curas.

Vide caput de Lendinibus inter 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Insecta, Cap. 35.

CAP. XXIII. De Pediculis Brutorum & Plantarum.

NOn Solum in homines ob Protoplasti scelus, sed in Bruta item serpsit haec lues. Verùm ut inter illos pueri magis quàm juvenes, viri quàm faeminae, aegroti quàm sani, inculti quàm mundi pedi∣culis abundant; ita etiam inter animalia reliqua se habet. Solus Asinus ab hoc morbo immunis perhibetur, non quia Christus in eo equitavit (ut Stulti somniant;) sed quia rarenter sudat ob tardum motum; vel Antipa∣thia quadam peculiari fuerit ab Altissimo donatus. Leo, magnanimū sane ani∣mal, & Brutorum princeps; tamen à pediculis palpebras infestantibus adeo affligitur, ut unguibus, & scalpturâ nihil proficientibus, in rabiem saepe agatur, si Plinio credendum sit. Equi, generosissimi illius quad rupedis, quis non pedicu∣los vidit, & lendes rubentibus capitibus, reliquo corpore obscurius albicante conspicuos? Boum & vitulorum nigri sunt, & in macris magni multique, pe∣diculis porcorum fere similes, sed breviores, & paulo crassiores.

Porcorum pediculi forma illis respondent; sunt autem adeo grandes & duri, ut vix digitis interimantur. Hi Vrij ab urendo dicuntur, ut Albertus libro. 4. Caput. 205. testatus est. Canes quamvis rariùs, ali∣quando tamen pediculantur. Sunt autem eorum pediculi parvi, lentigino∣si, capite albicante, reliquo corpore ex caerulo livente vel nigricante, ut in Canibus Melitaeis primum vidi. Pediculi ovium minuti valde, quibus capita rubent, corpora candicant. Caprini ab his parum differunt. Cervus ubi cor∣nua abjicere intentarit, insigni palpebrarum pruritu angitur, à pediculis capiti concoloribus exorto. Olorum, Gallinarum, Anserum, Columbarum, Co∣turnicum, Phasianorum, Perdicum & accipitrum, aliarumq́ue avium pediculi, cui non ex Gesneri de Avibus historia propriaque experientia noti sunt? Satis item omnium Brutorum pediculationis curas Palladius, Columella, Paxanus, Varro, alijque veterinariae Principes ostenderunt; adeo ut nec nobis ijs in∣sistere gloriosum, nec vobis fructuosum fuerit. Quid Avicenna lib. 4. fen. 6. tract. 5. per pediculum vulturis sibi voluerit, equidem conjicere nequeo, & hic Oedipi alicuius operam valde imploro. Scarabeos pilularios à pediculis pro∣prijs occidi, supra lib. primo meminimus. Salmones item pisces, macilentio∣res praesertim, sub branchijs saepenumero pediculis scatentes vidit Plinius. Reperiuntur item in plantis, nempe Abrotano, Absinthio, Nymphae flori∣ribus, & potissimum in Aquilegiae folijs, mense Iunio, ob singularem (ut in∣quit Gesnerus) ejus dulcedinem. Pediculares autem plantas nonnullas dici legimus, vel quia ijs adversantur, ut staphis; vel quia generant pediculos, ut Fistularia Dodonaei; vel quia scatent pediculis, ut Aquilegia; vel ob sum∣mam

vilitatem, ut pruni majusculi fructus, quos pedicularios inde dictos Ruellius testatur.

CAP. XXIIII. De Syronibus, Acaris, Tineisque animalium.

SYronem Antiquitati ignotum fuisse, Tho: à Veiga falsò memorat: nam ipsum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Aristoteles vocat, 5. histor. animal. cap. 32. Syro∣nes item dici videntur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quia tractim sub cute repunt. Animalculū est omnium minutissimum, solens innasci caseo & cerae inveteratis, & cuti item humanae. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, teste Polluce & Suida, exiguum il∣lud dicitur, quod ab exiguitate non possumus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est, dividere, Latine Pedi∣celli, Galli••e des Cirons, Tautini Sciros, Vascones Brigantes vocant. Anglicè Mites, in caseo, folijs, ligno arido, atque cera: sed in homine Wheale-wormes dicuntur, & Germanis Seuren. Syrones (inquit Abinzoar) Assoalat & Assoab dicti, sunt pedicilli subter manuum crurumq́ue & pedum cutem serpentes, & pustulas ibidem excitantes aquâ plenas: tam parva animalcula, ut vix visu per∣spicaci discerni valeant. Et Gabucinus; Ad nostra tempora quoddam sup∣plicij genus indomita faeditate pervênit, in manibus exilis quidam pedicel∣lus, lente minor, sub cute serpit. Et Ioan. Phil. Ingrassias ex Abenzoar, ita eos perbelle describit: Excoriata cute ubi minimus ille jonthus varulusve cu∣jusdam sudaminis inftar apparet, exeunt animalcula viva, tam parvuncula, ut vix possint videri. Et Ioubertus, Sunt Syrones dicti omnium minimi, semper sub epidermide latentes, sub qua serpunt (talparum ritu) illam erodendo & molestissimum excitando pruritum. Ex sicciore quam Morpiones materiâ sunt, quae lentoris inopiâ ferè in atomos discinditur. Nascuntur saepe in capi∣te, & pilorum radices exedunt, quos Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; Tineas peculari nomine appellant. Syronibus nulla expressa forma (ut rectè Scaliger notavit) praeterquam globi: vix oculis capitur magnitudo tam pusil∣la, ut non atomis constare ipsum, sed unum esse ex atomis Epicurus dixerit. Ita sub cute habitat, ut actis cuniculis pruritum maximum loco ingeneret; praecipue manibus, vel alijs partibus affectis & igni admotis. Extractus acu & super ungue positus, movet se, si Solis etiam calore adjuvetur. Altero ungue pressus, haud sine sono crepat, aqueum{que} virus reddit: colore est albicante, ca∣pite excepto; propius intuenti nigricat, vel nigro parum rubet. Mirum est quo∣modo tam pusilla bestiola nullis quasi pedibus incedens, tam longos sub cuti∣cula sulcos peragat. Hoc obiter est observandum, Syrones istos non in ipsis pustulis, sed prope habitare. Illorum quippe proprium est non longe resi∣dere ab humore aqueo in vesicula vel pustula collecto: quo absumpto vel ex∣iccato, brevi omnes intereunt. Vnde colligimus, quemadmodum ex sero pu∣trefacto oriantur, sic eodem vicissim sustentantur. Horum nullus antiquo∣rum meminit praeter Abinzoar, qui morbum hunc vidit, & curationem ejus rectè instituit. Neque Syrones isti sunt de pediculorum genere, ut Ioannes Langius ex Aristotele videtur asserere: Nam illi extra cutem vivunt, hi vero non: neque revera Aristoteles ullo quod sciam scripto inter pediculos Aca∣ros numeravit.

Quam gravis sit morbus, & vel ipsâ cum phthiriasi comparandus, novit no∣bilis quaedā Angla sexagenaria, Penruddoci Equitis aurati lectissima faemina: Quae ante annos decē ex nimia lactis caprini ingurgitatione (timebat sibi enim de phthisi) toto corpore his Acaris offendebatur; quae noctu diu{que} oculis, Lu∣bijs,

gingivis, plantis pedum, capite, naso, alijsque cunctis partibus miserè lan∣cinata, vitam aliquandiu duxit molestam atque insomnem, sed tandem (in∣vitis remedijs) aucto malo, & carne etiam totâ depastâ, diem obijt. Illud non praetereundum; Quò diligentius & saepius astantium muliercularum acu∣bus effoderentur, eo majorem successisse sobolem, & quando carnem etiam eroserant, magnitudine eos insigniori apparuisse. Hinc discant elati cordis homunculi, non se vermes duntaxat esse, sed vermiculorum pabulum; atque illius Imperatoris potentiam timeamus, qui tam contemptibili exercitu, su∣perbiam arrogantiam, elegantiam, formaeque dignitatem omnem confun∣dat, & victoriam dé strenuissimo hoste insignem reportare possit. Syrones intra oculos generari forte quibusdam impossibile videtur: Sed id fieri vidi∣mus, & ex epistola. D. Le Ieune regij Chirurgi ad Iacobum Guillemaeum, olim factum esse accepimus, cujus haec sunt verba: Scias (inquit) quòd in membrana conjunctiva, sive albo oculi (ut vulgo loquuntur) Syrones qui∣dam majusculi, vagis hic illic reptatiunculis ex morsibus tantum excitant pruritum, ut abstinere quin confrices haud possis. Ego hoc in casu remedijs usus sum à Majoribus contra phthiriasin praescriptis, sed sine ulla utilitate. Tunc amici ad aegrotam faeminam quandam miserunt, quae coram acu argen∣tea adeo dextre & nullo cum dolore Syrones extraxit, ut mihi miraculo esset. Et sane nisi proprijs luminibus gradientes bestiolas vidissem, Syrones ibidem ortos fuisse nunquam credidissem quidem. Moriuntur humido destituti ali∣mento, & maris aemulo: vel medicamentis contrarijs perimuntur. Hos pecu∣liariter vulgus acicula extrahit, (Germani vocant Seuren graben.) Sed quum non simul tollatur causa eorum Fomes, perseverat affectio. Itaque praestat unguento vel fotu eos occidere, quo simul tollatur pruritus ille infestissimus. Maximè 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Syrones interimens est acetum salsum. Laur. Ioubert. Vini sublimati lotione omnino tolli, Io. Arden. Anglorum Chirurgus olim doctis∣simus, scripto reliquit. Quod certe a ratione non abhorret. Nam exiccat, penetrat, putredini resistit, ac sua calida acrimonia omnes enecat. Abinzoar lib. 2. cap. 19. Tract. 7. sequentia praescribit. Primùm corpus cum infusione sem. cnici & urticae purga: deinde exterius cum oleo amigd. amar. vel ricini, & succo foliorum Persici inungito. Pro cibo perdices cum pauco aceto coctas, & panem fermentatum dato. Abstineat ab omni fructuum genere (avellanis demptis) praecipue ficubus, uvis, jujubis, & pomis. Corpus cum carne sive pulpa melonum, vel seminum ipsorum mucilagine saepius fricato. Si vero corpus fuerit carnosum, fricetur cum succo foliorum Persici. Plinius hoc in malo carnem bubulam, porcinam, anserinam, & legumina omnia inter∣dicit.

Erotis lib. de pass. mul. sic scribit; Frumentum cum vino distemperatum, oli∣bani pulvere adjecto, locis affectis emplastri modo applicatum, Syrones ubi∣cunque perdit, maxime in malis & fronte. Aliud. R. salis commun. saponis nig. sulphuris vivi, ana; incorporentur cum aceto scyllitico, & eo loco illinantur. Aliud ad Syrones faciei, quos Rosae Anglicanae author Barrones vocat. R. la∣pathij acuti, olibani, dracontij, ossis saepiae, ana; fiat pulvis, & ter in hebdomada fricato loca verminosa, prius tamen facie lotâ decocto furfuris, & in die Sab∣bathi faciē lava cum albumine ovi & amylo, ac deinde cum aqua fluviatili sae∣pius lava, sive amylo. Alexander Petronius Trajanus hoc remediū maxime lau∣dat: Linteum nimirum tenue in lanuginem abrasum, quo mollius fiat & tena∣cius adhaereat. Hoc parti affectae alligato, mox ovi tosti albumen induratum calidum, & in laminas latiusculas divisum impone, & linteum aliud crassius su∣perliga, ita ut per aliquot horas quiescat. Deinde omnibus ablatis, interius linteum pedicellis plenum reperies, quod hoc modo probatur. Excutias ip∣sum

supra ignem, & crepitantes syrunculos facile auribus percipies. Ad Tri∣chobrotos & Tineas in capitibus puerorum frequentes, ac minutissima foramina ibidem dolantes, Alexius istud remedium magni facit: R. olibani, axungiae, aprugnae, q.s. bulliant in vase terreo vitreato, & fiat unguentum. Aliud: alu∣minis usti pulverem aspergito, ac linteum supraponito. Aliud non inefficax: Sulphur vivum in pulvererem redige, cum aceto rosaceo vel scyllitico, vel eti∣am aqua rosacea incorpora, & linteo superinductum alliga per 24. horas. Aliud expertissimum: R. succi limonum, & aquae vitae, ana; salis usti. q.s. misce ac saepius inunge. Aliud Hildegardis: Despumationem aeris, id est, te∣las illas quasi araneorum autumno sparsas, applicato, & syrones tineasque omnes certo perimit. Pulverem quoque apum in alueari mortuorum, locis af∣fectis asperge, & morientur: praesertim si cum vino sublimato, vel aceto scyllitico fuerit admixtus. Aliud. Panis siliginei micas adhuc calidas saepius alliga; calore siquidem peribunt. Semen in abiete summa crescens in cineres redactum, & aspersum, valde conducit. Interim item nuclei oxyacanthae pul∣verisati ac loco affecto applicati, Syrones tollunt. Ioannes Vigo ista contra sy∣rones ubicunque natos praescribit: Omnia (inquit) amara contra ipsos faci∣unt; radantur primum loca affecta, ut medicamenta citius penetrent. Ole∣um vitrioli cautè & leviter effusum eos potenter occidit. Argentum vivum cum sapone Gallico & pauco auripigmento, & aceto Scyllitico, cum aloe, plurimum confert. Ad Syrones dentium. Sunt qui vermes in dentibus natos Syrones vocant, quos in chordarum ramenta & seminis hyoscyami fumo ore excepto procidisse affirmant. Quamquam illa ramenta vermes esse merito negem. Syrones tamen putridis dentibus innasci, lippis & tonsoribus notissi∣mum. Ad Syrones venenatos. Morbus Boum Abynzoari dicitur, inter cu∣tem carnemque vermiculatio quaedam venenata; quae tumorem non parvum excitat, juglandis magnitudine, in quo Syro vermis (venenatus ille quidem, licet exiguus) latitat. Hic morbus neglectus occidit, curationem instituit hoc modo: Locus statim cauterio actuali comburendus; tum applica lintea rasa cum farina hordei & aqua dulci. Sedato ex ambustione dolore, unguen∣to Agrippae & oleo rosaceo, tumor considet: tum ablue locum cum aqua mel∣lis, & pulverem rosarum aspergito: & incarnativis demum adhibitis, ulcus claude. Si vero cauterium & ferrum respuat, R. farinae lupinorum, fuliginis, piperis, radicis scarae, ana; omnibus tritis & cum Alchitram madefactis, dimi∣diam testae nucis partem ijs repleto, & loco affecto apponito; maneat{que} tam∣diu, donec vis medicamenti ad vermem pervenerit. Sed diligenter cavendum, ne loci affecti parsaliqua extra testam nuda relinquatur. Nigua bestiola (ut Thevetus comminiscitur) Indos occidentales valde vexat; insectum (inquit) hominum manibus infestissimum, pulice longè minus, sed in pulvere ut pulex natus; quo sane errore captum Lireum cum Theveto delirare non puduit. Ovi∣edus vero inter cutem & carnes generari eos affirmat:* 1.62 sed potissimum sub un∣guibus digitorum nasci: quo loco ubi sese insinuaverunt, tumorem pisi magni∣tudine cum pruritu maximo concitant, atque tanquam lendes multiplicant. Si vero non opportune extrahatur haec bestiola unà cum suo faetu, paucis die∣bus pruritus in dolorem cedit vehementem, morbique violentiâ aegri pere∣unt. In Accipitrum Falconumque corporibus sub pennarum radice vermis nascitur, Trocta dictus; eum Syronem, Tineam aut Acarum esse, ex Alber∣ti codice dubitare desijmus, apud quem illius morbi medelam fusius legeris. Quinetiam in urinis nonnullarum praegnantium, ut Bonaceiolus refert, Syro∣nes quidam exigui & rubelli apparent, quod infallibile conceptionis argu∣mentum ponit. Dermestes insectum est pelles consumens, unde à pellibus no∣men est adeptum: & pro pellium ratione colorem mutat. Nam pilorum co∣lorem

plerunque sequitur, pulicem magnitudine aequans, & sex pedes ro∣strumque forcipatum ostendens. Tinea item vestes consumit: praesertim la∣neas: vorax valde animalculum & ex psychis, (ut diximus) procreatum.

CAP. XXV. De Cumice.

Κόρις Graecorum, Latinis Cimex dicitur. Hebraei Pischpescz à Scruta∣tione vocant. Scrutatur enim animalia dormientia, ut eorum san∣guine se repleat. κόριν dictam vult Isidorus & Cimicem, à Cori her∣ba, quam latini Cimicariam vocant; quae (ut ingenuè fatear) nobis incognita, nisi sit Atriplicis sylvestris species illa humilis & faetidissima, quae juxta muros & aggeres nascens, obscaeno nomine Vulvaria dici solet. Et∣enim Matthioli Coris bene olet, & cum Cimicaria proinde non convenit. Arabibus & Barbaris Alcarad, Deboliar, Fesafes, Coroda, & Corab dicitur. Germanicè Wantlausz, Anglicè Wall-lowse. Saxonicè Wantzen, id est, Pe∣diculus parietum. Brabantij item non male, Wuegluys, sive spondarum pedicu∣lum. Hispani Chimesas. Itali Cimice. Galli Punaise nominant. Sunt autem Cimices vel domestici atque impennes, vel pennati & sylvestres. De his an∣tea diximus libro primo: nunc de domesticis agemus.

Domesticus hic, fastidiendum naturâ animal, ut Plinij verbis utar, similis fere Ricino, est enim corpore rhomboide, colore nigro, parum rubente: pe∣des habet juxta collum breves, utrinque tres; dorsumq́ue

[illustration]

& ventrem incisuris notatum: cutis apprime tenera, ut vel le∣vissimo contactu crepet media, faetoremque maxime abho∣minandum expret. Noctu acriter mordendo ex hominum cor∣poribus sanguinem exugit in vitae sustentationem. Lucem enim (Blattarum modo) non perfert, eaque nascente in rimas lectorum parietumque se recipit. Post morsum vestigia pur∣purascentia cum dolore pruriginoso tumida relinquunt. Ge∣nerantur, secundùm Aristotelis sententiam, ex humore per summa corporum animalium exudante, lib. 5. ca. 31. Hist. Sed sine dubio ex humoribus alijs circa lectos putrescentibus, & é lignis paulatim exudantibus, oriuntur: propagantur item coi∣tu, ut in agro Aurelianensi Pennius olim animadvertit. Nam

[illustration]

dum Phytognomices studio Natali Caperoni comitem se daret, ut ramulum arboris truncaret, gladium distringere ten∣tavit. Quum autem per rubiginem id aegrius praestaret, vagi∣nam secare necessum habuit, in qua Cimices adultos pluri∣mos, ac juniores non paucos, cum magno ovorum dilutius albicantium nu∣mero comperit. Generantur etiam in Gallinarum caveis, Scaligero teste; sed in Coturnicum caveis brevi tempore infinitè multiplicantur. In abiegnis lectis frequentes sunt, maximeque palea inveterascente. Inter chartaceos quoque libros gignuntur: Ludovicus Vives parietes alabastro obductos ci∣micibus procreandis aptissimos in Dialog. arbitratur. Vulgo jactatum est (inquit Ios. Scaliger) é Cimicibus contritis Cimices oriri, quod vix verisimile existimem. Carthusianos Cimicibus nunquam vexari, fin∣git subtilitatum fictor Cardanus: causam adferens, quod à carnibus absti∣nent. Tolosati lectuli (utor Scaligeri responso) carnes non esitant, & nihi∣lominus ea peste sunt infames. Munditiem potius frequentemq́ue lectulorum & culcitrarum lotionem pro causa attulisset, quam quum Galli, Germani &

Itali minus curant, pariunt magis hanc pestem; Angli autem munditiei & cultus studiosissimi; rariùs ijs laborant. Anno 1503. dum haec Pennius scrip∣titaret, Mortlacum Tamesin adjacentem viculum, magna festinatione accer∣sebatur ad duas Nobiles, magno metu ex Cimicum vestigijs percussas, & quid nescio contagionis valde veritas. Tandem re cognitâ, ac bestiolis cap∣tis, risu timorem omnem excussit. Contra istos nocturnae quietis hostes Deus noster misericors, remedia nobis suggessit, ex antiquis novissimisque scriptoribus haurienda: quibus in usum productis, vel arcere ipsos, vel neca∣re etiam possimus. Fumo enim stercoris bovini, pilorum equinorum, hirun∣dinum, Scolopendrae, sulphuris, vitrioli, arsenici, aeruginis, xyloaloes, bdel∣lij, filicis, spatulae foetidae, Aristolochiae, clematites, myrti, cumini, lupi∣norum, corrigiolae, nigellae, cupressi, interficiuntur; ut ex Aetio, Rhasi, Florentino, Didymo & Cardano videre est. Praestat autem cortinis circa le∣ctum expansis fumum ita includere, ne qua expiret. Parantur item eum in fi∣nem unguenta, illitiones, & embrochationes, ex felle bubulo, hircino, eri∣naceo, vitulino, caprino, asinino, cucumere, haederae folijs, citro, icthyocol∣la, amurca, fimo bovis & aceto acri, sulphure vivo, scylla, capparibus, sta∣phide sylvestri, absinthio, passo, calce, argento vivo, lauro, sapone nigro, halicacabo, succo arantiorum, limonum, &c. de quibus Varronem, Palla∣dium, Arnoldum, Didymum & alios consule. Prophylactica quod attinet, Canabis vel Halicacabi fructus juxta lectum positi vel suspensi, cimices fu∣gant. Democritus ait, cornu cervinum, vel leporis pedes circa lecti fulcra pen∣dentes, idem praestare: quod etiam auriculae vulpis alius tribuit. Feces butyri cocti, projectae ubi sunt Cimices, satietate eos disruptos mirifice perdunt. Forte haec est illa pinguedo de qua Cardanus his verbis: Sciebamolim, sed jam oblitus sum, (inquit) Pinguedinem, quae ligneo orbi superlita cimices omnes (ceu epode facta) ad se alliciebat, ita ut vix lignum videri potuerit. Re∣ferunt obulum lecto substratum, Cimices pellere. Quidam linteum frigida madefactum appendunt, atque ita activa frigiditate eos repellunt. Oleum per se, aut cum atramento sutorio, vel cum felle taurino, vel decoctum cha∣maeleontis nigri, Cimices fugat. Amarissima denique omnia & fortiori odore praedita, Cimicibus proculdubio adversantur: gravem autem odorem eos profligare, rubentium pellium copia (inquit Olaus Magnus) loco aliquo coacervata ostendit. Hos supra modum multiplicatos pestem praesagire asse∣rit Alexander Benedictus. Significat enim vel humorum, vel aëris, vel utrius∣que magnam putrefactionem. Bacchus ad inferos descensurus, apud lepi∣disfimum Graecorum Comicum,* 1.63 eas sibi dari cauponas in itinere precabatur Iovem, in quibus paucissimi essent Cimices. Tamen concordia illa rerum & repugnantia (inquit Plinius) quae totam, duce natura, replet medicinam, nihil non ex aliqua parte homini conducibile produxit, adeoque quod Co∣micus ille Deus infestum putavit, humana quidem posteritas salutare sensit. Acri sane facultate praediti sunt Cimices, suum tamen in medicina locum ob∣tinent. Nam cum sanguine testudinis sumpti Serpentum morsibus medentur. Odore eorum Epilepsia ex uteri suffocatione orta discutitur. Ovo, cerae, aut fabae inclusi atque devorati, Vomicae & quartanis febribus (ex Plinio, Diosco∣ride, Galeno, Marcello, Aetio, Actuario istud) auxiliantur. Ex aceto po∣ti, vel etiam suffiti, Sanguisugas tenaciùs adhaerentes facile removent. Ter∣tianis item febribus conferre, Quinti Sereni carmina illa ostendunt:

Allia non pudeat terno cum Cimice trita Et diluta mero, medijs haurire diebus. Praeterea tritus Cimex potatur in ovo, Horridus attactu, sed gustu commodus apt••.

Gesnerus huic experimento in schedis fidem facit, facto in plebe viliori & ru∣stica semel atque iterum periclo. Lethargo correptis septenos in cyatho aquae dabant veteres, annis puerilibus quatuor; Plinius: cui consentit Serenus his versibus,

Quidam dira jubent: septeno cimice trito, Vt vicientur aquae, cyathus{que} bibatur eodem. Haec potiora putant, quam dulci morte perire.

Qui etiam Haemorrhagiam narium Cimicis odore solo sisti, olim cecinit. Quidam oculos hebetiores ex cataracta factos sanant, illis tritis in sale & lacte mulorum. Quidam aures dolentes melle Cimicario inungunt, magno cum salutis fructu. Vomitum quoque cohibent, Marcello teste, remedium que expertum asserit, si in ovo sorbili Cimex contritus a jejuno rem ignorante sorbeatur. Eos contra aspidis, Viperae, atque omnium serpentum venena face∣re, inde probare vult Plinius, quod Gallinae ijs vescentes, a talium animalium ictu perstantillaesae. Ad stranguriam & calculum pellendum, Cimices con∣tritos laudat Aetius. Vegetius hoc in casu, unum Cimicem in aurem, alterum in meatum penis imponit, & leni locorum fricatione; urinam statim reddi af∣firmat: quod remedium videtur ex Herode in Hippiatricis mutuatus. Gal. Eup. 5. Cimices non solum urinam provocare asserit, sed etiam per novem dierum spatium epotos, eandem involuntarie labentem pueris sistere. Hos ex vino, jusculo, vel aqua calida bibitos, Calculo laborantes mirifice juvare Va∣larandus Douvres Insulanus, Pharmacopoeus Lugdunensis doctissimus, saepe retulit. Cineres ipsorum idonea cum decoctione per clysterem injectos in calculo item pellendo, recentiores mirè celebrant. Contritis & colis meatui illitis, protinus Vrinam provocat Marcellus. Sunt (inquit Gesnerus) qui in Co∣lico dolore Cimices quatuor vivos ex vino mane bibendos praescribunt, & jeju∣nium duarum horarum postea injungunt, totidemque duabus ante caenam horis propinant; & sic die sequente, donec duodecim cimices devoraverint: fasti∣diendum hercle remedium, sed nec novum in desperato illo dolore, & prae∣sentaneum. Functium urbis Tigurinae praetorem, ejusque aliquot nepotes secundo haustu liberavit, fereque ad Encomium Cimicis scribendum excita∣vit. Externos quod spectat morbos: si pilas radicitus evellas, & locum affe∣ctum sanguine Cimicum illinas, siccarique permittas; ex Galeni, Aetij, & Noni sententia nunquam renascentur. Cum Anserino adipe & Cimicibus perunctis mammis; dolores minuere, molas uteri erumpere, Scabiem ma∣tricis sedari, narrat Plinius. Cornelius Gemma in appendice operis Cosmo∣crit. mentionem facit mulieris, in cujus calvaria aperta, magna Cimicum multitudo erat reperta.

CAP. XXVI. De Ricino & Reduvio.

RIcinus vulgo Graecorum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Hesichio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Suidae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, alijs 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Sypontinus non rectè 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocat, quum alis ca∣reat. Arabibus, Alcharad, Alfesafes, Alhalem, ut Bellunensis refert. Ferlini etiamnum hodie (inquit Hermolaus Barb.) ut ex Didymo Zelonote accepimus, Ricinos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellant. Latine Ricinus dici∣tur, quia Ricini plantae semina imitatur. Gaza Reduvium vocat; Albertus non nuspiam Tacam appellat. Albertus item Vincentius, & Guillerinus de Conchis, Eugulam nominant. Cicam primùm dictam reor, (inquit Scaliger)

quia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 idem cum Crotone est. Italis Zeva. Germanis Holtzbock. Gallis Pla∣ta, ob corporis compressionem. Anglis Woodteek vocatur. Quidam Rici∣num & Reduvium isto modo, rectissime quidem, distinguunt.

Ricinus Insectum est parvum, aestate ineunte in pascuis inter gramina & in sylvis inter folia nascens ex putri quodam humore: compresso valde & plano ad tactum corpore, cute admodum tenaci, figura corporis rhomboide, colore nigro cū quodam splendore, aut ex fusco obscurè nigricante; posteaquam ve∣ro animali cuipiam adhaeserit, & capite cuti infixo sanguinem hauserit, brevi grandescit turget que, ac temporis progressu ferè fit globosus: sex habet pe∣des collo affixos, rostellum illi acutum, sed breve: nec prolem gignit, nec ab alijs animalibus gignitur, atque in eo à cunctis differt Insectis, quod cibo af∣fatim repletur, excrementi tamen exitum non habet, unde forte Hetruscis Coeca dicitur. Materiales ergo Philosophi cum Aphrodisaeo omnia à mani∣festis Elementorum facultatibus ducentes, perpendant diligenter, ad quem materiae hic defectum, vel confusionem confugerint. Si comminiscantur. Naturae defuisse subulam, qua illi podicem terebraret, sibilis excipi meren∣tur. Quinpotius Paracelsicum illud hic videant atque agnoscant; tum ex corporibus spiritus, tum ex spiritibus corpora fieri posse. Plinius Ricinum turpe animal appellat, cujus saginae finis (ut epulonibus accidit) mors ipsa; nam paucis diebus satietate nimia dehiscit. Tamen & famem quoque forti∣ter perfert per septiduum. Vix assentior Scaligero, qui eum in hominis bar∣ba & inguine nasci credit, quia victus causa ibi affixus tenaciter inhaeret; quamvis Eustathium & Hesichium patrocinantes habet his verbis, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Haud enim ex animalibus gignitur Ricinus, sed ex putrida foliorum graminumque materia, ut antea retulimus, atque ut Ari∣stoteles affirmat, Histor. 5. cap. 19. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Forte per Ricinum pediculum cancriformem intellexit Scaliger, vel Reduvium forte humanum: nascuntur enim ambo in barba & inguine; nec nisi magna cum difficultate avelli possunt: Boves valde vexat, & homines, sed praecipuè la∣trantium animalium caetum. Ovibus etiam & capris molestos esse Ricinos testatur Cato, similitudine corporum deceptus. Nam ovium ille Pediculus Reduvius dici debet (nostri Sheep-lowse appellant) inter quem & Ricinum variae & differentes notae. Nam Reduvio rostellum longius, corpus vero etiam à maxima repletione nunquam ita distentum, quin semper compres∣sum, nunquam globosum videatur: hujus item pedes obscurè rubent; dor∣sum cineritio est colore, tribus minutissimis punctis nigricantibus

[illustration]

distinctum, & ad cordis figuram effigiatum. Caput non semper, imo rariùs cuti infigitur; nam non nisi per vices sanguinem exugit, & excrementa inde genita per anum exprimit: quae lanam viridi ita tingunt colore, ut vix calido lixivio, ne dum frigidae cedat tinctura. In vellere de∣tonso annum integrum vivunt Reduvij; Ricini solo sanguine aluntur & calen∣te animali. Sint igitur ejusdem generis cum Catone; at differre eos maximè veritas affirmat. Sacos est animal parvum; tuberibus Leprosorum non dissi∣milis, inquit Albertus. An Ricinum eo intelligat, an Asetum, dubitat Ges∣nerus. Ricinum potius arbitror, tum à tuberum orbiculari forma, tum à sub∣livido colore argumento facto. Amurca optimè depurata, & vini fortioris fecibus cum decocto lupinorum addita, inunctione oves tonsas liberat a re∣duvijs; tum per biduum triduumve sudent; tandem aqua maris laventur. Ca∣to. Anglicani opiliones pice liquida & sevo ovillo eas illinunt vellere nudatas, vel radicem acori tundunt, & in aqua elixant, & tepida decoctione corpus fomentant. Nonnulli Cedria tantùm utuntur. Alijs etiam in usu est radix Mandragorae; cavendum autem ne à pecore gustetur; ob stuporis, quem in∣ducit

summum periculum. Alij Cyperi radicem coquunt, eaque decoctâ oves abluunt. Diophanes in Geopon. Contra canum Ricinos, eorum aures oleo nucum avellanarum & amygd. amararum illinere jubent veteres; id ex∣perientia remedium confirmat. Quinetiam teste Nemesiano,

Vngere profuerit, tepidoque ostendere Soli Auriculas, Ricinos candenti & pellere cultro.

Rhasis contra canum Ascharden, sive Ricinos, ablutionem commendat, ex vino, aceto, Cymino, & aqua salsa. Theonmaestius & Cato ex amaris nuci∣bus contritis oleum parant, eoque digitos & aures feminaque ipa inungunt. Eos cedria necat. Dioscorides. Columella avelli Ricinos a bobus canibus∣que vetat, ne loci exulcerentur, atque picem liquidam cum larido mire effert. Succo item utriusque Chamaeleontis perimuntur, Plinio authore. Sangui∣nem Ricinorum ulcera expurgare,* 1.64 eosque vino infusos ebrietatem statim in∣ducere narrat Albertus. Laudantur quoque ad ani Fistulae curam à Sereno, cum dicit;

Obscaenos si ponè locos nova vulnera carpent, Horrentum mansacurantur fronde ruborum. At sij am veteri succedit Fistula morbo; Mustelae cinere immisso curabitur ulcus, Sanguine ceu Ricini quem bos gestaverit ante.

Ignisacro Ricini quoque sanguis auxiliatur: tradunt item Ricinum ex aure si∣nistra canis avulsum, omnes dolores sedare adalligatum, ut Plinius ex Nigi∣dio scripsit. Asserit item, mulieris lumbis ejus sanguine perunctis, taedium veneris supervenire. Hircorum Ricini 9. vel 10. ex vino hausti menses sistunt, Dioscoride testante. Sanguine Ricini à cane faemina adempti palpebras illi∣nito, pilis prius evulsis (inquit Gal. simpl. 10. cap. 5.) & nunquam renascen∣tur. Sic etiam Avicenna & Plinius; sed ex aliorum fide. Dionysius Milesius ad pilos pungentes & senticosos tale psilotrum praescribit: Leporem mari∣num in novo vase fictili comburito, ac cinerem cum Ricinorum sanguine in corneâ pyxide servato; utere, pilis prius evulsis. Reduviorum pulveris drachmam cum semisse in potu exhibitam, Icteritiam citò & certissimè cura∣re, Angli multi experientiâ docti satis noverunt.

CAP. XXVII. De Tinea vestivora.

PEnnius hujus insecti historiam orsurus, Tineam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 facit. Nem∣pe Hieracij pediculos apud Albertum; vermiculos ligniperdes apud Plautum; favorum pestem apud Virgilium; ulcera capitis manan∣tia, & vestium more exesa apud Plinium significat: unde forte Claudianus, Miserabile, turpes— exedêre caput tineae. Gaza 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Tineas transtult, nullo plane judicio, ut in Erucarum historia annotavimus. Vexant & tineae femina ficorum, inquit Plinius; vermiculos in ipsis ficubus ortos, unde 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 veniunt, intelligens. Niphus Scorpiolum libros depascentem (de quo inter Scor∣piones egimus) Tineam appellat. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 autem & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, si quis proprie lo∣quatur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: id est, vermiculus vestium. Latinè Tinea dicitur, Isidoro interprete, à tenendo: pertinaciter quippe inhaeret vestibus, nec fa∣cilè locum mutat. Gallis Teigne. Hispanis Tina. Italis Tignola. Illyrice Mel. Polonice Mol. Anglice Mots vocatur. Haebrei sua lingua Hhasch & Sas

nomen dederunt; ut ex Iobilib. cap. 13. & Esaiae 51. apparet. Vermiculus est parvus, colore ex livido albescente, cui Phalaenae minima illa species, no∣ctu ad lucernas advolans, ortum debet. Reperiuntur item quidam argento illitae, quas Angli, Silver-moths. Belgae Schieter, appellant, à motus velo∣citate. Hanc Niphus Scorpium librorum magno errore constituit. Est item Tinea quaedam pendula, vel tunicata (inquit Plinius:) tunicam suam sensim attrahens, ut cochleae testam; quâ spoliata statim expirat: si vero nimium excreverit tunica, in chrysalidem abit, ex quâ Phalaena quaedam exigua stato tempore erumpit. Haec species filo appensa in aedibus pendula aliquan∣diu manet, antequam in aureliam mutatur. Caput huic nigricans & exiguum; reliquum corpus obscurè ex fusco albicat. Theca ejus oblonga, ex aranea ferè composita, non omnino teres, sed leviter compressa, & utrâque in ex∣tremitate nonnihil hirsuta. Phalaenae inde natae, summis aedibus per pedes adhaerent, donec corrupto ac putrefacto corpore iterum nascuntur: putre∣scente jam corpore, alisque & pedibus ultro cadentibus, filo per caudam sese suspendunt. Tandem Thecam acquirunt, ac in hanc Tineae speciem vertun∣tur. Habet quoque Germania & Helvetia Tineam ruffo colore, capite craf∣siusculo, corpore caudam versus sensim extenuato. Ventris color splendidior, subflavus, & instar Serici villosi mollis. Tenera admodum bestiola, praeci∣puè illa deargentata, & quae solo tactu conteritur. Vnde regius ille Psaltes Psa. 39. Quum in reprehensionibus castigaveris quempiam, dissolves eum sicut Tineam. Et Iobus cap. 40. certissimum improborum exitum amplifi∣cans: Conterentur (inquit) antequam Tinea. Omnes Tineae in sepedum grege numerantur, oriunturque in vestibus tam lanarijs quam pelliceis, à puluere & situ non expurgatis: eoque magis, si araneus una includatur, ut Aristoteles scripsit: siquidem hic humorem illis insitum absorbet atque exiccat. Cavendum igitur, ne cum crasso ac humido aëre complicentur vestes atque puluerulentae reponantur. Quidam, ut Tineas vitent, vestes calido sole ventilant: quod nostrae mulieres severè vetantes, in umbra ventoque ra∣bido algente rem peragunt. Solis enim radios Tineis amicos; umbram ven∣tumque procellosum, inimicos sentiunt. Hi vermes ubisensim sine sensu ex∣timam panni faciem depasti fuerint, interiora inde absumunt, mediaque sub∣stantia ita sese insinuant, ut ne diligentissime quaerentibus satis pateant. An∣tiqui in Tineis perdendis expertissimi erant. Nam Servij Tullij vestes dura∣vere ad Sejani exitum, ea diligentia vestipicorum curatae, ut nec ipsae diffiue∣rent per aetatem, nec Tineam per incuriam admitterent. Qui pannos laneos vendunt, Ispidae avis pellem (nostrates Kings-fisher appellant) cum pannis una convoluunt, vel in officina suspendunt, quasi secreta quadam antipathia Tineis adversam. Odore sussituque Sabinae, lupulorum, dactylosae, absinthij, rorismarini, polij-panacis, anisi, helichysi, mali assyrij, corticis citri (nam hic ferè solus Citriorum usus apud veteres) Myrti maricosi, cedri, cupressi, calamenthae, sulphuris, plumarum molliorum, praeclarè abiguntur atque necantur. Libri in monumento Numae reperti, Cedria illiti scribuntur, ideo∣que salvi à Tineis supra quingentos triginta & quinque annos creduntur, Te∣ste Plinio. Ossa Bergersterts (bestiam ignoro) in pulverem redacta, & cum vestibus sparsa, Tineas prosligat, si Hildegardi fides habenda: Cantharides medijs aedibus suspensas idem facere, narrat Rhasis; qui etiam refert, Vestes pelli leonis involutas, tutas esse a Tineis. Quidam linteum lixivio fortissimo madefaciunt, ac sine expressione in sole ficcant; quo involutas vestes, à Ti∣neis non erodi affirmaut. Vestiarium amurca aspergi, Cato praecipit. Mirum est quod Plinius refert, vestem feretro suppositam vel cadaveri instratam, semper à Tinearum injurijs esse immunem. Ditior populi sors (Cui stragula

vestis, Blattarum & Tinearum epulae, putrescit in arca, ut Horatius cecinit) vestes aestate diligenter inspici curant, & exarcis sublatas, loco admodum perslatili ventilant: deinde ex lobis milij Indici, vel ex setis porcinis, aut musco scopario, vel etiam ex absinthio factis virgulis, pulverem discutiunt. Antiquitus bovina caudâ id facere solebant, de qua ita Martialis,

Sordida si flavo fuerit tibi pulvere vestis, Colligit hunc tenui verbere cauda bovis.

Nec desunt lautiores mercatores, qui arcas è cedro & cupresso confici cu∣rant; & ex origano, absinthio, Iride, mali citrij cortice, myrto, pulverem pa∣ratum ponunt cum vestibus, ijsque remedijs lanivorum hoc pecus longe arcent.

De Tineis lignarijs, librarijs, cuticularibus, fructivoris, ante scripsimus, in∣ter Vermes hexapodos. Nunc quod huic addam capiti non habeo: nisi ut Divites adhorter, thesaurum ibi deponere; ubi neque Tineae vestes arrode∣re, nec rubigo argentum depopulari possit. Mittant item infinitum illum Ve∣stium multarum luxum, cujus ecquem alium speremus finem, ut Lyrici verbis utar; Quàm nigras Blattas tineas{que} ut pascat inertes? Si homo (inquit Calvi∣nus) de muliere natus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & tanquam putredo veterascens, se velutive∣stem esse quotidie cogitaret quam exedit tenea: sanè superbia positâ, rubore suffunderetur, ac ad pedes Omnipotentis supplex caderet.

CA••. XXVIII. De Pulice.

Ψύλλα καὶ ψύλλας Latinè Pulex dicitur, quasi pulvis, vel pulveris filius, Isiodoro teste. Hispanis Pulga, Italis, Pulice, Gallis Puce, Anglis Flea, Germanis à fugae celeritate, Floch vocatur. Non minima pe∣stis Pulices, praesertim cum majori numero domientes perturbant, & tum fessis tum aegris molestiam exhibent, periculo sese liberant faltu & fu∣ga, primaque luce èlecto sese subducunt. Omnibus infesti sunt, sed praecipuè (ut lascivus poeta cecinit) teneris puellis, quarum agiles & saliva quasi invis∣catos digitos vix fugiunt. Sunt autem communes, vel Rariores. Communes, parva sunt animalcula, pediculorum magnitudine, molliore tamen corpore, dorso gibboso, & ferè porcino: color eorum nigricat, cum splendore; pectus venterque ex nigro flavent. In catellis candidis dilutiores sunt, in ruffis ful∣vidiores, in nigris nigriores, atque in alijs. Natur••e miraculum ex hoc adver∣tas velim, quòd posteriora cruscula ventrem versus retro flectuntur, anterio∣ra verò ad pectus, quadrupedum more, ut in cunctis paenè infectis usuvenit, quibus quatuor tantum pedes dedit Natura. Eum forte in finem sic disponun∣tur Pulicum juncturae, ut facilius inter longiores lodicum lemas plicasque se à prosequentibus abscondant. Extremae tibiae bifidae, uncatae, acutae, & quasi corneae videntur; non solum ut certius scandant sublimia, sed etiam ut glabrae cuti, alijsque rebus firmius insideant atque inhaereant. Caput illis exiguum, os non forcipatum habent sed torosum: collum breviusculum, cui Marcus qui∣dam Anglus (subtili omni opera peritissimus) catenam auream, digiti longi∣tudinis, unà cum sera & clavi tanto adaptavit ingenio, atque eâ subtilitate, ut facilè à Pulice incedente traherentur; nec tamen pulex, catena, fera & clavis, grani pondus simul excederent. Accepimus item a side dignis, pulicem fic catenâ alligatum, currum aureum perfecte omnibus suis numeris absolu∣tum, nullo negotio traxisse; id quod & artificis industriam, & suas ipsius vi∣res

multùm commendat. Proboscidis mucro paulò est rigidior, ut cutem faciliùs penetret. Cava sit necessitas postulat, ut sanguinem exugat, & intus transvehat; teneriora loca petunt, duriora promuscide non attingunt. Duabus minutissimis antennis è fronte natis, tum viam explorant, tum de objectorum natura atque duritie judicant. A morsu, locum rubicunda macula notatum dimittunt, & veluti suae virtutis signum erigunt. Tempestate pluviosa nimi∣ùm mordaces sunt, omnemq́ue tunc corporis locum audaciusculi oberrant. Intestinum unum habent minutissimum, & implicatum; quod pro cibi quan∣titate vel relaxatur, vel contrahitur. Minores, strigosiores, jejuniores, acriùs pungunt; pinguiores lubentiùs ludunt, & titillant: oculos habere verisimile est, tum quòd suos eligunt recessus, tum quòd appetente luce sese subducunt. Car∣ni putri vel mortuae non insident. Morbo regio laborantes ob succi amaritu∣dinem; morituros ob ejusdem corruptionem & faetorem neutiquam violant. Omni hora hominibus canibusque molestae sunt; sed noctis quàm diei de∣lectum habent majorem. Quamvis permolesti sint nobis, tamen neque fae∣tent, ut Cimices; nec habenti ignominiam pariunt, ut pediculi. Pigras tantùm puniunt familias; nam à tersis admodum aedibus longè discedunt. Quum de suo capite comitia haberi intelligunt, & appropinquantem digitum praesentiunt, dicto citiùs fugâ suae consulunt saluti, & horsum prorsum saltando hostem ludunt. Horum dum aucupes mensurare saltum curiosulè dant operam, (ut Aristophanes loquitur) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Manè à pastu in lodices villosas se pe∣netrant, vel parietibus haerent, vel in scirpis & pulvere sese abscondunt: quo Gallinis, columbis, alijsque avibus, nec non hominibus, canibus, talpae, & mu∣ribus parant insidias, atque praetereuntes vexanr. Venatores nostri vulpem ijs etiam scatere affirmant, & modum qno liberatur haud illepidum narrant. Evepribus nimirum pugillos aliquot lanae decerpit, convolutamq́ue ore mor∣dicustenet. Posteà flumen gelidissimum sensim intrat, & unciatim sese im∣mergens, ubi omnes pulices suffocationis periculo ad caput migrasse, atque inde in lanam perfugijspe repsisse intelligit, eam suis hostibus onustam cum la∣tratu expuit, atque ita laetus salvusq́ue ab eorum vulneribus terram repetit.

Ortus illorum primus ex pulvere, praecipue urina caprae aut hominis praemadefacto. Inter canis pilos etiam ex humore succido putrescente nascuntur, Scaligero teste: minima certe putredine gignuntur, sedemq́ue sui ortus obtinent sordes aridas. Martyr, Decadum navigatoriarum author, scripsit, in Perienna Indorum regione, guttas sudoris è mancipiorum corpori∣bus cadentes, illico in pulices converti. Quaedam regiones ita illis infestae, ut nec importati alantur ibi omnino, nec generentur, ut in territorio Sigelucensi Tefethore. Contrà, Heae civitas maritima (nisi Ioannes Leo nos fallit) ex caprarum abundantia pulicum feracissima est, sicut etiam & Dede. In Hispa∣niola pulices reperiuntur, sed nec multi, nec magni; morsus autem diritate longè nostris molestiores: loca calida & sole illustrata amant. Verno tem∣pore abundant, initio hyemis moriuntur, frigoris impatientissimi. Coeunt mare faeminam conscendente, ut muscae; tumque unà gradiuntur, saliunt & quiescunt. Diu in coitu haerent; aegrè admodum divulsi. Statim à coitu gra∣vida faemina obesior videtur, ovorum plena; quae licèt in ventre oblonga, mi∣nutissima, numerosissima, & candida videantur, exclusa tamen, repente nigri∣cant, ac in puliculos abeunt (si Pennio nihil negandum) mordacissimos. Pu∣lices non ova sed lendes parere, Philoponus in lib. de generat. asserit, atque idem velle Niphus videtur. Quòd vero id crepitu quùm premuntur probare contendunt, nihil eorum opinionem confirmat; nam ova etiam sub ungue non sine sonitu franguntur. Aristoteles ex ijs, sive ovis, sive lendibus, sive vermi∣culis, aliud animal generari non sentit, cui ego lubens subscriberem, nisi na∣turam

nihil nullo fine producere existimarem. Rariores illi pulices vi∣dentur quos juxta Niguam fluvium parit India, ut ex Theveto accepimus. Pedum potissimùm molliores partes sub unguibus invadunt, morsuq́ue venenato; post quatriduum tumorem pisi cicerisúe magnitudine excitant, & faetum lendibus candidis similem; qui nisi omnes citissime eximantur, locus∣que affectus calidis cineribus uratur, membri fiet jactura; ut Numidicis man∣cipijs saepe contigit. Ipse item in provinciâ Peruvianâ huic malo obnoxius, non nisi frequenti in flumine ablutione, valetudinem recuperavit.

De Pulicello ita scriptum liquit Cardanus:* 1.65 India occidentalis mittit é pu∣licum genere Niguam, pestem quandam atrocem. Minus est pulice multo hoc animal, quod homini adhaerens adeò lancinat, ut pedes quibusdam, alijs etiam manus excidant. Inventum auxilium, si locus oleo perungatur, novacú∣laque radatur. Ad quem ita Scaliger respondet: Niguae narratio tua mutila est, non inutilis, si philologiam spectes;* 1.66 addemus ea quae abs te omissa sunt.

Pulicellus est rostro acutissimo: pedes potissimùm invadit, (rarò partes ali∣as,) non ingredientium tantum, sed & cubantium quoque. Ideò in sublimi cubant Indi. Frequentissimè partem illam quae subest unguibus lancinant, quarta die crescere tumor incipit, tum ad eam turgent magnitudinem ut pi∣sum superet. Tumor faetus est lendinibus candidis: quibus extractis, calidos imponunt cineres. Non multo aliter Benzo:* 1.67 Pestiferis insectis maxime infe∣stantur Indi. Inter alia Niguae, magnitudine pulicis, citrà ullum sensum inter carnem & ungues praesertim pedum sese immergunt, alunturque in pulvere. Saepe enim accidit, ut nullus ex ijs dolor sentiatur, donec in magnitudinem cicerum aut lentium excreverint: ac tum cum ingenti lendium copiâ frutican∣te, acu aut spinâ aegrè evelluntur: atque id mali cineribus calidis sanatur. Por∣rò Numidiae mancipia, quae Hispani in familijs habent, calceis quia destituun∣tur, ea pestis pervicacissimè infestat: tantaque copia pedes eorum appetit, ut nullâ curâ praeterquam ferro aut igne arceri queant: itaque multi ex eo digi∣tis pedum, vel pedibus integris mutilati superfuere. Intereunt Pulices a nimio frigore, & propterea algidiore hyeme disparent: vel vi occiduntur à nobis, atque canis canem non minus gratè expulicat, quàm mutuò scabunt. Suppe∣ditat item benignissima natura integram remediorum syluam, ut quorum ve∣stigia nos fallunt saltus{que} ludunt, eos aliquando tamen perdamus, & corpora•• ab illorum ictibus salva servemus. Dedit enim nobis caules, ebuli folia, fili∣••em, anchusae radicem, pulegij flores, rutam, colocynthidem, rubum, Olean∣drum, mentam, mentastrum, lupulum, rapi semen, cuminum, staphidem agri∣am, psyllium, conizam, crocum, coriandrum, chelidoniam, Siliquam, cicerem sylvestrem, persicariam, Sinapi, lupinos, radicem Chamaeleae, hellebori, fo∣lia populi nigrae, lauri, juglandis; quorum oleis, aut succis decoctis, irrorato pavimento, vel suffitibus domo infectâ, fugantur pulices, & plerunque interi∣muntur. Supra omnia equae urinae feces, aut aqua maris laudantur, aspersae; & cornu cervini ustio valdè confert. Sanguis hirci in fovea vel pelvi deposi∣tus, omnes pulices ad se allicit; uti etiam lignum adipe ericij, cuniculi, si∣miae, ursi, tauriaut vulpis illitum. Aqua decoctionis arsenici aut sublimati aspersa, certo experimento pulices necat. Calx viva cum hellebori albi suc∣co commixta, idem praestat. Lampyris in media domo posita, fugat pulices. Herba pulicaria in civitate Chairi pulverizatur, & circa lectos pulvis spargi∣tur, cujus odore stupefacti pulices non mordent. Si pulex in aurem irrepserit, Oleum infundito, cui aceti vel rutae succi parum fuerit admixtum. Oleum spicae, petrae, terebinthi plurimum auxiliatur. Haec remedia ex Apsyrto, Var∣rone, Columella, Galeno, Aetio, Palladio, Avicenna, Rhasi, Kiramide, Gui∣lielmo,

Placentino, Ioannitio, Bellunensi, Hermolao Barb. atque Plinio petita sufficiant. Barbari autem (teste Lerio) ne à pulicibus mordeantur, oleo quo∣dam crassiore & rubro, è fructibus expresso, sese illinunt, quos illi, Courog. appellant. Petrus Gallissardus, Caelius Chalcagninus & Tzetzes, Enco∣mium Pulicis scripsisse perhibentur; in quod incidisse animus nobis fuit, non fortuna.

CAP. XXIX. De Apodis sive Depedibus Insectis: Ac primum de Terrae Intestinis.

DE pedum Insectorum terrestrium quaedam in ipsa nascuntur; Quae∣dam in animalibus & Plantis. Vermes terrae Lumbrici Plauto & Columellae, fortè a lubricitate appellantur. Terrae quoque Inte∣stina vocantur, tum quod in ipsis terrae visceribus ortum habent, tum quod compressi (animalium intestinorum modo) excrementa ejiciunt; tum quia illorum formam & figuram repraesentant. Hos Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Hesichius; Siracusi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocant. Anglis, Meds, Earthwormes. Gallis Vers de terre; Italis Lumbrichi; Hispanis, Lombriz; Germanis Flandrisq́ue Erdw' urmen; Arabibus, Charatin dicuntur. Manardus scribit, lib. 2. ep. 4. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ovisculos olim vocatos. Lumbrici autem terrestres vel majores sunt, vel minores. Sunt autē Majores, vermes oblongi, similes ferè ijs teretibus qui intestinis hominū innascuntur, semipedē longi, imo extenti pedē aequant; co∣lor ijs carneus dilutus, & maximam partem omnes annulo circa collū, vel poti∣us torque crassiusculo ornati, in quo sanguis paucus continetur; oculis carent, ut omne lumbricorum genus. Ex terra putrefacta primùm nascuntur, eadem deinceps nutriuntur, & in terram postremò resoluuntur. Quos in foraminis margine aggerulos crispantes cernis, excrementa esse conjector; nam in ip∣sis nihil praeter terram reperimus, cujus succo alimentario exhausto, reliquam partem ceu inutile pondus pro foribus ejiciunt; quibus, ne pluviae illabantur, praesidio sunt. Nocte, praesertim pluviosa, libenter coeunt, & ad auroram usque cohaerent: in venere non complicantur, ut Serpentes; sed lateribus arctè conjunctis mutuo adhaerescunt, spumosam quandam salivam inter coe∣undum emittentes. Mediam corporis partem, posteriorem scilicet (etiam in venere) intra cavernas retinent, neque unquam sic conglutinantur, quin levis∣simo terrae motu divisi sese subducant. Tempore pluvioso magis albicant, nisi dum coeunt: tum enim praecipue rubent. Aprilis medio lumbricum fae∣minam dissecui (inquit Gesnerus) satis crassum. Intra carnem per totum cor∣pus receptaculum quoddam descendit, annulatum, membrana tenui donatum: dissecanti odor gravis occurrit. In hoc continetur terra ab ijs ingesta. Ova autem supra receptaculū, proxima ori, multa simul congesta albicant. Minores, clarioris doctrinae gratiâ, Ascarides cum Georgio Agricola vocamus: in ster∣quilinijs & sub lapidū aggere frequentes. Horum alij rubri (quos Duggs voca∣mus) à piscatoribus desiderati; alij sublividi; alij caudâ flavefactâ, Yellow∣tailes appellati; quidam etiam torquati & pingues; quidam non torquati & graciles, quos mares puto. Autumno potissimum hi generantur ob humidi∣tatis paucitatem, ut Aristoteles videtur asseverate. Vtrumque genus dìu in aqua vivit, sed tandem alimenti inopia commoriuntur. Tractu & pulsu quo∣dam deloco in locum moventur; neque enim propriè volutari a Philosopho dicuntur. Degunt majores in terrae visceribus, maximè ubi aer liber est, atque

hominum subinde fit concursus. Manè dum in cavernas sese receperint, fores, sudo aere, egestâ muninut; pluvioso, festucâ intus attractâ obstruunt. Plerumque terrâ, sed avidissimè micâ panis triticei, non fermentati, vescuntur; ut ex nostro Turnero (teste fide dignissimo) saepèaccepimus & vidimus. Hye∣mis frigidioris impetu, atque nimia aestatis siccitate multi pereunt. Quine∣tiam fossione, factoq́ue terrae motu, & infuso succi medicati liquore (qualis juglandium, canabis, & lixivij) foris expelluntur, atque ita à piscatoribus colliguntur. Conducit item hortos (quos miserrimè populantur) nocte in∣tempesta atque illuni tacite intrare, & Vulcani in cornu gestati beneficio coe∣untibus obrepere. Sic enim unâ nocte millia eorum aliquot intercipi atque occidi possunt. Varij contemptissimi hujus animalculi usus commemorantur: imò vix aliquod simplex tribuit natura, cui contra plures morbos tantae virtu∣tes. Etenim lumbrici terrestres molliunt, glutinant, dolorem sedant,* 1.68 terre∣striq́ue suâ & aquaticâ simul humiditate temperamentum parti affectae conci∣liant. Puluis lumbricorum ita paratur: Majores lumbricos terrae musco per aliquod tempus volvi sinito, quo se glutinoso illo lentore exterius adhaerente liberent. Deinde posteriorem partem, caudam versus, comprimito, ut ex∣crementis ejectis puri reddantur. Tum in vasculum cum vino albo & pauco sale conjicito, ac modicè eos digitis constringendo, primum illud vinum ab∣jicito. Novum affunde, atque post ablutionem vermium, ejus quoque non∣nihil auferto. Haud enim totum abjiciendum est (ut quidam volunt) donec omnino clarum evadit; nam lenta & glutinatoria illa facultas unà amittere∣tur. Hoc modo parati, sensim in furno exiccandisunt, donec tactu in pulve∣rem teri possint: Tum tritus, cribroque projectus pulvis (odore autem coagu∣lum aut caseum referet) remotiùs ab igne in vase vitreo servandus. Aliàs prae∣stabit lumbricos dissectos in vino salito enecare, atque illinc mortuos exime∣re atque purgare. Hic pulvis cum succo calendulae Epilepsiam; cum vino mul∣so, Hydropem; cum vino albo & myrrha Trogloditica, Icterum; cum sapa, hydromelite, aut vino, Calculum, ulcus renum, atque vesicae curat. Dantur au∣tem drachmae pondere. Ex aquae cyathis tribus internos abscessus rumpunt, ac ad excretionem deducunt, si septem aut novem numero in pulverem fue∣rint radacti. Sistunt quoque Diarrhaeam, sterilitatem abigunt, gravidis se∣cundas retardatas expellunt, Ischiadicum dolorem leniunt, hepar aperiunt, fe∣bres tertianas soluunt, omnes intestinorum lumbricos necant atque ejiciunt, ex liquoribus aut decoctis appropriatis. Decoctum item vermium terrestrium ex succo sanguinariae aut symphyti bibitum diabeti convenit, praecipuè si unà etiam per clysterem infundatur. Clyster item ex eorum decocto injectus, hae∣morrhoidum dolorem mirè tollit. Quidam, ubi sanguinis concreti suspicio est, decoctum lumbricorum magno fructu propinant. Ad aurium vitia vel deplorata, adipe anseris decocti infundantur. Ad dentium dolores in oleo de∣cocti, infusiq́ue auriculae cujus è parte doleat, ut Plinius testatur, praestant le∣vamentum: vel si in contrariam aurem instillentur, ut docet Dioscorides. Hactenus de Lumbricis intra corpus exhibitis ex Dioscoridis, Galeni, Aetij, Ae∣ginetae, Myrepsi, Plinij, Vularisque experientiae testimonio. Exteriùs item ad∣hibiti, atque triti, vulnera & nervos praecisos glutinant, & septem dierum spa∣tio consolidant; itaque in melle servandos Democritus censet. Cinis cum oleo veteri putrida ulcera expurgat, eorum{que} duriores margines, cum pice li∣quida & Simblio melle (asserente Plinio) absumit: Dioscorides Siculum mel, Simblicum vocari dicit. Quidam Chirurgus jam apud Anglos non in∣celebris, ex terrae vermibus & melle linimentum parat, quo turundam illi∣tam, & alumine subtilissimè pulverisato conspersam, Fistul••e indit; atque cal∣lum sine dolore exesum extrahit, ulcusque occludit. Cinis eorum infixa item

extrahit; & ex oleo rosaceo impositus Pernionibus medetur. Marcellus.

Dissectis vulnere nervis, (inquit Serenus) Profuerit terrae lumbricos indere tritos, Queis vetus & rancens sociari axungra debet. Marcellus Empiricus ci∣neri lumbricorum atque axungiae Senecionem adjicit, & tenera buxi cacu∣mina cum olibano. Ex his tritis Emplastrum conficit, nervisq́ue praecisis vel dolentibus apponit. Ossibus confractis, horum & sylvestris muris pulveres commixtos, emplastrique formâ cum oleo rosaceo adhibitos, valde con∣ferre docet Plinius.

In Equorum tam nervorum quam articulorum dolorem sedantibus medi∣camentis, Russius, Absyrtus, Didymus, magnum Lumbricorum numerum accumulant: unde colligit Cardanus, ijs omnes dolores posse levari. Mun∣della contractiones nervorum sanari affirmat, ubi ex oleo chamomelino ver∣mibus his praegnante illiti fuerunt. Idem narrat Marcellus de melle (uti di∣cam) lumbricato. Podagrae proculdubio (inquit Aetius) in oleo cocti, cum pauca cera, singulari sunt remedio. Idem quoque Marcellus; sed etiam ali∣quando mel admiscet. Vigo ad juncturarum dolores ex his & ranis Empla∣strum componit, quibus viperarum etiam adipem adjungit.

Ad dolores juncturarum, ℞. Cineris lumbric. ℥iij. olei rosac. vel vulpini. q.s. misce. fiat unguentum. Aliud praestantissimum: ℞. medullae cruris vituli, olei ros. completi & antiqui ℥iij. Lumbricorum mundatorum cum vino & sale ℥ij. bulliant in balneo Mariae ad mucilaginis consistentiam. Hac cervicem & scapulas & locos dolentes inungito; nam mirè prodest. Plinius. Eos cum melle illinit, atque inde malagma confectum imponit Marcellus. In mem∣bri alicujus extrenuatione & atrophia, lumbricos mundatos, in phialam indere oportet optimè lutatam, ne quid expiret, & in clibanum tepidum vel balne∣um reponere. Inde in lentum quendam humorem resolventur, Ad paraly∣sin membrorum expertissimum & mirabile remedium: ℞. cinerum lumbrico∣rum tenerorum lb. iij. Zingib. galang. ana ℥iij. cum melle despumato; incor∣porentur, & fiat unguentum. Hoc tribus noctibus continuis inunge patien∣tem, ligando fortissimè brachia supra ventrem vel stomachum: tum bene cooperiatur, & à frigore caveat. Iacobus de Parma. Ad canitiem arcendam oleo huic cineri admixto utuntur mulieres dum caput pectunt, Plinio Autho∣re; cui subscribit Serenus his versibus,

Lumbrici quoque terrestres miscentur olivo, Et juvenem praestant redivivo flore capillum:

Dentium dolori quomodo medentur, antea diximus. Quin porrò cinis illitus dentes integros juvat, & putridis injectus facile eos, imò vel molarem cade∣re cogit: praesertim dente priùs scarificato, & pulvere satis repleto atque asperso. Aetius. Gal. 5. sec. loc. idem fere ex Archigine habet. Prosunt & cum mori radice in aceto Scyllitico cocti, ita ut colluantur dentes, Auribus purulentis cum oleo infusi valde conducunt ex Galeni sententia: inflammatio∣nes earundem mulcent cum rosaceo cocti. Aetius.

• Serenus.
  • Si verò obtusus sensus remoratur in aure,
  • Lumbricos terrae, sebumque ex ansere rauco
  • Excoque: sic veterem possis depellere morbum.

Myrepsus lumbricos cum exigua terrae parte, unde desumpti sunt, terit, subigit, ac illinit ad aures contusas. Marcellus terit cum rosaceo, Celsus cum oleo olivarum. Faventinus in aurium doloribus oleo lumbricorum partes inun∣git extimas, atque etiam internis ipsum instillat. Marcellus porra, non plan∣tata sed sata, impari numero cum lumbricis totidem teri jubet, & in oleo op∣timo decoqui ad tertias: hoc deinceps oleum auribus inditum, earum primis doloribus, ac hebetudini valde auxiliari profitetur.

Fissuras aurium manuum ac pedum, oleo lumbricato curat Abinzoar. Ad antiquum capitis dolorem, ex thure, castoreo, & cum aceto triti applicatiq́ue praeclare conferunt. Galenus ad idem hujusmodi in Euporistis parat remedi∣um. ℞. vermes terrestres numero 15. grana totidem piperis, aceti, q.s. misce, atque illine. Aliud. R. Vermes terrest. muscerdae, piperis, albi, myrrhae, ana ℥ss. tere ac subige cum aceto, locumq́ue Hemicrania laesum illinito. My∣repsus illos vermes impares esse vult, utque sinistrâ tantum manu legantur, su∣perstitiosè injungit. Si vis explorare (inquit Marcellus) utrum tumor in col∣lo apparens, Struma sit necne; lumbricum vivum, unicuique eorum apponi curato; qui (si struma sit) in terram convertetur lumbricus; sin minus, inte∣ger manebit atque illaesus, idem Plinius. Lumbrici terrestres nobile illud Emplastrum Arnoldi (2. Breviarij) ex pelle aretis, & sanguine hominis rufi, Contra rupturam ingrediuntur; eoq́ue ad Enterocelen, & epiplocelen sanandum laudat Holleriu. Calculum quoque minuunt, tum intus sumpti, tum in un∣guento pectini crassius illiti. Gal. Mulierum quod mala attinct, Collo alligati partum retinent, femori contra appositi, eundem & secundas educunt: attra∣hunt nempe potenter, ubicunque vivi applicantur. Plin. Collectiones mamma∣rum vermes terreni per se impositi curant; nam concoquunt, aperiunt, extra∣hunt, & ad cicatricem perducunt. Alex Bened. Sic Myrepsus ex ijs contu∣sis Emplastrum componit. Mammis induratis ac inflammatis, terrae intestina cum malis cotoneis apponito, vel cum polenta; Actius. Si autem post partum mulieribus mammae intumescunt, atque (ut Sereni verbis utar,)

—Clausas penitus dolor angit acerbus, Lumbricis terrae turgentes unge Corymbos.

Etenim mammarum suppurationes & abscessus concoquunt, coctosq́ue eva∣cuant & persanant. Ad ignem sacrum Indi (narrante Carolo Clusio) ex Lum∣bricis terrestribus unguentum ita conficiunt: R. Lumbricos terra exemptos, eosq́ue Mazae folijs vel pollinenutrito aliquandiu; ac pingues redditos, in fictili vase (semper despumando) coquito; colatos deinde rursus percoquito ad Emplastri ferè consistentiam, quod rectè paratum luteierit coloris. Hujus par∣tem aliquam in aqua rosacea stillatitia dissolve, locumque affectum ablue bis in die. Praestan••issimum sane remedium (inquit Clusius) & experientiâ longissi∣ma corroboratum. Plinius eos exaceto idem praestare affirmat: Qui etiam (unà cum Aetio & Myrepso) mirabile auxilium esse dicit, Lumbricos tritos ac Scorpionum plagae impositos; nam & dolorem (inquit) confestim sedat, & tumoris malignitatem corrigit.

Oleum Lumbricorum ad varios utile esse morbos nemo non novit: & secun∣dum veteres ita paratur. ℞. Vermium terrest. lib. ss. olei ros. omphac. l. ij. vi∣ni fragrantis albi, ℥ij. bulliant in balneo ad vini consumptionem. Hoc nervos relaxatos, & contractos, & stupidos, & dissectos, & infrigidatos curat: om∣nes fere mitigat dolores, & calculum minuit pectinis Lumborumq́ue inun∣ctione. Verùm in ejus praeparatione, quisque suam sequitur sententiam. Qui∣dam enim ante olei additionem, lavant eos & purgant vino albo; quidam omnino nec lavant, nec terram exprimunt, & vinum odoratum potius sua∣dent, ut citius penetret. Alij simplici oleo utuntur, non rosaceo; alij vicis∣sim chamaemelino. Coquendi item varios modos ostendunt. Nam hic in clibano, ille in balneo, alter in fimo rem digerit; & quidam flores chamae∣meli & anethi ad dolores mitigandos; quidam hypericonis flores ad vulnera glutinanda; alter limaces; alter cocleas, pro suo quisque animo admiscet. Aquam quoque mirabilem ex Lumbricis parat Bartapaliae author, fol. 254. in vulneribus morbisque externis & internis plurimis perutilem. Ad Lum∣bricos

Equorum ac boum, Lumbricos terrestres vivos naribus infundit Pela∣gonius, quamvis cornu eos in stomachum transferre longè praestaret. Cineres Lumbricorum tritos cum carne calida accipitri dare Tardinus praecipit, cum alvum exonerare nequeunt. Sunt item cibo Talpis, ijsque fodientibus mira festinatione erumpunt è terra. Sues (ut Varro scribit) limum turbant, ter∣ramque rostro effodiunt, ut ijs vescantur. Albertus bufones, Bellonius La∣certos, Tarentinus paguros marinos; experientia ranas, anguillas, fundulos, Cyprinos, rochas, truttas, darcas & tineas, Lumbricos avidissimè devora∣re satis testantur; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quoque Aristotelis, avis species, Vannellus à quibus∣dam dicta, nec non gallinae, & tota cornicum natio ijs vescuntur. Parum illi autem prudentes piscatores, qui Lumbricos succis medicatis exire cogunt; quippe amarulentiores factos pisces respuunt; contra vero, si per diem inte∣grum in farina triticea cum pauco melle jacuerint, & tunc hamis affigantur, vel ipsa quidem ambrosia magis sapiunt. Nec contemnendam quoque utili∣tatem ex ijs capere possumus, eò quod pluvias imminentes nobis praesagiunt, subita è terra eruptione. Si autem pridiana vesperâ latuerint, crastinam sere∣nitatem promittunt. Quidam ferrum ad chalybis duritiem fingunt hoc modo. ℞. Vermium terrest. partes duas, rad. raphani partem unam; contundantur, & alembico destilletur aqua: vel accipe aquae Lumbricorum stillatitiae, lb. iij. succi raphani l. j. misce: ferrum saepius hac aqua extinctum in eadem maneat per decem dies, ac valde indurescet. Aliud. {rum}. Lumbr. terrest. l. ij. succi raphani l. j. destillentur in alembico lento igne: & in hâc aquâ destillata tem∣pera ferrum. Item; Acedulae, cicutae faetidae, & Aristolochiae rot. succus pari mensurâ extrahatur, & in illo chalybs multoties distemperetur. Succus quoque Cyclaminis idem praestare creditur; authore magistro Fakenham Medico insigni. Aliud. R. Sanguinis hirci, cui adde parum salis communis; olla vitreata & bene lutata sepeliantur in terra per dies 30. Tum sanguinem in balneo destilla, & liquorem destillatum aquae Lumbricorum adjungito pari mensura. Aliud. R. aquae Lumbricorum, raporum, radicum malorum arbo∣rum, ana; separatim destillatarum aequam mensuram misce, ac ferrum in ea aqua extinguito, ut dictum est. Anonymus Gallus.

CAP. XXX. De Animalium Lumbricis.

* 1.69LVmbricos à lumbis dictos putat Isidorus. Nam & Lumbos ventrem appellant veteres, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 apud Hesichium & Suidam, Lumbri∣cis laborantes, quidam interpretantur. Sed rectius à Lumbricis terrestribus quos naturâ & formâ referunt, nomen sumpserint. Cornelius Celsus eos vermes, Plinius Interraneorum animalia vocat. Apud Graecos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & (cum ad magnitudinem non vulgarem pervenerint) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicuntur, ut ex Aeliano apparet, lib. 9. cap. 33. Advertendum est differentiam esse apud scriptores latinos, inter vermes & vermina, seu verminationem: quia vermes propriè sunt animalia; vermina autem & verminationes dicuntur tormina intestinorum: quemadmodum praeter Celsum, Serenum, Plinium, Seneca Epistola 97. testatur. Verùm Arabes Emicar, Sylvaticus Elingen, Germani Spulworme, Bauchwurm, Angli Gutt-worme,* 1.70 Illyrici Sskrkawka, vocabulo difficilis pronunciationis vocitant. Est autem Lumbricus animal insectum, depes, in corpore animalium natum, variè laedens operationes. Dixi Animal, ut Lum∣bricos

illos latos Taenias dictos excluderem, qui licet substantia sint adnata intestinis, & animalis formam repraesentant: non propriè ta∣men pro animalibus haberi possunt; ut Hippocr. 1. de morbis recte affirmat: dixi Insectum, tum quia annuloso sunt corpore, tum quia veteres inter ser∣pentes illos non numerant, nec classe aliqua peculiari hactenus donarunt. Dixi Depes, ut à pedalibus vermibus distinguerem. Dixi in corpore animalium na∣tum, quia non solum in intestinis gignuntur, sed etiam in singulis partibus car∣nosis; imò in corde ipso, ut in historia patebit. Neque homines duntaxat ijs vexantur, sed & equi, boves, vituli, canes, porci, accipitres, atque totum animalium perfectorum genus. Dixi, Varie laedens actiones, quoniam ab ijs dolores, tabes, convulsiones, epilepsiae, phrenitides, variaque alia mala se∣quuntur; praesertim si vel magni substantia vel numero plures excreverint. Sunt autem isti omnes Lumbrici vel in viventibus membris nati, vel in mor∣tuis. Viventium vermes triplices videntur; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: quos La∣tini Teretes, Cucurbitinos, & Motitores jure appellant: quales in intestinis animalium saepe nascuntur. Neque ibi solùm, sed etiam in alijs vasis atque visceribus: quâ de re apud veteres scriptores maximam controversiam inve∣nio. Nam Gal. 1. de loc. aff. cap. 5. certos morbos, certis partibus alligat; ut Lumbricos intestinis, calculum renibus & vesicae. Verùm ipse cum pluri∣mis alijs Academicis vidi calculum instar ovi columbini, per alvum excre∣tum Cantabrigiae à Doctore Larkino, Regio medicinae ibidem professore, qui dolore coli & Atrophia diu afflictus, calculum qua dixi, forma & magnitu∣dine, ceu molestissimum ani partum, tandem enitebatur. Idem Morituus & Benivennius se vidisse, scripto affirmant. Quinetiam uno clystere Nobilis Leonardi faeminae lectissimae injecto, triginta quinque calculos, à Mespili se∣minibus non abludentes, uno tempore (anno 1583.) eduxi. Pedemontani, Arculani, Guainerij, Tralliani, Benivennij & Montui fidem multi in dubium vocant, quod (praeter Galeni sententiam) in capite, pulmonibus, venis ma∣joribus, folliculo bilis, sub lingua, in juncturis, alvo, calculos se non femel conspicatos esse literis prodiderunt. Caeterùm cùm experientia quotidiana istos purgat mendacij, Graecum Graeca fide dixisse, hos autem rem verissi∣mam narrasse confiteri debemus.

Meminisse sane potuit Galenus, Hippocratem epid. 5. sect. 12. non teme∣rè affirmasse, Ex mulieris utero manibus obstetricis expressum esse lapidem asperum, magnitudine verticilli fusi. Quae sanè praemittere visum est, ne dum Lumbricos cunctis penè partibus innasci, ex aliorum fide, nostrisq́ue oculis, asseveramus: aut rem novam, aut falsam dixisse existimemur. In Hemicra∣niae vehementissimo dolore raro apparent vermes; aliquando tamen id fieri docet Hollerius lib. 1. cap. 1. Morbum hunc Poloni Stowny roback; Ger∣mani Haùptwurm appellant; fuitq́ue olim in Germania & Hungaria frequens, atque omnes eo correpti in phrenesin vel maniam inciderant; mortuisque dissecto cerebro, vermiculus inventus est. Tunc medici allium cum vino subli∣mato exhibuerant, semel aut bis in die, quod quicunque biberant, conva∣luerant; alij vero omnes perierant. Philippus Shotus quinque famulos suos eo morbo affectos ita curavit; ut quidam in Epistola ad Gesnerum scripsit. Vermes in cerebro saepius conspici, Thomas â Vega, com. in cap. 5. lib. de loc. aff. Galeni, & Balthasar Conradinus cap. 10. de febre Hungarica te∣stantur. Cornelius quoque Gemma in appendice operis Cosmocrit. de Haemitritaeo pestilentiali disserens, mulierem in civitate quadam Mo∣sae fluvio adjacente, vehementissimo & diuturno capitis dolore correptam memorat; qua posteà expirante, cerebrum dissectum fuit, atque inibi maxi∣ma putredinis vis vermiumque copia reperta. Dignoscitur ista affectio, au∣thore

Rhase, ex corrosione prorae capitis interna, doloreque vehementissi∣mo, & ferè ad insaniam ducente. Curatur per sternutationes, & succos vermes necantes naribus injectos, Rhasis, lib. 1. cap. 9. Qui vero quo∣tannis in cervorum, & aliquando caprarum, ovium & arietum (praecipue pinguium) cerebro inveniuntur vermes; venatoribus, & lanionibus notiores, quàm ut à me describi debeant. Sunt autem Eulis maximis (Alexandro Bene∣dicto, & Matthiolo referentibus) aequales, ejusdemque cum illis formae. Ho∣rum quòque Theophrastus meminit, Hist. lib. cap. 53. & Aleander Trallia∣nus, lib. 1. cap. 15. Ferunt Democratem Atheniensem in adolescentia mor∣bo Comitiali laborantem, oraculum Apollinis consuluisse, Pythiamq́ue res∣pondisse his verbis.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. * 1.71Longum de gregetolle capellae vertice vermem Ruris amatricis, & ovis detergore circum Multivago vermi pecoris de fronte revulso.

Quo responso nonnihil anxius redditus adolescens, Theognostum Demo∣cratium adijt nonagesimum octavum jam agentem, qui oraculi sensum ex∣plicaret. Huic Theognostus, nihil planius dici posse memorat. Se enim lon∣ga experientia in caprarum oviumque capitibus vermes vidisse, qui pelle ni∣gra ovis involuti colloque appensi, morbum Comitialem mirè tollerent. Scribunt quidam (teste Plinio) Eulas duas in capite Phalangij lanuginosi repe∣riri, qui vermes cervina pelle inclusi, & ante Solis ortum mulieribus alligati, conceptum prohibent. De abdominis vermibus; Faemina quaedam mihi no∣tissima (inquit Pennius,) se vidisse retulit quosdam teretes ex ventre per um∣bilicum non semel tantum prodeuntes.

Aures item vermium sepè locum esse statuunt Antiqui, contra quos hujus∣modi remedia proposuerunt: ℞. radicis cucum. Asini succum, & succi sal∣viae nobilis, sive latifoliae, tantundem, misce, & auribus infunde; Gal. lib. 3. sec. loc. ubi Andromachi auricularias compositiones numerans, hanc Prita∣nidis & Harpali valde cōmendat. ℞. Opij ob. ij. myrrhae, nardi, croci, ana ob. iij. aeris usti, ob. v. aluminis scissi & rotundi, ana, 31. veratri nigri ʒij. excipe passo vel rosaceo, & auribus applica. Lib. Eupor. secundo, locustam aurium vermes necare scribit & pomum odoratum ferè perforatum auri adhiberi ju∣bet, quoniam exibit vermis odoris dulcedine illectus. Plinius Cyperi radi∣cem in aqua coctam valde laudat, & urinam pueri impubis, & succum cana∣bis, rutae, rubi, & capparis fructus, infusum. Varia denique remedia ex Co∣lumella, Vegetio, Marcello Empyrico, Tralliano, Vigone, Tardino, & Ara∣bum familia depromere possitis, quibus hic supersedere visum est, & ad alia transire. Monardus cuidam narium Polypo laboranti succum Tabaci injici curavit: quo perpurgato ulcere, vermiculos multos ejecit: gignuntur ergo etiam in naribus (invitis Gabucini argumentis) non duntaxat ex alijs parti∣bus ejiciuntur. Sub lingua lumbricos nasci bubulci nôrunt, & canis Lytta (cujus vermis gestationem, rabidi canis morsum arcere tradit Plinius) sa∣tis convincit; imò sub linguis hominum eos se vidisse prodit Valescus. Pe∣ctus ipsum & pulmones à lumbricis tutos non esse, multorum experientia sa∣tis constat. Testor Antonium Benevennium, Benedictum Renium, Mundel∣lam, & Antonium Siculum; qui eos non excreatione aut vomitu, sed tussi ejectos viderant. Scribit etiam Alsaravius, capite de tussi; fieri aliquando tussim ex animalculis in cannis pulmonum & cavitate pectoris generatis; quae muscilionibus haud majora cum sint, tamen ubi deloco in locum migrant,

tussis oritur, sicuti quiescentibus vicissim ipsis, sedatur. Horum quoque men∣tionem facit Abynzoar Abhomeron. lib. 1. tract. 11. cap. 3. affirmans anti∣quos Medicos idem vidisse & scripsisse. In jecore & liene, Albertus & Gen∣tilis; in fellis vesicula vermes Platerus vidit. Quare utcunque Galenus, vel Avicenna, ex perpeti pulmonum motu, cordis vicinitate, alijsq́ue frivolis argumentis hoc convellere statuunt, tamen sensibus cedere debere rationem (physicis praesertim in rebus,) nemo non dixerit. Nobilis quaedam mulier Fanensis (inquit Hyeronimus Gabucinus, commentario de Lumbricis, cui magnam hujus historiae partem debemus) quum stomacho gravissimè diuq́ue laboraret, durioris tandem pituitae globum ejecit; quo dissecto, veluti car∣nis frustum comparuit, in quo vermis; mulier convaluit, quam veneficio af∣fectam vicini putarant. De Vermibus Renum & vesicae: Putrescentibus reni∣bus aut vesicae musculo, vermiculi saepè ejiciuntur, de quibus has ex Pennio historias exscribere placuit. Faemina triginta sex annos nata, ab apostemate renum vehementer doluit atque intabuit: tandem vermiculos ejecit, digitum transversum longos, quos in hypostasi urinae primus repperi, anno 1582. Randulphus Medicus Londinensis, eruditus & pius, cum nephritici cujus∣dam cadaver dissectum intueretur, in morbido rene altero, rugoso illo qui∣dem & putrido, vermen justae longitudinis invenit. Timotheus Brightus,* 1.72 peritus sanè Medicus, & cui ob Historiae Ecclesiasticae epitomen multum de∣bemus, studiosum quendam Academicum, dum Cantabrigiae degeret, Ver∣mem sesquiunciam longum eminxisse vidit: erat autem non depes Eularum more, sed & multis pedibus & citissimis donatus. Aloysius Mundella, Mede∣cin. Dialogo 4. Argenterius cap. de vesic. morb. Rundoletius libro de dign. morb. cap. 17. Scoliastes Hollerij lib. de morb. int. cap. de vesic. affec. (ut Levinum, Cardanum, & propriam meam experientiam taceam) satis te∣stantur, Hujusmodi quoque animalcula vesicae innasci. Ex utero vermes As∣caridibus similes prodijsse non nos soli Francofurti in Germana muliere, anno 80. vidimus, sed Aloysius idem Epistola ad Gesnerum; & Hippoc. 2. de m. mulier, & Avenzoar lib. 1. tract. 2. confirmant. Kiranides in mulae matri∣ce vermem reperiri scribit, qui alligatus mulieri, sterilem reddat. In India regionibusq́ue supra Aegyptum animantes quaedam vivae Lumbricorum for∣mam praeferentes (Dracontia vulgò) in brachijs, cruribus, suris,* 1.73 atque alijs musculosis partibus consistunt, in puerulis item in latebris coeunt sub cute, aperteque moventur: deinde ubi perennarint diutius, in extremitate aliqua Dracontij locus suppuratur, & aperta cute foràs progreditur Dracontij caput. Paulus, lib. 4. cap. 59. Soranus concedit quidem id, sed animalia esse dubitat. Oriuntur quoque in sanguine ipso animalia lumbriciformia, exesura corpus, veluti scribit Plinius, Hist. 26. cap. 13. Plutarchus, 8. Symposi: q. scribit, Ephebum quendam Atheniensem lumbricos una cum semine rejecisse. Ex in∣guinibus & naribus Aegineta proijsse vidit, ut lib. 4. testatur, cui Benivennius, cap. centesimo subscribit.

Nascuntur item sub ungulis ovium (teste Columella;) quales etiam nos vidimus sub unguibus panaritio laborantium. Atque de viventium corporum Lumbricis hactenus. Qui vero in mortuis putridisue membris (sive id morbi, sive Chirurgiae vitio contigit) nascuntur, Latino nomine carentes, Graecis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicuntur; ut ex Hippocrate apparet: Angli Maggots appellant. Caelius Eu∣las Latinè etiam dici voluit, mutuata à Graecis nomenclatura. De his ordine decemus. Primum autem de Lumbricis Intestinorum, quorum descriptiones, Causae, signa, symptomata, curationésque explicatae, multum caeterorum hi∣storiae lucis afferent.

CAP. XXXI. De Lumbricorum Intestinorum descriptione.

LVmbricorum qui in intestinis procreantur tria esse genera, suprà fuit commonstratum: quid autem eorum quodque sit, operaepre∣tium fuerit explicare. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive Teretes lumbrici primam constituunt differentiam, eamq́ue omnibus perspicuam, quod sanè alijs frequentiores sunt: ita nuncupati, quod revera teretes atque rotundi ap∣pareant, non absimiles vermibus, qui in faetunticetis nascuntur, quos Graecos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 id est, terrae intestina dixisse, antea memoravimus. His, ut cui{que} ver∣mium generi, nulli sunt oculi, & longitudo palmaris, vel paulo maior. Tamen Benivennius cap. 2. Fabrum quendam unà cum crassiore pituita lumbri∣cum teretem vomitu expulisse affirmat, longitudine ferè sesquipedali, satis planum, rubro capite, levi, & pisi magnitudinem non excedente: caeterum illi corpus lanugine quadam confectum, cauda item lunata. Romae item anno 1543. quidam aetate jam ingravescente constitutus, quum multis diebus (hi∣storiam Gabucinus narrat) maximis torminibus discruciaretur, lumbricum tandem aluo deposuit nigrum, pilisque refertum, longitudine pedum quin∣que, magnitudine qualis est arundo. Vidit etiam qui palmae longitudinem non excederet, rotundis omninò persimilem, nisi quod dorsum habebat lanugino∣sum, & pilis rubris veluti consitum: quo idoneis medicamentis evacuato in∣columis quidam juvenis evasit. Canonicus quidam Antonianus (Hieronymo Montuo asserente) viridem lumbricum ejecit, sed brevi tempore à propulsa fera diem objit. Maximam tamen partem leves sunt, non hirti; palmares non pedales; utraq́ue extremitate mucronatâ & veluti rostratâ. Eatenus eti∣am à terrestribus differunt, quod nec torquem nec cingulum ullum gestant. Colores quod attinet, vidimus nonnullos, rubros, flavos, nigros, & ex parte albos vel fulvos. Virides rariùs se objiciunt, verùm & tales viderat Montuus. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicuntur vermes illi palpitantes, & cucurbitae semina repraesentantes, de quibus inter Gabucinum & Mercurialem magna lis. Etenim ille cum de lato lumbrico infinitis Cucurbitinis pelliculâ interclusis constante agit, sic loquitur: Ego vero (inquit) nihil aliud latum lumbricum esse existimo, quàm secundùm Hippocratem, veluti abrasionem intestinorum albam, to∣ta complectentem intestina, intra quam cucurbitae semini similes animantes procreantur: quae tunc excerni videatur, quùm illa tota excernitur; frequen∣ter autem per partes: quae si in excretione frangantur, tum licet intueri illos lumbricos cucumeris semini simillimos seorsim excretos; interdum plures simul complicatos, interdum pauciores. Si quis vero totam illam portionem viderit, sciat non abrasionem illam taeniformem, sed cucumeri similes ani∣mantes intra ipsam, vivere. Hunc ego lumbricum, latum dictum, mirae olim longitudinis palpitantem conspexi, & motu sese locali commoventem, quem mulier quaedam in febre quotidiana egessit: quumque illum summopere su∣spicerem, ejusque motus causam vestigarem, ecce tibi alter paucis ab illis diebus, qui lati lumbrici portionem effatu dignam excrevisse dixit, quam ve∣luti miram nobis ostensurus, incredibilisui cum desiderio monstravit. Haec autem portio sese commovebat, quo factum est, ut avidius motus ipsius cau∣sam perquirerem. Diligentissimè tandem examinans, per ejus totam cavita∣tem cucumeris similium animantium seriem conspexi, quae ex ea veluti è quo∣dam lectulo prodibant interdum unum, interdum duo simul complicata; ple∣rumque quatuor, pluresue: atque eam abrasionis partem, quae vacua ab hu∣jusmodi

cucurbitionis animal culis erat, nullo pacto moveri, imo subsidere. Quo factum est, ut latum lumbricum nil aliud esse existimem, ac mucos inter intestina genitos, vel mucosam pituitam intestinorum frigiditate addensatam loricae modo intestina introrsum ambientem, quam mulieres assidentes lectu∣lum lumbricorum vocant. Ex qua mucosa materia cucurbitae similes ani∣mantes, conceptus more producuntur, qui à secunda nuncupata membrana intra uterum primùm e semine genita, undiquaque contegitur. Haec Gabucinus. Cujus sententiae suffragatur Avicennas Fen. 16. tract. 5. cap. 2. his verbis: Cu∣curbitini & lati lumbrici progignuntur ex ipsis viscositatibus fixis in su∣perficie intestinorum, quas comprehendit panniculus mucosus velans eas, quasi ipsi generentur ex eo, & in eo putrefiant. Idem & clarius Antonius Be∣nivennius Florentinus in Com. de mirandis morb. causis, cap. 87. testatur: qui in Avinonis thermis, quae sunt in agro Senensi, mulierem vidisse scribit con∣tinuis septem diebus aquâ epotâ complures cucurbitinos ejicientem: qui us∣que adeo inter sese dum alter alteri mordicus inhaereret, jungebantur, ut cum sua ipsi serie quatuor cubitorum longitudinem excederent, unum tamen cor∣pus, unum duntaxat lumbricum existimares. Ioannes Bibliopegus Basilien∣sis (dum in ea Academia sub Zuingero Plateroque praeceptoribus, anno 1579. medicinae incumberem) ejusmodi latum lumbricum decem ulnas longum de∣jecit, sine omni doloris sensu, & non multis antè annis similem quoque excre∣verat. Constabat autem ex multis Cucurbitinis: absque quibus fuisset, expers motus, sensusque, ex animalium numero jure esset exclusus. Platerus talem lumbricum exiccatum habet octodecim ulnarum longitudine, quem ego vidi. Lumbricum scribit Plinius ab aegro rejectum ad longitudinem trecentorum pedum. Quare quicquid Mercurialis contrà objicit lib. 3. de morb. puer. cap. 7. approbante rem ipsam experientiâ, fundamento caret. Verùm dicit, Fieri non posse, ut animal aliquod tot faetus edat, quot apparent seminibus Cucur∣bitae similes. Deinde; Nequaquam locum intestinorum capacem esse tot faetuum. Tertio; Fieri id violenti exitus figuratione, quia inter exeundum con∣fractus, in ea minima segmenta cucurbitina dividitur. Atque hinc potest col∣ligi, nugas esse quas comminiscuntur Arabes de lumbricis cucurbitinis, quan∣doquidem nulli sunt tales. Quid audio doctissime Hieronyme? Te canis con∣situm, longa experientiâ instructum, propriae imaginationi ita applaudere, ut rem sensibus obviam, nostris, Gabucini, Benevenij, Arabumque oculis mani∣festam, negare ausis? Eia; Nullum animal tot faetus edat cucurbitinos? quid∣ni, obsecro? quum una puella, sumpto ad lumbricos necandos medicamento, septuaginta (teste Gabucino) ac septem teretes supra centum dejecerit? ut omittam quae de horum admiranda multitudine Benevenius vir probatae fidei (cap. 85.) commemorat. Quod vero loci in capacitatem obtrudis, id si pro argumento objicis, lepidè erras.

Etenim intestina non solum quot sunt in cucurbita, sed ipsam quoque cu∣curbitam praeparatam suscipiant. Ludis autem non laedis Avicennam & Ara∣bes ultima objectione: quandoquidem in dissectis cadaveribus cucurbitini vermes taenia involuti conspecti fuerunt, non igitur ex ani violenta expulsione, vel modo excretionis, cucurbitinam formam assumpserint; ut tu vel mali∣tiosè fingis, vel potiùs imperitè credis. Concludo igitur cum Gabucino, Cu∣curbitinos & esse lumbricos, & latum lumbricum Taeniam dictum, non re∣vera esse lumbricum, imo ne animal quidam; sed 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut Hippocrates vocat, hujusmodi Cucurbitinis loricatim positis repletum. Ascarides 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nomen obtinent: quoniam ijs affectos mordicatione & pruritu valde exercent. Alij ab 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Moveo, derivant. Iumentarij vete∣ribus dicebantur, quia rarius in hominibus, saepiùs autem in equis, canibus, gal∣linaceis,

boumque genere apparent. Imò tam infrequenter olim homines vexabant, ut Hippocrati Celsoq́ue ejus sectatori aut ignoti aut mentione in∣digni viderentur, qua de causa siluerunt eorum historiam, quum de reliquis lumbricis fuse dicerent. Sunt autem teretibus lumbricis similes, sed & bre∣viores decuplo (rarò enim unciam excedunt) & pro qualicunque sua longitu∣dine crassiores in extremo longaone & ani fibuli initio reperiuntur, vehemen∣tem horum locorum pruritum excitantes. Galenus in lib. de linguis Hippo∣cratis scribit, Ascaridas vocatos esse à Coo sene 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est, longos lumbricos; quam nobis difficultatem facile superat Mercurialis, quum pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 legendum recte monuerit. Quinetiam licet, pro ratione crassitiei & latitudinis, longi videntur; sunt tamen, factâ ad teretes comparatione, bre∣ves ducendi. Horum atque teretum varij, pro materiae cibi vel coquentis ca∣loris differentia, colores: Cucurbitini verò semper. Vnde ego conjicerem hos solos, èsola pituita, illos ex omnibus humoribus recrementis{que} originem habere. Prodeunt persaepe magno simul numero, & ante excretionem valde pungunt.

CAP. XXXII. De Lumbricorum Intestinorum ortu.

MAterialem Lumbricorum causam Aristoleles lib. 5. gen. & Hippocra∣tes ante eum, 4. morb. stercus ponunt. Oribasius lib. 3. aph. 30. at∣que eum magistrum secutus Montanus, ex omni humorum genere gigni animalia intestinorum existimarunt. Quos dum hallucinatos putat Mer∣curialis, pleno ipse meridie caecutivit. Sed argumenta ejus examinemus. Non fieri è sanguine compertum est (inquit,) quia sanguis nunquam ad tantam pu∣trefactionem provenit, ut ex eo gignantur animalia. Tum etiam ex Alexandri Tralliani sententia in venis animalia nasci non posse affirmat. Verùm, primo argumento experientia nervos praecidit; secundum Rhasis, Loppij, Plinijq́ue auctoritas satis jugulat. Non etiam gigni possunt ex humore melancholico, quia frigidus & siccus; non ex flava bile, quoniam amarescit: amaris autem rebus non nutriuntur, sed interimuntur haec animantia. Cui opinioni licèt Ari∣stotelem, Hippocratem, Galenum. 4. simpl. med. Aeginetam, lib. 4. cap. 27. patrocinantes inducit; quid tam tamen exile ac isti omnes? Norunt enim lanij in oviūsplene, melancholici humoris fonte; & in boum felle, biliosi & Aloe∣tici illius succi receptaculo; innumeros aliquando visos esse lumbricos. Neque sane video cur minus ex bile flava vermes, quam in absinthio; ex me∣lancholia quàm in lapidibus; ex sanguine, quam in saccharo nascantur. Cae∣terum nisi ex illis oriuntur, cui tandem materiae debent principium? Respon∣det Patavinus Medicus: Remanet igitur, ut duntaxat generari possint ex pituita cruda: quam scilicet vel nimia ciborum optimorum quantitas per caloris in∣opiam; vel malorum quantitas corrupta per depravationem peperit, Quae licet sententia Galeno, Aeginetae, Aetio, Avenzoari, Avicennae, Columellae, Celso, Alexandro, nostroque imprimis Mercuriali vehementer placet: recti∣us tamen Hippocrates mea sententia, qui non secus animalia in Microcosmo gigni, ac majori in mundo existimavit: Sicut igitur habet in se terra omnige∣num humorem, calorem, spiritum, ut nascentia nutrire possit: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quinetiam quum haec animalia terrae illa inte∣stina per omnia repraesentent; ijsdem sanè principijs utraque frui nemo sanae mentis negârit. Quae terrae pituita inest? gignit tamen paritque teretes, cu∣curbitinos,

ascaridas, omnisque generis Lumbricos, imò optima tepidissima∣q́ue terra ijs abundat: tantum abest, ut ex crudis corruptisque tantùm humo∣ribus originem ducant. Nonne etiam ab hominibus sanis atque valentulis Lumbricos dejectos quotidie videmus? Equidem novi Francofurti ad Moe∣num Flandram quandam, quae ab ineunte aetate ad quadragesimum usque annum Teretes diurnè aliquot ejecit, citra salutis dispendium: neque unquam ab ijs male habuit. Concludimus igitur ex omni corporis humore crudiuscu∣lo nasci posse Lumbricos; non solum ex pituita minus concocta vel corrupta. Formalis causa à calore pendet interno, blando, miti, benigno, animante & vivifico: in quo illa fictrix Caleodea Naturae vis (utor Avicennae verbo) ignis secreti gradibus colores illinit, formamque latam cucurbitinam, (& ali∣quando lacerti, bufonis, bruci, erucae, anguis, anguillae, ut in historijs le∣gimus;) ludens superinducit. Haec gustum tactumq́ue & motum submini∣strat: haec illam sugendi vim, qua succos intestinis illapsos avidè atque vali∣dè prolectant. Absque isto fuisset, calor alter ille 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 materiam forte putrefactione alteratam disponeret; nunquam autem animalis ei formam & schema conferret. Non enim quia intestina tèretia, Teretes propterea Lum∣brici procreantur, ut quidam somniant: sed externa forma ab interna pendet, spiritusque de animae ipsius sinu depromptus, sine caelatore aut fabro species effingit. Qui spiritus, efficiens causa mediata est; Deus autem ipse 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hìc rebusq́ue alijs habendus: in quo, ut nos, ita Lumbrici, movent, sunt, at∣que sentiunt.

Finalis causa usum monstrat:* 1.74 qui Dei omnipotentiam & Naturae Majesta∣tem, tum utriusq́ue singularem in homines providentiam curamque declarat. Colliguntur quippe in nobis putridae superfluae & excrementiae nonnullae par∣tes, quas benignior naturae manus in Lumbricos vertens, corpora depurat; quemadmodum pediculis â longo morbo scatere, inter bonae valetudinis signa habemus: absumunt item multas in hominum corporibus humiditates, & nisi certum numerum transierint (tunc enim alimentares depascunt succos) intestinis maximo sunt commodo. Tantum abest, ut perse inter morbos, vel causas morborum à Medicis censeri debeant. Inter concausas, locum tan∣tùm & Regionem refero. Nam licet pueris magis quam adultis, faeminis quam viris; pestilenti tempestate quam salubri, autumno quam Vere; malae quam exactae diaetae hominibus frequentius accidant; tamen unamquamque aetatem, sexum, conditionem, tempestatem, diaetam, comitantur; ne aliquis ab ijs fuerit tali privilegio immunis. Locis duntaxat & Regionibus immuni∣tas quaedam conceditur, pro quorum naturâ, in his multi, in illis nulli vermes nascuntur. Siquidem Lumbrici non omnes intestinorum partem quamcun∣que occupant; sed Teretes duntaxat in gracilibus; Ascarides in longaone tantùm; Cucurbitini in omnibus soli procreantur. Sunt item Theophrasto, Plinioque testibus (lib. hist. pl. 9. cap. 2. lib. nat. hist. 27. cap. 13.) gen∣tium & Regionum differentiae non mediocres: nam lati, seu Cucurbitini Lumbrici, Aegypti, Arabiae, Syriae, ac Ciliciae populis familiares: è diverso, Thraciae, Phrygiae incolis ignoti; imò quum eodem confinio Boeotij cum Atheniensibus copulentur, illi frequentissime laborant Lumbricis, hi quasi privilegio donati eos non sentiunt. Quae sanè ille solus mirabitur, aut cum figmentis ponet, qui terrarum naturas pro situsyderum, ventorum natura, ac glebae ipsius conditione variari nescit. Amnis (referente Aristotele lib. de nat. anim. cap. 28.) in Cephalenia insulam dirimit, cujus circa alterum latus est Cicadarum copia, ultra alterum nullae. In Prodoselenâ via interjacet, cu∣jus ex una parte Cattus gignitur, in altera gigni non potest. Terrae Boeoticae in Orchomenio lacu talpae habentur multae; at in Lebadio vicino, nullae sunt;

neque aliunde portatae terram confodiunt. In Ithaca insula lepores vivere nequeunt, nec in Sicilia formicae equestres; nec in Cyrenensi agro ranae vo∣cales; nec in Hibernia (ut novimus) aliquod venenatum genus: cujus rei ar∣gumentum solus is dixerit, qui sine basi terram medio coelo suspendit. Neque enim mihi ille oculus, quo hoc videam; nec animus ut intellectu majora un∣quam affectem. —Vos ist hoc Delia proles,

Queis solium sedem{que} Iovis scandisse libido est.

CAP. XXXIII. De Signis & curatione Lumbricorum ex Gabucino.

LVmbricorum igitur notas, ab ijs qui Teretes vocantur exorsi, dica∣mus; tum quia frequentiùs hi pueros vexant, tum quod saeviora in∣ferunt symptomata; de quibus Paulus hoc pacto scribit. Sequi∣tur autem eos qui Teretes Lumbricos continent, ventris & intesti∣norum morsus; tussis cum exigua satietate irritans & molesta; nonnullos sin∣gultus comitatur: alij dormientes saliunt, & absque ratione expergiscuntur; aliqui clamitando surgunt, ac rursus sopiuntur; arteriarum cursus inaequales; febres absque ordine, quae cum extremorū perfrictione tertiam, interim quar∣tam die vel nocte accessionem sine ratione habet. Pueri supervacuè mandunt, & linguam exerunt; dentibus strident, connivent oculis, taciturnitatem dili∣gunt, excitantibus irascuntur: malae per exigua intervalla modó rubent; mo∣dó livent: si vero ad ventriculum procurrunt, nauseam, morsus, & inappe∣tentiam faciunt; & si cibum capere aegrotantes coguntur, vix deglutiunt; & si quid accepêre, revomunt: multas quoque venter ciborum corruptiones excernit, & instar tympani inflatur: reliquum corpus non ex ratione macre∣scit, neque esurie, neque evacuatione modica suborta. Haec autem eveniunt, dum animalia per intestina serpunt roduntque: febris autem calor vapores sursum cerebro pravos transmittit, ex putrida in ventriculo collecta humidi∣tate exhalantes. Haec Paulus. Aetius vero in hunc modum, ex Herodoto: Caeterùm (inquit) hoc malo affectos incredibilis morsus stomachi ac ventris comitatur, tussiculaeque tenuissimae ac frequenter irritantes, quum tamen nihil rejiciatur; in somno tremunt, & praeter naturam exurgunt: quidam ve∣ro & linguam foràs exerunt, oculosque claudunt, ac taciturni sunt, exci∣tantesq́ue molestè ferunt, ob imbecillitatem vigilare nequeuntes. Quidam au∣tem oculos sanguine suffusos habent, & pulsum inaequalem, obscurum, defi∣cientem, ac recurrentem: quibusdam etiam appetitus dejectio accidit: Pue∣ris insuper dum dormiunt, manducatio liuguae; cui accedit conformatio oris in modum lactentjum, ac cibum accipientium: verùm haec pauco tempore, & per intervalla fiunt. Aliqui verò infantes praeter rationem & cum clamore exurgunt, citoque rursus collabuntur. Aliqui etiam dentibus strident: quod contingere verisimile est animantibus cibum attrahentibus, mordentibus∣q́ue ventrem ac intestina. Iam verò & ad stomachum quosdam processisse constat, nausearumq́ue ac morsuum causas fuisse. Saepè etiam per sese sursum rejectantur; aliquando vero cum pituitoso quopiam humore. Quidam etiam infantes neglecti motu destituuntur, ac refrigerantur; atque instar eorum qui animo linquuntur, tenuem quendam ac frigidum humorem exudant, & ut plurimùm livescunt. Contingit autem aliquando faciem fieri rubicundam, maxime circa malas; verùm color hic rursus in pallorem solito majorem transit. Alij autem instar delirantium peregrina verba loquuntur in somnis;

alij decubitum transmutant, continuè dormientes, angoreq́ue vexantur, at∣que ex loco ad locum sese vicissim projectant: verùm pàucos omnino ex his plorare constat; plerique enim in mentis inopia ac taciturnitate degunt. Por∣ro qui a Lumbricis rotundis infestantur, etiam cibum aversantur; & si quid acceperint, revomunt, aut nauseabundi vix deglutire possunt: febres enim in eos cum vehementi extremarum partium refrigeratione irruunt. Quibusdam autem venter ad tympani modum inflatur. Haec Aetius. Quas vero ex Hippo∣cratis sententia notas recenset, hae sunt. Lumbrici circa alvum his signis de∣prehenduntur. Si somnolenti sint, non permittente morbo; & extremae par∣tes frigidae, & cordis morsus; urinae conturbatae; & lingua humectatur. Item qui animantibus in ventriculo abundant, sputo replentur: & si tenuis quispìam prodierit Lumbriculus, amplius non spuunt. Quicunque igitur in ore ven∣triculi Lumbricos habent, ferè in totum ipsos vomitu rejectant; quibus vero in intestinis existunt, ipsos infernè excernunt. Omnes autem nausea∣bundi sunt, vomuntque quaecunquae acceperunt. His qui punguntur similes sunt, totoque corpore contrahuntur, ac repentè acervatim{que} moventur; & tormina accidunt interaneorumq́ue dolores. Evaporationes ad caput dela∣tae, vertigines inducunt. Quin & victus ratio, quae praecessit, ostendet tibi Lumbricorum generationem, & reliqua. Hae igitur sunt Teretum Lubrico∣rum notae; quae tamen non in omnibus sunt omnes quaerendae (veluti inquit Paulus:) sed quaedam ac potiores. Poterant & multa ex neotericis huc con∣ferri, nisi quae dicunt, ab ijs omnia & magis ab Avicenna desumpsissent.

Latarum taeniarum notas has Paulus scribit.* 1.75 Abundant interdum in non febricitantibus, interdum febricitantibus, in longis morbis superve∣niunt, morsus stomacho inferentes, appetitumque ad cibos intempe∣ratum. Escam etenim ita devorant, ut aliâ opus sit: quae nisi praesto adsit, morsus inferunt vehementes: tenuitas corporis cum imbecillitate, qua∣damq́ue inaequalitate contingit. Infallacissimum vero indicium est, quod cum alui excrementis corpuscula quaedam cucurbitae seminibus similia excer∣nuntur. Haec Paulus: à quo non dissentit Aetius, nisi quod quos ventriculo inferunt morsus, dicit esse continuos, atque appetitum ad escam inexplebi∣lem: & quod cibi assumpti celeriter in excrementa commutantur. Conse∣quitur affectos corporis imbecillitas cum tarditate, assiduusq́ue famis sensus: quod enim vivificatum est in intestinis, ubi recens exhibitum cibum consump∣sit, postea ipsa solida corpora arrodit. Minimè vero fallax signum erit, si cum recrementis quaedam cucurbitae semini similia excernuntur. Quas verò Hip∣pocrates notas recenset, Hae sunt. Scribit enim ad hunc modum. Species au∣tem alia hujus est, quae veluti ramenta alba intestinorum exit, quae has notas habet. Nam veluti cucumeris semen dejicit, quumque jejunus est, jecur pe∣tit, vexatq́ue, spuitque multum: quandoque non: quadoque cum vehemen∣ter jecur vexat, vocem intercipit, multumque spuit, postea sistitur: & inte∣stinorum maximus interdum dolor innascitur, quandoque scapulae dolitant, illicque sistitur: quandoque haec latae taeniae signa dantur. Qui hanc bestiolam habet, semper fermè validus est, cum verò debilitatur, vix sustinet, refici∣turvè. Taenia enim earum rerum quae ventriculum intrant, partem aliquam sumit: qui si curatur, sanescit; sin minus, taenia quidem sponte non exit, nec perimit, sed consenescit, & quae sequuntur. Ascarides vero imâ aluo,* 1.76 circa quam consistere diximus, vehementem pruritum inferunt ferè semper, velu∣ti Paulus & Aetius scripsere; & animae quandoque, uti ferunt, defectionem. Id enim nominis notatio indicat: assiduè enim commoti, animal continuò ex∣timulant, & exercent. Qui ab his cruciantur, praecordiorum gravitatem, ac dorsi persentiscunt. Horum notae ex recrementorum potissimùm graveolen∣tia

sumuntur. Qui Lumbricis tentantur, ijs initio oculi translucent statim, ge∣nae livescunt, noctu frigido sudore profluunt, ora pallent, saliunt in somno: die febris magis accenditur, lingua labiaque arefiunt, oris faetor plurimum adest, facies pallet, nauseae crebrique vomitus adsunt, cibos aversantur, den∣tibus strident, nocte praesertim; linguam exerunt (nam & commanducare videntur:) expergescentibus irascuntur; aliena verba loquuntur, lethargi interdum fiunt, praeterquam quod paleas colligunt, capitisque dolorem pa∣tiuntur: in somno clamant; increscente morbo cor supra modum palpitat, vox intersecatur, arteriarum pulsus imbecilles fiunt: quandoque supremo cruciatu distensionibus comitialiter ore spumante torquentur, venter veluti tympanicis intenditur: tum intercessiones, tormina, vel colici dolores cum fluore alvi lyenterico quam plurimum sentiuntur; alvus interdum supprimitur, excrementaq́ue dura egerit. Hactenus Lumbricorum notae; eorundem prae∣sagia prosequamur. Prognostica vero,* 1.77 quantum ad aliorum morborum cura∣tionem aegrotantiumque conditionem cognoscendam conferunt, quum om∣nes, tum vel maxime Hippocrates in Prognost. abundè demonstravit; qui in primi libri initio de prudenti medico prodidit: praesertim enim hic praedicens coram aegro praesentia praeterita ac futura, quaeque aegrotantes omittunt, enar∣rant; creditur agnoscere aegri conditionem: atque hinc fit, ut homines audeant magis sese concredere medico. Quoniam vero difficile admodum est hujus∣modi praesentire, nisi quis artificiosa utatur conjectura; (voco artificiosam conjecturam, quae propè ad veritatem accesserit:) hanc verò quis difficilè consequi valeat, nisi vires omnium quae in arte sunt didicerit, memoriae man∣daverit, atque diligentia omni adhibita sese in operibus artis exercuerit. Res vero cognoscentur hoc pacto. Si quis supponens esse aliquam vitalem virtu∣tem, summopere curet, ut agnoscat ejus ita in robore, veluti ut in imbecillitate dispositionem: ubi vero in his exercitatus fuerit, studeat deinceps, omnes morborum tam in magnitudine quàm etiam in more differentias, & post hac futuri status praecognitionem perdiscere. Vbi vero haec omnia didicerit, tunc sese exerceat in comprehendenda per exquisitam conjecturam tam morbi magnitudine, quàm aegrotantis robore, & quanto hoc tempore possint per∣durare: Multum vero ad hoc illum juvabit in operibus exercitatio. Priùs ve∣ro quam ea omnia, quae diximus, diligenter didicerit, nihil aegrotos intuen∣do proficiet. Hac igitur methodo Medicinam profitentes, nunquam ullam ca∣lumniam subibunt, neque curando, neque praesagiendo: id quod celeberri∣mis quibusdam medicis interdum accidisse ferunt. Hinc itaque colligi potest, cur alijs alij fortunatiores medici adjudicantur, & quam mendax, quicun{que} is fuerit, qui Medicum fortunatum oportere esse dixerit: quod quam absurdum dictu fuerit, Erasistratus olim, & Galenus demonstravere: Medicum dicentes tum mente exercitatum in omnibus, tum diligentem, tum etiam naturâ pru∣dentem esse debere: ut omnibus inter se collatis, unam praedictionis summam, quae & sibi & laboranti sit ex usu, valeat comparare. Tanta enim praedictio∣nis vis existit, ut semper vel magna ex parte praesagia eveniant, ubi ipse qui curat, medicus optimus est, & aeger nihil deliquit. Quoniam vero, ut con∣stat, ex prognosticis Medicus immortalitatem ferè consequetur, tum maxi∣mè ex ijs quae ad hunc spectant affectum, gloriam sibi comparabit, aegrotan∣tibus, qui plurimùm pueri sunt, nescientibus, vel verbum quidem morbi eos affligentis exponere. Cum igitur huic affectui summopere necessaria praesa∣gia sint: quaecunque de ijs veteres dixere, huc conferre non cunctabor. Pau∣lus ergo Galeni maximus aemulator, de his ad hunc scribit modum; Circa febrium initia geniti, subsistentiam habent ex subjecta corruptione: circa consistendi vigorem, ex morbi malignitate: circa declinationem, omninò

ad melius proficiunt. Ait enim Hippocr. Bonum est Lumbricos teretes exi∣re, ad Crisim eunte morbo. Aetius verò ex Herodoti medici sententia ad hunc modum: Lumbrici in febribus & absque febribus fiunt, multitudine, magnitudine, colore, & tempore invicem differentes. Circa enim morbi principia geniti, substantiam ex subjecta recipiunt corruptione: circa consi∣stendi vigorem, ex morbi malignitate; circa declinationem, ex transmuta∣tione ad melius, qui & celeriter excernuntur, naturâ eos ad exteriora non se∣cus atque caetera excrementa propellente. Deteriores verò sunt majores mi∣noribus, multi paucis, rubri albis, & viventes mortuis. His neoterici addunt: incipientibus acutis morbis, si Lumbrici teretes vivi dejiciuntur, pestilen∣tes morbos indicant; inclinantibus autem mortui, malum quoque augurium faciunt, inter utrumque tempus quoquo modo appareant malo est. Ob id fortasse, quod febris insequens Lumbricos, semper malum sit; Quia Lum∣bricorum materiam absumit. Accidit etiam, quod Lumbrici ex febre inflam∣mantur, & incalescant, contorquenturq́ue ac moventur; ut eo magis Lum∣bricis affectos molestent & afficiant. Addunt praetereà experimento consta∣re, Lumbricos esse in ventre, si manè pueris supra ventriculi osculo frigida spargitur: nam in unum congregabuntur locum. Lumbrici sanguine conspersi dejecti malum: intestinorum enim noxam valde magnam indicant, eorun∣dem vomitu dejectio, malum; si quidem ventriculum vitiatis humoribus refertum indicat. Frequens puellorum anhelitus ac frigidus, tumescente ad∣huc corpore, laethale; sequenti enim die mortem denunciant. Si aegrotan∣tium oculi aliquantisper compressi, assidentium digitis non clauduntur; mors proxima est. Sunt qui, Alsaharavij fortasse authoritate persuasi, dicunt, as∣caridibus infestatos brevioris vitae fore. Scrupus verò non mediocris super∣est dissolvendus; quo enodato, finem ijs quae ad prognostica ex Lumbricis sumenda spectant, imponam. Aetius viventes mortuis deteriores Lumbri∣cos suprà paulo dixit. Rhasis verò, atque ipsum sequutus Avicenna, op∣positum sentiunt, mortuis vivos simpliciter praeferentes. In qua quaestione, ut alios mittam, illud mihi dicendum videtur, firmius semper esse judicium quod ex mortuis sumitur, ut quos necesse sit expelli, nec suapte sponte exire. Hippocr. nihilominus sequor, qui quodam in loco 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (inquit) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. id est, ventrium abundan∣tiae perturbationem ferunt, veluti possidoniae, & Lumbrici qualia generant. Quibus verbis nos monet, ut diligentiùs consideremus, qualia Lumbrici ge∣nerant symptomata, quandoquidem si citra aliqua 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 egrediuntur, bo∣num protendunt. Sed & clariùs alibi per haec verba: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Lumbricos verò teretes idoneum est exire cum excrementis, morbo in judicationem eunte. Ita ut per hoc intelligamus, si alio dejiciantur tempore; Symptomatis po∣tius fieri ratione, quàm naturae vi, & propterea vel corruptionem, vel ma∣lignitatem indicare, veluti Paulus & Aetius distinxere.

Quoniam autem Lumbricorum curativam methodum rectè moliri non possumus, nisi in quo vagantur venter. rectè habeat: neque hic,* 1.78 nisi univer∣sum corpus: hoc vero victus ratio optimè disponat; ea imprimis est optime in∣stituenda, ut sine qua frustra in tuenda reparandaque valetudine tentantur au∣xilia. Haec enim tam praeclara & ferè potior Medicinae pars est, ut admira∣bilis ille Cous, Celsus, Galenus, Plinius & veteres medici omnes, nunquam illam satis laudare potuerint. Ea Asclepiadi olim tanto fuit in pretio, ut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est, curativam per medicamenta methodum, penè omnem sustule∣rit, ad hanc ut sese totum converteret: consistit autem hoc non solum in quan∣titate, qualitateque cibi ac potus, sed & omnibus his quae (velimus nolimus)

nobis occurrunt; veluti somno atque vigilia, motu & quiete, tum corporis totius tum singularum partium abundantia & inanitione, animique affectibus; praecipuè verò in ambiente nos aëre, qui non solum extrinsecus semper ad∣haeret, sed in intima corporis nostri penetralia, per inspirationem continuò adigitur. Quod igitur ad ea, quae assumuntur, attinet, veluti satis per se nota, non exequerer; nemo enim est qui nesciat, maligna pravique succi, & varia edulia, maloq́ue ordine sumpta, cruditates, & Crapulas, maximum corporibus no∣stris & animis detrimentum affere, nisi quod multa quae alijs affectibus noxia sunt ciborum genera, his utilia conspicimus. Ea igitur veluti 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est, praeter institutum attingemus; si priùs quae Paulus scribit subjunxerimus: Escae patientium lumbricos sint boni succi, quae facilè diducantur, atque ad mem∣bra transeant, nec causam foveant, nec vires comminuant.

Quamobrem, vinum concedimus aquosum, cibumque crebrò exhibemus: tum propter id, tum etiam ne lumbrici morsus inferant. Si adsit ventris pro∣fluvium, indicio est multos gigni cibo non distributo, miscendaq́ue eo casu sunt sorbitionibus vel pyra vel cotonea. Iuvat mirandum in modum deuteri∣us panis addito aniso, faeniculo, vel sale subactus, vel qui 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. i. medi∣us inter furfuraceum & similagineum nuncupatur; ita dictus, quòd in eum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. i. congeritur simul furfur, utriculi, & simila. Nominant autem eun∣dem panem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, i, quoniam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, totum ipsum triticum, nulla sui dempta parte in panificum cedit. Oportet autem & triticum ipsum ex quo farina sumitur, ex illis esse quae generosa dicuntur: quaedam enim ex his mul∣tum furfuris continent, quae ignobilia nominant; quaedam vero siliginem, quae, veluti diximus, generosa vocant. Vinum autem quod aquosum quidem est, caeterum leviter adstringit, idoneum censetur. Aviculae item montanae esui dantur, & sylvestris pullus columbaceus, senecio viridis, ac hirci barbula, jus ciceris atri, & brasicae, capparis, colymbadesque commanducatae; & cum Synapi, (modò febris non adsit:) caetera sumant obsonia; acetosa item atque oleosa laudantur. Panicum quoque (quod mel frugum Diocles appellavit) durantissimum; siquidem inter fruges existimantur: halyca insuper in myxo∣rum decocto, & ptisana cum multo oleo Omphacino; lupini praetereà, na∣sturcium, beta, menta, apium, raphanus, muria quoque commanducata, ju∣vant. Pueris in potu ante omnem cibum myxorum decoctum admixtâ mentâ exhibendum: Lac summopere damnatur, veluti pisces & legumina, & quic∣quid frigidae crassaeque materiae fuerit, ac serae concoctionis. Panis verò non fermentatus lumbriculos gignit (is enim nemini prorsus est accommodus) & omnia humida, & quae facilè intus vitiantur.

In omni autem Lumbricorum genere abstinentia maxime prodest, qua eorum generatio prohibetur: at quum infestant, exiguo cibo sed frequenti utendum: qui maximè convenit, cum lacerasse desinunt. Qui vero Ascaridi∣bus infestantur, cibis boni succi uti debent, & qui facillime concoquantur: ne scilicet illorum vires ad rectum intestinum pertingant. Namque nutri∣menti idonea pro eorum generatione materia consumitur. Hactenus qui assu∣muntur cibi ac potus. Reliqua verò quinque genera, quae non usquequa{que} sunt manifesta, summa etiam cum brevitate pertractabimus, à somno exorsi. Is brevis admodum non sit, nimisue longus: nocturnus potiùs quàm diurnus, duabus (quod minimum est) horis à cibo. Longa praeterea ocia laedunt, exerci∣tium prandium praecedat, quies sequetur, nec quilibet motus exercitiū putan∣dus, sed ille tantùm per quem respiratio permutatur; nisi fortè sumpto adver∣sus lumbricos medicamento; tunc enim equitatione opus est, aut cursu, qui∣bus corpus concutiatur: siquidem faciliùs emittuntur acri exercitatione aut labore; haec vero difficile à pueris observantur. Danda porrò est opera, ut alvus bis eat; quod si non sponte fiat, molli balano, vel clysmate aliquo ci∣tanda

ex ijs confecto, quae in hisce affectibus ex usu esse solent. Animae om∣nes affectus, quicunque sint, omnino sunt fugiendi; veluti rixae, irae, tristitiae, majoresque curae & cogitationes, maestitiae, timores, invidiae, & id genus reliquae perturbationes, potissimumq́ue à cibo. Siquidem alterant, atque à naturali statu corpus avertunt. Frigora vitent, Aquilones; nec nudis obam∣bulent pedibus. Aer verò, ut nos semper ambit, ita eligi pro arbitrio nequit: est enim interdum praesidium; causa interdum vel faciens vel fovens; praesidi∣um quidem certè in praesentiâ erit, si modicè calidus ac siccus fuerit, purus{que} & clarus & tranquillus: morbum praecipue fovebit, quando frigidus valdè, vel humidus & austro vel aquilone commotus, vel nimio calore vires dissolvens; qui tunc arte in hunc modum parabitur, si in cubiculis ex juniperi, citriar boris, ac persicae lignis ignis succendatur; alijs{que} id genus lumbricis adversantibus. Suffimentis etiam adhibitis ex absynthij coma, persicae arboris folijs, citrij mali corticibus, punicae arboris radicibus, una cum filice atque hedera. Illud verò inprimis confert, quod ex myrrha & aloe paratur. Aliud quod & animae defectae lumbricorum vitio succurrit: Ambaris denariûm pondo duûm, moschij denarij pondo unius, gummi arabici denarium pondo quatuor, rosa∣rum, santalorum, caryophyllorum, cypri, thuris, singulorum denariûm pon∣do tantundem. Galliae moschatae, quam vocant, denariûm pondo sex, agal∣lochi in carbonem conversi denariûm pondo viginti, carbonum è palmiti∣bur vitis extinctorum, quod satis est, rosaceo aceto excipiuntur.

Lumbrici vehementioribus praesidijs adeò saepè irritantur,* 1.79 ut ad convulsi∣ones, animi deliquia, interitumq́ue pueros demùm perducant. Non igitur temerè neque utcunque sunt ea exhibenda. Quoniam vero diversis qualitati∣bus medicamenta ad lumbricos vel enecandos vel educendos idonea credun∣tur, ideo in universum excalfacientia, exiccantia, incidentia, acria, amara, salsa acidaq́ue, atque attenuantia praesidia medentur. Aut enim per acredinem occidendo, aut per amarorem subducendo, aut ad expulsionem invitando, aut per consequentem ad ea quae exhibentur lubricitatem, efficacia cognoscun∣tur. Extrahuntur autem simul, ut verisimile est, per sorbitiones vias lubri∣cas facientes, aut etiam per innominatam aliquam efficacem qualitatem. Sunt ex refrigerantibus quaedam, quae peculiariter lumbricos pellunt; quae∣dam occulta quadam vi, veluti cervini cornu ramenta. Sed quae lumbricos necant inprimis sunt exhibenda, quoniam quoad vivunt, occasionem nocen∣disemper habent. Siquidem difficulter pelluntur; & cum interfecti fuerint, protinus aluo per glandes extrudendi; alioqui tetro virulentoque vapore ce∣rebrum afficiunt & corpus pariter inflammant, appetitumque & concoctio∣nem oblaedunt. Quoniam verò lumbrici plurimùm pueris obveniunt, qui dif∣ficulter tractari possunt, non reticendam censui miram (veluti Paulus appel∣lat) methodum, per quam & aloe pueris & sorbitiones per os injiciuntur. In∣strumentum quoddam coquinarium, quod 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, vocant, supinis ipsis de∣tentis ori imponitur; & per clysteridion validum habens 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, invitis aloe quanto magis fieri potest, intimiùs ore eorum distento impellitur: cujus me∣minit Pollux, non tamen quale sit edocet. Caeterum quicquid sit Zomerysis, duo praecipue per ipsam consequimur, & quod proclivis fit descensus, & quod proclivis fit descensus, & quod amaror deglutiendae rei non persenti∣tur; altero vero instrumento, quod clysteridion idem Paulus appellat, vio∣lenta fit impulsio. Concurrentibus autem simul natura & vi velocissimus fit motus, re gravi inferiora petente, & ab eodem vehementissime impulsa. Aliud quoque Paulus instrumentum describit, per quod liquores ano subji∣ciuntur, multis pervium foraminibus, quales ab utero Metrenchytae nuncu∣pantur. Aetius verò clarius his verbis: Ad quam rem corneam fistulam un∣dequaque perforatam apparare oportet, circa fundum amplam, ac loci mag∣nitudini

convenientem, quam ultra adstrictiorem ani partem inditam cedria implemus, ita ut cedriae immissio palam tum per amplitudinem, tum per trans∣versa undiquaque contingat. Caeterum quando ignota nobis sunt haec instru∣menta, quum medicamenta ad lumbricos vel necandos vel educendos hauri∣untur, pueri nares comprimito, ósque subinde dulci aliquo colluito vel acri; ac epoto medicamento lumbricos necante, ventriculus acacia, hypocysthi∣dèue cum vino fovendus est. Idem praestat & rhus obsoniorum, & anetum, & capparis in cibo. Quae necant, cum dulci commodè dantur lacte aut mel∣le, Oxymelitèue aut syrupo quem vocant acetoso. Quidam triduano potu pueros priùs satiant, mox medicamenta exhibent. Infundunt & eadem dul∣cia, ut ea animalia ad inferna detrahant. Si vero venter fluat, necesse est ut lumbrici tantum necentur: motus enim ventris eos dejicit. Quum verò appetentia fuerit oblaesa, cum alvo soluta; Lumbrici tantùm amaris sunt necandi, quae stypsi quadam sunt praedita, veluti inter calida absinthium, abrotonum, & centonicum: ex frigidis maliciorum, acacia, plantaginis suc∣cus, portulaca: atque ejuscemodi caetera.

* 1.80Ex calidis, nasturcij semen omnes ventris lumbricos excutit, contritum ex aceto, vel vino potum: efficacius addito mentastro; aluum tamen turbat. Lupi∣ni farina cum melle delincta aut in posca pota, & cum taurino felle extrinsecus umbilico illita eosdem abigit. Ipsi quoque macerati & sua cum amaritate esi∣tatiidem possunt: decoctum insuper ipsorum idem munus praestat cum ruta & pipere potum. Absinthium marinum per sese, aut cum Oryza coctum, intera∣neorum animalia addito melle pernecat; magisque cum absynthio idem fa∣cit. Abrotanum idem praestat, nimirum quum sit amarum. Item Cardamo∣mum eosdem interficit. Hyssopi praetereà decoctum epotum, aut ejus herba cum melle delincta; Ascarides & Lumbricos cum sale & melle epota Cala∣mintha necat: nec secus cruda coctaúe si esitatur, vel si ejus succus aut infunda∣tur, aut potetur. Thymi praetereà decoctum; veluti & Ruta fervefacta ex oleo & pota, eosdem exigit. Vinum item cedrites, & cedria ipsa: Ompha∣cinum oleum largiùs praesertim potum; nam & pro infantibus ad hos usus ita immaturum exprimitur. Oenanthino idem effectus, qui Omphacino: con∣tra enim ventris animalia laudatissimum est. Melimela, praeterquam quod ventrem molliunt, animalia expellunt: quod qua facultate praestent, (dulcia quum sint, mellisque sapore, à quo nomen sumpserunt, quae potius ea alere deberent:) Ex eo colligitur, quod fortasse dejectam hoc cibo aluum, ea eti∣am sequuntur; & quae alioquin haesissent, impetu excrementorum quasi in torrente pisces, qui largiore per aestatem imbre abundaverit, rapiuntur; ac deorsum feruntur. Ventrem enim ea mala mollire, inquit Dioscorides lib. 1. cap. de Melimela. Brassicae item semen, ejus praesertim quae in Aegypto nascitur, potum lumbricos omnes pellit; quanto ea scilicet temperatura sic∣cior est, & magis agrestis. Idem facit cicinum oleum epotum. Myrrha eti∣am sua amaritate tum necat, tum ejicit. Hellenij decoctum; Scylla ex aceto & melle sumpta, priùs tamen assata sit oportet: alioquin interaneis maximè noxia censetur. Dant & ad omnes in aceto mulso radicis corticem capparis. Heliotropij parvi herbam suam cum semine potam, adjecto nitro, hyssopo, nasturcio, & aqua, latas, teretesq́ue taenias excutere, Dioscorides lib. 4. cap. 1. scripsit. Paulus verò pro nasturcio, nisi vitium in eo sit, cardamomum con∣numerat, lib. 7. cap. 1. Erucae semen ex vino, corpori innascentes bestiolas om∣nes arcet. Terreni vermes 7. aut 5. è passo poti, Lumbricorum genus omne depellunt. Amygdalae amarae, oleumque prodest. Agaricus cum melle, sed molestè purgat; est enim ob levitatem ac fluxionem, quam facit stomacho, noxius. Styrax cum Terebinthina resina devoratus: Aloe ex frigida aut lacte

pota, eadem, si decocto melli admista bibatur, sine molestia educit. Tithy∣mali semen, ejusque succus circa guttulas 5. cum caricis aut palmulis mistus, Viticis folia, polypodium, Chamepythis, centaureum minus ex aceto tritum atque epotum. Item ejusdem radicis pondus denarij unius cum cyathis tri∣bus vini potum, juvat. Marrubium cum Absynthio & lupino pari pondere in aqua mulsa coctum, & cum vino bis aut ter appositum, omnia ventris anima∣lia pernecat. Costus ob amaritatem, quae illi inest, Lumbricos pellit ex aqua. Dioscord. verò lib. 1. latas ventris taenias tantùm pellere ex aqua & melle scriptum reliquit: quem locum interpretatus Marcellus, Verbum illud (& mel∣le) veluti supposititium expunxit hac ratione, quòd contrarium, nec respon∣dere lumbricorum curationi videretur. Excitantur. n. inquit, & aluntur dul∣cibus, non pelluntur lumbrici ventris; nisi forte mel ideo addi opportet, ut suavitate ejus decepti, lumbricis admistum Costum, utpote amarum, co∣piosiùs haurirent; non aliter quam in curandis pueris fit, quibus amarae po∣tiones aut virosae, dulci sapore & jucundo aliquo odoramento circumlitae por∣riguntur. In qua re veluti in scyrpo nodum quaerere videtur (ut in Comaedia legitur,) à quo tamen alienum omninò esse testatur. Sive. n. in Dioscoridis contextu mellis vox legatur, sive non legatur, (siquidem id pro comperto nondum mihi est, nec Ruellius apposuit) sat est amara medicamenta (qualia sunt costus & id genus reliqua) semper ferè Dioscoridem, Plinium, Gale∣num, & alios lumbricis curandis cum dulcibus, potissimumque melle mulsave, aut Oxymelite, eâdem quam Marcellus inquit lib. 4. cap. 57. ratione commis∣cere; quam Paulus his verbis addidit: Quoniam verò nonnulli subinde ama∣ras potiones veluti ingratas respuunt, ex ijs, quae modo comprehensa sunt, da∣buntur non manifesto amara, i. aliquo dulci commista; veluti supra paulo ip∣se dicebat, omnia haec medicamenta cum melle Oxymelitevè esse propinan∣da: sive (ut inquit Lucretius) ut improvida illa aetas ludificetur, vel potiùs ut tali à gustu recreata valescat; pueri. n. quam plurimum lumbricis obnoxij sunt. Nihil igitur obstat quin mellis vox addi debeat, Marcello praesertim ipso in antiquis quibusdam exemplaribus legi attestante. Cantharis similiter levigata, & cum bryoniae radice pota, lumbricos educit,* 1.81 Galeno authore lib. de compos. Theriaces. Ex frigidis, succus auriculae muris cum Zytho, singulorum cyathus unus. Senesio. —Comestus, plantaginis succus, in aluo praesertim soluta, de cochleari, vel de ligula datus potui, ipsaque herba tusa umbilico apposita: Coriandri semen cum mali punici succo, & oleo, ani∣malia interaneorum perdit, vel cum passo potum. Calida item beta cocta, atque cum allio crudo sumpta, nitrosa, quâ praedita est facultate eosdem edu∣cit; noxij tamen succi est. Punicum malum contusum ex tribus vini heminis decoctum ad heminam, lumbricos pellit, ac tormina ejus etiam radicis succus victoriati pondere eosdem necat. Idem rhus facit Syriacus, atque atriplicis semen. Addunt neoterici, experimento constare dormituris acetum acerri∣mum epotum lumbricos educere. Inter ea verò, quae plurimum valent, est corallina nuncupata, quae trita ac melli Oxymelitève commixta, mulsavè pota, mirandum in modum Lumbricos vel necat, vel seminecatos educit. Haec ve∣ro à Corallij similitudine, dum utrumque in aqua est, nomen accipiens, & quae a sexaginta ferè annis hactenus ad ejiciendos ventre Lumbricos magni usus esse coepit, lib. 4. à Dioscoride & Galeno (ni fallor) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est, Muscus marinus dicta: cui si ijdem peculiarem adversus Lumbricos faculta∣tem non attribuerunt, qualem in corallina, quam vocant, conspicimus, non proptereà putarim aliud esse Dioscor. & Galeni 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ab hac nostra corallina. Siquidem simplicium medicamentorum singulas vires veteres non cognove∣runt; vera etenim cujusque natura non nisi medico effectu praenosci potest.

Opus ingens occultumq́ue divinitatis, ex quo nullum reperiri majus possit. Plurima etiam inveniuntur hodiè, quae apud majores nostros non fuere inven∣ta; nec mirum, quando eas agrestes literarumq́ue prorsus ignari experiuntur; utpote qui inter illas soli vivant: praetereà securitas quaerendi obviâ medi∣corum turbâ; multis etiam inventis nomina desunt; accedit ratio inventionis anceps, quippe etiam in repertis alias invenit casus, alias (ut inquit Plinius) lib. 25. cap. 2.) Deus. Turpissima vero causa raritatis, quòd etiam quisciunt demonstrare nolunt, tanquam ipsis periturum sit, quod tradiderint alijs. In∣vidi quidem certè perinde atque illi, qui aut supprimunt veterum monumen∣ta, aut omninò demoliuntur; quod quidem eò committunt, ut quae in ijs scrip∣ta sunt, sibi ea attribuant, aut si praeclari quid tradiderint, qui alienas opinio∣nes scripserunt, illud pereat. Si qui vero sint, qui fieri non posse contendunt, ut eos latuerit, vim hanc Lumbricos educendi musco inesse marino, ijs respon∣sum velim, priscos simplicium medicamentorum vires, quascunque noverunt, scriptis non mandasse. Si quidem multa Socratis ac Pythagorae placita sciun∣tur, quae tamen ex eorum libris, quos nullos scripsere, non habentur. Plato etiam quum tot reliquerit libros, praeter tamen literis prodita, alia etiam ho∣minis placita autumant ejus discipuli, quae non retulit in scripta. Nec illud 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ubicunque natum (veluti ferunt) aequalem habet facultatem; sed cer∣tis quibusdam Italiae locis hoc expiscantur pharmacopolae, quod sub coral∣linae nomine venditant. Sed hoc satis: illud potius perscrutandum, quum co∣rallina salsum obtineat saporem, cur Dioscorides, Plinius, Galenus & alij, refrigerandi vim illi tribunt: quando notum est omnia salsa calida esse ac ter∣rea, amaris haud dissimilia, quae calida sunt. An quod marina aqua salsa cum sit, plurimum tamen habet in se potabilis aquae, (Quod & ab Aristotele fuit olim satis demonstratum:) per quam minus calida existit? An etiam, quod multum terrae inse continet; atque ob id siccior est ac spissior? Quae verò in mari proveniunt, ejusdem cum ipso facultatis esse necesse est. Ex eo igitur quod muscus marinus in mari prouenit, spissandi vim illi tribuunt Dioscori∣des, & alij: quae vero multum in se continet aquae potui idoneae, & quà ter∣reae facultatis est, ea refrigerat. Omnes demum quos Lumbrici male ha∣bent, Ichneumonis pili (murem Indicum vocant) authore Paulo suffitu juvant.

Teretes ventris Lumbricos sedi succus in vino potus,* 1.82 è ventre pellit. Ab∣synthites vinum epotum idem munus praestat. Heliotropij majoris herba suo cum semine pota, addito nitro, hyssopo, nasturcio, & aqua, eosdem ejicit. Fi∣licis faeminae radix cum vini ʒiij. epota, Teretes, latasque ventris taenias ex∣cutit; veluti Ruellius, Marcellusque, Dioscoridem interpretati unà conten∣dunt. Galenus vero non teretes, sed Ascarides unà cum latis interficere ean∣dem scripsit; ita namque lib. Therapeut. methodi, cap. decimo quarto ait. At Teretes quidem Absynthium interimere potest, latae vehementiora prae∣sidia poscunt, quale Filix est; adhuc autem, & quae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graece dicitur. In hanc sententiam Theopstrastus venit, qui filicem faeminam utilem ait con∣tra interaneorum animalia lata melle subactam, & contra tenuia in vino dulci; ita namque Graece loquitur. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Filix verò faemina utilis existit ad elminthas, & latos & tenues; ad latos quidem subigimus melle, ad tenues verò in vino dulci exhibemus. Constat verò As∣carides tenues, & esse, & dici Lumbricos. Praeterea Galenus, lib. de simpl. medicam. facult. 8. similem huic faeminae vim tribuit, qualem mascula sorti∣ta est. Illam vero latas tantummodo taenias interficere & non Teretes, scri∣bit Plinius, lib. hist. 27. cap. 9. ad haec utramque (tam scilicet marem

quam faeminam,) intestinorum animalia pellere, ex ijs taenias cum melle, caetera in vino dulci, triduo pota; nec Teretes, nec Ascarides excludens. Galenus verò uno in loco & Teretes & Ascarides excludi: alibi vero Asca∣rides unà cum latis interficere scribit. Quid igitur, in tanta authorum varie∣tate sententiarum, dicendum? An quod Filix faemina omnia intestinorum animalia ejicit? similem n. facultatem masculae ei tradit Galenus; potissimum vero latas taenias, secundo ab hoc loco Ascarides, quae quum ima insideant alvo, validius praesidium, quale Filix est, exposcunt, ut ejus vis illuc usque per∣veniat. Quum vero latas & Ascarides, de quibus minus videtur, ejiciat pel∣latque, & alterae complectantur intestina, alterae longissime absint à ventri∣culo, facilius multò teretes, qui in superioribus decumbunt intestinis, occi∣det. Non igitur Galenus secum pugnabit, quando satis sibi esse debet, ut la∣tas pernecet; quas si interimit, facilius Ascarides; facillime omnium teretes excutere possit. Plinius vero, ut qui optime id nosset, caetera (id est, & tere∣tes & Ascarides) pellere ait. Quod autem ita ait, liquet ex Paulo; lib. 7. ca. 58. qui in curativa methodo quum latorum, tum teretum Lumbricorum, filices meminit; quam tamen proprè latos excutere omnes unâ convenere. Id ip∣sum Avicennas, 16. Tertij tract. 5. cap. 4. clarissime ostendit his verbis: Et medicinae quae interficiunt Ascarides validiores sunt ijs quae interficiunt lon∣gos; & quae Ascarides & rotundos occidunt, longos etiam interficiunt. Gith seu melanthium non solúm comestum, sed & cataplasmatum ventri extinse∣cus, vel peruncto ex aqua umbilico, eosdem educit. Quo loco advertendus est Marcellus, qui latos Lumbricos pellere, non teretes, contra quam Ruellius est interpretatus: quod an recte a Marcello factum fuerit, aliorum sit judi∣cium; illud constat, Galenum Ruellio suffragari, qui Lumbricos tantum interimere scriptum reliquit. Quod verò Lumbrici teretes tantum significent quum plurimum, supradictum fuit. Ruellio Paulus uni & Aetius suffragantur; qui in teretum curativa methodo saepe melanthij commeminere: in latarum taeniarum curatione, nunquam. Sandonicum per sese aut cum Oryza co∣ctum, eosdem addito melle pernecat. Contritum urticae semen, Brassicaevè, aut cumini, cum aqua; vel mentha cum eadem, vel hysopus cum aqua mulsa; vel nasturcij semen cum aceto contritum, eosdem necat. Ex Celso lib. 4. cap. 17. Oribasius lib. ad Ennapium filium, Calamintham, Cardamomum, lupinum, pulveremque ex ijs factum in potu, aut cum melle in Electuario, aut in posca potui datum, sufficientia ad occidendum teretes Lumbricos scripsit. Persicae item mali folia ac germina contrita superque umbilicum apposita, idem possunt, veluti & menta epota ac acetola. Portulata perco∣cta, sereos succus, aut myxorum decoctum, myxavè ipsa cocta atque esita∣ta, idonea sunt. Cornu praetereà cerv ini cinis ad eosdem efficax quam maxi∣mè creditur, ejus praesertim (ut inquit Solinus) quod dextra cervini capitis parte enatum est. Hoc verò pacto uritur; Contusum cervinum cornu crudo fictili luto circumito, & in furnum indito, uritur; donec albescat. Scribonius verò Largus cap. 141. hoc pacto ipsum exhibet. Cornu (inquit) cervinum limatum lima lignaria quantum 4. vel 5. cochlearia ex aquae myxorum cocto∣rum, cyathis tribus pridiè maceratum, deinde tritum & datum aquâ exi∣guâ adjectâ. Bovis talus ustus, cum lacte potus, Lumbricos teretes educit, Gal. authore. Latas autem ventris taenias, Costus ex aqua pellit. Gal. de com. Ther. ad Pis. Cardamomum, allium esitatum, Filicis faeminae folia cum melle in eclegmate sumpta. Masculae verò radix easdem excutit sumptis ʒiij. ex aqua mulsa; melius si cum scammonij aut veratri nigri totidem obolis detur. Chamaeleonis item albae radix acetabuli mensura epota, in quem usum bibitur cum vino austero & Origani decocto. Nuces juglandes largius esi∣tatae,

radicis mori cortex decoctus in aqua & potus, praeterquam quod al∣vum resoluit, latas etiam taenias excutit; radicum praeterea punicae deco∣ctum, easdem pellit & enecat. Idem potest & malicorij decoctum epotum. Anchusae radix acetabuli mensura cum hysopo, & Cardamomo epota, eas∣dem pellit. Ruellius, Dioscoridis interpres, Paulum sequutus videtur, qui cum hysopo, & Cardomomo: Marcellus cum hysopo & nasturcio potam latas pellere taenias dicunt; id quod superius de heliotropio dictum fuit. Ga∣lenum lib. 6. de simp. fac. hoc loco sequutus videtur Marcellus, qui Oxy∣baphi mensura ad easdem idoneam esse cum hysopo & nasturcio potam scri∣bit. Ascarides verò cedria pernecat, & calamintha, injecto per clysterem ejus succo aut epoto. Absynthij decoctum oleo admisto per clysterem inje∣ctum, minoris autem centaurei decoctum cum nitro ac melle, idem munus praestat, aut curcubitae sylvestris cnicivè, si prius acri muria rectum intesti∣num vacuatum fuerit. Filicis faeminae radix cum vini tribus drachmis triduò pota, Ascarides excutit. Axungia quoque vetus ano immissa, quam maxi∣mè prodest.

Febres plurimum comitari teretes Lumbricos, quum Paulus & Aetius te∣stantur, tum quotidiana nos docet experientia.* 1.83 Quum igitur febris affuerit, interdum febris & lumbricorum curam habere convenit, interdum parum de febre solliciti, lumbricos è ventre eximere connitemur: plerique enim negli∣gentes, ab ipsis comesti & convulsi interiere; nec desunt qui per inguina exeuntes vidisse testantur. Caeterum occisos hos omnes prius educemus; oc∣cidemus autem amaris usi potissimum medicamentis. Quum ergo febris ac lumbricorum communis sit curatio, simpliciora conveniunt praesidia, veluti ubi est ambigua affectio, mitioribus est utendum. Siquidem acrioribus auxi∣lijs febris exacuitur, si falsam ceperimus suspicionem; stabilivero dignotio∣ne existente, temporibus morbi attendendum. Circa enim primos dies, mul∣toque magis, si juxta vigorem totius morbi apparuerint, acrioribus insisten∣dum remedijs. Eos vero qui declinante morbo apparent, mitius curabimus: atque eo magis, si viscerum inflammationes ac tensiones affuerint. Veluti re∣ctè Hippocr. lib. aph. 1. cap. 24. In acutis, inquit, morbis rarò, & in prin∣cipijs, medicinis purgantibus uti oportet, & hoc cum praemeditatione facien∣dum. Hi namque plurimum turgent & agitantur; veluti saepissime visum est, ideoque circa eorum initia morborum utiliter contingit acrioribus uti; illud vero multa cum cautione ac praemeditatione faciendum. Vt prius scilicet di∣ligenter examinemus an aeger illa possit ferre praesidia, & an recte paratus ad eadem sit suscipienda, atque rectumne judicium ex eorum exhibitione ex∣pectare valeamus. Neque n. periculum minimum, in acuto morbo, qualis est Lumbricorum affectus, uti acrioribus medicamentis, quum id genus omnia sint potentiâ calida. His igitur qui phlegmonas ac tensiones patiuntur, cata∣plasmata exhibeantur ex lini semine, crassiore lupini farina pari mensura commista, vel etiam humida fomenta ex oleo chamaemelino, vino, absynthij coma, & aloe, praecordijs accommodentur; ubi vero modicae febres mole∣stant, pueris ante omnem cibum myxorum decoctum potui dabitur: vel ipsa myxa esui cum menta offerentur. Haec n. Lumbricis affectos maxime juvant, vel (ut inquit Serapion) quod illi dulcedine haerent, vel quod prae lentore ab ijs avelli non possunt, fit ut cum illis exeant. Viscosa. n. adeò sunt myxa, ut ex ipsis in Syria (veluti aiunt) probatissimum id viscum paretur, quod Da∣mascenum vocant. Ex hoc igitur quod suo lentore lumbricos dejiciunt, si ventriculum infestant, supernè exhibenda myxa sunt; si vero in ventre atque intestinis fuerint, per inferna ejiciemus. Eis verò, qui ad integram aetatem pervenerunt, efficaciora quoque praesidia optima sunt: qualia absynthij aut

abrotani cremor, vel mali punicae acidae radicis vis ad tertias redactum. Dan∣tur & terni aloes lotae scrupuli, quod remedium laudatissimum existit in vali∣dioribus: illota quoque aloe utimur; utrisque verò etiam si febricitant, & si trimestres tantùm infantes sint. Vermes terreni cum epsemate (sapam dicunt) confidenter exhibeantur. Si vero sapam non admittunt, cum hydromelite, aut, ut lubet, praebere possis, nihil veritus, neque vilitate contempta, quin∣que vel septem dato. Quod si nuda non sit suspicio, sed certa lumbricorum deprehensio, & curatio propria eis convenit; tunc cataplasmata ex lupino∣rum farina in mulsa decocta imponenda, quibus aliquando etiam bryoniae ra∣dix adjicienda. Vmbilicus interim taurina bile impleatur, aut melanthio cum lacte muliebri contrito, aut absynthio, aut abrotano, aut bryonia, pingui∣bus caricis admistis. Spina verò universa ex medulla cervina perungatur. Su∣perior interim venter caerato integatur, ex absynthio, oleoque cyprino ap∣parato. Alvo etiam adstrictae glans immittenda, praesertim pueris; quae si ni∣hil profecerit, clyster adhibendus, morbi vigore remittente, ex absynthij, aut abrotani, aut centaurij decocto cum melle ac nitro. Subducere verò co∣nabimur eos per sorbitiones, vias lubricas facientes; quales sunt oleum om∣phacinum, cujus paulatim duo cochlearia absorbeantur; quà, n. amarum est, Lumbricos necat, quà lubricum, detrahens, ipsos cum stercore reddit. Praepotationes verò ex oleo semper augebimus; multae namque commodi∣tatis existunt. Prodeunt autem lumbricì quidam adhuc vivi, verum vertigine affecti, ac si ita dicere lubeat, seminecati; plurimi verò mortui unà cum ster∣core evacuantur. Nascuntur verò & in alvi profluvio lumbrici; eos, fluorem inspissando, & concoctionem tum per cibos, tum per cataplasma in melius permutando, curare oportet. Quantum, n. fluor invalescit, tantum & lum∣bricorum augetur generatio, vicissimque fluore cessante, lumbrici interquies∣cunt: quare diligenter conabimur, ut alvus adstringatur, firmitasque ei adji∣ciatur. Conjicienda itaque in Cataplasmata alias ad fluxiones sistendas ido∣nea ea, quae ad lumbricos valere dicta sunt, & quae fluores non committunt; Veluti est absynthium, abrotonum, sandonichum; item malicorium, acacia, hypocysthis, balaustia, & ejuscemodi reliqua cum cruda hordeacea farina. Cerata quoque imponenda ex his parentur. Vtendum etiam sorbitionibus, inter quas reliquis omnibus plantaginis succus praefertur, ipsaque arida plan∣tago: ex aequo, n. utrique fluori inquam, & lumbricis efficax est. Mali prae∣terea punici vinum suo cum cortice expressum, mirandum juvat in modum. Ad nauseas verò ex lumbricis obortas, stomachique morsus salis mica in ore detenta deglutitaque & liquefacta, mirificè prodest; acredo, n. (ut apparet) eos statim infra subsistere cogit. Si vero ab ijsdem causis singultus infestat, catapotia succurrunt, quae habent succum hastulae regiae, absynthij, santoni∣ci, sisymbrij, scordij, singulorum denariûm pondo quatuor coquuntur ad mellis crassitudinem, dein aloes pollinis denariûm pondo quinquaginta addi∣tur: omniaque in catapotia excipiuntur, quorum denarij pondus devoratur; haec, n. singultum sedant, lumbricosque interficiunt. At si ex febre, vel lum∣bricorum tetris vaporibus, fumidisvè medicaminibus (qualia plurimum sunt, quae adversum ipsos exhibentur) caput petunt, ita ut cum dolore maximo∣pere afficiatur; tunc synciput cum fronte ac temporibus, rosaceo efficacissi∣me illinitur, vel acaciae succo, vel hypocysthidis admisto. Alij fermentum cum croci momento & aceto, imponunt illitis his ipsis partibus: nam somno intempestivo, & caeteris perversis affectibus medetur.* 1.84 —Inter eos vero quos vocant Syropos, qui ex absynthio vel calamintha, vel marrubio fiunt, commendantur: alius hoc modo faciendus. Succi mentae, helenij radicis, absynthij, rutaeque, purgati. n. tollitur abjecto sedimento singulorum heminae

pondo semissis. Succi sereos, & graminis, cujusque cyathi pondo septem: in ijs cervinum cornu torrefactum, rhus, portulacae semen, ac balaustia infundun∣tur, & percolato decocto saccharo, vel Attico melle purissimo excipiuntur. Alius. Abrotani, calaminthae denarûm pondo octo, mentastri, radicis helenij recentis denariûm pondo sex, ex aqua ad tertias discoquito: datur id decocti cum syropo absynthiae, vel oxymelite scyllino. Absynthites item vinum ad hos usus maxime commendatur; variè autem conficitur: nonnulli, n. in mu∣sti metretam, Celticae nardi drachmas quad raginta illigatas linteo demittunt, & post quadraginta dies transfundunt. Alij vero in viginti sextarios musti li∣bram absynthij conjiciunt, & pice ae resinae sextantem, postque dies decem vinum colo diffusum recondunt. Syropus ad lumbricos cum febre ac sympto∣matibus. Radicum graminis denariûm pondo sexdecim, seminis portulacae, acidae lapathi, utriusque denariûm pondo octo, myxaria decem, coquuntur ad tertias, his adduntur succi mali punici ac medici, viniúe omphacini, sin∣gulorum cyathi pondo unius ac semissis, succi chicorij hortensis tantundem, sacchari pretiosioris, q. s. in syropum componito: hujus semissem infanti∣bus, pueris integram unciam innoxie exhibebis. Zulapium, quod lumbricis affectis succurrit. Dictamini Cretensis, gentianae, zadurae, costi Arabici, de∣narij pondo unius: seminum brassicae, anethi, sandonici, portulacae, singulo∣rum tantundem; aquarum mentae, absinthij, graminis, singularum pondo heminam: fervefacito ad tertias, & percolato: his addito sacchari purissimi denariûm pondo viginti. At in febre radicis graminis, siliginis, hordei, sin∣gulorum denariûm pondo quindecim, ex aqua decoctum datur largâ portio∣ne. Aliud efficacissimum pariter, ac suave. Aquae stillatitiae oxalidis, rosa∣ceae, graminis, intybi hortensis, buglossi, succi punici mali, singulorum pondo heminam; seminum portulacae, attriplicis, rhois, citri mali, singulo∣rum denariûm pondo trium: seminum coriandri, myrthi baccarum, sylve∣stris apij, singulorum denariûm pondo duûm: seminum acidae lapathi, bras∣sicae, cumini, singulorum pondo tantundem: rosarum rubrarum, heptaphyl∣li (quam tormentillam vocant,) oxyacanthae (berberim dicunt,) singulo∣rum denariûm pondo duorum: balaustij denariûm pondo tantundem: cornu cervini cineris denariûm pondo 5. dictamni albi Cretensis, denarium pondo octo, corticum è radice mori delibratorum, radicum filicis, singulorum de∣nariûm pondo duûm. Myxa decem numero, coralliorum rubrorum dena∣rij pondo unius, sacchari purissimi. q. f. ut Zulapion conficito. Quod verò omnium quae diximus; praesens remedium existit, id est, quod vulgo ab offi∣cīnis Diaturpethiam nuncupatur, cum rheo potissimum Barbarico, à drach∣mis tribus inde devoratum. Quod cum diutino experimento comprobatum fuerit, rationem etiam habet amplissimam, ut cunctis alijs medicamentis prae∣ponatur. Dulcedine namque antidoti illecti pueri, libenter devorant; rheo verò barbarico lumbrici occiduntur, ac membra roborantur. Turpetho illo∣rum sedes expellitur, reliqua verò non solùm gratiam praestant, sed & inno∣xium reddunt; ita fit, ut jucundissimum, innoxium, validissimumq́ue una exi∣stat: conficiunt verò hoc pacto. Santalorum alborum, ac rubrorum, viola∣rum, zinziberis, singulorum denariûm pondo duûm; anisi, cinamomi, croci, mastiches chiae, singulorum denarij pondo unius; myrthithae, quam officinae Turpenten vocant, denariûm pondo octo, rhei barbarici denariûm pondo decem: scammonij de more parati denariûm pondo 4. Sacchari purissimi de∣nariûm pondo centum nonaginta, quo cum omnia excipiuntur, orbiculique fiunt (〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Graeci ab efformationis figura vocant) quorum quisque ʒiij. prendat: ubi usus necessitas fuerit, alter devorabitur ad commemoratum affectum. Alia Antidotus. Rhei barbarici, croci, scammonij, sandonici, di∣ctamni

Cretensis, singulorum denariûm pondo duorum, sacchari delecti de∣nariûm pondo octoginta; aqua graminis excipiuntur, pastillique finguntur; hujus denarij pondus innoxiè exhibetur infantibus, aqua graminis dissolutum, pulvis quo utor efficax est, & pulvisculus ita paratus. Rhei barbarici, agari∣ci, Scordij, singulorum denariûm pondo duorum. Musci marini denariûm pondo quatuor, sandonici seminis, ac portulacae, singulorum denariûm pon∣do duûm, aloes illotae, denariûm pondo 6. hic scrupuli pondere, vel obulorum duorum, vino exceptus, pueris innoxiè exhibetur. Interdum & haec omnia tusa cribrataque & cum absynthij mentaevè succo in catapocia finguntur, de∣glutiendaq́ue praebentur, quorum tria desumi possunt. Alia ad idem, alte∣rius authoris. Cornu cervini usti, centaurij minoris, mentae, pulegij, sisym∣bri, absynthij, sandonici, scordij, lupinorum, singulorum denarium pondo 4. omnia in tenuissimum pollinem redigito, & cum lacte, aceto, aut oxyme∣lite, aut utcunque utitor. Alia. Neotericorum experta. Rhei barbarici, coriandri, seminum ocymi, arnoglossi, sydiae, careos, rhois, singulorum denariûm pondo duûm, seminis attractylidis (quam Carduum benedictum vocant) cornu cervini ramentorum, atque eboris, singulorum denariûm pondo octo. Corticum è radice mori delibratorum, seminum brassicae, ci∣trij mali, corticum salicis, singulorum denariûm pondo 6. seminum portula∣cae, dictamni Cretensis, denarium pondo 4. unionum, corralliorum rubro∣rum, singulorum denariûm pondo duorum; arida laevigantur: hujus integra drachma, vel duae cum vino hyeme & non febricantibus; cum oxycrato aestate vel febricantibus innoxiè dabitur. Antidotus lumbricos interficiens, febrem comminuens, & quae cardiacis subvenit, seminum sandonici, musci marini, seminis apij sylvestris, cornu cervini deusti ad albedinem usque, singu∣lorum pondo aequas portiones; omnia triduo in aceto infundito, in quo haec prius ferveant, seminum portulacae, Oxalidos, rhois, coriandri, brassicae ac myrrhae parum; dein siccantur, ijsque adduntur seminum malorum aureo∣rum partes duae, citrij mali pars una, saccharo vino punici mali dissoluto ex∣cipiuntur, pastillique finguntur, quibus nonnihil cinamomi & moschi nuncu∣pati addi potest. Quoniam vero saepissime extrinsecus adhibita medicamen∣ta lumbricorum curationi plurimum contulisse visum fuit, consentancum ra∣tioni videtur, ut eorum compositionem subscribamus. His enim non solum corpora tuemur, verum & lumbricos neci tradimus, enecatosque depellimus.* 1.85 Illud igitur satisfaciet quod habet: Lupinorum farinae, centaurij minoris, fo∣liorum mali persicae, ac prassij, cum posca contrita ac ventri imposita. Aliud Experimento Neotericorum constat, centaureum minus oleo è nucleis per∣sici mali fervefactum, umbilicoque illitum, lumbricos pelli & educi. Aliud. Hordeaceum panem torrefacito & aceto infundito, mox exprimito, & in fo∣liorum persici mali succo rursus infundito, calidum cum linteolo ventri impo∣nito. Alij farinam lupinorum, abrotonum, & taurinum fel admiscent. Aliter lu∣pinorum farinae, centaurij minoris singulorum denariûm pondo 4. aloes, tauri∣nae bilis, cujusque obolos 4. cum absynthij succo excepta imponuntur infanti∣bus. Aliud. Absynthij, melanthij, cornu cervini cineris, singulorum pares por∣tiones melle commiscentur ac illinuntur. Aliud ventriculo benefaciens, lum∣bricos interficiens, & ad alui fluorem idoneum, Absynthij, mentae, rosarum, sandonici, lupinorum farinae, singulorum denariúm pondus octo. Panis tor∣refacti, acetoque acerrimo infusi denariûm pondo 4. fellis taurini denariûm pondo 16. nardi montani machyros (galliae quam vocant moshcatae) caryo∣phyllorum, calami odorati, nucis myristicae, galangae, careos, singulorum denarium pondo 12. hypocystidis, acaciae, rhois, cujusque denariûm pon∣do 4. oleo myrrheo, menthae succo, ac cerâ quoad fuerit satîs excipiuntur; si fe∣bris

non adsit, umbilicus ac faemen cum melle illinitur, in calido affectu cum lacte, mox aloes paulum superspargitur; miro siquidem modo lumbricos in∣terficit, utiliter etiam inunguntur nares theriaca ex aceto. Ceratum ad Lumbri∣cos ex Paulo. Aloes, Absynthij, lupinorum farinae, seryphi, melanthij, singu∣lorum scrupuli sex: cerae uncia & semissis, chamaemelini olei q. s. felle taurino arida levigantur. Aliud ex Aetio. Lupinorum farinae, absynthij farinae, hor∣deaceae tenuissimae, cujus{que} denarium pondo 7. taurini fellis denariū pondo 8. Scobis cornu cervini denariū pondo 4. cerae denariûm pondo 26. olei deute∣rij denariûm pondo 12. Aliud Expertum: aloes semissis, croci ob. ij. succi ci∣trij mali, drachmae totidem, vino albo & odore excepta, cordi applicantur. Aliud Expertum: taurinae bilis denariûm pondo 30. thuris delecti pōdo 128. aquae ardentis (ut vocant) heminas duas; omnia chymicorum more stillato, & vitreo vase ac cera operto, adversato quod emanat, quum{que} res exigit, utitor. Aliud Efficacissimum, lumbricos interficiens & ejiciens. Absynthij, gentianae, minoris centaurij, corticum è radice mori delibratorum, lauri baccarū demp∣tis nucleis, corticum radicis punicae arboris, radicis fraxinae delibratae singu∣lorum denariûm pondo 16. Sampsuci denarium pondo 14. abrotani, aloes, myrrhae, agarici, singulorum denarium pondo 12. dictamni Cretensis, scordij, sabinae, singulorum denarium pondo 8. Polij montani, radicum graminis, sin∣gulorum denarium pondo 10. staechadis, chamaedryos, chamepitios, seminis citri mali, singulorum denarium pondo 6. Cornu cervini cineris, sandonici, denarium pondo 4. colocynthidis seminis denarium pondo duûm, fellis tau∣rini denarium pondo 24. aceti acerrimi heminam ac cyathos. 3. olei ompha∣cini amari congium ac heminas sex in tenuissimum pollinem arida levigantur, diebus{que} decem unà commiscētur; die undecima duplici in vase ferveant, quo acetum usque absumatur: his refrigeratis additur olei laurini hemina, amygd. amar. nucleorum persici mali, singulorum tusorum denarium pondo viginti quatuor: haec omnia in modum praedictum vitreo in vase abscondita stillan∣tur. Aliud etiam praestantissimum & expertum. Persici mali nucleorum, allij, vermium terrestrium aceto lotorum, singulorum denariûm pondo 24. gen∣tianae, dictamni Cretensis, radicum graminis, ac praeoniae, corticis è radice mori delibrati, singulorum denarium pondo 52. croci, Calami odorati, ca∣ryophyllorum, aloes, calbanes, colocynthidis, zinziberis, nucis myristicae, cassiae, piperis longi, olibani, carpobalsami, corallij rubri, singulorum de∣narium pondo 8. Theriaces optimae denarium pondo 12. mentae, absynthij, abrotani, minoris centaurei, foliorum persici mali, porri capitati, pulegij, calaminthae, plantaginis, rutae, marrubij nigri, foliorum lauri, salviae, majo∣ranae, betonicae, scordij, corticum mali medici & è punicae arboris radice delibratorum, singulorum denarium pondo, 16. Seminum sylvestris apij, portulacae, raphani, brassicae, sandonici, plantaginis, porri capitati, musci marini, apij sativi (petroselinum vocant) singulorum denarium pondo 12. aceti acerrimi, cotoneorum succi, singulorum pondo heminam; olei masti∣chini, nardini, bituminis liquidi (petrocheum vocant) olei laurini, singulo∣rum denarium pondo 16. Olei antiquissimi, aut Omphacini, heminas 8. le∣vigantur arida, unaq́ue commiscentur, atque vitreo in vase sub equino per mensem fimo sepeliuntur, demum duplici in vase fervent ad tertias, refrige∣rataq́ue percolantur, validaque prius expressione peractâ, vitreo in vase, quod emanat ad usus adservatur: hoc verò pacto utitor; tempora primum de∣inde nares, post modum colli vertebrae, 4. loco jugulum, postea pulsus arte∣riarum qui in brachiali existit; stomachus deinde perungatur: voco autem in praesentia stomachum ventriculi osculum, sumpto impropriè stomachi voca∣bulo cum propriè gulam significet: quo loco neotericorum medicorum erra∣tum

non est omittendum, qui in affectibus oris ventriculi, dorso è regione ejus praesidia apponunt, quod cùm Galeno, tum rationi pugnare videtur, tertio ac decimo de morb. cur. libro. quem tamen locum malè (ni fallor) Thomas Linacer est interpretatus, vir alioqui doctissimus, & interpretandis authoribus exercitatissimus; sive quod codex ille graecus mendosus fuerat, sive aliam ob causam. Rationi praeterea consentaneum videtur, ut in oris ventriculi affectibus anteriùs praesidia apponantur, sub ea statim rotunda car∣tilagine, quam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est, mucronatum vel ensiformem appellant. Ex hoc, n. loco ventris osculum cataplasmatum ceratorum vires facillimè suscipit, utpote nullis munitum ossibus, quibus plurimis i••sque validissimis stomachus propriè dictus, id est, gula, veluti septo quodam contegitur: ante∣rius enim pectoris ossa, dorsum posterius habet. Verùm haec praeter institu∣tum dicta sunt. Inter aliam vero unius loci perfusionem atque alterius alte∣ram, tantisper quiescendum, quoad quis 40. passuum iter perageret. His igitur locis perfusis, majori demum interposito spatio, renes, & umbilicus foveantur. Adeo vero tria haec proxime dicta praesidia praesentanea sunt, ut pueri nisi jam mors propè sit, solo harum partium fotu ab orco revocentur. Quae lata taenia nuncupatur, his qui febre carent abundat,* 1.86 ac in longis ac diu∣tinis morbis enascitur; hujus curativa methodus eadem, quae & teretum exi∣stit. Siquidem potus amari & acres ex usu maxime sunt, & allij esitatio, vel calaminthae, vel dictamni, vel pulegij; per triduum, n. allium plurimum eden∣dum, & veteratus caseus mollis. Secundum hoc Macedonicae filicis aridae contusae, & cribratae denariûm pondo 8. cum melle quantum quis voluerit, consumat: post horas 4. danda aloes est, & scammonij,* 1.87 singulorum victoria∣ti mensura ex aquae mulsae cyathis 4. Cum coeperit desurgere, aqua calida sup∣ponatur; dabitur autem & potui aqua in qua lupinum aut cortex mori deco∣ctus sit, aut cui additum sit contritum vel hysopum, vel piperis acetabulum, scammonijq́ue paulum; vel etiam post allij esitationem quam diximus, vomat, posteroq́ue die mali punici radiculas colligat, quantum manu compraehen∣det, easq́ue contusas in aquae tribus sextarijs decoquat, donec tertia pars su∣persit; huic adjiciat nitri paulum, & jejunus bibat; interpositis deinde tribus horis, duas potiones sumat, aut aquae vel muriae durae sic adjectae; tum deci∣dat subjecta aqua calida in pelui, veluti dictum est; dabuntur autem in potu & vermes terreni, siquidem illi quàm maximè prosunt. Propriè autem ad ipsas facit myosotos succus, binûm cyathorum mensurâ cum Zythi unico cyatho potus; celerrimè namque latas taenias educit. Praebibere vero hoc medica∣mentum oportet quod sequitur; neque ijs qui lumbricis vexantur inutile cen∣setur, si febre potissimum caruerint. Ex Paulo. Habet autem nitri rubri, pipe∣ris, cardamomi, singulorum pares portiones; haec omnia commisceto, & co∣chlearij mensura cum vino exhibeto aut aqua calente; confestim namque eas educit. Aliud Pauli Eclegma. Piperis, baccarum lauri purarum, cumini Aethiopici, mastiches Chiae, aequales partes; mellis q. s. Datur cochleare unum manè dormituris: si vero id efficacius facere velis, nitri quoque parem portionem adjicies. Aliud ejusdem. Ptereos acetabulum, nitri denarium pon∣do duûm, datur cum cochleari aquae, evacuationeprius peractâ, satius fuerit si etiam scammonij momentum assumat. Aliud ejusdem & Aetij. Corticum radicis punici mali acidi in suprema parte delibratorum, piperis, singulorum denarium pondo 4. cardamomi, denarium pondo 6. marrubij denarium pon∣do duûm, mellis purissimi, q. s. da ex eo cochleare post allij commestionem vel porri. Verum ut ex toto affectus discutiatur, theriacem quoque exhibe∣to; ad hunc, n. usum Galenus summopere commendat. Aliud ex Oribasio, quod ipse ex magistrorum experimento, & modo, longo probato jam usu in

ijs semper utitur. Habet scammonij scrupulum unum, Euphorbij tantundem ac semissem, combustarum pennarum pulveris scrupulum unum, nitri pensi siliquam unam, in mulsa pastovè dabis bibendum. Salubrius autem contin∣get, si ante allia vel caetera acria comedat. Item alterius authoris Emplastrum ad omnes potissimum{que} taenias, lupinos, lauri bacchas puras, fel taurinum su∣permittes, & pones ad umbilicū, & fascia alligabisdie unâ ac nocte, aut certe duabus vel tribus. Ad latas alterius authoris: abrotani, cornu cervini rasurae, coccognidij & sesami, singulorum denarij pōdo unius, cardomomi triobolum; dabis cum oxymelite bibere. Aliud ad easdem. Gummi Arabici denarij pon∣do unius, ptereos denarium pondo trium, cardamomi denarij pondo unius, nitri denarium pondo trium, dabis in hydromelite aut Cizico. Item ad eas∣dem Antidotus Diapterion, ptereos denarium pondo 8. scammonij, melan∣thij, cardamomi, salis nitri, singulorum denarium pondo duûm; dabis in oxy∣melite aut Cizico, addes autem polypodij denarium pondo 4. Pueros atque eos qui ad integram aetatem pervenerunt, Ascarides vexare dictum est. Pue∣ri vero assidue ad egerendum irritantur, atque ut plurimum ab excretione me∣liùs habent; qui vero ad integram aetatem pervenerunt, causarum molestiam inferentium animadvertentes, digitos anoimmittunt, ac procedentes educunt, quin & litoreis calculis sole perustis aut ignitis lapidibus fovendo mordaces pruritus leniunt. Verum quidam prae pusillanimitate nihil horum auxiliorum admittunt, minime tamen malum negligere oportet; non. n. praesidijs facile cedunt, nec facile excernuntur, nisi gravioribus medicamentis. Pueri igitur ex melle glandibus cum salis momento vel nitri aut acri muria sunt evacuan∣di; aut absynthij decocto oleo admisto validiorem quoque solutionem esse convenit; à qua ubi projecerint excrementa, affectus locus, id est, longano il∣linendus; simplicibus quidem, acacia, hypocisthidis rhoisq́ue succo, cum alumine liquido vel nitro; compositis vero, veluti Andronis pastillo & sphra∣gide polydiae inscripta, & lanâ succidâ, & quae his fimilia existunt: coacta. n. ab adstringentibus caro validior fit, aptitudinem{que} ad animantium generatio∣nem admittit, atque Ascaridas ipsas excludit. Andronis verò pastillus hoc habet modo. Cytinorum denarium pondo decem, gallae denarium pondo 8. myrrhae denarium pondo 4. Aristolochiae longae, tantundem atramenti suto∣rij, croci, aluminis scissi, crocomagmatis, myseos, thuris, singulorum de∣narium pondo duûm, laevigantur in vino adstringente, vel aceto: polydiae vero sphragis ita habet. Aluminis fissi denarium pondo trium, thuris dena∣rium pondo 4. myrrhae tantundem, vel denarium pondo octo. Calcanthi denarij pondo duum. Cytinorum denarium pondo 12. bilis taurini denarium pondo 6. Aloes denarium pondo 8. vino austero excipiuntur: qui vero ex lana succida confit, ita habet: lanae succidae denarium pondo 40. Scobis plumbi, squammae bituminis, singulorum denarium pondo 10. Aluminis fissi rotundi, malicorij, gallae, myseos, chalcitheos, thuris, singulorum denarium pondo 5. myrrhae denarium pondo duum, amurcae heminas 8. Provectiores verò aetate itidem vacuandi acrioribus & calidioribus medicamentis diapicram compositis, oleoq́ue cum vino copiosissime adjecto, & alijs infusis, qualia sunt muria, centaurij decoctum cum nitro ac melle, aut colocynthis, aut Chamaeleontis, Anchusaeve aut lupinorum; deinde cedria ijs infundenda, po∣stea quiescendum; saepe eandem curationis methodum reperentes, carnem praeterea salitam pinguedine derasa sublongam & rotundam formabimus, eam∣que adstrictiori ani parte intrudemus, ligamentoq́ue adhibito, quamdiu pos∣sint sustinere inditam sinemus; deinde solvemus, praedictaq́ue iterum infun∣demus; atque hoc saepe praesidium repetemus.

CAP. XXXIV. De Lumbricis extra Intestina nascentibus, & praesertim de Eulis.

QVi in capite, cerebro, pulmonibus, hepate, liene, vesica, venis, musculisque vivi oriuntur Lumbrici, ex ijsdem quibus intestinales causis proveniunt, & ijsdem pereunt remedijs. Eulae verò Hippocra∣ticae, ab Anglis Magots & Gentels dictae, sunt Vermes depedes, A••cari••i∣bus non dissimiles, sed breviores nonnihil, & pro longitudine crassiores. Hos in morticinijs putridisque carnibus natos nemo non vidit, & in mortuis quan∣doque membris chirurgorum incuria: cum scilicet medicamentum applicant, quod cum vulnere aut ulcere computrescit. Hippocrates vocat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: à Suida 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: à Lucretio saeva vermina dicuntur: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 juxta Plutarchum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Horum mentionem facit Homerus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. &. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Vermes ex putrila∣gine ortos, in auribus, longè minores, quam qui in ulceribus, Eulas item vocari scribit Caelius; quos Latinè scribentes impropriè blattas aurium ap∣pellant, quum nec figurâ nec formâ nec notâ aliâ aliqua consentiant. Vermi∣culi denique e muscarum ovis in carnibus aestate orti (Angli Fly-blowes, Ger∣mani Maden vocant) ut Carmersius notavit, inter 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 censentur, quae verò in carne porcina & larido Eulae gighuntur, peculiari nomine à Festo & Perot∣to Tarni vocantur. Eulae autem vel caudatae sunt, vel caudae expertes; Galli∣nae utrisque vescuntur, & aliae forte aves. Vt mulier concipiat, Hippocrates caudatorum tres quatuorve portiones cum Origano & rosaceo tritas accipit, ori matricis apponit, primo de morb. mulier. Alio item loco ejusdem lib. ca∣pita horum vermium cum secundina mulieris & alumine Aegyptiaco ac anse∣rino adipe diluta in lana apponi jusserat.

Ferunt Democratem Atheniensem, quum adolescens esset, & morbo comitiali teneretur, ad Delphos profectum Deumque rogasse, quid ei co∣mitiali morbo laboranti consuleret, ac Pythiam respondisse:

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Longum de grege tolle capellae vertice vermem Ruris amatricis, & ovis de tergore circum Multivago vermi pecoris de fronte revulso.

Democrates cum haec audisset, Theognostrum Democratium nonagesimum annum jam agentem adijt, qui miratus Dei providentiam, dubium oraculum expedivit. Gregariarum inquit caprarum caput naturaliter multis vermibus juxta cerebri basim plenum efficitur, ac sternutamentis animali obortis mul∣ti vermes in nares caprae insiliunt; oportet igitur veste substrata, ne terram attingant, illos excipere, unum, vel tres, & indutum pelle nigrae ovis tenero collo alligare; atque hoc ait morbo maturaliter adversari. Contra Eulas in ulceribus & vulneribus tam hominum quam caeterorum animalium natas, haec faciunt. Primum expurga locos affectos, ranarum felle, succo chelidoniae, aqua marina vel nitrosa, mellis decocto, absynthio, marrubio, folijs persici, erigerone, succo betae cum vino; deinde ad necandos vermes piper, sal ni∣trū vel alumen in pulverem redactum, veratrum, hyoscyamum, aristolochiam rotundam vitriolum aspergito, vel succo calamenthae fluviatilis vel centaurei decocto, vel porri & prassij succo ulcera saepius lavato, buglossam Ioannes Agricola praescribit. Aristolochiam cum melle Plinius effert. Succum cheli∣doniae

Paracelsus laudat. Montanus ante omnia nitrum commendat. Vege∣tius frigidâ summo mane partes lavari, imò perfundi jubet: Sic, n. vermes rigore contractos cito decidere affirmat. Aetius polium recussum absyn∣thium, cum pice mixta adhibet, laudatq́ue jejuni hominis salivae illitionem. Hildegardis apij ossa, testudinis testam, apes in alveario mortuos, folia cor∣ticemque pruni in pulverem redigi, atque eum ulceribus inspergit. Bayrus calcem vivam cum aceto acerrimo contemperatam applicat. Hippiae succo perfusi loci vermiculantes, illico sanantur, inquit Tardinus. Quid vero Hip∣pia fuerit, nemo finivit. Quidam Tanecetum agreste; Quidam Argentinam vertunt. Gesnerus Anagallidem intelligit, quae acri & nitrosa sua facultate (ut betae) omnes vermes enecat.

CAP. XXXV. De Lendibus.

* 1.88LEndes Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 —& 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Itali Lendine. Hispani Liende. Ger∣mani Niss. Angli Nits. Illyrici guida, appellitant. Sunt autem mi∣nuta quaedam animalcula albicantia, Syronibus (sipedes haberent) quam simillima, sed duplo fere minora; corpore item oblongiusculo, ex quibus nihil aliud gigni posse Aristoteles testatur. Inter ungues compressi cum sonitu moriuntur; non solum in hominum capillis & cilijs, sed etiam boum & equorum macilentiorum crinibus scatent; pedum exsortes tam per∣tinaciter nihilominus ad haerent, ut eadem operatotum pilum qua illos auferas. Has Trotula 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 non inepte dixit,* 1.89 nam ut cochleae herbarum, sic istae capillorum succo victitant, eosque depascunt. Philosophus ex pediculorum coitu provenire eos affirmat, quorum proinde ova dicūtur. Sunt autem Iosmi∣nisflorum apud nos crescentis similia. Nam sicut ille flores p••ofert seminis ex∣pertes,* 1.90 sic pediculi ova pariunt effaeta. Moriuntur aut alimenti inopia, aut pe∣ctinis densioris usu, aut medicamentorum vi: qualia veteres neotericiq́ue medici multa praescribunt. Plinius alumen cum aceto, vel acetum cum felle vitulino miscet, & lacte item caprino eas tolli affirmat. Laudat item nitrum cum Samia terra illitum, & scobem cornu cervini cum vino epotam. Abyn∣zoar cum centaurea minore & Alkitrum capillos inungere praescribit. Sul∣phur in aceto tollit lendes, uti quoque oleum cum lixivio illitum. Marcellus stercus suillum cum vino & succo rosarum mixtum, mellis item cum sale ar∣meniaco inunctionem, sed praesertim oleum raphani cum fortissimo lixivio variè praedicat. Hildegardis ex dactylorum ossibus lixivium parat, quo cum oleo radiculae mixto lendes enecat. Ardenus sublimati hydrargyri parum cum vino ardente miscet: atque etiam dicit. Si caput primum ovo gallina∣ceo, deinde cyclamini succo, vel aqua marina irrigetur, nunquam renascitu∣ras esse lendes. Gilbertus Anglicus fel cujuscunque animalis, uti etiam ama∣ra, mundificativa, & aromatica, cum succo calendulae mirè effert.

CAP. XXXVI. De Aurelijs & Teredine Depede.

* 1.91AVrelia Latinorum, Graecorum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 est, ab aureo qui in plurimis conspicitur colore nomen sortita. Neque os illi, neque aliud mani∣festum membrum, nec excrementa reddit, nec comedit, nec movet nisi ab alio mota & violata. Quod Plinius scribit Chrysallidem esse duro cor∣pore,

id puto respectu erucae intelligendum esse. Sed quod adjungit, ad Ara∣nei tactum movere, quamvis hoc verum esse experientia novimus, tamen vereor ne verba illa ex Philosopho male transtulerit: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, &c. id est, Tactu moventur, & araneosis poris sunt obdu∣ctae. Nihil hic Aristoteles de transcurrente araneo, ut vertisse Plinius vide∣tur. Hanc non solum ex Insectorum, sed etiam ex animalium numero Aristo∣teles excludit, atque erucarum quasi ova statuit. Caeterum quid hic cum ovo communionis? illud alio animali deponitur, exors actualis vitae & motus: Aurelia a nullo deponitur, sed ab uno in aliud transformatur, veterem in∣quam faciem mutando, aliam induit, & vitam motumque non in potentia sed actu retinet. Quòd vero nec vescitur nec augetur, id vitam non aufert, quum nec glires totahyeme cibantur: vita quidem ejus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 illum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nonnihil ex∣primit, quo homines nec planè vigilantes nec dormientes obscurius viuunt moventque. Verùm scripsisse hoc philosophum conjicio, ut illud suum axio∣ma ratum faceret credulae posteritati, Insecta omnia vel vermes ponere vel ova, verba ejus sic habent; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Nihilominus ovum non esse Aureliam satis ex praedi∣ctis patet, estque revera erucae in hanc, atque hujus in papilionem transmuta∣tio quaedam dicenda, non generatio. Haec eo à nobis animo dicta sunt, ut qui Aristotelem pro Deo colunt, hominem fuisse eum meminerint, & humanis lapsibus obnoxium. Aureliarum duo genera vidimus,* 1.92 alias vellere cooper∣tas, alias glabras, utrasque varij coloris, & nunc auro illitas, (quae vere Chrysallides;) nunc verò (quae spuriae;) auro vacuas. Ortum habent ex eru∣carum interitu, quae ut sensim & per certa dierum intervalla contabescunt,* 1.93 ita sensim crusta quotidiè magis magisque indurascente in aureliam transfor∣mantur. His vicissim proximo vere vel autumno sensim exanimatis,* 1.94 provolat papilio simili metamorphosi prognata. Quibus humano generi usibus in∣serviunt equidem nescio. Satis scio quàm Aristotelis ingenium mirifica trans∣mutatione torquent, & Dei interminatam potentiam nobis commendant.

Teredinem depedem solus Georgius Agricola nobis proponit, quem ab aeneo colore Kupfer Wùrm appellat- Serpit (inquit) quia & pennis caret & pedibus. Crassitudo ipsi quasi parvae anserinae pennae, longitudo scolopen∣drae; teres est, sub lignis putridis natus, & plerumque juxta scolopendram inventus: hujus iconem inter scolopendras sitam facile videris.

CAP. XXXVII. De Aquaticis Insectis depedibus, & primum de Squilla.

AQuatica omnia Insecta vel 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, vel 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 esse supra diximus. Pe∣datorum alia sex pedibus natant, ut Locusta, Squilla, Scorpius palustris, Notovectum & pediculus marinus. Alia quaternis; alia pluribus; de quibus sigillatim agemus. Squilla Insectum a Squilla pisce parum differt, nisi quod & breviores multò antennas, & colorem ma∣gis spadiceum vel terrestrem potjus obtinuit. Horum alij testa fragili obdu∣cuntur, alij plani sunt & nudi. Testacei in vivulis praesertim degunt, arundi∣num vel gladioli radicibus adhaerentes: colore sunt subflavo, nonnunquam autem albicante atque cinereo. Sex tantùm pedibus incedunt, reliqui hic ap∣pendices pinnarum munere funguntur. Nudi, vel molles sunt vel crustacei: molles figura haec satis monstrat, modo caput spadiceum, reliquum vero cor∣pus

obsoleto cinere tinctum imaginemur. Crustaceorum genera omnia arti∣culata sunt, sed alijs

[illustration]

globosi articuli, a∣lijs alij: globosi ef∣figies graphicè hic repraesentatur, si ip∣sam leviori spadi∣ceo mollius atrige∣ris. Talis primi & secūdi non globosi color: tertia autem species dorso ni∣gricat, ventre fus∣co: at omnibus os fo••tipatū & appo∣siti

[illustration]

pertinax. Quartus prio∣bus tribus pedibuse movet, caeteris appendiculis pro re∣mis utitur. Collem illi & antennae forcipesq́ue minio dilutiùs illitae; corpus fus∣cum,

[illustration]

vel magis cinereum. Quinto caput longe nigerri∣mum; corpus planè malico∣rio simile. Sextus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vi∣detur, eâ quam vides formâ

[illustration]

& colore cinereo. His omnibus oculi duri, picei, membrana vitri modo perlucida obducti, qui non minus continuo moventur, quam quadrupedum aures. Assultant illi protinus, ut Squillae pisces, in coi∣tu, & ubi licentia audacīa crevit, implent faemellam. Hoc tempus speculatus index morsu levi significat: illa ore compresso quicquid inclusit exanimat, partemq́ue socio tribuit: coeunt enim ore, cancrorum more & locustarum. Quem vero in medicina usum sortiuntur, nequeo ex scriptoribus vel Empyri∣cis ullis, quibus vel ignoti Squillae vel despecti videntur, recensere. Id tamen constat, mense Aprili & Maio, nihil ad pisces inescandos utilius haberi posse.

CAP. XXXVIII. De Locusta, Scorpio, Notonecto, Cicada, Anthreno, Forficula, Lacerta, Corculo, & Pediculo aquaticis.

LOcusta Insectum Locustam piscem imitatur, cum nec ipse caro sit dicendus nec piscis. Forman videtis. Colorem habet pal∣lentem cum virore. Scorpiorum palustrium tria vidimus atque habemus genera; quorum primus nigricat nonnihil, reliqui arenam candicantem referunt. Notonecta dicimus Insecta quaedam aquatica, quae non ventre ut alia, sed spinâ innatant; â quibus ho∣mines

hyptionecticen, id est, supinè natandi peritiam didicisse verisimile

[illustration]

est. Horum alijs oculi, Scapulae,

[illustration]

corpusq́ue nigricant; alijs vires∣cunt, alijs pyropum, alijs picem referunt: rarò enim duos ejus∣dem videris coloris; tam variè in ipsorum ornatu lusit natura. Cicadae aquatici formam descrip∣tam retinent. Verum nigerrimi illis oculi & corpori cinereus co∣lor. Anthreno fuscum ubique corpus, oculis piceis exceptis,

[illustration]

Forficulae idem fe∣re color, sed ma∣gis saturus; carere oculis videtur, sed intus conditis cer∣nit atque dijudicat

[illustration]

objecta. Lacerta varij coloris est, & pisca∣torum gaudet intuitu: circa rupes Britannicas non infrequens, ubi pis∣cibus insidias parat. Corculus cordis effi∣giem, pedibus capite∣que

[illustration]

demptis, scitè ex∣primit; ocellos habet perexiguos & nigros, tibias item sex concolores, duo∣bus quoque digitis donatas. Pediculus marinus Insectum est Balneis cetorumq́ue generi infestum, quos mordendo ti∣tillandoque ita in furorem agit, ut se in arenas projicere aridum∣que petere cogantur. De ho∣rum usu nihil novimus, sed po∣steritatem ad ipsum investigandum seriò hortamur.

CAP. XXXIX. De Pulice sive Asello & Scolopendra marinis.

PVlex sive Asellus marinus squillam molliorem refert, nisi quod quatuor tantum pedibus (pace Gesneri dixerim) donatur, & fre∣quentibus longisq́ue saltibus se liberat, à numero pedum. Asellus dicitur a saltu, Aristotelis pulex: à dorso gibboso, Scrofula nuncupatur: co∣lor illi lividus cum nigredine. Longitudo fluviatilium,

[illustration]

digitum transversum: latitudo, semidigitum non supe∣rat; marinorum major dimensio, qui littore refluente, & in aquis dulcibus saepe conspicitur. Venatoribus item spectatoribusque mirum agilitatis praebet exem∣plum.

Scolopendra marina, alia grisei coloris, alia rubicun∣dioris cernitur. Haec longior & macilenta, illa brevior & crassior; utramque vidi anno 1578. in Ostrearum areis. Non, n. in profundo maris (ut Gesnerus autu∣mat) sed in limosis stagnis, ubi ostreae saginantur, latent, ibique generan∣tur & vivunt. De his piscatores monuit Numenius, quum diceret,

Id specta idcirco, stupidum divertere par est Iulida, laetiseramque simul tetram Scolopendram.

Sunt autem (Aristotele teste) terrestribus minores, formâ vero non dispa∣res. Ex ijs Nonus Medicus psylotrum hujusmodi confectum, cap. 43. multis laudat. ℞. thuris, atramenti sutorij, ana ℥ij. Scolopend. marin. ℥iij. Omnia ad laevorem trita, cum calcis pulvere commisceantur, & evulsis primum pilis locos inungito.

CAP. XL. De Insectis aquaticis Depedibus, ac primùm de Oripe.

NIvem, aquam esse longâ in aëre sublimatione spumifactam, nemo Philosophorum rectè sentientium inficias iverit. In hac ver∣mesprocreantur, Graecis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicti. De his Aristoteles aliquid scripsit, quam historiam breviter perstringam. In nive gignuntur hirti vermes, torpidi, & difficulter moventur, quare inter depedes censeo; à ni∣ve remoti, illico pereunt, ut Pyrigoni ab igne dijuncti. Cum nive vetustiore & rubescente ipsi etiam rubescunt, in nupera autem reperti, candescunt. No∣tum (inquit) est, non magis nivem putrescere atque ignem; imo putrescere haud possunt; tamen in utrisque generantur animalia, & in utrisque etiam nu∣triuntur. Eustathio Scholiastae Homeri neutiquam assentior, quod nives ru∣borem è minio contrahere affirmat, quia loca illa sunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, unde ex minia∣tis vaporibus elevatis rubedinem additam existimat. Sanè nonnullis in locis ita se habere non denego. Caeterum in locis minio destitutis nivem rubesce∣re (etiam invito interprete,) concedendum est. Horum Strabo mentionem facit his verbis: In Charzena & Cambicina Regione, & Caucaseis montibus vicinis, bestiolae quaedam altis nivibus gignuntur, quas Apollonides 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Theophanes 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est, Convolvulos montanos transfert, Teredinibus majoribus similes. Earum generationem aequè mirabilem sentio atque py∣rigoni;

facilius tamen in nive quàm in igne gignuntur animalia, quia in nive aëris, terrae spiritusque multum inest, quae ignis affatim absumit. His si ca∣lor Solis accesserit, fimum conficiunt (utor Scaligeri verbis) omnium laeta∣minum multò excellentissimum. Copiosè item in Carinthia generantur (ut Ioach. Vadianus refert.) sed rem admirabilem Strabo in com. in Pompon. Mel. adjungit, cum illos aqua optima repleri asserit, quam, ruptâ tunicâ vel cute, viatores accipiunt, factáque levi expressione hauriunt. Salubris enim est, & in fontium turbatione (quae copiosa in nive fit) persalutaris.

CAP. XLI. De Hirudine.

HIrudo sive Sanguisuga, Graecis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Hebraeis, halukah. Gallis Sang∣sue. Italis Sansaga. Hispanis Sanguisuella. Germanis Ein agel so das blut sauget. Anglis Horsleech vocatur. Sunt autem vermesaqutici, san∣guinis animalium sitientissimi, eoque sese affatim etiam ad animae expirationē nonnunquam replentes. Harum aliae alvo sunt im∣perforatâ;

[illustration]

aliae perviâ; quarum hic vobis effigies repraesentamus. Perforatas Europa vix novit: Americanis & Indis celebriores. Imperforatae quibusvis obviae, quae sanguine distentae cutem suam, ceu cancellatis quibusdam fibris textam, exprimunt. Colore aliae sunt vario, aliae viridan∣te, piceo & fusco, sed veneni expertes; solae spadi∣ceae & castaneae corticem repraesentantes. Gene∣rantur in stagnis potissimùm, ubi jumenta aquari solent; nam ab eorum pedibus terra sordesque ablutae, in fundum decidunt; ut taceam stercoris ibidem subsidentiam, ex quo vitali calore non de∣stituto animalia item gignuntur. Natae semel, san∣guinem avidissime sitiunt; ac propterea in ipso stagni vestibulo quasi in insidijs latent, ut

[illustration]

equos, boves, Elephantosq́ue vulnerent, quamprimùm, frigidae desiderio, ipsum intrant. Elephanto tam molestae scribuntur a Plinio, ut eorum titillante in promuscide suctione in rabiem agatur: quod mirificam Insectorum potentiam plane demonstrat. Quid, n. Elephanto majus? quid Hirudi∣ne verme contemptibilius? tamen illius moles ingeniumque hujus cedit virtuti, vel potius concedit. Cruore maximam vescuntur partem, & sanguine bestiarum: nihilominus restagnantibus quoque aqua∣rum sordibus, per alimenti inopiam se re∣plent. Plinius eas vere evanescere scribit, lib. 9. cap. 51. nos autem illam tempe∣statem earum generationi esse gratissi∣mam videmus. Nec sane video cur hyemis inclementiam superantes, veris benignitatem non perferant: imò illud pro comperto habemus, emori hiru∣dines

tempore hyemali, nisi cautè in aqua tepida, & uberrimè sanguine enu∣triantur. Hirudines si quis deglutierit, alij muriam, quidam nivem superbi∣bere suadent. Asclepiades autem primùm os colluere, mollemque spon∣giam frigida madefactam faucibus immittere, ut Hirudo spongiae insiliens extrahatur. Postea lentis succum exhibet, & cervicem extrinsecus empla∣stris refrigerantibus operire docet. Apollonius autem cognomento Mus, acetum acerrimum propinabat cum muria; qui vero nivem dabant, eam cale∣faciebant, & dissoluta utebantur; cibumque & potum ad subducendam al∣vum opportunè exhibebant, ut hirudinem ejicerent: saepenumero, n. aiunt, una cum excrementis ipsas deferri, Gal. lib. 2. de Antidotis. Plinij tempo∣ribus maleficij studio illas nefarij & scelesti homines hostibus clam propina∣bant; sed ruta cum aceto, vel solum ipsis butyrum, (ut alijs exulcerantibus venenis) praesentaneo fuit remedio. lib. 20. cap. 13. & lib. 28. cap. 10. Vsus earum in medicina non unicus conspicitur.* 1.95 Nonnulli enim (Galenum loquentem affero lib. de differentib. sanguinis detrahendi modis, tract. 10.) captas Hirudines includunt, easque variè accommodant: ubi, n. mitescunt, facile cuti admoventur; quae verò captae fuerint, per diem asservandae, exi∣guoque sanguine alendae; atque ita fit, ut quicquid virulentum contineant, cito exprimant. Quando autem ijs uti opus est, ea pars, cui Hirudines admo∣vebis, nitro prius fricanda, inungendaque, unguibusúe ipsis scalpenda, ut hoc pacto avidiùs adhaerescant. Oportet etiam eas ipsas in tepidam aquam, quae vase lato & mundo contineatur, infundere; mox spongiâ comprehensas mu∣core & sordibus manu purgare, atque ita admovere. Vbi vero admotae fue∣rint, ne ea pars cui inhaerent frigescat, oleum tepidum superinfundes; si au∣tem manibus aut pedibus affigendae sunt, in aquam, in quam Hirudines inje∣ctae sunt, immergantur: si verò non firmiter haeserint, earum caudae forcipe incidendae sunt: namque ubi ita sanguis effluxerit ab attrahendo non desistant, donec cinere aut sale os earum aspergatur. Postquam autem exciderint, quod relinqui ab ijs venenosum solet, cúcurbitula exhauriendum est; vel si id minime fiat, fotu per spongiam adhibito utendum. Quod si inde cruentae la∣crymulae adhuc effluxerint, farinam cuminumque adhibeto, lanamque subin∣de modico oleo madentem alligato. Caeterum si manare sanguis non desinat, linteolum aceto madefactum, gallamve combustam, vel spongiam in liquidā anteà picem immissam, mox crematam imponito. Illud quoque compertū ha∣bere oportet, Hirudines sanguinem illum attrahere, qui carni adjunctus est, non qui in imo corpore continetur. Earū vero usus pro cucurbitulis esse solet. Prae∣tereà removendae tum sunt, quum dimidiā sanguinis partem extraxerint. Quin∣etiam prohibendum, ne sanguis eousq́ue effluat, quousq́ue sit satis: siquidem pars ipsa frigescit, tum ob ipsas hirudines naturâ frigidas, tum quoq, ob aerem ambientem. Haec Galenus. Cardanus non nitro sed lacte illinire locum admo∣net, ut promptius adhaereant, & comprimere Hirudinem jubet, ut dum ulcisci velit, venam perforet, lib. 7. de rer. var. cap. 28. Quanto Dionysio, Hera∣cleotae Tyranno auxilio fuerint, historiae testantur; quod, belluae magis quam hominis simulacrum, immenso abdomine mortuum, vermes diù anteà exe∣dissent, nisi hirudinibus utrique lateri admotis, nonnullam humorum molem quotidie evacuasset. Longum hîc esset recesere omnes Melancholicos & Amentes, qui, ani haemorrhoidibus harum rostello apertis, convaluerint. Nequeo item omittere Nobilem Ricardum Caundisium, Thomae illius in∣clyti Cosmo-nautae patruum doctissimum, quem podagra multis annis excru∣ciatum menstrua haemorrhoidum inferiorum per hirudines apertio perfecte curavit, adeò ut nunc magna totius Aulae admiratione sanus solusq́ue sine ad∣miniculo incedat, & valentulus doloreq́ue vacuus senium perferat. Hirudines etiam podici affixae humores in universos articulos à toto corpore irruentes

adeò mire revellunt, ut ipsos dolores illico, & tanquam incantamento demul∣ceant. Quod utique Lugduni experti sumus in excellenti musico Rosoto: qui quidem prae doloris saevitiâ & continuis vigilijs in ardentem febrem cum deli∣rio inciderat, vigente Cane, quo tempore purgationes esse difficiles ait Hip∣pocrates. Adeò enim inde remedium est, ut alteri cuicunque praeferendum sit: nam evacuant a toto corpore absque ulla molestiâ, & virium jacturâ. Iac. Aubert. exercit. 50. progymnasm. Fernel. Abdit. Godfridus à Cenami, Ve∣netus, vir illustris, justâ verâque amicitiâ mihi junctus, dixit se vidisse Ar∣thriticum a doloribus suis securum multos annos vixisse admota hirudine par∣ti dolenti. Eadem suadent Matth. de Grad. & Sanavarola Iacob. Dournet. Apolog. lib. cap. 3. Hirudinum item cinere cum styrace cocto, Phthiriasin omnem curari narrat Gilbertus Anglicus. Neque vivae solum nobis sunt usui, sed mortuae quoque & exustae. Nam ut Plinius refert, lib. 32. cap. 7. capil∣lum denigrant sanguisugae, quae in nigro vino diebus sexaginta computruere. Alij in aceti sextarijs duobus sanguisugarum sextarium in vase plumbeo ju∣bent putrescere, totidem diebus; mox illini in sole. Sornatius tantam hoc medicamentum vim habere tradit, ut nisi oleum ore contineant qui capillos tingunt, dentes quoque eorum denigrare dicat. Meges psylothrum palpebra∣rum in aceto enectas putrescentes ranas scripsit; sed sanguisugarum cinis ex aceto illitus idem efficit.

CAP. XLII. De Lumbrlcis Aquaticis.

IN aquis tàm marinis quàm dulcibus Lumbrici

[illustration]

magni atque parvi ex putredine oriuntur, aestate praesertim, terrestribus similes, sed nodo vel tor∣que illo collari non donati: asperiores item sunt longè & magis strigosi: insabulo plerumque de∣gunt, terramque è cavernis ejiciunt, Terre∣strium more. In aquis dulcibus stagnantibus & non profundis genus Lumbricorum satura∣tè rubentium reperitur, qui à formâ Teredi∣nem depedem referunt, sed capita habent majora. Cauda ijs bifurca, quâ se firmant ac sustentant, dum capite elevato locum invenerint, ubi reliquum figant corpus; tum supra limum ac saxa incedunt, & vibratili quodam modo sese arcuatim promovent. Oculato & calido per aestatem coelo emergunt, magno simul numero, sed limo vel leviter tre∣mente sese statim subducunt. Angli Sommer∣wormes vocant, quia vel aestate tantùm com∣parent vel hyeme pereunt. In mari mediter∣raneo Lumbricus teres, anguis majoris ma∣gnitudine & colore reperitur, sed sine capite & cauda, ut Weckerus notat; aliquando ad viginti pedum longitudinem accedit. Quis horum usus aut Natura fuerit, nondum ac∣cepimus,

sed ab alijs speramus lucem, quae utrumque monstret. Illud autem constat, Lumbricos istos in piscium capturâ escae loco servire, praesertim parvos illos & rubidos, quos Piscatores eum in finem sedulò venantur. Aquaticos autem dicimus quia sicut Lumbrici terrestres in aqua haud diu vivunt, ita etiam Aquatici in arida positi, citò intereunt: illi videlicet aëris, hi verò humiditatis penuriâ laborantes.

FINIS.

Notes

• * 1.1

  Nomen.
• * 1.2

  Differentiae.
• * 1.3

  Edward: Mo∣uimus Berefish lib. 5.
• * 1.4

  Nomen.
• * 1.5

  Virides 5.
• * 1.6

  Flavae 3.
• * 1.7

  Vinula.
• * 1.8

  Fuscae. 2.
• * 1.9

  Variae 10.
• * 1.10

  Signa Pityx∣ampes haustae: & remedia.
• * 1.11

  Prodigia.
• * 1.12

  Nomen.
• * 1.13

  Ionas.
• * 1.14

  Vide Ioach••;∣num Came∣rarium.
• * 1.15

  Nomen.
• * 1.16

  Nomen.
• * 1.17

  Differentiae.
• * 1.18

  Vsus.
• * 1.19

  Nomen.
• * 1.20

  Descriptio.
• * 1.21

  Vs••s.
• * 1.22

  Lib. 11. ca. 25.
• * 1.23

  Lib. 19. cap 4.
• * 1.24

  Generatio.
• * 1.25

  Natura.
• * 1.26

  Victus.
• * 1.27

  Lib. 20. ca. 12.
• * 1.28

  Victus.
• * 1.29

  Vsus.
• * 1.30

  Vsus medici.
• * 1.31

  Prophylactica contra scorpio∣rum ictus.
• * 1.32

  Curatio ictus. Scorpiorum.
• * 1.33

  Nomen.
• * 1.34

  Differentiae.
• * 1.35

  Phalangiorum descriptio & differentia.
• * 1.36

  Signa morsus Phalangiorum.
• * 1.37

  Hi•• est sensus verbo••um Ga∣leni, non ipsissi∣ma verba.
• * 1.38

  Curatio.
• * 1.39

  Laudes Aranei domestici a corpore sump∣ta.
• * 1.40

  Laudes Aranei domestici à bo∣nis Fortunae.
• * 1.41

  Laudes Aranei domestici ab animi dotibus.
• * 1.42

  Generatio.
• * 1.43

  Coitus.
• * 1.44

  Vsus.
• * 1.45

  Laudes à cor∣pore peritae.
• * 1.46

  Laudes ab animo de sump∣ta.
• * 1.47

  Vsus medicu••.
• * 1.48

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.49

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.50

  Termes.
• * 1.51

  Cossus.
• * 1.52

  Hi tres in pu∣tridis arborum truncis reperti fuerunt.
• * 1.53

  Hunc inveni iuxta radicem malvae arbo∣rescentis. Ve∣scitur lumbricis terrestrious, continuo eos moriens atque exugent, donec eos dederit exuccos.
• * 1.54

  Ficus vermes,
• * 1.55

  Pediculus.
• * 1.56

  Nomen.
• * 1.57

  Differentiae, & Descriptio.
• * 1.58

  Causae. Phihiriasis ge∣neralis.
• * 1.59

  Lib. 2. de plant. cap. 2.
• * 1.60

  Praeventio & Curatio.
• * 1.61

  Vsus pedicu∣lorum.
• * 1.62

  De L••ry.
• * 1.63

  Vsus.
• * 1.64

  Vsus.
• * 1.65

  Lib. 9. subtil.
• * 1.66

  Exerc. 94. n. 8. ad subtil. Card. 23.
• * 1.67

  In navig. hist.
• * 1.68

  Vsus.
• * 1.69

  Nomen.
• * 1.70

  Descriptio.
• * 1.71

  id est,
• * 1.72

  Mentento co∣qui Reginae Mu••ke, qui per nares Sco∣lapendram re∣jecit, &c. Mr. Crane.
• * 1.73

  Vide de vena Meden.
• * 1.74

  Vsus,
• * 1.75

  Latorum signa.
• * 1.76

  Ascarides.
• * 1.77

  Prognostica.
• * 1.78

  Curatio.
• * 1.79

  Catholica cu∣ratio lumbri∣corum.
• * 1.80

  Simplicia me∣dicamenta calida contra lumbricos ••x Dioscoride, Celso, Plinio, Scribonio, Lar∣go, Galeno, Oribasio, Pau∣lo & Aetio.
• * 1.81

  Simplicia fri∣gida contra lumbricos.
• * 1.82

  Simplicia. Seorsim. Lumbricos. Teretes. Ascarides. Lates educen∣tia.
• * 1.83

  Teretum Lum∣bricorum cura∣tiv•• methodus, ex Paulo prae∣cipue & Ae∣tiatia.
• * 1.84

  Composita in∣terna ad Lum∣bricos necan∣dos & edu∣candos medica∣menta.
• * 1.85

  Composita me∣dicamenta ex∣terna contra Lumbricos.
• * 1.86

  Latorum Lum∣bricorum cura ex Celso potis∣simum, Scribo∣nio, Oribasio, Paulo & Ae∣tio.
• * 1.87

  Victoriatus nummi species, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.88

  Nomen, des∣criptio.
• * 1.89

  Ortus.
• * 1.90

  Interitus.
• * 1.91

  Nomen, des∣criptio.
• * 1.92

  Species.
• * 1.93

  Ortus.
• * 1.94

  Interitus. Vsus.
• * 1.95

  Vsus.