Insectorum sive minimorum animalium theatrum olim ab Edoardo Wottono, Conrado Gesnero, Thomaque Pennio inchoatum ; tandem Tho. Movfeti Londinâtis operâ sumptibusq́[ue] maximis concinnatum, auctum, perfectum ; et ad vivum expressis iconibus suprà quingentis illustratum.

CA••. XXVIII. De Pulice.

Ψύλλα καὶ ψύλλας Latinè Pulex dicitur, quasi pulvis, vel pulveris filius, Isiodoro teste. Hispanis Pulga, Italis, Pulice, Gallis Puce, Anglis Flea, Germanis à fugae celeritate, Floch vocatur. Non minima pe∣stis Pulices, praesertim cum majori numero domientes perturbant, & tum fessis tum aegris molestiam exhibent, periculo sese liberant faltu & fu∣ga, primaque luce èlecto sese subducunt. Omnibus infesti sunt, sed praecipuè (ut lascivus poeta cecinit) teneris puellis, quarum agiles & saliva quasi invis∣catos digitos vix fugiunt. Sunt autem communes, vel Rariores. Communes, parva sunt animalcula, pediculorum magnitudine, molliore tamen corpore, dorso gibboso, & ferè porcino: color eorum nigricat, cum splendore; pectus venterque ex nigro flavent. In catellis candidis dilutiores sunt, in ruffis ful∣vidiores, in nigris nigriores, atque in alijs. Natur••e miraculum ex hoc adver∣tas velim, quòd posteriora cruscula ventrem versus retro flectuntur, anterio∣ra verò ad pectus, quadrupedum more, ut in cunctis paenè infectis usuvenit, quibus quatuor tantum pedes dedit Natura. Eum forte in finem sic disponun∣tur Pulicum juncturae, ut facilius inter longiores lodicum lemas plicasque se à prosequentibus abscondant. Extremae tibiae bifidae, uncatae, acutae, & quasi corneae videntur; non solum ut certius scandant sublimia, sed etiam ut glabrae cuti, alijsque rebus firmius insideant atque inhaereant. Caput illis exiguum, os non forcipatum habent sed torosum: collum breviusculum, cui Marcus qui∣dam Anglus (subtili omni opera peritissimus) catenam auream, digiti longi∣tudinis, unà cum sera & clavi tanto adaptavit ingenio, atque eâ subtilitate, ut facilè à Pulice incedente traherentur; nec tamen pulex, catena, fera & clavis, grani pondus simul excederent. Accepimus item a side dignis, pulicem fic catenâ alligatum, currum aureum perfecte omnibus suis numeris absolu∣tum, nullo negotio traxisse; id quod & artificis industriam, & suas ipsius vi∣res

multùm commendat. Proboscidis mucro paulò est rigidior, ut cutem faciliùs penetret. Cava sit necessitas postulat, ut sanguinem exugat, & intus transvehat; teneriora loca petunt, duriora promuscide non attingunt. Duabus minutissimis antennis è fronte natis, tum viam explorant, tum de objectorum natura atque duritie judicant. A morsu, locum rubicunda macula notatum dimittunt, & veluti suae virtutis signum erigunt. Tempestate pluviosa nimi∣ùm mordaces sunt, omnemq́ue tunc corporis locum audaciusculi oberrant. Intestinum unum habent minutissimum, & implicatum; quod pro cibi quan∣titate vel relaxatur, vel contrahitur. Minores, strigosiores, jejuniores, acriùs pungunt; pinguiores lubentiùs ludunt, & titillant: oculos habere verisimile est, tum quòd suos eligunt recessus, tum quòd appetente luce sese subducunt. Car∣ni putri vel mortuae non insident. Morbo regio laborantes ob succi amaritu∣dinem; morituros ob ejusdem corruptionem & faetorem neutiquam violant. Omni hora hominibus canibusque molestae sunt; sed noctis quàm diei de∣lectum habent majorem. Quamvis permolesti sint nobis, tamen neque fae∣tent, ut Cimices; nec habenti ignominiam pariunt, ut pediculi. Pigras tantùm puniunt familias; nam à tersis admodum aedibus longè discedunt. Quum de suo capite comitia haberi intelligunt, & appropinquantem digitum praesentiunt, dicto citiùs fugâ suae consulunt saluti, & horsum prorsum saltando hostem ludunt. Horum dum aucupes mensurare saltum curiosulè dant operam, (ut Aristophanes loquitur) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Manè à pastu in lodices villosas se pe∣netrant, vel parietibus haerent, vel in scirpis & pulvere sese abscondunt: quo Gallinis, columbis, alijsque avibus, nec non hominibus, canibus, talpae, & mu∣ribus parant insidias, atque praetereuntes vexanr. Venatores nostri vulpem ijs etiam scatere affirmant, & modum qno liberatur haud illepidum narrant. Evepribus nimirum pugillos aliquot lanae decerpit, convolutamq́ue ore mor∣dicustenet. Posteà flumen gelidissimum sensim intrat, & unciatim sese im∣mergens, ubi omnes pulices suffocationis periculo ad caput migrasse, atque inde in lanam perfugijspe repsisse intelligit, eam suis hostibus onustam cum la∣tratu expuit, atque ita laetus salvusq́ue ab eorum vulneribus terram repetit.

Ortus illorum primus ex pulvere, praecipue urina caprae aut hominis praemadefacto. Inter canis pilos etiam ex humore succido putrescente nascuntur, Scaligero teste: minima certe putredine gignuntur, sedemq́ue sui ortus obtinent sordes aridas. Martyr, Decadum navigatoriarum author, scripsit, in Perienna Indorum regione, guttas sudoris è mancipiorum corpori∣bus cadentes, illico in pulices converti. Quaedam regiones ita illis infestae, ut nec importati alantur ibi omnino, nec generentur, ut in territorio Sigelucensi Tefethore. Contrà, Heae civitas maritima (nisi Ioannes Leo nos fallit) ex caprarum abundantia pulicum feracissima est, sicut etiam & Dede. In Hispa∣niola pulices reperiuntur, sed nec multi, nec magni; morsus autem diritate longè nostris molestiores: loca calida & sole illustrata amant. Verno tem∣pore abundant, initio hyemis moriuntur, frigoris impatientissimi. Coeunt mare faeminam conscendente, ut muscae; tumque unà gradiuntur, saliunt & quiescunt. Diu in coitu haerent; aegrè admodum divulsi. Statim à coitu gra∣vida faemina obesior videtur, ovorum plena; quae licèt in ventre oblonga, mi∣nutissima, numerosissima, & candida videantur, exclusa tamen, repente nigri∣cant, ac in puliculos abeunt (si Pennio nihil negandum) mordacissimos. Pu∣lices non ova sed lendes parere, Philoponus in lib. de generat. asserit, atque idem velle Niphus videtur. Quòd vero id crepitu quùm premuntur probare contendunt, nihil eorum opinionem confirmat; nam ova etiam sub ungue non sine sonitu franguntur. Aristoteles ex ijs, sive ovis, sive lendibus, sive vermi∣culis, aliud animal generari non sentit, cui ego lubens subscriberem, nisi na∣turam

nihil nullo fine producere existimarem. Rariores illi pulices vi∣dentur quos juxta Niguam fluvium parit India, ut ex Theveto accepimus. Pedum potissimùm molliores partes sub unguibus invadunt, morsuq́ue venenato; post quatriduum tumorem pisi cicerisúe magnitudine excitant, & faetum lendibus candidis similem; qui nisi omnes citissime eximantur, locus∣que affectus calidis cineribus uratur, membri fiet jactura; ut Numidicis man∣cipijs saepe contigit. Ipse item in provinciâ Peruvianâ huic malo obnoxius, non nisi frequenti in flumine ablutione, valetudinem recuperavit.

De Pulicello ita scriptum liquit Cardanus:* 1.1 India occidentalis mittit é pu∣licum genere Niguam, pestem quandam atrocem. Minus est pulice multo hoc animal, quod homini adhaerens adeò lancinat, ut pedes quibusdam, alijs etiam manus excidant. Inventum auxilium, si locus oleo perungatur, novacú∣laque radatur. Ad quem ita Scaliger respondet: Niguae narratio tua mutila est, non inutilis, si philologiam spectes;* 1.2 addemus ea quae abs te omissa sunt.

Pulicellus est rostro acutissimo: pedes potissimùm invadit, (rarò partes ali∣as,) non ingredientium tantum, sed & cubantium quoque. Ideò in sublimi cubant Indi. Frequentissimè partem illam quae subest unguibus lancinant, quarta die crescere tumor incipit, tum ad eam turgent magnitudinem ut pi∣sum superet. Tumor faetus est lendinibus candidis: quibus extractis, calidos imponunt cineres. Non multo aliter Benzo:* 1.3 Pestiferis insectis maxime infe∣stantur Indi. Inter alia Niguae, magnitudine pulicis, citrà ullum sensum inter carnem & ungues praesertim pedum sese immergunt, alunturque in pulvere. Saepe enim accidit, ut nullus ex ijs dolor sentiatur, donec in magnitudinem cicerum aut lentium excreverint: ac tum cum ingenti lendium copiâ frutican∣te, acu aut spinâ aegrè evelluntur: atque id mali cineribus calidis sanatur. Por∣rò Numidiae mancipia, quae Hispani in familijs habent, calceis quia destituun∣tur, ea pestis pervicacissimè infestat: tantaque copia pedes eorum appetit, ut nullâ curâ praeterquam ferro aut igne arceri queant: itaque multi ex eo digi∣tis pedum, vel pedibus integris mutilati superfuere. Intereunt Pulices a nimio frigore, & propterea algidiore hyeme disparent: vel vi occiduntur à nobis, atque canis canem non minus gratè expulicat, quàm mutuò scabunt. Suppe∣ditat item benignissima natura integram remediorum syluam, ut quorum ve∣stigia nos fallunt saltus{que} ludunt, eos aliquando tamen perdamus, & corpora•• ab illorum ictibus salva servemus. Dedit enim nobis caules, ebuli folia, fili∣••em, anchusae radicem, pulegij flores, rutam, colocynthidem, rubum, Olean∣drum, mentam, mentastrum, lupulum, rapi semen, cuminum, staphidem agri∣am, psyllium, conizam, crocum, coriandrum, chelidoniam, Siliquam, cicerem sylvestrem, persicariam, Sinapi, lupinos, radicem Chamaeleae, hellebori, fo∣lia populi nigrae, lauri, juglandis; quorum oleis, aut succis decoctis, irrorato pavimento, vel suffitibus domo infectâ, fugantur pulices, & plerunque interi∣muntur. Supra omnia equae urinae feces, aut aqua maris laudantur, aspersae; & cornu cervini ustio valdè confert. Sanguis hirci in fovea vel pelvi deposi∣tus, omnes pulices ad se allicit; uti etiam lignum adipe ericij, cuniculi, si∣miae, ursi, tauriaut vulpis illitum. Aqua decoctionis arsenici aut sublimati aspersa, certo experimento pulices necat. Calx viva cum hellebori albi suc∣co commixta, idem praestat. Lampyris in media domo posita, fugat pulices. Herba pulicaria in civitate Chairi pulverizatur, & circa lectos pulvis spargi∣tur, cujus odore stupefacti pulices non mordent. Si pulex in aurem irrepserit, Oleum infundito, cui aceti vel rutae succi parum fuerit admixtum. Oleum spicae, petrae, terebinthi plurimum auxiliatur. Haec remedia ex Apsyrto, Var∣rone, Columella, Galeno, Aetio, Palladio, Avicenna, Rhasi, Kiramide, Gui∣lielmo,

Placentino, Ioannitio, Bellunensi, Hermolao Barb. atque Plinio petita sufficiant. Barbari autem (teste Lerio) ne à pulicibus mordeantur, oleo quo∣dam crassiore & rubro, è fructibus expresso, sese illinunt, quos illi, Courog. appellant. Petrus Gallissardus, Caelius Chalcagninus & Tzetzes, Enco∣mium Pulicis scripsisse perhibentur; in quod incidisse animus nobis fuit, non fortuna.

Notes

• * 1.1

  Lib. 9. subtil.
• * 1.2

  Exerc. 94. n. 8. ad subtil. Card. 23.
• * 1.3

  In navig. hist.