Insectorum sive minimorum animalium theatrum olim ab Edoardo Wottono, Conrado Gesnero, Thomaque Pennio inchoatum ; tandem Tho. Movfeti Londinâtis operâ sumptibusq́[ue] maximis concinnatum, auctum, perfectum ; et ad vivum expressis iconibus suprà quingentis illustratum.

CAP. XVI. Formicarum Encomium, in quo differentiae, Natura, ingenium, earumque usus describitur.

EXorsurus Formicae laudes, nescio an à corpore an ab animo prin∣cipium ducam;* 1.1 cùm vtroque non solum multis Insectis, sed etiam quibusdam hominibus Formicae sunt praeferendae. Ne{que} enim vno∣culi Coclitum prosapiam referunt, neque limulis aut truculentis oculis conspiciunt, neque collatitio ventre incedunt, ut Comici Ballio, neque insigniti, vari, valgi, compernes, ventriosi, bucculenti, panso ore, macilentis malis, inculta fronte, vel effaeto utero incedunt, ut Nobiles & Heroinae per∣multae, quibus libido perijt; sed & formae dignitas mentis bonitatem conse∣quitur, naturaque illis (pro suo loco & ordine) constantem & absolutam quan∣dam perfectionem attribuit. Cardanus visum ijs primus eripere voluit, ob corporis parvitatem; parum memor multa esse muscarum & culicum genera formicis minora, quae tamen & oculos & visum obtinuerunt. Sed si oculis capiuntur, quid lux ijs prodesset non video, & caeca nocte aequè atque interdiu elaborarent. Fateor equidem antennas ipsis loco baculi inservire ad viam tentandam, non quia cujusmodi sit via, non perspiciunt, sed quod mollitiem, duritiemq́ue objectorum ijs tantum medijs explorant. Caput habent exi∣guum, sed caeliforme rotundum, cerebrosum, oculatum, ore item dentato, gutture non elingui & palato praeditum. Pectus illis quadratum, costis mu∣nitum, pulmonibus, vel vicarijs follibus donatum; quibus illa firmitudo & laxitas, ut nullis laboribus anhelosi spiritum semper ducant liberrimum. Ventri stomachus inest ad digerenda venena (serpentibus & bufonibus saepe vescuntur) non imbellis, atque uterum grandis calor & fertilitas quaedam grata commendat. Quid ego hic pedum celeritatem agilitatemq́ue memo∣rem, & aequalem incessum? quibus non solum equos gradarios vincunt (pro corporis analogia) sed etiam citissimis quadrigis praeferendae sunt. Colore per loci & generis differentiam variant. Nam & rubros habent Magni in∣colae, & Budemelitae albos agnoscunt. Europaei potissimum nigros viderunt & aureos, atque ex flavo nonnihil erubescentes. Hic vero breviculi, strigo∣siores, tenui collo, graciles, & infirmi corporis videntur: tamen & hi onus triplo corpore majus & ponderosius portant, atque etiam Indiani non con∣temnendae molis, magna carnium frusta auferunt atque absumunt.

* 1.2Corpora vidisti; mores quos ante gerebant Nunc audi: parcum genus est, patiens{que} laboris Quaesitique tenax, & quod quaesita reservet. Virg. 4. Aeneid.

Sane quoties Caij Iulij Caesaris profusionem, Caligulae luxum, Neronis pro∣digalitatē, nepotinas Apicij helluationes, & Heliogabali sumptus repeto mag∣nificos; toties Formicae genium ingenium{que} maximè laudo, atque hominum prudentiae facilè praefero. Vixerunt illi (sat scio) suavibus modis, atque uncta é patribus patrimonia, opulentas haereditates obtinuerunt. Tamen commenti novum balnearum usum, periculosissima genera ciborū, exquisitissima convi∣via, liburnicas de Cedro factas, gemmatas puppes, margaritarum potionem; unius anni curriculo tantum decoxerant, quantum toto vitae decursu, spolijs tributis{que} domi forísve habitis, extorserāt. Habuit Licinius Crassus olim mul∣ta; quem ad incitas redactum, & occurrentium cachinnis exceptum, populus per ludibrium divitem vocarit. Atqui (proh deos!) inquit Comicus, Quàm miserum, isthoc est verbū, Habuisse tam olim multa, habere jam nihil? Quàm

nobis Formicam imitari praestaret, quae collectas Autumno fruges hibernis commessationibus non prodigit, sed in futuros usus diurnumq́ue alimentum providè conservat. Hinc fit, ut non arida unquam pauperie excrucietur, nec adversae fortunae undis jactetur, nec aere alieno obnoxia implicetur, nec ab alio animali, vel operam, vel vitae salutísve praesidia mutuetur. Et, si frugali∣tas à frugibus, quod Etymologi statuunt, dic••a fuerit, (Majores nempe no∣stri, veteris sobrietatis magistri, alias epulas haud norant:) sane illam a pro∣toplastis illis parentibus, in Formicas migrasse verisimile est, quae illis solis vitam sustentant siccam, & conquisitam ferculorum multitudinem effugiunt. Ex his igitur Myrmedonas, optimam (quà temperantiam, quà diligentiam atque laborem spectes;) Graecorum gentem nasci non male finxit poëta. Vnde enim illis tanta rerum opumque affluentia, nisi formicina quadam pru∣dentiâ parta servassent, in paupertatis evitationem reposuissent? Atque sicut in retinendo parsimonia, ita in acquirendo sedulitas, industria, sagacitas & diligentia ipsarum mirabilis spectatur. Primùm autem vitae, deinde prolis, ultimo victus commodam ineunt rationem. Ante omnia aedes sibi parant, ut Aureo illo seculo, non tegula deliciari, sed viridante cespite tectas, & non cocto latere, sed terreo quodam muro circumcinctas. Pyramides & fossas Aegyptias, Creticumque laberinthum historiae plurimum celebrant. Sed fossarum quas Formicae fodiunt elegantiam, figuram, dignitatem, flexiones, diverticula, anfractus, nemo satis videat aut laudet. Etenim hae ineffabili prudentia ac artem omnem vincente, subterranea aedificia tortuosissime con∣struunt, ut viam solum inviam insidias sibi struentibus aperiant. Primum ter∣ram teneris unguiculis ligonum vice excavant, ac pro cavernis posterioribus pedibus bipalliorum loco ejiciunt. Hinc regestum exaggerant, ac tanquam muros vel propugnacula circumvallant. Deinde paleis, stramine, frondibus, corticum & ramulorum fragmentis opus tegunt, novaque materia accumulata turrim erigunt de longinquo eminentem, (Myrmeciam dictam) jacto funda∣mento longe excelsiorem, & declivem; tum ne pluvijs stagnantibus aedes concidant, tum ut aëre item perflatae salubrius degant. Figuram aedificij divinum hoc animalculum à coelo petijt, vel quia multitudo suae gentis capa∣eissimam posceret, vel praestantia optimam expostularet: Introitus non re∣ctus, sed varijs meandris valde perplexus atque ambiguus. Cavernas in hac sua arce triplici ordine distinguunt, sed aditu tam inaccesso, ut vel Argum ip∣sum totoculum saepè eludat. Prima camera satis larga, quasi basilica videtur, ubi omnium una Panegyris & conventus, à nobis Panmyrmecium vocata: sub hac profaeminis Gynecaeum Dae dalea manu & opere fornicato, quo ovis in tuto positis faetus pariant, fabricatur, ne posteritatis videatur neglecta cura. Ter∣tiae aedes intimae & tutissimae ab imbribus pro granorum acervis extruuntur, ut ibi quasi in horreo ventris thesaurum condant, & ab Hyberno frigore om∣nia pervadente praemuniant; radices & extimas monticuli oras Caemiterio assignant, eoque vita defunctos cum honore & pompa sepeliunt. Atque haec aedificij ratio; simplex illa quidem & in terrae cavernis posita; qualis illa sa∣pientum priscorum, antequam superba, & caelo minitantia tecta insana Nini ambitio excogitaverat. Ab ejus obitu, Reges memorem aut Principes? imo ex imi subsellij civibus quidam supersunt, qui immani sumptu, non for∣micinum cumulum; sed Mauseolum, vel cadaveris sui ergastulum aedificant, omnique opera & arte poliendum curant. Digni sane qui ab ipsis formicis vivi pereant, ut prudentis animalis morsu intereuntes, dignas stultitiae luant poenas. Neque aediculas vel turres erigunt, ut otiosis latibula, male feriatis asylum subministrent: sed quisque (imperante tamen nemine) honestam si∣bi capit provinciam, & in Democratiae suae publicam utilitatem mutuas vica∣riasq́ue

operas impendit. Hi enim, veluti in fodinis metallicis, sese cunicu∣lis agendis strenuè exercent; illi aedibus reparandis, ornandis, everrendis∣q́ue vigilant: alij mortuos, magna comitante caterva, & ferali solennitate in Propylis sepulchro claudunt; alij contra aegrotantibus praestant auxilium, atque ex thesauro granum quoddam medicamentosum, (sunt enim ibidem penè omnium herbarum grana) apportant atque praeparant. Nec desunt illis Frumentarij, spicilegi, promi condi; oeconomi, fabri, architecti, for∣nicarij, cunicularij; vel potius ea est singulorum virtus & scientia, ut quis∣que quid ubique factu opus sit rectè teneat, & reipub. juvandae comiter in∣cumbat. In communi autem opere qui labor, quanta sedulitas apparet? Si Myrmeciam subitò extruere in animo sit, vel saltem (ob veterum ruinam per injurias talparum suffodientium factam) novas quam citissimè aedes po∣nere necesse habuerint: veluti facto examine omnes prodeunt, atque è diru∣tarum rudere, in vicinia alias aedificant. Primum autem ovagranaque disper∣sa colligunt, & suo quoque loco recondunt, postea cumulum reparant, cui addito tecto, sarta tectaque singula praeservant. Festo & laeto sole in sege∣tum strage quando pabulatum proficiscuntur, Majores natu (tanquam duces) praecedunt, reliqui sequuntur. Illi summam stipulam scandentes spicas de∣mordent: quarum ruinae juniores inhiant, ac (delapsis glumis) vaginis gra∣num eximunt, exemptum deinde domum portant, ac erosa ligula (ut germi∣nandi facultatem eripiant) si necessitas jubet, pro foribus insolant, factaque ventilatione iterum reponunt. Peracto Spicilegio, triturantium areas fre∣quentant, atque inde non clam surreptis, sed palam arreptis vitae subsidijs, thesaurum penuarium locupletant; quem ipsorum laborem Virgilius scite lu∣serat his versibus:

Ac veluti ingentem Formicae farris acervum Quum populant, hyemis memores, tectoque reponunt: It nigrum campis agmen, praedam{que} per herbas Convectant calle angusto. Pars grandia trudunt Obnixae frumenta humeris, pars agmina cogunt, Castigant{que} moras: opere omnis semita fervet.

Quare non immeritò mortalis prudentiae Princeps, pigrosillos & glirinos homunculos (qui ut mures semper victitant aliena quadra, & ostiatim vaguli stipem rogitant,) ad Formicam in disciplinam relegavit; ut ejus exemplo occasionem premant, paupertatem exuat, laboremq́ue (omnium bonorum propolam) plurimi faciant. Huc tendit illud Gallicipoetae,

O piger, à lenta quisquis laqueare vacuna, Formicae munimen adi; quae provida mater Oeconomus{que} premat nese penuria rerum, Mense uno glomerat, quod toti sit satis anno.

Haec illarum diligentia in colligendo, sollicitudo in praeservando, prudentia in recondendo, oeconomiae disciplina in distribuendo alimendo. Videamus quoque modestiam in itinere, quae non omittenda mihi videtur. Nam licet angustam terunt viam, tamen nullae ibidem rixae, luctae, vel concertationes, murmurilla, digladiationes aut caedes de via audiuntur, (sicut inter superbos usuvenit:) Sed minor majori, inanis onerato cedit, & devitare quisque po∣tius injuriam per modestiam, quam petulanter inferre paratus est. Si quis conferat onera cum corporibus earum, fateatur nullis pro portione vires esse majores; gerunt ea morsu. Majora aversae postremis pedibus moliuntur, hu∣meris obnixae. In ijs reipub. ratio, memoria, cura; Semina arrosa condunt, ne rursus in fruges exeant é terra; Situi obnoxia, & imbre madefacta, foris proferunt, soli exponunt, abstergunt, torrent, & deinceps horreo recon∣dunt.

Majora ad introitum dividunt. Operantur & noctu plenâ Lunâ (probi ut messores solent) eaedemque interlunio cessant. Iam in opere qui labor? quae sedulitas? Et quoniam ex diverso convehunt altera alterius ignara, certi dies (authore Plinio) ad recognitionem mutuam nundinis dantur. Quae tunc earum concursatio? quam civilis cōversatio? quàm officiosa salutatio? quàm diligens cum obvijs quaedam collocutio at{que} percontatio? Silices itinere earum attri∣tos videmus, & in marmore semitam excavatam; ne quis dubitet, qualibet in re quid possit quantulacun{que} assiduitas. Nam eâdem fere omnes semitâ viam capescunt; quia si onus vires portantis superet, obviàm venientes impeditam adjuvant, humeros manus{que} praebent auxiliares; si levius, paucae; si pondero∣sius, multae accurrunt, & vel retrahendo, vel trudendo, vel onus (si majus fuerit) arrodendo dividendo{que} opus promovent; eoque pacto magnam stipularum quisquiliarum{que} molem domum reducunt. Si quis vero laborem formicarum impediret, (quod obvij nonnunquam serpentes atque rubetae faciunt.)

— quaerunt per vulnera lauros, Corda vomunt, pulchrum{que} mori succurrit in armis.

Tunc enim (veluti Syncretismo facto) conspirant & lentis saevisq́ue morsi∣bus hostem perimunt: Parum se de repub. meritum putat, quisquis commu∣nis hostis corpori dentem non infixit, eoque nomine concertant. Messis tem∣pestate ubi hoc accidit, in exanime corpus non saeviunt, sed statim à prostra∣to hoste, ad pensum recurrunt, & seposita in castris ante praelium grana re∣colligunt: neque enim spolijs inhaerere prudens consilium est, ubi gravius avocat negotium, & cum cadavere certare inglorium ducunt. Vescuntur po∣tissimum tritici, siliginis, zeae, & mazae granis, & (qui est ipsarum delectus) solidioribus. Cupressi nucleis valde delectantur, floribusque herbarum te∣neris & rubicantibus. Scorpios, Geraret dictos comedunt Rhasi teste, ser∣pentumque & ranarum cadavere famem sublevant. Alioquin à putridis & ve∣nenatis abhorrent, frugesq́ue menstruo sanguine pollutas ne gustant, ne tan∣gunt quidem. Nonne item hominibus equos, lupos, serpentes, olera, cadave∣ra arctissimis in obsidionibus fames ingessit? Munditiem illarum id satis com∣probat, quod in granorum glumis seu folliculis mortuos efferunt, ut Roma∣ni olim in urnis, nunc in feretro, defunctos sepelierunt: aedes enim gestiunt puras colere, eumq́ue in finem alui onus (urinae simile) non intus ponunt: at∣que ubi per coenum facto itinere maculosae redeunt, in ipso aedium vestibulo ad asperum sese corticem elimant. Faetuum illa illis cura & amor, ut semper in ulnis ova gestent, quamdiu and nimiam amplitudinem labores impedien∣tem non excreverunt; deinde alto sinu deponunt; ut Pico Martio, Vrso, Lu∣sciniae, alijsque eorum praedonibus imponant. Quum vero exclusis ovis For∣miculae exierint, illicò ad laborem eas instruunt & diligentiam, operaeq́ue impatientibus cibum denegant. Hinc videas cuique quandam dari provin∣ciam: fortiores ungulis, ore, rostellis, terram egerere; egestam accumula∣re; cumulatam leviter (ut spongiosa fiat) stipulis inspargere: Sapientiores aedificant; minores in cuniculis versantur; peritiores maeandros, labyrinthos, concamerataque cubilia efformant. Si quem otio languentem viderint, non solum fame maceratum aedibus ceu spurium exigunt: sed etiam pro foribus ductum factâ omnium ordinum coronâ, capite mulctant, ut filiolis documen∣to esse possit, ne pigritiae in posterum & mollitiei nimiae animum appellant. Coitum diebus labori & quaerendis frugibus convenientibus omittunt, hye∣meque potissimum, (quando nec seritur, nec metitur) propagationi studenr. Intùs autem plerunq́ue veneri dare operam modestia illas induxit, ut apum genus; quo tempore faeminas charè habent, suisq́ue complexibus gravidas factas perdiligunt. Vltra omnia id curant (ô mirabilem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉!) ne quid

proli ad corporis alimoniam, vel ad mentis doctrinam desit. De Formi∣carum fortitudine Solus ambigere is potest, qui nec vidit ipsarum pug∣nas, nec natam. de ijs famam accepit. Neque enim bilis tantum his inest (ut adagium loquitur;) sed etiam pugnandi institutum, quo vel cum ho∣ste externo manus conserunt, vel civilibus bellis per famem ortis invicem con∣fligunt. Etenim licet pleno horreo, nunquam litigant formicae, atque Demo∣cratiam suam habent cum satietate rerum incolumem: tamem (quod in Mo∣narchijs etiam optimè institutis accidisse legimus) in annonae caritate vel de∣fectu potius, de victu & vitâ pugnas ineunt acerrimas, minoresq́ue majores (quasi grandiores reipub. gurgites) oppugnant. Necessitatis quippe est dare non accipere leges, tumq́ue imprimis venter molestus cliens, quando vacuis & singultantibus intestinis semet ipse exedit. Lysimacho pauci justiores re∣ges numerantur, neque Atheniensibus subditi meliores; utrisq́ue tamen fa∣mes multa suasit perperam, atque illum pusillanimitatis, hos defectionis cri∣mine inussit. Laudandum igitur hoc Formicarum bellum non pro Corona murali, vallari, aurea, vel graminea (quae antiquissima perhibetur) habitum: sed intestiná necessitate & naturâ duce expressum, quandoquidem ne ipse quidem Solon sitim perferre; nec Salomon famem vincere valebat. Suffo∣diunt enim istae omnes parietes, nullis teneri se vinculis patiuntur, solaeque leges & limites non agnoscunt. Hujus pugnae miram historiam refert Aeneas Silvius lib. de Europa, cap. 50. in haec verba: In agro Bononiensi pyrum aridam pastus gratiâ ex minoribus formicis famelicis complures ascendunt, supervenere majores non parvo numero, quae illas erepto faucibus bolo par∣tim occiderant, partim dejecerant. Dejectae ad suam revertentes Myrme∣ciam sive acropolim, in itinere cum obvijs (quasi habito colloquio) injurias memorant, omnemque sociorum vim & numerum castris educunt. Post duas fere horas tot Minorum centuriae, tantae acies exortae sunt; ut totus ager ni∣gro agmine atratus videretur, accessere stipatae omnes, & arboris undique stipitem circundantes, paulatim ascendere ceperunt. Majores, ubi hostes adesse animadverterent, conglobatae superne pugnam expectaverunt, post∣quam simul commisso praelio acies convenerant, Majores é minoribus per∣multas morsu rabido interemerunt, omnesq́ue primo impetu ascendentes miserrimâ strage confectas disjecerunt, ut mortuarum cumulus ad pyri radi∣ces non parvus in terra succreverit. Reliqua minorum pars mediaque acies, non animos propterea ponere, aut loco cedere voluerunt; sed concenturiatis spiritibus ultionem tentant, pertinaciusque instantes, at{que} aciem acie premen∣tes, majori quam antea numero arborem conscenderunt, hostesque à tergo, à latere, & à fronte undique pungentes, manus herbamque dare vi coegerunt. Magnae majoribus vires ad victoriam valuissent, nisi minorum praevaluisset numerus, unamque viginti simul essent adortae. Haec acta sunt Eugenio 4. Pontificis cathedram occupante, spectante Nicolao Pistoriense juris consul∣tissimo viro, omnemque pugnam bona & sincera fide narrante. Tale quid Olaus Magnus recenset Vpsaliae & Holmiae contigisse, antequam barbarus & immanis ille Tyrannus Christiernus Secundus à Sueciae incolis é Gothorum Suevorumque regionibus fuit expulsus. Quo in praelio illud non omittendum; Minores post adeptam victoriam suorum cadavera inhumasse, relictis hosti∣bus & ad corvos parosque expositis. Martis item in aream Campanile ele∣gerant altissimum, acsi Tyrannorum prodigium ejusq́ue Satellites, ad sui fa∣ti 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 poenaeque imminentis contemplationem, clara voce vocarent at∣que attraherent. Elephantos atque Vrsos laedunt, sed non nisi ab illis prius laesae; Serpentes & Dracones in rabiem agunt & affligunt, sed vel quia labo∣rantibus iter impediunt viamq́ue obstruunt, vel quod cavernis turribusque

suis venenatum halitum inspirant. Cicadas gliresq́ue summo prosequuntur odio: illas quia cantando aestatem conterunt, hos quia dormiendo hyemem perdunt, pariter enim & male occupatos & desides respub. bene constituta punit, otiososq́ue civitate ejicere solent Spartani. Longam vivunt aetatem, imò mortalitatem vix gustarent, nisi ab avibus immaturae abriperentur, plu∣vijsque & inundationibus aquarum suffocarentur. Sanae degunt plerunque, quoniam illa tria Platonis saluberrima strictissime observant, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Quid enim illis in labore alacrius, in alimento temperantius, in venere moderatius unquam peperit natura? Multa illis etiam domesticae disciplinae, justitiae, amicitiae aliarum q́ue virtutum insunt semina: quae si vel naturâ vel arte nobis infigerentur, non alieno amplius sudore vive∣remus homunculi, ventrisque fieri mancipia recusaremus. Habent item quen∣dam futurorum sensum: nam imminente fame mirum in modum sunt laborio∣sae, noctu diuque operam continuantes, thesaurumq́ue ingentem undique condentes, unde Iuvenalis Satyr. 6.

—frigus{que} famem{que} Formicâ tandem doctus depelle magistrâ.

Quùm igitur (ut omnia paucis perstringam) tantae pietatis, prudentiae, ju∣stitiae, fortitudinis, temperantiae, modestiae, charitatis, amicitiae, frugalitatis, perseverantiae, industriae, artisq́ue nomine praecellant; haud mirum si Plato in Phaedone statuerit: Qui virtutem civilemq́ue vitam consuetudine propria∣ve diligentiâ coluerunt absque philosophiae adminiculo, eos à Formicis ani∣mas sumpsisse, atque in easdem mortuos r••verti. Huc accedit, ut antea retu∣li, Myrmidonum fabula: qui olim Aeginetae cum essent, diligenti agriculturâ, perpetuâ fossurâ, improbo labore, & continuâ parsimonia cum virtute jun∣cta, ad eas opes pervenerant, ut humanam sortem & indolem superantes, Theognis é Formicis ortos, vel in Formicas versos fingere necessum habuit; unde (ut Strabo refert) Myrmidones sunt dicti. Graeci aliter alij rem nar∣rant. Iovem scilicet in Formicam mutatum; Eurymedusam Gratiarum ma∣trem violasse; acsi non aliter optimam mulierem quam optimi animalis figu∣ra specieq́ue falleret. Hinc postea Iupiter Formicarius, & Formicarum rex dictus. Ea enim virtute ac justitâ praedita Formicarum gens, ut nec rege opus sit aliquo, dum suos quisque regit affectus; vel saltem illo tantum supremo, quem invocant omnes Iovam; qui & Formicinae, & humanae omnis virtutis, unicus fons & author meritò censetur. Etenim inter homines qui rectiùs For∣micas regat nemo est; imo qui docere ipsas deberemus (ut inquit Hyerony∣mus) discere ab ipsis varia possimus & corpori & animae salutaria. Nam cum contra industriam & ingenium suum absconduntur, propiùs abesse pluvias cer∣to novimus; & cum circumquaque concursantes ovaque progerentes cerni∣mus, tempestatum ventorumq́ue violentiam praecaverimus. Solent item ru∣sticâ prudentiâ nobiles, frumentum omni foro praemercari, famis futurae prae∣cognitione, quoties formicas, veluti conduplicatis passibus insolentiùs cur∣rere, granisq́ue reponendis sudare animadvertunt. Rectiùs quippe & certiùs naturali quadam magiâ tempestates praemonstrant, quam Divinaculi nostri Planetarij, à pijs vereq́ue doctis omnibus derisi atque explosi. Nam ut En∣nium loquentem audiatis,

Hi quum sibi semitam non sapiunt, alteri monstrant viam: Quibus divitias pollicentur, ab his drachmam ipsi petunt.

Neque minus eleganter Accius Poëta, in scribendis tragaedijs summus, ut in Atticis legitur;

Nihil (inquit) credo Auguribus, qui aures verbis divitant Alienas, suas ut auro locupletent domos.

Melius illi quidem, meo judicio, qui Formicam observant, atque ex ejus mo∣ribus, labore, industriâ, quiete, studio, divinant. Midam legimus omnium facilè regum ditissimum: cui jam adhuc puero dormienti formicae in os triti∣cum congesserunt, vaticinatae proculdubio, eum Formicina prudentiâ prae∣ditum, eas frugalitate & labore opes conquisiturum: ut aureus Fortunae pul∣lus & Bonae Deae alumnus diceretur. Aelianus. Quum etiam Tiberij Caesaris Serpentem in delicijs habitum, adhuc viventem corroderent atque absume∣rent, nonne eum satis commonuerunt, caveret sibi à multitudine, à qua postea misere interfectus animam reliquit? Suetonius. Animam vero nostram in∣struunt virtutis & laboris exemplo, tum quod parsimoniam inculcant & per∣severantiam, tum quod perpetuam servent in opulentia & inviolatam amici∣tiam. Nam licet eâ tempestate homo homini Lupus, & cum abundantia ha∣bendi plura cupiditas (〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocant Graeci) accrescat, tamen 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut Comicus loquitur, neque unquam nisi fame in∣genti digladiantur. Avaritiam illis imp••ngit Horatius, quod semper augent acervum; verùm, cum in commune bonum id faciant, convitium istud illius, non illarum vitium merito censebitur. At Serpentes comedunt, & venenis quandoque vivunt: fateor, & fortè Theriacae loco utuntur: an propterea non laudandae Formicae? imo etiam ut Ciconiae, publicis fisci sumptibus in∣superalendae, ne dicam, cum Ichneumone colendae sunt. In Isthmo Formi∣cas Soli immolabant Sacerdotes, vel quia pulcherrimo Deo (sic enim ha∣bebatur) pulcherrimam hostiam, vel prudentissimo (quippe omnia novit) prudentissimam dare oportuit. Verùm infestae (inquies) sunt vitibus, fraxi∣nellis stolonibus, & teneris permultis plantis; dicunturq́ue à Plinio, Pestes arborum. Imo meliùs & rectiùs Gellio, Vindices & Iudices Otiosorum: evo∣cant nos enim hoc pacto è lustris & popinis ad hortos agrosque diligentiùs colendos, ut exerceant ingenij vires, atque ad rem attentiores, quantùm aequum est, reddant. Exi enim, Otij mancipium, atque calidam calce gravi∣dam pauculam aspergito, & metibi, nisi & Formicas illinc omnes longe abegeris, & novos vegetioresque spiritus plantis infuderis. Origanum, sul∣phur, assa, nitrum, cochleae, lupini, laser, cucumersylvestris, fel taurinum; cocta, projecta, suffita, illata: varia denique instrumenta in procinctu sunt se∣dulo & diligenti, quibus hanc citissimè pestem hortis exigas, & fructus co∣piam, industriae tuae magnum vectigal, jure expectes. Quaecunque denique vespas & crabrones arcere supra notavimus, ea tibi dederint remedium, & formicas unâ operâ interiment. Quamvis revera (ô piger) alere potius debes hoc animalculum, & statuam illi statuere auro factam. Sic enim antiquitas olim egisse scribitur, quum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, sub symbolo Formicae tres ore spicas tenentis, veneraretur. Sunt enim ut Ari∣stotelicè loquar, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive populares tantùm & exreges. Tamen quis∣que sibi & patriae pater est, rem tamque familiarem quàm communem pro viribus adaugent. Quod si objeceris, Formicas morsu suo ruborem, tumo∣rem, pruritum, & deinde acrem dolorem tibi inferre; equidem haud miror. Illud potius admiror, quomodo vel visae te totum in ruborem non dederint, quem pudere oportuit recordantem tantae in tantillo corpore industriae, & tot ejus vigilias, labores, itinera, sudores, animo volventem. Nec tamen adeò grave vulnus infligunt otiosis (quos unicos laedere dicuntur) quin emplastro Varignanae (ex muscis & Formicis mixto) ultro coalescat: medentur enim (ut Scorpiones) suis morsibus, & cum malo medelam pariter afferunt. Alia tibi remedia Plinius, Columella, Arnoldus. Aelianus, Albertus, atque Vi∣talis subministrant, sed non nisi Formicinâ prudentiâ promenda & applican∣da. Vis ut infinita illarum beneficia, pro leviusculo hoc damno, tibi enu∣merem?

Para tuinterim aures, & aequus audias, quae de Formicarum viribus produnt Majores. Haud enim solis Serpentibus, Draconibus, Vrsis, Gryllis, Soricibus, Gliribus, Chamaelconti, Vpupae, Pico, Martio, Alaudae, Phi∣lomelae, Phasiano, Motacillae, vel Gallinis, nunc ad famem levandam cibo, nunc ad satietatem vomitione liberandam medicamento sunt, ut ex Plinio, Solino, Plutarcho, Palladio, Eustathio, Bellonio, Alberto, atque ipsa ex∣perientiâ, satis liquet. Verum & Mangi regionis incolas formicis rubris cum pipere conditis vesci, easq́ue in maximis delicijs ponere, Nicolaus Ve∣netus testatur. Conferunt item ad Gryllos, & pisces non nullos inescandos, Rocam praesertim. Medicinam quod attinet, paucos morbos videre est,* 1.3 qui∣bus non hae Deorum manus aliquam salutem. Torret te Febris, & veluti in Perilli machina vivus ureris? Audi mirabilem aquam, & ad illud extinguen∣dum incendium (ut Gesnero ab amico relatum est) percelebrem. ℞. aq. font. li. j. mellis cochlearia iij. in cantharo conquassata collocentur in Myrmecia, sic ut facile incidant formicae: cum tot incidisse conspexeris, ut aqua incrasse∣tur, cantharum concutito, ac (modo quo aquam rosaceam soles) destillato. Dosis cochlearis dimidium, vel plus, pro aegri viribus; provocabit vomitum egregiè & per urinas etiam materiem morbi evacuabit. Plinius Quotidianam, Tertiam, Quartanam atque omnem intermittentem febrem curari ex Magorum doctrina author est, si aeger omnium unguium praesegmina pro Formicarum aedibus projici curet; & si primam ea trahentem apprehenderit, collo{que} sub∣nexam gestaverit. Aurium te dolor vexat? Eia, vitrum ovis Formicarum ipsis∣que cum formicis repleto, optimeque in furno clausum cum pane coquito, donec panis calorem contraxerit. Tunc aquam invenies, ad dolorem aurium tollendum quotidiana infusione, certè vtilem. Oculo pannus praepositus visum impedit? é formicis rubris succum exprime, oculis infunde: corrodit enim ipsos cum aliquantulo dolore, & penitùs extirpat. Eroti: Trotula: Theophra∣stus. Ova Formicarum trita & auribus imposita, quemvis obtusum auditum citò sanant, Authore Marcello. Quidam conterunt, & aquosam substantiam exprimunt, ac instillant. Alij vitreo vase in oleo macerant, idque in igne concoctum auribus infundunt.

Si retenta urina Hydropem peperit, viginti formicas cum totidem earum ovis ex vino albo bibas, & salutem invenies. Ad urinam quoque intercep∣tam, ova illarum distillata plurimum conferunt. Leo: Faventinus. Formae curans puella, certum cupis experimentum, quo superciliorum arcus deni∣gres? ova Formicarum cum muscis trita id praestant, votique te compotem efficient. Sunt item, quibus per aetatem vel morbum (utor Poetae verbis) vapulat peculium, & libertatem penis amiserunt, ut mariti officio si velint, haud possint fungi. His authores quidam oleum Sesaminum cum formicis contritis mixtum, & insolatum, commendant; si virga & testiculi eo fuerint inuncti: huic oleo addunt nonnulli Euphorbij scrup. j. piperis, sem. rutae, ana ʒj. Sinapeos ʒ ss. ac iterum Soli exponunt. Rhasis. Arnoldus Formicas ni∣gras hoc in casu laudat oleo Sambucino maceratas. Nicolaus cum radicibus satyrij miscet, & aquam inde destillatam jejuno alij propinant. Gesnerus in Evonymo Aquam eò conferentem describit. Accipe (inquit) ollam melle intus obductam, & ad medias Formicis plenam: tunc adjice piperis longi, nucis moschatae, cardamomi, pyrethri, ana p. j. butyri. q. s. per 14. dies macerentur fimo equino; tum in balneo destillentur, & jejuno parum quoti∣die bibendum exhibe. Oleo formicarum alij (inquit Merula) Symphytum addunt: alij Boracem, vel radicem imperatoriae, cum vino laudant, quando impotens dormitum vadit; atque hoc pacto viris 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, mulieribus sterilita∣tem tolli affirmant. Verùm equidem miror Formicarum hac in parte poten∣tiam,

quum 4. tantum in potusumptas, omnem veneris ac coeundi potentiam auferre tradat Brunfelsius. Idem tamen contendit, Formicas unà cum sale communi, & ovis, ac veteri axungia panno interposito, applicatas, Ischiadi∣cum dolorem sanare. Impetigini cum modico sale appositae, praesentaneo sunt remedio, inquit Marcellus. Quinetiam contra pruritum & Scabiem é papulis, ut Serenus ait;

Proderit ex oleo pulvis, quem congerit alte Dulcibus é latebris patiens Formica laboris.

Ova quoque Formicarum inter Psylotra numerat Arnoldus, atque aquam ex his destillatam ad Noli me tangere & Phagedenas omnes commendat. Fla∣tus item potenter dissipant cum vino sumptae, ex Alberti sententia. Clavos enumera, totidemque Formicas accipe, ac linteo raro unà cum cochlea de∣ligato; ac in cineres redacta omnia cum aceto misce. Clavos deinde illini∣to, & curationem accipito. Capite Formicae parvae ablato, reliquum cor∣pus digitis conterito, ac eo abscessus cujuscunque tumorem inungito; statim∣q́ue detumescere incipiet. Nonus. Deus item, ne quid omisisse videar, So∣lipugarum morsibus (quod est genus Formicae venenatum) Cynamolgos (mollem desidemque Aethiopiae populum) à sedibus fugavit atque delevit. Plinius. Has alij Solifugas dicendas putant, Cicero Solipugas appellat. Pau∣ca ab Authoribus in Formicarum laudes ex Anthologio, Apthonio, Natalis Comitis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & Moscheae faceto ejusdem hypotheseos libro dicen∣da habeo; earumq́ue naturas & elimatam vitam Aratus, Herodotus, Stra∣bo, Aristophanes, Rhasis, Aggregator, Beroldus, Ryffius, Zetzes, Arno∣bius, obitertranscurrunt; verùm cum parum reliquis addant, nollem diutius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; ne dum elegans viderer, curiosulus essem, & singula minutissimè rimando, rimas agerem. Faxit Deus, qui nos ad Formiculam otio crapulae∣que deditos in disciplinam misit, ipso ductore illuc eamus, ipso doctore offi∣cium perdiscamus. Pusillum sanè est animal, & contemnendae propemodum magnitudinis: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Dixi.

Notes

• * 1.1

  Laudes à cor∣pore peritae.
• * 1.2

  Laudes ab animo de sump∣ta.
• * 1.3

  Vsus medicu••.