Here begynneth a ryght frutefull treatyse, intituled the myrrour of good maners co[n]teynyng the .iiii. vertues, called cardynall, compyled in latyn by Domynike Mancyn: and translate into englysshe: at the desyre of syr Gyles Alyngton knyght: by Alexander Bercley prest and monke of Ely.
About this Item
- Title
- Here begynneth a ryght frutefull treatyse, intituled the myrrour of good maners co[n]teynyng the .iiii. vertues, called cardynall, compyled in latyn by Domynike Mancyn: and translate into englysshe: at the desyre of syr Gyles Alyngton knyght: by Alexander Bercley prest and monke of Ely.
- Author
- Mancinus, Dominicus, fl. 1478-1491.
- Publication
- [London :: Imprynted by Rychard Pynson, prynter vnto the kynges noble grace: with his gracyous pryuylege, the whiche boke I haue prynted, at the instance of Rychard yerle of Kent,
- 1518?]
- Rights/Permissions
-
To the extent possible under law, the Text Creation Partnership has waived all copyright and related or neighboring rights to this keyboarded and encoded edition of the work described above, according to the terms of the CC0 1.0 Public Domain Dedication (http://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/). This waiver does not extend to any page images or other supplementary files associated with this work, which may be protected by copyright or other license restrictions. Please go to http://www.textcreationpartnership.org/ for more information.
- Subject terms
- Conduct of life -- Early works to 1900.
- Cardinal virtues -- Early works to 1800.
- Link to this Item
-
http://name.umdl.umich.edu/A06808.0001.001
- Cite this Item
-
"Here begynneth a ryght frutefull treatyse, intituled the myrrour of good maners co[n]teynyng the .iiii. vertues, called cardynall, compyled in latyn by Domynike Mancyn: and translate into englysshe: at the desyre of syr Gyles Alyngton knyght: by Alexander Bercley prest and monke of Ely." In the digital collection Early English Books Online. https://name.umdl.umich.edu/A06808.0001.001. University of Michigan Library Digital Collections. Accessed June 18, 2024.
Pages
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
¶ Of outwarde comelynesse in behauour.
Page [unnumbered]
¶ Of the seconde comelynesse in behauour.
Page [unnumbered]
¶ Of yre to be eschued.
¶ Howe man may retrayne and beware of yre.
Page [unnumbered]
¶ Of to moche bourdyng or sporte to be eschewed.
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
¶ Of ouer moche laughyng to be forborne
¶ Of ouer moche and dishonest play to be eschued.
Page [unnumbered]
¶ Of lust of Uenus to be refrayned.
¶ What remedyes are agaynst body lust.
Page [unnumbered]
¶ Of meanes to redeme ye from bondage of Uenus.
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
¶ Of temperance to yonge men belongyng
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
¶ Of temperaūce / in lyueng & dyet to be obserued.
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
¶ Howe prestes ought to differ frō obter / in maners / as they differ in vesture.
Page [unnumbered]
¶ Of beauour to be chosen.
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
¶ How he ought behaue hym selfe / whiche of necessyre treateth thynge to hym denyed / of nature and arte.
Page [unnumbered]
¶ Of maner of lyueng not to be rasshly charged / but with goode ••o••isell •• aduisemē••
* 1.132¶ Of the duety & hauyour of men in great roume & office.
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
¶ Of the dutye in behauour of pryuate ••yte••in•• lyuing together.
* 1.142Page [unnumbered]
¶ Howe a ••orayne•• ought to behaue hym in a strāge cyt••e.
* 1.147¶ Of the duty of a Cytezyne anenst a forayne
* 1.148¶ Of vnclennesse to be auoyded.
Page [unnumbered]
¶ Of honeste in〈…〉〈…〉
* 1.151Page [unnumbered]
Howe euery man ought to medyll on his owne faculte.
* 1.157¶ Of maners to be kept in goynge.
Page [unnumbered]
¶ Of temperaunce in spekyng.
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
¶ Howe none shulde wyn hym frendes by flatry.* 1.180
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
¶ Howe mā may laufully manyfest his own vertue: without arrogās or pryde
¶ Of vayne glory nat to be coueted.
Page [unnumbered]
〈1 line〉〈1 line〉* 1.196
¶ Howe he whiche is blamyd for his faute / ought behaue hym selfe.
Page [unnumbered]
Howe man ought behaue hym selfe anenst his enmyes.* 1.202
¶ Of maner to be kepte in spekyng.* 1.204
¶ Of measure to be kept in curyosyte of mancions.
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
¶ Of maner to be obserued in iesture & coūtenaūce.* 1.213
Of honest occupaciōs to be vsed cōueniēt to mānes state.
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
Page [unnumbered]
Notes
-
* 1.1
Dixim{us} inuictas mēte: nunc ferre modestas Et loc{us}: & tempus: pro positum{que} monet. Qui cohibet mot{us}: and mi seruat{que} decorum Dictis: & factis: is mo∣deratus erit.
-
* 1.2
Ergo / vt sis talis: tecū tua vota tependas. Et pōlia {per}sequere: cae∣tera missa face.
-
* 1.3
Sūt bona: quae simplex tantū natura requirit. Nō ea: quae fastu••: am∣bicioque iubet.
-
* 1.4
Non eget hic multis: q se possiderit ipsum. Qui se possideat: se pu¦tat esse satis. Omnib{us} et rebus praedi¦ctes semp abundat: Esse vel abs{que} opib{us} di∣cet ille nequit.
-
* 1.5
Nā se quis{que} potest {per} se praestare beatum / Si modo possideat om¦ne quod intus habet: Cui sua nō sat sūt: ali∣ud sed quaeritat extra:
-
* 1.6
Ille miser sem{per}: sem{per} egenus erit. Nā numero {quam}uis habe at sibi plurima diues: Plura tamē multo sem¦per habere cupit.
-
* 1.7
Sese antē totū (ni fal∣lor) possidet ille: Qui sane ē mētis: qui{que} videnda videt. Corpore ceu totus cēse¦tur: et integre esse. Omnia q validus inte∣gra membra gerit.
-
* 1.8
Contra: nō totus cense tur lumine cas••us. Nec si cui nasus: pes{que}: manus{que} deest. Si etiā: si cui caligant lumina mentis: Mersus in errores non sibi totus ad••st.
-
* 1.9
Ergo te habe primum necres {per}quir̄ remotas. Pars tibi cū desit ••xi∣ma quae{que} tua est:
-
* 1.10
Vt sese prudēs habeat•• de corpore morbos Pellit: & assidue noxia cuncta cauet.
-
* 1.11
Quisnā cōsulto sumit potat{que} venenum? In foueam quis se prae∣cipitanter agit? Quin si quis biberit c•• su: vel fraude cicutam. Antidotū medicos pro tinus ille petit.
-
* 1.12
Sicui crus fractū: subi•• to conducit aliptem. Quin oculis lippis et medicina sua est. Quod magis est dicam claudus si icedit ac••li•• Continuo fabrum tu proprio or•• vocas.
-
* 1.13
Cut quo{que}: si mo••b{us} sen sum mentē{que} grauauit: Nō adh••bes curā•• resti tuisse quae tibi••
-
* 1.14
Ho•• etenim cura ē ma¦ior tibi mētis habēda: Quo su{per}at corpus no∣bilitate sua.
-
* 1.15
Quid iuuat in tātos il¦lam mersare labores: Sem{per} vt ancipiti se ro¦tet illa malo▪ Cur illá in flāmis noc∣tes{que}: dies{que} fatigas▪
-
* 1.16
Et perdis melius: quod potius{que} tenes? Impi{us} e•• nimiū: nimiū crudelis: et asper: In ••e qui {pro}pria•• ••ij••i•• ipse manus.
-
* 1.17
Quid tanti•• certas in∣uoluere retibus illam: Scilicet vnde volē•• ex plicuisse nequis? En quatitur vigilās cu tis: quatitur{que} quiesces
-
* 1.18
Acta velut stimulis ir∣requiet•• furit. Tu tanquā tor••or: tan quā Bellona flagello: Persequeries s••uus illa misella fugit.
-
* 1.19
Nōne foret satius de cor••ore {per}dere dextrā•• Quā partē: cuius viri∣bus ipse sapis? Quā pars {per}tē: e sūmo: quae ē tibi tradita coelo Qua sine cū reli••s an∣numere••e feris?
-
* 1.20
O tibi {quam} falsa ē spes: vi uo: & funere ••uncto: Si vitae: & mortis dux tuus aeger abest? Sūt ergo iprimis mor∣bi de mente fugandi:
-
* 1.21
Quo tibi sis tot{us}: defi∣ciat que nihil. Hanc tu {per} salubres / et rectos dirige calles Sana tibi officiū ••ste•• vt ipsa suum. Sed ne ••e longū teneā ca••issime lector.
-
* 1.22
Officiū sanae mentis id est puta: Vt tātum speret: quod {pro}sit tempore in omni. Quod{que} sit immensum vel sine fine bonū. Vt timeat: quicq̲d pos sit sine fine nocere.
-
* 1.23
In quo nō assit qui fe∣rat vllus opem. Omnibus vt studijs ••o lers ea gaudia querat. Quae nullus morb{us} frā gere. vis{que} potest. Vt soleat solū damnū quod nulla voluptas.
-
* 1.24
Consequi•• / vel quo vi•• ta / salus{que} perit. Caetera nil pendas nis•• quantū penditur vsu•• Hospicij vnde parat. Hospes abire cito.
-
* 1.25
Quin ea tu pōdus cre∣das morbos{que} grauātes Quae te vel perimunt / vel remorantur iter.
-
* 1.26
Debet onus: morbū{que} si mul vitare viator. Vt peregat coeptā: quā cupit ire viā. Est via: qua gradimur: vita haec erit alta vita: Patria perpetuum vel dabit exiliū.
-
* 1.27
Si patria ad caros pro auo••: caros{que} parentes, I••mus: vt constet omni bus vna quies
-
* 1.28
Sin vero exiliū capiet nos vltima labes. Accipiet fletus: perpe∣tuus{que} rogus. In patriā redeunt: qui freti munere sanae: Menti•• ab aduersis se explicuere malis.
-
* 1.29
Exiliū contra subeūt: qui erroribus acti: Vtere se ad verum non potuere bonum. Mēs errat: quoties ra∣tio nō imperat: et cum Quae bona sunt: cernit deteriora sequens.
-
* 1.30
Sed nimiū fuimus di∣gressi: iam{que} redire: Causa monet nostrum: propositum{que} sequi In coeptū fuerat nr̄m moderatio motus. Quod{que} nitet tebus: cō spicitur que decus.
-
* 1.31
Hac in re noster sermo versabitur omnis. Tam liquido: quātum nostra thalia potest. In primis igi•• studeas seruare decorum. Vis magna officijs ei{us} inesse solet.
-
* 1.32
Dicitur id duplex cum quoddā sit moderantis Quoddā cōmune quod generale magis. Quod cōmune serūt••ē quod comita•• honestū Omne: & inest ill•••• nec valeat esse sine.
-
* 1.33
Hoc magis appa••e••••s oculis simul auribus extat. Hoc sine nil ••ectū: nil reor esse bonum.
-
* 1.34
Nō aliud fuerit: quam conuenientia rerum: Quas hoies recte: ve•• sapienter agunt.
-
* 1.35
Et velut •• toto cō••usa est corpore forma. Nec tamē est corp▪sed magis id: quod inest: Sic etiā recto censetur inesse decorum: Quod rectum exo••nat quod{que} videre ••uuat.
-
* 1.36
Sic mouet hoc animo•• oculos vt forma ve∣nusta: Corpotis oblectat: de∣tinet: at{que} mouet.
-
* 1.37
Sed ne{que} desidiae ded••∣••int se etate ciuil••. Quis neget a senibus ••••urima posse ge••••▪
-
* 1.38
Aut leget aut scribit cum primum ex ede re uersus: Sacra vbi iā primo so∣le oriente fuit. At puer addiscat / tum pluria corde repo••at. Nā ••acile est puerū co∣ge••e ferre i••gum.
-
* 1.39
Nec cures sensus si nō percepit ad vnguem. Cū recitat multos or∣dine mente libros.
-
* 1.40
Nā spersum in ••ra ••••e∣men producere germē Differt {per} menses: & ta∣men inde feret. Interea terrae matris nutritur in aluo
-
* 1.41
Cui tacito vires subge ••i•• ille suas. S•••• puer a teneris quae c••••{que} acceperit annis. Reddere iā fructus sen ••••••t illa senex.
-
* 1.42
Ast animū poterit com ponere quis{que} decenter Imperiū ratio si tenet ipsa suum. Aut: si deiecta ē {pro}pria de sede: resumit Confestim soliū: quo se det: illa sacrum.
-
* 1.43
Hic primū turpi tete scruabis ab i••a. Deformat vultum quae simul at{que} animum. Turpi{us} irato qd possis cernere vultu: Cū fluit a rapido spu∣meus ore liquor?
-
* 1.44
Sic dispumat aper: cin ctus latrante cate••ua. Sic etiā: frenis exagi∣tatus: equus. Non hominē dicas: ser uens quē concitat ira. In furias versus: inci∣pit esse feta.
-
* 1.45
Consilium perdit tan{quam} furia sus. et amens Poenitet hūc facti pro∣tinus inde sui.
-
* 1.46
Quo pestē hanc fugias tecū meditaberis ante Vt constes: si te causa furoris adit.
-
* 1.47
In specula tan{quam} vigi∣lat •• praeuidet hostes: Sic vigilat i c••uto ne ruat ita tibi.
-
* 1.48
••g••ediens{que} dom••••tan {quam} certamen ••dires: Limine sub primo pro∣••idus arma cape. Te{que} para: sicut time as ne forte latrones: Au•• tibi non visus ho∣stis obesse queat.
-
* 1.49
Si tamē incautus fue∣ris prolapsus in iram: Ne tuleris mersum te facuisse diu. Interea nullo sumas de crimine poenas. In poenis vllū non ha∣bet ira modum.
-
* 1.50
Sae••iciam nimiā tu de∣tes••abere sem{per}. Et modicas poenas tu pius vltot ame••. Praecipue dulces geni∣tor si affligis alumnos Cū modica i natos poe na sit apta patris.
-
* 1.51
Ac veniā pronum cum te natura crearit: Siluestres crudus non imitere fcras.
-
* 1.52
Est quo{que} vitandus mo tus contrarius trae: Qui semper ludo ver∣titur / in{que} ioco. Non nos ad ludos ge∣nuit natura: iocus{que}. Sed multo graui•• illa requirit opus.
-
* 1.53
Vtilis in dictis sis plu•• {quam} voce sacetus. Seria sint crebro: ra∣tior ipse iocus. Non tn̄ illa vetat nos ludere. non{que} iocari. Sed iubet in reb{us} om∣nibus esse modum.
-
* 1.54
Nō decet: vt tan{que} dur{us} fugiaris: et asper. Nec quo{que} cōtemptus sis leuitate tua. Gloria nō ludo tibi sit quaesita: ioco{que}: Vt tota fias ludius vr∣be vagus.
-
* 1.55
Vt licuit fessis vites re perate quiete: Sic salibus raris te re∣create licet: Cum{que} iocū misces sic: sic moderabere dictis: Ne facile ex ipsa tu grauitate cadas.
-
* 1.56
Sit iocus īgenuus: mo∣deratus: sit verecūdus. In quo vel multum lu∣ceat ingenium. Ergo vbi tēpus erit nō tan{quam} scurra volabis. Sit salib{us} pōdus gestu•• et ipse grauis.
-
* 1.57
Vox tua nō nimio fue∣rit clamore soluta. Neccitus icessus: cui{que} tumultus inest.
-
* 1.58
Nō laedant quen{quam} ea∣ueas tua verba iocosa. Contristent nullū: sint sine dente sales.
-
* 1.59
Nec ridere vetāt quē{quam} mea scripta modeste. Sed nimiū risum for∣ma decora vetat.
-
* 1.60
Turpis enim risus ni∣mius nam fusus vbi{que} Quid pueri: & fractus quod mulieris habet.
-
* 1.61
Est odio dignus: q̲ fur∣t••m riserit: et qui De dāno alterius sol∣uerit ora iocans.
-
* 1.62
In ••udis vites: quo quae stus quaeritur. et quo Iacturā nimiam tēpo∣ris ipse facis.
-
* 1.63
Si fueris iuuents: ludū tibi quaerere laboris: Qui cām praestet: quem moderate tamen.
-
* 1.64
Ludere non vn{quam} vidi / nec perdere tempus: Egregium: et digna cū grauitate senem.
-
* 1.65
Nec iuuenē vidi nimio se dede••e ludo: De quo praecipui spes sit habenda boni.
-
* 1.66
Sit tibi cōgressus cum doctis: cum{que} peritis: Cū: studio lassus te re∣creare cupis. Ingenij vires auget meditatio gressus. Incolumes artus non minus ille facit.
-
* 1.67
Sentiat & frenū Vene∣ris sibi adesse voluptas Ne quātum libuit: sit spaciata procul. Qui nimis indulget ve ne••i paret{que} palato: Re pec{us} est: tantū no∣mine dictus homo.
-
* 1.68
Quis{que} cupidine as po∣terit cōpescere flāmas. Qui somēta rogis ab∣stulit apta suis. Qui{que} nihil voluēs ani mo quod concitet ignē Nec nisi seruata so∣brietate bibit.
-
* 1.69
In pugnam dubij nol•• prodire duelli. Cū venere: & mēsa pr•• lia in fre caue.
-
* 1.70
Nec tēta••e velis / quā sobrius at{que} pudicus Cum Thais: & mēsa sit tibi structa prope. Difficile est flāmam nō se inclinare repente. Proxima cū rapido sit sita stupa rogo.
-
* 1.71
Turpia quo vicas: fac certes eminus illis. Fac tua ne subeat tecta petulca cohors.
-
* 1.72
Ne veniant intro: cum vestib{us} obstrue portas Nō tutum est illis con seruisse manus.
-
* 1.73
Non sine te victo: cre∣das in fine: recedent. Ipse triumphatus: et spoliatus eris.
-
* 1.74
Quaeri•• hac in resolū fugiēdo triumphus / Quid mirere magis▪ est data palma fugae
-
* 1.75
Deni{que} captiuus si for∣te cupidinis ires. Te propere redimas: {quam} minimo aere potes.
-
* 1.76
Excute de miseris la∣queos ceruicibus ipsos Vim facias: sugias: est mora plena mali. Nâ quicun{que} fuit Vene ri blanditus ab illa. Durius affectus ignib▪ esse solet.
-
* 1.77
Cum{que} homo sis certe diuine mentis imago: Vt deus arcane est: sic procul esse stude. Quamuis clam pecces semp tn̄ es tibi testis. Cur alium quam te: tu vereare magis.
-
* 1.78
Qui latitant intus mo tus compone deco••os. Nec minus id cure••: ij quia sorte latent. Nam{que} parum refert {quam} memo perspicit illos. Quos tacito tecū no∣cte: die{que} vides.
-
* 1.79
Omnibus est vitio Ve∣neris damnosa libido. Sed nihil in senib{us} foe∣dius esse potest. Praeterea senib{us} nimi{rum} conuenit illud. Exemplo vt iuuenes: consilijs{que} regant
-
* 1.80
Se praestent tales corā sermonibus illis: Vt possint multo: sem{per} honore coli. Hoc solo quōdā fuerat veneranda senectus. Hoc solo antiquo•• ij voluere patres.
-
* 1.81
Sed cōtra iuuenes se∣mū venerētur: adorēt. Sint comites lōgae: sub sidium{que} viae.
-
* 1.82
Curia seu poscat: seu sacri festa dei: Haerebit senib{us} officio sa cohors. Ex quib{us} optabūt cui▪ precepta sequantur Gesta simul cuius sint ••••itanda magis.
-
* 1.83
Est (fateor) magnū sig∣num virtutis in illo Obsequio gaudet q̲ ce∣lebrare senem.
-
* 1.84
Confirmet iuuenū la∣bor & patiētia corpus. A••cendi a venere sunt nimio{que} m••ro.
-
* 1.85
Sine{que} cibi viles positi vulgata{que} mensa Nam tantū venter: nō saturanda gula est. Nō epulas iuueni mit tat famosa popina. Sed: quas decoxit par∣ca coquina patri••
-
* 1.86
Apti{us} id cernas inter∣no lumine mentis: Quam verbo aut cala mis id reserare queam
-
* 1.87
Sed dec{us} ē aliud / quod partem spectat honesti Que {pro}prios motus tē∣perat / at{que} regit. Hoc habitu: gestu: mē∣sura: voce / pudore. Est positū: in cultu: tē∣pore tum{que} loco.
-
* 1.88
Hoc facit: vt placeas: gratus sis omnib{us} vn{us}▪ In populū de te fama perennis eat.
-
* 1.89
Nec spernas populus de te quid sentiat ois. Est graue cūcto{rum} sper∣nere iudiciū. Iudicio inserui populi nā{que} esse superbus Creditur is: solus q̲ sua facta probat.
-
* 1.90
Offendūt aīos hominū deformia quaedā: Vt violāt corpus spicu la missa manu. Qui tn̄ offendunt: ho•• dicimus inuerecūdo••. Dicim{us} iniustos: q̲ vio∣lenta mouent.
-
* 1.91
Cor{per}is haud tantū ser uandū crede decorum. Est animi interius sed magis / at{que} magis.
-
* 1.92
•••••• tibi conueniēs cul∣••us grauitate{que} dignus Ne retegat vestis quod tibi corde latet. Vestis eni multos mol les detexit: et intus. Innatū prodit quod la tet vicus ••ners.
-
* 1.93
Que rupit in summo carnis: vesica pusilla Est index infra sangui ni•• ill•• mali.
-
* 1.94
Delicias poti{us} credas mulieribus aptas: Quāuis nec nimias in muliere probem.
-
* 1.95
Quate deliciae si sint. non mollis inbaete. Nec si nō fuerit: anxi•• ipse pete. ••oemineos sultus: & ge¦stus sumere molles. Vir pu••et indignū ridi¦culum{que} simul.
-
* 1.96
Quid magis est contra ••••turā / sine decorum / Quā sub foeminea vi∣••••••e veste virum? Sorde tamē cateas nec 〈◊〉〈◊〉 videaris ag••estis: Molliciē pariter: duri∣••••em{que} fuge.
-
* 1.97
Sis paup quamuis / tu munde viuere debe•• / Nā ne{que} / qui paup: sor∣didus esse licet.
-
* 1.98
Nec qu•• ••e mone pro∣hibet: te suadet agrestā Et durū: quod stat iter vttum{que} probat. Dedecet: extremis: ni∣miū quodcū{que} {per}piquat Est laudi: cent••ū quod medium{que} tener.
-
* 1.99
Simplicitas mēsae pla∣ceat (non arte paratae) Quae possit tantum tol le••e pa••ca famem. Sufficiēs victus tibi sit nec praebeat vllam. Mensa voluptatē: sed tibi nuda cibum.
-
* 1.100
Excitet ipsa fames ie∣iunum longa palatum. Nō sapo•• iuuētus mul ceat arte gulam.
-
* 1.101
Fercula nō numetes of cas sed posce salubres. Et placeat: quae olim coena placebat au••s.
-
* 1.102
Nec magni esse puta: quod gloria pta culina Sit tibi: sed potius so∣brietate stude.
-
* 1.103
Nec tamen parc••••rie subeas {quam} nomē auari.
-
* 1.104
Et fias vulgi fabula trita tui. In minimis rebus ne cures figere leges: Laeticiae vt nullus sit da¦tus vs{que} locus.
-
* 1.105
Nam res {per}ua quidē {per} magnū dedecus affert. Et tamen illa nihil vti¦litatis habet.
-
* 1.106
At cū sint multae {per}tes causae que decori: Praecipua est: sci〈…〉〈…〉us qua variare vices. Non sem{per} fit idem sub quoquo tēpore honestū Vt Protheus: multas vertitur in facies.
-
* 1.107
Quicqd enim iuuenē decuit puerū{que} tenell•• ̄ Nō eadem possunt illa decere senem. Condicio officiū▪ tem∣pus distinguit & etas: Vt / modo quod decuit: nunc tibi turpe putes.
-
* 1.108
Iā{que} magistratus modo quod priuatus agebas Desine: nūc aliud pub∣lica causa monet. Quae fuerāt medijs ti∣bi verba ferocia castri▪ Vrbe mo••ans mitte: respuit illa toga.
-
* 1.109
Si stuijs ageris iuueni libus ipse senescens: Scito: {quam} officium dese¦ris omne tuum. Si ne{que} mutauit mores prouecta senectus: Vt tetrum monstrum: diffugienda tua est.
-
* 1.110
Optasti iuuenis p••in∣gere adus{que} senectam. At nunc optāda est al∣tera vita ••eni. Ridēdus senior: pueri qui su scipit artes Tanquā si in cunis nūc recubare velit.
-
* 1.111
A spice quam differs alijs in veste: sacerpoa: Tantū differre morib{us} ipse velis. Et: quo maior apex ci∣git tua tempora: tanto Est morum cura maior habenda tibi.
-
* 1.112
Nō facias vt qui s{que} fa∣cit: cum non tibi guis•• Collatus fuerit: ••fice maius opus.
-
* 1.113
Si leo sis factus: mores assume leonis. Nō v••tra mores mu••is habere licet. Cum{que} oculos aquilae dederit tibi Christus in altum Suscipe: nec {per}gas ver∣tere talpa solum.
-
* 1.114
Cū sueras miles: castro rum tela mouebas. Nūc Christi miles ac∣cipe rela crucem Cū medicū gerere•• cu∣rabas corpora morbis. Nūc debes factus pas∣cere pastor oues.
-
* 1.115
Aduigilās noctu pastor custodit ouile: Ne pecudes {per}dat vis rabio sa lupi. Nec satis est sese pasto rem reddere saluum. Sed debet ••aluum red∣dere & ipse gregem.
-
* 1.116
At: qui cū propria vit contemnit ouilis Amotus propio ••ure erit ille grege. Pastores ou••ū multi s•• se esse fatentur: Sortiti falso noia tan∣ta tibi.
-
* 1.117
Nā ne{que} ieiuni curam meditantu•• ouilis: Nec quoque: si cupiāt munera ferre sciunt.
-
* 1.118
Quin satur ē pastor ••a ••us licet omnia pleno Suppeditet stomacho luxuriosa gula.
-
* 1.119
Adde etiam: nulla ca∣reas vt parte decori: Prospice persona quae magis apta tibi.
-
* 1.120
Est alij laudi vultū set uare seuerum. Ast alij laeta frons ma∣gis apta sedet. Si velit hic tristem se reddere fiet ineptus. Si velit ille hilarē: nō magis aptus erit.
-
* 1.121
Est alius lenis: facilis▪ sermone facetus. Hic quo{que} tristitiae pos∣sit habere nihil Hic simplex: veri & re∣cti sit semper amicus. Hic nisi cū multa nes∣ciat arte loqui.
-
* 1.122
Quis igi•• teneat: sibi quod natura secūdat: Si modo nil vicij: nil ••ouet ille mali.
-
* 1.123
Est opere precium do∣ctos spectare colonos: Semina q̲ reddunt cō∣grua cui{que} solo. Agricola imprimis na turam quaerit agelli. Inserit hinc plantas: quas regio ipsa cupit.
-
* 1.124
Collibus infigit vites / in vallibus alnos. I••••iccis melius crescit o•• ••••locis.
-
* 1.125
Frigida castaneis sunt pi••gu••a consita malis. Litorib{us} myrt / citr•••• poma vi••ent. Gaudet mōte pyr{us} sed crescit a quatica lotos Et platan{que} riguis ma∣xima crescit aquis.
-
* 1.126
Ergo tuā noscas natu∣ram: haerebis et illi Sedulus: vt proestes nā sua quen{que} decent. Ingenio splendere tuo ••••ta••e labora. Et til•• non pluris sint alie•• tuis.
-
* 1.127
Nō bene deuitat quod quis ••••••titur ab astris. Nec facile acquiret: {quam} sibi stella negat. Quando metum ceru{us} dep••••et? quādo leonē.
-
* 1.128
No time at 〈◊〉〈◊〉 ••••∣na{que} parua lupum▪ Quado vel assuetā mit tet vulpecula fraudē▪ Aut erit au••••tus abs{que} timore ••epus? Nō vnquam mergus se mergere desinet vndis Nō canet & coruus: vt modulatur holor. Caprea nō siluas / non linquet rana paludem. Nō gemit•••• turtur: ar∣bore moesta can••••s Nō aliter cupim{us} quic quā: renuēte minerua. Quam nauta aduer so flumine serre ratem. Qui trahit aduersis nauē currētib{us} vndis: Gaudere optatis non solet ••lle diu. Quippe ••{quam} amissis su∣perāte labore lacertis Reijcitur praeceps de∣teriore loco.
-
* 1.129
Sic sua q̲ spernit ••cap∣tans aliena: frequēter▪ Amittens propria: n•• aliena capit Qui{que} vnum retinen••▪ aliud studiosius optat. Soepe hic delusus stul∣••us vtto que caret.
-
* 1.130
At si te mun{us} praetoris siue tribuni. Officiū ignotum forte subire iubet: Vt quia verba soro ti∣bi sint facienda diserte Cū ne{que} sis rhetor: grā∣maticus{que} minus
-
* 1.131
Tūc causam meditate prius: scitare perit••s Quod nescis: disca••▪ suppleat ipse labor: Vt: si nō possis nomen▪ ••audem que referre Nō referas s••ltem 〈◊〉〈◊〉▪ decus: atque nota••••.
-
* 1.132
Quae semel est aurē vi∣•••••• 〈◊〉〈◊〉 forma recepta: H•• ••••••ues temere nec var••are velis. S••••amē est ratio mutā di: & perferat aetas Fac mutans doceas {quam} ratione facis.
-
* 1.133
Non leuis vt vētus sed pro••••e: mobilis assis. Constās nō durus: pro∣positique tenax Nā variate genus vitae leuitatis habetur: Si temere: leuitas non leue crimen erit.
-
* 1.134
Tū quo{que} paulatim mu tes: nam facta repente Versio non hominum suspitione caret.
-
* 1.135
Ipse magistratus eū sis tune exue mentem. Priuatam: populi te ca put esse putes.
-
* 1.136
Per te nūc populus lo∣quitur: sentit{que} videt{que} Vtile quod fuerit oib∣ergo vide Publica priuatis p̄ser∣ri cōmoda debent.
-
* 1.137
Iuridicus debet imme mor esse sui. Tum decus obserues quod majestate verēda Sit dignum: mutes os / habitum{que} tuum.
-
* 1.138
Multa quidem praetor {pro}hibit̄ plurima cōsul. Quae neque priuato sunt prohibenda viro Multa etiam damnare solet tēpus{que}: locus{que}: Quae ne{que} sunt alio tē∣pore digna nota.
-
* 1.139
Iurgauit merito So∣phoclen collega Peri∣cles. Quod puerū inspexit: dum sacra iura daret
-
* 1.140
Si fecisset idem campo mediaque palestra Causa fuit iurgi nulla pericle tibi.
-
* 1.141
Ergo velut cytharae cō cordant ordine nerui. Vt cupidas aures mul∣ceat arte sonus: Sic tēpus: {per}sona: locus concordet: & aetas: Officij vt species / eni∣••eatque decus.
-
* 1.142
Est quo{que} priuati ciuis cum cruibus aeque Viuere nec socios sub∣dere velle suos Nec tamē inferius pa∣tiatur subditus esse: Cum quo ••ura volūt vi uere lege pari.
-
* 1.143
Nō adeo simplex: vt cō temnaris ab vllo. Dum{que} velis lenis: lan∣guidus esse caue. Nō cui quam visus sis ambitiosus & audax. Facte submittas: non tamen abijcias.
-
* 1.144
Ae quus eris parib{us} sed nec cōtemne ••ainores. Ma••ores aequa tu quo{que} mente colas. Non tamē hos metuas multa formidīe tristis. Nam: quicun{que} sine est crimine non metuit.
-
* 1.145
O quantum debes tur∣pitu labe carere. Res sola haec hominea ahs{que} timore facit. Factio non placeat: cō munis pacis amator Consule trāquillae: {per}pe tuae{que} rei.
-
* 1.146
Qui bene gesserunt iā publica munera v •• qui Nunc praesunt: merito semp honore cole. Quosquo{que} vulgauit virtutis nomē honora Pulchrū ē et natis esse in honore patres.
-
* 1.147
Ipse pe••egrina si forte moraris in vrbe. Nullius vrbanae sit tibi cura rei. Sed tantū proprij ma∣neat tibi cura negoci: Ne tibi quis dicat: Ad uona vade foras
-
* 1.148
Sed ne{que} tu debes {per}e∣grinos spernere ciuis. Accipias quenque mi∣tis in vrbe tua. Durus in externos: ho minē sese exuit omnē. Et versum in ••ae••am se probat esse feram.
-
* 1.149
Non alia causa vertit sua membra lycaon: Quam{que} in externos saeuus & asper erat.
-
* 1.150
Omne tibi credas {quod} sit tolerabille pondus Sed quod turpe gra∣uat nō tollerabile erit Turpe grauat / ••cquid mores subuertit ho∣nestos. Et quicquid fam•• to facit esse males.
-
* 1.151
Turpia naturae ••••lacis membra verendae. Nā natura: teg••s illa: magistratua est.
-
* 1.152
Histrio. q̲ in scaenā va∣dit: sibi subligat aptat: Ne {pro}dat quicquid lex verecunda tegit. Ne igiur tuleris: {quam} te verecundior is sit Scaenicus: impune cui licet esse malo.
-
* 1.153
Nec cynicis credas qui bus o••a noia honesta. Turpia sed caueas di∣cere verba palam.
-
* 1.154
Turbibus abstineas di∣ctis grauiora locutus. Turpia iacturam dicta pudoris habent. Sit tibi circuitus: cum dicere postulat vsus. M••s etenim: & lingua: debet honesta loqui.
-
* 1.155
Turpia nā subeūt dic∣ta ad penetralia mētis Solicitan{que} animū quē tenet alta quies. Tam{que} ea tu spernas: {quam} res male spernis olētes Quam spernis lubricū progrediendo locum.
-
* 1.156
Nā quod olet: nare•• lae dit via lubrica plantas Sed leedunt mores tur∣pia verba bonos.
-
* 1.157
De qua nil didicit quia {quam} non arte loquatur. Nā saepe est praesens: q̲ sua dicta neget.
-
* 1.158
Graeca parū doctus nō disserat ore la••••nus. Virgili•• interpres nec quo{que} graecus erit.
-
* 1.159
Qui studu it leges: di∣mittat de medici••s Dicere cu•• tantum ne∣scia credat a nus.
-
* 1.160
Praeterea incessu sua debet inesse venustas Cum pateat semp om∣nibus ille palam.
-
* 1.161
Saepe etenim incessus grauiter cencet ab illo Nā{que} animi mores sae∣pe videre potes. Non igitur lentus: nō sit festinus ametu•• Quem neutra in parte dicimus esse nimis.
-
* 1.162
Nō placet: incedas: si∣cut •• fercula portant: Nec sicut solita est tra dita sponsa viro.
-
* 1.163
Nō tamē: vt nimio cut su defessus: anheles. Aut capite ••curuo prae cipitatus eas.
-
* 1.164
Nec minus in verbis speciē: formā{que} decori ••nuenies: laudē ferre loquendo potes. Dū loqueris socios in∣ter caros{que} sodales Tūc insit sermo pres∣sior ore tuo.
-
* 1.165
At cum verba foro fa∣cies: contentio maior-Nis••bus in{que} aures vox tua missa fluat.
-
* 1.166
Verba tamē studeas ••∣clara expromere voce. Claram natura: tū tua cura dabit▪ Seria si tractas vultus 〈◊〉〈◊〉 ••e seueros. Si: leuis quic{que}: sit tibi fronte lepos.
-
* 1.167
Iuditio sueris: plus{quam} sermone seuerus. Sit tibi: quā vultus: vi ta ••••uera magis. Sit sale conditus ser∣mo••cedat{que} libenter C••sortio: & vinci saepe purato decus.
-
* 1.168
Veridicus fueris: nulli tua verba secundent. Sed tamē hac in re de∣ber inesse modus. Nam satis est certe te dissentire fateri. Cui nō consentis: desi∣ne turpe loqui:
-
* 1.169
Ausculta socios: cū sis tua verba locutus. Te solum turpe est o••a velle loqui. Si q̲s contēdat (vel sal sum) cede proterno Iurgia ne forte sint in eunda tibi.
-
* 1.170
Non ideo turbes alios audire volentes: Hoc: quia delectent te re ferenda parum. Quin patiens alios au di: quecun{que} loquentes Exeat et seimo ratio•• o••e tuo.
-
* 1.171
Si iuuat aut tristem te frōte. vel esse saeue••▪ 〈◊〉〈◊〉. Nō damnes illos: quos iuuat esse hilares.
-
* 1.172
Sit iibi cōtemptus ne∣mo: quia purior illo es Cōsilio et facto sed ma gis ipse iuua. Dum loqueris: caueas ne sermo lapsus ab ore Indidet idmorbi: quod tibi corde latet.
-
* 1.173
Non quē quam carpes absentem nā{que} videris Proditor inca••ti cede re terga viri. Sed spectes eti••: ne sis te carpe••e visus Dū damnas illos: quos imitare viros.
-
* 1.174
Quo scun{que} alloqueris ••ac vt digneris honore Nec minimum e plebe spernere visus eris.
-
* 1.175
Qui poti{us} studeas: om∣nes videaris amare. Nā vere id fertur: non nisi amarus: amat
-
* 1.176
Cunctorū placidis in∣eūda est gratia verbis. Et seruāda vetus sem∣per amicitia est. Non quen{quam} interoges acri nec voce minaci. Respōsum mitis: tu fa∣cilis{que} dabis.
-
* 1.177
Nō nimis extollas quē {quam}. nec presseris vllum. Laudib{us}: & vitijs assit vtris{que} modus. Sic lauda / aut dāna: ne possit dicere quisquā. Iudicij nimiū vel boni tatis habe••.
-
* 1.178
Insuper idcirco nō de∣lectabere lingua: Vulnus in absentes vt iaculere viros. Quis{que} {quam} absentes car pentem signat: & odit: Dū putat absenti non secus esse sibi.
-
* 1.179
Nō tibi blādiri quen{quam} patiare nec vlli Tu blanditus eris: er∣ror vter{que} grauis.
-
* 1.180
Blāditus caueas: {quam} tu merceris amicos Sed ne{que} blanditus te magis vllus emat. Non plus esse putes: si te quis landat iniquus Quā tibi si causa lau∣dis iniqua foret
-
* 1.181
Ascribe ad laudē verā maledicta malorum Summa etenim laus ē displicuisse malis.
-
* 1.182
Difficile est blādis ver bis occludier aures. Egregiū imprimis id{que} refertur opus.
-
* 1.183
Nō puto Syrenas ali∣as quas spreuit Vlixes Quā blandas linguas: sunt ea monstra satis: Semper blanda magis {quam} tu maledicta timebis Nā vitia ostendūt hac magis illa tegunt.
-
* 1.184
Quē sentit morbū: me dicari enititur aege•• At: quem nō sentit: ne∣gligit vnde petit.
-
* 1.185
Quod patet exterius: facile ē curabile vulri{us} Philiriden fallet: quod latet interius.
-
* 1.186
Nō aliud / {quam} sis stude as in plebe videri: Sed ne{que} / quod non est / finxeris esse tibi Non eti ā referas tua fortia facta / genus{que} / Et proauos: quicquid nobilitatis habes.
-
* 1.187
Nō decet / vt laudū qs∣{quam} sit proeco suarum Nec decet alterius ste mata voce premat Alteri{us} famae dictis nō liuides obstes Cantator facti sis min{us} ipse tui.
-
* 1.188
Vt sapiēs nullus popu¦lo sua crimina vulgat. Sic ne{que} virtutes pre∣dicat ille suas.
-
* 1.189
Nā laus (vt fertur) pro prio sordescit in ore / Praesertim falsa: milite digna leui.
-
* 1.190
Sed magis id facito / quo tu referaris ab oī / Ductus in exemplū: po¦steritate tua. At / sua •• ••atuus diuni∣gat crimina multis Omnibus hic iure cre∣ditur esse furens.
-
* 1.191
•••• seu falsa ferat de 〈◊〉〈◊〉 seu crimina vera: Dignior est poena dig∣nior ille cruce.
-
* 1.192
Si tamē acciderit {quam} fi•• ignotus: et ipsa Sint tua: tunc parcue illa referre potes. Fac noscāt hoies: fue∣rit tibi siqua faculta••. Ne tamē ijs fiat illa molesta: vide.
-
* 1.193
Nemo etenim accens•• posuit sub corde luce••∣nam. Aut oculos propius▪ {quam} decet esse locat▪
-
* 1.194
Gloria nam studio non est tibi vana petenda▪ Non sapit is: sicui glo∣ria vana placet. At vana est oisquia: quicq̲d gessimus ipsi / Nō nos sed sūmus dux suit ipse deus.
-
* 1.195
Propterea ē omnis coe lesti debita patri: Gloria sic Christi dice responsa docet. Immeritis igi•• nobis est siqua tributa: Haec poterit vana di∣cie•• atque leuis.
-
* 1.196
At Ti qué obiur••••••: cu∣ra ne percitus ira Sis visus: sed {quam} ductus a more facis.
-
* 1.197
Saepe nihil prodest ni∣•••••• reprehē for acerb{us} Plus prodest hilaris: nā magis ille docet. Errori veniam facilis donabis: et illi Non dandam dices: si repetitus erit.
-
* 1.198
Si ne{que} verba valent: & carior ipse reprensus: Vtere carceribus: con∣pede stringe pedes Non nimiū longe fue∣ris iurgando profectus Inter di••iūctos acrior esse caue.
-
* 1.199
Si sapias: medicos iu•••• gans imitare peritos Qui tantum: vt ••anent putrida mēbra secant. Sic tu quo prosis: pru∣denter corripe car••••. Nō odiū queras: dum male facta refers.
-
* 1.200
Ergo si•• hoc caro: ••ū{que} est••iniu••ia cesset. Sit tūc: cū melior nul∣la relicta via est.
-
* 1.201
Si q̲s te cōtra moneat patiare monentem. Qui monet vt pro••it: non graue dicta feras. Nā si te metito iurga∣uit profuit ille. Sin min••: is voluit vti lis esse tibi.
-
* 1.202
Te siquādo procax in•• micus dente lacessit: Vtere et aduersus hūc grauitate tua.
-
* 1.203
Heu quātum nocu••t sine ferro callid{us} hosti•• Si facit: vt solita tu grauitate cadas Nō quicquā indignum sancto tibi decidat o••e Quāu•••• ille canis im∣proba verba latet.
-
* 1.204
Praeterea intendas. ne sermo longius erret. Digressus propera / lu∣ce reuerte domum Prospice / ne quis•• di∣cat iā luce propinqua: Iam tādem ad causam propositùm{que} redi.
-
* 1.205
Deni{que} / cum sentis so∣cios sermone grauari•• Desine ne pergas lon∣giu•• esse grauis.
-
* 1.206
Nō habitesoedes: pictu ra / et marmore culta•• Sed salubrem cures it coluisse domum.
-
* 1.207
〈◊〉〈◊〉 seu tu fabricas p∣cio seu suscipis emptā. Aspice: qualē vsus exi∣git ipse tuus. Nam domus humanos cum solum fiat in vsus Assit dumtaxat vsibus apta tuis.
-
* 1.208
Nec tibi decult; domi¦bus quaerēda voluptas Sed magis e cella est in¦teriora tua.
-
* 1.209
Hāc si mūdabis: miros tibi fundet odores Sume voluptates: quod cupis inde tibi. Cūque domo verses nō toto tempore vitae In cella maneas nocti∣bus atque die. Propterea assyrio cu∣res hāc spargere odore Haec cures: omni quo decoretur ope▪
-
* 1.210
Nō igitur domin{us} pul¦chra noscatur ab aede. Sed dom{us} a domino sit celebrata suo. Nō decet: vt totus tibi splēdor ab aede petat̄. Splēdorem domini sed iuuet ipsa domus.
-
* 1.211
Nō queat illa frequēs in te sentencia dici. Quā dispar domin{us} est tibi prisca domus▪ Saepe ego dicentes au∣diui tempore nostro. Heu antiqua domus: {quam} tibi dispar herus.
-
* 1.212
Nō etiā condas maior¦a palacia tuti: Quā: modo praescript{us} ••ictet in aede modus.
-
* 1.213
Sic manuum gestns: sic os: oculos{que} gubernes: Indiciū vt prestes: qua liter intus habes. Quos autē gestus alio∣rum ducis ineptos: In te crede illos posse placere minus.
-
* 1.214
At / si quid dubitas: fi∣dos tibi cō sule amicos Vt: quic quid peccas te monuisse velint Sic faciūt docti picto∣res / sic{que} poetae. Interrogāt alios: qua∣le videtur opus.
-
* 1.215
Sed ne{que} tu cupid{us} tur pes sectaberis artes: Multarum vt dominus e••••ciaris opum. Sed pariter f••gias quae sordida lucra parātur: Nā{que} odij causas / inui diam{que} parant.
-
* 1.216
Quare non custos por∣tus: nō foenoris auctor Nō lanius: caupo•• sor∣det id omne genus.
-
* 1.217
Et sordent omnes / quo ••um non artis emetur Ingenium / sed opus: id genus omne fuge.
-
* 1.218
Nil habet ingenij: ge∣quid vulgata taberna Exposuit: quae{que} ē prōp ta popina gulae. Alea: saltator seruant nil prorsus honesti.
-
* 1.219
Mercator tenuis: sordi dus ipse quo{que} est. Quisquis emit merces illas subito{que} reuendit Periurus / vanus sem{per} is esse solet Nil autem vano: & per iuto turpius extat Nā{que} homines fraudat negligit ille deos At si mercat or magnus sit mercis opimae: Vt puto nō magno ver titur ille probro. Hic quo{que} laudari po∣terit si plen{us}: ad agros Se tantem vertēs: agri cola esse cupit.
-
* 1.220
Nil melius cultu tertae nil dignius illa Quae pauca accipiens: plurima donat hero.
-
* 1.221
Hanc quondam mundi victores / ture modesto Vtere / cū propria non rubuere manu.
-
* 1.222
Curia conscriptos pa∣tres cogebat ab agris.
-
* 1.223
Qus{que} hodie est consul¦ante bubulcus erat.
-
* 1.224
Artifices inter medic{us} laudatur: et archi Tectus: qui fabros aedi∣ficare docet,
-
* 1.225
Officij exactor nō sis: si redditur vltro Gratia: nō segnis ipse receptor eris Nō cito credideris vul go quaecun{que} feruntur. Saepe fuit falsum quod mala lingua refert
-
* 1.226
Saepe mali querūt sub nomine simplicitatis: Dū referunt falsa: prae∣cipitare bonos. Artibus istorū / quantū potes ipse resiste Despice / quae dicūt: de∣spice quae faciunt.
-
* 1.227
Te placidū studeas re∣bus praestare secundis. Nam magis id debes: quo magis ipse potes. At / si sint tenues tibi res solatia quaeras Nec fueris visus omni bus esse miser.
-
* 1.228
No tua cū doleas: alio rum cōmoda narres. Ne videare suis inui∣dus esse bonis. Discere sem{per} ama: nec sit tibi maxima cura. A quo tu discas: sit di∣dicisse satis.
-
* 1.229
Quod nosti: doceas alios: id scire volentes Sis memor ex alijs te didicisse prius.
-
* 1.230
Iam{que} operi finē nostro praescribe Thalia. Tempore: quae superāt cōmediore canes. Da veniā lector si sum nimis ipse profectus Nā nisi {pro}desse: nil mea musa cupit.