De potestate Papæ an & quantenus in reges & principes seculares ius & imperium habeat: Guil. Barclaii I.C. liber posthumus.

GVIL. BARCLAII I. C. DE POTESTATE PAPAE; AN, ET QVATENVS, IN REGES ET PRINCIPES secu••ates ius & imperium habeat, LIBER POSTHVMVS.

MVlti de hac quaestione, no∣stro praesertim seculo, mul∣ta varie & varias ob causas scripserunt: sed nemo do∣ctius & luculentius, quam illustrissimus Cardinalis, & cruditissimus Theologus, Rob. Bellarminus, in libris quos de Summo siue Romano Pontifice inscri∣psit: qui si vt spiritualem & Ecclesiasticam Pontificis Romani potestatem egregiè con∣probauit, ita temporalem illam potesta∣tem,

quam ex quorundam Theologorum sententia dicit eum habere indirectè, solidi∣oribus authoritatum & rationum momentis stabilire potuisset; non esset quod in illo tractatu aut iure carperet aliquis, aut desi∣deraret. Si ita{que} complures tum Theologi, tum Iurisconsulti, alij post alios, in eandem hanc quaestionem excutiendam incubue∣runt, nec priorum de ea iudicium sequen∣tium scriptorum sententijs praeiudicauit; cur non & ego aliquem indagandae verita∣tis locum, (quandoquidem in eo studio ae∣tatem consumpsi) meo mihi quodammodo iure vendicem?

Sed antequam ordior quid de hac resen∣tiam explicare, diligens à me cautio & prae∣munitio adhibenda est, ne vel aliquod inde sequatur scandalum pusillorum, qui aestimant Papam esse vnum deum qui habet potestatem omnem in coelo & in terra (vt Gersonisa 1.1 ver∣bis vtar) vel adiumentum aliquod accedere videatur nouatorum calumnijs, quibus se∣dem Apostolicam consectantur, vt supre∣mo animarum Pastori potestatem omnem abrogent. Monendus igitur imprimis le∣ctor est, omni me reuerentia & beneuolen∣tiâ Sedem illam prosequi, nec id aut hîc aut

alibi agere, vt debitae potestatis & dignita∣tis aliquid decedat Vicario CHRISTI, & successori SS. Apostolorum Petri & Pauli; quorum patrocinio adiutum me quotidie, piè planéque mihi persuadeo: sed eo tan∣tùm animo esse, vt quae illa potestas sit & quanta, quam in Pontifice Romano, id est, summo Pontifice & Papa, (vt vocant) Chri∣stiani omnes agnoscere debeant, sine fu••o & fallacijs, sine studio & odio perquiram: & vt earum affectionum vacuus, quae in alter∣utram partem mentes hominum inclinant, Deum solum praeter oculos habeam; ne sortè redeunte Domino, vel inutiliter ex∣pensi, vel absconditi talenti reus postuler.

Eos itaque obsecro qui anteme, bono vt opinor animo, scripserunt, ne indignentur aut succenseant, si ab illorum opinione re∣••essero. Neque enim, vt cum S. Augustino dicam,b 1.2 quorum libet disputationes, quamuis Catholicorum & laudatorum hominum, velut Scripturas Canonicas habere debemus, vt no∣bis non liceat, salua reuerentia quae illis debe∣tur hominibus, aliquid in eorum scriptis im∣probare atque respuere, si fortè inuenerimus quòd aliter senserint quàm veritas habet di∣uine adiutorio ab alijs intellecta, vel à nobis.

Qualis ego sum inscriptis aliorum, tales vol•• esse intellectores meorum, vt aut gratis scili∣cet admittant, aut cum ratione reprehen∣dant. Sed ad rem.

Duplex Catholicorum quidem homi∣num (nam alij quid sentiant nihil moror) sed nimis Pontifici addictorum de hac quae∣stione opinio est. Vna Canonistarum, qui Papa 〈◊〉〈◊〉 omnia calestis & crij à Deo concessa, & quicquid in hoc terrarum Orbe potestatis est, sine temporalis & ciui∣lis, siue Spiritualis & Ecclesiasticae, id omne in Petrum & eius successores a Christo col∣latum esse affirmant; cui principio nulla non facile annectunt, quotics de absoluta potestate, siue de plenitudine potestatis (vt loquuntur) summi Pontificis, aliqua subo∣ritur disputatio. Altera opinio est quorun∣dam Theologorum, quibus fundamentum hoc Canonistarum meritò displicet, quòd neque Scripturae authoritate, neque Apo∣stolorum traditione, neque veteris Ecclesiae praxi, neque antiquorum Patrum doctrina & testimonis liquido comprobetur. Hi er∣go istam illorum opinionem solidissimis ra∣tionibus con••ellunt: sed ita tamen vt ex e∣ius abdicatione, nihil iuris & potestatis tem∣poralis

Pontifici depereat, quin id ei alio modo in tuto collocent, integrumque con∣seruent. Sic igitur statuunt, Pontificem vt Pontificem non habere in ectè vllam tempora∣lem potestatem sed solmn spiritualem: tamen ratione spiritualis habere saltem indirectè po∣testatem quandam, eamque summam, dispo∣nendi de temporalibus rebus omnium Christi∣anorum. Atque ita quicquid illi recto ordi∣ne, id isti obliquè & per consequentias Pa∣pae tribuunt; vt ratio tantum diuersa, res eademsit.

Mihi verò hanc animo quaestionem ver∣santi, neutra istarum opinionum, quantum ad temporalem potestatem, satis firma visa est; Canonistarum tamen quàm Theolo∣gorum, si inter se conferantur, facilius posse defendi: cum saltem, non repugnet ordini naturae, quoquis imperium sibi in alios con∣cessum iure suo exercet: ac proinde nihil contineat 〈◊〉〈◊〉 At verò Theologorum sententia, vt est a suis assertoribus proposita, naturalem rerum ordinem euertit, qui vult ne quis potestate & imperio in alios vtatur, quod neque sibi nominatim concessum est, neque ad explicandas res suae fidei manda∣tas prorsus est necessarium. Theologi ita{que}

isti Canonistarum opinionem probissimè refellunt, sed pace ipsorum dicam, nec ipsi melius sentiunt; vt inde dignosci possit, quanto cuique facilius sit in aliorum scriptis falsum deprehendere, quàm in suis verum astruere.

Est & inter ipsos Theologos de hac re contentio: nam multi Canonistis se socios addiderunt, seu quòd veri specie decepti sint: seu quòd sedem Petri nulla non laude dignam, nimio & caeco affectu prosequen∣tes, hoc etiam potestatis & dignitatis apice ornare voluerunt: seu denique quòd singu∣laribus Pontificum beneficijs deuincti, isto cos referendae gratiae studio sibi arctius con∣ciliare, ne dicam immodica assentatione demereri, cupicrunt. Atque horum vt opi∣nor in numero est, qui nuper de congrega∣tione Oratorij exortus,c 1.3 acriorem se caeteris astipulatorem Canonistarum obtulit; quem propterea vir doctissimus, & nobilis Con∣cionator, si quis in Iesuitis est, cùm ab co quid de hac Bozij opinione sentiret percon∣tarer, Papalem parasitum vocabat. Nam libris editis enixè contendit, Omnem vim re∣giam, omniúmque rerum quae in terris sunt, potestatem & dominium datum esse Romane

Pontifici iure diuino: & quicquid potestatis vspiam terrarum habent Reges & Principes seculares, tam fideles quàm infideles, id to∣tum a Papa pendere, & quantum ad execu∣tionem temporalem tantummodo ab co in illos deriuatum: ita vt ipse, velut totius Mundi dominus, regna & principatus, cui & quando voluerit, dare vel auferre possit, quamuis nemo sciat causam cur ita faciat. Ac proinde, inquit, potuit Indias Occidentales Castellae, Orientales verò Lusitaniae Regibus adiudicare & addicere, quamnis cuncti homi∣nes ignorarent connexionem rationis qua ad∣dicebantur, vt supra dicebamus.

Huius itaque opinionis tuendae fiducià erectus, multos excellentes Theologos (in quibus est vir ille maximus & nunquam satis laudatus Bellarminus) grauiter incusat,d 1.4 & nouos Theologos vocat:e 1.5 aitque cos aper∣tissimè falsa, & aduersus omnem veritatem pugnantia docere, cò quòd dicant Christum, vt hominem, non fuisse Regem tempora∣lem, nec vllum dominium temporale in ter∣ris habuisse, nec exercuisse vllam regiam potestatem (istis enim assertionibus euer∣tuntur praecipua deliriorum Bozij funda∣menta) cùm tamen magni illi Theologi ve∣rissima,

ac proprio Saluatoris testimonio confirmata asserant. Vulpes, inquit,f 1.6 ••ou••as habent, & volueres caelt nidos, filius, autem ho∣minis non habet vbi caput reclinet. Vbi ergo eius regnum? vbi dominium temporale? quis animo concipiat, Regem aliquem aut dominum esse posse, cuius neque regnum vllum, neque rei alicuius dominium in re∣rum natura sit? Scimus Christum, qua Dei filius est, Regem gloriae, Regem Regum, coeli & terrae rerumque omnium dominum esse, vna cum Patre & Spiritu Sancto aeter∣num regnantem: at hoc quid ad regnum temporale? quid ad sceptrum fa••••esque sae∣cularis maiestatis? Legi equidem diligenter quae in hanc rem Bozius edidit; sed nihil so∣lidae rationis ad sententiae suae confirmatio∣nem, non alicuius fallaciae & captionis ad∣mistione corruptum, nihil vetustae & proba∣tae authoritatis, non adulterinae interpreta∣tionis fuco deprauatum inuem. Fuit olim in eodem errore Henrieus Segusianus Car∣dinalis 〈◊〉〈◊〉, cuius noua tune & inau∣dita opinio Bonifacium VIII. hominem per se quidem gloriae auidum, velut nouis ambi∣tionum facibus non multo post supra mo∣dum videtur accendisse. Sed bene nunc res

vertunt, quòd Hostiensis illa opinio (quam Canonistae postmodum sequuti sunt, quam∣que Bozius iam amplectitur) à Theologis quibusdam firmissima ratione damnata sit; Et quòd Ecclesia Dei cum nunc habeat Pontificem Max. nempe Clementem VIII. qui non solum pietate & doctrinà, sed humi∣litate, iusticia, charitate, caeterisque virtuti∣bus tanto Pastore dignis, insignem se & con∣spicuum orbi praebet; vt non sit quòd metu∣amus tantum Pontificem, tam putida opi∣nione, quae solis ineptijs, & captiunculis ver∣borum suffulta est, commotum & infectum iri, vt aliquid sibi indebitum arroget. Ne{que} Bozius tam temerarias assertiones tanto Pontifici dedicasset, nisi omnia auderet au∣da••••a. Superuacui ocij esset, errores & in∣eptias eius omnes, minutatim perstringere. Tantum, ne hominem gratis reprehendisse videar, vnum deliriorum & argutiarum eius testimonium subijciam, vt Lector ex vngui∣bus de animali iudicet.

CAP. II.

PRincipiò sciendum est duas illas pote∣states, quibus Mundus in officio conti∣netur,

Ecclesiasticam scilicet, & Politicam, ita iure diuino distinctas & separatas esse, vt (quamuis ambae a Deo sinta 1.7) vtraque suis terminis conclusa, in alterius fines inuadere suo iure neque at, neutríque in alteram im∣perium sitb 1.8, vt pulchrè, & suauiter S. Bernar∣dus docet libro 1. de Consider. ad Eugeni∣umc 1.9; & inter recentiores Theologos Ioan. Driedo.d 1.10 Eamque ipsam harum potesta∣tum discretionem Magnus ille Hosius Epis∣copus Cordubensis, ad Constantium Imp. Arianum scribens, apertissimè ostendit: cu∣ius sententia, in S. Athanasij epistola ad so∣litariam vitam agentes, in hunc modum re∣lata est: Tibi Deus impertum commisit, nobis quae sunt Ecclesiae concredidit: & quemadmo∣dum qui tunm imperium malignis oculis car∣pit, contradicit ordinationi diuinae, ita & tu caue, ne quae sunt Ecclesiae ad te trahens, magno crimini obnoxius fias. Date, scriptum est, quae sunt Caesaris Casari, & quae Dei Deo.e 1.11 Neque igitur fas est nobis in terris imperium tenere, neque tu thymiamatum & sacrorum potesta∣tem habes, Imperator. Hinc est, ex hac in∣quam potestatum distinctione, quòd Inno∣centius & Panormitanus cōcludunt,f 1.12 laicos non teneri obedire Papae in ijs quae non sunt

spiritualia, siue quae non concemunt ani∣mam, vt loquuntur: nisi fortè in illis terris degant quae subsunt tempor, ali iurisdictioni Pap. r. Atque ita restringi debet iusiuran∣dum illud professionis fidei in Bulla Pij IIII. vbi dicitur: Romano Potifici, &c. veram o∣bedientiam spondeo, ac iuro. quando laicus est qui iurat.

Negat tamen Bozius hanc ist arum pote∣statum distinctionem & temporalem sub Ecclesiastica contineri, eique directò sub∣iectā esse, oppidò quàm imprudenter, affir∣mat. Sed animaduertebat se perspicua san∣ctissimi Pontificis Nicolai l. confessione pre∣mi, qui in Epistola ad Michaelem Imperato∣rem docet,g 1.13 quod licet olim Pagans Impe∣ratores ijdem & maximi Pontifices diceren∣tur, tamen cùm ad verum ventum est eundem Regem atque Pontificem, vltra sibi nec Impe∣rator iura Pontificatus arripuit, nec Pontifax nomen Imperatorium vsurpuit: quoniam i∣dem mediator Dei & hominum, homo Chri∣stus Iesus, sic actibus proprijs, & dignitatibus distinctis, officia potestatis vtrius{que} discreuit, propria volens medicinals humilitate sursuni efferri, non humana superb••arursus in infer∣num demergi, vt & Christians Imperatores 〈2 pages missing〉〈2 pages missing〉

ij dem & Maximi Pontifices dicerentur (id est, nominarentur) non de inani & solo nomine intellexerit, quasi Imperatores vocarentur tantùm Pontifices, sed de iure & officio; quòd iura atque officia omnia scilicet, & dignitates vtrique potestati conuenientes vnà cum nominibus occuparent: quod cùm sit verissimum, nec id Bozius negare audeat; consequens profectò est, aut nullam illic an∣tidiastolen, nec perfectam inter horum & illorum temporum Pontifices & Imperato∣res, differentiam constitui à Nicolao, aut per nomen Imperatorium, intelligere cum iu∣ra omnia Imperialia: vt quemadmodum post Christum agnitum & receptum Impe∣ratores non amplius iura pontificatus, ita nec Pontifices, iura Imperatoria sibi arripu∣crint. Denique si Papa se nomen tantum∣modo Imperatorium repudiare, ius verò & potestarem retinere illo in loco signific as∣set: an non meritò Imperator reponeret, se non tam de nomine quam de iure ésse solici∣tum? quò sibi nomen, si alius ius ac potesta∣tem habeat? Dixisset certè, nec tam gra∣uem tulisset iniuriam, si tale quid ex verbis Nicolai Ponitific is posse colligi credidisset.

At non dixit has potestates esse omnino

separatas, inquit Bozius. Fateor, & id pro∣uidè, ne Pontificijs adulatoribus, aut alijs malè feriatis hominibus facilem calumnian∣di ansam praeberet: id enim verbum Bozius interpretaretur, omnino, quantum ad executi∣onem scilicet: plus igitur & explicatiùs dixit, nempe has potestates proprijs actibus, offi∣cijs, & dignitatibus esse discretas, vt mani∣festè ostēderet nullomodo esse coniunctas, nec alteram alteri esse subiectam, quam∣uis ambae in eadem persona possint con∣currere. Idem enim & Princeps tempora∣lis & Pontifex esse potest: sed nec vt Papa temporalium, nec vt Princeps spiritualium rerum actus, officia, dignitates, caeteráque iura sibi poterit vendicare. Si ergo neque dignitatibus, neque officijs, neque actibus coniunctae sunt hae potestates, dicat nobis Bozius, ecqua in re sunt coniunctae? Si dixe∣rit, in eo quod altera alteri subordinetur & subiecta sit: idipsum est quod negamus, quod∣que si verum esset, sequeretur necessariò po∣testates illas, neque dignitatibus, neque of∣ficijs, sed tantum actibus esse discretas; at{que} ita hanc Nicolai Pontificis sententiam fal∣sam esse. Nam dignitas, itemque officium, quod est in subordinato non potest non esse

in subordinante, cum ab co in subordinatum deriuetur; inde est vt Princeps se violatum putet, dum eius ministri in exequendis offi∣cijs impediuntur; & Papa se ac sedem Apo∣stolica contemni, ex spreta Legatia se missi authoritate arbitratur. At verò res omnes & personae praesumuntur esse liberae & non subiectae, nisi contrarium probetur. Quae cùm itasint, ridiculum planè est, & Boziani cerebri commentum, quod ait, ex superio∣ribus Nicolai Papae dictis apparere cum non asserere la••calem potestatem disiungi à spiritu∣ali, vt eam non habeat ecclesiasticus, sed vt se∣cularis non habeat ecclesiasticam. Vnde enim poterit apparere? cum ne verbum quidem in illa epistola extet, ex quo id probabili ali∣qua ratione colligi possit. Atque hactenus de isto Bozij errore satis. Equidem non ar∣bitror quemquam vsque adeo insanire, vs non potius Hosio quam Bozio fidem in hu∣ius rei definitione, in harum inquam pote∣statum distinctione adhibeat.

CAP. III.

ADnecterem hic alia Boziani erroris e∣xempla, ni scirem opinionem illam

quam sopitam & pene extinctam conatur animare, vsqueadeo iam absurdam cruditis videri & tot perspicuis rationibus esse con∣uulsam, vt iam non sit metuendum, multos ea captum iri. Nam in primis certum est, ne{que} Bozium, ne{que} eius astipulatores omnes, quantumlibet sacras literas & scripta Pa∣trum terant & torqueant, vnquam inde cer∣tum aliquod testimonium prolaturos, quo illa quam somniant, temporalis Papae iuris∣dictio & potestas, in Principes & populos totius Orbis, liquido confirmetur.

Sed nec vllum vestigium talis potestatis temporalis per manus traditae ab Apostolis, & eorum successoribus, in septingentesi∣mum, ne dicam millesimum annum à Chri∣sto passo reperitur. Qua de caussa doctissi∣mus Bellarminus in istius opinionis refutati∣one, hoc validissimo argumento scitè & suc∣cinctè vtitur.l 1.14 Si res ita se haberet (quod Pa∣pa scilicet sit Dominus tēporalis totius Or∣bis) deberet id constare ex Scripturis, aut certe ex Apostolorum traditione. Ex Scripturis nihil habemus nisi datas Pontifici clanes regni coelorum: de clanibus regni terrarum nulla mentio traditionē Apostolorum nullam aduer∣sarij proferunt. Quae res, simulque ingens 〈2 pages missing〉〈2 pages missing〉

poralem habuerunt tunc temporis in Chri∣stianos laicos: ergo nec Papa in Principes seculares potestatem vllam temporalem nunc habet. Assumptio inde probatur, quod certo certius sit ecclesiasticam pote∣statem fuisse omnio separatam à politica, tempore Apostolorum (Bozij incptias nunc non moror) & hanc totam penès Ethnicos Principes extra Ecclesiam fuisse: adeo vt ip∣si Apostoli in potestate temporali Ethnico∣rum fucrint, id{que} & Albertus Pigghius,m 1.15 & Robertus Bellarminus,n 1.16 alijque Theologi insignes ingenuè fatentur. Christus enim venit, non soluere legem, sed adimplere; nec naturae & gentium iura tollere, aut quen∣quam temporali rerum suarum dominio ex∣cludere: itaque sicut ante eum Reges poli∣tica potestate subditis praeerant, ita etiam posteaquam aduenit, & à nobis deinde in coelos recessit, cam ipsam potestatem Apo∣stolorum doctrinà confirmatam, nullaque ex parte delibatam retinuerunt. Si ita{que} Pe∣trus caeterique Apostoli, antequam Chri∣stum sequerētur, temporali Principum Eth∣nicorum ditioni & iurisdictioni subijcieban∣tur (quod negari non potest) nec Dominus vllibi disertè & nominatim ipsos ab illa natu∣ralis

& gentium iuris obligatione liberauit: consequitur necessariò mansisse eos sub eo∣dem iugo etiam post Apostolatum, cùm id nihil praedicationem & propagationem E∣uangelij potuerit impedire. Nam etsi fuis∣sent verbo Saluatoris liberati, quid contu∣lisset quaeso eorum exemptio ad Euangeli∣um seminandum? aut quid amplius pauci il∣li & pauperes homines, vinculo temporalis potestatis in conscientia soluti, efficere po∣tuissent, quàm relicti in pristina conditione parendi? Siquidē ius illud libertatis, si quod fuissent nacti, illiberali & iniusto Principum & populorum infidelium facto impeditum, ac inutile fuisset. Sed & eos aliorum ciui∣um instar Principibus subditos extitisse, ex ipsorum doctrina & factis apparet. quippe id illis exprobari non potest, quod Christus Scribis & Pharisaeis improperat, aliud eos fe∣cisse, aliud docuisse. Docuerunt autem Christianis subiectionem & obedientiam, de qua loquimur, Regibus & Principibus ex∣hibendam o 1.17. Qua de causa Paulus ipse ad Caesarem appellauit, & iussit Christianos omnes subiectos esse temporali potestati Ethnicorum,* 1.18 non solū propter iram, sed etiam propter conscientiam. Nam quod quidam di∣cunt

D. Paulum non de temporali potestate secularium Principum illic loqui, sed de po∣testate in genere, vt quisque suo superiori o∣bediat, laicus laico, ecclesiasticus ecclesia∣stico, mera cauillatio est, & responsum viris doctis ac Theologis indignum. Nulla siqui∣dem tunc temporis alia quàm politica & temporalis potestas vulgò ab hominibus a∣gnoscebatur; & Apostolus diuino spiritu af∣flatus ita suas epistolas conscripsit, vt non so∣lùm conuersos ad fidem erudiret, suique of∣ficij commonerer, ne existimarent se ita Christi sanguine redemptos, vt nulli ampli∣us potestati seculari obedire tenerentur, (quod quorundam animis, Christiani no∣minis dignitate & liberrate fretis, perperam insederat) sed etiā vt Ethnicis & infidelibus ostenderet, legem Christianam nulli ius su∣am auferre, nec esse vllo modo temporali Regum & Imperatorum authoritati & po∣testati contrariam. De sola igitur temporali potestate intelligi debere co loco Aposto∣lum apparet, quod tunc temporis alia nulla vt dictum est, agnosceretur. Et co quidem sensu antiqui Patres Apostolum ibi semper interpretati sunt, vnde D. Augustinus in eius loci expositione, fatetur seipsum, & per con∣sequens

in sua persona Praelatos omnes Ec∣clesiae, temporali potestati subditos esse; cu∣ius verba, quoniam magnam huic disputa∣tioni lucem adferunt, integra ascribam. Sic ergo illc.p 1.19 Quod autem ait, Omnis anima po∣testatibus sublimioribus subdita sit. Non est e∣nim potestas nisi à Deo: rectisumè admonet ne quis ex eo quòd à Domino suo in libertatem vo∣catus est, factus Christianus, extollatur in su∣perbiam, & non arbitretur in huius vitae itine∣re seruandum esse ordinem suuni, vt potestati∣bus sublimioribus, quibus pro tempore rerum temporalium gubernatio tradita est, exīstimet non se esse subdendum. Cùm enim constemus ex anima & corpore, quamdiu in hac vita tem∣porali sumus, etiam rebus temporalibus ad sub∣sidium degēdae huius vitae vtamur, oportet nos ex ea parte quae ad hanc vitam pertinet subdi∣tos esse potestatibus, id est, hominibus res hu∣manas cum aliquo honore administrantibus. Ex illa verò parte qua credimus Deo, & in reg∣num eius vocamur, non nos oportet esse subdi∣tos cuiquam homini, idipsum in nobis euertere, cupienti, quod Deus ad vitam aternam donare dignatus est. Si quis ergo putat, quoniam Chri∣stianus est, non sibi esse vectigal reddendum, aut tributum, aut non esse exhibendum hono∣rem

debitum eis qui haec curant potestatibus, in magno errore versatur. Item si quis putat se esse subdendum, vt etiam in sua fide habere po∣testatem arbitretur eum qui temporalibus ad∣ministrandis aliqua sublimitate pracellit, in maiorem errorem labitur. Sed modus iste ser∣uandus est, quem Dominus ipse praescribit, vt reddamus Casari que Casaris sunt, & Deo, que Dei sunt.

Multa hîc paucis complectitur Augusti∣nus, quae varias assertiones nostras sparsim hoc libro positas fulciunt. Nam & primùm docet, quod iam diximus, Christianae religi∣onis professionem non eximere quenquam à temporalis potestatis subiectione: ex quo duo necessario sequuntur, quorum alterum est, Apostolos caeteros{que} Christianos omnes temporali Ethnicorum Principum & Magi∣stratuum potestati fuisse subiectos, ac pro∣inde ne{que} D. Petrum ne{que} alium vllum Apo∣stolum aliqua temporali potestate in Chri∣stianos praeditum fuisse, quòd ea tota penes Ethnicos esset, vt hoc capite ostēdimus. Al∣ter̄ verò, non licuisse primis illis Christia∣nis ab Ethnicorum Principum imperio defi∣cere, & alios sibi Principes & Reges constitu∣ere, etiamsi vires illis ad id perficiendum sup∣petissent,

vt falso putat Bellanninus.q 1.20 quia non erant liberati à iugo potestatis tempo∣ralis cui ante susceptam Christi fidem sub∣ijciebantur. quod etiam infrà cap. 21. prolixa dissertatione ostendemus. Deinde intelligit locum illum Apostoli de temporali potesta∣te tantùm, sicut & nos hoc capite. Tertio cùm generaliter de illa subiectione loqua∣tur, eó{que} sermone vtatur in quo scipsum in∣cludit, neminem verò excipit, satis apertè indicat, Clericos iuxtà ac Laicos temporali potestati in hac vita subditos esse. Postremo illustrem nobis doctrimam tradit, de duplici officio subditorum, erga Deum scilicet, & Regem, siue potestatem temporalem, quo modo debeant vtri{que} seruire, & quod suum est reddere; quam nos doctrinam secuti su∣mus hoc libro, & in libris de Regno. Sit ergo hoc positum, locum illum D. Pauli, de quo suprà, non nisi de potestate temporali ab eo scriptum esse. Fatemur tamen sententiam illam de obedientia praestanda, ad spiritua∣lem quo{que} potestatem, propter omnimodam similitudinem, & identitatem rationis, vt ai∣unt, rectissunè accommodari posser 1.21.

Si ergo nullam temporalem potestatem habuerunt tunc Apostoli in priuatos homi∣nes

regeneratos, & filios Ecclesiae factos, quî fieri potest vt successores Apostolorum eam potestatem in Principes ad Ecclesiam ve∣nientes nacti sint? quandoquidem ex parte successorum repugnat, eos plus iuris habere in filios spirituales virtute potestatis Ecclesi∣asticae, quàm habuerunt ipsi Apostoli qui∣bus succedunt. Ex parte verò Principum quid indignius & iniquius dici potest, quam eos fidem Christi profitentes, duriore iugo pressum iri quam singulos de multitudine? At priuati homines quando in spiritualem Ecclesiae ditionem concedebant, nihil pa∣trimonij aut iuris temporalis amittebant, exceptis rebus illis quas sponte obtulerant, & in communem vsum contulerant, vt ex actis Apostolorum patet,s 1.22 vbi Ananias morte mendacium luit, increpitus, à D. Pe∣tro his verbis: Nonne manens tibi manebat, & venundatum in tuaerat potestate? Simili∣ter ergo & Principes vbi Christo nomen da∣bant, ius omne suum temporale (imperium dico & potestatem politicam) integrum & intactum retinebant. Nec iuuat aduersari∣orum causam, dicere Apostolos ideo non habuisse temporalem potestatem in sui se∣culi Principes, quia nondum facti erant

Christiani: secundum illud,t 1.23 Quid enim mihi de ijs qui foris sunt iudicare? Papam verò nunc illam potestatem habere, quia fa∣cti sunt Christiani & filij Ecclesiae, cuius ipse supremus Princeps & caput in terris est at{que} omnium Christianorum pater: & rectum naturae ac rationis ordinem postulare, vt fili∣us patri, non pater filio subijciatur. Haec in∣quam adeo nihili ratio est, vt mirum sit lo∣cum ei aliquem a viris Doctis datum esse. Nam illa subiectio spiritualis per quam Prin∣cipes facti sunt filij Papae, penitus distincta & separata est a subiectione temporali, i•••• vt altera alteram non sequatur. Sed quom∣admodum Praeses vel Consul, interea dum Magistratum gerit, potest se in adoptionem alij dare,u 1.24 atque ita in familiam patris a∣doptini & patriam potestatem transire: cum tamen per illum actum legitimum nec fasces consulares, nec aliud quicquam iure magistratus sibi competens in adoptantem transferat: ita Reges & Principes, at{que} om∣nes omnino homines, cùm in Ecclesiae gre∣mium se conferunt, & summo Pontifici tan∣quam patri in adoptionem dant, insignia imperij, & quicquid vspiam temporalis iu∣risdictionis aut patrimonij habent, eodem

planè iure quo antè, libera, integra, atque intacta sibi retinent. at{que} ita Pontifex nihil amplius temporalis potestatis per illam a∣doptionem spiritualem acquirit, quàm ante adoptionem habuerat. quod pluribus infra∣demonstrabitur x 1.25.

Huc accedit, quòd florente plurimùm republica Christiana, tum multitudine cre∣dentium, tum sanctimonia Pontificum, tum cruditione & exemplis Doctorum, atque à malis interim Principibus, etiam filijs Ec∣clesiae per regenerationem factis, vexata, atque iactata, nulla de hoc principatu & iurisdictione temporali Papae in Principes seculares, non dicam expressa & manifesta declaratio, sed ne leuissima quidem mentio inter Ecclesiasticos facta sit: quae tamen si in Petri personam a Domino fuisset collata, aut eius successoribus aliquo modo compe∣tisset, licet eam re vera, siue de facto vt lo∣quuntur non exercuissent, haudquaquam à tot tantisque viris sanctis & sapientibus, ac prae Dei & Ecclesiae causa nihil non con∣temnentibus, fuisset tam alto silentio & tam diu praetermissa. Quid inquam minus credibile quàm omnes illorum temporum Pontifices, zelo & studio Ecclesiae guber∣nandae

flagrantes, hanc sui officij pastoralis partem, si modò partem esse censuissent, (in qua eorum successores quidam, maximum fidei protegendae praesidium collocarunt) ita negligere voluisse, vt eâ aduersus Imperato∣res haereticos, tot tantis{que} occasionibus no∣quaquam vterentur. Nemo tamen inter eos extitit, qui se Imperatoribus iure Diuino su∣periorem in temporalibus, vel scripto vel verbo vnquam significauerit: quin potius, vt quis{que} doctriná & sanctitate magis excelluit, ita Imperatorem submissius obseruans, eius subditum & seruum se esse professus est. B. Gregorius Magnus multorum instar sit, qui in quadam ad Mauricium Imp. epistola. y 1.26 Ego autem indignus pietatis vestra famulus, inquit. & paulò post, ad hoc enim potest at su∣per omnes homines dominorum meorum pieta∣ti caelitus data est. (dominorum dixit, vt Impe∣ratorem simul & Augustam comprehende∣ret cum qua Mauricius Imperium in dotem accepit) En vt sanctissimus hic Pontifex testatur Imperatori potestatem caelitus datam super ipsum Papam. super omnes, inquit, homines: super Papam ergo si homo est. Vtrum autem vt Episcopus & Papa, an vt homo priuatus id scripserit, ad mentem sen∣sum{que}

authoris non interest. cùm idem vtro∣uis casu & sensisse cum & scripsisse creden∣dum sit. ad institutum nostrum satis est, 〈◊〉〈◊〉 qualiter seculi illius Pontifices erga Impera∣torem se gesserint. Non enim vereor ne vit doctus aliquis dicat, Gregorium in illa eps∣stola, per homilitatem, ita Imperatorem ex∣altasse, & subiectione non debita se es sub∣misisse. quòd si sciolus fortè aliquis obijcrat, ei responsum volo, grauem tam sancto Pon∣tifici ab eo iniuriam inferri, quòd dicatallum humilitatis causa mentiri, & mentiri magno cum Ecclesiae & dignitatis Pontificalis pr••••∣iudicio, vt non iam officiosum sed pemièio∣sum mendacium fuerit. audiat S. Augusti∣num. z 1.27 Cum humilitatis causa mentiras, si non eras peccator antequam mentireris, mentien∣do efficeris quod enitaueras. Gregorium au∣tem non 〈◊〉〈◊〉 & officiose, sed ex animo locu∣tum esse, testantur quae sub finem illius epi∣stolae exproffius de sua subiectione & obedi∣entia erga Imperatorem necessarià scribīt. Tulerat Mauricius legem, quam Gregorius; licet iniquam, & Ecclesiasticae liberatti non nihil aduersantem, accepto Imperiali de en publicanda mandato, ad varias regiones promulgandam transmisit. Ita igitur epist od∣lam

illam concludit. Ego quidem insioni sub∣iectus, candem legem per diuersa•• terrarum partes transmitti seci: & quia lex ipsa Omni∣potenti Deo minimè concordat, ecce per sugge∣stionis mea paginam serenissimis dominie nun∣ciaui. Vtrobi{que}. ergo que debui exolui, qui & Imperatori obedientiam praebui, & pro Deo quod sensi minimè tacui.

O diuinum Antistitem, & sententiam nul∣lis non sequentium seculorum Pontificibus inculcādam. Sed pro Numen I quò benigna illa & humilis confessio a nostris saeculis exu∣lauit? 〈◊〉〈◊〉 paulatim succreuit haec minax & fastuosa aduersus Reges & Imperatores ora∣tio. Nos in supremo iustuia throno collocati, supremam in omnes Reges & Principes vni∣uersaeterra, cunctos{que} popul••s, gentes, & nati∣ones, non humana sed diuina institutione, nobis traditam potestatem obtinentes. declaramus, iuhemus, praecipimusa 1.28 &c. quae verba falsa & inania vel ex eo esse patet, quòd Papa in Principes & populos infideles, qui multitudi∣ne Christianos superant, ne{que} temporalem ne{que} spiritualem potestatem habeat. vt Bel∣larminus in libris de Romano Pontifice fir∣missima ratione ostendit.b 1.29.

Haec igitur & his sunilia, quem non in tan∣tae

mutationis status & imperij Pontificalis admirationem trahant? aut cui non iustam inquirendi causam offerant, cur priores Pon∣tifices florentissimo Ecclesiae seculo, se Prin∣cipum famulos, seruos, & subditos agnoue∣rint, eorum{que} imperio in temporalibus obse∣quuti sint, cum illis nihilominus in spirituali∣bus praeessent: posteriores autem, se Regum, Principum, gentium, & nationum omnium Dominos profiteantur. Multis certè ea res, eruditis & Catholicis hominibus, non medi∣ocrem de huius mutationis iure dubitandi causam praebet, imò verò credendi tam in∣gens & absolutum imperium temporale, in personis Pontificum, non ab Omnipotente Deo, sed ab impotente hominum quorun∣dam cupiditate originem habuisse: nec à Christo Domino in Petrum initiò diuinitus collatum, sed ab aliquot Petri Successori∣bus, post multas aetates, humano more fu∣isse vsurpatum. nempe Pontifices quosdam auctis in immensum opibus, caecae ambiti∣oni atque odio indulgentes, sensim eam si∣bi potestatem vindicasse, qua sibi licere quicquid est vspiam regnorum & principa∣tuum adimere dare{que} contenderent. Homi∣nes sanè erant, &, vt caeteri mortales, inter∣dum

appetentiores vanitatis: qualis ille qui solo odio Philippi pulchri Regis Franciae de∣cretalem constitutionem edidit,c 1.30 quae tot scandala, tot pericula peperit, vt statim 〈◊〉〈◊〉 Bonifacio successore merucrit abrogari.d 1.31 Auxit verò in illis, & aluit id vitij mira & mi∣sera palponum quorundam adulatio, qui in∣eptis assertionibus, cuiusmodi nunc sunt Bo∣ziana Dehria, Papae omnia licere, omnia{que} iure diuino subiecta esse affirmabant. quo minus mirari oportet, nonnullos ipsorum, Pontificalis & Apostolicae modestiae vsque∣adeo esse oblitos, vt potentiae amplisicandae studio in sines alienos incurrerint. De qui∣bus Gaguinus vir Doctus & religiosus, Hanc tam late patentem & vsurpatam authoritatem (vt ille vocat) obiter taxanse 1.32. Haque ea est, inquit, ••odi•• illorum sublimitas & amplitudo, vt parm habitis Regibus, licere illis omnia glo∣rientur. Neque quisquam ad Pontificatum mea aetate vnit, qui, dignitate 〈◊〉〈◊〉, non siatim suos nepotes magnis opibus & ••. Et ante Gaguinum 〈◊〉〈◊〉 S. Bernardus. f 1.33. An non limina Apostolorum tamplus ambi∣tio quam deuotio terit? Hinc Platinag 1.34 Mori∣tur autem hoc modo Bonifaciue, qui Impe∣ratoribus, Regibus, Principibus, nation••bus,

populis, terrorem potius quàm religionem in∣ijcere conabatur: qui{que} dare regna & auserre, pellere homines ac reducere, pro arbitrio animi conabatur. At{que} idem Gaguinus alibi:h 1.35 Ta∣lem vitae exitum habuit contemptor omnium hominum Bonifacius, qui Christi praeceptorum minimè recordatus, adimere & conferre regna pro suo orb trio conabatur, cùm non ignoraret eius se loco versari in terris, cuius regnum non de hoc mundo & terrenis rebus, sed de coele∣stibus esset: qui{que} dolo & malis artibus episco∣patum Romanum sibi quaesiuerat, & Coelesti∣num (sanctissimum virum) à quo dignitatem receperat, in carcere dum vixit habuerat.

CAP. IV.

DVas autem res potissimum inuenio, quae ansam Pontificibus tantam po∣testatem arrogandi videntur praebuisse. Harum vna est, ingens ille honos, qui, vt par erat, Principibus & populis Christianis sum∣mo animarum pastori deferebatur, & defer∣ri adhuc debet: atque etiam praeiudicata sanctitatis opinio de sede illa beatorum A∣postolorum Petri & Pauli, quae inter omnes in omni dignitate & authoritate spirituali v∣na

eminet: eoque maximis copijs & facul∣tatibus prae caeteris aucta est & omata. His de causis facilè omnes adducebantur; vt crederent nec Papam pro sua sanctitate ali∣eni iuris quicquam sibi velle assumere: nec fas esse Christiano iussa Pontificia vllo mo∣do detrectare. Inde factum, vt huius tantae reuerentiae & beneuolentiae fiducia, crecti Pontifices nonnulli, quibus animus ad glo∣riam procliuior, istam ad se potestatem in Reges traherent primis successoribus Petri fuisse decessoribus prorsus ignotam. Eo ac∣cessit praeoccupatum vulgi & illiteratorum iudicium, qui hac sanctitatis opinione im∣buti, Papam nec dicto nec facto errare pos∣se credebant: at{que} etiam Clericorum & Ca∣nonistarum quorundam scriptio. qui, seu ve∣ritatis ignoratione lapsi, seu in Principis sui Papae, a quo vno pendebant adulationem ef∣fusi, quicquid toto orbe terrarum potestatis est, in eius solius personam contulerunt: illis blandimentis at{que} illecebris Pontifices spon∣te sua ad gloriam currentes, velut nouis am∣bitionum facibus, accensi sunt. Omnes enim quotquot sedem illam legitimè tenuerunt, pari cum Petro authoritate regimini Eccle∣siae praefuere, sed non omnes Petri zelo ac∣censi,

paribus eam studijs gubernarunt. Proh dolor, & nonnullos constat per vim & scelus in locum illum irrepsisse, alios irrupis∣se, & sanctissimam cathedram moribus in∣quinatissimis foedauisse: alios verò, quan∣quam legitimè ad eius fastigium d••gnitatis euectos, ambitiosa dominandi libidine ex∣arsisse, & magna Regum ac Principum secu∣larium aemulatione, sines imperij fui, quod initiò merè fuit spirituale, temporalis po∣testatis accessione proferre, nullo non arti∣ficio esse annixos. quod studium licet prin∣cip•••• videbatur nonnullis ad ornamentum tantae dignitatis pertinere qua Christi in ter∣ris Vicarius, & B. Petrisuccessor fungitur, ta∣men vbi eorum aliqui eò arrogantiae deue∣nerunt, vt non solum Reges de solio deijce∣re, sed regna etiam amplissima in praemium imo in p••••rdam dare & occupanti concede∣re, sibi licere, in animum inducerent: tum cert•• nemo sanus insanus insanam illam animi clati∣onem non magnopere improbauit, & vel la∣chr••mas vel indignationem tenuit. Quis tum non ingemu•••• vel infrendit cum super∣bissimus ille Pont fex, cuius modo memini∣mus, potentissimo Monar••hae Philippo Pul∣chro regnum abrogare, & Alberto Austriae

Duci vnà cum Imperio conferre oppidò quam arroganter praesumpsit. Nec id alia de causa, quàm quòd Rex Legatū ipsius mi∣nitantem sibi audacius in carcerem misisset: quasi eo facto Rex Franciae (quem paulò an∣tè Innocentius III. ingenuè fassus erati 1.36 non habere superiorem in temporalibus) regnum tanquam Papae cliens & beneficiarius com∣misisset. Ita enim per Archidiaconum Nar∣bonensem Regi mandat, regnum Francie ob eius cont••maciam, & violatum ius gentium, ad Romanam Ecclesiam esse deuolutum. quod quid aliud sonat, quàm regnum illud, omni∣um opinione liberrimum & florentissimum, eiusque exemplo caetera omnia regna Chri∣stiana, Ecclesiae Romanae atque adeo Papae beneficia seu feuda esse? cùm non aliter ad illam Ecclesiam propter contumaciam & feloniam, vt vocant, deuolui possint, quàm si ipsa dominium directum temporale illo∣rum regnorum obtineat.

Alteram tantae iurisdictionis temporalis occupandae ansam, praebuit gladius excom∣municationis maximum spiritualis imperij propugnaculum, qui tanto terrori erat, vt populus minas Pontificias, excommunicati∣onis fulmine, quo iure quaque iniurià com∣munitas,

neque contemnere, neque negli∣gere auderet: aut in concionibus frequenter ea vox personaret, omnem excommunicatio∣nem, etiam: ••••ustam, esse timendam. & solius Pontificis esse, aestimare iusta sit an iniusta. Etiam illud, cum excommunicatis nec cibum esse samen••••um, nec vlla in 〈◊〉〈◊〉 communicandum esse.k 1.37 quibus monitionibus & minis con∣territi plerumque Principum excommunica∣torum subditi, ab obsequio deficiebant: & quod extremu•• in ciusmodi malis erat, Pa∣pa in excōmunicatum à se Principem, Prin∣cipes alios part••m simili anathematis inter∣minatione, partim blandimentis & largitio∣nibus concitabat. Itaque Principes illi, quos ista Pontificum inuidia pre••••ebat, tot vndi∣que periculis inuoluti, tot casibus expositi s••eptri potius submissione iratum Pontifi∣•••••• placare, vexationemque redimere ma∣luerunt, quàm omnia intestinis seditionibus, ••, suà causà miscere. Haec 〈◊〉〈◊〉 Pontificibus compendiaria fuit ad me∣••••m Regibus & Principibus inijciendum & victoriam pene sine certamine parandam. nonnulli tamen infractis animis aduersus e∣iusmodi conatus Pontificios restiterunt tan∣to ••obore vt inde orta calamitas Papam

quàm Principem magis afflixerit. Sed hic Lector monendus est sententiam illam om∣num vocibus celebratam, excommunicatio∣nem omnem esse timendam, cum hac excepti∣one intelligi debere, extrà quàm si manifestè constet esse iniustam. tunc enim nec curanda, nec timenda est, modò absit ab excommu∣nicato contemptus & praesumptio: nec eum enim in quem fertur, sed à quo fertur afficit atque laedit. Cuius generis excommunica∣tio illa videtur, quae in subditos profertur, eo quod Regi vel Principi suo excommunicato pareant in ijs quae temporalis sunt iurisdicti∣onis, & Dei mandatis non repugnant: vt in∣fra commodiore loco demonstrabiturl 1.38. Praeterea nec illud vniuersè verbum est; cum excommunicatis non esse communicandum, aut cibum sumendum. Neque enim id verum est, vbi periculum impendet, ne ex eiusmodi se∣paratione magnum in Ecclesia malum oria∣tur, vt solet Principe excommunicato, si sub∣diti eius communione abstineant: nam vix vllus Principum tam perditus est, qui non inueniat amicos & clientes, quorum operâ & armata manu causam suam quamlibet iniustam, magno cum Ecclesiae ac reipubli∣co intertrimento, tueatur: cuius rei, & pa∣trum

memoria & nostra aetate, exempla lu∣••••uosa in Christianis gentibus extiterunt, v∣bi inquam tale quid timetur, corporum se∣paratio non est necessaria, sed sufficit à tali∣bus corde seiung••, vita moribusque distingui, propter compensationem custodienda pacis & vnitatis▪ propter salutem infirmo••••um, vt prae∣clare docet S. Augustinus.m 1.39 ex quo sequi vi∣detur Papam inconsideratè facere qui sub∣dit•••• communione Principum interdicit, quoties inde secessio & turba non medio••ris Eccles•••••• vel reipublicae impendet, imò nec tene••••subditos in eiusmodi casu, Papae sepa∣rationem corporum imperanti obedire. Sed ea de re vberius suo loco.

Ex his & similibus apparet, quod dixi, Pontifices postremis Ecclesiae seculis tem∣por••lem ist••m in Principes potestatem sen∣s••••m sibi vsurpasse, quam nemo omnium 〈◊〉〈◊〉 neque primis neque medijs tem∣poribus vnquam agnouit. Et vero Grego∣nus VII. partim publica offensa Henrici IV. Imperatoris, partum priuata iniuria per∣motus, •• regna, a∣pertè sibi primus omnium asseruit, affirmans Christum Petro & 〈◊〉〈◊〉 successoribus omnia 〈◊〉〈◊〉 sceptra dedisse, hoc versiculo,

Petra dedit Petro, Petrus diadema Rodulpho.

Verùm nihil aliud Gregorius eo facto, quam cruentas & furiosas trag••••dias excita∣••••••; nec ••••••aeliciter destinata, vi & armis pro∣hibitus perfecit. Quod autem Ecclesia po∣testatem euismodi primis temporibus non habuerit, ac ne quidem habere se credide∣rit, ex illa quam attulimus Hosij epistola, ad Constantium. Ariana haeresi infectum, & Romanum Pontificem Liberium, aliosque Orthodoxos Episcopos exilijs, varijsque mo∣lestijs vexantem, liquid•• comprobatur. Nam loquitur ibi vir magnus non in priuati hominis Christiani, neque in simplicis Epis∣copi persona, sed totus ordinis Ecclesiastici, atque adeo summi Pontificis nomine: & aut verum dicit a••t falsum. Si verum, con∣stat Ecclesiam tunc tempori••sensisse, nullam se in Reges & Principes Christianos tempo∣ralem iurisdictionem, ne quidem ob haere∣sim, quod crimen grauissimum & pernicio∣sissimum est, habere. Sin falsum, quamob∣rem? an vt Imperato•••• assentaretur? scilicet, qui tunc verè dicere pot••••t, loquchar de te∣stimonijs tuis in conspectu Regum & non con∣fundebar n 1.40: An quia reiveritatem, & eccle∣siasticam doctrinam ignorabat? equidem

non arbitror quenquam id ei viro ascriptu∣nim, qui pleros{que} coetaneos suos doctrin•• & eloquentià non aequauit modò sedet experi∣entiâ propter aetatem anteiuit: qui cum saepius Concilijs & caetui sanctorum Patrum interfuisset; eorum{que} de iure ac potestate Ecclesiae sententias audijsset, non pontuit ig∣norare quid ibi esset de mal•••• Principibus, & Ecclesiae in eos iurisdictione de••••••t••m. Ad∣do, quod caput est, hanc nobilissimi Confes∣soris ad Constantium sententiam a S. Atha∣nasio laudatam, à nullo autem sanctorum Patrum eius aetatis aut sequentium seculo∣rum improbatam, vt meritò praeiudicatam de hac sententià opinionem habeamus.

CAP. V.

DE Bozij & Canonistarum ineptia qui Papae Dominium & imperium totius orbis iure diuino tributum esse dicunt, satis iam, super{que} disserui. Ne{que} enim in ea refu∣tanda operam consumere mihi necesse est, cùm sit communi Theologorum calculo iampridem explosa. Nunc ad alteram opini∣onem transeamus, quam Theologi, quibus illa Canonistarum displicet, reiectae loco

substituunt: & an sit cum veritate coniuncta videamus. Hanc autem ita capite primo proposuit; Papam habere potestatem tempora∣lem indirectè, & aliquo modo, id est, ratione, suae spiritualis Monarchiae: habere inquam summ••m potestatem etiam temporalem dispo∣nendi de temporalibus rebus omnium Christi∣anorum quae sententia si vera est, quicquid Pontifici per abnegationem directae pote∣statis subtractum est, id ei per obliquam & indirectam hanc imperandi viam cumulatè restituitur. Sed vereor ne vera non sit, & ex∣pugnetur ijsdem machinis quibus illa Cano∣nistarum conuellitur. Nam Theologi, & do∣ctè prae ceteris Bellarminus, Canonistarum opinionem, quae Papae totius orbis Domini∣um, tribuit & Regibus ac Principibus secula∣ribus executionem tantum à Papa deman∣datam, hac ratione redarguunt, quòd ipsi∣met Pontifices ingenuè fateantur (vt varijs ipsorum epistolis expressum est) Imperia & regna temporalia à Deo Principibus esse tri∣buta: & quicquid habent Reges & Impera∣tores, siue potestatis siue executionis, idillos à Christo habere. vnde idem Bellarminus argumentum illud aduersus Canonistas hoc dilemmate scitè concludit.o 1.41 Peto igitur, in∣quit,

vel potest summus Pontifex au∣ferre à Regibus & Imperatoribus hanc executionem, tanquam summus ipse Rex & Imperator, a••t non potest? Si potest, ergo est maior Christo: si non potest, ergo non habet verè potestatem regiam.

Quidni & nobis, eiusdem generis argu∣mento aduersus alteram hanc Theol••••o∣rum opinionem, vti liceat? Regna & impe∣ria dantur a Deo, vt multi sanctissimi Ponti∣fices testantur. Qua ratione B. Gregorius in quadā ad Mauricium Imperatorē epistol••,b 1.42 his verbis orditur. P••••ss••mus at{que} à Deo consti∣tutus dominus noster. & in alia ad Constan∣tiam Augustam,c 1.43 Vestra ita{que} pietas, inquit, quam Omnipotens Deus, cum serenissimo do∣mino, vniuerso Mundo praeesse constituit, illi per fauorem iustitiae famulatum suum reddat, à quo ius tantae potestatis accepit. Quid mul∣tis? ipsa Scriptura testatur Reges & Impera∣tores à Deo potestatem accipere, cuius sunt in eo vicarij, vt ait Lyranus ad illud Sapien∣tiae. 6. data est à Domino potestas vobis, & vir∣tus ab Altissimo qui interrogabit opera vestra. quid igitur vetat quo minus aliquis ex Bel∣larmino contra Bellarminum hoc delemma∣te vtatur. Aut potest summus Pontifex ali∣quo

modo, hoc est, directè vel indirectè, au∣ferre Regibus & Imperatoribus regna at{que} imperia, alus{que} conferre: aut non potest. Si potest, ergo est aliquo modo maior Deo, quia qu••d Deus dedit ipse aufert: minor e∣n•••• vel par non potest auferre quod à maio∣re vel aequ••li concessum est. Ac ne vicarius quidem ei•••• qui concessit, sine expresso do∣mini manda••o: ne quis nobis reponat, Pa∣pam tan••uam Christi vicarium id facere: cum ipse nullum de ea re mandatum, ne{que} expressum ne{que} tacitum accepisse inuenia∣tur. Vr ex sequentibus facile apparebit. Si non potest, ergo falsum est quod dicunt, eum habere summam potestatem indirectè disponendi de omnibus rebus temporalibus Christianorum, & deponendi de solio Reges & Imperatores, alios{que} in eorum locum suffi∣ciendi. Perpendant velim, vt suum ipsos ar∣gumētum premat. nec hoc solum, sed aliud etiam longè efficacissimum, quod ex eodem Bell••rmini libro & capite supr•• retulimus.d 1.44. quod{que} hoc loco ad institutum nostrum op∣timo iure in hunc modum ad aptabimus.

Si verum est Papam habere potestatem temporalem indirectè disponendi de rebus temporalibus omnium Christianorum; aut

eam habet iure Diuino aut iure humano. Si iure Diuino, deberet id constare ex Scriptu∣ris, ••ut certè ex Apostolorum traditione. Ex Scripturis nihil habemus nisi datas Pontifici claues regni caelorum: de clauibus regni terra∣rum nulla mentio fit: traditionem Apostolo∣rum nullam aduersarij proferunt, ne{que} scili∣cet Canonistae ne{que} Theologi. Si iure hu∣mano; proferant ius illud, vt vna eum ijs sen∣tiamus. Quod si dixerint, ne{que} expresso Dei verbo, ne{que} traditione Apostolorum ad hu∣ius potestatis confirmationem opus esse, cùm indirectè tantùm & ex quadam sequela Pontifici competat, tanquam inseparabilis quedam accessio & appendix potestatis illius spiritualis, qua supremus ••••••••arum Pastor in omnes Christiani gregis oues preditus est. Nos rursus ab ijs peremus aliquod eius accessionis & coniunctionis testimonium ex Scripturis vel traditione Apostolorum: pe∣tuimus inquam, vt ex Scripturis vel Aposto∣lorum traditione do••••ant, hanc esse accessi∣onem, & sequelam necessari••m & insepara∣bilem illius potestatis spiritualis quam habet summus Pontifex: at{que} ad munus Pontifica∣le pertinere aliquo modo, (hoc est indirectè, vt loquuntur) disponere de omnibus rebus

temporalibus Christianorum: cùm neuti∣quam sit verisimile, si id eius officio cōuenit, tantam potestatis amplitudinem, & qua ni∣hil in rebus humanis praecelsius, tum à Chri∣sto Saluatore, tum ab Apostolis & eorum successoribus, tam alto silentio in Ecclesia tot seculis fuisse pretermissam. Nam si vtra∣que potestas ab altera, spiritualis scilicet à temporali, & contrà, separari possit: locus e∣rit sententiae, quae quod directè fieri non per∣mittitur, id nec indirectè fieri posse statuit. Ita enim prudentes definierunt, quoties ali∣quid directè fieri prohibetur, id nec indire∣ct•• quidem siue per consequentiam fieri pos∣se: nisi id quod prohibitum est, sequatur ne∣cess••rio ad aliud iure permissum, ita vt per∣missum siue prohibito non possit procedere, & nisi (vt cum Iurisconsulto dicam) vtrius{que} causa ita corum••••ta sit, vt separari non possit.e 1.45. Vnde eum qui solus rem alienare non potest, ne cedere quidem posse liti super ea motae concluditur.f 1.46 quod nimirum obliquè & in∣directè hoc modo rem alienaret. Si igitur Papa, quatenus Papa, nullam temporalem iurisdictionem directo habet in Christianos, quod illi concedunt, superiore iuris sententia effici videtur, eum nullam ne indirectè qui∣dem

habere posse. Quapropter vt suam ho∣minibus sententiam persuadeant, debent ex Scripturis aut Apostolorum traditionibus testimonium proferre: vel saltem docere temporalem potestatem de qua loquuntur, ita coniunctam esse cum spirituali, vt ab ca diuelli & separari, vt inquam spiritualis sine ca consistere, nullo modo possit. quod quo∣niam praestare nequierunt, nihil nisi opinio∣nes incertas sunt sequ••ti, & rationes quae non satis videntur concludere quod assumunt. quas suo ordine & loco examinabimus.

CAP. VI.

SVperiorem sententiam de potestate tem∣porali, quam dicunt Papam habere indi∣rectè, f••rtuer impugnat, quod ne{que} vsus, ne∣que exemplum, ne{que} mentio vlla talis Ponti∣ficae potestatis, annis cuciter mille in Eccle∣sia fuerit: cum multi interea Principes Chri∣stiani impiè, crudeliter, rerucise, & magno Ecclesiae detrumēto, regnis at{que} imperijs ab∣uterentur: ex quo duorum alterum conse∣qui necesse est, aut illorum scilicet tempo∣rum Pontifices officio suo des••••se, aut se∣quētium temporum Pontifices maiore cum

potestate & imperio Ecclesiae praessedisse & etiamnum praesidere; quòd hi temporalem istam potestatem apertè sibi vindicarint, eam{que} in Reges ac Principes exercere pro arbitrio conati sint: illi verò ius tale ad se pertinere ne{que} dictis ne{que} factis vnquam ag∣nouerint. Non ignoro quae ad excusandos primos illos Pastores responsa á nonnullis e∣dita sunt, sed scio esse ciusmodi quae si exa∣mussim perpendantur nullius aequirerum ae∣stimatoris, iudicio comprobentur. Ea igitur audiamus.

Prodijt libellus Romae excusus anno Do∣mini M. D. LXXXVIII, sub fictitio nomine Francisci Romuli cum hac inscriptione cuul∣gatus. Responsio ad praecipua capita Apologiae, quae falso catholica inscribitur, pro successione Henrici Nauarreni in Francorum regnum. Cuius libri author, quem Bellarminus satis nouit & amat, conatur hanc grauissimam obiectionem diluere ex mutatione status Ecclesiae, & diuersa temporum ac persona∣rum ratione & conditione, quae iuris varieta∣tem saepe inducunt. Ita enim ille:a 1.47 Iam verò, quod quarto loco aduersarius obijcit de maio∣rum nostrorum consuetudine, qui Principes multos Haereticos passi sunt, vt Constantium &

Valentem Arianos, Annstasium Entychianunt, Heraclium Monothelitam, & siqui sunt alij, ad rem nihil facit. Neque enim Ecclesis temere & inconsiderate potestate suae debet abuti. Parro non raro accidit, vt tanta sit quorundam Re∣gum cum improbitate ac saeuitia iuncta poten∣tia, vt Ecclesiastica censura neque ad cos coer∣cendos quicquam prosit, & Catholicis populis in quos Principes irritati magis saeuiunt, pluri∣mum obsit. Quidecu•••• quaeso profuisset quon∣dam Ecclesia si tentasset vel Ostrogothos Reges in Italia, vel in Hispania Wisegothos, aut Wan∣dalos in Africa excommunicare, ac de folio de∣turbare, quamuis id facere iure optimo potuis∣set? quod idem de Constantio. Valente, & alijs suprà nominatis intelligi debet. siquidem ea tunc erant tempora, vt potius ad martyrium subcundum Episcopi, quam ad Principes coer∣cendos parati esse deberent. At vbi vidit Eccle∣sia suae potestati locum aliquem aperiri, vel cum ipsorum Principum 〈◊〉〈◊〉 ituali vtilitate, vel cer∣te sine detrimento & pernicie populorum, non sibi defiut, vt exempla paulo ante allata demon∣strars. Sic enim Ecclesia Leonem Isaurum im∣perit parte, & Henricum quartum toto impe∣rio, & Childericum regno Franciae spoliandos esse iudicauit, vt re ipsae deinceps & Leo parte

imperij, & Henricus imperio toto, & Childeri∣cu•• regno caruerit. Itaque veteres illos Impera∣tores, Constantium, Valentem, & caeteros non ideo tolerauit Ecclesia (vt aduersarius som∣niat) quòd legitimè in Imperium successissent, alioqui enim Leonem etiam, Henricum, & Childericum, qui non minus legitimè successe∣runt, pertulisset: sed quod illos sine populi de∣trimento coercere non poterat, istos poterat.

Haec ille; in quibus duplicem diuersitat••s causam reddit, cur Ecclesia Constantium, Iulianum, Valentem, Valentinianum iunio∣rem, Anastasium, Heraclium, & alios Prin∣cipes haereticos tolerauerit: Leonem vero Isaurum, Henricum IV. Childericum, & se∣quentium seculorum Principes damnosos nequaquam pertulerit. Vnam quidem, quòd ea tunc erant tempora, vt potius ad martyrium subeundum Episcopi quàm ad Principes coer∣cendos parati esse deberent. Alteram verò, quòd Constantium, Iulianum, Valentem, & caeteros illius ordinis supra nominatos, Ec∣clesia si•••• summus Pontifex, sine populi de∣trimento coercere non poterat: Leonem au∣tem, Henricum, Childericum, & sequentes poterat; ideo illos pertulit, istos non pertu∣lit. Sed videamus ne vtra{que} diuersitatis ratio

falsa sit, & in meris miris{que} mendacius fun∣data: & nemo tamen hactenus meliorem assignauit, aut, vt arbitror, assignare poterit, nisi illam solam quae aduersariorum causam penitus destruit, nempe Ecclesiam priores illos Imperatores & Principes tolerasse, quia nondum in cam irrepserat caeca illa ambitio, qua Pontifices sequentes temporalem de qua loquin••ur iurisdictionem auiditate glo∣riae vsurparunt. Itaque illius temporis Pon∣tifices spirituali imperio contentos, quod in omnes aequali iure exercebant, temporali potestate, quam ad se non pertinere scie∣bant, pro••s•••• abstinuisse: ita Ecclesiae cau∣sam diuino iudicio commendantes, malo∣rum Principum conuersionem aut euersio∣nem, vti Deo placitum, humiliter patien∣terque expectasse. Sed redeo ad rationes ab isto authore redditas, vt quam sint vitiosae videamus.

Et verò, ne quid dissimulem, prior cius ratio, seu causa diuersitatis, indigna mihi vi∣detur quae ab vllo Catholico, nedum The∣ologo in medium asseratur, quam ego pro∣pte••ea legere sin•• lachrymis 〈◊〉〈◊〉 sustineo. Quid enim? an nos in••idimus in ea tempo∣ra, quibu Episcopi milites potius quam Mar∣tyres

esse debeant? aut legem Dei, atq Ec∣clesiam, praelijs quàm praedicationibus poti∣us defendere? At non hoc dicit, inquiet ali∣quis. Quid ergo? aut prorsus nihil, aut om∣nino tale quid dicit: vult quippe horum & il∣lorum temporum differentiam, quantum ad Principum coercitionem, in eo consistere, quod tunc potius ad martyrium subcundem parati esse debuerint Episcopi, quam ad re∣digendos in ordinem Principes: Quod cum ita sit, quis nō innato iudicio, & naturali dia∣lectica facilè dep••chendat, aut rationem il∣lam ex dissimilibus non consistere, aut id in altera parte collocandum quod nos posui∣mus? Et tamen and acter affirmem, nullum vnquam à Constantino Magno tempus offe∣rendi se martyrio Episcopis opportunius & magis necessarium extitisse. Leo vndique praedam inhiat, Lupus astat ad caulas, Reges & Principes potentissimi, plurimae nationes & populi in Christi gregem se accingunt, & iste no•• retur tempus exigere, vt Episcopi exponant se martyrio, & animam pro oui∣bus ponant? Ergone florente Ecclesia, ac per totum orbem diffusa, Episcopi nihil nisi martyrium sperare & expectare debebant: nunc verò cum eo deuentum sit, vt ipsa gra∣uiter

agitata, ac velut in angulum Europae coniecta sit, Episcopi tanquam extra metū, ad coer••endos Principes, ac non potius ad martyrium animos intendant? An quia nunc 〈◊〉〈◊〉 comitatus, & pedestres at{que} eque∣stres copias alunt, quibus se, vitam, corpus∣que tu••antur, & Ecclesiam ab iniuria tot Principum & populorum eam vastantium, vt & annis vindicent? An potius quia pauci tune ea mente legeque Episcopatus accipi∣unt, vt illis aut animi aut corporis molestijs ••, quas in persecut••nibus & confessi∣ne 〈◊〉〈◊〉 Pastores bonos perpeti oporte at: sed vt vitam mollius & cum voluptate transi∣g••nt; & exbonis pauperum & patrimonio Christi, cognatorum familias illustrent? An denique quia ex ••o quod mercenatij tan∣t•••• 〈◊〉〈◊〉 sunt, lupo veniente & gregem 〈◊〉〈◊〉, sibi fugam capessere & martyri∣um decl••••are ius fasque esse credunt? Haec 〈◊〉〈◊〉 non ad iniuriam vel inuidiam ordi∣nis Ecclesiastici profero, quem semper a pu∣••••o obser••ani. Nec dubito multos esse qui commissum sibi gregem vigilantissimè cu∣stodiant, p••rati in omnem euentum man∣datas sue fidei o••es obiectu corporum rueri, & Christi confessionem sanguine consigna∣re.

Sed totum ad superioris responsi reprae∣hensionem dico, simulque ad ignominiam eorum qui dignitates Ecclesiae nunc passim affectant nullo Ecclesiasticae vitae desiderio, sed vt ipsi magnifi••è & lautè agitent, & quas ecclesiasticae vitae puritas opes promeruit, impurè & magno cum Ecclesiae scandalo, in vsus vetitos, 〈◊〉〈◊〉 non necessarios, expen∣dant. O tempora o mòros •• Iam maxima pars reipublicae Christianae ab annis plus mi∣nus centum perijt. Hoc ipsis quod Episco∣porum & Sacerdotum plerique, ad militiam quam martyrium promptiores, superioris re∣sponsi sensum inconsideratè sequuti sunt: ra∣••nimirum, quod res non erat, haeresim armis facilè oppressum iri, ipsis interea suae vitae modum tenenribus, id est, pristinam ve••••p∣tatem, & desidi••••, alentibus: itaque videbant lupum venient•••••• & fugiebant: neque pauci ad ipsos lupos transfugerunt. Haud ignota lo∣quor, Scotia mihi & Anglia testes sunt, aliae∣que in haeresim prolapsae regiones, in quibus licet nonnulli viriliter restiterint, pa•••• maxi∣ma ecclesiasticorum ne primam quidem in∣cursionem sustinuerunt, statim faeda prodi∣tione defectionem moliti, partim vt liberius viuendi potestate a nouatoribus permissa

promissa{que} fruerentur, partim ne praesenti∣bus commodis spoliati, ad mendicitatem peruenirent: quod si, vt olim primi illi P••∣tres, se ad martyrium acciuxissent, monstrum illud immanissimum in ipsa infantia sustulis∣sent. Fieri potest vt illius libelli author bono animo, & sine vllo dolo malo, talia scripserit, sed fieri profectò non potest, vt in hoc rerum Ecclesiae statu, ea vllius pōderis aut momen∣ti censeantur. Nam cum totus pone orbis Ecclesia Catholicae velur nexu mancipio∣que tenebatur, dicit ea tunc fuisse tempora quibus Episeopi ad martyrium subcundum quam ad Principes in ordinem cogendos pa∣••atiores esse debebant: nunc vero, cùm par∣tim infideles, partim haeretici totam Asiam, 〈◊〉〈◊〉, Europam, vno aut altero regno ex∣cepto, peruaserint, atque Ecclesia ad tantas fere quant as vnquam redacta sit angustias, non candem officij necessitatem Episcopis putat incumbere. Nimia certe haec est vel in perserutando indiligentia, vel in iudican∣do & monendo indulgentia: nec debuit vir do••••us & Theologus, qualis videtur ille au∣thor, Praelatis Ecclesiae in magnam viuendi licentiam velut tempestate quadam delatis tam facilem deserendi officij viam ostende∣re,

vt existimen•• se iam non tam ad martyri∣um paratos, quam ad bellum in malos prin∣cipes crendum, quos certum est, sinc bello in ordinem redigi, & regnis priuari, nunquam posse. Quanto illi rectius qui (siue primi Ie∣suitarum, siue alterius ordinis fuerint: nihil enim praeter auditum habeo) obuiam se Cardinalibus Romae serebant & suam illis cum pompa pro more praetercuntibus molli∣tiem, lux••••m, indiligentiam, asperrimis ver∣bis in••repabāt, quod orta paulo ante turbu∣lentissima Lutheranae heresis tempestate, tempus illud aliam Praelatis Ecclesiae vitam adferebat, aliosque mores postulabat. Exhis igitur perspicuum est, allucinari plane an∣thorem Responsinnis, constituendo rationem differentiae in priscorum & horum tempo∣rum dissimilitudine, quantum ad Episcopo∣rum & Praelatorum Ec••lesiae officium, sta∣tum, & conditionem actinet.

CAP. VII.

ALtera ratio quam adfert nihilo melior est. Ecclesiam nempe non ideo per∣tulisse Constantium, Valentem, & caeteros, quia legitime in Imperium successerant, non

magis quàm Leonem, Hen••••cum, & Childe∣ricum, qui non minus legitimè successerant, sed quia illos sine populi detrimento coercere non poterat, istos poterat. Nam hoc falsissi∣mum est, & miror Bellarminum hanc alibi rationem secutum essea 1.48 Ealsissimum dico est, non potuisse Ecclesiam coercere illos ae∣que facilè at{que} istos, ne dicam sacilius, & sine detrimento populi, siue id armis tentare, siue arte aliqua, & hominis deuoti opera vti voluisset. Iam enim totus orbis sub Con∣stantio Christianus fuit (vt ex epistola Con∣stantini Magni ad Ecclesiam, ab Eusebiob 1.49 & Nicephoroc 1.50 relata constat) & cius pars ma∣xima Orthodoxa; ita vt vires illis ad oppri∣mendum Imperatorem nequaquā defuerint, si fas aut pium eredidissent armis aduersus legitimum Principem decertare: Et sane credibile est Deum ipsum milites suos, non odio vel ambitione, sed solo Ecclesiam sar∣tam tectam seruandi studio mid bellum in∣cumbentes, fa••ili & non dispendiosa victoria ornaturum. Quid, quod multitudo magna Monachorum in Aegypto Lybia{que}, at{que} alij per Asiam & Europam viri pij innumer abi∣les versabantur? in quibus haud dubiè multi erant non minoris zeli, quàm ille sceliis qui

Henricum III. Regem Franciae iugulauit, sed maiore scientia gratiá{que} illustrati, quibus zelo inconsiderato, praecipiti, & temerario modum constitu••bant. Hi facilè (s ili••uisset) Imperatorem sine vllo tumultu bellico & ar∣morum strepitu confecissent, & si quod in cum Ecclesia ius habuisset, sine populi detri∣mento exequi potuissent.

De Iuliano Constantij successore quid di∣cam? Non cum credo Ecclesia sinc vllo po∣puli detrimento coercere potuit? cùm Apo∣stata soedissimus, & qualis nemo alter inuen∣tus est inter Christianos Imperator exerci∣tum ferè totum ex Christianis haberet, nam & statim ab eius interitu cum Iouinianus omnium suffragijs Imperator electus, pro∣clamasset se Christianum esse, ac propterea nolle exercitui Ethnicorum praeesse;d 1.51 re∣sponderunt milites, & exclaniquerunt com∣muniter vniuersi; ne d••••hites Imperator, néue repellas imperium nostrum, vt improbum: Im∣perator es enim Christianorum suturu••, qui in pietatis disciplina e••••cati sunt: nos enim Chri∣stiant sumus: & grandiores quidem inter nos doctrinam Constantini perceperunt, minores vero illis Constantius instruxit. Neq istius pro∣ximè mortui diuturnum Imperij tempus fuit,

vt circumuentis quibusdam ad insigendum ma∣lum suffecerit. Cogitet velim, & recogitet, tam author illius libelli quàm lector huius, an non potuerit facilè Ecclesia tantis copijs adiuta impium illum Imperatorem sine po∣puli intertrimento tollere: praesertim cùm Imperatores tunc à solis militibus crearen∣tur, quibus inter prima religionis tempora, spem{que} martyrij, nihil erat antiquius quàm Antistibus legem Numinis & voluntatem edicentibus credere & parere. Quòd si in sanctissimorum patrum illis scholis didicis∣sent, fas esse Ecclesiae impio Principi abro∣gare imperium, subditis{que} licere eiusmodi dominum seu aperta vi, seu per insidias tol∣lere, nihil eis facilius quàm Iuliano imperi∣um abrogare, vel vitam cripere, & alium pro arbitrio sufficere sine tumultu vllo siue periculo, publicáue iactura. quippe ad exer∣citum ius nominandi Imperatoris, ex longa tunc consuctudine, spectare putabatur: vt & re ipsa, Iouinianus primùm, mox Valentinia∣nus, ambo Christi Confessores, post exces∣sum Iuliani, ab codem exercitu ad imperi∣um sunt subuecti. Quid, quod etsi non totus exercitus in Christi hostem conspirasset; at∣tamen soli illi milites, de quibus ex Nazian∣zeno

in libris nostris de Regnoe 1.52, memini∣mus vna cum Iouiniano tunc Confessore, Iulianum nullo negotio sustulissent? vtpote quos, si audaciam & fortitudinem specte∣mus, vsus rei militaris: si oportunitatem, fa∣calis militum tunc temporis ad Imperatores accessus: si voluntatem, ardor animorum martyrij desiderio s••agrantium, & quiduis pro sidei defensione molientium, ad Eccle∣siam a se eleratissimi hominis perfidia & ty∣rannide, claro aliquo facinore liberandam, longè promptiores reddidisset, quàm vel vl∣la furiosum monachum vesana temeritas. Quid, quod Christiani eo tempore inclytos Euangelij tubicines, Athanasium, Basilium, vtrum{que} Gregorium, Cyrillum, Epiphani∣um, Hilarium, Hosium, alios{que} complures doctrina & virtute insignes Pontifices audi∣ebant, qui ne{que} quid iuris Ecclesia in Princi∣pes haberet propter doctrinam ignorare, ne{que} cognitum & perspectum tam necessa∣rio Reipub. Christianae tempore silere aut dissimulare, propter summam vitae sanctita∣tem at{que} in aduersis constantiam potuerunt? Quid, quod populum diuini illi Antistites docebant, nullum nisi in patientia & lachry∣mis remedium aduersus Apostatam super∣esse?

ita enim Nazianzenus.f 1.53. Haec, inquit, Iulianus deliberabat (loquitur de ijs quae cru∣delis Apostata aduersus Ecclesiam medita∣batur) quemadmodum secretorum illius soda∣les & testes propalarunt: co••rcitus est tamen Dei clementiâ, ac lachrymis Christanorum, quae multae iam & à multis erant eff••se, quum solum hoc contra persecutorem haberent reme∣dium. Quaeso aduerte animum sis, Lector, & perpende Nazianzenum hoc loco. Nega•• Christianos, hoc est, Ecclesiam, habuisse vl∣lum remedium praeter lachrymas aduersu•• persecutionem Iuliani, cum tamen certum sit cos pro se totum Iuliani exercitum habu∣isse. Non igitur sensit hic Pontifex qui 〈◊〉〈◊〉 Theologus est appellatus, Ecclesia•••• 〈◊〉〈◊〉 vllum habere in Imperatorem impijssi∣mum ad commouendum aduersus eum ex∣ercitum Christianum: alioqui salsum esse•• Christianos siue Ecclesiam non habuisse a∣liud remedium contra persecutorem praeter lachrymas habebant enim exercitum qui iussus ab Ecclesia, propter Dei causam facilè a Iuliano defe••••sser.

Iam vero quod de Constantio & Iuliano diximus, scilicet nullo negotio in ordinem ab Ecclesia cogi & sceptris vitá{que} priuari sine

vllo populi incommodo potuisse, id in Va∣lente & Valentiniano iuniore multò est eui∣dentius. Quandoquidem Valens praecipuos exercitus sui duces & praefectos habuit viros summè Catholicos, per quos ipse reses & se∣cors bella consiciebat: nempe Terentium, Traianum, Arintheum, Victorem & alios, qui ••idem Catholicam constanter profite∣bantur, suam{que} Imperatori haeresim & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in os intrepidè exprobrabant. sed in tam religiosa libertate, manus abstinuerunt, nec vltra admonitionem processit indignatio: quòd scirent se vitia Principis indicare tan∣tùm debere, non etiam vindicare. Ita{que} in omnibus quae secularis erant imperij, mo∣rem gerebant Haeretico quem facilè de me∣dio tollere potuissent, & Monarchiam to∣tam, maximo afflictae Ecclesiae commodo, ad Valentinianum Principem Catholicum, vnde processerat, reducere. An non poterāt hi belli Duces foedus inter se aduersus Prin∣cipem suum Haereticum icere, si id iure li∣cuisset? An non expediebat Ecclesiae Impe∣ratorem Haereticum Catholicis non impe∣rate? An denique Ecclesia doctis & vigilaci∣bus tunc Pastoribus caruit, eó{que} ius suum temporale aut ignorauit aut neglexit? Nam

quod solum superest, nulla aetas Christianos Praelatis suis magis morigeros, quam illa ha∣buit: vt si non ius imperandi Principibus temporalia, sed iuris tantum executio Ec∣clesiam defecisset, nec tardè eam populus & exercitus, Constantij, Iuliani, & Valentis ty∣rannide liberaturus fuisse videatur. Cuius rei fidem facit testimonium illustre D. Au∣gustini g 1.54 inter Canones relatam.h 1.55 Iulianus extitit infidelis imperator, inquit: Nonne ex∣titit Apostata, iniquus, idololasia? Milites Christiani seruierunt Imperatori infideli. Vbi veniebant ad causam Christi, non agnoscebant nisi illum qui in calo erat. Quando volebat vt idola colerent, vt th•••• ficarent, praeponebant illi Deum. Quando autem dicebat, producite a∣ciem, ite contra illam gentem, statim ob••empe∣rabant. 〈◊〉〈◊〉 dominum aeternum à domino temporali & tamen subditi crant prop∣ter dominum aeternum etiam domino tempora∣li. Quis hi•• non videt facillimum fuisse Ec∣clesiae coërcere omni modo Iulianum, si tē∣poralem aliquam in eum potestatem habu∣isset? quippe ventum tunc fuisset ad causam Christi, quo casu Imperatori Christū, id est Dominum aeternum domino temporali mi∣lites praeponerent. Nam & Ecclesiae causa,

Christi causa est. Aut ergo Pontifices Ro∣mani, siue summi Pontifices, at{que} adeo tota Ecclesia, tunc pro certo crediderunt, nullam se iurisdictionem & potestatem tempora∣lem vllo modo habere in Principes secula∣res, aut certè defuerunt officio suo, nec tam solicitè gregem suae fidei mādatum curaue∣runt, quàm post multa saecula recentiores nostri Pontifices, qui ad pastoralis sui mune∣ris partem pertinere contendunt, Principes & Monarchas omnes, non solùm ob haeresim aut schisma, sed ex alijs etiam causis tempo∣rali poena coërcere, & regnis at{que} imperijs, si id illis visū est, spoliare. cùm ceteroquin ne∣que ipsi vitae sanctitate, & doctrinâ, cum pri∣mis illis Pontificibus conferendi sint, neque iam populus Christianus tam dicto audi∣ens, atque primis illis temporibus extitit. Quapropter, si verum amamus, faten∣dum est, neminem vtrorumque temporum Pontifices in hac re vel accusare vel excusa∣re posse. Extra praeuaricationem aut calum∣niam, alterutrorum laus alteris ad vituperi∣um cedet. Sed pergamus.

CAP. VIII.

IVnior Valentinianus omnium qui in hunc diem, non solùm Imperio, sed Regno aut Principatui cuiquam praefuerunt, facillimè ab Ecclesia coërceri potuit. Nam non solùm summi Episcopi, id est, Pontificis Romani iussu ab Imperio reijci, sed & solius Episcopi Med••olanensis, Ambrosij scilicet, nutu & ar∣bitrio a proprijs militibus & stipatoribus de∣feri, & ad priuati hominis statum redigi po∣tuit. Ante lucem, inquit Ambrosius,a 1.56 Vbi pe∣dem ••mine extuli, circumfuso milite occupa∣tur basilica: id{que} à militibus Imperatori man∣datum dicitur, vt si prodire vellet, haberet co∣piam, se tamen praesto futuros si viderent cum cum Catholicis conuen••re: alioquin se ad eum 〈◊〉〈◊〉 quem Ambrosius cogeret transituros Prodire de Arianis nullus audebat, quia ne•• quisquam de ciuibus erat, p••uci de familia re∣gia 〈◊〉〈◊〉 nulli etiam ••otthi, quibus vt elim plau∣strum se 〈◊〉〈◊〉 erat, ita nunc plaustorum Ecclesia est▪ & ••ost in eadem epistola de scipso loquens, Ego 〈◊〉〈◊〉 app••llor, & plus etiam quàm ty∣rennus, inquit. Nam cum Imperatorem Comi∣•••• •• producet ad Ecclesiam, id{que} petitu militum facere se dicerent, respondit: Si

vobis iusserit Ambrosius, vinctum me trade∣tis. Quid ad haec aduersarij? an non vnus iste locus sat est qui omnibus linguam oc∣cludat? Omitto quod Maximus cum valida manu ex Britanniae & Galliae partibus colle∣cta in Italiam contendebat, curaturus (vt il∣le dicebat) ne quid vltra religio Catholica detrimenti caperet: & Ecclesiae iam a Va∣lentiniano deprauatae in pristinum statum reponerentur: quod & ipsi Valentiniano per literas significauerat. qui tamen non vnicus illi scopus; sed (quod a nonnullis nostro se∣culo factitatum) hoc colore pretatis flagran∣tem regnandi cupiditatem tegebat. Nam constitutum illi erat, occiso iam apud Lug∣dunum Gratiano, in Valentiniani Imperi∣um inuadere. Ita{que} eius aduentu perterritus Valentinianus, ex Italia in Illyrium ad Theo∣dosium Orientis Imperatorem pr••fugit. Res notatu digna; Haereticus a Catholico fuga∣tus, ad Catholicum auxilij causa fugitia quo & reprehensus est propter haeres••m, & prop∣ter reuerentiam Maiestatis humaniter ex∣ceptus, at{que} in regnum restitutus. Et quia Ecclesia rebellionem religionis ergo aduer∣sus legitimum Principem non laudauit, Ma∣ximus ne{que} reformator Imperij dictus est, ne∣que

restaurator Ecclesiae, sed rebellis & ty∣rannusb 1.57

Haec cum ita sint, desinant nunc velim aduersarij commento suo nobis imponero: aut saltem dicant vnde id hauserint? An a∣pud probatum scriptorem vspiam legerint, Christianos ita viribus & copijs suis tunc diffidisse, vt ne tentare quidem ausi fuerint, quod fortiter aggressi facile perfecissent? aut tentasse saltem, sed belli fortunam hu∣manaque omnia expertos, impijs Principi∣bus succubuisse? Adeóne illis animus & vo∣luntas defendēdae Ecclesiae decrat? Adeóne illos religionis ardor & zelus domus Dei de∣ficiebat? Adeóne Cōcionatoribus eruditi•• & buccinis Euangelij destituebātur, vt quid iuris in Principem peruersum & haereticum Pontifici aut populo sit, minimè intellige∣rent? Replicent aduersarij omnium annali∣um memoriam, & versent quousque volen•• scripta ecclesiastica & profana, nusquam profecto inuenient Ecclesiam illis seculi•• (cùm fuerit multò quàm nunc potentior) aliquid in Principum quantumuis malorum perniciem esse molitam, aut eis imperium abrogare conatam, vt est à nobis in libri•• nostris de Regno, perspicue fuseque demon∣stratum

c 1.58. Atex ijs contrà quae in sanctorum Patrum scriptis de principum secularium potestate legimus, constat omnes ea aetate sensisse, nullam vel, Episcopo Romano siue summo Pontifici, vel Ecclesiae vni∣uersae temporalem potestatem, vllo modo, vllaue ex causa in eos competere: sed solius Dei iudicio, quantum ad paenas temporales relinquendos. Atque haec, vt videtur, causa fuit, cur illi Patres nō nisi perraro atque obi∣ter de libertate & impunitate Principum meminerint: quòd nimirum de ea tunc con∣trouersia non fuerit; sed vna omnium sen∣tentia, quam inde ab Apostolis ex praedica∣tione maiorum, velut per manus accepe∣rant: Principem in temporalibus solum De∣um iudicem habere, licet in spiritualibus Ecclesiae iudicio subijciatur.

Huius rei testem in primis Tertullianum produco, qui de Imperatoribus loquens.d 1.59 sentiunt, inquit, Deum esse solum, in cuius so∣lius potestate sunt, à quo sunt secundi, post quem primi, ante omnes deos & super omnes homines. &e 1.60 alibi, Colimus Imperatorem sic, quomodo & nobis licet, & ipsi expedit, vt ho∣minem a Deo secundum, & quicquid est à Deo consecutum, solo Deo minorem. Hoc & ipse ve∣let:

sic enim omnibus maior est, dum solo vero Deo minor est. Haec ille, non ex sua sed com∣muni Christianorum omnium persona, ve∣lut certam & indubitatam totius Ecclesiae doctrinam, prositetur. Nec aliquis hoc argu∣mentum sic eludat, quòd Imperatores tun•• fuerint extra Ecclesiā, ac proinde non subie∣cti Ecclesiae. Nam lex Christi iure suo ne∣m••nem priuat (quod ipsime•• aduersarij fa∣tentur) ac proinde, vt supra ostendimus, Re∣ges & Imperatores accedendo ad Ecclesi∣am, nihil: tuis sui temporalis amittuntf 1.61.

Secundo loco prodibit S. Ambrosius, qu•• de Dauide adulterio homicidium cumulan∣te s••ribens.g 1.62 Rex vtique erat, inquit, nulli•• ipse legibus tenebatur, quia liberi sunt Rege•• à vinculis delictorum. Neque enim vllis a•• paen••m vocantur legibus, tuti imperij pote∣state.

Tertio B. Gregorius Archiepiscopus Tu∣ronensis,h 1.63 qui Francorum Regem Chilperi∣c••m Sacerdotes Dei calumniosè vexātem, & 〈◊〉〈◊〉 tractantem, his verbis alloquitur▪ S•• quis de nobis 〈◊〉〈◊〉 Rex, iustitiae tramites tran∣s••••ndere volue••it, à te corri••i potest: si verò tu ••, quis te corripie••? loquimur enim tibi, sed, si volueris, audis: si autem nolueri••,

quis te damnabit, nisi is qui se pronunciauit esse ••••••••••tiam?

Quartò, D. Gregorius Magnus, Gregorij Turonensis ferè coaetaneus, qui cùm Ponti∣fex Maximus esset, Imperatoris se famulum & s••••ditum esse fassus est; ipsique Impera∣•••••• potestatem caelitus datam in omnes ho∣na••••••, humaniter humiliterque agnouit, vti paulo ante retulimusi 1.64.

Qunto, praeclarus Antistes, Otto Episco∣pus ••r••singensis,k 1.65 Soli Reges, inquit, 〈◊〉〈◊〉 constitut•• supra leges, diuino examini reserua∣ti, seculi legibus non cohibentur. Vnde est illud tam Regis quàm Prophetae, TIBI SOLI PECCAVI. & Mox. Cùm enim iuxta Apo∣stolum, omni mortali horrendum sit incidere in manus Dei viuentis; Regibus tamen, qui nullum praeter ipsum supra se habent quem metuant, ••o ••rit horribilius, quo ipsi ••••••teris pos∣sunt peccare liberius.

Poss••m & alios non paucos ad huius rei fidem ac••ire: sed quid pluribus opus est? in ore duorum vel trium testium stet omne ver∣bum l 1.66 Si contrariae opinionis assertores tot antiquorum Patrum testimonia, im•• si vel vnum aliquod proferre possint, quo disertè scriptum sit Ecclesiam, vel eius caput Sum∣mum

Pontificem, habere temporalem vl∣lam potestatem in Reges & Principes secu∣lares, & posse eos temporalibus poenis quo∣quo modo, directè scilicet vel indirectè, co∣ërcere, aut regno, regniue parte multare: non equidem recusabo quo minus lis tota se∣cundum ipsos sine prouocatione iudicetur. Nihil enim est quod malim quàm certa•••• rationem inueniri posse, per quam aduersa∣rie opinionis sententia liquidò confirmetur: sed dum id frustra expecto, interea Veritas me victum vinctumque, secum in aliam par∣tem abducit.

Hoc igitur ab aduersarijs nunc quaero: Nunquid verisimile sit hos sanctos & anti∣quos Patres, qui de summa Regum & Impe∣ratorum potestate impunitate{que}, scripserūt, adeo negligentes fuisse, vt per incuriam non admonuerint sui seculi Principes huius Pon∣tificiae potestatis temporalis, aut eam admo∣nitionem tabulis consignatam non relique∣rint: quò Principes non solùm occulta Dei iudicia extimescant, sed etiam Ecclesiasti∣cam & Pontificalem iurisdictionem tempo∣ralem, per quam deijci loco possint, quoties id Ecclesia, vel eius caput Papa, è religione at{que} è republica esse putauerit? Certè id si∣luisse,

si verum erat, fallere fuit Reges & Principes, quibus literis & praedicationibus persuaserant, eos posse à solo Deo in tempo∣ralibus iudicari. An singemus ignaros adeò & in••cios fuisse authoritatis Ecclesiae, vt tali eam potestate praeditam esse non intellexe∣rint? An deni{que} adeo meticulosos & pusilla∣nimos, vt quod scirent, id Principibus nunci∣are non sint ausi? Si nihil horum priscis illis Patribus imputari potest, cur aliam, quaeso, nunc nouam potestatem, nullâ certâ neque authoritate ne{que} ratione fundatam, sed po∣stremis seculis ab hominibus quibusdam summo Pontifici misere addictis excogita∣tam populo{que} obtrusam amplectamur, & nouum iugum Principibus imponamus?

CAP. IX.

PRiorem partem secundae rationis aduer∣sariorum falsissimam esse iam planè o∣stendi, Ecclesiam scilicet, ideo tolerasse Con∣stantium, Iulianum, Valentem, & caeteros Prin∣cipes Haereticos, quia non potuit eos sine populi detrimento coërcere. Posteriorem partē nunc aequè falsam esse demonstrabo, nempe Hen∣ricum IV. Imperatorem, & alios Principes

in quos posteriores Pontifices ius sibi tempo∣rale arrogarunt, potuisse ab Ecclesia sine po∣puli detrimento coërceri. Quod priusquam aggrediar, obsecro at{que} obtestor non modò lectorem beneuolum, sed ipsosmet aduersa∣rios, vt quaestione pertractata perpendant a∣nimo, & temperatè, ac syncerè aestiment, an non facilius Ecclesiae fuerit in primos istos Principes, supradictis modis & medijs ani∣maduertere, quàm dictum Henricum quar∣tum per Rudolfum Sueuum, vel Philippum Pulchrum per Albertum Austriacum in or∣dinem cogere? quorum alter Papae arro∣gantiam risit & repressit:a 1.67 alter verò aemu∣lum & aduersarium sibi à Pontifice datum, post varias vario marte dimicationes, postre∣mo tandem praelio confecit.b 1.68 & Papam, à quo fuit excommunicatus Rom•• eiectum perpetuo exilio multauit.

Quanto cum populi detrimento Papa temporalem illam in Henricum IV. pote∣statem exercere conatus sit, testatur Otto Frisingensis (quem Bellarminus & genere, & eruditione, & vitae probitate nobilissimum meritò vocatc 1.69) qui de excommunicatione & depositione dicti Henrici facta à Grego∣rio VII. sic scribit.d 1.70 Lego & relego Romano∣rum

Regum & Imperatorum gesta, & nusquā inuenio quenquam eorum ante hunc à Romano Pontifice excommunicatum, vel regno priua∣tum: nisi fortè quis pro anthèmate habendum ducat, quod Philippus ad breue tempus à Ro∣mano Episcapo inter paenitentes collocatus, & Theodosius à Ambrosio propter cruentam caedem, à liminibus Ecclesiae sequestratus sit. vbi animaduertendum est, Ottonem planè pro∣fiteri se nullum de priuatione regni exem∣plum praecedentibus seculis inuenire; licet de excommunicatione duo ista, si non vera ut saltem verorum speciem habentia propo∣nat. Deinde verò paucis interiectise 1.71 sic scri∣bit: Quant•• autem mala, quot bella, bellorum{que} discrimina inde subsequuta sunt: quoties mise∣ra Roma obsessi, capta, vastata, quod Papa super Papam, sicut Rex super Regem positus fuerit, taedet memorare. Deni{que} tot mala, tot schisma∣ta, tot tam 〈◊〉〈◊〉 marum quàm corporum pericula, huius tempestatis turbo inuolu••••t, vt solus ex persecutionis immanitate, 〈◊〉〈◊〉 temporis diutur∣nitate, ad huminae miseria inf••••licitatem suffi∣ceret comproba••dam. Vnde à quodam Ecclesi∣astico scrip•••••••• deusissimis▪ Aegypti tenebris comparatur. Praedictus enim Pontifex Grego∣rius à Rege vrbe pellitur, Gibortus{que} Raue••••a∣tensis

Episcopus in locū eius subtruditur. Por∣rò Gregorius Salerni manes, appropinquante vocationis suae tempore, dixisse fertur. Dilexi iustitiam & odi inquitatem, propterea morior in exilio. Quia ergo in Principe suo regnum ab Ecclesia praecisum grauiter percussum fuit, Ec∣clesia quo{que} tāto Pastore, qui inter omnes sacer∣dotes & Romanos Pontifices Praecipui zeli ac authoritatis erat, orbata dolorem non modicum habuit.

Hoccine est Principem sine populi de∣trimento coërcere? Qui scribunt Roma∣num Pontificem (quem Ecclesiae nomine intelligunt) non tolerasse hunc Imperato∣rem, quia poterat eum sine populi detri∣mento coërcere, aut hunc authorem non legerint, aut nominis & existimationis suae curam nullam gerant, necesse est; qui tam manifesto mendacio se implicent. Si hoc prius ignorabant, discant nunc saltem ex hoc scriptore grauissimo, falsum id esse quod pro vero inscienter proponunt: & cogitent ve∣lim, candideque iudicent, an non satius fu∣isset Gregorium Papam vitia & mores des∣peratos Henrici, instar Constantij, Iuliani, Valentis, & aliorum Imperatorum Ecclesi∣am vexantium perferre, ac Dei bonitatem

lachrymis & precibus pro eius salute vel in∣teritu exorare, quàm tot schismata & cae∣des, tot populorum & vrbium direptiones, tot in sedem Apostolicam contumelias, in Pontifices bella, aliasque furibundas tragoe∣dias cum totius populi pernicie, vno facto insolente & inaudito, minimeque necessa∣rio excitare, excitatasque annos plures magno Ecclesiae malo alere & souere? Fie∣ri potest vt bono id animo fecerit Gregori∣us (Deus de intentione iudicet) At fieri non potest, vt rectè, prudenter, & ex officio fece∣rit, & quin largiter errauerit, more & consilio humano, cùm id sibi tribueret quod suum sanè non erat; deponendi scilicet & abdi∣candi Imperatoris munus, in{que} eius locum alterius substituendi potestatem; ac si ad eum regni illius humani dominium perti∣nuisset. quod satis versiculus ille indicat ab Ottone relatus, & à nobis supra transcriptus. Petra dedit Petro, Petrus diadema Rudolfo. Constat autem non semper rectè, & ex Dei voluntate fieri, quod pietatis feruore & bono zelo, etiam à viris ceteroquin optimis, agi∣tur. Moyses, dum Hebraei defendendi zelo occidit Aegyptium, peccauit. Oza zelo ful∣ciendi arcam Domini nutantem, eam teti∣git

& interijt. Petrus zelo tuendi Dominum & Magistrum, Malcho auriculam abscidit, & reprehensus est. Hinc D. Ambrosius ad Theodosium.f 1.72 Noui tepium, clementem, mi∣tem atque tranquillum, fidem ac timorem Do∣mini cordi habentem: sed plerumque aliqua nos fallunt. Habent aliqui zelum Dei, sed non secundum scientiamg 1.73. zelus inconsideratus non rarò ad scelus impellit.

Culpa igitur Gregorij Papae mihi per∣magna in hoc negotio videtur, quod non a∣nimaduerterit ad supremi Pastoris officium pertinere, vnius facinus impunitum potius relinquere, quàm eius vindicandi desiderio innocentem atque innoxiam multitudinem periculo inuoluere. Ac proinde ne excom∣municare quidē Imperatorem illum debu∣it, in cuius sceleris societatem tantus ho∣minum numerus coierat, vt separari sine schismate, & vnitatis Ecclesiae dissolutione nequiret. Id multis antè seculis, magnum Ecclesiae lumen Augustinus sanctè & sapi∣enter admonuit,h 1.74 atque ex Apostoli Pauli scriptis luculenter comprobauit: cuius sen∣tentiam Ecclesia adeo gratam & ratam ha∣bet, vt eam in Canones retuleriti 1.75digna ergo quam huc transcribam, & quae non a∣tramento

sed auro, nec in charta peritura sed silice vel adamante, aut siquid illis duri∣us & diuturnius est, exaretur. Non potest,inquit, esse salubris à multis correptio, nisi cùm ille corripitur qui non habet sociam multi∣tudinem. Cùm verò idem morbus plurimos occupauerit; nihil aliud bonis restat quàm do∣lor & gemitus, vt per illud signum quod Eze∣chiels sancto reuelaturk 1.76, illaesi euadere ab illo∣rum vastatione mereantur. Ne cùm voluerint colligere zizania, eradicent simul & triticum: nec per diligentiam segetem Domini purgent, sed per temeritatem ipsi potius inter purga∣menta numerentur. Ideoque idem Apostolus cùm iam multos comperisset, & immundo, lux∣uria, & fornicationibus inquinatos, ad eosdem Corinthios in secunda epistola scribens, non i∣tidem praecepit vt cum talibus nec cibum sume∣rent. Multi enim erant, nec dici de his poterat, l 1.77 Si quis frater nominatur fornicator, aut ido∣lis seruiens, aut auarus, aut aliquid tale, cum e∣iusmodi nec cibum quidem simul sumere: sed ai••,m 1.78 Ne iterum cùm venero ad vos, humiliet me Deus, & lugeam multos ex ijs qui antè pec∣cauerunt, & non egerunt paenitentiam super immunditia & luxuria & fornicatione quam gesserunt: Per luctum suum potius eos diuino

flagello coërcendos minans, quàm per illam cor∣reptionem vt caeteri ab eorum coniunctione s•• abstineant. et paulò post, reuera si contagi•• peccandi multitudinem inuaserit, diuinae disci∣plinae seuera misericordia necessaria est.n 1.79 nam consilia separationis (hoc est excommunicati∣onis)& inania sunt, & perniciosa atque sacri∣lega: quia & impia & superba fiunt, & pl•••• perturbant infirmos bonos, quàm corrigunt a∣nimosos malos.

Haec cùm ita fint, nemo vt arbitror, e•• collatione doctrinae S. Augustini, quae & Ecclesiae est, cum gestis à Gregorio in Hen∣ricum, non perspicuè cernet, Papam mag∣nopere errasse, qui Imperatorem, cuius partes ingens Clericorum & laicorum mul∣titudo sequebatur, cum manifesto maxi•••• schismatis periculo excommunicauerit 〈◊〉〈◊〉 multo{que} amplius, cùm cum Imperij iure (i•• quod ipsemet Pontifex ius nullum habebat) odiosa sententia nixus est spoliare: vt mi∣rum non sit si (quod Sigebertus scribit) cun∣dem Gregorium paulò ante mortem paeni∣tuerit omnium quae aduersus Imperatorem gesserat.

Libet Sigeberti locum referre, quòd non suam ipsius opinionem aduersarijs suspect∣am,

eò quòd Henrici partes soquutus sit, sed historicam narrationem alterius authoris continoat. Hildebrandus Papa, inquit,o 1.80 qui & ••regorius septi••••••, apud Salernum exu∣lens moritur. De hoc ita scriptu•• reperi. Vo∣lumus vos scire qu•• Ecclesiastica curae soliciti est is▪ quod Domnus Apostalious. Hildebran∣dus qui & Gregorius, nune in extremis positus ad se vocauit vnum de du••decim Cardinali∣bus, quèm multum diligebatprae ••aeteris, & confessus est Deo, & sancto Petro, & toti Ec∣clesiae se valde peccasse in Pastorali aura, quae ei ad regendum commissa erat, & suade•••••• dia∣bole contra humanum gentis iram & odium conci••asse. 〈◊〉〈◊〉 demum misit praedi∣ctum confessore•••• ad Imperatorem & ad totam Ecclesiam, vt 〈◊〉〈◊〉 illi indulgentiam, quia fi∣nem vitae sua 〈◊〉〈◊〉, & •• induebat se Angelica vesta, & dimis•••• ac dissoluit vin∣cula omnium •• Imperateris, & omni populo Christiano, 〈◊〉〈◊〉 & defunctis, Clericis, & •• ebire de dom•• Deoderici, & amicos 〈◊〉〈◊〉 scenderae.

CAP. X.

REdeo nunc ad Episcopū Frisingensem, genere, piota••••, & ••ruditione, v••i idi••••∣mus,

nobilissimum, atque harum rerum te∣stem penè oculatum. Is cùm in loco à no∣bis producto, tum in alijs, non obscurè indi∣cat non probari a se decretum illud Papae de abdicando Imperatore, sed nouum, inso∣lens, atque iniustum videri. Nam primùm quod ad facti illius nouitatem & insolenti∣am, sic scribit, lego & relego Romanorum Re∣gum & Imperatorum gesta, & nusquam in∣uenio quemquam eorum ante hunc à Romanò Pontifice excommunicatum, vel regno priua∣rum. Et rursus libro primo de gestis Frideri∣ci a 1.81; Gregorius septimus, inquit, qui tunc vr∣bis Roma pontificatum tenebat, eundem Impe∣ratorem tanquam à suis destitutum, anathema∣tis gladio feriondum deceruit. Cuius rei noui∣tate, eò vehementiùs indignatione motum su∣scepit Imperium, quò nunquam ante haec tem∣porae huiusmodi sententiam in Principem Ro∣manorum promulgatam cognouerat. Iniusti∣am verò & iniquitatem facti varijs modis declarat. Primùm quod inter mala & dam∣na quae ex illo Papae decreto nata sunt, po∣nat mutationem & deiectionem Papae & Regis, quod Papa super Papam sicut Rex su∣per Regem positus fuerit. quibus verbis osten∣dit vtrumque pari iure, seu potius pari iniu∣ria

factum esse, vt sicut iniustè Papa super Papam ab Imperatore, ita etiam iniustè Rex super Regem à Papa positus sit. Deinde quod ait, quia ergo in Principe suo regnum, &c. id quid aliud sonat, quàm propter vio∣latum in Principe Imperium, violatem fu∣isse in Pontifice Ecclesiam, siue propter per∣cussum regnum in persona Principis, per∣cussam fuisse Ecclesiam in persona Pontifi∣cis. inter quae cùm nullum iuris aut iniuriae discrimen faciat, nec possit vtrumque iustè fieri, consequens est vt vtrumque iniustè fa∣ctum esse existinet.

Praeterea tam defectionem Rudolfi, quem Papa Imperatorem creaucrat, quam insur∣rectionem filij ipsius Henrici excommuni∣cati, apertè & simpliciter rebellionem vo∣cat: quod vtique nunquam dixisset; si Hen∣ricum iure priuatum imperio credidisset. Nam rebellium esse non potest; nisi aduer∣sus superiorem, ac proinde nec in Henri∣cum esse potuit, qui, si iustè abdicatus & de∣positus est, amplius superior non erat. De Rudolfo itaque sic scribitb 1.82: Nec multe post tempore duo praefati duces Guelfo & Rudel∣fus, qua occasione dubium, Principi rebellātes, Saxonibus iunguntur. Et mox; At Ronianus

Pontifex Gregorius, qui iam, vt dictum est, Principes aduersus Imperatorem concitabat, omnibus vt alium crearent, lutenter & mani∣festè scribebat. Scire autem hîc obiter o∣portet, quod ait qua occasione dubium, de priuata occasione intelligendum, cuiusmo∣di multae solent inter Magnates & Regem oboriri: vt nostra aetate inter Borbonium & Franciscum Regem, Guysium & Henri∣cum, Auriacum & Philippum: nam vter{que} & Guelfo & Rudolfus publicam occasio∣nem praetendebant, nempe efferatos Henri∣ci mores, & quod a Papa excommunicatu•• esset ac regno depositus; vt scribit Albert. Schafnaburgensisc 1.83, atque ita priuatum odi∣um, vt rebellantibus mos est, praetextu pub∣lico velauerunt. De filio antem Noster E∣piscopus Frisingensis sic loquitur;d 1.84 Anno de hinc iterum sequente, natale Domini Mogun∣tia Imperatore celebrante, Henricas filius & ius rebellionem contra patrem in Noricis par∣tibus, consilio Theobaldi Marchionis, & Ber ••••∣garij comitis, sub specie religionis, eò quòd pa∣ter eius à Romanis Pontificibus excommuni∣catus esset, molitur: ascitis{que} sibi quibusdam ex Orientali Francia, Alemania, Baioaria, Prin∣cipibus, Saxoniam terram & gentem contra

Regem facile animandam ingreditur. Lector hîc duo obseruet. Alterum quod hic author scientia & pietate conspicuus, hanc insur∣rectionem Henrici filij in Henricum pa∣trem, rebellionem vocet. Alterum, quod Henricum patrem, & hîc & alibi semper, Regem & Imperatorem nominet, quamuis excommunicatus & regno priuatus per sententiam Pontificis, ante annos plus mi∣nus viginti quinque fuisset; & primùm Ru∣dolfus, deinde Hermannus à Papa & rebel∣libus in eius locum suffectus. ex quo satis indicat existimare se summum Pontificem ius abdicandi Reges nullum habere, aut ali∣quid statuendi de ipsorum imperio tempo∣rali: ac proinde decretum illud Gregorij nec iustum nec legitimum fuisse: alioqui neque Rex appellari Henricus, neque eius aduersarij rebelles, sine Romani Pontificis iniuria potuerunt.

Est & alius eiusdem authoris locus,e 1.85 in quo idipsum manifestius declarat, Papam scilicet per illam excommunicationem & abdicationem nihil iuris regni Henrico ad∣emisse. Nam postquam narrauit Bertolfum Rudolfi generum (quem vt dictum est Papa Regem creauerat) perempto socero, duca∣tum

Sueuiae tanquam sibi à socero conces∣sum vsurpasse, & ex altera parte Henricum (Papae iudicio depositum) concessisse eun∣dem ducatum nobili cuidam Sueuiae, cui Friderico nomen, qui Bertolfum ad pacis conditiones, & ad exfestucationem ducatut adegit, addit. Bertolfus iste, quamuis in hoe negotto Imperio simul & iustitiae cesserit, tamen si renuissimus ac fortissimus fuisse traditur. En vt nihil circuitione vsus, affirmat Imperium & iustitiam ab Henrico stare, in quem Pōti∣fex sententiam depositionis multò antè tule∣rat; nō autem a Rudolfo, quamuis Pontificia authoritate ad Regnū vocato, cū epigraphe iam bis superius relata; Petra dedit Petro &c.

Denique cùm seriò dicat & doceat, Re∣ges nullum praeter Deum supra se habere quem metuant. Nonne hoc ipso satis admonet, ni∣hil iuris temporalis Pontifici Romano esse, vt de ipsorum regnis & imperijs vllo modo disponat? Et verò licet aliud non esset, quo facinus illud Gregorij Pontificis improbe∣tur, sanè tot lugubres & calamitosi euentus, tot funesti ac miserabiles casus, qui ex illa Papae in Imperatorem tunc primùm occu∣pata & vsurpata iurisdictione orti, vniuer∣sum Imperium totos viginti quinque annos

afflixerunt, & Ecclesiam continuo schisma∣te lacerarunt, nobis argumento esse possunt, decretum illud non afflatu diuino, sed hu∣mano impetu factum esse: nec ab ordinaria sanctae sedis Apostolicae iurisdictione, sed vel ab extraordinaria sedem tenentis ambitio∣ne, vel iuris sui ignoratione & zelo inconsi∣derato processisse. Neque enim verisimile est Deum, qui Iustitiae author & Ecclesiae protector est, quique primas spiritualis po∣testatis Ecclesiae executiones, praesentibus miraculis & horrendo effectu formidabiles reddidit, non eodem modo primam illam tantae tamque sublimis authoritatis & iuris Ecclesiae suae executione, singulari aliquo miraculo vel extraordinario auxilio secun∣dare voluisse: cùm praesertim tot precibus à Pontifice in auxilium esset vocatus, ipsiq́ue Apostoli solennj obsecratione rogati, his verbis. Agite igitur Apostolorum sanctissimi Principes, & quod dixi vestra authoritate in∣terposita confirmate, vt omnes nunc demum intelligant, si potestis in caelo ligare & solue∣re, in terra quoque Imperia, Regna, Principa∣tus, & quicquid habere mortales possunt, au∣ferre & dare vos posse. Ediscant nunc Reges huius exemplo, & omnes seculi Principes, quid

i•• ••alo possitis, quantique apud Deum sitis, as deinceps timeant sancta Ecclesiae mandata contemnere. Hoc autem iudicium citò in Hen∣ric••m exercete, vt intelligant omnes, iniqui∣tatis filium non fortuitò, sed vestra opera è reg∣no eadere. Hoc tamen à vobis optauerim, vt poenitentia ductus, in die iudicij vestro rogat•• gratiam à Domino consequitur. Actum Roma Nonis Martij indictione tertiaf 1.86 His & simi∣libus precationibus ad Deum & Principes Apostolorum fusis, inquè Henricum exe∣crationibus & imprecationibus solenni mo∣re coniectis, quid Deum, qui Ecclesiam per beatos suos Apostolos continua protectio∣ne custodit non facilè passurum se exorari, & primam hanc Pontificis supplicationem in tantae authoritatis Ecclesiae manifestan∣dae exordio non statim fuisse auditurum ar∣bitretur, si talis ad Ecclesiam authoritas per∣tinuisset? Cùm tamen planè contrà, nihil non infaustum Pontifici, Pontificiaeque par∣tis authoribus & fautoribus acciderit, tri∣umphante interim & Imperium tenente Henrico. Nam quod à filio tandem post annos viginti quinque passus est, sub specie religionis, vt ait Frisingensis, id parum aut nihil ad hanc rem pertinet: praetextus hic

tantùm filio pessimo fuit, qui ante diem pa∣trios in annos inquirebat. Vera autem causa, ambitio, & ardens dominandi libido, quae multos mortales falsos fieri subegit,g 1.87 & patres in filios, & hos in illos, saeuis & furialibus o∣dijs saepe armauit, vt vberius alibi ostendi∣mus: h 1.88 Bellissimè quidam,i 1.89 patris longior vi∣ta malo filio seruitus videtur.

CAP. XI.

EX his, vt opinor, satis patet, Ecclesiam non tolerasse olim Constantium, Iulia∣num, Valentem, & alios malos Principes, quòd suis tunc copijs & viribus diffideret, nec quòd eos sine magno populi incommo∣do in ordinem cogere nequiret. Nam re ve∣ra facilius, & minore populi detrimento, ve∣teres illos coërcere potuit, quàm non solum Henricum IV. cuius causa tam diutumum schisma ortum est, sed vel Othonem IV. vel Fridericum II. vel Philippum Pulchrum, vel Ludouicum XII. vel Ioannem Nauarrum, & alios, in quos Pontifices successu rerum tumidi, sententias excōmunicationis & pri∣uationis regnorum protulerunt; non ob hae∣resim, ne{que} ob malè obitum imperium, ne{que}

ad supplicationem subditorum, sed proprio motu, priuato inquā odio incensi infensi••. Nō deni{que} quòd status Ecclesiae illâ aetate E∣piscopos magis quàm hoc seculo ad marty∣rium paratos esse voluerit. Tunc enim Ec∣clesia tutissimo loco erat, at{que} in portu vt di∣citur, nauigabat: vtpote fundata iampridē Apostolicis institutis, & satis super{que} labore ac sanguine Martyrum stabilita. Quinimo is tunc Ecclesiae status erat, vt multò minus quàm hoc tempore Episcopis ad martyrium paratis opus esset: quòd tota tunc multitu∣do. velut recente Martyrum sanguine asper∣sa, nihil nisi martyrium redoleret: adeo vt non minus exemplo gregis Pastor, quàm sin∣guli de grege exemplo Pastoris, officij sui commoneretur.

At nunc secus, proh dolor! se res habet: Ecclesia grauissimis tempestatibus agitata est, ac tantum non obruta Haereticorum im∣petu, multis eorum ipsorum qui Catholici dici cupiunt ita affectis, vt nec magnas ex∣antlare molestias, nedum exequi mortem, pro vera religione velint: quapropter vt in∣calescat ille tepor, & homines ad expeditissi∣mam viam & quasi compendiariam salutis excitentur, quis non videt opus esse Episco∣pis

qui verbo & exemplo viam monstrent: & ad martyríum potius, quàm ad arma & in∣surrectiones, in quae naturâ procliues sumus, & semetipsos componant & alios adhorten∣tur? Quis non paternam Clementis VIII. pietatem cum summa prudentia coniunctā, quà Reges & Principes Christianos ad con∣cordiam reducere, & in concordia retinere annititur, infinitis partibus Ecclesiae vtilio∣rem iudicet, quàm Iulij II. loricati furores Martios, quibus Italiam, Galliam, Germa∣niam, Hispaniam, caeteras{que} gentes Christi∣anas, hostilibus animis inter se committere, impiè & inhumaniter connitebatur?

Haec cùm ita sint, sane vel priscos Ecclesiae patres grauiter deliquisse fateamur, quod sontes illos, & execrādos fidei desertores, nō solū pertulerint, &, cùm facilè possent, non peremerint; sed obseruarint comiter, & re∣galibus titulis at{que} honoribus dignati sint: vel eos eiusmodi Principibus pepercisse propter reuerentiam Maiestatis, & solo Deo inferio∣rem in temporalibus potestatem, arbitre∣mur necesse est: vel certè praeter causas ab aduersarijs redditas, aliam adhuc subesse meliorē credamus, quā nemo ipsorū hacte∣nus prodidit, nec vt suspicor, vnquā prodet.

Nam quod quidam seditiosus in opere il∣lo infami quod aduersus Reges scripsit,a 1.90 vt vim superioris obiectionis de antiquorum Patrum tolerantia eludat, quasi verò, inquit, eadem instituendae Ecclesiae ratio, at{que} institutae esse credenda sit, ac non prius plantari & irri∣gari vineam, quàm incidi oportea••: sed tum demum id potestatis datum est Ecclesiae, cùm id Propheta impletum est: Erunt Reges nutritij tui, & vultu in terra dimisso adorabunt te, & puluerem pedum tuorum lingent.b 1.91 id certè est eiusmodi quod vix responsione dignum putem cùm nec authorem ipsum sat quid di∣cat scire arbitrer. Quid enim? An non puti∣da Ecclesiae membra ab eius infantia & pri∣mordijs abscindi solebant? An nescit inci∣sionem illam spiritualem, quae propria Ec∣clesiae est, vnà cum ipsa Ecclesia caepisse? Quid Ananias, quid Corinthius, an non ab Ecclesia amputati? Hoc si ignorat, malus Theologus, & peior vinitor credendus est: siquidem in plantatione resecat hic etiam quicquid in vite superfluum est & inutile, nec prominere terra putridas aut vitiatas gem∣mas sinit: mox eam, vbi paululum excreue∣rit, pampinat, ne infructuosis colibus onere∣tur. Quod si de incisione corporali intelligat,

scire debet Ecclesiam non nosse sanguinem, non solere inquam extremo supplicio quen∣quam afficere, nisi fortè per miraculum, vt in persona An••niae & Saphiraec 1.92, contingat. Sed quid? an Ecclesiam temporibus Am∣brosij, Hieronymi, Augustini nondum per∣fectè institutam fuisse retur? aut non satis plantatam & irrigatam, vt iam tunc com∣modè incidi potuerit? Certè B. Augustinus alicubi asserit,d 1.93 paucos suo seculo vspiam inueniri qui de Christo malè ••entirent. Cur ergo Valentem, Valētinianum, Heraclium, & alios similes tolerauit Ecclesia? Nam à Constantino Magno i••pletum erat id pro∣phetiae quod allegat At nondum tempus in∣cidendi vineam Domini. Egregia ratio scili∣cet, at{que} inter alias eius viri ineptias, quas a∣libi seorsus indicauimus,e 1.94 collocāda. Nunc ad indirectae potestatis propugnatores tran∣seamus.

CAP. XII.

HOrum opinionem capite primo & ca∣pite quinto suprà proposui: ea est, Pa∣pam ratione suae spiritualis No••archiae habere potestatem temporalem indirectè, eam{que} sum∣mam disponendi de temporalibu•• rebus ••••mni∣um

Christianorum, & posse mutare regna, & vni an ferre atque alteri conferre, si id necessa∣rium sit ad animarum salutem.* 1.95 Cui sententiae tam multa repugnant, vt eam omnino im∣probabilem, ne dicam incredibilem, existi∣mem. Nam in primis quid ei magis contra∣rium, quàm quòd tota antiquitas Christia∣na semper censuit, Reges solo Deo minores esse, solum Deum iudicem habere, nullis legibus humanis subijci, nullis{que} poenis tem∣poralibus plecti vel coërceri posse,a 1.96 ac pro∣inde quod iuris authores dixerūt, Princeps le∣gibus solutus estb 1.97, id Graeci de legibus poena∣libus pr••ecipuè intelligūt; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ••, videlicet si quid delinquat non 〈◊〉〈◊〉. Nihil horum cum aduersariorum opinione potest consistere. Nam si verum est, Papam de Regnis nebus{que} Principum se∣cularium posse disponere, & ab ijs sceptra omnem{que} dignitatem auferre, consequitur necessariò Papam Regibus superiorem at{que} etiam iudicem in temporalibus esse, ac prae∣terea Reges omnes temporalibus paenis sub∣ijci posse: quod superiori veterum senten∣tiae ex diametro vt aiunt opponitur, conse∣cutionia necessitas inde patet, quòd qui ali∣um legitimè iudicat, is superior sit eo quem

iudicat necesse est. (Nam par in parem non habet imperium,c 1.98 multo minus inferior in superiorem) & quòd regni priuatio, sicut bo∣norum publicatio, inter paenas temporales eas{que} grauissimas numeranda sit.

Quid quod ipsi Pontifices fatentur Reges non habere superiorem in temporalibusd 1.99. Habent & non habent, simul veru esse no∣queunt. falsum ergo est Reges non habere superiorem in temporalibus, si alius ijs possit iure temporalia auferrre alteri{que} conferre.* 1.100 si enim hic non sit actus superioritatis, vt ita loquar, non video equidem quid sit esse su∣periorem: aut si Regem causa cognitâ con∣demnare, & regali dignitate multare, non sit Regis iudicem esse; nullam ne{que} iudicij ne{que} iudicis notionem à maioribus traditum & relictam esse fatendum est. Nam quod in verbis, directè & indirectè, discrimen statu∣unt, id non ad facultatem iudicandi & effe∣ctum iudicij, sed solùm, ad modum & ratio∣nem acquirendi tantam potestatem perti∣net. Canonistae enim dicunt Papam directè dominium temporale totius orbis à Christo accepisse. Hi verò negant eum accepisse ta∣le dominium directè, quasi dicas perse, sim∣plicitèr, & sine alterius rei consideratione;

sed tantùm indirectè, hoc est per consequen∣tiam, ratione illius potestatis spiritualis qua directè a Domino accepit. haec igitur ex verbis istis differentia, ad initium & modum acquirendi temporalem potestatem, non autem ad eius vim & effectum referri debet. Vtrumuis enim dicas, nihil ad Pontificalis iudicij in Reges firmitatem & efficaciam omnino interest▪ nisi fortè quis dicat Pa∣pam, si vit malus fuerit, liberius indirectè quàm directè in Regum corpora & fortunas posse grassari.

Quod si aduersariorum sententiae locus sit, Reges & Principes Christiani non erunt solum vasalli & clientes Papae in temporali∣bus, sed quod vilius est quasi preca••iò Regna & Principatus ab eo possidebunt, Id facilè ex ipsis aduersariorum principijs sic ostendo. Summus Pontifex potest alicui ragnum au∣ferre, & alteri conferre, si id necessarium sit ad animarum salutem: Atqui iudicare & de∣cemere an sic necessarium, pertinet ad eun∣dem Pontificem, de cuius iudicio, aequum∣ne sit an iniqui••n, nemo potest, iudicare:e 1.101 ergo vbi libitum ei erit poterit q••em libe•• regno priuare, & illud alteri conferre. Pro∣positio in hac ratiocinatione, est ipsamet

sententia aduersariorum. Assumptio verò inter omnes Catholicos extra cōtrouersiam est: nemo enim nisi Haereticus negabit cu∣ram animarū ad Petri successorem & Christi vicarium pertinere. Conclusio denique ex praemissis necessariò sequitur; quia si volet Pontifex Regnum aliquod ab vno in alium transferre, poterit dicere se iudicare ad ani∣marum salutē id esse necessarium: & de eius quidem iudicio, vt dictum est, iudicare ne∣mo debet. At{que} ita semper in eius volunta∣te situm erit, vtrum velit sceptra Regibus adimere. quod quid est aliud, quam Reges omnes velut iure precarij regna ad nutum Pontificis auferenda detineref 1.102 Ecce quàm lubrico in loco Reges & Principes Christi∣ani consisterent, si verum esset, Papam ha∣bere potestatem indirectè disponendi de omnibus rebus temporalibus Christiano∣rum, qui eam potestatem suo semper ar∣bitrio iudicio{que} metietur, vt nihil irato illi facilius futurum sit, quàm indirectae pote∣statis exercendae causam praetexere, quo∣ties eum aut priuatas iniurias vlciscendi li∣bido, aut ambitiosè dominandi cupiditas in∣cesserit, aut etiam vbi se laesum spretúmue, quamuis sine publica offensione, esse credet.

Cuius rei illustria documenta praebuerunt Bonifacius VIII. & Iulius II. vt alios tace∣am, cùm magno multorum scandalo, con∣ceptum in Reges potentissimos odium, ob∣liqua hac indirectae potestatis via effundere conarētur. Quod igitur de beneficijs Cleri∣corum tradunt Pontificij iuris interpretes, omnia scilicet manualia esse respectu Papae: i∣dem de Regnis dici posset, si ista ei in Reges potestas temporalis indirectè concedatur, quasi in manu & potestate cius sit, alijs sub∣inde at{que} alijs tanquam precario possessori∣bus ea auferre & conferre. Sed mitto hanc ab incommodo siue absurdo rationem, quae licet aduersus Bozium & Canonistas nullius sit momenti, quòd ipsi id quicquid est in∣commodi admittant, fateantur{que} Reges ni∣hil nisi mandatam à Papa executionem in regnis obtinere, tamen est efficax contra Theologos, & omnes indirectae potestat•• assertores.

Sed & omnis potestas, omne{que} domini∣um & iurisdictio, aut iure diuino acquiri∣tur, aut iure humano: & qui aliquid possi∣det seu tenet, si neutro horum possideat, iniustè possidet, vt praeclarè in Donatistas ratiocinatur Augustinus* 1.103. Fieri igitur non

potest, vt Papa imperium aliquod tem∣porale in Reges & Principes seculares iustè exerceat, nisi constet id ei iure diuino vel humano esse tributum. At nullus ne{que} in di∣uinis ne{que} in humanis legibus locus reperi∣tur, qui talem illi potestatem conferat. cùm tamen contrà, Regum Dominatio & autho∣ritas multis sacrarum literarum testimoni••s ap••rtè commendata sit & probata, vt cùm dicitur, Per me Reges regnant. Data est à Domino potestas as vobis. Reges gentium domi∣nantur ••••rum. Cor Regis in manu Dei. Dabo illis Regem in furore meo. Time Dominum, fili mi, & Regem. Deum time••e, Regem honorifi∣cate, & passim id genus similia.

Postremò, quandoquidem potestas & iu∣tisdictio ista temporalis Papae, de qua nobis sermo, ne{que} expresso Dei verbo in Scripturis comprehensa, ne{que} ex traditione. Apostolo∣rum quasi per manus recepta; neque vsu & consuetudine in Ecclesia per totos mille an∣nos & amplius obseruata, aut ab vllo Ponti∣fice occupata; neque ab antiquis Ecclesiae Patribus laudata & probata, imò ne memo∣rata quidem inuenitur; quae nos, obsecro, credendi necessitas, cogat eam admittere? aut qua nobis eam authoritate persuadeant?

Rationibus, inquiunt, & exemplis nostra pro∣batur sententia. quàm vellem inquam id ve∣rum esse. Sed scire inprimis oportet, eas tan∣tùm rationes huic ipsorum sententiae pro∣bandae idoneas esse, ex quibus apodixes & demonstrationes euidentes conficiuntur, quales nemo illorum adhuc attulit, a••t vt ar∣bitror afferre potuit. Nam quod ad proba∣biles & verisimiles tantùm rationes attinet, ex quibus syllogismi Dialectici constant, il∣larum non ea vis est, vt per eas summum Re∣gibus & Principibus imperium abiudicetur: cùm ne quidem in quotidianis minimarum rerum controuersijs aliquid euinci possit, nisi manifestis & euidentibus testimonijs vel te∣stibus res petitoris esse comprobetur. & ideo actore non probante, qui conuenitur, etsi nihil ipse praestat, obtinebit.h 1.104. In exemplis autem insirmum at{que} inualidum omnino praesidi∣um est, quia quid factum sit tantummodo, non quid fieri debuit, ostendunt: exceptis ijs quae sacrarum literarum testimonio laudi vel vituperio dantur. Quae cùm ita sint, vi∣deamus nunc quibus rationibus sententiam suam aduersarij confirment.

CAP. XIII.

NEmo omnium, vt antè dixi, Pontificiae partis, rationes aut diligētius collegit, aut argutius proposuit, aut breuius & subti∣lius conclusit, quàm insignis Theologus Bel∣larminus, quem honoris causa nomino, qui licet quantum honestè potuit, & plus etiam quàm debuit Papae authoritati in tempora∣libus tribuit: satisfacere tamen non potuit ambitioni imperiosissumi hominis Sixti V. qui se supremam in omnes Reges & Principes vniuersae terrae, cunctos{que} populos, gentes, & nationes non humana sed diuina institutione sibi traditam potestatē obtinere affirmabat.* 1.105. Ita{que} parum abfuit quin omnia Doctoris il∣lius opera, quae haeresum summo hodie suc∣cessu oppugnant, Pontificia censura magno cum Ecclesiae detrimento aboleret. vt illius ordinis patres, cuius tunc erat Bellarminus, seriò mihi narrarunt. Quae res me reficit, si fortè, quod nolim, Pontifex aliquis pari am∣bitione praeditus, librorum meorum lectio∣ne ob similem causam Catholicis interdi∣cet. Quicquid volet sanè faciat, at nunquam efficiet, vt ego Catholicam, Apostolicā, & Romanam fidem, in qua à puero ad grauem

hanc senectutem versatus sum, vnquam de∣scram; aut in alia fidei professione moriar, quam quae à Pio IV. praescripta est. Rationes igitur ex Bellarmino huc referemus; sunt e∣nim numero quinque, relictis alijs, maximè verò nugis Bozianis, quae indignae sunt, in quarum refutatione vir doctus se exerceat.

Prima ratio est, quam his verbis proponit Bellarminus. Potestas ciuilis subiect a est pote∣st••ti spirituali, quando vtraeque pars est eius∣dem Reip. Christian••: ergo potest Princeps spi∣ritualis imperare Principibus temporalibus, & disponere de temporalibus rebus in ordine ad bonum spirituale. omnis enim superior im∣perare potest inferiori su••. Et ne quis fortè ra∣tionem hanc eludat per inficiationem pro∣positionis, eam illicò tribus argumentis, siue medijs, vt aiunt, demonstrare conatur, hoc modo.

Quod autem potestas politica, non solùm vt Christiana, sed etiam vt politica, sit subiecta Ecclesiasticae, vt talis est: primo demonstratur ex finibus vtrius{que}. Nam finis temporalis sub∣ordinatur fini spirituali, vt patet. quia felici∣tas temporalis non est absolutè vltimus finis, & ideo referri debet in felicitatem aternam: con∣stat autem ex Aristotele lib. 1. Ethic. cap. 1. ita

subordinari facultates, vt subordinantur fines.

Secundo, Reges & Pontifices, Clerici & Lai∣ci, non faciunt duas Respub. sed vnam, id est, vnam Ecclesiam. Sumus enim omnes vnum corpus. Rom. 12. & 1. Corinth. 12. at in omni corpore membra sunt connexa, & dependentia vnum ab alio: non autem rectè asseritur, spiri∣tualia pendere à temporalibus, ergo temporali•• à spiritualibus pendent, illis{que} subijciuntur.

Tertio, si temporalis administratio impedis spirituale bonū, omnium iudicio tenetur Prin∣ceps temporalis mutare illum modum admini∣strandi, etiam cum detrimento temporalis boni, ergo signum est subiectam esse temporalem po∣testatem spirituali. Haec ille.

Quibus vt ordine satisfiat, respondeo, fal∣sum in primis esse, quod pro vero, certo, & solido fundamento in hac prima ratione no∣bis obtruditur: salsum inquam, ciuilem po∣testatem subiectam esse spirituali, quando vtra{que} pars est eiusdem reipublicae Christi∣anae: nisi id ita intelligant, subiectam esse in spiritualibus, & è diuerso hanc illi in tempo∣ralibus obedire oportere. Siquidem hae duae potestates ita sunt partes reipublicae Chri∣stianae, vt neutri in alterum imperium sit, vtpote quae cùm liberae & sui iuris essent,

mutuo amore coïerunt. Vtra{que} ergo alte∣ram in suo ordine & munere recognoscit & veneratur, & suam vtra{que} functionem arbi∣tratu suo exercet: tantùm inter eas conspi∣rans quidam consensus & societas est, ad Christianam Rempub. conseruandam: v∣tra{que} enim potestate, siue (vt Genebrardib 1.106 verbis vtar) vtro{que} magistratu Ecclesiastico & Politico Ecclesia continetur, munitur, & viget. ad quam protegendam & sartam tectam conseruandam

—alterius sic Altera poscit opem res, & coniurat amicè,

Vt quamdiu societatem retinēt, Respublica Christiana innumeris concordiae & pacis commodis efflorescat: At vbi coitam dissol∣uunt, spiritualis quidem potestas, licet diui∣nâ virtute praestans, imbecillior tamen in o∣culis hominum & corporalibus auxilijs de∣stituta plerum{que} cōtemnitur: temporalis ve∣rò quantumuis potens atque fortis, in suam ipsius perniciem per omne scelus & insani∣am properat, nimirum caelesti gratia desti∣tuta, qua per spiritualis potestatis coitionem fruebatur. Nihilo tamen magis potestas Ec∣clesiastica suas vlcisci iniurias per se, nisi ar∣mis spiritualibus, vel potestas temporalis in

Ecclesiasticam saeuire, nisi visibilibus & cor∣poralibus telis potest. Cuius rei vtinam non totluctuosis exemplis & superiorum seculo∣rum monimenta, & nostra nos aetas memo∣riaque admonerent. Atque hoc nimirum il∣lud est, quod, vt antè dixi, Hosius ad Con∣stantium Arianum. Neque fas est nobis, in∣quit, in terris imperium tenere, ne{que} tu thymi∣amatum & sacrorum potestatem habes, Impe∣rator. & quod D. Bernardus ad Eugenium Papam.c 1.107 habent haec infima & terrena iudices suos, Reges & Principes terra•• Quid fines alie∣nos inuaditis? quid falcem vestr••m in alienam messem extenditis? Non sunt igitur hae pote∣states, Ecclesiastica & Politica, ita partes reipublicae Christianae, vt altera in alteram planè dominetur: sed ita sunt partes, vt quae cùm essent separatae & inter se diffidentes, singulari tandem concordia se coniunxe∣runt, vt vtraque alteri opem & operam suam praestaret, mutuisque officijs & munijs sese inuicem demereren••ur. N••c quòd potestas Ecclesiastica sanctior & excellentior sit Po∣liticâ, idcirco hanc illi subiectam esse con∣cedendum est: sed tantùm (vt fit non rarò in societate ciuili) illam digniorem & diuitio∣rem huic ignobiliori & minus locupleti, ad

vtriusque vtilitatem se adiunxisse; ita vt am∣bae in illa societate liberae maneant, neutra∣que ab altera vllo modo pendeat. Ita{que} per∣bellè in hanc sententiam Driedod 1.108: Christus, inquit, vtrius{que} potestatis officia discreuit, vt vna diuinis & spiritualibus rebus atque per∣sonis, altera profanis ac mundanis praesideret. & mox, En planè vides Christum discreuisse vtrius{que} potestatis officia. Distinctio igitur Ec∣clesiasticae potestatis Papalis à potestate seculari ac imperiali est de iure diuino facta. & pòst e∣odem capite, Vnde Papa & Imperator sunt in Ecclesia non tanquam duo rectores summi in∣ter se diuisi, quorum neuter alterum cognoscit, aut veneratur tanquam superiorem (Nam hic illum in spiritualibus, hunc ille in tempora∣libus recognoscere ac venerari tanquam su∣periorem debet, & secundum antiquam glossam in can. Hadrianus. 63. dist. quem ad∣modum ille huic in spiritualibus, ita hic illi in temporalibus pater est) quia regnum sit contrase diuisum desolabitur. Ne{que} item ••unt tanquam du•• iudices subordinati, sic vt alter suam iurisdictionem accipiat ab altero. Sed sunt tanquam rectores duo, qui sunt vnius Dei mi∣nistri, diuersis officijs deputati, ita vt Impera∣tor praesit secularibus causis & personis ad pa∣cificum

conuictum huius seculi: Papa verò prae∣sit spiritualibus ad lucrum Christianae fidei & charitatis.

Sed & ipsemet Bellarminuse 1.109 Nota, in∣quit, quemadmodum non est idem sydus Sol & Luna, & sicut Lunam non instituit Sol, sed Deus: ita quo{que} non esse idem Pontificatum & Imperium, nec vnum ab alio absolutè pendere. Sunt quidem Sol & Luna duo luminaria magnaf 1.110, quae Pontifex Innocentius per alle∣goriam interpretaturg 1.111 duas dignitates, quae sunt Pontificalis authoritas, & regalis pote∣stas: & illam Soli, hanc Lunae comparat. Vn∣de hoc modo disputo. Quem admodum Lu∣na non minus Luna est, nec minus per se consistit, tunc cùm à Sole recedit, & mutua∣tum ab co lumen e••rans amittit, quàm cùm eius radijs pleno orbe atque aspectu illustra∣tur; & neutro casu aut haec ab illo, aut ille ab hac dependet: sed ambo institutionis suae ordinem & modum tenentes, deo mundó∣que deseruiunt. Sic etiam potestas Regalis siue politica, proprijs subnixa viribus per se semper consistit: & licet magnum quidem lumen ad benè beate{que} viuendum à Pon∣tificali & spirituali potestate accipiat, ta∣men eius neque accessu neque recessu vlla

ex parte in sua 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 siue essentia mutaur, minuitur vel augetur: multo{que} minus ad∣uenienti subijcitur. Superest vt vitia argu∣mentorum, quibus primam istam rationem fulciri Bellarminus putat, singillatim indi∣cemus.

CAP. XIIII.

QVod igitur ad primam attinet, nego constanter talem ordinationem vel subordinationem finium harum potestatum esse, quatenus ipsae potestates tales sunt. Nam finis Politicae seu ciuilis potestatis, quatenus politica est, nihil aliud absolutè complectitur quàm felicitatem tempora∣lem, commune scilicet bonum, & vitae de∣gendae ordinatam tranquillitatem, vt ipse∣met alibi Bellarminus fatetur. Politica pote∣stas, inquit, habet suos Principes, leges, indicia &c. & similiter Ecclesiastica suos Episcopes, Canones, iudicia. Illa habet pro fine temporalem pacem; ista salutem aeternam. Nec vlterius progreditur haec potestas ciuilis, nullumque alium in finem refereur, vt talis est. Nam quod ad aeternam felicitatem aspirat, id non à seipsa habet: non, inquam, quatenus

politica est, eò tanquam in vltimum scopum conatus suos dirigit: sed quà spiritualis, si∣ue ecclesiasticae potestatis societate & con∣silijs adiuuatur. vt patet ex innumeris po∣pulis & ciuitatibus, apud quos ciuilis pote∣stas seuerè viguit, licet exiguam vel planè nullam aetemae felicitatis, de qua loquimur, notionem habuerint. Hoc etiam indicat Apostolusa 1.112, cùm iubeat orare pro Regibus, & omnibus qui in sublimitate sunt, vt tran∣quillam vitam agamus in omni pietate & casti∣tate: tranquillitatem vitae nimirum politicae gubernationi, pietatem & castitatem Chri∣stianae disciplinae adscribens. Itaque, vt vno verbo dicam, sciendum est fines actionum humanarum in intentione esse, & non in in∣tellectu, id est, non quod intellectus discursu rationis excogitare potest, id finis actionis est; sed quod voluntas agendo consequi cu∣pit, dum animus actionem meditatur, id actionis finis est. Vnde Nauarrusb 1.113 rectè ait, finem potestatis laicae esse vitam bonam, be∣atam, & quietam temporalem mortalium, quae & finis est legum ab ipsa emanantium. Potesta∣tis verò ecclesiastica finem esse vitam aternam supernaturalem: eandem{que} esse finem legum ab ipsa emanantium. Prosequerer haec pluribus,

ni rem acutis hominibus, vel ex ipsa Philo∣sophia satis perspectam iudicarem.

Secundum verò argumentum vsque adeo friuolum est & fallax, vt nihil infcitius dici, aut vitiosius colligi possit, quàm quod eo concluditur. Ecqua enim anus tam excon est, vt nesciat non valere hanc consequuti∣onem, Sunt membrae vnius corporis; ergo v∣num ab alio pendet. Nam neque pes à pede, neque brachium à brachio, neque humerus ab humero pendet, sed alicui tertio & me∣dio connexa sunt per se, vel per alia mem∣bra quibus adhaerent. An non eadem ratio∣cinandi forma, & eodem planè argumento colligitur: brachia vniuscuiusque hominis sunt membra vnius corporis: at in omni cor∣pore membrae sunt connexa & dependentia vnum ab alio: non autem reclè asseritur dex∣trum pendere à sinistro: ergo sinistrum cu∣iuslibet hominis brachium pendet à dextro, eique subijcitur? Quis eiuscemodi argu∣menta futilitatis plena non rideat? Ego mi∣seras istas demōstrationes odi, quae rem qua de agitur argutijs, praestigijs, & captionibus inuoluunt potius, quàm explanant. Vt enim brachia ad humeros, & humeri ad collum & caput annectuntur: nec dextrum brachi∣um,

dexterue humerus, sinistro, vel conuà subijcitur: ita potestas spiritualis & tempo∣ralis, siue Ecclesiastica & Politica, licet membra sint vnius corporis politici, & par∣tes vnius Reipublicae at{que} Ecclesiç Christi∣anae, neutra tamen alteri subijeitur; neutra∣que alterius fines & iurisdictionem sine sce∣lere potest inuadere: sed ambae, velut vnius corporis humeri, ad caput qui Christus est annectuntur. quarum haec, Politica scilicet, vitae degendae praecepta, quibus societatis humanae tranquillitas continetus, ciuibus & subditis praescribit, illa verò ad immortali∣tatis & felicitatis aetemç contemplationem supernaturalem (quae & cum politica tran∣quillitate, & sine ea interdum subsistit) ani∣mos hominum erigit informat{que}. ex qui∣bus sequitur separatas esse has potestates in eadem Republica Chritiana, ita vt neutra altori, quatenus talis est, subijciatur. Et verò nisi hoc ipse Bell••rminus fateatur, sua eum doctrina alibi tradita rodarguet. Nam libro tertio de Romano Pontifice, cap. 19. vbi nu∣gas Synodi Smalchaldicae Lutheranorum refutat, atque ad illud eorum argumentum respondet, quo dicunt Papam se Deum facere cùm nolit ab Ecclesia ant ab vll•• iudicari.

ostendit vitiosam esse consequentiam, argu∣mento ducto à Regibus, qui & ipsi quoque nullum in terris Iudicem habent quantum ad temporalia. Reges terrae, inquit, certè In∣dicem in torris quo ad res politic•••• attinet nullum agnoscunt: Num igitur tot erunt Dij quot sunt Reges? Quid aliud est quaeso Re∣ges non habere iudicem in terris, quo adres politicas; quàm quod nos contendimus, se∣paratam esse potestatem Politicam ab Ec∣clesiastica, & de illa summum Pontificem nullo modo disponere vel iudicare posse? Nam fiposset, certè aut Reges haberent iu∣dicem in terris etiam quo ad res politicas, aut Papa semper in caelestibus habitaret. Fieri ergo non potest quin Bellarminus autà se∣ipso dissidcat, aut immemoriâ lapsus sit, aut, quod nou credo, veritatem variare studeat, cùm alibi assumat pro certo & concesso, Reges nullum habere iudicem in terris quo ad res politicas; alibi verò Regibus & Prin∣cipibus omnibus indicom ferat Pontificem, qui eos nulicare & deponere, ac du regnis rebusque ipsorum omnibus arbitratu suo disponere possit. Nam quod in verbis istis, directè & indirectè, discrimen statuit, id ad formam & modum procedendi tantùm spe∣ctat,

non autem ad vim & effectumiudicij: semper enim verum est, eum habere iudi∣cem in terris quo ad temporalia, quem Pa∣pa quoquo modo, seu directè seu indirectè, in temporalibus iudicat. Et verò quid inte∣rest ad miseriam & calamitatem Regis à Pa∣pa iudicati & regno priuati, vtrum Papa di∣rectè id fecerit, veluti si in Siculum aut Ne∣apolitanū Regem, tanquam directus domi∣nus feudi in vasallum, sententiam ferat: an verò indirectè, vt in Reges alios, qui ei nullo clientelari iure subiecti sunt; si modò vtram∣que sententiam par poena sequatur? Et haec quidem de secundo argumento satis. Nunc tertium quam vim habeat dispiciamus.

Tertium igitur argumentum quàm suble∣stum sit, vel ex eo patet, quod nihil inde col∣ligi ab authore potuerit, quàm quòd signum sit subiectam esse temporalem potestatem spiri∣tuali. Suscepit rem demōstrandam, & signum tantùm profert, & illud quidem non 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, sed 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quod saepe nos falso indicio decipit. Ad argumentum igitur respondetur, negan∣do consequentiam. Quamuis enim verum sit, Principem temporalem teneri mutare regiminis modum, si eo impediatur bonum spirituale: non tamen inde efficitur necessa∣ria

consequutione, subiectam esse tempora∣lem potestatem spirituali: sed hoc tantùm, spirituale bonum temporali bono esse prae∣stantius; quod verū est, & nos fatemur. Non enim si vnum alio dignius est, protinus con∣sequitur minus dignum à magis digno pen∣dere, ei{que} substemi. Possunt nam{que} generi∣bus siue ordinibus adeo diuersis contineri, vt neutrum ab altero pendeat, aut subiecti∣onis vinculo teneatur. Concedimus ita{que} Principem in casu proposito mutare debere formam politicae administrationis; & vt id faciat, ab Ecclesia, vel eius capite & summo Pastore in terris Papa, cogi posse: sed poenis tantùm spiritualibus, quarum metus viro bo∣no quibuscunque supplicijs grauior est (nam vel Ethnico teste,a 1.114 metus diuini supplicij mul∣tos à scesere reuocauit) non autem poenis tem∣poralibus, qualis est bonorum amissio, reg∣ni{que} priuatio, cùm Princeps in temporalibus nullum superiorem agnoscat. Itaque quan∣tum ad has poenas attinet, diuino iudicio & vltioni relinquendus est. Hinc Isidorus, cuius sententia inter Canones refertur,d 1.115 Siue an∣geatur pax & disciplina Ecclesiae per fideles Principes, siue soluatur, ille abijs rationē exiget, qui eorum potestati suam Ecclesiam tradidit.

CAP. XV.

ETsi postremum istud argumentum per ea qua diximus iam satis oneruatum est, operae pretium tamen erit adhuc longius excurrere, & totum animi nostri sensum de ea re vberius explicare. Sciendum igitur, sic nos statuere, Reges, & Principes omnes chri∣stianos, qua Ecclesiae filij sunt, Ecclesiasticae potestati esse subiectos, cique, quoties spiri∣tualia imperat parere debere: quod ni fax∣int, Ecclesia, pro suo in illos imperio & iuris∣dictione, animaduertere in eos Ecclesiasti∣cis censuris, & ancipiti spiritus gladio potest (licet non semper debeat vt superius osten∣di a 1.116) sed eo solo gladio, non etiam visibili & temporali: quoniam hic politicae tantum & seculari potestati cōmissus est. vnde quoties gladij temporalis auxilio spiritualis potestas indiget, fidem at{que} amicitiā solet sociç ciuilis potestatis implorare. E cōtrariò autē Princi∣pes & Praelatos Ecclesiasticos Principibus politicis in tēporalibus esse subiectos, & non secus obedire debere in omnibus quae ad po∣liticā dispensationem pertinent, quam hi illis spiritualia imperantibus parere tenentur:

dummodo talia sint, quae neque fidei Catho∣licae neque bonis moribus aduersentur. Quin imo nec ipsummet summū Pontificem alia ratione ab hac temporali subiectione excludi, quàm quòd Regum beneficio Rex ipse factus sit, Princeps inquam politicus, neminem in temporalibus superiorem ag∣noscens. idque fatetur acerrimus ille iurisdi∣ctionis Ecclesiasticae assertor, quem plerique Bellarminum esse affirmant, in sua responsi∣one ad praecipua capita Apologia &c.b 1.117 Genera∣lis, inquit, & verissima est illa sententia, de∣bore omnes omnino superiori potestati obtem∣perare. Sed quia potestas est duplex, spiritualis & temporalis, Ecclesiastica & Politica, quarū altera Episcoporum altera Regum est: Episcopi Regibus in temporalibus rebus, & Reges Epi∣scopis in spiritualibus subiecti esse debebunt, vt copiosè disputant Gelasius primus in epist. ad Anastasium, & Nicolaus primus in epist. ad Michaelem. quoniam verò Roman. Episcopus non modò summus est Princeps Ecclesiasticus, cui omnes Christiani diuino iure subijciuntur, sed est quo{que} in suis prouincijs Princeps tempo∣ralis; neque vllum in temporalibus superio∣rem agnoscit, vt neque reliqui absoluti ac su∣premi Principes in suis regnis & ditionibus,

inde fit, vt ipse nullam supra se potestatem in terris habeat. Non ergo quia summus Pon∣tifex est, & pater spiritualis omnium Christi∣anorum, ideo à subiectione temporali libe∣ratur, sed quia temporalem principatum ne∣mini subiectum obtinet. In ijs itaque quae ad reipublicae salutem, & ciuilem societatem spectant, nec ordinationi diuinae refragan∣tur, Clerici non minus summo Principi tem∣porali parere, quam ceteri ciues tenentur: vt ipsemet Bellarminus egregiè ostendit,c 1.118 addita etiam ratione, quia Clerici, prater∣quam quod Clerici sunt, sunt etiam cines, & partes quadam reipublica politica. Non sunt exempti clerici vlle modo, inquit, ab obligatio∣ne légum ciuilium, quae non repugnant sacris Canonibus vel officio Clericali. & quamuis di∣cat se non de obligatione coactiua loqui, ta∣men veriùs est eos ad obsequium legum vbi causa postulat, à temporali Iudice cogi pos∣se, vt nec in ea re exemptionis suae beneficio gaudeant, quod ab Imperatorum & Princi∣pum legibus eos accepisse satis constat. Fru∣stra enim legum auxilium inuocat qui con∣tra eas committit.

Hinc est, ex hac inquam Clericorum & Laicorum in republica societate, quò in

conuentibus publicis, Clerici de temporali∣bus negorijs consulturi, primo post Princi∣pem loco considunt. Potestus ita{que} spiritua∣lis (potestatis verbo potestate praeditos sig∣nificari tritium est) politicae potestati, & haec illi, vicissun, pro suo vtraque imperio, impe∣rat at{que} paret. At{que} hoc nimirum est, de quo B. Grgorius Pontifex Mauriciū Imperato∣rem admonet.d 1.119 Sacerdotibus, inquit, non 〈◊〉〈◊〉 potestate dominus noster. citius indig∣netur, sed exoellenti consideratione, propter •• serili sunt, eis ita dominetur, vt etiam debitam renerentiam impendat. Dominetus nimirum, quatenus ciues sunt, & partes rei∣publicae, reuenentiant impendat, quà Dei sa∣vior dotes & partes spiritual 〈◊〉〈◊〉, quibus ipse Im∣perator vt Ecclesiae filius subijcitur. Et has quidem inter vtramque potestatem parendi imperandi{que} vices, Salomon singulari exem∣plo demonstrauit,e 1.120 qui summum Sacerdo∣tem Abiatharom capitis reum pronuncia∣re non timuit, quod coniuranti Adoniae conscusisser. Ait enim historia, Abiath••r quo{que} sacerdoti dixit Rex. Vade in Anathoth a••l agrum tuum, & quidem vir mortis es: sed ho∣die te non interficiam, quiae portasti Arcam Do∣mini coram Dauid patre mico, & sustinuisti la∣borem

in omnibus quae laborauit pater meus. Eiecit ergo Salomon Abiathar, vt non esset sa∣cerdos Domini. En vt Salomon ostendit ius sibi in sacerdotes ex causa politica & tem∣porali esse: cùm tamen satis constet in ve∣teri lege Sacerdotes praefuisse Regibus ois{que} imperare ac resistere solitos, in omnibus quae ad cultum diuinum & ministerium Sa∣cerdotale pertinebant.

Quod autem Bellarminus contenditf 1.121 Salomonem non vt Regem hoc fecisse, sed vt Prophetam & executorem Diuinae iusti∣tiae, eius ego interpretationis probationem aliquā requiro, cùm id neutiquam ex Scrip∣turis appareati eo{que} mera diuinatione nita∣tur. Nam nulla ibi ne{que} mandati speciatim à Domino dati, ne{que} extraordinariae pote∣statis Delegatae mentio fit: quin planè con∣trà, Salomon ipse apertè satis indicat, se vt Regem, pro ordinaria imperij potestate quod iure regni erat adeptus, iudicium illud excreuisse, hac praefutione vsus. Viuit Domi∣nus qui firmanit me, & collocauit me super so∣lium Dauid patris mei, &c. Et verò non de re spirituali vel Ecclesiastica, sed de temporali & politico negotio agebatur, cuius iudicem legitimum & ordinarium esse Regem, vt Re∣gem,

Salomon non ignorabat: & ideo non alio iure in Adoniam, alio in Abiatharem sententiam prounciasse legitur. Deinde quod Bellarminus pro interpretationis suae firmamento arripit, verba scilicet illa, vt im∣pleatur sermo Domini. &c. leuissimum qui∣dem est, ne dicam absurdum. quid hoc enim ad modum implendi pertinet? quis nescit e∣iusmodi Scripturae dictum, tam de eo verifi∣cari, quod iure communi & ordinaria pote∣state perficitur, vt hoc loco; quàm de eo quod vel extra ordinem mirabili quodam e∣uentu, vel per hominum impietatem & ty∣rannidem completum est? Impij cùm cruci∣fixissent Saluatorem, diuiserunt vestiments eius, vt impleretur quod dictum est per Pro∣phetam, g 1.122 siue, vt Scriptura impleretur.h 1.123 Ver∣ba igitur eiusmodi in Scripturis apponi tan∣tùm solent, ad praedictionis & prophetiae ve∣ritatem ostendendam, vt inde argumentum sumere ad aliud colligendum, planè ridicu∣lum & puerile videatur. Erat quidem eo ca∣su Salomon executor diuinae iustitiae, nihil moror: erat & Propheta, esto, quid tum po∣stea? At regia tamen authoritate, & iure communi, ne leuissuna quidē specialis man∣dati mentione facta, id eum fecisse legitur.

Nec vllus in Scripturis locus est, ex quo hanc ei iurisdictionem nominatim mandatam fu∣isse legamus: verifimile porrò non est, au∣thorem historiae diuino spiritu afflatum, tam differentes tantae rei tanti{que} momenti cau∣sas, sine vllo indicio vel admonito praeterire voluisse, si Rex alio iure & authoritate in Adoniam laicum, alio in Abiatharem Sa∣cerdotem sententiam protulisset.

Aequè fallitur vir idem doctissimus,i 1.124 cùm ait, non mirum esse si in testamēte veteri, sum∣ma potestas fuisset temporalis, in none spiritu∣alis: quia in veteri testament•• promissiones tantàm temporales facerunt, & in none spiritu∣ales & aternae. Nam ne{que} in vetere Testamē∣to summa potestas omnino temporalis fuit, ne{que} in nouo spiritualis est: sed in suo vtra{que} regno, hoc est, in suae potestatis iurisdictio∣ne, vt par est, tunc, dominabatur, & adhuc imperat: I am tunc, inquam, suis ambae sini∣bus contentae, alienis abstanebant, vt nec temporalis potest as spiritualem iurisdictio∣nem, & Sac ordorale munus, Hec spiritualis temporal••m pro suo iute inuaderet.k 1.125 Ius autem quod in Clenicos Salomon illa tem∣pestate Principibus competere ostendit, à Regibus in noua lege, & republica Christi∣ana

agnitum & retentum est. Inde priuide∣gia quae Principum nonnulli insignes pieta∣ta. Ecclesiasticis personis concesseruntl 1.126 nam quo••sum illis Priuilegia, si iure com∣muni Regibus subiecti non fuissent? quan∣doquidem communi auxilio, & mero iure munnitis exemptis{que} nullo priuilegio, vel ex∣traordinario auxilio opus est.m 1.127

Et his quidem consentiunt, quae ipsemet Bellarminus rectissimè contra Canonistas asserit.n 1.128 Exemptionem nempe Clericor•••• in rebus politicis, tam quoad personas, quàm que∣ad bona, iure humane introductam esse, non di∣uine. id{que} confirmat tum authoritate. Apo∣stoli (cuius illud, omnis anima potestatib•••• sublimioribus subdita sit,o 1.129 tam clericos qu••¦laicos, reste Chrysostomo includit) tum testimonijs antiquorum Patrum: tum de∣ni{que} quod, vt ipse ait, nullum proferri potest Dei verbum, quae ista exemptio confirmentur•••• Addo ego, grauissimum eius rei argumen∣tum esse, quod in florentissimo Ecclesiae sta∣tu, & sub illis Principibus, qui summum Pon∣tificem. Restorem, Ecclestae vniuersalis, & Christi vicarium agnoscebant, Imperiali∣bus legibus constitutum & obseruatum ••••••∣rit, vt Clerici de criminibus ciuilibus respō∣derent

apud iudices seculares, & ab eisdem condemnarētur, si rei criminis essent inuen∣•••• p 1.130 Et verò, nequà erremus, sciendum est, non omnia ista libertatis personarum & re∣rum priuilegia, quibus nunc Clerici fruun∣tur, ab ijsdem Principibus, ne{que} eodem tem∣pore, fuisse concessa. Nam primum Con∣stantinus Magnus tantùm illis singulari pri∣uilegio indulsit, ne nominationibus & sus∣ceptionibus essent obnoxij, id est, ne nomi∣nati siue electi cogerentur magistratum ge∣rere, aut tutelam aliquam administrare, vel annonis aut tributis colligendis & recipien∣dis prae esse; cùm an••ea aliorum diuium mo∣re ad ea omnia sind excusatione voc arentur. Anno postea octauo vacationem & excusa∣tionem munerum omnium ciuilium, eius∣dem Principis beneficio accoperunt, vt pa∣tet ex illius 〈◊〉〈◊〉 constitutionibus.q 1.131 in quibus hanc priuilegij sui••rationem red∣dit. Ne scilicet Clerici sacrilego liuere quo∣rundam à diuinis obsequijs 〈◊〉〈◊〉. Et qui∣dem nototu digna re•• aduersus ingratam quorundam Clericorum temeritatem, qui immunitatis suae originem Principibus secu∣laribus accepto serve s••••stidiunt, quòd idem pijssimus Princeps exemptiones illas priuile∣gia

appellet, ita enim ille. Hareticorū factio∣ne comperimus Ecclesia Catholicae Cleric••s ita vexari, vt nominationibus seu susceptionib•••• aliquibus, quas publicus mos exposcit, cōtra in∣dulta sibi priuilegia pragrauentur. Constan∣tius deinde & Constans, anno circiter trige∣suno sexto à primi priuilegij concessione, Arbitione & Lolliano Conss. aliud Episco∣pis priuilegium indulserunt, ne de crimini∣bus apud seculares iudices accusarentur.e 1.132 Caeteri verò Ecclesiastici ordinis homines, Episcopis inferiores, Clerici scilicet & Mo∣nachi, sub magistratuum ciuilium iurisdicti∣one vs{que} ad Iustiniani tempora permanse∣runt. ob eam{que} causam. Leo & Anthemiu•• Impp. (ante imperium Iustiniani annis plus minus sexaginta) beneficij loco sanxerunt; ne Orthodoxa fidei sacerdotes & clerici, cuius∣cunque gradus, aut monachi, in causis ciuilib••••, extra prouinctum, aut locum, aut regionem quā habitant, ex vllius penitu•• maioris minorisue sententiâ iudicis, pertrahantur; sed apud su•••• iudices ordinaries, id est, Prouinciarum recto∣res, omnium contra se agentium excipiant acti∣ones. en vt isti, admodum pij & Catholici Principes ordinarios Clericorum & Mona∣chorum Iudices, esse praesides prouinciarum

affirmant. quos nemo tamen eius seculi Pa∣trum Pontificumue errare, aut non verè, piè, & orthodoxè loqui professus est. Inde patet eos nimis peruerse de Iustiniano iudicare qui asserunt eum aliquam in Ecclesiasticos iu∣risdictionem vsurpasse; cùm gratias ei maxi∣mas habere debeant, quòd Imperatorum primus fuerit, qui Clericos ante eum diem politicis magistratibus omnino subiectos, seculari iudicio in ciuilibus causis exemit.f 1.133. Quae cùm ita sint, satis patet Reges & Prin∣cipes seculares summa potestate temporali praeditos, ijs{que} Clericos in rebus politicis es∣se subiectos. Alioqui profectò nec Reges po∣tuissent haec priuilegia concedere: nec viri sancti & sapientes, ita malè sibi & toti Ec∣clesiae consuluissent, vt liberos se suo iure so∣lutos{que} à vinculo tēporalis potestatis, talibus beneficijs ac priuilegijs obligari paterentur. quippe esse se in ditione eorum fatebantur à quibus poterant eiusmodi libertate donari. solui enim vel eximi nō potest, quod non fuit colligatū vel cōclusum. Praeterea tantae pic∣tatis Principes toto orbe tunc erant, vt si iure diuino Clericos ab omni iurisdictione secu∣lari exemptos esse, vel perse resciuissent, vel ab Episcopis & Principibus sacerdotum au∣diuissent,

id statim in edicta & leges relat•••• fuerint, neosibi ius vllum in ipsorum corpo∣ra bonaue vindicaturi. Si enim quae sua pro∣pria credebant, solo pietatis zelo tam pro∣fusè largiebantur, quanto magis ab alieni•• & nullo iure debitis abstinuissent?

Exemptiones ergo & priuilegia, quae Prin∣cipes Christiani Ecclesiasticis personis, ho∣nestatis & reuerentiae causa, concesserut, sat ostendūt, imò conuincunt, eosdem Prin∣cipes temporali potestate cunctis Sacerdo∣tibus esse maiores: nec summum Pontifi∣cem & Principem Sacerdotum, at{que} adeo Christi Vicarium, alia ratione eximi, & di∣uerso iure censeri, quàm quòd ipse Princep•• quo{que} temporalis sit, & duplicem personam sustineat, successoris nimirum Petri in regi∣mine Ecclesiae, & Principis secularis in tem∣porali imperio, quod aliorum Principum largitate accepit.

CAP. XVI.

EAdem opera refelli manifestè potest dif∣ferentia, quam constituit inter Princi∣pes Ethnicos, & Principes Christianos, quā∣tum ad dominationem temporalem in Ec∣clesiasticos attinet: qui locus praeteriri hîc

sine vitio nequit. Ait enima 1.134 Pontificem fu∣isse subiectum ciuiliter & de facto Ethnicis Principibus, quia lex Christiana neminem priuat suo iure & dominio. sicut ergo ante Christianum legem homines subiecti erant Im∣peratoribus & Regibus, ita etiam postea. At verò cùm Principes Christiani facti sunt, & sponte leges Euangelij susceperunt, continuò se, tanquam oues Pastori, & membra capiti, subie∣cerunt praesidi Ecclesiastica Hierarchia; & pro∣inde ab illo iudicati, non illum iudicare dein∣ceps debent.

Maximum in disserendo vitium est, ea quae de vno aliquo certa de causa dicuntur, vel ab vno aliquo certa de causa remouen∣tur, alij planè diuerso ac dissimili, & cui non eadem causa cohaeret, attribuere, vel eripe∣re: aut quae distinctione aliqua secemi ac separari debent, ea indistinctè confuse{que} concludere. Quod vitium quis non in supe∣riore hac Bellarmini ratiocinatione perspi∣cuè deprehendat? in qua id generalitèr & indefinitè de vtra{que} potestatis & iudicij spe∣cie concluditur, quod de altera tantùm verè recte{que} dici debuit. Nam quod Principes ad Christum conuersi sese, tanquam ones Pastori & membra capiti, subiecerunt praesidi Ecclesi∣astica

Hierarchiae, id non nisi de subiectione spirituali intelligi, citra calumniam, potest. Quandoqnidem nō alia ratione efficieban∣tur filij eius & oues, quàm quòd ab eo spiritu regenerati in Christo Iesu erant, at{que} in fide Ecclesiae gubemati. Proinde in omnibus quae spiritualis iurisdictionis sunt, verum est eos ab illo, non illum ab ijs debere iudicari. At haec quid ad ciuile iudicium & tempora∣lem iurisdictionem submissio? Nunquid tam diuersas & separatas species permiscere & confundere oportuit? & quod de altera tan∣tùm verum fuit asserere, de vtra{que} generali∣ter & indefinitè pronunciare? Si dixisset, a•• proinde ab illo iudicari in spiritualibus, non il∣lum iudicare deinceps debent, rectè sane argu∣mentum conclusisset. At illud simpliciter & absolutè, ab illo eos iudicari posse, vitiosa col∣lectio est. quippe duplex est iudicij species, quarum altera tantum possunt Principes à Pontifice iudicari, altera verò ab ijs iudica∣retur ipse, nisi temporale imperium nulli alij subiectum fuisset adeptus. Nunquid ••enien∣te ad Ecclesiam Constantino Magno, Impe∣rium Romanum, quod ante baptismum eius erat, in ditionem ac potestatem Siluestri Pontificis ilico transijt? & Imperator tam a∣uidus

gloriae temporalem Papae illius supra se potestatem agnouit? Nunquid aut Fran∣cicum Clodouaeus, aut Scoticum Donaldus primus, aut alij sua regna, simul at{que} fidem amplexi sunt, in manum & potestatem tem∣poralem Pontificis transtulerunt? Scitum est illud Pauli I. C.b 1.135 ante omnia animaduer∣tendum est, ne conuentio in alia re facta, aut cum alia persona, in alia re aliáue persona no∣ceat. Replicet igitur Bellarminus quantum volet annales omnium nationum; Scriptu∣ras, & Historias perlegat, nullum in ijs lo∣cum inueniet, ex quo colligi possit, primos il∣los Principes Christianos cùm Ecclesiae no∣men darent sceptra submisisse Pontifici, & summo se magistratu temporali specialiter & nominatim abdicasse. At verò constare o∣portet, Principes scientes prudentes conces∣sisse in ditionem ac potestatem temporalem Pontificis; vel fatēdum, ipsos eo iure & con∣ditione, quantum ad regalem dignitatem attinet, post baptismum permansisse, quo fu∣erant antequam sacris Christianis initiaren∣tur. Nam, vel ipsomet teste,c 1.136 lex Christiana neminem priuat suo iure & dominio. At verò antequam Christo nomen darent, ciuiliter de iure & de facto, vt ille ait, dominabantur

Pontifici, & eum iudicare in temporalibus iure poterant: ergo similiter & post baptis∣mum iure potuerunt. Quod si ita est, fie•••• nullo modo potest, vt ipsi ab illo in tempo∣ralibus iudicentur: cùm sit impossibile ali∣quem esse superiorem & inferiorem in eo∣dem potestatis genere, respectu vnius & e∣iusdem. Verum quidem est, Principes illo•• Christianos, ob reuerentiam qua non sum∣mum solùm Pōtificem, sed ceteros etiam E∣piscopos, at{que} adeo sacerdotes omnes prose∣quebantur, id iudicij perraro sibi assumpsis∣se. Sed hoc voluntatis tantummodo, non etiam potestatis defectum arguit. Quaprop∣ter vt Consul, vel Praeses, cùm se in adoptio∣n••m dat, nihil corum quae iure magistrat•••• ei competunt, in patris adoptiui familiam & potestatem transfert, vel transferre potest; sed integrè omnia, sibi reseruat: ita Princi∣pes cùm se initio in adoptionem spiritua∣lem Hierarchae Ecclesiastico tradiderunt, nihil eorum quae ad ius regni, & statum pub∣licum ciuilem pertinebant, amittere illo fa∣cto potuerunt: quod harum potestatum se∣parata natura sit, vt quamuis iugatae in ea∣dem republica Christiana concinnè apte{que} cohaereant; tamen neutra, quà talis est, alte∣ri

subijciatur aut imperet, neutra{que} alteram necessario comitet: sed alterutra tum acqui∣ri sine altera, tum amitti vel retineri possit.

Iam verò quoniam eruditissimus Bellar∣minus similitudinibus plurimùm delectatur: & praeterea vulgarem istam de indirecta po∣testate temporals su••mi Pontificis opinionem, nullo vel sacrarum literarum, vel antiquo∣rum Patrum testimonio probat: sed t••ntum argumentis quibusdam a simili petitis, (sub∣lesto admodum & debili ad demonstran∣dum fundamento) operaepretium me factu∣rum arbitror, si nostram quo{que} de ea re fen∣tentiam, similitudine multò accommodatis∣sima confirmauero.

Filius familias, licet militet, vel magistra∣tum gerat, & publica potestate fungatur, pa∣tri, in cuius sacris constitutus est, iure diuino at{que} humano subijcitur, ei{que} quatenus filius est parere debet:d 1.137 & rursum pater, cui haec in filium potestas est, ipsi filio, vt magistra∣tui, subijcitur: alio tamen at{que} alio potesta∣tis genere. Alter enim, quà parens, imperiùm sibi in filium vendicat, quo delinquentem & committentem in leges familiares, aut in se aliquid molientem, aut alioqui filio probo indigna facientem, multet, puniat, & coër∣ceat,

non iure quidem magistratus, sed au∣thoritate patriae potestatis: nec poe•••••• ••••∣buslibet, sed certis tantùm à iure concessis. Ita{que} malè meritum exhaeredare, domo eij∣cere, familiae & adgnationis iure priuare, ali∣is{que} domesticis remedijs coërcere potest.* 1.138. At ne{que} magistratum ei abrogare, ne{que} ca∣strensia bona auferre, ne{que} publico iudicio condemnare, aut multam vel poenam aliam lege obscelus debitum irrogare, directè vel indirectè potest: quòd haec patriae potesta∣tis modum & iurisdictionem excedant. Al∣ter verò, quamuis filius, & nexu patris deten∣tus, tamen quatenus est magistratus publico cum imperio, in patrem dominatur, ei{que} in publicis negotijs potest, at{que} etiam in pri∣uatis non domesticis, perinde ac caeteris ci∣uibus imperare. Si quis filius familias est, in quit Vlpianus,f 1.139 & magistratum gerat, patre•• suum, in cuius est potestate, cogere poterit, su∣spectam dicentem haereditatem, adire & resti∣tuere. hinc si Consul vel Praeses filius familus sit, poterit apud semetipsum vel emancipari, vel in adoptionem dari.g 1.140 Qua de causa paterfi∣lio magistratum habenti, haud secus ac si es∣set extraneus, non solùm obedire, sed etiam assurgere tenetur, & eum omni honore at{que}

cultu qui magistratui debetur venerari.h 1.141

Eodem planè modo summus Pontifex, qui spiritualis omnium Christianorum pater est, Regibus & Principibus, perinde ac caeteris fidelibus, paterna potestate Ecclesiastica, vt Christi in ea re vicarius praesidet: ob eam{que} causam Reges, si quid in Deum vel Ecclesi∣am commiserint, spiritualibus paenis acer∣bius castigare, & domo at{que} familia Dei eij∣cere, regni{que} caelestis exhaeredes facere po∣test (at quam timenda & tremenda Christi∣anis animis supplicia?) quòd haec omnia patriae potestatis spiritualis propria sint. At ne{que} principatum & dominationem tempo∣calem auferre, ne{que} poenis ciuilibus eos affi∣cere potest, quòd nullam in eos politicam & temporalem iurisdictionem nactus sit, per quam talis animaduersio expediri debeat: & patria illa potestas spiritualis, qua Ponti∣fex praeditus est, à politica & temporali fini∣bus, officijs, etiam personis plurimum se∣paretur. Vt enim spiritualem Deus Ponti∣fici, & caeteris Sacerdotibus, sic politicam Regi, & qui sub eo sunt magistratibus, aeter∣na dispensatione commisit. Non est potestas nisi à Deo.* 1.142

Huc pertinet antiqua illa glossa, quam

Cardinalis de Cusak 1.143 scribit fuisse apposi∣tam ad Can. Hadrianus Papa. dist. 63. in quo Canone traditur Papam cum vniuersa Sy∣nodo cōcessisse Patriciatus dignitatem Ca∣rolo Magno. dicebat enim glossa, Patricium fuisse patrem Papae intemporalibus, sicu•• Papa eius pater in spiritualibus. At{que} idem Cardinalis codem libro,l 1.144 de Germanorum Imperatorum Electoribus loquens, Vnde E∣lectores, inquit, qui communi consensu omni∣um Alemanorum, & aliorum qui Imperio sub∣iecti erant, tempore secundi Henrici constitat sunt, radicalem vim habent ab ipso commu•• omnium consensu, qui sibi naturali iure Impe∣ratorem constituere poterant: non ab ipso Ro∣mano Pontifice, in cuius potestate non est, dare cuicun{que} prouinci••e per Mundum Regem v•• Imperatorem, ipsa non consentiente. Addit & alia ibidem Cardinalis ille, magnus quide•• & Theologus & Philosophus, quibus distin∣ctionem nostram confirmat, & Imperatore ac Reges tum praeesse Pontifici, tum subesse declarat. At{que} haec de prima ratione Bellar∣mini, & argumentis ad eam demonstran∣dam adductis.

CAP. XVII.

SEquitur secunda, quae duplici argumen∣to concluditur. Secunda ratio, inquit, Respublica Ecclesiastica debet esse perfecta, & sibi sufficiens in ordine ad finem suum. Tales enim sunt omnes respublicae bene institut••e. er∣go debet habere omnem potestatem necessari∣am ad suum finem consequendum. sed necessa∣ria est ad finem spiritualem potestas vtendi & disponendi de temporalibus rebus: quiae alio∣qui possent mali Principes impunè fouere hae∣reticos, & euertere religionem. igitur & hanc potestatem habet. Item potest quaelibet respub∣lica, quia perfecta & sibi sufficiens esse debet, imperare alteri reipublicae non sibi subiectae, & eam cogere ad mutandam administrationem, imò etiam deponere eius Principem, & alium instituere, quando non potest aliter se defende∣re ab eius iniurijs: ergo multo magis poterit spiritualis resbulica imperare temporali rei∣publicae sibi subiectae, & cogere ad mutandam administrationem, & deponere Principes, at{que} alios instituere, quando aliter non potest bonum suum spirituale tueri.

Respondeo, tam variè hic peccatum esse,

vt verisimile sit authorem vel hoc totum quicquid est ex alio perfunctoriè & oscitan∣ter trāscripsisse, vel, si totum eius est, non sa∣us eorum quae prius dixerat meminisse. Nam paulò antè cùm niteretur alio argumento probare, politicam potestatem esse subie∣ctam Ecclesiasticae, asseruit has duas pote∣states esse partes tant••m vnius reipublicae, & tantum vnam Rempublicam constituere. Prima ratio, inquit, est eiusmodi; potestas ciui∣lis subiecta est potestati spirituali, quando v∣traque pars est eiusdem reipublicae Christianae. Et it erum, Secundo Reges & Pontifices, Cle∣rici & Laici, non faciunt duaes respublicas, sed vnam. At hoc loco transmutat has duas Po∣testates, in duas Respublicas, quas proinde ita separari ac disiungi oportet, vt Reges & Laici constituant politicam & temporalem Rempublicam; Pontifices & Clerici spiritu∣alem siue Ecclesiasticam. quo nihil absurdi∣us, aut minus, appositè, quantum ad praesens institutum, dici potest. Nam aut loquitur luc de potestate Ecclesiastica separata pror∣susa potestate ciuili, vt olim fuit tempore Apostolorum, & nunc est ijs in locis, vbi Christiani inter Ethnicos aut infideles de∣gunt: quo casu satis constat potestatem il∣lam,

siue Rempublicam Ecclesiasticam, vt ille vocat, aut eius Principem & Hierar∣cham, nihil quicquam iuris, ne quidem spi∣ritualis, habere in Principem politicum: quod neutiquam filius sit Ecclesiae* 1.145. Aut loquitur de potestate Ecclesiastica coniun∣cta cum ciuili, vt in Republica Christiana: & tunc perperam facit duas Respublicas, vnam Ecclesiasticam, & alteram Politicam: cùm sint du•• tantùm potestates vnius Reipublic•• Christianae, vnisque Ecclesiae & mystici corporis Christi partes & membra, vt ipse∣met antea tradidit.

Deinde falsum est quod assumit, potesta∣tem scilicet vtendi & disponendi de tempo∣ralibus rebus necessariam esse ad finem spi∣ritualem, &c. Nam ipse Princeps Apostolo∣rum apertè docet, nullum sibi ius eiusmodi fuisse in res temporales Christianorum, pr••∣ter illas quas ipsi sponte contulerant obtu∣lerantque Ecclesiae, cùm aitb 1.146, Animia cur tentauit satanas cor tuum, mentiri te Spiritui sancto, & frandare de pretioagri? Nonne ma∣nens tibi manebat, & venundatum in tua erat potestate? Si Apostolis facultas fuisset dispo∣nendi de rebus temporalibus Christiano∣rum, non vtique dixisset Petrus, Nonne? &c.

cùm ei statim reponere posset Ananias: imò verò tibi potestas est de rebus meis dis∣ponendi, & propterea veritus ne eas mihi fortè ex causa auferres, pretij partem occu∣lui. sed quia Ecclesia hanc potestatem non habebat; ipse sine causa erat Spiritui sancto mentitus. Quid, quòd ex isto Bellarmini fun∣damento sequeretur, Ecclesiam primaeuam siue primitiuam non habuisse omnem pote∣statem necessariam ad suum sinem conse∣quendum? Nam hac potestate disponendi de rebus temporalibus Christianorum, in∣uitis dominis, trecenis, & amplius, post Chri∣sti passionem annis, sub Ethnicis Principibus agens, omnino caruit: quo tempore tamen infinitam hominum multitudinem, ac penè maximam Orbis partem, Christo nomen dedisse, & multò quam vnquam seueriorem in Ecclesia disciplinam viguisse, satis con∣stat: vt nefas sit dicere Ecclesiam tunc om∣nibus medijs necessarijs iuris & facti ad fi∣nem suum adipiscendum instructam non fuisse. opera enim Dei perfecta sunt. Et verò non mediocrem Christo iniuriam faciat, qui destitutam medijs necessarijs Ecclesiam ab eo relictam, atque Apostolis traditam arbitretur. Quidquid Ecclesiae necessarium

fuit ad suum finem consequendum, id à Christo abundè collatum est Apostolis, cum dixit, ego dabo vobis os, & saptentiam, cui nō poterunt resistere, 〈◊〉〈◊〉 contradicere omnes ad∣uersarij vestric 1.147. Quicunque igitur Domi∣num commendasse Ecclesiam suam Petro intelligit, & ei ter mandasse vt agnos & oues suas pascat,d 1.148 nec ei ad illos pascendos, & finem mandati explendum necessaria om∣nia & iuris & facti tribuisse existimat, is mi∣hi Atheo similis videtur, & de diuina proui∣dentia, potentia, ac bonitate dubitare. Fin∣gamus cum non dedisse omnem potestatem ad executionem tanti mandati necessari∣am; nunquid alia non dandi causa excogita∣ri potest, quam quòd aut ignorabat Domi∣nus quid facto opus esset, aut eius dandi fa∣cultatem non liabebat, aut, quod extremae malitiae est, seruos & amicos suos decipere volebat, id illis munus imperando, quod eos per impotentiam exequi non posse cer∣tò sciret?* 1.149 Ex his perspicuum est, temporale imperium, & potestatem deponendi Prin∣cipes, nullo modo necessariam esse Ecclesiae ad finem suum consequendum: licet huma∣na consideratione videri aliquando vtile possit: Deus enim, qui quae stulta sunt mundi

elegit, vt confundat sapientes: & infirma mundi elegit, vt confundat fortiae 1.150, sciens Ec∣clesiam non nisi spiritualibus armis indige∣re, eam illis ita ab initio instruxit, vt omnem humanam potentiam superaret, dicique verè potuerit, à Domino factum est illud, & est mirabile in oculis nostrisf 1.151. Praeclare vt cae∣tera, D. Bernardus ad Eugenium Papamg 1.152. Petrus hic est, qui nescitur processisse aliquan∣do vel gemmis ornatus vel sericis, non tectus auro, non vectus equo albo, nec stipatus milite, nec circumstrepentibus septus ministris. Abs∣que his tamen credidit satis posse impleri salu∣tare mandatum, Si amas me pasce Oues me∣as: in his successisti non Petro sed Constantino. Quamuis itaque potestas temporalis, de qua nobis sermo, hominibus videri potuerit Ec∣clesiae necessaria, Deo tamen neque neces∣saria neque vtilis visa est, ob eam fortè ratio∣nem, quam rerum euentus atque experien∣tia posteritatem docuit: ne humano sci∣licet imperio freti Apostoli, & eorum suc∣cessores, spiritualia segnius curarēt, & quam in virtute verbi diuini, Dei{que} auxilio singu∣lari, spem ponere debebant, eam in armis & authoritate ac potestate temporali po∣tissunùm collocarent. Et verò si quis statum

Ecclesiae à Christo passo in hunc diem, ocu∣lis atque animo in historijs collustret, cernet omnino illam citò creuisse, ac diù floruisse, sub Pontificibus sua ditione, id est, spirituali iurisdictione contentis, qui Christi humili∣tatis discipuli, vnicum Ecclesiae tuendae prae∣sidium in virtute praedicationis Euangelij, & sedula disciplinae Ecclesiasticae obseruatio∣ne, sine vlla potestatis temporalis mentione, esse positū iudicabant. Et rursus ex quo Pon∣tifices quidam ad summum, quod habent, spirituale imperium, summum quoque tem∣porale adiungere atque annectere conati sunt, Ecclesiam & numero credentium & moribus praesidentium indies defecisse; & remissa, seu verius omissa, illa antiquae disci∣plinae seueritate, multos Ecclesiae ministros sua munera segnius & negligentius obijsse.

Omitto, quòd, si ratio istorum bona esset, sequeretur econtrariò, Rempublicam tem∣poralem vt illi loquuntur, habere potesta∣tem disponendi de rebus spiritualibus, & de∣ponendi supremum Reipublicae Ecclesiasti∣cae Principem: quia debet esse perfecta & sibi sufficiens in ordine ad finem suum, & habere omnem potestatem necessariam ad suum finem consequendum. Sed necessaria est ad finem

temporalem potestas disponendi de rebus spiritualibus, & deponendi Principem Ec∣clesiasticium. quia alioqui possunt mali Prin∣cipes Ecclesiastici turbare statum & quie∣tem Reipublicae temporalis, & impedire fi∣nem ciuilis gubernationis, vt de facto non∣nulli summi Pontifices aliquando pertur∣barunt: igitur hanc potestatem habet Res∣pub. temporalis. Consequens planè falsum est & absurdum (Nam Princeps temporalis, quatenus talis est, nullam habet potestatem spiritualem) proinde & illud quoque falsum est, eui hoc est consequens.

Sed, vt dici solet, dare absurdum, non est soluere argumentum, Respondeo igitur aliter ad priorem partem huius secundae rationis. Non esse scilicet et hic duas Respublicas, vt ille retur, sed vnam tantùm; in qua sunt duae po∣testates, siue duo Magistratus, Ecclesiasti∣cus, & Politicus, quorū vter{que} habet ea qui∣bus necessario indiget ad suum finem obti∣nendum, alter nempe spiritualem, alter tem∣poralem iurisdictionem: & neque hanc iu∣risdictionem illi potestati, neque illam huic prorsus esse necessariam. Alioqui satendum est vtramque potestatem medijs necessarijs fuisse destitutam, tunc cum separatae, vt o∣lim,

fuerunt: quod planè falsum esse iam ostendi, tam ex sine temporalis siue politicae gubernationis, quatenus talis est,h 1.153 quam ex statu Ecclesiae sub Ethnicis & infidelibus Principibus constitutaei 1.154. Ad hunc modum in vna cadem{que} ciuili politia, in vna inquam Ciuitate aut Regno, plures Magistratus di∣stinctis officijs, potestate, at{que} imperio, prae∣diti inueniuntur, qui Rempub. in partibus sibi mandatam gubernant; quorum quilibet potestatem necessariam ad muneris sui fi∣nem consequendum, à Rege vel Repub. ac∣cipit; ita vt nemo eorum possit vel audeat alterius iurisdictionem atque imperium in∣uadere, sibique arrogare. Non si Consulibus aliquid Tribunitiae potestatis deest, vel con∣trà Tribunis abest imperium Consulare, id∣circo dici potest, vtrique alterius potestatem necessariam esse ad suum finem consequen∣dum: Nam vterque magistratus, secundum suae institutionis rationem, perfectus, atque omni potestate necessaria ad muneris sui executionem munitus est.

Vel vt notiora exempla proferamus. Quemadmodum in eodem regno, & sub vno Rege, duo amplissimi magistratus sunt, quorum alterum Cancellarius, alterum

Conestablus Rege mandante gerit (Illi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & iuris ac iudiciorum cura praeci∣pua incumbit: huic armorum administratio ac totius disciplinae militaris praefectura committitur) & vterque pro ratione & qua∣litate sui officij perfectus est, atque omnem potestatem necessariam ad muneris sui exe∣cutionem, finisque eius consequutionem à Rege obtinet. Nec, si alter fortè alterius ex∣ercitiū vel incuria vel iniuria impediat, po∣test impeditus propria authoritate alteri magistratum abrogare, aut eius iurisdictio∣nem vsurpare, aut eum denique ad peccati sui emēdationem, nisi modis legitimis à Re∣ge sibi cum officio concessis adigere: sed vtrumque de alterius commisso ad Regem, a quo ipsi distinctam officijs potestatem ac∣ceperunt, referre oportet; vt ipse laesum vl∣ciscatur, & quid de causa statuendum sit, im∣perio iudicio{que} suo arbitretur. Quandiu au∣tem hi magistratus in regno concordes sunt, alter alterius ius tuetur, & quod ei deest, de suo supplere consueuit. Vt si paganus, vt iudicium eludat, in castra ad exercitum pro∣ficiscatur, auxilio Praefecti militiae implora∣to, ad eum vnde fugerat locum remitti so∣leat. et cōtra, si militiae desertor ab exercito

in vrbem se proripit, magistratus vrbanus à militari rogatus, eum mox in castra puni∣endum releget. Ast vbi dissentiunt, ea statim Reipublice vulnera imponunt, quibus potest solus Princeps occurrere ac mederi; quòd ipsis inter se ius fasque non sit alieno impe∣rio vti: & huic solùm arma tractare, illi iudi∣cia tantùm exercere liceat. Simili planè mo∣do summi illi magistratus Reipub. Christia∣nae, Rex & Pontifex, potestatem aliam atque aliam, vtramque in suo genere perfectam, à communi omnium Rege & Domino, Deo Opt. Max. accipiunt, & distinctis imperijs at∣que officijs populo praeficiuntur. Atque hi quidem, donec consentiunt, ad vtriusque po∣testatis tutelam, sibi inuicem de suo com∣modant: vt & potestas ecclesiastica seditio∣sos & rebelles in Principem secularem sub∣ditos, caelesti & spirituali mucrone feriat: & vicissim potestas temporalis & Politica Hae∣reticos, Schismaticos, & alios à fide deficiē∣tes, aut alioqui piae matri Ecclesiae non pa∣rentes, armata manu persequatur,k 1.155 & tem∣poralibus supplicijs, poenis{que} ciuilibus acriter coerceat. Ast vbi scinduntur in contraria studia, sibique inuicem aduersantur, tota re∣spublica Christiana vel protinus concidit,

vel saltem grauissimè sauciatur: quòd nemo sit, nisi solus Deus, qui causae illius cognitor, iniuriaeque vltor legitimus esse possit.

CAP. XVIII.

CVpienti mihi ad alia transire, morulam iniecit, dubitatio quaedam de sensu po∣sterioris argumenti secundae rationis, his verbis ab authore conceptia 1.156 Item potest quaelibet respublica, quia perfecta & sibi suffi∣ciens esse debet, imperare alteri reipublicae non sibi subiectae, & eam cogere ad mutandam ad∣ministrationem, imò etiam deponere eius Prin∣cipem, & alium instituere, quando non potest aliter se defendere ab eius iniurijs. Nam, vt ingenuè fatear, cum haec primùm apud eum legissem, substiti aliquandiu, vt quis verbo∣rum istorum sensus, quanti{que} ponderis & momenti esset argumentum, penitus intel∣ligerem. videbatur enim non planè & ex∣plicatè illud proponere, quòd modos nullos cogendae vicinae Reipub. & eius Principis de∣ponendi, nobis patefaceret. Et cum diu om∣nia mente versassem, aut hoc aenigma esse statui, aut hunc verba eius sensum interpre∣tationem{que} admittere; Quaelibet Respub.

contra aliam rempublicam, armis animis{que} sibi infestam, cùm aliter se ab eius iniuria tu∣eri nequeat, bellum iustum indicere atque inferre potest, eamque praelijs & armis vic∣tricibus ad pacis conditiones cogere: vel si non satis sibi adhuc prospectum ea cautione retur (quia fortè cum populo natura foedi∣frago & rebelli negotium est) totam gentem in suam ditionem ac potestatem redigere, ei{que} leges & iura dare, Principem abdicare, imperium auferre, totam denique reipubli∣cae administrationem suo arbiuio in aliam formam commutare. Quòd si hic verus sit, vt & esse arbitror, horum verborum intelle∣ctus, argumentum illud nequicquam sanè à Bellarmino adductum est; Nec enim inde colligitur quod ipse concludit, nempe multò magis posse spiritualem 〈◊〉〈◊〉 empublicam imperare temporali reipublicae sibi subiectae, & cogere ad mutandam administrationem, & deponere Principes atque alios instituere, &c. tum quia non sunt hoc casu duae respublicae, vt ille fal∣so assumit, sed vna tantum Christiana, dua∣bus potestatibus nixa, quarum neutra alteri subijcitur, vt est iam abunde in superioribus demonstratum: tum etiam quia si ei conc e∣damus, esse duas respublicas inter se distin∣ctas,

Ecclesiasticam siuc spiritualem & tem∣poralem, necesse quidem est fateatur in illa tantū contineri Pontifices & Clericos, in hac ver•• Principes seculares & Laicos omnes; si∣ue istā ex solis Ecclesiasticis, hanc ex solis lai∣cis componi•• licet enim Laici & Clerici simul vnā Ecclesiam, & vnā Rempublicam Chri∣stianā constituant, non tamen faciunt simul vnam Rempublicam Ecclesiasticam & spiri∣tualem, prout distinguitur à temporali; ne∣que vnam Rempublicam temporalem & se∣cularem: sed secundum diuisionem & sepa∣rationem supradictam, Laici temporalem, & Ecclesiastici spiritualem, in casu quo tem∣poralis a spirituali hoc modo distinguitur. Iam verò cum Respub. Ecclesiastica solos Clericos contineat, quorum arma non alia esse debent, nisi preces & lachrymae, qui fieri potest, vt illa inermis & imbecilla, armatam Rempublicam temporalem mutare admi∣nistrationem nisi fortè per miraculum co∣gat?

Nihil ergo hac comparatione & conse∣cutione Bellarmini ineptius, quandoquidem a Rebus publicis simili armorum vsu & appa∣ratu instructis, ad Respublicas quarum alte∣ra prorsus inermis est, ratiocinando procedit

Quoties enim vna Respub. alterius iniurias aut inferendas propulsat, aut acceptas vlcis∣citur, ijs armis contendit quae sibi concessa sunt, & quibus iure belli vti potest: corpore∣is nimirum & visibilibus, quorum impetu corpora hostium sternit, praesidia inuadit, ciuitates expugnat, ac totum Reipublicae ad uersantis statum euertit. At Respublica spi∣ritualis, quam vocat, toto hoc armorum ge∣nere deficitur, & quoniam ex Clericis tan∣tum composita est, solis armis spiritualibus, precibus scilicet & lachrymis, pugnare illi sas est. Talia enim sunt munimenta sacerdo∣tum: aliter nec debent nec possunt resistereb 1.157. Nam & materialem gladium omnes in per∣sona Petri iubentur recondere. Quo igitur modo spiritualis Respublica, Rempublicam temporalem, fulminum spiritualium con∣temptricem, vt administrationis suae modum & formam commute:, cogere, aut eius Princi∣pem deponere, & alium instituere possit? Quod si quis fortè proponat, Rempub. Ecclesiasti∣cam in rei tantae executione profanis secu∣larium hominum armis adiutum iri (Princi∣pes enim, & reliqui omnes Christiani, nu∣tritij & defensores Ecclesiae esse debent) ei¦statim respondebitur, Rempublicam Eccle∣siasticam

co casu non cogere Rempub. tem∣poralem, sed esse tantùm causam, cur alia Respublica temporalis, cuius auxilio spiritu∣alis illa defensa est & protecta, iniuriam Ec∣clesiae factam vindicet. Non secus ac si in∣iuriae vel ••ladis acceptae in vnius ciuis perso∣na, tota Respub. se vindicem praebeat: quo modo in omnes Beniamitas, ob stupratam vnius Leuitae vxorem, à caeteris tribubus Is∣rael a••erbissime saeuitum esse constatc 1.158. sic Graeci olim Menelai iniuriam Troiano exci∣dio vlt sunt: & Romani necem à Teuca Il∣lyrioram Regina L. Coruncano allatam, du∣rissimo bello vindicarunt, & Reginam Illyri∣co excedere, ac tributum quotannis pendere co••geruntd 1.159. Nunquis hic Beniamitas, Tro∣••••••, Illyrios, a Leuita, Menclao, aut Co∣r••••••no iam mortuo domitos & compressos esse dixerit, ac non potius ab ijs qui istorum ergo bella susceperunt, hostesque domue∣runt? Nunqu••s similiter Ecclesiasticam Rem∣publicam esse dixerit, quae temporalem in∣••••ri•••• & lasciuientem, in ordinem cogat; ae nō potius ali•••• Rempublicam tempora∣lem, quae Ecclesiasticae Reipublicae causa bellum s••scipit; & sine cuius auxilio Eccle∣sia ipsa, itque omnes eius ordines protriti &

conculcati iacerent? Quid si nulla tempo∣ralis Respub. sit, quae velit vel audeat armis cum republica Ecclesiasticae inimica con∣tendere? quibus tunc se modis vindicet? Quid multis? licet suam illis comparatio∣nem conclusionemque concedamus, nihil inde effici potest, nisi Papam habere talem potestatem disponendi de rebus temporali∣bus Christianorum, & corum Principes de∣ponendi, qualem vel Rex Franciae in An∣glos, Hispanos, aliosue populos vicinos sibi iniurios, vel horum singuli in res Regesque Francorum ipsis infestos habere dignoscun∣tur: quae qualis quanta{que} sit, ferro tantùm cerni potest.

CAP. XIX.

HAec quanquam secundae rationi refu∣tandae sufficiunt, tamen ne quid in his∣ce doctissimi viri scriptis praeteream, quod intactum, aut negligentius tractatum, le∣ctori errorem creare, scrupulumue inijcere possit, operaepretium est, id etiam quale sit excutere, quod ad rationis suae firmamen∣tum ex S. Bernardo in libris de consideratio∣ne ad Eugeniuma 1.160 affert. Monet quidem

Bernardus, gladium materialem esse militis manu, ad nutum sacerdotis, & iussum Impe∣ratoris, exercendum: quod nos certè fa∣temur. bella namque & iustius suscipiuntur, & foelicius conficiuntur, quando Ecclesiasti∣ca sanctitas cum regali authoritate conspi∣rat. Sed animaduertendum est, Doctorem illum tribuere tantummodo nutum sacer∣doti, hoc est, belli gerendi consensum & vo∣luntatem: iussum verò & imperium Impe∣ratori. ex quo perspicuum est, non cum alia ratione dicere gladium materialem ad Ec∣clesiam perunere, quam quod in Repub. Christiana, licet imperium bell•• sit penes Imperatores, & Reges, ac Principes, tamen iustius bella gerantur, vbi Ecclesiasticae po∣testatis consensus accessit, quae potest Dei spiritu gubernata, inter aequum vel iniquum, p••••m vel impium, solertius iudicare. Sed quid si Imperator nolit ad nutum sacerdotis gladium stringere? imò quid si planè con∣tra nutum sacerdotis strinxerit? Nunquid aliquam S. Bernardus hoc casu potestatem temporalem sacerdoti tribuit in Imperato∣rem? hoc enim est quod hic quaerimus, & in quo tota nostra versatur disputatio. nullam sanè; quin potius nullam ei competere posse

docet, cùm dicat materialem gladium (quo verbo summa potestas temporalis significa∣turb 1.161) ab Ecclesia exerceri non posse: sed tantum manu militis & iussu Imperatoris. Quod idem apertius tradit Gratianus,c 1.162 Ber∣nardi ferè coaetaneus. Cùm Petrus, inquit, qui primus Apostolorum à Domino suerat ele∣ctus, materialem gladium exerceret, vt Magi∣strum à Iudaeorum iniuria defensaret, audiuit, Conuerte gladium tuum in vaginam, omnis e∣nim qui gladium acceperit, gladio peribit: ac si apertè ei diceretur, Hactenus tibi, tuis{que} praede∣cessoribus, inimicos Dei gladio temporali licuit persequi: deinceps in exemplum patientiae gla∣dium tuum, id est, tibi hactenus concessum, in vaginam conuerte: & tamen spiritualem gla∣dium, quod est verbum Dei, in mactatione ve∣teris vitae exerce. Omnis enim praeter illum, vel authoritatem eius, qui legitima potestate v∣titur, qui, vt ait Apostolus,d 1.163 non sine causa gla∣dium portat, cui etiam omnis anima subdita es∣se debet: omnis inquam, qui praeter authorita∣tē huiusmodi, gladium acceperit, gladio peribit.

Si haec Bernardi & Gratiani vera sunt, fi∣eri nullo modo potest, vt Papa in Imperato∣rem, aut alios Principes seculares, tempora∣lem potestatem vnquam iure exerceat: ex∣erceri

quippe nisi gladio nequit, & gladius non nisi horum iussu a milite stringi debet: at{que} ita potestas haec temporalis, inanis pror∣sus & inutilis in persona Papae esset, cum eius illi executio denegetur. nisi fortè Imperator aliquis tam fatali fatuitate laboret, vt mili∣tes contra se arma gestare iubeat, aut tanta sanctitate & iustitia praeditus sit, vt ne sibi ipsi quidem parcendum, si deliquerit, edicto ca∣ueat. Huc pertinet quod D. Ambrosius scri∣bit,e 1.164. materialem scilicet gladium Sacer∣dotibus vs{que} ad Euangelium tantummodo fuisse concessum. Lex, inquit, ferire non ve∣tas, & ideo fortasse Petro duos gladios offeren∣ti, Sa•• est, dicit Christus, quasi licuerit vs{que} ad Euangelium, vt sit in lege aequitatis eruditio, in Euangelio bonitatis perfectio.

Praeterea sciendum est, locum illum E∣uangelij de duobus gladijs,f 1.165 quem nobis obiectant, non necessario intelligendum es∣se de gladio spirituali & temporali: imò ve∣rò longè congruentius esse sermoni Saluato∣ris illic habito, vt intelligatur de gladio spi∣rituali & de gladio passionis, sicut Ambro∣sius doctè pie{que} ibidem exponit. Nam Chri∣stus extremo illo ante passionem cum Disci∣pulis colloquio, eos admonuit longè alia cō∣ditione

mittendos esse ad praedicationem E∣uangelij, post ipsius mortem, cùm manda∣tum hoc acceperint, euntes in mundum vni∣nersum prae licate Euāgelium omni creaturag 1.166, quam antea ab co missi fuerant, dum adhuc in terris inter viuos ageret: quasi dixisset, hactenus vos it a misi, vt ne{que} sacculo, ne{que} pera, ne{que} calceameptis indigeretis: at post∣hac mittam vos ad praedicationem Euange∣lij, & erit vobis sacculo opus & pera, solicitu∣dinis nimirum & patientiae: at{que} etiam duo∣bus gladijs, spirituali scilicet & passionis, de quo dictum est,h 1.167 tuam ipsius animam per∣transibit gladius. Est enim gladius spiritualis, inquit ibi D. Ambrosius, vt vendas patrimo∣nium, emas verbum quo nuda mentis penetrae∣lia vest untur. Est etiam gladius passionis, vt exuas corpus, & immolat a carnis exuuijs ema∣tur tibi sacri corona martyrij, quod ex benedi∣ctionibus dominicis colligere potes, qui sum∣mam omnium coronarum, si quis persecutionem patiatur pro iustitia praedicauit. Deni{que} vt scias qua de passione locutus est, ne turbaret discipu∣lorum animos, de se exemplum protulit dicens. Quoniam adhuc hoc quod scriptum est, aportet impleri in me: quod cum iniustis deputasus est.i 1.168 Haec ille. quibus postremò adiungam.

quod ipsemet Bellarminus, in libris de sum∣mo Pontifice,k 1.169 contendat non eum sen∣sum esse illius loci Euangelij, vt intelligatur de spirituali & temporali gladio. Respondeo, inquit, ad literam, nullam fieri mentionem in eo loco Euangelij de gladio spirituali vel tempo∣rali Pontificis, sed solùm Dominum illis verbis admonere voluisse discipulos, tempore passionis suae in ijs angustijs, & metu ipso futuros fuisse, in quibus osse solent, qui tunicam vendunt vt emant gladium. Vnde asserit S. Bernardum & Bonifacium VIII. Papam, mysticè tan∣tùm hunc locum, de duobus gladijs inter∣pretatos esse.

Quod cùm ita sit, constet{que} tum ex inter∣pretatione Patrum, tum ex confessione ipsi∣us Bellarmini, verba Saluatoris non de gla∣dijs istis, de quibus nos digladiamur, verè, propriè, ac strictè esse accipienda, perperam sanè allegatur scriptum illud Bernaridi, ad probādum Papam habere potestatem tem∣poralem vllo casu in Principes Christianos, vel gladium temporalem esse sub gladio spirituali; quod nec dicit ibi S. Bernardus, nec dicere sine calumnia potuit. Quamuis igitur maximè concedamus, locum illum Scripturae, de spirituali & temporali gladio

esse mysticè accipiendum, tamen ad hoc tantùm valebit illa Bernardi expositio, vt in∣telligamus, Reges & Principes Christianos consilio Ecclesiae, siue summi Pontificis, bellum gerere debere pro Ecclesia; quod nemo sanus vnquam negauerit. Atque ita Christus (si eius verba mysticè eo modo in∣terpretemur) ostensis duobus gladijs, dixit, Satis est. non vt gladium alterum alteri sub∣ijciendum, vel vtrum{que} in manu Pontificis & Sacerdotum futurum esse significaret (ea quippe expositio vitiosa est, & tum rectae ra∣tioni, tum antiquorum Patrum doctrinae repugnat, qua traditur Reges & Imperato∣res solum Deum in tēporalibus superiorem habere) sed vt admoneret vtrius{que} gladij, spi∣ritualis & temporalis, concursum aliquando fore in Repub. Christiana, Principibus ad si∣dem conuersis; & illis duobus Ecclesiam vn∣di{que} ab iniuria tutum ad defensum iri.

Sed quoniam in hunc insignem D. Ber∣nardi locum incidimus, velim perpendat mecū obiter in co lector, quod nescio an vl∣lus ante hac animaduerterit. Quid est quòd de gladio temporali ad Eugenium Papam scribens, primùm dicat, tuo forsitan nutu, etsi non tua manu euaginandus. Deinde, paucis

interiectis, subijciat, eundem gladium nutu sacerdotis esse exercendum, nec addat forsi∣tan? Nunquid illud forsitan, aut abundat in priore sententia, aut in posteriore desidera∣tur? Nempe id consultò vir sanctus ac pru∣dens: vt personam Pontificis ab authoritate & officio Pontificali, siue facerdotali, subti∣liter distingueret, doceret{que} permagni refer∣re, vtrum Papa an Eugenius, licet idem & Papa & Eugenius sit, aliquid aut vetet, ut iubeat: vtrum inquam Pontifex, vt homo a∣nimi perturbationibus obnoxius, gladium non pro Ecclesia ex officij debito, sed de∣prauatae affectionis incitamento stringi cu∣piat: an verò vt Sacerdos, id est, vir bonus & pius, non suis sed publicis commodis serui∣ens, gladio exercendo & bello gerendo an∣nuat abnuatue. Quasi diceret; Eugeni Pon∣tifex Maxime, gladius temporalis non sim∣pliciter & absolutè tuo nutu euaginandus est, sed forsitan: tunc scilicet, cùm ob eui∣dentem Ecclesiae utilitatem, id illis sobrio sano{que} consilio suadebis, qui gladium in sua potestate habent: non autem tunc, cùm aut veteres inimicitias cum aliquo exercere, aut recens odium effundere, aut ambitiosam dominandi cupiditatem explere cupiens,

Principes & populos Christianos inter se committere, aut ipsorum vni bellum indi∣cere at{que} inferre cogitabis. Illa enim sacer∣dotis, ista hominis: illa Pontificis, ista Eu∣genij, aut alterius Pontificatum tenentis, co∣gitatio actio{que} dicenda est. At{que} haec qui∣dem verbis illis sensisse Bernardum, res ge∣stae à Pontificibus quibusdam impensè ira∣cundis & superbis, haud obscurè declara∣runt. Sed ad institutum reuertamur.

CAP. XX.

TErtia apud Bellarminum ratio est. Non licet Christianis tolerare Regem infide∣lem, aut Haereticum, si ille conetur pertrahere subditos ad suam haresim, vel infidelitatem: ac iudicare an Rex pertrahat ad haresim, necne, pertinet ad Pontificem, cui est commissa cura re∣ligionis: ergo Pontificis est iudicare, Regem esse deponendum, vel non deponendum & hu∣ius quidem rationis propositionem tribus argumentis probare conatur.

Ad eam igitur respondeo. Quod ait, non licere Christianis tolerare Regem haereticum vel infidelem. &c. id adeo falsum esse, quàm quod falsissunum: alioqui damnanda tota

antiquitas, quae Reges Haereticos & Infide∣les, Ecclesiam Dei destruere conantes, sub∣misse pertulit; non solùm propter iram, sed propter conscientiam; hoc est, non quod defi∣cerentur viribus ad impios Principes exigen∣dos, sed quod id sibi per Dei legem non lice∣re iudicarent. Verùm quoniam hunc erro∣rem perniciosissimum in libris contra Mo∣narchomachos, a 1.170 at{que} etiam superius hoc libro,b 1.171 iam satis refutauimus: non est quod eius falsitati arguendae hîc amplius immo∣remur. Id tantùm superest, vt vitia argumen∣torum, quibus falsam suam propositionem probare nititur, breuiter indicemus.

Primum argumentum ducit ex Deutero∣nomio, c 1.172 vbi prohibetur propulus eligere Re∣gem qui non sit de fratribus suis, id est, qui non sit Iudaeus: ne videlicet pertrahat eos ad idololatriam: ergo etiam Christiani pro∣hibentur eligere non Christianum. Hoc to∣tum verum sit. Deinde ex his partibus con∣cessis progreditur hoc modo. Rursum, eius∣dem periculi & damni est, eligere non Christi∣anum, & non deponere non Christianum, vt notum est: ergo tenentur Christiani non pati. supra se Regem non Christianum, si ille conetur auertere populum à fide.

Respondeo, consequentiam hanc minimè bonam esse, & ciusmodi vitiosis ac fallaci∣bus argumentis multos à veritate auocari. Captio autem in eo est, quòd statuat ac pro¦corto assumat, idem ius esse vbicun{que} est i∣dem damnum vel periculum; quod plane falsum esse mox demonstrabitur. nec ei si∣mile est quod tradunt Iurisconsulti, vbi ea∣dem ratio est, ius idem esse debetd 1.173 Animad∣uertendum igitur, eum non dicere, eiusdem peccatis esse elagere non Christianum, & non de∣ponere non Christianum. quòd si id dixisset, negassem vti{que} antecodens: sed dicit, eius∣dem periculi & damni esse. ex quo perperam deinde colligit, Christianos teneri non pati supra se Regem non Christianum. Non e∣nim sequitur, vbicun{que} idem damnum & po∣riculum vertitur, candem faciendi potesta∣tem concedi debere ei qui in damno vel pe∣riculo versatur: nec vbicun{que} par damnum est & periculum, ibi par quo{que} peccatum meritumue subesse: idque exemplis facilè probari potest. Qui plagas accipit, aut for∣tunis spoliatur, idem periculum & damnum subit, siue per vim alatrone, aut milite deser∣tore, siue a magistratu per iniquam senten∣tiam opprimatur: sed non idem aduersus v∣trum{que}

remedium comparatum est. in di∣reptorem irruere, & eum, se suá{que} tuendo, occidere ius fas{que} este 1.174: seruato, vt aiunt, mo∣deramine inculpatae tutelae. At magistra∣tui iniquam sententiam, pro potestate impe∣rij, exequenti, propter rerum iudicatarum authoritatē restare non licet.f 1.175. Ecce quam∣uis vtrobi{que} idem damnum & iactura spoli∣ati sit, tamen non idem ius vtrobi{que} obtinet. Rursus eiusdem periculi & damni est, in na∣uigium cogitatò conscendere, cuius cari∣nam scis esse quassatam; & illud intrare quod putas esse probum, cùm re vera rimo∣sum ac dissolutum sit. eiusdem dico periculi est, sed non eiusdem peccati. priore casu ten∣tas Deum, tibi{que} tua sponte necem paras: posteriore verò, si humanam diligentiam ad∣hibuisti, nihil peccas qui ignarus tali te naui commiseris. Sic eiusdem periculi & damni est, mulierem, quam insigniter morosam & iurgiosam esse nosti, propter fortunas vel formam ducere: & in eam alias incidere quam nescias esse talem. & tamen quisciens prudens in tam manifestum discrimen se coniecerit, haud leuiter peccare videtur, qui in vitae degendae modo, & ratione ineun∣da, Deum tentet. At qui sortis sua••, & muli∣eris

malitiae ignatus, talem duxerit, non mo∣dò in Numen non committit, sed quotidia∣nis molestijs miserijs{que}, si eas forti & patien∣ti animo perferat, velut specie quadam martyrij demeretur. Possem multa id genus exempla proferre, quibus argumentum istud Bellarmini captiosum esse cōuincam. Quē∣admodum ergo non sequitur, si is qui nouit mulierem esse impense improbam, & ita peruersam, vt spes nulla sit cum ea tranquil∣lè vinendi, non debet eam sibi vxorem ascis∣cere (quod eo facto in apertum se discrimen conijciat) vt is etiam qui talem mulierē for∣tuitò & imprudenter nactus est, debeat cam, non obstante matrimonij vinculo, deserere vel repudiare; quamuis eiusdem periculi & damni res sit, si eam retineat. Ita etiam non sequitur, Si Christiani tenentur non eligere Regem non Christianum vel. Haereticum; vt teneantur quo{que} non pati iam electum. quia multa impediunt faciendum, quae fa∣ctum non dissoluunt, vt vberius alibi osten∣dimus. At{que} haec quidem ad argumenti isti∣us vim eneruandam satis.

CAP. XXI.

SEd cogor tamen hîc diutius insistere, vt alium adhuc errorem indicem & conuel∣lam, quem superiori argumento tanquam supplementum adiungit. Nam vt confirmet illud quod dixit, Christianos teneri non pati super se Regem non Christianum. &c. & ne quis de ea sententia dubitet, propterea quòd Christiani olim multos Principes partim Ethnicos, partim Haereticos, sine vllo cōsci∣entiae scrupulo, tolerarunt simul & coluerūt, eo ipso quod Principes erant: vt inquam obiectionem hanc efficacissimam, & superi∣oris sententiae suae peremptoriam aliqua so∣lutione praeoccuparet statim subijcit. Quod si Christiani olim non deposuerunt Neronem, & Diocletianum, & Iulisnum Apostatam, ae Valentem Arianum, & similes, id fuit quia dee∣rant vires temporales Christianis. Nam quòd ali••qui iure potuissent id facere, patet ex Apo∣stolo 1. Corinth. 6. vbi iubet constitui nouos Iu∣dices Christianis temporalium caussarum, ne cogerentur Christiani caussam dicere coram Iudice Christi persecutore. Sicut enim noui Iu∣dices constitui potuerunt, ita & noui Principes,

& Reges, propter eandem causam, si vires ad∣fuissent.

Multa hîc sunt reprehensione digna, & quae miror equidem ab homine tam erudi∣to, & in authoribus sacris profanis{que} exerci∣tato, literis vnquam esse mandata. Nam pri∣mùm quod ait, defectionem virium in causa fuisse, cur Christiani olim non deposuerint Neronem, Diocletianum, Iulianum, Valen∣tem, & similes; id falsissimum esse, testimo∣nijs perspicuis & indubitatis, in libris nostris, De Regno,a 1.176 at{que} etiam suprà hoc libro,b 1.177 iam satis super{que} ostendimus: & mox etiam de∣monstrabimus ex principijs ab eo ipso positis at{que} concessis. Deinde nihil ineptius, aut ma∣gis à ratione alienum, imò verò, pace tanti viri dictū sit, nihil magis delusorium & cap∣tatorium, quàm ad illius falsae sententiae fi∣dem faciendam, Apostoli Pauli authorita∣tem allegare; in cuius scriptis ne verbum qui∣dem est, quod vel ad literam, vt aiunt, vel figuratè & per interpretationem, talis sentē∣tiae confirmandae, sine calumnia & cauillati∣one, accommodari possit. Et verò, vt liberè loquar, licēter nimis doctrinâ Pauli abutun∣tur, qui ex illa eius Epistola ad Corinth. pri∣ma c 1.178, colligunt licuisse Christianis, Princi∣pes

Ethnicos vel Haereticos deponere, & a∣lios in eorum locum instituere. Reprehendit quidē Apostolus acritèr eo loco Christianos, tum quia se inuicem litibus vexabant, & iu∣dicia omnino habebant: tum etiam quia ad tribunalia Iudicum Ethnicorum & infideli∣um, quibus nomen omne Christianum erat exosum, alij alios pertrahebant. Sed hoc ille tamen, non vt ea reprehensione doceret aut significaret, nullam Magistratibus Ethnicis temporalem iurisdictionem in Christianos fuisse, aut potuisse Christianos vlla pactione efficere, ne Ethnici in ipsos politice domina∣rentur. Verùm vt ostenderet, indignum esse religione & professione Christiana, eos qui recens in Christo regenerati erant, & in cius societatem vocati,d 1.179 malle litigare apud Iu∣dices infideles, quam fratrum, id est, Christi∣anorum arbitrio iudicio{que}, negotia, & con∣trouersias obortas sopire at{que} componere.

Non ita{que} abrogat Apostolus imperium Ethnicis hoc sermone, nec indicat Christia∣nos ab illis posse deficere: sed tantùm impro∣bat, & vitio vertit quorundam Christiano∣rum pro••••citatē & pertinaciam, quòd cùm haberent fratres, hoc est, eiusdem religionis homines, qui de communi consensu Iudices

constituti, causas ipsorum iustè ac sapienter intra priuatos parietes, amica affectione dis∣ceptarēt, ijs non contenti, ad Iudices infide∣les & iniquos, & Christianis omnibus infen∣sos, magno cum religionis scandalo, conten∣tiosius prouocabant. Vnde in eum locum D. Thomas, Sed videtur, inquit, esse contra id quod dicitur 1. Pet. 1. Subditi estote omni humana creatur a propter Deum, siue Regi tan∣quam praecellenti, siue ducibus tanquam ab eo missis. Pertinet enim ad authoritatem Princi∣pis iudicare de subditis. Est ergo contra iue di∣uinum prohibere quod eius iudicio non stetur, si sit infidelis. Sed dicendum, quòd Apostolus non prohibet, quin fideles sub infidelibus Prin∣cipibus constituti, eorum iudicio compareant, si vocentur: hoc enim esset contra subiectionem quae debetur Principibus: sed prohibet quòd fi∣deles non eligant voluntariè infidelium iudici∣um Idem ferè in eundem locum scribit The∣odoretus. & Lyranus: Apostolus, inquit, non prohibet hic fideles sub Principibus infidelibus constitutos comparere coram eis quando vocan∣tur; hoc enim esset contra subiect••onem qua Principibus debetur: sed prohibet ne volunta∣riè recurrant ad Iudices infideles in illis nego∣tijs qua determinari possunt per fideles. Nihil

ergo iubet Apostolus eo loco, quod Iudi∣cum infidelium iurisdictionem & imperium in Christianos aut tollat, aut minuat, aut ei aliquo modo praeiudicet. imò verò nihil cō∣tra ciusmodi subiectionem iustè iubere po∣tuit, cùm sit iuris naturalis Dei authoritate cōsirmati, vt, teste D. Ambrosio, ipsemet A∣postolus alibi docete 1.180 Haec igitur Iudicum constitutio, de qua loquimur, nullo modo ex∣imebat Christianos à subiectione & iurisdi∣ctione magistratuum Ethnicorum, sed tan∣••ùm auferebat illis necessitatem interpellan∣di iudices infideles, cùm haberent iudices inter se communi consensu constitutos, quo∣rum sententijs obortae controuersiae compo∣ni potuerunt. Erant autem hi Iudices re vera Arbitri sine imperio, sine prehēsione, volun∣tariam tantùm iurisdictionem exercentes; & ideo si vel refractarius Christianus, vel Ethnicus aliquis Christianum ad Iudicem infidelem vocasset, nihil vocato profuisset Iudicum illorum Christianorum authoritas, quo minus ethnico tribunali se sistere tene∣retur; teneretur inquam in conscientia, prop∣ter subiectionem quam superioribus iure naturali debemus.

Praeterca si quis locum illum Apostoli non

limis oculis percurrerit, animaduertet eum id ibi negotij sibi dare, vt ad Euangelicam perfectionem, quae consilij magis quàm prae∣cepti est, Christianos animos erudiat, cùm eos hortetur vt potius iniuriam ferant, & fraudem patiantur, quàm vt iudicia inter se exerceant. secundum illud Saluatorisf 1.181, si quis te percusserit in dexteram maxillam, prae∣be illi & alteram; & ei qui vult tecum in iu∣dicio contendere, & tunicam tuam tollere, di∣mitte ei & pallium. Et ita Ecclesiae Patres, Ambrosius, Primasius, Theodorerus, reli∣quique omnes locum illum intellexerunt. Nam quod ait, Iam quidem omnino delictum est in vobis, quod iudicia habetis inter vos. quare non magis frandem patimini? &c. id nisi de vitae perfectione, siue de perfectissi∣mo vitae statu intelligatur, vix est vt admitti possit: cùm inter omnes constet, eos non de∣linquere, qui iniurijs & contumelijs oppressi, subleuari se atque iuuari à Iudice postulant. Facit igitur D. Paulus eo loco, sicut bonus multorum liberorum parens, qui filios inter se dissidentes meritò increpat, tum quòd fra∣temum amorem dissentionibus ac discordijs violent, tum etiam quòd exortas inter se controuersias, non de fratrum potius consi∣lio

transigere, quàm forensi strepitu inuol∣uere, & iudiciali calculo decidere ac tenni∣nare malint.

Haec cùm ita se habeant, Deum immorta∣lem! quae ist haec miserabilis caecitas & insci∣tia, vel certè malitia, est, velle ex illis Pauli verbis colligere, ius fuisse Christianis de∣ponere Imperatores & Magistratus omnes Ethnicos, si vires illis ad eam rē suppetissent? cùm praesertim ipsemet Apostolus alibig 1.182 praecisè iubeat Christianos omnes necessita∣te subditos esse ijsdem illis potestatibus Eth∣nicis, non solùm propter tram, ne si defectio∣nem scilicet molirentur, iratis & infensis po∣testatibus poenas darent: sed etiam propter conscientiam, quòd nimirum sana & salua conscientia, subtrahere se eorum iurisdictio∣ni & subiectioni, quae Dei ordinatio est, aut eis resistere, nullo modo possent. hoc enim est, necessitate subditos esse propter consci∣entiam, siue propter Deum, vt praecipit D. Pe∣trush 1.183. Adhaec quoque primi ab Apostolis Christiani omnes, Imperatorem, quamuis Ethnicum & persecutorem fidei, a Deo con∣stitutum, & solo Deo minorem esse ingenuè fatebanturi 1.184. Si itaque Christiani propter conscientiam necesse habebant parere Eth∣nicis

magistratibus, nonne certum est eos, non quia facti, sed quia iuris potestatem non habebant, omni rebellionis & defectionis molimine abstinuisse? Aut si Deo solo mi∣nor erat Imperator, & maiorem minor de∣ponere non possit, quî poterant eum subditi Christiani deponere? Nunquid aut Aposto∣lus secum ipse pugnat, aut aliud Petrus, ali∣ud Paulus docuerunt? aut nunquid prisci illi Patres qui Apostolis successerunt, ius suum omne erga Reges & Magistratus infideles vel haereticos ignorabant? nam vires illis facto exequendo pares, & plusquam suffici∣entes fuisse, pluribus alibi demonstraui∣mus.k 1.185.

Ex his igitur perspicuum est, Apostoli Pauli authoritatem nihil quicquam ad su∣periorem Bellarmini sententiam de Regibus deponendis pertinere, ac proinde largiter ab eo erratum esse, quòd in re tam seria, tanti{que} momenti, Apostolicae authoritatis fuco le∣ctori imposuerit. Si constitutio siue creatio Iudicum, Apostoli iussu facta à Christianis, Iudicum infidelium authoritatem, imperi∣um, & iurisdictionem sustulisset, aut aliqua ex parte abrogasset, vel ab eorū subiectione Christianos exemisset, nihil fuisset Bellar∣mini

argumēto validius; nihil{que} eius senten∣tia verius. Sed quoniam illa iudicum con∣stitutio non magis Potestatibus Ethnicis praeiudicabat, quam vel regum fabariorum creatio in vigilia Epiphaniae, vel Principum & iudicum à lasciuiente iuuentute in Bac∣chanalibus, vero Regi, Magistratibus{que} prae∣iudicat, nullum inde pro eius sententia argu∣mentum elici posse certum est.

Quoniam autem singula persequimur, admonere oportet, D. Thomam alicubi in ea opinione essel 1.186, vt existimetius domini; & praelationis Ethnicorum Principum iustè vl∣lus auferri posse, per sententiam vel ordina∣tionem Ecclesiae, authoritatem Dei habentis, vt ille ait. D. Thomae magna apud me authori∣tas est, sed non tanta, vt omnes eius disputa∣tiones pro Canonicis Scripturis habeam; vel vt rationem vincat aut legem. eius ego Ma∣nes veneror, & doctrinam suspicio. Sed non est tamen cur illa eius opinione aliquis mo∣ueatur: tum quia nullam suae sententiae vel rationem idoneam & efficacem, vel au∣thoritatem profert: tum etiam quia in explicatione epistolae Pauli ad Corintm 1.187. 1. contrarium planè sentit: tum denique quia neminem secum antiquorum Pa∣trum

consentientem habet, & rationes mul∣tae, authoritatesque in contrarium suppetunt. Ratio autem quam adfert est, qua infideles merito suae infidelitatis merentur potestatem amittere super fideles, qui transferuntur in fi∣lios Dei. Mala ratio, & tanto viro indigna: quasi verò si quis meretur priuari officio, be∣neficio, dignitate, authoritate, aliouè iure aliquo quod possidet, idcircò statim spoliari possit ab alio quàm ab eo à quo id accepit retinetque, vel ab alio expressum manda∣tum & potestatem ab ipso habente. Quis nescit Cancellarium, Conestablum, alios{que} Magistratus à Rege datos, mereri quidem amittere dignitatē suam, si qua in re suo of∣ficio abutantur? at eam tamen nemo illis au∣ferre potest, quamdiu eos Princeps, à quo solo pendent, dignitate sua fungi patitur. Si∣mili modo Principes infideles, licet merito suae infidelitatis mereantur potestatem amitte∣re: tamen quia sunt à Deo constituti, & solo Deo minores, non possunt nisi à Deo desti∣tui imperio ac deponi. Et verò idem Tho∣mas, in expositione epistolae Pauli superius hoc capite relata, satis aperte indicat, Ec∣clesiam non habere eam authoritatem qua possit Ethnicos deponere: ait enim esse con∣tra

ius diuinum, prohibere ne Principum in∣fidelium iudicio stetur a subditis. Constat autem, Ecclesiam nihil contra ius diuinum, vel iubere, vel prohibere posse. Porro tollere Principibus infidelibus ius Domini & Praela∣tionis, est re vera prohibere ne ipsorum iu∣dicio stetur: Ecclesia ergo eam potestatem non habet. Et verò peruoluat quisquis velit historias, nusquam inueniet Ecclesiam id sibi iuris assumpsisse, vt de Principibus Infideli∣bus siue Ethnic is iudicaret. Nec solùm prop∣ter scandalum abstinuit, vt putat Thomas eo loco, sed propter defectum potestatis, quia non erat iudex infidelium, secundum illud Apostolin 1.188, quid mihi de ijs, qui foris sunt, iudicare. Et quia Principes a Deo con∣stituti, solum Deum supra se iudicem ha∣bent, à quo solo deponi possunt. Nec ad rem pertinet, quòd Paulus, dum iubet seruos Christianos dominis ••uis infidelibus omnem honorem exhibere, illud solum addit, ne no∣men Domim & doctrina blasphemetur. non enim id dixit, quasi ea sola de causa serui do∣minis obedire debeant, sed quòd praecipuè ea de causa. expressit itaque maximum ma∣lum quod inde oriri potuit, vt seruos à con∣temptu dominorum deterreret, nempe scan∣dalum

publicum totius Ecclesiae Dei & do∣ctrinae Christianae. Non vult ergo Aposto∣lus ijs verbis, seruos posse se licitè subtrahere iugo seruitutis, inuitis dominis, si id sine scandalo possent Ecclesiae; furtum enim sui facerento 1.189 iure gentium; sed vult ostendere eos non solùm peccare, quod alibi apertè docetp 1.190 sed etiam publicum toti Ecclesiae scandalum generare: quod singulorum pec∣catis longè grauius & perniciosius est, & super omnia euitandum.

Reliquum igitur nunc est, vt, quod sumus polliciti, superiorem Bellarmini sententiam de iure abdicandorum siue deponendorum Regum & Principum Ethnicorum, falsam esse, ex principijs ab co positis & concessis, demonstremus. Res est expedita, nec factu difficilis. Nam libro secundo de Romano Pontificeq 1.191, fatetur, Apostolos, & reliquos Christianos omnes, aequè subiectos fuisse Principibus Ethnicis, in ciuilibus omnibus causis, atque caeteros homines. verba eius haec sunt. Respondeo, primùm dici posset Pau∣lum appellasse ad Caesarem, quia de facto era•• iudex ipsius, etsi non de iure: ita enim respon∣det Ioannes de Turrecremata lib. 2. cap. 96. summa de Ecclesia. Secundo dici potest, & me∣lius,

cum Alberto Pighio lib. 5. Hierarchiae Ec∣clesiastica cap. 7. discrimen esse inter Principes Ethnicos & Christianos. Nam quo tempore Principes erant Ethnici, non erat Pontisex in∣dex illorum sed è contrario illis subiectus erat in ciuilibus omnibus causis, non minus quàm caeteri homines. Quòd enim non esset Pontifex iudex illorum, patet: quia non est iudex nisi fidelium, iuxta illud, 1. Corin. 6. Quid ad me de ••is, qui foris sunt, iudicare. Quòd verò è con∣trarto esset ipse illis subiectus ciuiliter, de ture, & de facto, patet etiam. Nam lex Christians neminem priuat suo iure & dominio. Sicut er∣go ante Christianam legem homines subiecti erant Imperatoribus, & Regibus: ita etiam po∣stea. Quare Petrus & Paulus passim ho•• tan∣tur fideles, vt subditi sunt Principibus, vt pa∣tet ad Rom. 13. ad Titum. 3. & 1. Pet. 2. Meritò itaque Paulus Caesaremappellauit, cum{que} iudi∣••em agnouit, cùm accusaretur seditionis & tu∣multus in populo excitati. Haec ille, ox quibus patet non solùm defectum virium in causa fuisset, cur primi Christiani non deposuerint Principes Ethnicos, sed etiam quia ius om∣ne, diuinum, & humanum, tali facto repug∣nabat. idque eodem libro, eodemque capite apertius docet, cùm dicat iudicare, punire,

deponere, ad superiorem tantùm pertinere, quod verissimum est, & communi hominum iudicio extra controuersiam confirmatur.

Iam vero ex his certissimis principijs, ab eo positis & concessis, quilibet ratio•• mandi peritus facile colliget, Christianos, quan∣tumuis numero & viribus potentes extitis∣sent, non potuisse iure deponere Neronem, Diocletianum, & caeteros Ethnicos & impi∣os Principes. idque hac firmissima & indisso∣lubili demonstratione concluditur.

Subiecti non possunt iure iudicare, pun••••e, vel deponere superiorem: Atqui omnes Christiani crant subiecti Ne∣roni, Diocletiano, Et caeteris Imperatoribus ac Regibus Eth∣nicis. Ergo non poterant eiusmodi Imperatores vel Reges deponere.

Propositio ab eo concessa est, itemque sub∣sumptio, & certissima veritate nituntur: Conclusio autem ex antecedentibus neces∣saria consecutione pendet, atque ex diame∣tro opponitur ei quod dixit, Christianos olim iure potuisse deponere Neronem, Diocletianum &c. sed quia viribus temporalibus deficie∣bantur eo consilio abstinuisse. Falsum igitur

illud est, & reprehensione dignum; siquidem aientia & negantia simul vera esse neque∣unt. Hinc etiam patet falsitas opinionis D. Thomae, quam supra hoc capite refutaui∣mus.

CA••. XXII.

DIxi Bellarminum triplici argumento v∣sum esse, ad tertiae rationis suae con∣firmatione; quae est, non licere Christianis tolerare Regem infidelem vel haereticum &c. ex quibus primi iam vitia notaui: reliqua autem duo cuiusmodi sint, & quam vim habeant, hoc capite & sequēti peruestigan∣dum est. Secundum igitur argumētum hoc est. Tolerare Regem haereticum vel infidelem, conantem pertrahere homines ad suam sectam, est exponere religionem euidentissimo pericu∣lo. It non tenentur Christians, imo nec debent, cum cutdenti periculo religionis tolerare Re∣gem infidelem. Nam quandoius diuinum & humanum pugnant, debet seruari ius diuinum, ••nusso humano, de iure autem diuino est ser∣uare veram fidem & religionem, quae vna tan∣tum est, non multae; de ••ure autem humano est, quo I hunc aut illum habeamus Regem.

Ad haec respondeo, Bellanninum & ali∣os, vnde ipse ista acceperit, non rectè, neque ex arte hic ratiocinari: sed duo argumenta simul confuse & permixtim sine form a pro∣ponere. Nam pro eo quod assumit, at non te∣nentur Christiani, imò nec debent, cum euiden∣ti periculo religionis tolerare Regem infide∣lem. reponi debet in bona dialectica. at non tenentur Christiani, imò nec debent, exponere religionem euidentissimo periculo. vt inde con∣cludatur, non licere Christianis tolerare Re∣gem infidelem vel haereticum. Nam assump∣tio quam ipse ponit, nihil fere aliud est, quam ipsa propositio controuersa. Sed vt ali∣quid ei largiamur, demus cum optima for∣maratiocinationem confecisse, & ad vim argumenti respondea amus. Dico igitur pro∣positionem eius falsam esse, dico inquam, non verum esse, quòd tolerare Regem haereti∣cum, vel infidelem conantem pertrahere homi∣nes ad suam sectam, est exponere religionem euidentissimo periculo. sed est tantùm pati re∣ligionem versari in periculo, in quod 〈◊〉〈◊〉 vitio Regis haeretici aut infidelis, & 〈◊〉〈◊〉 iam sine culpa populi exposita est: cum nullum eius liberandae iustum & legitimum reme∣dium, praeter constantiam & tolerantiam,

populo supersit. Hoc autem Christianis vi∣tio verti non potest, nisi cadem opera priscos illos Patres, & Christianos omnes acriter in∣cusemus, qui Constantio, Iuliano, Valenti, & alijs Catholicae religionis desertoribus, quod Imperium legitimè essent adepti, sine vlla tergiuersatione, aut minimo rebellio∣nis indicio, submisse paruerunt & quod tolle∣re de medio vel deponere facillimè potue∣runt, eos, quia Imperatores & Reges erant, sunt omni honore, obsequio, & reuerentia prosequuti. Hi ergo sancti Paties, & optimi¦co seculo Christiani, tolerarunt quidem Re∣ges haereticos & infideles, quanquam eos deponendi maxima facultas & opportunitas (si vires tantùm temporales spectemus) ipsis suppeteret: at eos tamen nemo sani cerebri vnquam dixerit exposuisse religionem eui∣dentissimo periculo, per eiusmodi patienti∣am & toler antiam Christianam. De eo au∣tem Rege tolerando loquor, qui vel Ethni∣cus ab Ethnicis est constitutus vbi Christia∣ni non dominantur: vel qui cùm inaugura∣retur, in Christianis est habitus. Nam eligere nullo iure cogente, super se Re∣gem, quem sciunt esse haereticum vel inside∣lem, est verè exponere religionem euiden∣tissimo

periculo, eo{que} grande Christianis piaculum: & qui id faciunt, digni sunt om∣nes qui malè pereant.

I am verò ad illud quod deducit ex pugna iuris diuini & humani, respondeo breuiter, illum valde falli in eo, quòd putet esse ibi concursum & conflictum diuini & humani iuris; non sunt enim pugnantia, seruare ve∣ram fidem & religionem, & tolerare Regem haereticum vel infidelem, nec alterum de iure diuino est, alterum de iure humano, vt ille putat. Sed sunt duo praecepta iuris diui∣ni, colere Deum vera religione, & seruire atque obedire Regi: quae simul seruari & expleri possunt ac debent, vt ipsimet Iesuitae asserunta 1.192 & nospluribus contra Monarcho∣machos lib. 3. ostendimusb 1.193. Itaque hoc casu non solùm possunt subditi, sed etiam debēt, Regem eiusmodi tolerare, & in vera interim religione constanter permanere; atque ita reddere Caesari quae sunt Caesaris, & quae sunt Dei Deo. Nam si, quod alibi Bellarmi∣nus tradit,c 1.194 non licet Concilio iudicare, pu∣nire, vel deponere Papam nitentem turbare & destruere Ecclaesiam Dei, sed tantùm ei resistere non faciendo quod iubet, & impedi∣endo ne exequatur voluntatem suam: cur non

similiter, & potiore etiam ratione, idem de Regibus censeamus? cùm & ipsi sint populis, teste codema 1.195 authore, superiores, & iudicem in terris nullum habeant: cum{que} praeterea nonnullis magni nommis Theologis visum sit. Concilium Occumenicum maiore supra Papain authoritate praeditum esse, quam habeat populus in Principem? quod Eccle∣sia nimirum semper Dei spiritu regatur, nec tempere quic quam faciat. Populus vero tur∣bimbus, seditionum frequenter agitatus multa sine consilio, sine iudicio, impiè, cru∣deliter, & iniustè moliatur.

At diffi••ile est Regem impium tolerare, & veram seruare religionem; reponet ali∣quis. Fatcor equidem, sed impossibile non est. Impossibilitas (detur venia verbo) ab ob∣seruatione mandatorum excusat; difficultas non item. Caeterùm quod ait, de iure diuino est se••uare veram fidem & rel••gionem: de iu∣re autem humano est, quod hunc aut illum ha∣beamus Regam; id quidem totum verum est. sed caue tamen lector ne capiaris. Omisit Bell arminus quod est praecipuum: addere e∣nim debuit, at vbi hunc vel illum Regem se∣••••l habemus, de iure diuino est, ut ei in ciu••li∣bus causis cum omni honore & reuerentia pa∣reamus.

Hac adiectione, quam nemo Ca∣tholicus negare potest, illud eius argumen∣tum prorsus eliditur. Nam in specie ab eo proposita non concurrunt ius diuinum & hu∣manum, vt ille putat (quod si contingeret, aequum esset humanum diuino cedere) sed concurrunt duo capita iuris diuini, veram scilicet fidem & religionem seruare; & Re∣gem honorare, eique in politicis obedire: quorum vtrunque impleri potest & debet, reddendo vt dictum est, Caesari quae sunt Cae∣saris, & quae sunt Dei, Deo. vt in persona Pap•• conantis Ecclesiam destruere, ex Bellarmmi doctrina iam didicimus.

CAP. XXIII.

SVperest postremum argumentum, quod subtili sed captiosa interrogatione hoc modo proponit. Deni{que} cur non potest liberari populus fidelis à iugo Regis infidelis, & pertra∣hentis ad infide litatem, si coniunx fidelis liber est ab obligatione manendi cum coniuge insi∣deli, quando ille non vult manere cum coniuge Christiana, sine iniuria fidei, vt apertè deducit ex Paulo I. ad Corin. 7. Innocentius III. cap. Gaudemus, extra de diuortijs? non enim mi∣nor

est Potestas coniugis in coniugem, quàm Regis in subditos; sed aliquanto etiam maior.

Nihil hoc argumento frequentius est in ore omnium Monarchomach••n, quòd eò facile quamplurunos fallant. est enim eius∣modi, quo non aliud aut primo aspectu ma∣gis moueat, aut penitus inspectum & intel∣lectum minus vrgeat. Ad id igitur respon∣deo, longe diuersa & dissimilia haec esse, •• alicutus, & liberari ab obligatione manendi cum aliquo, & propterea haud rectè componi & comparari inter se: quandoqui∣dem ne ipse quidem coniunx, cui obligatio manendi ••um aliquo remittitur, protinus à ••ugo ••ius vnde decedit hoc ipso liberatur. cuius rei quotidiè exempla nobis Ecclesia suppeditat, quae coniuges ex varijs causis, quoad torum & mensam, vt aiunt, hoc est, quoad conuersationem & obligationem manendi cum altero coniuge, liberat & ab∣soluit, m••nente nihilominus matrimonij iu∣••o, quod Christi & Ecclesiae sacramentum est. Quapropter talis argumenti à coniun∣•••••••• ducti vis nulla est, nisi à iugo maritali ••••ue matrimoniali, ad iugum regale proce∣dat, veluti si dixerit, cur non potest liberari po∣pulur fidelis à tugo Regis infidelis & pertra∣hentis

ad infidelitatem, si coniunx fidelis liber est à ••ugo coniugis infidelis. Quod si placeat Reuerendissimo Domino Bellarmino, suum illud argumētum in hoc conuertere, vt pon∣deris & momenti plus habeat, tunc aliter ei respondebo. Nempe aut loqui eum de illis coniugibus, qui cùm essent ambo fideles matrimonium contraxerunt, & alter ad hae∣resim vel infidelitatem postea delapsus est: aut de coniugibus ethnicis & insidelibus, quorum alter ad fidem Christianam con∣nersus est, altero pertinaciùs in suam super∣stitionem paganicam incumbente. Si de pri∣oribus argumentum intelligit, malè laudat authorem Innocentium, qui de tali coniu∣gio ne verbum quidē in dicto cap. Gaude∣mus: & praeterea falsum esset quod pro ar∣gumēto nobis obtrudit; videlicet coniugem fidelem liberū esse à iugo coniugis infidelis, quando ille non vult manere cum coniuge Christiana sine iniuria fidei. vt idē Innocētius expresse docet in cap. Quanto. §. si verò. ex∣tra. de Diuort. Si vero, inquit, alter fidelium coniugum vel labatur in Haeresim, vel transeat ad gentilitat is errorem, non credimus quod in hoc casu is qui relinquitur, vinente altero, pos∣sit ad secundas nuptias conuolare, licet in hoc

casu maior appareat contumelia Creatoris. Et rursus idem Innocentius in cap. ex parte ex∣tra. De conuers. coniugat. in eandem senten∣tiam rescribit. Matrimonium scilicet inter legitimas personas contractum, & carnali copula consummatum, in nullo casu posse dis∣solui, etiam si vnus fidelium, inter quos est ra∣tum coniugium, fieret Haereticus, & nollet per∣manere cum altero sine contumelia creatoris. En vt argumentum à coniugibus deductum non modo non pugnat pro istorum sen∣tentia, sed eam acriter oppugnat: veluti si 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: argumentum aliquis per interroga∣tionem, hoc modo proponat. Cur liberari debet populus fidelis à tugo Regis infidelis vel Haeretici conantis per trahere subditos ad suam sectam, si coniunx fidelis non est liber à iugo coniugis infidelis, licet ille noluerit manere cum coniuge fideli sine iniuria fidei, & contumelia Creatoris. Vt apertè docet Innocent. III. in cap. Quanto. §. si verò. De Diuort. & in cap. ex parte. De conuers. coniugat. adeo vt Pa∣norm. in illum. §. Si vero. dicat, ex ratione ibi posita sequi, Ecclesiam non posse tale matri∣monium dissoluere, & liberare coniugem fi∣delem à iugo coniugis infidelis: cùm tamen multo facilius possit coniunx fidelis à coniu∣ge

infideli, quàm totus populus à Rege per∣uerti. Sed & vinculum subiectionis quo po∣pulus Regi astringitur, cùm sit iuris naturalis & diuini, videtur difficilius dissolui posse, quam illud coniugum inter se: vt inde quis facile contendat, non plus in vno quam in al∣tero Ecclesiam posse.

Quòd si de posterioribus coniugibus ar∣gumentum intelligat, in promptu responsio est, ex eadem Innocentij epistola Decretali: nimirum inter tales coniuges non esse ratum Matrimonium, quantum ad indissolubile coniunctionis vinculum attinet. & ideo e∣••••smodi coniuges plenam dissoluendi Ma∣trimonij libertatem habent, vt vel mutuo consensu, & bona gratia, vel cum ira sui ani∣mi & offensa discedant; & alter inuito alte∣ro, vbi ei libitum sit, nexum illum coniugij per repudium & diuortium dissoluat; aequè enim mulier viro, ac vir mulieri repudium mittere solet.a 1.196 Vnde idem Innocentius rati∣onem differentiae inter coniuges fideles & infideles, in eodem capite, hanc tradit. Nam etsi, inquit, Matrimonium verum inter infide∣les existat (quia scilicet secundum praecepta legunt coeuntb 1.197.) non tamen est ratum: inter fideles autem verum & ratum existit, quia sa∣cramentum

fidei quod semel est admissum nun∣quam amittitur, sed ratum efficit coniugij sa∣cramentum, vt ipsum in coniugibus illo duran∣te perduret. Non mirum ergo si coniunx ad fidem perductus, à coniungis in infidelitate manētis consortio & potestate liber sit: cùm etiamsi ambo in infidelitate mansissent, ae∣què liberum alterutri corum fuisset ab alte∣ro recedere, & Matrimonium repudio dis∣soluere: quia nullum initiò inter eos ratum & firmum obligationis vinculum intercessit. Et ideo ne coniunx fidelis, ab infideli volen∣te cum eo habitare, recedat, non praecipit Apostolusc 1.198, sed consulit: vt doctè ele∣gantèr docet. S. August. lib. 1. de adulterinis coniugijs, & sacri Canones inde desumpti nos admonentd 1.199.

Quae cùm ita sint, sequitur profectò, ad∣uersarios nequicquam argumentum à con∣iugibus petere vt populum à regali iugo pos∣se liberari doceant, siue fidelium, siue infide∣lium coniugia spectent: quòd illi quidem arctissimo & indissolubili societatis nexu co∣pulentur; cuius vinculum ne{que} propter infi∣delitatem, ne{que} propter Haeresim alterutrius infringi, ne quidem ab Ecclesia, potest: vt inde potius ad regalis imperij firmitatem &

perpetuitatem, quàm ad eius dissolutionem & diremptionem, argumentum nobis suppe∣tat; Hi verò nulla prorsus obligationis ne∣cessitate astricti sint in facie Ecclesiae, quin conuersus ad fidem maritus, si pars eius sine scandalo sequi nolit, aliam suo sibi arbitrio asciscat: & contrà, mulier ad fidem perducta, marito renuente, cui volet in Christo nubat. Cum ita{que} nullum inter istos ratum coniu∣gium existat, & subiectio politica, ac regalis dominatio; inter omnes gentes, & in omni lege, tam iure diuino quàm humano, rata & probata sit: quid absurdius aut ineptius dici potest, quam illa inter se componere, & ar∣gumētum aliquod ab infidelium coniugum societate & iugo, quod excuti pro arbitrio potest, ad regalis imperij iugum repellen∣dum deducere, & idem de vtro{que}, quasi de plane similibus, iudicare?

CAP. XXIV.

ADmonui Capite XIII. quinque apud Bellarminum rationes esse, quibus summum Pontificem in omnes Reges & Principes seculares Christianos temporalē potestatem habere contendit. ex ijs tres iam

percurrimus, & quàm parum firmae sint, qui∣bus{que} vitijs laborent, indicauimus. Rest at in duas reliquas inquirere, quae neutiquam me∣liore iure consistunt. earum prior his verbis ab eo proponitur.

Quando Reges & Principes ad Ecclesiam verniunt, vt Christiani fiant, recipiuntur cum pacto expresso vel tacito, vt sceptra su•• sub ci∣ant Christo; & polliceantur se Christo fidem seruaturos & defensuros, etiam sub poena regni perdendi: ergo quando fiunt haretici, aut reli∣gioni obsunt, possunt ab Ecclesia iudicari, & etiam deponi à principatu: nec vllacis iniuria fiet si deponantur.

Huic rationi respondetur, negando con∣sequentiam. Nam licet verum sit, Principes ad Ecclesiam veniētes se sceptra{que} sua Chri∣sto submittere, & vel vltrò ea promissa seu tacitè seu expressè facere, quae Bellarminus commemorat: non tamen verum est, nec inde sequitur, eos iudicari & deponi posse ab Ecclesia, vel summo Pontifice, si fidem fal∣lant, & pactum ac iufiurandum negligant. quia summa illa Christi iurisdictio & pote∣stas temporalis in Reges omnes & Mundum vniuersum, quam habet vt Dei filius, non competit Ecclesiae vel Pontifici; sed tantùm

illa potestas quam Christus sibi assumpsit, cùm inter homines humano more versare∣tur, secundum quam Papa Christi vicarius est: vnde ipsemet Bellarminusa 1.200 perbellè, dicimus, inquit, Papam habere illud officium, quod habuit Christus, cùm in terris inter homi∣nes humano more viueret. Ne{que} enim Pontifici possumus tribuere officia, quae habet Christus, vt Deus, vel vt homo inmortalis & gloriosus, sed solùm ea, quae habuit vt homo mortalis. At Christus nullum tēporale dominium & po∣testatē vsurpauit, dum in terris vt homo inter homines ageret, ac proinde ne{que} Ecclesia, vt Ecclesia, ne{que} Papa vt caput Ecclesiae, & vi∣carius Christi, vllam tēporalem potestatem habere potest, vt pluribus explicat & probat idem vir doctissimus illo capite. Quapropter licet Reges & Principes, quando ad Eccle∣siam veniunt, Christo Deo regnum subijci∣ant, & Christum iudicem habeant, à quo ha∣bent & Regnum: tamen quia de re tempora∣li iudicium est, quando de regno commisso agitur, illum solum iudicem habent; non etiam Ecclesiam vel Papam. Ex quo facilè apparet, quàm sint captiosae illae rationes & conclusiones, quas Sanderus, a quo sua haee Bellarminus accepit, ex eiusmodi promissis

seu tacitè seu expressè factis deducit. Nam quod ad illas interrogandi & respondendi formulas, quas inter Papam & Principes ad Ecclesiam accedentes, verbose & vitiosè confingit: respondendum est, illas ineptè ab eo conceptas esse, & ne{que} debere ne{que} solere in Principum Ethnicorum ad Ecclesiam ve∣nientium receptione interuenire, ne Eccle∣sia aut suspectos eos habere, aut male de ijs ominari videatur. Ita{que} ardens in Christum amor, & praesens fidei confessio, vna cum ijs promissis, quibus generaliter spondent se Christo nomen daturos, & eius Ecclesiae fi∣lios futuros, diabolo & eius operibus renun∣ciaturos, Dei & Ecclesiae mandata seruatu∣ros, & id genus alia, vt recipiantur, abundè sufficiunt. Quae omnia promittunt quidem Christo, acceptante promissionem Ecclesia, tanquam eius sponsa in cuius sinu regene∣ratur; aut ipso Pontifice non vt homine, sed vt Christi Dei ministro vicariam operam praebente; ac proinde ipsi Christo, per Ec∣clesiam vel Papam, obligatio principaliter acquiritur. vnde licèt alia quo{que} omnia spo∣sponderint, quae Sanderus fictitia sua formu∣là comprehendit, & pactum conuentum po∣stea neglexerint, aut prorsus contempserint,

ab eo solo puniri possunt in cuius verba iu∣rarunt, qui{que} omnium rerum temporalium dominus est, & quem supra se iudicem in temporalibus solum habent; non autem ab eo cui rerum tantummodo spiritualium & recipiendae promissionis cura commissa est.

At{que} his quidem simillima sunt, quae in gubernatione ciuili quotidie obseruari cer∣nimus. Qui ad feudorum successionem aspi∣rant, siue iure haereditario, siue alio titulo vocentur, non aliter ijs frui possunt, quàm si prius in clientelam eius qui feudi dominus est, fuerint recepti, id est, nisi prius sacramen∣tum fidelitatis, quod vulgo Homagium siue Hominium vocant, conceptis verbis domino praestiterint. Quòd si feudum regium sit, in quod succedunt, rarò Rex ipse sidelitatis ius∣iurandum acceptat, sed vt plurimum per su∣um Cancellarium, aliumue ad hoc speciali∣ter delegatum, id operis exequitur. Cancel∣larius ita{que}, cùm Magnates in verba Regis iurantes, ad feuda & dignitates admittit, eas in ••iuili administratione & iurisdictione tē∣porali sub Rege partes obit, quas Pontifex, sub Christo in spirituali gubernatione Ec∣clesiae, cùm Principes ad eam venientes, in∣terposito fidelitatis & pietatis erga Deum

sacramento, recipit. Et vt ille quidem clien∣ti semel recepto, (licet postea fidem frangat, crimen{que} committat quod feloniam vocāt) ex nulla causa feudum auferre potest, quòd solius ius Regis sit, minime{que} Cancellario concessum: ita ne{que} hic receptos in Eccle∣siam Principes, quantumuis grauiter postea delinquant, fidei{que} desertores fiant, regnis & ditionibus priuare, aut alio modo temporali∣ter punire potest; quòd sit illud soli Deo re∣seruatum. Quanquam igitur Reges & Prin∣cipes Christiani sunt in Ecclesia, & quate∣nus filij Ecclesiae, sunt Ecclesià & Pontifice inferiores, tamen quatenus ipsi supremum magistratum temporalem in terris gerunt, inferiores non sunt, quin potius superiores; & ideo licet fortè regnum ex pacto tacito vel expresso commiserint, id illis tamen auferre ne{que} populus, ne{que} Papa, ne{que} Ecclesia po∣test: sed solus Deus Opt. Max. à quo omnis potestas est, & quo solo in ciuili administra∣tione minores sunt. Nec vnquam poterit vel Bellarminus, vel alius quispiam, efficax ali∣quod testimonium ex vllius seculi monimen∣tis eruere, quò nobis planum faciat, Rege•• & Principes seculares, dum ab Ecclesia ad fidem reciperentur, ita iuri suo renunciasse

vt & imperium temporale, quod à Deo ac∣ceperant, prorsus deponerent, & scipsos in negotijs politicis iudicandos, poena{que} tem∣porali plectendos, Ecclesiae subij••••rent. Hoc autem si nemo eorum demonstrare possit, necesse est fateantur Reges & Princi∣pes eodem iure, eadem{que} libertate & autho∣ritate, regna at{que} imperia sua post fidem sus∣ceptam retinuisse, quibus antequam ad Ec∣clesiam venissent possidebant: quia, vt ad∣uersarij fatentur, Lex Christi neminem pri∣uat iure suo. Si ergo ante baptismum, nemi∣nem super se iudicem in temporalibus, prae∣ter solum Deum, habebant; neminem quo∣que post baptismum habere potuerunt. Sed hac de re plura, in primae rationis refutatio∣ne, diximus. Boziana deliria nihil hic moror.

Quod autem huic quartae rationi subijcit. Nam non est idoneus sacramento baptismi, qui non est paratus Christo seruire, & propter ip∣sum amittere quicquid habet. ait enim Domi∣nus Luc. 14. Si quis venit ad me, & non odit patrem, & matrem, & vxorem, & filios, ad∣huc autem & animam suam, non potest meus esse discipulus; id quorsum spectet non video. nemo certè hoc negat. Sed quid inde? talis ratio nō magis ad institutum pertinet, quam

quod est remotissimum. vt nec illud quod ibi sequitur; praeterea, inquit, Ecclesia grauiter erraret, si admitteret aliquem Regem qui vel∣let impunè fouere quamlibet sectam, & defen∣dere haereticos, ac euertere religionem. Est hoc sanè verissimum. Sed, vt dixi, nihil ad insti∣tutum pertinet. Non enim de ea re hîc quae∣stio est; sed de potestate temporali Ecclesiae, siue summi Pontificis, qui eius Vicarium sub Christo caput est: num eam scilicet potesta∣tem habeat, quá Reges & Principes ritè re∣ceptos, si postea fidem fefellerint, ac suscep∣tum in lauacro regenerationis officium de∣seruerint, temporalibus poenis coërcere pos∣sit, necne. huius autem quaestionis neutra pars, hisce sequelis & appendicibus, vel pro∣batur, vel improbatur: ob eam{que} causam missas facio.

CAP. XXV.

QVinta & postrema ratio est, ex cura & officio Pastorali. Cùm Petro dictū est, inquit, pasce oues, Ioan. vlt. data est illi faculta•• omnis, quae est Pastori necessaria ad gregem t••∣endum. at pastori necessaria est potestas triplex, nimirum vna circa lupos, vt eos arceat omni

ratione qua poterit: altera circa arietes, vt si∣quando cornibus laedant gregem, possit eos re∣cludere: tertia circa oues reliquas, vt singulis tribuat conuenientia pabula: ergo hanc tripli∣cem potestatem habet summus Pontifex.

Ex hoc principio & fundamento tria, vt illi videtur, argumenta vrgentia deducun∣tur. Sed ne longius abeat, respondeo in pri∣mis ad istud ipsum fundamentum, totum quidem verum esse, ac pro mestare, at{que} in∣de contrarium eius quod ipse asserit bellissi∣me colligi posse. colligi inquam, summum Pontificem nullam omnino tēporalem po∣testatem habere, aut exercere posse in Prin∣cipes Christianos, quatenus Christi vica∣rius, & D. Petri successor est: quinimo non esse necessariam eiusmodi potestatem Pon∣tifici, ad munus suum pastoritium obeun∣dum explendum{que}.

Id autem hoc argumento euidenter con∣cluditur. Christus commendando suas oues Petro, dedit ei omnem potestatem necessa∣riam ad tuendum gregem. Atqui non dedit ei potestatem temporalem: ergo potestas temporalis non est necessaria ad tuendum gregem. Deinde progrediemur hoc modo; Absurdum est summum Pontificem, quate∣nus

successor est B. Petri, habere plus pote∣statis, quam habuit ipse Petrus: at Petrus non habuit vllam potestatem temporalem in Christianos: ergo nec summus nunc Pon∣tifex, quatenus successor eius est.

Prioris ratiocinationis propositio, extra omnem controuersiam est. Assumptio au∣tem probatur testimonio & confessione ip∣sius Bella••••i••i. Nam libro quinto de Rom. Pontif.* 1.201 vbi suam de his rebus sententiam. similitudine carnis & spiritus, stabilire cona∣tur, sic scribit. Vt enim se habent in homine spi∣ritus & caro, ita se habent in Ecclesia duae ill•• potestates. Nam caro & spiritus sunt quasi 〈◊〉〈◊〉 respublicae, quae & separatae & coniunctae inue∣•••••••• possunt. inuenitur caro sine spiritu in br••∣tis: inuenitur spiritus sine carne in angelis. & paulò post. Itae prorsus politica potestas 〈◊〉〈◊〉 su•••• Principes, leges, iudici••, &c. similiter Ec∣clesiastica suos Episcopos, Canones, Iudicia. 〈◊〉〈◊〉 h••••h•••• pro sine temporalem pacem; ista, salut•••• ••ternam. Inueniuntur quando{que} separata, 〈◊〉〈◊〉 olim tempore Apostolorū; quando{que} coniunct•••• vt nunc.

Si separatae erant hae potestates tempore Apostolorum, vt erant re vera, & de iure & de facto: consequitur necessario, D. Petr••••

nullam habuisse temporalem potestatem, a∣lioqui falsum esset eas fuisse separatas. Nam si similitudini ab eo propositae locus est, con∣sequens erit, vt quemadmodum nihil car∣neum in angelis reperitur, nihil{que} in brutis spirituale: ita tempore Apostolorum, nihil temporalis potestatis in Ecclesia esset, aut spiritualis in humana politia. Ergo faten∣dum est, vel potestatem temporalem non esse necessariam summo Pastori Ecclesiae, vel ipsum tunc Principem Apostolorum, & summum Pastorem D. Petrum, non omni∣bus rebus ad pastoralis officij curam neces∣sarijs munitum instructum{que} fuisse. Hoc au∣tem ex diametro opponitur ei quod in sua ratione fundamentali, vt ita loquar, iam dix∣erat. datam scilicet esse Petro facultatem om∣nem necessariam ad gregem tuendum.

Idem etiam probatur ex eo, quòd tota po∣testas politica & temporalis pendebat tunc ab Ethnicis Principibus, quibus ipsemet Pe∣trus, teste Bellarminob 1.202, quamuis Ecclesiae caput, & Christi vicarius, de iure & de facto in temporalibus subijciebatur: ex quo sequi∣tur D. Petrum vel nulla potestate temporali praeditum fuisse, vel eam ab Ethnicis Princi∣pibus accepisse: alioqui, vt modò diximus,

falsum esset has potestates fuisse tunc sepa∣ratas. At certum est eum nullam ab istis ac∣cepisse; proinde nec vllam habuisse. Et verò hae rationes apertiores sunt, quàm quibus a∣liquis sine fraude reniti & repugnare possit. vt mirum sit, homines eruditos, caetera{que} pios, ita zelo quodam inconsiderato occae∣cari, vt dubia pro certis, pro perspicuis ob∣sc••ra, pro rectis contorta, pro expeditis de∣ni{que} inuoluta & implicata multis controuer∣sijs & contradictionibus, amplecti & sequi non dubitent. At sedem Apostolicam hu∣iusce potestatis & aut oritatis accessione amplificare & omare student. Ecquis verè Catholicus, propensos in sedem illam ani∣mos, vnde fidei nostrae fundamentum & fir∣mamentum est, non laudet? Quòd sedem illam ornant, & efferunt, quam nemo satis pro dignitate laudare possit, cos equidem laudo: sed quòd plus ei tribuunt quàm opor∣teat, id{que} magno cum multorum scandalo, id ego sane non laudo. Nam & nos quo{que} non minus eam ipsam sedem veneramur, non minus amamus, suspicimus, admiramur: vt pote quae verè sedes Petri est, & in petra q••i Christus est collocata, omnes haereses superauit, atque in Ecclesia summum iure

principatum obtinet. Sed ne eam isto po∣testatis incremento augeamus, vetat veri∣tas; testimonium nobis perhibente consci∣entia, coram Deo & Domino Iesu, ante quem in die reuelationis iusti iudicij, & haec nostra, & illa ipsorum scripta, suis signata meritis apparebunt.

Non est ergo quòd superiorem pro se ra∣tionem adferant. Nam Christus quando Pe∣tro dixit, Pas••e o••es meas, constituit eum qui∣dem pastorem gregis sui; sed pastorem spi∣ritualem, non temporalem: deditque ei om∣nem facultatem ad id muneris necessariam: ex quo patet temporalem potestatem non esse Pontifici necessariam: quia Christus e∣am Petro non contulit. Nec vsquam acce∣pinus, aut D. Petrum, aut alium quemlibet Apostolorum, temporali potestate functum esse, cuius imperio in Christianae fidei deser∣tores, seu directè seu indirectè (ne quis in verbis vim faciat) ciuilibus poenis Magistra∣tuum more animaduerteret. Verum qui∣dem est, effectum esse aliquando, vt spiritu∣alem sententiam poena temporalis, veluti mors aut cruciatus, per miraculum sequere∣tur; indigente nimirum tunc signis ac pro∣digijs ad firmandam fidem Ecclesia. cuius∣modi

modi supplicia longè maiorem Christianis animis metum incutiebant, quàm si huma∣no more, poenas Potestati ciuili pendissent. Atque hoc uimirum illud est, quod ad Co∣rinthios scribit Apostolus* 1.203, quid vultis? in virga. ••. veniam ad vos, an in charitate & spiritu mansuetudinis? Virgam vocat hanc potesta∣tem spiritualem, quae, Deo mirabiliter ope∣rante, temporales etiam effectus tunc tem∣poris producebat: vt etiamnum aliquando, apud populos recens Christo lucrifactos, pari de causa producit.

CAP. XXVI.

HAec cùm ita sint, facilior nobis via ster∣nitur ad eorum argumentorum refu∣tationem, quae Bellarminus ex superiore suo fundamento, à nobis iam explicato, & in ip∣sum retorto, deducit. Concidunt enim, par∣tim suopte vitio, partim quòd fundamento cui superstruuntur non satis cohaerent. Nam primùm ex eo quòd pastori necessaria est pote∣stas cires lupos, vt eos arceat omni ratione qua poterit, ratiocinatur hoc modo. Lupi qui Ec∣clesiam Dei vastant, sunt haretici: ergo si Princeps aliquis ex one aut ariete fiat lupus, id

est, ex Christiano fiat h••reticus, poterit p••stor Ecclesiae ••um arcere per excommunicationem, & simul iubere populo, ne cum sequantur, ac proinde priuare eum dominio in subditos.

Sed fallitur aut fallit, conijciendo vera simul & falsa in eandem conclusionem. Nam quod ait, pastorem Ecclesiae posse ar∣cere Principem haereticum per excommu∣nicationem: id quidem verum est, & ex principio illo necessaria consecutione deri∣uatum. Sed posse quidem, non etiam debe∣re, nisi cùm id sine scandalo, & Ecclesiae de∣trimento, commodè facere possit: vt supe∣rius ost••ndi.* 1.204 Nam vbi periculum est, ne pax Ecclesiae dissoluatur: neue membra Chri∣sti per sacrilega schismata lanientur, diuin•• disciplina seuera misericordia necessaria est (id est, totum diuino iudicio & vltioni relin∣quendum est) Nam consilia separationis (id est excommunicationis) & inania sunt & per∣niciosa atque sacrilega, qui•• & impia & super∣ba fu••nt, & plus perturbant infirmos bonos, quàm corrigunt animosos malas. H••c S. Au∣gustini doctrina estb 1.205 communi Ecclesiae calculo approbatac 1.206: ex qua patet, quùm te∣merè & imprudenter Pontifices quidam, Imperatores, & Reges potentiss••••os, cum

magno totius orbis scandalo, & pacis Eccle∣siae dissolutione, per excommunicationem ab Ecclesia separarint, quos longè satius fu∣isset tolerasse, & eorum delicta indicasse tantùm, atque cum gemitu in Ecclesia lux∣isse, propter compensationem custodiendae pacis & vnitatis, & propter salutem infirmorum, & tanquam lactentium frumentorum, ne mem∣brae corporis Christi per sacrilega schismata la∣nientur d 1.207. Potuerunt igitur hoc facere Pon∣tifices, sed non debuerunt. Non omne quod licet, honestum est. Scitè Apostoluse 1.208, omnia mihi licent, sed non omnia expediunt. Prima igitur conclusionis pars vera est, posse scili∣cet pastorem Ecclesiae arcere Principes hae∣reticos per excommunicationem.

Quod autem sequitur, & simul iubere populo ne eum sequantur: Duas habet ansas, vt cum Epicteto loquar, vnam integram, al∣teram fractam. Duplicem inquam intelle∣ctum; verum vnum, & vitiosum alterum. Nam si id eò dicat, quòd Pontificis sit prae∣cipere subditis, ne Principem haereticum in sua haeresi sequantur, ne vnà cum eo insani∣ant & damnatos errores combibant; neue corruptis eius moribus sese infici & inquina∣ri patiantur: aequè verum est, & ex eodem

principio & fonte rectissimè deriuatum: est∣que hic verborum illorum sensus optimus. Nihil enim Pontificali dignitati, & Ecclesi∣astico ordini vniuerso, tam conueniens est & decorum, nihil{que} populis Christianis tam vtile & necessarium, quàm vt ad instar anti∣quorum Patrum Ecclesiae, ipsemet in primis Pontifex Max. caeterique eius fratres omnes, praedicent verbum, & instent opportunè, im∣portunè, arguant, obsecrent, increpent, in omni patientia & doctrinaf 1.209: vt tanquam testes fideles, & serui boni, quos Dominus constituit super familiam suam, id agant verbo & exemplo, ne populus Regis sui erro∣res sectetur, neu sidem Catholicam vllis aut minis, aut muneribus regijs dissimulet, dese∣ratuè. Quod quoniam plerique ipsorum aut omnino nunc non faciunt, aut segnius certe multò quàm oportet, & quam ipsimet pro∣uinciam obire debent, mendicis quibusdam fraterculis mandant: quid mirum si multi nostro seculo, à caulis dominicis in casses di∣abolicos, errorum velut turbine ac tempo∣state, abripiātur? Hic sensus, vt dixi, optimus est. At non eo tamen sensu loqui Bellarmi∣num, tum causa ipsa quam agit, tum clausu∣la haec sequens, ac proinde priuare ••um domi∣nio

in subditos, palàm demonstrant. Fractam igitur ansam nobis porrigit, sensum certè vi∣tiosum, & planè pessimum. Pastorem scilicet Ecclesiae, subditis iubere posse, ne vlla Prin∣cipis eiusmodi mandata capestant, & ne vllū ei obsequiū••, reuerentiā, obedientiam, ho∣norem, in ijs quae ad temporalem & politi∣cam gubernationem pertinent, vllo modo exhibeant; ac proinde priuare eum dominio in subdit••s. hoc autem falsum est, & legi diuinae ac praeceptis Apostolicis contrarium. time Dominum, fili mi, & Regemg 1.210. Admone illos Principibus & potestatibus subditos esse, dicto obedireh 1.211. Subiecti estote omni creaturae prop∣ter Deum; siue Regi, quasi praecellenti. Deum ti∣mete, Regem honorificate:i 1.212 & id genus alia. Quae cum de Regibus impijs, & Ecclesiae persecutoribus dicta sint (quippe non alij tunc rerum potiebantur) non possunt ad Re∣ges pessimos non pertinere. hoc ergo est quod dixi, fallere cum, aut falli, conijciendo ••era simul & falsa in eandem conclusio∣nem. Verum enim est, Pastorem Ecclesiae posse are ere Principem haereticum, per ex∣communicationem; falsum autem, posse pri∣uare eum dominio in subditos. Nam obedi∣entia Regibus, & superioribus omnibus de∣bita,

est iuris naturalis & diuini: qui possit igitur summus Pontifex, aduersus eam cum populis vllo modo dispensare?

Nam qui Scripturas sacras diligentius & subtilius perserutantur, duplex praeceptorum Pauli genus animaduertunt: vnum eorum quibus ius diuinum, ad quod praedicandum missus erat, promulgat, & Dei voluntatem, in vetere aut noua lege comprehensam, proponit exponitque. cuiusmodi praeceptis innumeris epistolae ••ius refertae sunt, in qui∣bus & haec sunt, quae de obsequio & reueren∣tia Regibus ac Principibus exhibenda prae∣cipit. Alterum verò genus eorum, quae non à lege naturae aut expresso Dei verbo pen∣dent; sed quae per humanam prudentiam Dei gratia adiutam, ad ordinationem diuini cultus, ipsemet Apostolus propria authori∣tate constituit. veluti ne bigamo aut per∣cussori mandetur episcopatusk 1.213. ne vidua non sexagenaria ad diaconissae officiuml 1.214 eli∣gatur, & similia. Atque inter haec praecepta id interest, quod in ijs quae sunt posterioris generis, summus Pontifex ex causa dispensa∣re possit: habet enim non minorem in dis∣positione & ordinatione Ecclesiae potesta∣tem, quàm ipsemet Apostolus; quòd ei, vt

vicario Christî, & Petri successori, Ecclesia tota commissa sit: quódque decessorum su∣orum legibus non obligetur. In illis vero quae priore genere continentur, nullam penitus habet dispensandi facultatemm 1.215: quia non est discipulus super magistrum, neque serum super dominumn 1.216 Nec potest inferior superi∣oris sui legem infrigere, aut eius alicui gra∣tiam facere. Qua de causa Speculator ne∣gat, Papam posse aliquem a licito iuramen∣to absoluere,o 1.217 quòd obligatio seruandi iu∣risiurandi, Deoque reddendi, sit iuris natura∣lis & diuini: Negant & alij, Papam posse dispensare cum aliquo teste, vt ei iniurato credatur in iudiciop 1.218. Et Innocentius III. Pontifex rescripto suo testatur, Papam no•• posse Monacho licentiam indulgere, vt aut rerum quarundam proprietatem habeat, aut vxoremq 1.219.

Non me latet quàm alienà & nugace ex∣plicatione, interpretes quidam Canonistae, qui Papae potestati omnia subijciunt, locum illum Innocentij, reluctantibus melioris no∣tae Theologis, à propria & genuina verborum significatione deflectant. Facessebat illis negotium credo, quod audierant Constan∣tiam Rogerij Nortmanni filiam monia∣lem,

a Clemente III. eductam de monasterio Panormitano, vt Henrico VI. Friderici Ae∣nobarbi filio nuptum traderetur (de qua Ar∣chiepiscopus Florētinus scribitr 1.220, eam, cùm annumiam ageret quinquagesimum, & diu monasticam religionem esset professa, pe∣perisse Fridericum II. at{que} vt omnem de par∣tu supposito suspicionem tolleret, in medio cuiusdam platea Panormi sub papilione, publi∣cè fuisse enixam: edicto antè proposito, vt foeminis omnibus adesse liceret, quaecun{que} ad spectaculum venire vellent. Natus est ergo Fridericus iste, inquit, ex moniali iam quin∣quagenaria) & quod etiam audierant alium Papam indulsisse Regi euidam Aragoniae, vt ex monacho maritus fieret. Quapropter ho∣mines isti, Canonistae inquam, supra modū Pontificibus addicti, cùm nollent talia facta reprehendere, ne ambitiosis Papis gratiam ad••nerent, & non ignorarent verba rescripti ab Innocentio III. emissi, contrarium pror∣sus asserere, ad illas interpretationis ineptias confugerūt, quas piget huc referre, ne lecto∣rem nugis distineam. At multò illis facilius fuisset, rescripti veritatem & aequitatem tu∣eri, quàm exsingularibus & iniquis Pontifi∣cum factis, velut ex quadam viuendi regula,

ius certum velle inducere. Sinamus Pontifi∣ces factorum suorum rationem Deo redde∣re, nec eos in omnibus imitemur. Quòd si quis fortè talia nobis facta ad exemplum proponat, respōdebimus cum Ioan. de Tur∣re crem. Syluestro, Soto, & alijs viris doctissi∣mis: esse haec tantùm facta Pontificum, non decreta; & facta Pontificum non facere fide•• articulum. & aliud esse facere de facto, aliud determinare quod ita possit fieri de iure. Ego, inquit Syluester, etiam vidi Pontificem faci∣entem maiora cum scandalo totius Christiani∣tatis. & Ioan. de Turre crem. de illicitis dis∣pensationibus loquens, quod si ita aliquando fuerit factum, inquit, per aliquem summu•• Pontificem, aut ignarum in literis diuinis, aut excaecatum cupiditate pecuniarum, quae pro ta∣libus exorbitantibus dispensationibus solent os••erri, aut vt complaceret hominibus: non se∣quitur quod potuerit iuste facere. Ecclesia in∣ribus & legibus regitur, siue debet regi, non talibus actibus, siue exemplis.

CAP. XXVII.

MVltorum igitur doctissimorum homi∣num sententia est, Papam non posse

voti gratiam religioso facere, vt rerum qua∣rundam proprietatem habeat, vel vxorem, secundùm verum & simplicem verborum Innocentij intellectum. ••t tamen, si quan∣tum res à rebus distant diligentius perquire∣re, & eas inter se proprijs differentijs & con∣uenientijs, recto iudicio componere veli∣mus: erit certè cur fateamur, longè mino∣rem absoluendi populum à iurisiurandi reli∣gione, qua fidem suam Principi libens vo∣lens licitè obstrinxit, quam religiosorum vo∣ta relaxandi, facultatem Pontifici esse tribu∣tam: vt quamuis in hoc fortassis, opinione quorundam, aliquid de plenitudine potesta∣tis efficere posse videatur: in illo tamen pla∣nè nihil eum posse putandum sit. Tum quia totus ordo monachalis, alij{que} in Ecclesia (vt quidam volunt) ab humanis constitutioni∣bus, & iure positi••o profecti sunt, in quos id∣circo plena & omnimoda Pontifici potestas est, vti superius paulò diximus. At submissio & obedientia Regibus ac Principibus, at{que} omnibus omnino praepositis & superioribus debita, est iuris naturalis & diuini, vtro{que} te∣stamento confirmata. Nam licèt de iure hu∣mano sit, vt hac aut illa reipublicae forma v∣tamur, vel hunc aut illum Principem habe∣amus:

tamen vt cum quem semel accepi∣mus reuercamur, ••i{que} in omnibus, quae Dei mandatis non repugnant, submisse parea∣mus, non humanae solum, sed naturalis & di∣uinae ordinationis est: id{que} neminem arbi∣tror negaturum. qui potestati resist it, Dei or∣dinationi resistit. inde fit, vt quod initiò arbi∣trij & voluntatis erat, id, post datam de sub∣iectione fidem, statim in obsequij necessita∣tem conuertatur.

Tum etiam,* 1.221 quia ex voto religionis soli Deo & Ecclesiae, cuius vicarium caput Papa est, obligatio acquiritur: ac proinde si Papa, cui libera negotiorum omnium Ecclesiae procuratio dispensatio{que} permissa est, obli∣gationem Ecclesiae quaesitam, velut genere quodam nouationis in aliam obligationem transfuderit, simul{que} Domino Deo, qui prin∣cipalis in eo negotio creditor est, satisfa∣ctum esse, maioris boni promissione vel fa∣cto, interpretetur: haud absurdè fortassis di∣ci poterit, à prioris voti & promissi nexu libe∣rationē contingere: nisi id obstare quis pu∣tet, quod voti liciti transgressio, simpliciter & ex sua natura malum sit; malum autem nullius boni, quantumuis magni, obtinendi causa facere permissum sita 1.222. sed eius obie∣ctionis

dissolutio perfacilis est.

At longè secus res se habet de iureiuran∣do, quod homines alterius obligationis con∣firmandae causa, sponsionibus & pactis suis adhibere solent: tale siquidem iusiurandum accessio quaedam est illius obligationis, cui securitatis ergó adijcitur, sicut fideiussio, aut nexus pignoris: ac proptere a licet iuramen∣tum Deo reddi dicatur, tamen nō Deo prin∣cipaliter, sed homini cui iuratum est, acqui∣ritur hoc casu obligatio: quia per iuramētum iurans non intendebat placere Deo, sed satisfa∣cere proxime.b 1.223 quo fit, vt is cui iuratum est, multo plus iuris ex illo iureiurādo nancisca∣tur, multó{que} plus potestatis in eo vel retinen∣do, vel remittēdo habeat, quàm Ecclesiae in voto cōcessum est. Ecclesia nam{que}, siue Pa∣pa (vt ij etiam fatētur, qui eius arbitrio om∣nia subijciunt) non sine magna & iusta causa dispēsare in voto solenni religionis potest. At verò is cui alius fidem suā, ex causa dandi vel faciēdi, iureiurādo obstrinxit, potest & solus, & sine causa praeter meram volūtatem, libe∣rare in totum iurisiurandi religione promis∣sorem; eíque id quicquid est accepto serre: ita vt eius solius venia impetratá, ne{que} am∣plius Pontificia absolutione ei opus sit, no{que},

si non praestiterit quod promisit, periurij reus coram Deo habeatur. Homo igitur est hoc casu, qui vel vinctum detinere, vel liberum dimittere, arbitratu suo potest. Quae quoni∣am consensu omnium ita se habent: qui fien potest, vt obligationem alicui iure optimo quaesitam, iure inquam naturali, diuino, & 〈◊〉〈◊〉, per iusiurandum omni ex parte 〈◊〉〈◊〉, li••••to contractui appositum, summ•••• Pontifex ••••uito creditori auferat? cum non sit in hac specie, sicut in superiore, interpre∣tationi locus, per quam praesumatur satisfa∣ctum esse ei, eui principaliter fuit ••uratum; contradi••ē••e nimirum & contrarium osten∣dence creditore: quandoquidem praesump∣t•••• vericati ceditc 1.224.

Sed esto, auferre ex causa possit, & pro∣missorem iurisiurandi vinculo liberare (ne de ea re amplius cum Canonistis hic conten∣dam) auferat igitur: quid ei deinde facto consequens in nostro hoc negotio videtur? liberum sore populum, dices, ab imperio & subiectione Principis, statim at{que} iurisiuran∣di ne•••• solutus est. ••tane verò? An non 〈◊〉〈◊〉 ••••siurandum hoc, non esse nisi accessi∣••••em tantum confirmatricem illius obliga∣tionis, qua fides & obedientia Principi pro∣missa

est? an ignoras accessiones tolli & li∣berari posse, sine interitu principalis obliga∣tionis? non enim vt principali nō consisten∣te tolluntur accessiones, ita & sublatis acces∣sionibus interit principale. Manet ergo ad∣huc obligatio cui iusiurandum accesserat: quae quoniam iuris naturalis & diuini est, non minùs tenet hominum mentes & con∣scientias apud Deum, quam si esset iuramē∣to sustentata. quia Dominus inter iuramen∣tam & loquelam nostram, nullam vult esse di∣stantiam: d 1.225 quantum ad fidem promissi ser∣uandam: licèt magis peccet iurisiurandi vi∣olator, propter contemptum numinis: & li∣cèt in foro etiam exteriore periurium, prop∣ter promissi solemnitatem, grauius vindice∣tur, quā neglecta fides simplicis sponsionis.

Quod si & hanc quo{que} obligationem Pon∣tifex, de Apostolicae potestatis plenitudine, re∣seindere, subditos{que} a Regis iugo liberare vo∣luerit: at{que} ijs praecipere, ne qua in re Prin∣cipi suo, ciusue monitis mandatis, & legiub••, sub poena anathematis audeant obedire. Non∣ne huic praecepto Papae obsistere videbitur expressum Dei mandatum de Regibus omni obsequio honorandis? An non liceat facere, in eiusmodi negotio & causa omnium maxi∣ma,

quod Pontificij interpretes in leuioris momenti controuersijs solent? Nempe, de hac plenitudine potestatis solerter inquire∣re, cone vs{que} se extendat, vt quod Deus di∣sertè iubet, id per illam disertè prohibeatur? aut quod Deus expressè fieri vetat, id per il∣lam licitè iubeatur? Deus per Salomonem iubet me timere Regem: & per Apostolos, Regem honorificare, ei{que} subiectum esse, & obedire. Hoc certè & naturalis & diuini iuris praeceptum est: vt inferior scilicet su∣periori pareat, quamdiu id non vetet ille, qui est vtro{que} superior in eodem potestatis genere: is autem in causa Principis & popu∣li, siue inter populum & principem, quando de imperio & subiectione temporali agitur, est solus Deus, quo solo Rex in temporalibus minor est: vt in spiritualibus Pontifex.

Cùm ita{que} nemo non ingenuè fateatur, plenitudinem Apostolicae potestatis non tantam esse, vt in ijs, quae expresso Dei ver∣bo prohibita sunt aut praecepta, Pontifex dispensare vllo modo possit (quo axiomate Bellarminus praecipuè nititur, dum vult ostendere Papam non posse subijcere seipsum sententiae coactiuae Conciliorum:e 1.226 Papae pote∣stas super omnes, est de iure diuino, inquit, a••

non potest Papa dispensare in iure diuino) nihil mirari oportet, si mandata diuina de Rege tumendo & honorando, multorum subdito∣rum animis ita insideant, vt nullum contra∣rijs praeceptis locum praebeant, sed omnino in id incumbant, ne aduersantibus Pontifi∣cum edictis, absolutorijs simul & prohibito∣rijs, in ea re mos geratur. Saepe mihi à Mag∣natibus, & viris minimè malis dictum est, praeceptum illud diuinum de Regibus ho∣norandis, tanti apud se esse, & tam altas in animum radices egisse, vt nullis bullis & in∣dulgentijs contrarijs, leuari se posse consci∣entiae fasce & scrupulo, at{que} in interiore ho∣mine securos esse, sibi persuadeant: quo mi∣nus tam clarum & manifestum iuris natura∣lis, & diuini mandatum exequantur, & pro∣missum ac debitum suo Principi obsequium praestent. At{que} haec quidem causa est, cur pauci de Nobilitate ab Henrico IIII. Imp. nulli a Philippo Pulchro, nulli item a Ludo∣nico XII. Gall. Regibus, propter Bullas & cē∣suras Pontificias, depositionis sententia con∣tinentes, defecerunt. Nam, ne qua erremus, tenendum est, Apostolicae potestatis pleni∣tudinem, eam tantùm potestatē complecti, quam Dominus Iesus Dei filius, cùm in hoc

mundo versaretur, vt homo inter homines habere voluit; & catenus Papam referre nobis Christum, & eius esse Vicarium (vti suprà ex cruditissimi Bellarmini doctrina ostendimus) non autem potestatem illam, quam vt Dei filius, Deus ipse Patri aequalis ab aeterno habuit, & diuinitatis suae omni∣potentiae reseruauit: de qua ait, data est mi∣hi omnis potestas in coelo & in terraf 1.227.

Quanquam video quosdam vsqueadeo ineptire, aut potius insanire, vt hanc omni∣potentiam Pontifici etiam tributam asse∣rant; ei{que} probando insigne vanitatis suae ar∣gumentum hoc modo contexant. Christus commisit summo Pontifici vices suas, vt habe∣tur Matth. 16. cap. & 24. q. 1. can. quodeun{que} Sed Christo data erat omnis potestas in coelo & in terra. Math. 28. Ergo summus Pontifex, qu est eius vicarius, habet hanc potestatem. extra de translat. cap. quanto. Ita Petrus Bertrandus in suis additionibus ad gloss. extrauag. Vnam sanctam. de maior. & obed. qui & hoc praete∣rea ausus est addere, quod parum a blasphe∣mia abest. Nam non videretur Dominus dis∣cretus fuisse (vt cum renerentia, eius loquar) nisi vnicum post se talem reliquisset, qui hac omnia posset. Eratne huic homini cerebrum?

Non mirum si Io. Gerson dixerit pusillos, hoc est, Christianos simplices & ignaros, ab eius∣modi glossatoribus & postillatoribus impe∣ritis deceptos, 〈◊〉〈◊〉 Papam vnum Deum qui habet potestatem omnem in coelo & in ter∣••a. certe tales adulatores iudicium & mores multorum Pontificum corruperunt. Non mirum etiam, si Pius V. Pontifex, Martino Aspilenetae dixerit, Iurisconsultos (Canoni∣stas opinor intellexit) solitos esse plus satis po∣testatis ••••buere Papaek 1.228. De quibus Ioan. De Turre cremata,h 1.229 mirum est, inquit, quod summi Pontifices loquantur moderatè de pote∣state eis data•• & quidam doctorculi, sine aliquo vero fundamento, volunt adulando eos quasi ae∣quiparare Deo. quò pertinet, quod scribit Cardinalis de Cusa, vir in omni Philosophia diuina & humana, at{que} etiam in historijs ap∣primè versatus, quosdam nempe scriptores volentes Romanam sedem omni laude dignam, plus quam Ecclesia sanctae expedit, & decet, exaltare, fundare se in scriptis apocryphis. at{que} ita Papas populos{que} decipere.

CAP. XXVIII.

ERror autem istorum hominum, quo po∣testatem omnem, & diuinam & huma∣nam,

Papae tribuunt, partim ex scriptis apo∣cryphis, vt dictum est; partim ex rescriptis quibusdā Pontificijs, obscurius paulò quam oportuit conceptis, & malè ad literam, vt aiunt, intellectis, creatus est. Nam, vt verè dicam, nihil nudis & meris Canonistis impe∣ritius: quod non de humaniorum literarum cognitione, & sermonis proprietate intelligi tantùm volo: ferenda quippe in illis eiusmo∣di ignorantia est, tanquam commune seculi illius quo scripserunt malum: sed de artis etiam quam profitentur scientia, quam infi∣nitis distinctionum & opinionum varietati∣bus obscurarunt. Maxima enim ipsorum pars in Canonibus & Constitutionibus Pontifi∣cijs haerebant, nullum aut perexiguum ex∣trinsecus adiumentum ex Theologia, & alijs scientijs, vt oportuit, quaerentes. Rescripta il∣la de quibus loquor, & quae hominibus istis errorem crearunt, extant sub titulo, de tran∣slatione Episcopi.a 1.230 in quibus Innocentius III. comparat Matrimonium spirituale, quod contrahitur inter Episcopum & Ecclesiam, cum Matrimonio carnali, quod est inter vi∣rum & mulierē: primum in eo, quod quem∣admodum carnale matrimonium sumit ini∣tium a sponsalibus, & sitratum per nuptias,

& consummatum per corporum commisti∣onem: sic & spirituale foedus coniugij, quod est inter Episcopum & Ecclesiam, in electione initiatum, ratum in confirmatione, & in conse∣cratione intelligitur consummatum. Deinde in eo, quòd sententia Domini & Saluatoris in Euangelio: Quos Deus coniunxit, homo non separet; de vtro{que} Matrimonio, tam car∣nali quam spirituali intelligenda sit. Cum er∣go fortius sit spirituale vinculum quàm carna∣le, inquit, dubitari non debet, quin Omnipo∣tens Deus spirituale coniugium, quod est inter Episcopum & Ecclesiam, suo tantum iudicio re∣seruauerit dissoluendum, qui dissolutionem etiam carnalis coniugij, quod est inter virum & f••minam, suo tantùm iudicio reseruauit, praecipiens, vt quos Deus coniunxit, homo non separet: & rursus, Sicut legitimi Matrimonij vinculum, quod est inter virum & vxorem, homo dissoluere nequit, Domino dicente in E∣uangelio; b 1.231 Quos Deus coniunxit, homo non separet: sic & spirituale foedus coniugij, quod est inter Episcopum & Ecclesiam, sine illius au∣thoritate solui non potest, qui successor est Pe∣tri, & vicarius Iesu Christi.

Ac ne quis obijceret, Si Deus vtrius{que} con∣iugij, tam carnalis quàm spiritualis, dissoluti∣onem

suo tantùm iudicio reseruauit, & vin∣culum spirituale fortius sit quam carnale: qui fieri potest, vt summus Pontifex, quem constat hominem esse, vinculum illud spiri∣tuale possit dissoluere? respondet ibi Inno∣centius, id ca ratione fieri, quod non huma∣na sed diuina potestate separentur, qui au∣thoritate Romani Pontificis, per translatio∣nem, depositionem, aut cessionem, ab Ecclesia remouentur. Non enim homo, inquit, sed Deus separat, quos Romanus Pontifex (qui non pu•••• hominis, sed veri Dei vicem gerit in terris) Ecclesiarum necessitate vel vtilitate pensata, non humana sed diuina potius authoritate dis∣soluit.

Haec illa sunt, quibus homines isti in prae∣cipitem errorem deferuntur; vt quicquid à Papa fiat, a Deo factum esse putent: quod verba nimirum Innocentij hunc sensum pre se ferant. Nullus est, fateor, in iure Pontifi∣cio locus, verbis quidem planior & aperti∣tior, intellectu autem difficilior: adeò vt in eo explicando, interpretum omnium inge∣nia concidant. Nam quid magis intelligen∣ter, planè, & perspicuè dici potest, quàm Non hominem sed Deum separare, quos Ro∣manus Pontifex separat seu dissoluit? aut quid

cui magis consequens, quàm hoc illi, Ro∣manum ergo Pontificem posse dissoluere matri∣monium inter coninges carnali copula consum∣matum? qua conclusione tamen nihil falsius, ac proinde illud ex quo sequitur, falsum esse fatendum est: quandoquidem sequi falsum ex vero nunquam potest. Quod cùm ani∣maduertisset Hostiensis, cùm inquam ratio∣nem illam tam alienam perpendisset:c 1.232 Sed illa ratio, inquit, non est sufficiens, salua au∣thoritate & reuerentia reddentis, nisi aliter intelligatur: quia secundum illam sequeretur, quod etiam matrimonium carnale diuidere pos∣set authoritate sua. At Hostiensis tamen non aperit nobis quomodo aliter intelligi debe∣at: nec potest se inde extricare, vt salua ve∣ritate sententiam sustineat. Nam quod ar∣bitratur eam intelligi posse de matrimonio carnali, quod, vt ille ait, ante carnis copulam communi dissensu, authoritate Papa interueni∣ente, dissolui possit: arg. cap. 2. & cap. ex pub∣lico. de conuers. coniugat. Illa certè interpre∣tatio omni prorsus authoritate & ratione deficitur. Nam quod attinet ad rescripta ab eo allegata, & siqua sunt similia, de illa ma∣trimonij dissolutione loquuntur, quae sit per electionem religionis, & Monasterij ingres∣sum

alterius coniugis, antequam corpora nuptialis thori amplexibus commista sint, quo casu nihil authoritatis Papae interuen∣tu, aut dispensatione Pontificia opus est; quin mero iure, & communi legis auxilio muniti sunt, qui eo modo quaerunt sibi sepa∣rationem, & matrimonium dirimunt.d 1.233 At matrimonium ratum et nondum consum∣matum dirimi posse ex alia causa, communi partium dissensu, per Papae authoritatem, cōstanter cum doctissimis Theologis negā∣dum est. Corporū enim coniunctio & com∣mixtio, nihil quicquā substantiae & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, siue essentiae matrimonij, aut addit, aut adimit: quippe forma matrimonij consistit, in indi∣uiduae animorum coniunctionis & consen∣sus declaratione, qua se inuicem, alter alte∣ri, mutuo tradunt. Liberorum verò procre∣atio, & eius causa concubitus, non ad con∣stitutionem matrimonij refertur, sed ad fi∣neme 1.234. Hinc ab ethnicis dictum est, nuptiae non concubitus, sed consensus facitf 1.235. id{que} sa∣cris canonibus & constitutionibus confir∣matur.g 1.236 alioqui certè primum illud matri∣monium, quod Deus in Paradiso instituit, matrimonium non fuit, donec coniuges in∣de deiecti, liberis operam dare coeperunt;

quoquid absurdius? Adhaec n••lla Ecclesiae constitutio aut traditio, nulla Patrum au∣thoritas, nulla Pontificis Epistola 〈◊〉〈◊〉, nulla deni{que} ratio certa & sol da repe••¦tur, quae matrimonium ratum, licet non consummatum, ab illa Saluatoris sententia excipiat, quos Deu•• •• ac ne excipere quidem possit, nisi 〈◊〉〈◊〉 constet, ••osqui Sacramento •• facie Ecelesiae ••, non esse a Deo ••.

Sed est, •• Pontific empollent, aut •• cupiditate pecuniarum larg••tionibi•• •• sunt corrumpere, alijs iudicandum ••. Non est autem quod superioribus Inno••••∣tij rescriptis sententiam suam firma•••• pos••e

existiment: cùm Pontifex ille alibi expresse dicat,i 1.237 matrimonium inter legitimas perso∣nas, verbis de praesenti, contractum, in nullo casu posse dissolui, nisi antequam matrimonium sit per carnalem copulam consu•• matum, alter coniugum ad religionem transeat. ne{que} e∣nim credibile est, tam doctum pium{que} Pon∣tificem, aut sui tam subitò oblitum fuisse, aut scientem prudentem, tam pugnantes & dis∣sentientes sententias euulgasse. alius ergo rescriptorum Innocentij sensus quaerendus est.

CAP. XXIX.

QVod si quis meam de illis sententian & interpretationem quaeritet: haud verebor, vt in re obscurissima, dicere, subsi∣sto: existimare me tamen pugnam in ijs esse 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, mentem scilicet optimi Pon∣tificis, & sensum verborum, inter se discrepa∣re: quod in aliorum legislatorum script•• saepe contingit, cùm aut verbis exprimed•• cogitationi minus aptis vtuntur, aut ad per∣spicuitatem & integritatem constitutionis•• particulam aliquam necessariam, aut ex∣ceptionem omittunt. Nam alioqui non est verisimile, cum qui negat Papam posse li∣centiam

monacho indulgere, vt proprieta∣tem rerum habeat vel vxorem, velle affir∣mare Papam posse coniugij sacramentum, matrimonium inquam ratum & consumma∣tum dissoluere. Quid ergo rei est? Dicam quod sentio. Animaduerti equidem Inno∣centium ita doctrinam suam in illis rescrip∣tis subtiliter temperasse, vt quamuis vtrum∣que coniugium inter se componat & com∣paret in hoc, quòd Dei solius iudicio dissol∣uantur: tamen vbi de potestate summi Pon∣tificis, & Vi••arij Iesu Christi loquitur, non amplius ca coniungit, nec matrimonij car∣nalis mentionem facit, sed tantùm spiritua∣lis, quod non censetur ab homine separari, sed a Deo ipso, tunc cum illud Rom. Ponti∣fex Ecclesiarum necessitate vel vtilitate pensa∣ta, non humana sed diuina potius authoritate, per translationem, depositionem, aut cessienem, dissoluit; quo silentio, & praetermissione car∣nalis matrimonij, satis innuit illud à matri∣monio spirituali, in ratione separationis dif∣ferre, & tacitè excipi: vt Pontificalis autho∣ritas ad eius dissolutionem non extendatur. quasi expressius hoc modo dixisset, Deus suo iudicio tam carnalis qu••m spiritualis matri∣monij dissolutionem reseruauit. Spirituale

tamen Romanus Pontifex, qui Christi Vica∣rius & Petri successor est, Ecclesiarum neces∣sitate 〈◊〉〈◊〉 vtilitate, &c. soluere potest: quod cum facit, non homo sed Deus separat, cuius vicem Papa in terris gerit. Cur autem Pon∣tifex spirituale coniugium soluere, & non i∣tem carnale possit, euidens at{que} in promptu ratio est. quod spirituale nimirum per se, & omni ex parte, ad Ecclesiae ordinationem, regimen, & oeconomiam pertineat, quam Christus totam Petro & eius successoribus commendauit. ita{que} non potest non vide•• concessisse illis han•• spiritualis coniugij dis∣soluendi potestatem, cum sine ea, munus si∣bi commissum exequi & expedire non pos∣sent. a 1.238 ac proinde quicquid ipsi Pontifices, tanquam Hierarchae, de singulis Ecclesiae rebus ac personis disponunt, decernuntque; id Deum, qui hanc illis dispensationem & pro••••rationem nominatim commisit, dis∣ponere decernere credendum est.

At matrimonium carnale, non ad ordi∣nationem Ecclesiae, sed tantum ad procrea∣tionem sobolis institutum estb 1.239: ob eamque causam dicitur esse iuris naturalisc 1.240, & gen∣tium nationumque omnium commune: nec alia ratione ad Ecclesiae notionem pertinet

quàm quòd in noua lege sacramentum sit, Dei & animae, Christi{que} & Ecclesiae coniun∣ctionis mysterium continens. & ideo nihil necesse fait, eius soluendi facultatem, liber∣tatem{que}, Petro & eius successoribus permit∣tere. Sat habent prospicere & iudicare, an sit matrimonium, vt sciant an sit sacramen∣tum. Quamuis igitur Pontifex in matrimo∣nio contrahendo plurimum possit, omnium scilicet impedimentorum, quae ex iure posi∣ti••o & ecclesiasticis constitutionibus oriun∣tur, gratiam facere; at{que} efficere vt ritè & rectè contrahatur, quod alias non esset le∣gitimum & ratum: tamen vbi vel iure com∣muni permittente, vel Papà in prohibitis dis∣pensante, semel contractum est, nullam vlla ex causa habet eius relaxandi separandique potestatem. Nec ad rem pertiner, quòd sae∣pe in foro & iudicijs ecclesiasticis, separatio∣nem fieri videamus earum personarum, quae di•• sub iugalis vinculi spe & specie conuixe∣runt. Non enim Papa co casu, ne{que} iudex authoritate Papae, matrimonium aliquod dissoluit: sed matrimonium quod de facto contractum erat, & matrimonium esse falso tredebatur, non fuisse matrimonium sen∣tentià suà declarat: & personis non legitimè

coniunctis, quòd cubilia sociare sine s••clere nequeant, a se abscedere, & solita consuetu∣dine abstinere praecipit. Hoc autem non est soluere matrimonium, aut personas legitime coniunctas, quoad vinculum, separare. Ex quo patet tam Innocentium interpretem, qui quartus postea cius nominis Pontifex fuit, quam Io. Andr. qui sons & tuba iuris Ca∣nonici vocatur, meptissumè partem istam rescripti Innocentij III. esse interpretatos, Quos Deus coniunxit, homo non separet. su•• authoritate, inquiunt: non autem separat hom•• carnale matrimonium, cum episcopus, vel etiam archidiaconus, per constitutiones Papae dissol∣uit, sed ipse Deus cuius authoritate faclae sunt. quasi vero per constitutiones Papae dissolu possit matrimonium? possunt certè consti∣tutiones Papae impedire, ne matrimonium inter certas personas iure contrahatur; & efficere vt sit nullum, quod contra illarum dispositionem contractum est. At iure con∣tractum distrahere, & cius vinculum din∣mere ac dissoluere, nulla ne{que} Ecclesiae ne•• Papae constitutio potest. alioqui malè Apo∣stolus, mulier alligata est legi, quanto tempor•• vir eius viuit. quòd si dormierit vir eius, libe∣rata est.d 1.241. male inquam, mortis tantùm me∣ntionem

fecit, si alio modo, per constitutio∣nes scilicet Pontificias, soluto matrimonio liberari possit. Quae cùm ita sint, tempus nunc est ab hoc diuerticulo, in quod nimia Doctorum quorundam assentatio & igno∣rantia nos compulit, ad eam viam vnde su∣mus digressi repedare.

CAP. XXX.

POsitum iam hoc est, & omnium de re∣bus diuinis rectè iudicantium consensi∣one firmatum, Papam non posse alicui gra∣tiam facere iuris naturalis & diuini, siue, vt vulgò nunc loquimur, contra ius naturale & diuinum dispensare: & concedere vt im∣pune siat, quod Deus & Natura vetarunt; aut prohibere ne siat, quod Deus fieri expres∣se imperauit: idque non solùm Theologi, sed etiam melioris notae Canonistae asseueran∣ter concludunt. Hoc igitur illud est axio∣ma certissumum, circa quod totius huius di∣sputationis cardo vertitur, & ex quo pendet vera solutio cius argumenti, quod ex Bel∣larmino transcripsimus, in principio capitis vigesimi quinti, suprà. Admittimus quidem eius propositionem, Pastori scilicet necessa∣riam

〈1 page〉〈1 page〉

potestatis plenitud••ne, vt loquuntur, pos∣sit imperare & praecipere subditis, ne Prin∣cipus sui 〈◊〉〈◊〉, mandatis, legibus, sub poena •• obedi••e. & si de facto id iusserit, an subditi teneantur praecepto eius∣modi Pontifiero parere. Nullum certè, vt principio admonui, pro affirmatiua parte argumentum efficax, vel ipsemet excogita∣re, vel ab alio excogitatam & propositum comper••e, haete•••• potui. Pars verò con∣traria validusime sustentetur fundamento illo, quod 〈◊〉〈◊〉 retulmus. Papam videli∣cet non posse vllo modo contra ius naturale & diuinum dispensare: ex quo argumentum, vt videtur firmissimum, hac ratiocin andi forma concluditur.

Summus Pontifex nihil praecipere vel di∣spensare potest contra ius naturale & diuinum.

Atqui subiectio & obedientia Principi∣bus & superioribus debita, est de iure natu∣rali & diuino.

Ergo summus Pontifex contra eam nihil praecipere vel dispensare potest. & per consequens non potest praecipere sub∣ditis, ne principi suo temporali obedi∣ant in eo, in quo Princeps est superior:

& si de facto praeceperit, licebit subdi∣tis ei, tanquam extra territorium ius dicenti, impunè non parere.

Vtrum{que} propositum est certo certius, ex quibus conclusio necessaria consecutione inducitur. Qui huius argumenti vim ener∣uauerit, is magnam mecum gratiam inibit. ego mehercle, vt ingenij mei tenuitatem ingenuè fatear, non satis perspicio qua possit solida ratione elidi. Nam etsi dicat aliquis, obedientiam superiori debitam prohiberi & impediri posse, ab eo qui est illo superiore superior; & Papam quidem, qui Christia∣norum omnium pater est, omnibus Re∣gibus & Principibus Christianis, hoc ip∣so quòd pater est, esse superiorem; ac proinde eum posse iure suo prohibere, & impedire, ne subditi promissam Principi re∣uerentiam & obedientiam exhibeant: nihil quicquam hoc fucato argumento efficiet, quod superiori conclusioni contrariae offici∣at. Quandoquidem hoc quod dicitur, obe∣dientiam superiori debitam minui, impedi∣ri, vel tolli posse, mandato eius qui est illo superiore superior: id tunc solùm verum est, eùm is qui prohibet est superior in eadem potestatis, & vt ita loquar, superioritatis spe∣cie,

siue inijsdem rebus, in quibus debetur obedientia. Veluti exemplo gratia, Rex po∣test militiae suae Praefecto imperium abro∣gare, & praecipere ne exercitus ei amplius obtemperet: potest & Praefectus ex causa praecipere ne tribuno, & tribunus ne centu∣rioni, & centurio ne decurioni miles pare∣at: quia omnes in eadem re, in regimine, inquam, & disciplina militari, sed alij alijs, secundum ordinem dignitatis superiores sunt. Idem de ordinibus caelestis militiae, & Ecclesiasticae Hierarchiae est. At verò obe∣dientia subditorum erga Principem, de qua loquimur, consistit in rebus temporalibus, in quibus ipsimet Pontifices fatentur, nemi∣nem esse Principe superioremb 1.242. Quod si nemo ei in tēporalibus superior est, sequitur profectò, neminem esse, qui prohibere vel impedire possit subiectionem & obedientiā quae a suis subditis in tēporalibus illi debetur.

Ostendi supra, has potestates, spiritualem & temporalem, ita esse distinctas, vt neutra alteri, quatenus talis est, aut dominetur, aut pareat. Nec audiendos esse qui ad istas di∣stinctionum & subtilitatum latebras, seu potius captionum laqueos, directè & indi∣rectè, confugiunt. Nam certum est, eum

habere superiorem in temporalibus, cui a∣lius quo••••s modo imperare temporalia po∣test, siue qui ab alio in temporalibus iudica∣ri directe vel indirecte potest: quippe iudi∣cium redditur etiam in inuitū,c 1.243, & nemo nisi a superiore iudicatur. quia par in parem non habet imperiumd 1.244. Et vero quantum ad ef∣fectum, & exitum rei attinet, nihil prorsus interest, vtrum quis directè an indirectè im∣perium & potestatem in alium obtineat. il∣lis enim verbis, directè & indirectè, seu ma∣uis, directè & obliquè, differentia tantum in modo & via, seu ordine apiscendae pote∣statis, non autem in eius exere endae & exe∣quendae libertate, vi, & effectu, nobis pro∣ponitur. Sed per Deum immortalem, quid dici potest absurdius, aut secum magis pug∣nans, quàm Regem non habere aliquem su∣periorem in temporalibuse 1.245, sed liberum esse à vinculis delictorum, nec vllis ad poenam vo∣cari legibusf 1.246, quod tota semper antiquitas, totá{que} Ecclesia tenuit: & Papam ex causa, siue aliquo modo, hoc est, indirectè esse in temporalibus Rege superiorem, & eum poe∣nis temporalibus, regno scilicet at{que} impe∣rio, imò & morte posse multare? Nam post∣quam à Papa de solio deiectus est, at{que} inter

priuatos constitutus, quid superest, nisi vt exitum inuidiae ferat, & aut celeri fuga salu∣rem querat, miseram{que} procul patria vitam degat: aut si eo sibi modo non prospexerit, mox publici indicij reum carcer, vel carni∣fex excipiat. Inest autem in hac potestate, quam isti homines tribuunt Pontifici indi∣rectè, summa, soluta, & impunita bonos & immerentes Reges opprimendi, at{que} tyran∣nidem exercendi libertas. Nam in primis statuunt, Pontificis esse iudicare, Regem esse deponendum vel non deponendum. Deinde ab ipsius iudicio nullam esse prouocatio∣nem, quod solus ipse omnes iudicet, & à ne∣mine iudicetur. At{que} ita in maleuoli Papae voluntate situm esset, quoties Regem ali∣quem, quamlibet bonum, priuato odio con∣sectatur, aliquam indirectae potestatis cau∣sam praetexere, vt eum regno exuat, & pri∣uatum ex Principe reddat. Quod equidem hic non dicerem, (ne{que} enim tam malè ommari de sanctae sedis Rectoribus vellem) nisi id a Pontificibus quibusdam, re vera fa∣ctitatum esse, superioribus seculis, omnes intelligerent: Et necdum tempus vitam longaeui hominis superarit, ex quo Iulius II. Ioanni Nauarrae Regi, nullius sceleris

conscio aut conuicto, sed solùm quòd Lu∣domeo Francorū Regi fauisset regnum per Ferdinandum Aragonium hoc Pontificiae authoritatis praetextu, unpiè at{que} miustè eri∣puit. Quod si talia facere, non est esse supe∣riorem in temporalibus; discere libenter ab istis Magistris cupio, quid sit esse superio∣rem. Vnum scio (si vera est haec illorum sen∣tentia) Papā plus posse aduersus Reges indi∣recte, quam si directè imperium in eos obti∣neret. qua de re suprag 1.247 nonnihil diximus.

Si igitur summus Pontifex,* 1.248 de Apostolica potestatis plenitudine, populum a Regis ob∣sequio prohibere, decreto suo, siue Bulla praecipere conetur. An non statim populus vniuersus, aut singuli de populo possint, Pontifici respondere; Pater sancte, nequa∣quam es Rego nostro in temporalibus supe∣rior: ••o{que} non pores obsequium temporale, quod nos illi praestamus, impedire. Cur nos facere prohibes, quod Deus nos facere im∣perat? An quia tuum est, voluntatem Dei in lege diuina & Scripturis comprehensam interpretari? At non est tamen illa interpre∣tatio adhibenda, quae legem penitus eua∣euet, & mandatum omnino destruat ac dis∣soluat. Siquid dubij aut obscuri est in lege

diuina, ad sedem Petri, id est, ad sedem quam tu nunc tenes, interpretationis verita∣tem accepturi confugimus: quod autem per se clarum est & perspicuum, id nulla in∣terpretationis luce indiget. Cum ita{que} Do∣minus & Saluator noster iubeat nos reddere Caesari quae sunt Caesaris, & quae sunt Dei, Deo; & deinde per Apostolum, Principibus & Potestatibus subditos esse, & dicto obedire: Tuum est nobis declarare quae sunt Caesa∣ris, id est, quae à nobis Regi nostro deben∣tur, & quae sunt Dei; vt sua vtrique redda∣mus; & in ea rerum distinctione vocem tuam libenter audiemus. At cùm dicis, noli∣te quicquam Caesari, siue Principi vestro reddere, contradicis Christo, ac proinde vo∣cem tuam non audimus. Fatemur quidem & profitemur, Sanctitatis tuae expositioni at{que} interpretationi in legis diuinae obserua∣tione locum esse: sed eam non admitti asse∣rimus, quae facit vt ius naturale & diuinum sit ludibrio, & penitus contemnatur. Veluti, ne are qua de agitur aberremus: Iubemur Principibus & potestatibus obedire: tuas in huius mandati obseruatione explicationes, & restrictiones, quae modò mandatum ip∣sum non extinguunt, tanquam filij obedien∣tes

libenter amplectimur. Vel ••i cum nul∣lam inde obligationem parendi Regibus o∣riri dicas, nisi in ijs quae ad temporalem ipso∣r••m iurisdictionem per••••nem. spiritualia omnia Vicar••o Christi, at{que} Eccle•••••• reser∣uanda esse. Item cum admones, non esse Regi obediendum in eo, quod contra ius di∣uinum vel naturale imperat, aut quod alio∣qui bonis moribus aduersatur. At, quando simpliciter & absolute praec••pis, ne Princip•• nostro legiti••o, 〈◊〉〈◊〉 u•• mo••••tis manda••is, & legibus, vllo modo ••: praecepto tuo parere non possumus, opera hoc non est man∣datum Dei interpretari, quod Sanctitati tuae conceditur: sed penitus antiquare & abrogare, quod nullo modo potes. Christus cum claues regni caelestis Petro tradidit, no•• dedit ei potestatem ••aciendi de peccato non peccatumh 1.249 Nos igitur communem Cano∣nist arum doctrinam in hac parte sequemur, qui tradunt, mandato Papae non esse parend••, ••i vel iniustum 〈◊〉〈◊〉, vel ex ••o multa mala, se•• •• mil••ter est futurum, aut tur∣bat•••• •• Christianus •• religiosis a∣liquid, quod •• ordini•• id est, quod repugna••••t regulae abijs profess••

(vt interpretatur Felinus in cap. accepimus. de fid••••••strum. & cap. si quando. de res••tipt.) non tenentur ei obe••••re, vt idem Inno••enti∣us k 1.250 alibi docet: quem refert & ••eq••itur Martinus de Carazij, in tractatu de Princi∣pibus, quaestione 408. & Felinus in d. cap. si quando. & d. cap. accep••••us. Q••••nto igitur minus debe••t Regum subdit, Ponti••icem eos ab obedientia, iure d••uino & n••turali, Regi suo debita, & ar••••••••••mo iurisiurandi f••edere sancita, r••tra••••r•• conantem audi∣te? Si ob eam causam no, iubes Regis no∣st•••• ••ugum abij•• ere, quòd per obedientiam illi exhioitam spirituale b••num impediatur: respondemus, id quiequid est mali, ex quo∣dam ••••••idente euenire, siue per accidens fi∣eri. malum enim ex bono, aut bonum ex malo, per se oriri non potest. Accidens au∣tem illud dolenter fecimus, sed impedire non possumus. Non ••••••••ium Regi debitum, D•••• i••ss•• persoluimu••. & secundum patien∣•••••• 〈◊〉〈◊〉 operis, 〈◊〉〈◊〉 honorem, & incor∣ruptionem 〈◊〉〈◊〉.* 1.251 Ille si debito sibi ob∣sequio, & tanto Dei beneficio abutatur, Deum supra se 〈◊〉〈◊〉 & vindicem acerri∣••um sentiet. Nobis non licet officium defe∣rere, & Dei mandatum pr••te••ire, vt bonum

inde quantumuis magnum consequatur: ne eam, quam Apostolus nunciatm 1.252 damnati∣onem nobis ipsis acquiramus. Qui iubet nos Regibus obedire, & reddere Caesari quae sunt Caesaris, nullam bonos inter & malos Prin∣cipes distinctionem facit. ac proinde nec nos distinguere debemus.n 1.253 Si, vt docet B. Au∣gustmus, is qui cōtinentiam Deo vouerit, nul∣lo modo debet ista compensatione peccare, vti∣deo credat vxorem sibi esse ducendam, quis promisit quae nuptias eius appetit, futuram se esse Christianam. at{que} ita acquirat Christo a••••∣mam in morte infidelitatis posita foeminae, qui parata est, si huic nupserit, fieri Christiana. Qu•• nos apud Deum excusatione vtemur, si vt speratum aliquod bonum eueniat, iurisiu∣randi religionem & fidem violemus Deo Regique nostro datam? Nihil enim anim•• pretiosius, pro qua Dominus & Saluatoe mori dignatus est. Si ergo vt eam Christo lueremur, peccare non liceat, eccuius re∣causa pec••andum?

Quod autem praeterea dicis, te nos ab huius officij vinculo absoluere, at{que} absolu∣tos declarare: id non omnem conscientijs nostris scrupulum adimit, sed animi pende∣re, ac dubitare magis de tua potestate facit,

quòd sciamus praeceptum, cuius tu nobis gratiam te facturum promittis, Dei & natu∣rae lege esse sancitum: Sanctitatem verò tuam non posse, ne quidem de plenitudine potestatis, legis naturalis & diuini gratiam cuiquam facere. Tibi igitur in spiritualibus, Regi in temporalibus obsequemur. Vtrum{que} Deus iubet, vtrum{que} praestabimus. Minas de∣nique, quas mandato ins••ris, miramur qui∣dem, & exparte metuimus: sed non ita su∣mus meticulosi tamen, vt plus eas quam o∣portet timeamus; aut ita ijs terreamur, vt metuiniustae excommunicationis, iustum ac iure debitū obsequium Regi nostro denege∣mus. Licèt enim vulgo iactetur, omnem ex communicationem esse timendamo 1.254: Scire tamen oportet, iniustam excommunicatio∣nem non laedere eum in quem fertur, sed e∣um potius à quo fertur.p 1.255 Si ideo nos anathe∣matis muerone ferias, quia nolumus manda∣tum Dei, te iubente, praetergredi, & malum 〈◊〉〈◊〉: maledictio tua vertetur in benedi∣ctionem, vt quamuis ligati exterius videa∣mur, interius soluti at{que} innocentes manea∣mus.

Haec illa sunt, & his similia, quae tam Cleri, quam Nobilitatis, at{que} adeo totius populi

Gallicani fidem erga suos Reges ita firma∣runt, vt Pontificibus quibusdam, enixe co∣nantibus eos a Regum suorum obsequio & obedientia auocare, virditer restiterint; & Bullas Pontificias, depositionis, & priuatio∣nis regni sententiam continentes, pro nihilo duxerint, sed nec se vllis propterea censuris ecclesiasticis teneri, nullis{que} anathematis vel excommunicationis vinculis iuste inuolui posse haud vanè crediderunt. Equidem re¦vera non video, quid in superiore populi re∣sponsione & defensione reprehendi possit: nisi id illis vitio vertatur, satis{que} ad contuma∣ciam sit, quod non quamlibet Papae iussio∣nem, tanquam Dei Omnipotentis voce o∣missam, omni cunctatione & aequitatis per∣uestigatione remota, protinus exequantur. quod nemo vnquam sanus, opinor, iudica∣bit. Caetera enim firmissimis demonstratio∣nibus, & solidissimis diuini & humani iuris rationibus, & argumentis nituntur. Dei sci∣licet mandatum esse, vt honos & obedien∣tia Regibus & Principibus exhibeatur: nullo bonorum & malorum diserimine, in ea re, proposito. Omnem Papae potestatem in spi∣ritualibus consistere. Temporalia Regibus & Principibus secularibus esse relicta. Pa∣pam

non esse Regibus superiorem in tem∣poralibus, ac proinde eum non posse illos temporalibus poenis afficere: multo{que} mi∣nus regnis at{que} imperijs priuare. Postremò, non posse Papam contra ius naturale & diui∣num, quo ista subditis erga suos Principes obedientia praecipitur, vllo modo dispensa∣re: at{que} ob eam causam ne{que} absoluere sub∣ditos ab illa obligatione, ne{que} in non paren∣tes sibi legitimum obsequium prohibenti, iusta excommunicatione animaduertere. Quae omnia singillatim authoritatibus, te∣stimonijs, & incluctabilibus, vt videtur, argu∣mētis superius conclusa sunt. Sed ea tamen Ecclesiae aestimanda relinquam. Is enim ego sum, qui me, meaque omnia, sanctissimae matris meae arbitrio iudicioque submitto.

CAP. XXXI.

QVae hactenus à nobis dicta sunt, de su∣prema Regum & Principum in rebus temporalibus dominatione, déque obsequio illis non denegando in omnibus quae Dei mandatis & bonis moribus non repugnant: ea quidem, solemni & diutuma antiquorum Patrum, & totius Ecclesiae obseruatione

confirmantur. Nam quanquam maximam opportunitatem & facultatē habebant de∣turbandi, & deijciendi de solio malos Prin∣cipes Christianos, a quibus erant multis pri∣uatis publicisque iniurijs lacessiti, ijs tamen de Principatu controuersiam nullo modo mouerunt: nullam humani obsquij parti∣culam denegarunt. erroribus tantum ipso∣rum libere, sapienter, & animose restiterunt. at{que} ita multitudinem in officio erga Deum & Regem continentes, vtrum{que} praeceptum de Deo & Rege timendo honorandóque ad∣implerunt. Et vero hoc praecipuum remedi∣um est conseruandi a lapsu, & reuocandi ab errauone animos: at{que} etiam via & ratio expeditissima Reges & Principes, insana hae∣resi efferatos, ab immanitate ad humanita∣tem, aberrore ad veritatem, ab haeresi ad fi∣dem, reducendi; eamque rationem Patres antiqui in eiusmodi casibus semper inibant; quam si posterioribus seculis Pontifices alij fuissent secuti, ac non superbam illam & o∣diosam, in Reges & Imperatores, tempora∣lem dominationem sibi arrogassent, melius quam nunc cū ••••publica Christiana agere∣tur, & forsitan haereses istae, quibus nunc pre∣mimur, fuissent in ipsis cunabulis suffocatae.

Nam & euentus rerum, in hunc diem, sa∣tis docent, parum aut nihil proficere Ponti∣fices, dum hac sublimi, lubrica, & praecipi∣te via incedunt: sed saepius turbas, schisma∣ta, atque bella eo modo in Christianis gen∣tibus excitare, quàm fidem Christi propaga∣re, vel Ecclesiae vtilitatem & liberatem au∣gere. Quàm fuerit inutilis & perniciosus Christianae reipub. Gregorij VII. (qui pri∣mus Pontificum hoc iter tentauit) in Henri∣cum IV. conatus, satis iam superius demon∣straui. Quis autem ignorat quam parùm pro∣fuit, imo quam multùm obfuerit Ecclesiae, Bonifacij VIII. impetus & censura in Phi∣lippum Pulchrum: similiter & Iulij II. in Lu∣douicum XII. Franciae Reges: Clementis VII. & Pauli III. in Henricum VIII. & Pij V. in Elizabetham Angliae Reges? Nonne hi omnes Principes Papale illud imperium, vl∣tra spiritualis iurisdictionis fines protensum, tanquam meram arrogantiam, & vsurpata dominationem, non solùm non agnouerunt, sed spreuerunt at{que} riserunt? De postremis duobus Pontificibus ausim liquidò ••ffirma∣re, (est enim orbi notissimum) in causa eos fuisse perdendae religionis in Anglia, quòd istam tam inuidiosam, & latè patentem po∣testatem,

in regni illius Principem & popu∣lum, sibi ass••mere & exercere conati sint. quanto i•• turrectius & sapientius Clemens VIII. qui spirituali & paterna charitate, & virtute nomini suo idonea, nutantem regni Francici in religione statum erigere ac sta∣•••••••• maluit, quam fastuosa & minace tem∣porales imperij authoritate contendere? quod se ret eam raro, ac vix vnquam foelices exitus habuisse.

Regibus quidem, & Principibus omnibus, qui sedi Deo & gladio se regna & principatus debere, haud ••••ne gloriantur, innata qua∣dam a••••••i elation•• peculiare est, velle po∣tius •• occumbere, quam alieno im∣perio s••eptra submittere, & iudicem ac su∣periorem aliquem in temporalibus agno∣scere. Ob eam{que} causam ne epedire qui∣dem E••••lesiae, & Reipub. Christianae vide∣tur, Pa••••m ea in Principes seculares pote∣state pr••••ditum esse, propter varias quae inde o••••••••tur ••aed••s, calamitates, & religionis, rerum{que} omnium miscirimas mutationes. quom magis mirari licet quorundam hominū, qui sibi sapere videntur, imbecille iudicium, qui, vt tam odiosae potestatis inuidiam à Pō∣tifice remoueant; leniant{que} indignationem

Regum, quibus illa tantopere displicet; non verentur praedicare & spa••sis in vulgus libel∣lis affirmarea 1.256, temporalem istam Pontifi∣cis in Reges potestatem, ipsismet etiam Re∣gibus apprimè vtilem esse: quòd, vt illi di∣cunt, homines interdum magis retineantur in officio, metu amissionis temporalium, quam spiritualium rerum. Egregia ratio sci∣licet, & ijs digna qui Principes & priuatos nullo discrimine habent, omnes{que} vnopede metiuntur. faciunt nae homines illi intelli∣gendo, vt nihil intelligant. quasi vero metus ille qui in priuatos cadit, Principum quo{que} animos occupare soleat, qui se aduersus om∣nem humanam potentiam, & vim, at{que} im∣petus externos, satis tutos & munitos esse, sola imperij potestate arbitrantur. Ad eos tantum ratio illa referri debet, quos tempo∣ralis potestatis terror, & ordinariae iurisdicti∣onis seueritas, metu poenarum a delinquen∣do reuo••ant: hi enim (quia certum est eos, si quid deliquerint, pecuniaria vel corporali poena coërcitum iri) malesicijs plerum{que} ab∣stinent, non propter cōse••entiam, sed propter i••am, & metum amissionis temporalium. At Reges non in eadē causa sunt, sed supra om∣nes leges humanas, omné{que} ius positiuū, soli

Deo administrationem reddituri, & quanto tardius, tanto seuerius puniendi. Aduersus priuatos executio parata est, quam neque∣ant nisi ex indulgentia Principis euitare. Ad∣uersus Principes quae potest fieri executio, cùm nullis humanarum legum sanctioni∣bus teneantur, nullis{que} ad poenam vocentur le∣gibus, tuti imperij potestate? Nam quod in iure expressum est: Principem legibus esse so∣lutum; id Latini pariter & Graeci interpre∣tes, cùm de omnibus legibus, tum maximè de poenarijs intelligunt, vt ijs Princeps eti∣amsi delinquat, non coërceatur. siue vt Graeci dicunt, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Quae res facit, vt Reges amplitudine potestatis & armorum fiducia erecti, temporalium amis∣sionem nihil timeant; quandoquidem vix vllus eorum tam peruersus existit, quin par∣tis suae complurimos sectatores inueniat, quorum ope consilió{que} siue arte siue armis agendum sit, solium & sceptrum tueri se pos∣se arbitretur. ob eam{que} causam, tantum ab∣est eos imperiosis Pontificum, de regnis au∣ferendis, minationibus terreri, vt ijs potius in pietatem & religionem accendantur. Et verò satis constat, temporalem hanc pote∣statem, quam Papa super omnes mortales

ab aliquot retrò seculis sibi vendicat, Princi∣pibus vsqueadeo esse exosam, vt ne ij quidē qui Petri sedem vel maximè venerantur, & s••minam successorum eius potestatem in spiritualibus agnoscunt, illius temporalis dommationis commemorationem haurire au••••bus, sine indignatione possint. quòd talis 〈◊〉〈◊〉 imperij Pontificalis nullum in sa∣cris literis, vel traditionibus Apostolorum, vl•••••• antiquorum Patrum scriptis, testimo∣mum, ac ne vestigium quidem appareat, & rem tanti momenti, tantam dico regnandi libert. item, euinci sibi sine manifesto Dei verbo, & euidente probatione, ne{que} ipsi fer∣re possint, ne{que} vlla iuris ratio, aut aequitatis benignitas patiatur.

Quapropter cordatis hominibus plerum{que} visum est, Pontifices tranquillitati Ecclesiae, facilius consulturus, si more maiorum in spi∣ritualis iurisdictionis finibus conquiescant, & pro sua Apostolica charitate precibus & lachrymis orando, obsecrando, obtestando, humiliter à malis Regibus contendant, rectā vt in viam redeant; quàm si odiosa hac tēpo∣ralis potestatis interminatione (per quā nihil aut parum proficiunt) morum & fidei emen∣dationem ab ijsdem, velut per vim & me∣tum

conentur extorquere. Quod si tam sint obstinati in malo Principes, vt nullis moueri lachrymis, nullis precibus flecti possint, Dei auxilium implorandum, Dei{que} iudicio re∣linquendi. Sed ad caetera nunc pergamus.

CAP. XXXII.

SEcundum argumentum quod Bellarmi∣nus ex quinta sua ratione, superius à no∣bis relata, deducit, his verbis ab eo propo∣nitur. Potest pastor arietes furiosos destruen∣tes ouile, separare & recludere: Princeps au∣tem est aries furiosus destruens onile, quādo est Catholicus fide, sed adeo malus vt multum ob∣sit religioni & Ecclesiae, vt si Episcopatus ven∣dat, ecclesias diripiat, &c. Ergo poterit pastor Ecclesi•••• cum recludere (dicendum potius ex∣cludere, recludere enim, aperire est) vel re∣digere in ordinem onium.

Argumentum hoc quidem admittimus, & praeterea quicquid inde necessaria conse∣quutione infertur: inferri autem nihil aliud potest, nisi Pastori Ecclesiae, quo nomine Papam hic intelligimus, ius fas{que} esse expel∣lere malum Principem de ouili Domini & cum excludere, ne cum reliquo grege Chri∣stiano

in caula Dominica conquiescat: id est, cum extra communionem Ecclesiae & Sanctorum, per excommunicationem eij∣cere, at{que} omnibus regenerationis in Chri∣sto commodis spoliare, ac tradere satanae, vs{que} ad legitimam errati & contumaciae sa∣tisfactionem. At haec tota poena spiritualis est & ecclesiastica, & maxima quidem om∣nium quas habet Ecclesiab 1.257: vltra quam quod agat, vel contra priuatum, nihil est: nisi vt Principem politicum delinquente su∣periorem adeat, & ei pro vindicanda piae matris iniuria, supplicet; qui quoniam nu∣tritius Ecclesiae est, in eius desertores & re∣belles animaduerterere corporalibus & ci∣uilibus poenis debet. At hoc auxilio tempo∣rali destituitur Ecclesia, quando ipsemet summus Princeps est, qui committit propter quod meritò excommunicari possit, quia ipse nullum habet superiorem, nullisq ad poenam legibus vocatur tutus imperij maie∣state. licet igitur Pastor Ecclesiae siue Papa, excludere eum ab ouili per excommunica∣tionem possit, at{que} ita bonis omnibus spiri∣tualibus priuare, nihil tamen eorum quae ci∣uili & humana potestate possidentur, tollere & adimere ei potest: quia non ecclesiasticis,

sed policitis legibus, quae in manu Regum sunt, res tales subijciuntur. & sicut nemo Christianus potest siue Princeps, siue priua∣tus, Papae iudicium in spiritualibus effugere: ita nec subditus aliquis quocun{que} ordine & loco sit, Regis seu Principis sui iudicium in temporalibus declinare. Nam quòd clerico∣rum causae alijs quam politicis iudicibus cō∣mittantur, id singulari Principum benefici•• & priuilegio indultum est, quandoquidem iure cōmuni non minus Clerici quam 〈◊〉〈◊〉 imperio temporali secularium Principū sub∣sunt. id{que} ea ratione constat, quam ipsemet Bellarminus traditb 1.258. nempe, Clerici praeter∣quam quod clerici sunt, sunt ctiā ciues, & par∣tes quaedam Reipublicae politicae. inde est, quod olim, sub optimis & pijssimis Principibus Christianis, causae omnes Clericorum solite ••uerint, tam ciuiles quam criminales, modo non ecclesiasticae, apud politicos & tempo∣rales magistratus agitaric 1.259. Suam igitur quae nun•• fruuntur, in hac re libertatem. Clerici omnes Principibus secularibus ac∣cepto ferre debent, vt capite 15. suprà often∣dimus. Vnde miror eundem Bellarminum asserere, Papam potuisse eximere simplici∣ter Clericos, propria authoritate, per legem

canonicam, à subiectione tēporalium Prin∣cipum. Id enim, pace tanti viri dicam, est falso falsius. quia lex Christi neminem pri∣uat iure dominióque suo: priuaret autem, siper eam ius & dominium temporale, quod Principes, antequam sierent Christiani, in clericos habebant, ipsis inuitis auferret. De∣inde cùm ipsemet Papa exemptionem suam non alio iure, quam Principum largitate & beneficio nactus sit (nam vt aduersarij fa∣tentur, subiectus erat de iure & de facto Ethnicis Principibus, sicut alij ciues) absur∣dum est dicere eum potuisse liberare alios ab illa subiectione. alioqui id in eum conue∣niret, quod impij Iudaei blasphemātes Chri∣sto Saluatori exprobraruntd 1.260 alios saluos fe∣cit, seipsum non potuit saluum facere.

Nec maior in hac re Patrum in Conci∣lijs, quàm Papae, authoritas esse potuit. qua∣propter locus hic postulat, vt alium etiam errorem coarguamus, qui ex quorundam Conciliorum decretis, non satis perpensè consideratis latissimè emanauit, & nunc nescio ad quos tandem non pertingit: Con∣cilia nempe liberasse clericos à potestate & iurisdictione magistratuum ciuilium; quo nihil quicquam magis à veritate alienum.

Nusquam enim in aliquo Concilio repe∣ritur, Patres id sibi authoritatis assumpsis∣se, vt iudices seculares imperio & iurisdi∣ctione in Clericos priuarent, aut vllo mo∣do prohiberent, ne de Clericorum causis a∣pud se in iudicium deductis cognoscerent: nisi postquam singulari Principum benefi∣cio, quod à Iustini ano incepit, id fori priuile∣gium clericis concessum est. Nam cum ip∣simet illi Antistites, qui Concilijs intererant & praeerant, temporalibus potestatibus sub∣diti essent (vt docet. S. Augustin. in expositi∣one capitis 13. eapistolae ad Roman.) fieri non potuit, vt aut seipso; aut alios, propria au∣thoritate, ab illa subiectione liberarent. Sciendum ita{que} est, pris••os illos Ecclesiae Pa∣tres, apud quos disciplina ecclesiastica, cu∣ius nune negleotus nimius est, syncerè & se∣uere vigrit, omnem nauasse operam, vt cle∣rici non solum doctina, sed morum etiam probitate, & vitae innoc••••tia, populo praelu∣cerent. ob cam{que} ca••••••m Cleri••os omnes monuisse, & Conciliorum de retis siue ca∣nombus 〈◊〉〈◊〉, ne ipsoru•• aliquis, aduer∣sus ali••m, querela, ••ilas •• crimina∣les ad secularem iudicem deserret: sed vt controuersias suas omnes, velinter se ami∣corum

corum arbitrio componerent, vel, si id nol∣lent aut nequirent, eas Episcopali saltem iu∣dicio terminarent. Atque haec quidem eo∣dem, aut certè non absimili consilio statue∣runt, quo D. Paulus in epistola 1. ad Corinth. prohibuit ne Christiani alij alios ad Ethni∣corum & infidelium iudicum tribunalia co∣gerent, ibique contenderent: de quo modò agebamus* 1.261. eo inquam consilio secerunt id Patres isti, vt si quid humanitus Clericis contingeret, quod laicis scandalo esse po∣tuit (veluti vitia quae humanâ fragilitate committuntur) id tectiùs & occultiùs apud proprios Episcopos emendaretur, nec ad au∣res imperitae multitudinis perueniret, quae saepè doctrinam moribus metitur, & aut cō∣temptui aut ludibrio ciusmodi Clericorum iapsus habere solet. & praeterea ne Clerici, qui pacis & cōcordiae studiosi esse debent, & charitatis ac patientiae exemplum opere & sermone praebere, litium & discordiarum vi∣am sternere secularia iudicia frequentando, viderentur.

His ergo decretis Conciliorum nihil iuri laicorum detractum est, quo minus de cau∣sis Clericorum cognoscerent. Non enim ve∣tuerunt Patres, imò nec vetare potuerunt,

ne iudices seculares causas clericorum ad se perductas disceptarent, definirent{que} (id enim fuisset Principibus & Magistratibus ius do∣miniumque suum cripere, quod lex Christi non permittit) sed vetuerunt ne Clerici alij alios ad eiusmodi iudices pertraherent, ca∣nonicis siue ecclesiasticis poenis in non pa∣rentes constitutis. Hoc autem constituere, recte & legitimè sine cuiusquam iniuria po∣tuerunt: quemadmodum bonus multorum liberorum pater, praecipere potest filijs, & sub poenis domesticis prohibere, ne inter se de vllis controuersijs apud iudicem conten∣dant, sed vt de patris aut fratrum sententia litem omnem discordiam{que} consopiant: nec id liberis imperando, legitimorum iudicum potestati quicquam praeiudicat. Ita planè Conciliorum Patres filijs suis, id est, clericis, actionum inter se apud seculares iudices ex∣ercitio interdixerunt, non auferendo qui∣dem laicis cognoscendi & iudicandi facul∣tatem, sed adimendo clericis pristinam ipsos impune adcundi libertatem. Hoc autem non est eximere clericos de potestate & iu∣risdictione magistratuum temporalium, sed tantùm viam & modum inire, per quem cle∣rici aduersus clericos negotium habentes,

ius suum facilè cōsequantur, sine vllo foren∣si strepitu laicorum. At{que} haec ita prorsus se habere ne quis omnino dubitet, operaepre∣tium esse existimaui, ipsa Conciliorū decre∣ta subijcere, ex quibus malè intellectis error iste ortus est: vt inde lector narrationis no∣strae veritatem intelligat.

Primum ergo quod de hac re aliquid de∣creuit, fuit Concilium Carthaginense ter∣tium, anno Domini 397. celebratum: cui interfuit S. Augustinus, & subscripsit, cius Concilij can. 9. sic scribitur.* 1.262 Item placuit, vt quisquis Episcoporum, presbyterorum, & dia∣conorum seu clericorum, cùm in Ecclesia ei cri∣men fuerit intentatum, vel ciuilis causa fuerit commota, si relicto ecclesiastico iudicio, publi∣cis iudicijs purgari voluerit, etiam si pro ipso fuerit prolata sententia, locum suum amittat, & hoc in criminali iudicio. In ciuili verò per∣dat quod cuicit, si locum suum obtinere volue∣rit. Cui enim ad eligendos iudices vndi{que} patet authoritas, ipse se indignum fraterno consortio indicat, qui de vniuersa Ecclesia malè sentien∣do, de iudicio seculari poscit auxilium: cùm pri∣uatorum Christianorum causas Apostolus ad Ecclesiam deferri, at{que} ibi determinari praeci∣piat. Ecquod hic verbum est, exquo proba∣bili

aliqua ratione colligi possit, Concilium voluisse clericos magistratuum secularium iurisdictione eximere? aut clericis laicos non esse legitimos iudices indicare? quin planè contrà ostendit, se non negare seculares iu∣dices de causis clericorum rectè cognosce∣re & iudicare posse, nec se ipsorum senten∣tias, quasi à non competente iudice latas im∣probare; sed tantùm id agere, vt eorum cle∣ricorum leuitatem & procacitatem coer∣ceat, qui post causam in Ecclesia tractari coeptam, spretis & relictis iudicibus ecclesi∣asticis, laicorum se arbitrio iudicio{que} com∣mittunt. quo casu, non improbat quidem Concilium sententiam à seculari iudice la∣tam, nec cum non legitimum iudicem fuisse pronunciat, sed tantū poene nomine priuat clericum fructu & emolumento talis senten∣tiae, propter eius improbitatem. Quod 〈◊〉〈◊〉 illius Concilij Patres tunc agnoscebant Magistratus ciuiles esse legitimos iudices clericorum, ex eo satis intelligi potest, quòd decretum hoc suum ad cum casum restrinx∣erunt, quo crimen clerico in Ecclesia fuerit intentatum, vel ciuilis causa fuerit commota. extra hos casus ergo, clericis licebat impu∣nè, per hunc Canonem, in foro ciuili causas

suas persequi, & coram iudice seculari liti∣gare.

Sequutum deinde est celeberrimum Con∣cilium Chalcedonense ann. Dom. 451. quod Can. itidem 9. sic statuit. Si quis Clericus ad∣uersus Clericum habeat negotium, non dere∣linquat proprium episcopum, & ad secularia percurrant iudicia. Sed prius actio ventiletur apud proprium Episcopum, vel certè consilio e∣iusdem Episcopi apud quos vtrae{que} partes volue∣rint, iudicium obtinebunt. Si quis praeter haec fecerit, canonicis correptionibus subiacebit. Ec∣ce vt Concilium hoc sermonem dirigit ad dericos, ne proprijs episcopis relictis, iudi∣ces adeant seculares: non autem ad Magi∣stratus & iudices temporales, ne venientes ad se clericos audiant, & causà cognitâ pro∣nuncient, ac iudicatum facere, iuris ordine compellant. nihil ergo potestati laicorum hoc Canone detrahitur. quinimo verba illa canonis siue decreti, sed prius actio ventile∣tur apud proprium Episcopum, satis ostendunt Concilij Patres id solùm exigere, vt causae omnes clericorum in prima instantia apud episcopum ventilentur; deinde si opus fue∣rit, ad secularis iudicis examen deferatur: ne{que} enim verisimile aut credibile est, ver∣bum

illud Primùm à tot summis & sapienti∣bus viris otiose & superfluè positum fuisse: at{que} ita canon ille omnino conuenit cum Nouella Iustiniani constitutione 83. in cleri∣corum gratiam facta. Vt Clerici apud proprios Episcopos primùm conueniantur, & post hoc apud ciuiles iudices. Non ergo infirmatur hoc canone, sed potius confirmatur iurisdi∣ctio secularium iudicum in clericos.

Eodem modo in Concilio Agathensi, sub Alarico Rege, anno Dom. 506. Patres qui eo conuenerant, can. 32. statuerunt, 〈◊〉〈◊〉 clericus quenquam praesumat apud secularem iudicem, Episcopo non permittente, pulsare quem canonem Gratianus in suum Decre∣tum, mutata lectione, & sensu detorto, non sine flagitio transtulit. Nam quod dixera Concilium, Clericus ne quenquam praesuma, &.c. ad ille ad suam sententiam hoc modo corruptam traxit:d 1.263 Clericum nullus praesumus apud secularè iudicem, Episcopo nō permitt••̄te, pulsare. Vt prohibitio etiā Laicos includat, ne Clericum coram iudice seculari conue∣nianticum tamen solis Clericis facta sit, nul∣la de laicis habita mentione. quinimo pa•• secunda illius canonis manifestè ostendit. Concilium ita demum laicis Clericos ad se∣cularia

iudicia trahentibus succensere, & poenas ecclesiasticas proponere; si per ca∣lumniam vexandi animo id egerint. Sequi∣tur enim in eo Canone: Si quis verò secula∣rium per calumniam, Ecclesiam aut Clericos fatigare tentauerit, apud seculares iudices scilicet litigando, & conuictus fuerit, ab Ec∣clesiae liminibus, & à Catholicorum communi∣one, nisi dignè poenituerit, coerceatur. Corru∣pit autem Gratianus non solum huius Con∣cilij sententiam, sed etiam epistolae Marcel∣lini Papae, in eadem Caus. & quaest. can. 3. & pro Clericus nullum, posuit Clericū nullus. vt mirum non sit, Canonistas, qui Gratiani tantùm collectanea perlegebant, falsa le∣ctione deceptos, in hunc quem carpimus er∣rorem incidisse. sed mirum est Bellarminum corruptam illam Gratiani lectionem vtro∣bique sequutum esse, ac non potius veram & genuinam ipsorum authorum in suis Cō∣trouersijs, lib. 1. de Clericis. cap. 28.

In Matisconensi autem Concilio I. sub Guntramno Rege habitum, anno Dom. 576. Canon 8. in hunc modum conscriptus est. Vt nullus clericus ad iudicem secularem, quem∣cun{que} alium fratr••m de clericis accusare, aut ad causam dicendam trahere, quocun{que} loco praesu∣mat:

sed omne negotium clericorum aut in E∣piscopi sui, aut in Presbyteri, aut Archidtacom praesentia finiatur.

Et in tertio Concilio Toletano, quod Ae∣ra 627. hoc est ann. Dom. 589. regnante Rec∣caredo Rege celebratum est, Canone 13. de Clericis similiter statuitur. Diuturna indisci∣plinatio, & licentiae inolita praesumptio, vsque∣adeo illicitis ausibus aditum pate••ecit, vt Cleri∣ci conclericos suos, relicto Pontifice suo, ad in∣dic••a publica pertrahant. Proinde statuimus hoc de caetero non praesumi. Si quis hoc prae∣sumpserit facere, & causam perdat, & à com∣munione efficiatur extraneus.

Haec illa sunt solennia & ferè sola sacro∣rum canonum decreta, in quibus errorem suum fundant, qui falso putant Concilia po∣tuisse eximere, & de facto exemisse, Cleri∣cos de potestate Laicorum: quos tamen ip∣simet Canones adeo perspicuè redarguunt, vt nihil necesse sit alia, ad eam opinionem conuellendam, aliunde accersere. At{que} haec ego quidem, non eo animo & consilio, vt priuilegia clericorum exagitem, aut quod ea illis inuideam, vel detrahi cupiā. Sciunt qui me norunt, quo semper loco Ecclesiasti∣cos homines habuerim habeam{que} Sacerdo∣tes

Dei, vt parentes, veneror, omni{que} hono∣re dignos censeo. Sed eos, tanquam humilis filius moneo ne ingrati sint, nec benefacto∣res dedignentur, a quibus tot illis priuilegia accesserunt. Principes temporales vt Patro∣nos, & libertatis suae vindices, ac protecto∣res, colere & suspicere tenentur: & non, vt quidem eorum nunc faciunt, negare ea se Principibus debere; sed libertatem & ex∣emptionem omnem Ponti••icijs & Canoni∣cis constitutionibus accepto ferre; quo nihil ab ingratis animis prosicisci potest ingrati∣us. Non enim à Pontificibus sed à Principi∣bus secularibus, nec à Canonibus sed à legi∣bus, quicquid habent temporalis libertatis acceperunt.

CAP. XXXIII.

AMplius dicam, & veritatem dicam, li∣cet odium fortaffis mihi parituram ab ijs quibus omnia sunt inuidiosa, quae suo stu∣dio & desiderio vel minimùm aduersantur. Dicam ergo, & grande verbum proloquar, cuius fortè aut nondum meminit quisquam, aut, si meminit, saltē eos quorū intererat id scire, non vt debuit cōmonefecit. Clericos

scilicet per totum orbem, quocun{que} ordine vel gradu sint, non esse adhuc vllo modo exemptos & liberatos à potestate temporali Principum secularium in quorum regnis & regionibus vitam degunt, sed perinde ac cae∣teri ciues ijs subiectos esse in omnibus, quae ad politicam & temporalem administratio∣nem & iurisdictionem pertinent, in{que} eos ius vitae ac necis, sicut in caeteros subditos ad e∣iusmodi Principes pertinere; ac proinde qui∣dem posse Principem (de eo loquor qui su∣periorem in temporalibus non agnoscit) Clerico delictum quodlibet non ecclesia∣sticum committenti, culpam vel clementia & indulgentia condonare, vel debitis lege supplicijs vindicare. Hoc etsi durum, & pa∣radoxo simile ijs fortè videatur, qui contra∣riae opinionis errore imbuti se in solius sum∣mi Pontificis ditione ac potestate constitu∣tos arbitrantur, nec vllis praeterea humana∣rum legum constitutionibus obligari: faxo tamen breuiter vt planè intelligant nihil hoc verbo esse verius, dummodo faciles aures velint rectae rationi aperire. Pendet au∣tem eius veritas ex ijs qui suprà, de melioris notae Theologorum sententiâ, posita sunt & probata: & inde necessaria atque cuidenti

conclusione mox demonstrabitur. Primùm igitur positum est & concessum, at{que} etiam firmissimis rationibus & testimonijs confir∣matum, Christianos omnes tam Clericos quam laicos in Regum & Imperatorum ma∣nu ac potestate fuisse, quamdiu Ecclesia sub Ethnicis Principibus militabat: Atque hoc quidem demonstrationis nostrae fundamen∣tum est: cui illud accedit, quod similiter po∣situm est & concessum, nempe legem Chri∣sti neminem iure dominio{que} suo priuare, quia non venit soluere legem sed adimplere. ac pro∣inde Principibus postea ad sidem perductis certum est clericos omnes eodem ordine & loco mansisse, quantum ad subiectionem temporalem, quo prius erant, Principibus in insidelitate constitutis. quia lex Christi ne∣minem priuat dominio suo, vt dictum est. at{que} ea ratione priuilegia & exemptiones à pijs Principibus clericis sunt concessa, qui∣bus neutiquam opus illis fuisset, si clerici non pleno iure, vt antè, sub Principum pote∣state & iurisdictione mansissent. Haec adeo clara sunt & aperta & tam supra tot testi∣monijs, tot monimentis, probata & testata, vt ea repetere hoc loco, aut illis aliquid ad∣dere, opera superuacanea videatur. quod se∣quitur

ergo videamus: videamus inquam, quo modo existis principijs superior senten∣tia nostra, manifesta demonstratione, & concludendi necessitate procedat. nempe hoc modo. Nusquam memoriae proditum est ab vllo scriptore, Principes qui istis Cleri∣cos priuilegijs & exemptionibus donarunt, ita eos à se liberos dimisisse, vt sibi amplius non subessent, nec Maiestatem agnosce∣rent, imperióue parerent (legantur quae de priuilegijs illis scripta sunt, ne minimum qui∣dem in ijs tantae libertatis testimonium re∣perietur.) Id tantùm clericis largiti sunt, ne apud magistratus seculares, sed apud pro∣prios Episcopos & iudices ecclesiasticos cō∣ueniantur: hoc autem non est eximere cle∣ricos de potestate ipsorum Principum, aut eorum iurisdictioni iudicio{que} praeiudicium facere, siquando illis libitum fuerit de causis Clericorum cognoscere, quae modo merè spiritualia non sunt. imo non potuerūt Prin∣cipes, nec adhuc possunt, clericos in suis reg∣nis constitutos ea libertate donare, ne ipsis potestate temporali subsint, neue delinquē∣tes ab ijs iudicari & puniri possint, nisi ea∣dem operâ sese principatu at{que} imperio ab∣dicent. est enim proprium Principum inse∣parabile,

animaduertere posse in delinquen∣tes, & omnia reipublicae membra, ciues in∣quam omnes, poenis & praemijs legitimè gu∣bemare. Et sicut in corpore naturali mem∣bra omnia capiti subijciuntur, at{que} ab eo re∣guntur, vt monstrosum planè corpus appa∣reat, in quo superflua & à capitis imperio ali∣ena membra conspiciuntur: ita etiam in corpore politico, necesse est membra omnia Principi, seu capiti, esse subdita, & ab eo re∣gi, hoc est praemijs vel poenis affici secun∣dum merita singulorum. Atqui clerici (vt fa∣tentur aduersarij)a 1.264 praeter quam quod cleri∣ci sunt, sunt etiam ciues, & partes quaedam rei∣publicae politicae. quod verum est; & eâ ratio∣ne interregni ordines numerantur, primúm∣que locum obtinent. Ergo vt ciues & rei∣publicae politicae partes, Pincipi subsunt; nec possunt ei in temporalibus, quamuis id ipse vellet, non esse subiecti: alioqui verò aut ipse Princeps non esset, aut non illi ci∣ues. Stultum igitur est existimare Clericum in quacun{que} causa conuentum (modò non merè spiritualis sit) posse summi Principis consistorium declinare, aut eius cui, ex certa scientia, Princeps causae cognitionem speci∣aliter mand auit. Nam quod Principes per∣raro

de causis clericorum cognoscunt, aut suis eas magistratibus mandant, id non po∣testatis sed voluntatis defectum arguit. Hinc est, ex hoc inquam Principum secula∣rium in clericos imperio temporali, quòd nostro seculo Carolus V. Imperator vocari in ius ad se fecit, Hermannum Archiepisco∣pum Coloniensem, vt de criminibus a clero & Vniuersitate ei obiectis se purgaret:b 1.265 quod{que} multis in locis Principes sibi quae∣dam clericorum delicta specialiter vindi∣canda reseruarunt: eaque suis magistrati∣bus cognose enda & iudicanda committunt. vt sunt illa crimina quae priuilegiata vocan∣tur in Gallia, veluti maiestatis, gestationis armorum, adulterinae monetae, infractae se∣curitatis, & similia: ne{que} per hoc vllam cle∣ricis iniuriam fieri, aut ecclesiasticam liber∣tatem aliqua exparte impediri, minuiue pu∣tandum est. Multi ecclesiasticam liberta∣tem inore habent, qui prorsus, cuiusmodi il∣la sit, ignorant. nos eam alio lococ 1.266, quid sit, & in quibus consistit, vberius explicabimus.

Quae cum ita sint, nemini, credo, obscu∣rum esse potest, omnem Clericorum liber∣tatem temporalem, tam quoad personas quam quoad res, à secularibus Principibus

esse profectam: non autem, vt quidam pu∣tant, vel iure diuino debitam, vel à summo Pontifice, aut canonibus, ijs tributam. Nam quod Bellarminus pro supplemento & ratio∣ne adfert,d 1.267 vt probet Papam & Concilia exemisse simpliciter clericos de potestate temporali, legem scilicet Imperialem cedere debere legi canonicae, id non vniuerse ve∣rum est, sed tunc solùm, quando lex cano∣nica de rebus merè spiritualibus & Eccle∣siasticis lata est: subiectio autem vel li∣bertas clericorum in ciuilibus negotijs, non est res merè spiritualis & ecclesiastica, sed potius politica & temporalis, quo casu sacri canones non dedignantur imitari leges ci∣viles. e 1.268 Nec maior vis in eo est quod subij∣cit, Papam posse Imperatoribus iubere in ijs, quae ad Ecclesiae authoritatem spectant. quasi diceret, Papam potuisse cogere Imperato∣rem emittere Clericos de sua potestate, quia libertas Clericorum spectat ad Ecclesiae au∣thoritatem. Nam hoc quo{que} falsum esse ex to dignoscitur, quod nunquam maior fue∣rit Ecclesiae authoritas, quàm tunc cùm Cle∣rici omnes Principibus Christianis, & Prin∣cipum Magistratibus, temporali subiectio∣ne paruerunt. Nec ista quidem clericis ex∣emptio

& libertas ad augendam Ecclesiae authoritatem concessa est, illa quippe non minor antea fuit; sed ad eos liberandos à vexatione & molestijs, quas saepe secularium iudiciorum rigor & seueritas adferebant.

Hinc illa existit quaestio. Liceatne Prin∣cipibus, in suo cuique territorio sine vlla Ec∣clesiae iniuria, priuilegium istud exemptio∣nis clericorum, à secularium iudicum cog∣nitione, aliquo casu reuocare, at{que} ad ius commune & statum pristinum rem totam reducere? De qua non ita pridem consultus & interrogatus, nihildum respondi, nisi no∣uam eam mihi videri, & deliberationem difficilem: licet enim à nonnullis proposita sit, à nemine tamen pro dignitate tractata est. Mouebat consultores communis & vsi∣tata adimendorum priuilegiorum ratio, quam solet ipsemet Pontifex, omnes{que} Prin∣cipes obseruare: ea est, si aut reipublicae noxia esse inciprant, aut causa propter quam concessa erant defecerit, aut ipsis priuilegi∣arij ad malum & illicitum finem abutantur. Et causam quidem huius exemptionis con∣cedendae adhuc durare, semper{que} duratu∣ram dicebant; reuerentiam nempe quam omnes ei hominum generi exhibere debent:

eius tamen abusum, non sine magno totius ordinis ecclesiastici scandalo, multis in locis adeo frequentem esse, vt id illis beneficium meritò adimi posse videatur. Haec illi. Sed nos ea de re in libris, de corruptione seculi, si Deus vitam & vires dederit, vberius & ex∣plicatius disputabimus.

CAP. XXXIIII.

AD argumentum nunc igitur reuertor, quod capitis 32. initio propositum est, & respondeo, nihil illud ad bonorum quo∣••••mlibet temporalium nedum ad regni ad∣emptionem pertinere. Certum enim est, & certo certius, excommunicationem, qua so∣la separantur & excluduntur peruersi Chri∣stiani à consortio fidelium, & communione Ecclesiae, nemini patrimonium & bona tem∣poralia auferre; nisi ex eiusmodi causa pro∣cedat, quam Princeps temporalis, poenâ pub∣licationis bonorum vindicandam, suis legi∣bus nominatim sancierit. Quo casu non Pa∣pa sed Princeps, non excommunicatio sed legis ciuilis latio bona excommunicato adi∣mit. Papa certè, ne clerico quidem à se ex∣communicato & deposito, siue degradato,

bona patrimonialia auferre potest.a 1.269 Malè quidem ageretur cum gente Christiana, si per solam excommunicationem, latam à iu∣re vel ab homine, excommunicatus rerum suarum dominio excideret: quandoquidem bona semel à fisco harpagata, vix vnquam ad veterem dominum reuertuntur. at{que} ita excommunicatio quae medicinalis esse de∣bet, esset quodammodo exitialis: propterea quòd excommunicatus, licet culpam iusta poenitentia eluendo, in pristinum statum gratiae fuerit restitutus, bona à fisco occupa∣ta, & forsitan consumpta vel alij donata nun∣quam aut aegre recuperare posset.

Censurae igitur ecclesiasticae, quarum gra∣uissima est excommunicatio, in animas, non in opes laicorum agunt. sicut è contrario, poenis ciuilibus corpora, non animae affici∣untur. Cùm ita{que} non pontificali sed Princi∣pali authoritate, sontes & facinorosi bono∣rum amissione plectantur: cùm inquam non Pontifex sit, qui ecclesiasticae iurisdictionis potestate, & vi ac virtute excommunicatio∣nis, alteriusue censurae quantumlibet iustae & grauis, bona temporalis alicui priuato adimit: sed Princeps tantum politicus, qui vt Ecclesiae gratificetur, & ei factam iniu∣riam

vindicet, nunc has nunc illas, arbitratu suo, poenas in eius contemptores, legibus à se latis sancire consueuit: qui sieri potest, vt Papa ipsimet Principi, qui super se neminem in temporalibus iudicem habet, qui{que} legi∣bus nullis ciuilibus tenetur, Regnum, Prin∣cipatum, ditionem, dignitatem, omne{que} do∣minium, sola Pontificia & ecclesiastica au∣thoritate eripiat? Nunquid plus ei potesta∣tis in Principes, quàm in priuatos, Dei lege, tributum esse constat? aut nunquid Prin∣cipibus quàm priuatis duriore & deteriore conditione est viuendum, vt quod Ecclesia in priuatum nequeat, id in Principem possit exercere?

Sed vt huius rei veritas aliâ adhuc ratione euidentius appareat, quaero ab istis, vtrum Papa maiore nunc cum authoritate Regi∣bus & Imperatoribus praesideat, quàm quâ olim praeditus erat, antequam Constantini & aliorum Principum largitate, ad tempo∣ralem principatum esset euectus? an verò pari omnino; eâ scilicet quam Christus Pe∣tro contulit, & quam nemo mortalium an∣gustare vel amplificare potest, quamque, a∣misso omni principatu seculari, non eomi∣nus ad finem vsque seculi retinebit? Et si

maiore, vnde illa tandem? à Deo ne, an ab hominibus? neutrum certè sine manifesta calumnia affirmari potest. Ecquis enim, cui sanum est cerebrum, vnquam dixerit, no∣uum aliquod imperium in Reges & Princi∣pes Christianos à Deo Pontifici datum, ex eo quod ipse temporaliter quibusdam in lo∣cis regnare, & diadematus simul ac mitratus in oculos hominum prodire coeperit? aut si dicat, vlla id possit vel ratione vel authori∣tate comprobare? Multo autem minus ta∣lis ei ab hominibus authoritas accessit. quia vt vulgò dici solet, actus agentium non ope∣rantur vltra ipsorum voluntatem.b 1.270 & quam∣uis Reges & Imperatores Christiani, suas Christi vicario ceruices in spiritualibus sub∣miserint, & adhuc submittunt (qui modò fi∣dem orthodoxam profitentur) tamen nemo omnium in temporalem Papae ditionem & potestatem cōcessit. nemo non liberam at{que} intactam suam iurisdictionē secularem sibi reseruauit. quod si fortè aliter ab aliquo fa∣ctitatum inueniatur, id exceptionis loco ha∣bendū est, per quā regula in non exceptis so∣lidius confirmetur. Ex hoc autem fundamē∣to, quod certissima ratione nititur, argumē∣tum optimum ad hanc formā redigi potest.

Summus Pontifex non habet nunc ma∣ius imperium in Principes temporales, quàm habuit antequā ipse esset Prin∣ceps temporalis.

Atqui antequam esset Princeps tempo∣ralis, nullum in eos temporale impe∣rium vllo modo habuit.

Ergo nullum nunc quo{que} in eos vllo mo∣do habet.

Propositionis veritas adeo est perspicua, vt eam alijs argumentis ostendere, nihil sit necesse. Assumptum autem probatur hoc modo.

Nemo inferior & subiectus habet impe∣rium in suum superiorem & Domi∣num, vt possit eum iudicare in eo ipso in quo est ei subiectus.

Papa antequam fieret Princeps tempora∣lis, erat Regibus & Imperatoribus, quantum ad temporalia, inferior & subiectus.

Ergo non habuit in eos temporale impe∣rium, vt possit illos in temporalibus iudicare.

Huius quo{que} syllogismi propositio om∣nem extra controuersiam est, cùm nemo nisi à superiore iudicari possit, à superiore in∣quam

in ea ipsa re de qua iudicium consti∣tutum est. Nam, vt saepius dictum est, par in parem nō habet imperium. & per rerum natu∣ram fieri non potest, vt vnus & idem sit simul inferior & superior, in eodem potestatis ge∣nere, respectu vnius & eiusdem: non ma∣gis quàm vt idem sit pater & filius respectu vnius & eiusdem, ea{que} ratione vtitur Bellar∣minus vt probet Papam non posse submittere seipsum sententiae coactiuae Conciliorumc 1.271. As∣sumptionem fatentur aduersarij, cùm affir∣ment, & rationibus liquidò confirment, ex∣ceptionem (seu manis exemptionem) clerico∣rum in rebus politicis, tam quoad personas, quàm quoid bona, iure humano introductam essed 1.272 Nam teste Augustino, iura humana, sunt iura Imperatorum, quia ipsaiura humana per Imperatores & Reges seculi, Deus distri∣buit generi humanoe 1.273. Ab Imperatoribus er∣go & Regibus habent Clerici, quicquid ex∣emptionis & libertatis est, qua nunc in rebus politicis toto orbe perfruuntur, vt supra pro∣aimo cap. ostendimus: id{que} gratuitò: non e∣nim vt ea Clericis beneficia c••ncederent, ••ogi ab Ecclesia vllo modo potuerunt. quandoquidem nulla id lege diuina expres∣sum & cautum reperitur: & lex Christi ne∣minem

iure dominió{que} suo priuat, vt ipsi fa∣tentur, & nos saepius monuimus. Ideóque, vt ipsorum fert doctrinaf 1.274, Episcopi Regibus in temporalibus rebus, & Reges Episcopis in spiritualibus subiecti esse debent. His omnibus consequens est, Clericos communi reliquo∣rum ciuium iure in rebus politicis & tempo∣ralibus vsos fuisse, & secularium iudicum potestati aequè subiectos, at{que} caeteros ciui∣tatum incolas, antequam istis exemptio∣num priuilegijs à Pijs Principibus donaren∣tur: nec vllum in eare inter episcopum Ro∣manum, siue Papam, & alios clericos di∣scrimen fuisse, multi sancti Pontifices inge∣nuè fassi sunt. Quod ergo fieri potuit, factum esse fingamus: Pontificem scilicet nullo ad∣huc Principatu aut priuilegio temporali do∣natum, sed sicut eius coepiscopi & fratres in Gallia, Hispania, Britannia, alijs{que} in regnis, sub alieno imperio vitam degere. Nonne su∣perioris argumenti necessitate euinceretur, non posse eum Principes, quibus temporali∣ter subiectus est, in temporalibus iudicare ac punire? Aut ergo maius nunc imperium in Reges & Imperatores nactus est, per exemp∣tionem & priuilegia ab ipsis concessa, quàm antea habuit; aut eos adhuc non poterit in

temporalibus iudicare.

Quod si fortè aliquis tam sit ineptus, vt di∣cat, Papam semper hanc potestatem ab ip∣so Christianae Ecclesiae primordio habuisse, iudicandi scilicet ac deponendi malos Prin∣cipes, sed iniuria temporum, ex accidente quodam impeditum fuisse, ne eam exerce∣ret, quamdiu illis quoad temporalia subijci∣ebatur: nunc verò, postquam temporali Principum iugo subtractus est, & Princeps temporalis estectus, nihil esse quod impedi∣at quo minus iurisdictionem illam liberè ex∣erceat. si quis inquam haec tam vana iacti∣tet, non aliud ei respondendum est, nisi non solum falsa, sed etiam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 esse quae dicit,g 1.275 hoc posito quod aduersarij faten∣tur, quódque verissimum est: Pontifices nimirum, antequam à pijs Principibus tem∣porali iurisdictione penitus eximerentur, fuisse ipsis de iure & de facto subiectos. Impossibile enim est eos tunc habuisse il∣lam potest atem: quia non competit nisi iure superioritatis. implicat autem contra∣dictionem, Papam fuisse iure superiorem, & iure subiectum, eodem tempore, & in ea∣dem potestatis specie, respectu vnius & eius∣dem. & naturalis rerum ordo non patitur, vt

inferior siue subiectus superiori & dominanti imperet. Cùm itaque absurdum sit, & im∣pium, existimare Christum Saluatorem, qui non venit soluere legem, sed adimplere, ali∣quid contra legem naturalem, & sanctissi∣mam viuendi normam statuisse, necesse est magno eos in errore versari, qui asserunt Pe∣tro, & in eius persona caeteris Pontificibus ei succedentibus, supremam hanc, de qua ser∣mo est, potestatem, à Christo fuisse colla∣tam: cùm nihil ad eius rei fidem faciendam adferant, praeter rationes quasdam remotas, & parum firmas, ex similitudinibus, compa∣rationibus, allegorijs, & id genus alijs con∣sarcinatas, vt ex ijs quas iam refutauimus videre est: quae omnes reijciendae sunt, & nihili faciendae, quando ad eas positas & cōcessas absurdum aliquod, vt in proposito, consequitur; vel quando probabiliores, & fortiores rationes in Scripturarum & Patrū authoritate fundatae contrariam sententiam propugnant.

Superest postremum Bellarmini argumē∣tum, in quo refutando non multa opera o∣pus est. Tertium, inquit, argumentum est: Po∣test pastor, ac debet, omnes oues ita pascere, vt eis conueniat. Ergo potest ac debet Pontifex

Christianis ea iubere, at{que} ad ea cogere, ad qua quilibet eorū, secundùm statum suum, tenetur. id est, singulos cogere, vt eo modo Deo seruiant, quo secundùm statum suum debent. debent autem Reges Deo seruire defendendo Ecclesi∣am, puniendó{que} haereticos & schismaticos. Ergo potest ac debet Regibus iubere, vt hoc faciant, &, nisi fecerint, etiam cogere per excommu∣nicationem, alias{que} commodas rationes.

Non video equidem quid hoc argumen∣to contineatur, quod Pontificis authorita∣tem & potestatem temporalem confirmet, infirmetue. Nam eius principium de pastu spirituali necessariò intelligendum est. fa∣cultates enim Pontificiae, quamuis magnae sint, reficiendis omnibus ouibus pastu cor∣porali non sufficerent. finis quo{que}, siue con∣clusio, de coërcione & compulsione spiritua∣li intelligi debet: ait enim cogere per excom∣municationem, alias{que} commodas rationes, subaudi Ecclesiasticas. Papa enim est pastor Ecclesiasticus, non temporalis, nisi quatenus ipse nunc certis in locis temporalem princi∣patum obtinet. Concedimus ergo totum istud argumentum, & vltrò fatemur, ac pro∣fitemur, Papam omnibus Principibus spiri∣tuali potestate imperare, illis{que} iubere posse,

vt faciant quae ad suam suorúm{que} salutem pertinent, & ni faxint, etiam cogere per ex∣communicationem, aliás{que} commodas rationes. Commodae autem rationes sunt omnes ra∣tiones spirituales, non autem temporales, nisi à temporali magistratu expediantur. Id{que} animaduertens Ioannes Driedo in libris de libertate Christianah 1.276, postquam ostendit duas hasce potestates & iurisdictiones iure diuino in Ecclesia esse distinctas, & omnem potestatem secularem in spiritualibus subie∣ctam esse Papali potestati, ita vt Papa ratione curae pastoralis potestatem habeat in Imperato∣rem Christianum, perinde at{que} pater spiritualis in silium, & tanquam pastor in ouem suam, vt possit eum iudicare & corrigere, si laberetur in haeresim, aut denegaret publicam iustitiam pau∣peribus & oppressis, aut leges conderet in prae∣iudicium Christianae fidei. (quae omnia nos quo{que} asserimus) Nullam aliam iudicij & correctionis Papalis, in Imperatores sic de∣linquentes, poenam, nisi solam excommuni∣cationem ponit: quod sciret nimirum Pon∣tificiam potestatem & iurisdictionem spiri∣tualibus poenis esse contentam, nec progre∣di vlterius posse, nisi in temporalis potesta∣tis fines excurrat, & alienam iurisdictionem,

iure diuino à sua distinctam & separatam in∣uadat. Non est autem cōmoda ratio & via, quam ineunt aduersarij, de malis Regibus imperio deponendis: quin potius omnibus modis incommodissima. tum quia vix vn∣quam ipsis Pontificibus aut Ecclesiae felici∣ter succedit: sed infinitas in Ecclesiam & Rempub. Christianam calamitates, ex in∣testinis discordijs, schismatis, & bellis ciuili∣bus, solet inuehere; tum etiam quia respectu Papae, cui spiritualia tantùm commissa sunt, talis ratio non potest non videri prorsus alie∣na, at{que} ex vsurpata iurisdictione procedere: ac proindel 1.277 ne{que} commoda, ne{que} iusta, ne{que} possibilis est censenda. Hactenus rationes omnes, & ex rationibus argumenta, quibus Bellarminus conatur ostendere Papam ha∣bere supremam in Principes seculares pote∣statem indirectè, pro ingenij mei tenuitate, trutina nudae & apertae veritatis expendi.

CAP. XXXV.

PVtabam initiò, cùm hoc opus ordirer, satis esse, rationes omnes quibus vir iste doctissimus vtitur, diligenter excutere. Sed quoniam remittit nos ad alia, quae apud Ni∣colaum

Sanderum extare dicit (vide plura, inquit, apud Nicolaum Sanderum lib. 2. cap. 4. de visibili Monarchia, vbi etiam multa ex ijs, quae diximus, inuenies) operaepretium me facturum arbitror, si illa quo{que} Sanderi, quae reliqua sunt, in medium protulero; ne no∣strae scriptionis lector curiosus, aliquam ad∣uersae partis rationem omissam esse quera∣tur: & ideo omissam putet, quòd talis sit quae facilè conuelli nequeat. Constat quidem in∣ter omnes, qui illos Sanderi libros non rap∣tim & limis oculis percurrerunt, omnem eum mouisse lapidem, & plurima praeter caeteros argumenta corrogasse, vt Papam istâ, qua de agitur, temporali potestate in omnes Christianos praeditum esse demon∣stret. Sed verisimile tamen est, virum illum, aut acerbiore in suam Reginam Elisabethā odio, cuius è regno exulabat, aut nimio in summum Pontificem Pium V. studio, cui multis nominibus erat deuinctus, aut alio, nescio quo, affectionis animi fumo vsque∣adeo fuisse occaecatum, vt non viderit se multa, non solum falsa & aliena, sed etiam à communi sensu & rationis iudicio abhor∣rentia, pro certis & solidis argumentis vsur∣pare. Eius ergo reliqua argumenta à Bellar∣mino

de industria, vt opinor, praetemissa, ad compendium huc transcribam.

Vnum igitur ex eo deducit,* 1.278 quòd Sauli regnum ablatum fuerit, quia praecepta Do∣mini, per Samuelis ministerium ei nuncia∣ta, non obseruauerat. Vnde sic colligit. Ergo cùm post Spiritum Sanctum de coelo missum, non minor possit esse nunc in Ecclesia Christi spiritalis potestas, quàm in Synagoga olim fuit: etiam nunc fatendum est, eum Regem, qui Dominum per summi Pontificis os loquentem audire contempserit, regni iure ita priuari pos∣se, vt alius interim ab eodem Pontifice in Re∣gem vngatur, vt{que} ab illo die is verè sit Rex, quem Pontifex ritè inunxit, aut aliâs conse∣crauit, & non is qui manu satellitum armatus regni solium occupauit.

Aliud ex eo,* 1.279 quòd Ahias Silonites, vin•• adhuc Salomone, praedixit Ieroboam decem tribubus praefuturuma 1.280. Ex quo intelligitur, inquit, vel totum regnum, vel partem ali∣quam, ab iniquo Rege per spiritualem Ecclesia potestatem auferri posse. Quae enim potestas olim fuit in sacer dotibus & Prophetis, ea∣dem nunc est in I'astoribus & Doctoribus Ec∣clesiae, quorum est ita saluti animarum consu∣lere, vt non patiantur, per impij Regis inobe∣dientiam

& tyrannidem, infinitae multitudi∣nis populum ad schisma & haeresim compelli & pertrahi.

Tertium ex eo,* 1.281 quòd Elias vnxit Asael Regem super Syriam, & Iehu Regem super Is∣rael, & Elisaeum vnxit in Prophetam proseb 1.282, vt qui fugisset manus Asael, occideret eum Iehu, qui autem fugisset manus Iehu, interfice∣ret cum Elisaeus. Qua figura, inquit, quid aliud significatū est, quàm complures potestates id∣circo in Ecclesia Dei excitat as erectas{que} esse, vt quod per vnam earum non fit, per alteram fiat: quarum potestatum vltima & suprema sit pe∣nes prophetas, hoc est, penes Ecclesiae Dei pasto∣res & doctores? Nam vt Elisaei gladius vlti∣mo loco enumeratur, velut quem nemo effuge∣re possit, etiamsi gladium vel Asaelis, vel Iehu effugerit: sic spiritalis potestatis censu∣ra euitari nullo modo potest, etiamsi quis pote∣statis secularis gladium effugerit. Spiritalis enim potestas non vtitur corporali aut visibili gladio, qui certis modis impediri potest, sed v∣titur gladio spiritus, qui pertransit omnia lo∣ca, & vsque ad animam illius pertingit quem petit.

His deinde Historiam Eliae, varijs notis & allegorijs à se excogitatis, prolixè interpo∣latam,

argumenti loco attexit: vt ostendat materialem gladium parere spirituali: & non solùm summum Pontificem, sed reli∣quos etiam Ecclesiae Pastores, habere pote∣statem tam in corpora & bona, quàm in a∣nimas omnium Christianorum; quod ante eum nemo sanus, vel per somnium vnquam cogitauit. Id autem quàm inscitè, & parum congruenter, ex propositis à se argumentis deducat capite proximo patefaciam.

Argumentum autem ex Eliae persona, & rebus ab eo gestis, ad suum institutum in hunc modum accommodat. Elias per gladi∣um spiritus, hoc est, per preces suas praecepit igni, vt de caelo descenderet, at{que} eos. Quin∣quagenarios consumeret, qui despecta Pophe∣tae spiritali potestate, dicebant ad eum in ter∣renae potestatis nomine: homo Dei, Rex prae∣cepit vt descendasc 1.283 &c. & prae terrenà pote∣state contemnchant illam spiritalem potestatem, qua Elias praeditus erat, & cum irrisione sa∣lutarunt eum, homo Dei. atque ita deinceps progreditur. Nonne potuisset Elias, ad cuius vocem ignis de coelo descendit, & Quinqua∣genarios deuorauit, dicere alicui Principi viro aut magistratui, si affuisset, quia isti mi∣lites me, & in me Deum, cuius propheta sum,

contemnunt, irrue in eos, & occide eos? aut quod ministerium ignis de coelo praebuit, idip∣sam non poterat gladius terrenus praestitisse? St ignis, inquit, nobilius elementum est, quàm terra vel etiam ea metalla quae ex terra effodi∣untur: non video quin is qui ignem euocauit de coelo, qui imperio ipsius satisfaceret, multò magis potuerit Magistratui gladium portanti dixisse, vt eum gladium pro se contra quem∣cunque Regem exereret ac stringeret. Cuius sententiae firmamentum hoc tantùm ab eo positum est, nih••l apud prudentes viros refer∣re, quid ex ijs fiat, quae eiusdem ponderis & momenti sunt. Non addam hîc quartum & quintum argumentum, quibus vtitur ex hi∣storijs sacris de Oziad 1.284, & Athaliae 1.285. quòd ea nimirum Bellarminus inter exempla re∣tulerit, de quibus pòst, suo loco, agendū est. Haec sunt igitur illa Paraleipomena, ad quae Bellarminus nos remittit, & quae minimè mirum est eum (vtpote disputatorem subti∣lem & acutum, & oratorem non parùm ve∣hementem) leuiter tantùm indicasse, nec in suum opus transtulisse. tot quippe mani∣festis & insignibus vitijs laborant, vt non ab homine Theologo & in diuinis exercitato: sed a sciolo aliquo profano, Theologia &

Scripturis intemperanter abutente, exco∣gitata videantur. adeo scilicet nihil est eo∣rum, quae argumenti loco in illis assumit, quod cum quaestione & re controuersa co∣haereat.

CAP. XXXVI.

PRimùm ita{que} in eo fallitur,* 1.286 & errat lar∣giter Sanderus, quod aliquas Synagogae partes fuisse in abdicando Saule autumet. est enim plusquam manifestum, id totum extraordinario Dei iudicio at{que} imperio, à quo omne regnum & potestas est, abs{que} vlla sacerdotum, seu Synagogae ordinaria iuris∣dictione, mandatum, denunciatum, & exitu¦rerum completum fuisse ac peractum: ex quo liquet, comparationem Ecclesiae Chri∣sti & Synagogae, vel Samuelis & Papae, per∣peram & inscienter in hac re ab eo factam esse. Nam quanquam fateamur, quod res est, non minorem Ecclesiae Christi, imo lon∣gè maiorem, quam Synagogae, spiritualem potestatem esse: tamen non idcirco, non in∣quam ex comparatione potestatis & autho∣ritatis vtriusque Ecclesiae, consequitur, sum∣mum Pontificem posse Regem, Dei manda∣ta aut negligentem aut contemnentem, iu∣re

regni priuare, & alium eius loco inaugu∣rare: quoniam Synagoga nunquam ea po∣testate praedita fuit. Nusquam enim in veto∣re Testamento legitur, Synagogam Iudaeo∣rum, aut eius pro tempore Pontificem, Regi alicui legitimo Israelis vel Iudae, quantum∣libet impio, peruerso, & crudeli, regnum a∣brogasse, siue eum regni iura priuasse (vt ille ait) & alium eius loco substituisse. quo fit vt nullum inde argumentum, nullum{que} exem∣plum in noua lege sumi possit.

Praetereo quòd Samuel, licet magnus propheta fuerit, Pontifex tamen non fuit, ac ne sacerdos quidem; sed tantum Leuitaa 1.287: qui propterea nihil ordinaria spiritualis iuris∣dictionis potestate aduersus Saulem facere potuit: multo{que} minus secularis iudicij au∣thoritate, quòd ea se antea, populo Regem petente, publicitus abdicasset. Nudum igi∣tur ministerium Samuel in hoc negotio ex∣equendo, propè inuitus, & precibus ac la∣chrymis reluctans, praebuit: & accepto spe∣ciali mandato, tanquam diuini iudicij nun∣cius à Domino missus, extraordinaria legati∣one functus est. Id{que} ex eo patet, quòd vbi ad Regem venit, Sine me, inquit, & indicabo tibi quae locutus sit Dominus ad me nocte. Fa∣cessat

igitur hoc argumentum ab extraordi∣nario Samuelis ministerio, & Saulis reiecti∣one nequicquam petitum: vtpote cum quo ordinaria Ecclesiae Christianae, vel summi Pontificis potestas, nullam comparationem aut proportionem, nullam conuenientiam vel similitudinem, vllo modo habeat. Deus Saulem statim reiecit, & stirpi eius regnum ademit. At Reges alios, qui videbātur Saule nequiores, super populum suum regnare, & regnum ad filios transmittere, passus est. Ita placitum fuit in oculis eius. Deus vltionum Dominus libere egitb 1.288. & omnia quaecunque voluit fecitc 1.289. nec alia quaerenda ratio; cu∣ius vult miseretur, & quem vult indurat. nec ei quisquam dicere potest, quid me fecist•• sicd 1.290? Nunquid idem de Ecclesia aut sum∣mo Pontifice credendum? sunt illis certifi∣nes a•• termini, quos praeterire non possunt. Ecclesia iuribus & legibus regitur, siue debe▪ regi, vt ait Ioan. de Turre crematae 1.291. Et ideo ne{que} Ecclesiae, ne{que} eius Rectori Pontifici, de regnis & rebus omnibus, absoluta liber∣tate, & more diuino statuere, cuncta{que} pro arbitrio disponere, permissum est. id illis tantum licet, quod de ipsorum potestate sa∣cris voluminibus, aut traditionibus Aposto∣licis

comprehensum est. Quae cùm ita sint, nemo ratiocinandi peritus non statim vi∣deat, argumentum ex rebus à Samuele ge∣stis deriuatum, non posse ad Pontificiam iu∣risdictionem stabiliendam vllo modo con∣cludi: nisi vel ab ordinaria Synagogae (in qua tamen Samuel primas non tenebat) ad or∣dinariam Ecclesiae Christianae potestatem, vel ab extraordinario Samuelis ministerio, ad extraordinarium similiter Papae ministe∣rium deducatur: quorum illud a Synagoga ad Ecclesiam, licèt in forma, vt aiunt, rectè concludi possit, inefficax tamen est quan∣tum ad propositum, quia peccat in materia: quòd Synagoga nimirum nullam vnquam in Reges temporalem potestatem habuerit. Hoc verò, non nisi eo casu valet, quo idem nunc Papae, quod olim Samueli, contingat: vt scilicet quemadmodum Dominus ad Sa∣muelem de Saule locutus est, ita ad Ponti∣sicem aliquando nominatim de certo ali∣quo Rege abdicando, & alio in eius locum substituendo loquatur. tunc enim quin par Samuelis Papae potestas sit, parque in exe∣quendo Dei mandato ministerium, negari non potest. Sin minus, sin inquam nihil Pon∣tifici in aurem expressim loquatur Dominus,

qui fieri potest, quaeso, vt, cùm Regem ali∣quem de folio pellere propria authoritate ••uprat, contendat se id facere exemplo Sa∣muelis, quem Deus cum speciali mandato, & extraordinaria missione, ad suum de Sau∣lis abdicatione decretum nunciandum de∣legauit? Samuel certo sciebat Dominum reiecisse Saulem & totam eius sobolem, ne regnaret, id enim Dominus indicauit. At Papa nescit an Deus reiecerit eum necne, quem ipse eupit deponere, nisi hoc ei Deus speciatim reuelauerit. Quandoquidem nihil certius ex Scripturis, quam Deum Reges malos, & verbi sui contemptores, varijs de causis tolerare, at{que} ad tempus regnare fa∣cere: f 1.292 quos vbi visum ei est, aut conuertit protinus aut euertit. & saepe contingit vt quos Papa, qui secundùm faciem iudicat, regno indignos ex praesentis vitae statu & moribus pronunciat; eos Dominus, cui om∣nia sunt praesentia, conuersis ad bonam fru∣gem animis, regno dignissimos esse osten∣dat. cuius rei memorabile iam exemplum nostra aetate, nec ita pridem vidimus. Quis enim ignorat (ad laudem & gloriam tanti Regis hoc dicam) Henricum IV. qui regni Francici habenas foelicissunè nunc modera∣tur,

atque vtinam diutissimè moderetur, à Gregorio & Sixto Pontificibus, non solum excom. nunicatum & anathematizatum, sed ita reiectum & abdicatum fuisse, omni{que} iu∣re regni priuatum, vt eum etiam suis censu∣ris, cuiuscunque regni vel principatus inca∣pacem declararent: quorum iudicium re ip∣sa irrisit Dominus, & Regem illum ab ipsis reprobatum, regno amplissimo dignissimum esse ostendit. Haec igitur cum ita se habeant, at{que} ad nutū diuinū variētur, quî scire possit, aut cognoscere voluntatem Dei Pōtifex, ni∣si instar Samuelis fuerit praemonitus? (Quod igitur ait Sanderus, eum Regem, qui Dominū per summi Pontificis es loquētem, &c. verum est in easu quo proponatur Pontifex ea exe∣qui quae Dominus ei speciali reuelatione im∣perarit. Alioqui verò quid dicemus? Ergone Philippus Pulcher, quòd Bonifacium super∣bissima ambitione tumentem audire nolu∣it, Do ninum per summi Pontificis os lo∣quentem audire contempsit? vt ob id regni iure priuari, & alius eius loco substitui a Bo∣nifacio potuisse credatur? Ergóne Ludoui∣cus XII. quia Iulium II. loricatum & militis magis quam Pontificis partes obeuntem, audire noluit, Deum per os Pontificis lo∣quentem

ita contempsisse videtur, vt & ipse & eius fautores damnari, & regnis exui, arbi∣trio hominis priuato odio aestuantis merue∣rint? talia credere, inscitiam Deus bone, an insaniam appellem? Haec de primo Sanderi argumento a nobis proposito satis.

Secundum eius argumentum (vt ingenij mei imbecillitatē ingenuè fatear) quorsum spectet vix satis intelligo. Nam vt ad id, de quo agitur, probandum aliqua eius vis & ef∣ficientia sit, at{que} ei consequens quod con∣cluditur, necesse est duas falsissimas suppo∣sitiones, tanquam veras & necessarias, prius admittere: quarum vna est, Eos qui vel ali∣quid euenturam, Deo reuelante, praedice∣bant; vel aliquid faciendum, eodem inben∣te, praecipiebant, potuisse id quicquid erat, suo iure, hoc est, propria authoritate, & or∣dinaria muneris sui potestate, sine vlla spe∣ciali reuelatione iussóue diuino, mandare faciendum, aut alias per seipsos exequi ac perficere: quasi Ahias Silonites, quem Deus singulari mandato ad Ieroboam miserat, vt ei nun••iaret se decem illi tribus de regno Salomonis daturum, his verbis. Haec dicit Dominus Deus Israel: Ecce ego scindam reg∣num de manis Salamonis, & dabo tibi decem

tribus. quasi inquam Ahias, sine eiusmodi expresso Dei mandato, & sine vlla speciali reuelatione, potuisset vel Ieroboam, vel a∣lium quemlibet, in regnum aut partem reg∣ni Salomonis vocare: quo nihil aut falsius aut absurdius dici potest. Altera verò sup∣positio est, Sacerdotes & Prophetas omnes, in vetere lege, dandi & auferendi regna, prout saluti populi expedire iudicassent, po∣test atem habuisse. quod & ipsum quo{que} fal∣sissimum est: & cuius nullum ne{que} exemplū, ne{que} vestigium, aut indicium aliquod in Sa∣cris literis reperitur.* 1.293 Cùm ita{que} huius secun∣di argumenti tota vis in his duabus falsis suppositionibus ita fundata sit, vt nisi ijs con∣cessis, rectè concludi nequeat: satis{que} cōstet, à potestate delegati à Principe, ad potesta∣tem ordinarij, non esse firmam consequen∣tiam: quis non innato quodam iudicio cer∣nat, hoc totum quod ab Ahiae praedictione traxit, tàm ab eo quod probandum suscepit, quam quod maximè esse remotum?

Tertium quo{que} argumētum est eiusdem ge∣neris: quid enim commune habet missio ex∣traordinaria Eliae, ad certa negotia speciali∣ter exequenda, cum ordinario Pontificis of∣ficio? aut quae cohaerentia & connexio ha∣rum

propositionum esse potest; Elias, Do∣mino nominatim iubente (id enim omisit Sanderus, quod sine vitio tamen praeteriri non potuit) Vnxit Asael Regem super Syri∣am, & Iehu Regem super Israel, & Elisaum Prophetam pro se: Ergo summus Pontifex potest regna, & principatus, quibuslibet au∣ferre vel conferre, prout expedire censuerit? Coniungi enim haec inter se nequeunt, nisi hoc posito & concesso medio, tantum posse Papam, ordinariae suae iurisdictionis authori∣tate, sine expresso Dei mandato, quantum Pro∣phetae, Domino specialiter & expressim iuben∣te, potuerunt. quod sine magna diuini Nu∣minis iniuria dici non potest.

Quod autem ad gladium Elisaei attinet de quo loquitur: eum doctè primùm, ac piè per allegoriam explicat, vt scilicet intelligatur de gladio spirituali, qui est in Ecclesia, & in manu summi Pontificis, quem nemo qualis∣qualis est, siue Rex siue Imperator, potest ef∣fugere: quique postremo loco recensetur à Domino, tum quia ineuitabilis est, & prop∣terea plus caeteris timendus: tum etiam quia illis solùm corpora, hoc animae occiduntur. At postea dum progreditur suo more, & lo∣cum illum Scripturae, at{que} alium de vindicta

Eliae in duos Quinquagenarios & eorum mi∣lites, ad potestatem temporalem summi Pontificis, per interpretationem transfert, in foedum illum errorem prolabitur quem suprà notauimus. Prophetas nimirum, sine vlla speciali delegatione vel reuelatione di∣uina, potuisse iure arbitrió{que} suo multare & punire, etiam capitali supplicio, eos omnes quos Deus, vel ad Maiestatis suae gloriam manifestandam, vel ad seruorum suorum iniurias vindicandas, occulta dispensatione per miraculum, aut aliter vlcisci decreuerat: & quod Deus vno tantum modo faciendum praecepit, id ipsos alijs modis & medijs, vt li∣bitum illis erat, exequi potuisse. Vt inde Pa∣pam, (cuius non minor, imo maior in noua lege, quam fuerit olim Prophetarum & Sa∣cerdotum in vetere, potestas est) authorita∣te Apostolica tantundem posse facere, velut necessaria consequutione ostendat.

At quis nesciat Deum multa precibus seruorum suorum concessisse, multa & sine precibus, eorum gratia mirabiliter operatū, quorum nihil illis, ipso non prius iubente, aggredi vel tentare, nedum exequi ac perfi∣cere, vllo modo aut medio licuisset? Cuius rei in personis Prophetarum perspicua at{que}

in promptu ratio est. Siquidem inter omnes constat neminem prophetarum, cum impe∣rio & iurisdictione ordinaria, populo He∣braeo praefuisse, praeter admodum paucos, qui Prophetae simul ac Principes populi & Iudices erant: vt Moyses, Iosue, Samuel, Dauid. Caeteri verò quantumlibet enthusi∣astici, in priuatis sine vlla temporali Domi∣natione agebant, ea solùm nunciantes & ex∣equentes, de quibus Dei spiritu admone∣bantur: erát{que} omnis eorum praescientia ita diuinitus temperata & coërcita, vt ne{que} om∣nia, ne{que} omni tempore, sed quatenus quid∣que Dei spiritu cum illis communicabatur, cognoscere ac praedicere possent. Cuius rei testis est Iadon Propheta, qui cùm à falso Propheta deciperetur, affirmante angelum sibi in sermone Domini esse locutum, nō in∣tell exit eum mentiri; quia id ei Dominus non reuelauerat: ac propterea fraudulēter sedu∣ctus, at{que} ad interitum perductus est.g 1.294 te∣stis & Elisaeus, qui, misera Sunamitide ad e∣ius pedes iacente, dixit Giezi volenti eam amouere, dimitte illam, anima enim eius in amaritudine est, & Dominus caelauit à me, & non indicauit mihih 1.295.

Quod igitur quaerit Sanderus, An non

potuerit Elias dicere alicui Principi viro, aut magistratui si afluisset, irrue in istos milites, & occide eos? & an peccasset ille Princeps, si ad verbum Eliae, Regis subditos occidisset: id non nisi cognito diuinae iussionis tenore in fin∣gulis negotijs resolui potest. Ita{que} quod ad Eliam hoc casu attinet: Si Deus illi conces∣sit, vt vel specialiter gladio, vel generaliter quoquo modo, in tales sontes animaduer∣teret, nemini dubium est, quin gladij pote∣statem & executionem cuilibet mandare sine culpa, & mandatum suscipere quilibet sine peccato, potuerit. Sin verò Dominus, vt est verisimile, hoc ei tantùm reuelauerat, se impios illos derisores, igne caelitus demis∣so perditurum: id ei tantummodo expe∣ctandum erat, aliud autem nihil humano more in eos moliri, aut poenas ciuiles suo ar∣bitrio statuere, sine scelere licuit: quòd nullam ne{que} ordinariam, ne{que} mandatam & delegatam, ad id faciendum, iurisdictio∣nem a quoquam, Deo hominéue, accepis∣set. Ob eam{que} causam peccasset ille quidem grauiter, si Principi viro aut Magistratui ta∣le quid iussisset, aut suasisset: peccassent & hi, si eius iussa capescendo, Regis subditos interemissenti 1.296. Nihil certius, & apertius po∣test

hac distinctione proponi: vt mirum sit tam absurdam Sandero sentētiam excidisse, qua putet Eliam potuisse simpliciter, & sine expresso Dei iussu, Regis militibus necem, quoquo modo libuisset, inferre. Rationes au∣tem, quos firmandae suae sententiae adhibet, friuolae sunt, & prorsus indignae quae ab acri∣oris iudicij homine, praesertim Theologo, ad eiusmodi quaestionis decisionem afferantur. Quod ministerium ignis de coelo praebuit, in∣quit, id ipsum non poterat gladius terren•••• praestitisse? Sanè quidem poterat, & non so∣lum gladius, sed telum aliud quodlibet, si Deo imperante fuisset adhibitum: nec vllus vnquam de eo dubitauit. At quoniam Do∣minus aduersus Quinquagenarios igne tan∣tùm vltionem parabat, de{que} eo Prophetam in spiritu certum feceratk 1.297; alio se vindi∣care instrumento vel modo, ne{que} debuit E∣lias neque potuit: nisi id ei pariter eodem spiritu fuisset indicatum. quia in non re∣uelatis, neque ordinarius neque extraordi∣narius iudex erat. Praeterea si, quod le∣ges humanae statuunt, cum damnatur ali∣quis, vt gladio in cum animaduertatur; ani∣maduerti gladio oportet, non securi, vel telo, vel fusti, vel laqueo, vel quo alio modol 1.298: quis

tam auersus à vero est, at{que} ab omni ratione, vt certum necis genus à Domino praescrip∣tum, in aliam formam speciém{que} ab homi∣ne mutari posse credat? Cùm enim in omni∣bus negotijs fines mandati diligenter custodi∣endi sintm 1.299, tum maximè in diuinis iussioni∣bus: Deus mandauit mandata sua custodiri nimisn 1.300.

Ex his patet, leuissimū esse quod firmamē∣ti loco apponit, nihil apud prudentes viros re∣ferre, quid ex ijs fiat, quae eiusdem ponderis & momenti sunt. in{que} eo duplex eius error est; vnus, quòd proloquium illud nimis vni∣uerse & generaliter producat ad omnia, quae vel natura, vel arte, vel manu fiunt: cùm tamen quantum ad actiones humanas atti∣net, certum sit, sententiam illam in ijs tan∣tùm locum habere, quae homines vel sponte sua, vel accepto mandato cum libera agen∣di facultate, faciunt. veluti homicidam eum dici, qui mortis causam dolo malo homini, quouis modo vel instrumēto, praebuit: quòd in eiusmodi maleficio nihil refert, quid ex ijs fiat, quae eundem effectum producunt, siue, vt ille ait, quae eiusdem ponderis & momenti sunt. Ast vbi quid fidei alicuius, certa formâ, certó{que} modo peragendum, strictè & nomi∣natim

commendatur, id leges mandatario aliter exequi, non concedunt: vt ex loco quem superius retuli, alijs{que} Ciuilis & Ponti∣ficij iuris innumeris, satis patet. Alter eius error est, quòd nihil interesse putet, vtrum impij homines coelesti fulmine à Deo, an ab humana potentia telorum impetu ferian∣tur, quòd dicat ea esse eiusdem ponderis & momenti. Nam licet vnus extremorum sup∣pliciorum effectus sit, mors nimirum interi∣tusque damnati: tamen permagni refert, quo illa modo & medio sontibus inferatur. quia sicut criminum, ita & poenarum gra∣dus sunt, & inde fit vt ex genere vltionis, seu grauitate vel leuitate supplicij, de sceleris indignitate, quanta sit, per poenae ad pecca∣tum proportionem iudicemus.o 1.301 Poenarum quippe & praemiorum distributio geometri∣cam proportionem exigit. Scitè poeta.p 1.302.

—adisit Regula peccatis quae poenas irroget aequas: Ne seutica aignū horribili sectere flagello.

Sed quem maior sequitur culpa, maiore plectatur vin licta.q 1.303 Praeclarè vt caetera Au∣gustinus:r 1.304 quis dubitauerit hoc esse sceleratius commissum, quod est grautus vin licatum? Im∣prudeater ergo ille poenas omnes, ferro,

flamma, fame, alijsue modis sumptas, eius∣dem ponderis & momenti esse statuit: vt of∣ficio suo functum prophetam fuisse conclu∣dat, si quos Deus caelesti fulmine percussu∣rum se indicauit, eos ipse terreno gladio cu∣rasset trucidari. Quis nescit, in poenis non humano more sumptis, sed caelitus & prodi∣giosè immissis, Dei Omnipotentis iram & vl∣tionem multò clarius elucere? aut quis tam imperitus rerum aestimator, qui eiusdem ponderis & momenti supplicijs perijsse eos dicat qui terrae hiatu deglutiti, viui in infer∣num descenderunt, at{que} eos qui sunt ordina∣rijs, vel extraordinarijs, humanarum legum poenis absumpti? Ac de his quidem Sande∣ri rationibus, à Bellarmino non sine causa praetermissis, satis mihi hactenus dixisse vi∣deor. Nunc igitur ex hoc diuerticulo ad Bellarminum reuertamur.

CAP. XXXVII.

EXcussi huc vsque meam intelligentiam, vt in omnes, quae apud Bellarminum vel Sanderum sunt, de temporali Pontificis po∣testate rationes diligentius inquirerem. Re∣liquum igitur nunc est, vt ad exempla à Bel∣larmino proposita, infirmum & debile pro∣bationis genus, mentem & manum pari stu∣dio conuertam. Ait enim suam sententiam dupliciter probari posse, rationibus & ex∣emplis. Quam vellem equidem rationes fir∣miores protulisset. Amor sedis Apostolicae ita me afficit, vt potestatem omnem quam author iste ei tribuit, iure optimo tribui pos∣se vehementer cupiam. Sed iam audiuimus rationes, audiamus & exempla.

Primum est, inquit, 2. Paralip. 26. vbi legi∣mus Oziam Regem, eum sacerdotum officium vsurparet, à Pontifice fuisse de templo eiectum, & cum propter idem peccatum leprâ à Dei percussus fuisset, coactum etiam fuisse ex vrbe disce••ere, & regnum filio renunciare. Quod enim non sponte sua, sed ex sententia sacerdo∣tis vrbe & regni administratione priuatus fu∣erit, patet: Nam legimus Leuitici 13. Qui∣cunque,

inquit lex, maculatus fuerit lepra, & separatus est ad arbitrium saccrdotis, solus ha∣bitabit extra castra, Cùm ergo haec fuerit lex in Israel, & simul legimus 2. Paralip. 26. Re∣gem habitasse extra vrbem in donio solitaria, & filium eius in vrbe iudicasse populum ter∣ra, cogimur dicere, fuisse eum ad arbitrium sa∣cerdotis separatum, & consequenter regnandi authoritate priuatum. Si ergo propter lepram corporalem poterat sacerdos vlim Regem iudi∣care, & regno priuare: quare id non poterit modò propter lepram spiritualem, id est, prop∣ter haeresim quae per lepram figurabatur, vt Augustinus docet in quaestionibus Euangel. lib. 2. quaest. 40. praescrtim cùm 1. Corinth. 10. Paulus dicat, contigisse Iudaeis omnia in figu∣ris? Haec ille.

Miratus sum saepenumero, nec adhuc mi∣rari satis possum, homines doctrinae opinio∣ne claros, tam supinè & oscitanter mentis suae sensa literis aliquando mandare, vt vi∣deantur aut non legisse authores quos lau∣dant; aut quos legerint, planè non intellex∣isse; aut de industria ipsorum sensum adul∣terare voluisse. Quod vitium nostra aetate frequens est; in qua plerique scriptorum a∣lienam sidem sequuti, non ex ipsis fontibus,

sed ex riuulis & incilibus, aliorum incuria & culpa vitiosè deriuatis, assertionum suarum testimonia & authoritates hauriunt: ita vt quae primi seu malitiosè, seu negligenter, ad alienum sensum detorserunt, ea alij, ipsorum serutinio & iudicio confisi, pro certis & in∣dubitatis, in suos libros transcribant. Quod quanquam in Bellarmino perrarum est, vt∣pote scriptore fideli & luculento, tamen ne∣gari non potest, quin Sanderum & alios te∣merè sequutus, in tribus capitibus de asse∣renda temporali Pontificis potestate, prae∣sertim verò in superiore exemplo & sequen∣ti proponendo, haud leuiter lapsus sit.

Ostendi iampridem, in libris aduersus Mo∣narchomachos, a 1.305 falsissimum esse Oziam regnandi authoritate ad arbitrium sacerdotis fuisse priuatum. Etenim profectò nihil in tota Regum historia expressius continetur, quàm Oziam à sextodecimo aetatis anno, quo reg∣num inijt, in annum vsque sexagesimum octauum, qui vitae eius finis fuit, Regem perpetuò mansisse: nec vllo vnquam tem∣pore, regni authoritate fuisse priuatum. Ha∣bitabat quidem seorsum in domo libera, ac proinde munia Regis, quae fact•• sunt, per morbum obire non poterat. Sed id ei ius

regni, siue regnandi authoritatem non ade∣mit. Alioqui & pueros inauguratos, vt olim Ioamb 1.306 & Iosiamc 1.307, & legitimae aetatis viros, si in mentis aut corporis morbos grauiores inciderint, Reges esse negandum est: cùm illi moribus, hi morbo, à regni procuratione, quae in facto consistit, arceantur. Manebat certè Rex Ozias quamdiu vixit. Ait enim Scriptura,d 1.308 Anno vigesimo septimo Ierobo∣am Regis Israel, regnauit Azarias (qui & O∣zias & Zacharias dictus est) filius Amasiae Regis Iuda. Sedecim annorum erat cùm regna∣re coepisset, & quinquaginta duobus annis reg∣nauit in Ierusalem. & iterum eodem capite. Anno quinquagesimo secundo Azariae Regis Iuda, regnauit Phacee filius Romeliae super Is∣rael in Samaria. Mortuum autem esse hunc Azariam siue Oziam, sexagesimo octauo aetatis anno, regni vero sui quinquagesimo secundo, testatur Iosephuse 1.309 Si ergo Ozias annū agens decimum sextum regnare coe∣pit, & annos quinquaginta duos regnauit, Scriptura teste, obijt{que} annum agens sexa∣gesimum octauum, ecquod in eius vita mo∣mentum reperitur, quo iudicatus & regni iure priuatus est? Fuit ei interea Curator fi∣lius, sicut his qui in ea causa sunt, vt superesse

rebus suis non possint, adhiberi soletf 1.310. Addi∣tur enim in ea historia, Ioatham filius Regis gubernabat palatium, & rexit domum Regis, & iudicabat populum terrae. En vt Ioatham, silius Regis vocatur, viuente & aegrotante patre, & gubernator palatij, ac rector do∣mus Regis, Iudicabat autem populum, quia iudicia ad Regem venire non poterāt, prop∣ter vim morbi, & separationem ex legis diui∣nae praescripto, vt ibi docet Lyranus. Deni∣que ait Scriptura, Dormiuit que Ozias cum patribus suis, & sepelierunt eum in agro rega∣lium sepulchrorum, eò quòd esset leprosus: reg∣nauitque Ioatham filius eius pro eo. En iterum vt Ioatham non nisi à morte patris regnare coepit. Quamuis itaque verum sit, Oziam fu∣isse ad arbitrium sacerdotis separatum prop∣ter lepram, quia id lege diuina disertè cau∣tum erat: non tamen verum est, eum reg∣nandi authoritate fuisse priuatum, aut co∣actum renunctare regnum filio, vt isti falsò as∣serunt. Authoritas regnandi, & regni admi∣nistratio plurimùm inter se differunt, & non minus quam proprietas & possessio. Autho∣ritas est semper in persona Regis, & cum iu∣re regni coniuncta: administratio autem & procuratio, siue gubernatio apud alios esse

potest, ita vt vnus Rex sit, alius regni admi∣nistrator. Vnde qui in Regum infantia, aut morbis grauioribus, praecipuam regni cu∣ram gerunt, gubematoris, rectoris, tutoris, protectoris, alióue simili nomine insigniun∣tur: & publicum nihil suo proprio nomine, sed Regis infantis, vel aegrotantis, nomine & authoritate proponunt, & pertractant.

Hoc igitur exemplum de Ozia, tantum abest vt pro temporali Pontificis in Reges potestate aliquid faciat, vt ad eam impug∣nandam & euertendam plurimùm valeat. Nam si, (vt ille ex Apostolo refert, & nos fatemur) Iudaeis omnia in figuris continge∣bant: si{que} lepra corporalis, ob quam separa∣batur aliquis à multitudine filiorum Israel, & extra castra solus habitabat, figura fuit leprae spiritualis, id est, haereseos, teste Au∣gustino: Si deni{que} sacerdotium Aaronicum, figura fuit sacerdotij nouae legis. Ex his figu∣ris duo argumenta, ad hanc quaestionem appositè deducuntur, quorum alterum, spiri∣tualem Papae potestatem in Reges & Prin∣cipes Christianos egregiè confirmat; alte∣rum verò hanc, qua de agitur, temporalem eius potestatem, omnino fictitiam, vsurpa∣tam, at{que} à iure diuino alienam esse ostēdit.

Prius igitur argumentum hoc modo con∣texitur. Quemadmodum sacerdotes olim Regem Oziam, leprâ percussum, è templo expulerunt, vt extra ciuitatem habitaret: ita nunc summus Pontifex Regem haeresi infe∣ctum, quae lepra est spiritualis, iudicare po∣test, & separare à communione fidelium per excommunicationem, at{que} ita cogere e∣um habitare extra ciuitatem Dei, id est, Ec∣clesiam Catholicam, donec fuerit à lepra mundatus, hoc est, donec haeresim abiura∣uerit. quod si lepra talis ad mortem vs{que} ei adhaereat, non est sepiliendus in sepulchris Regum, in Ecclesia nimirum, sed in agro, quia leprosus est, id est, haereticus. Quod autem dixi Papam posse separare Regem haereticum à communione fidelium per ex∣communicationem, de separatione spiritu∣ali animorum, non corporum intelligēdum est. Subditi enim, Regi excommunicato obsequium denegare non debent.

Posterius verò argumentum hac forma rectè concludi potest. Sicut iudicium sacer∣dotis de lepra corporali, in vetere lege, nihil nisi separationem leprosi, & relegationem extra castra vel ciuitatem operabatur: & si∣cut iudicium sacerdotis de lepra Azariae, siue

Oziae, non potuit ei auferre ius regni, siue regnandi authoritatem, sed tantum neces∣sitatem ei imposuit habitandi seorsum ex∣tra ciuitatem (nam quòd actu, siue de facto, vt aiunt, regnum non administrabat, id non propter sententiam sacerdotalem quae le∣prā indicabat, sed propter vim morbi perpe∣tui corporalis accidit) Ita nunc quo{que} cen∣sura & sententia summi Pontificis, qua Re∣gem aliquem haereticum iudicat & decla∣rat, quamuis faciat Regem manere extra ciuitatem Dei, id est, Ecclesiam Catholi∣cam, vt dictum est: tamen non potest ei ius & authoritatem regnandi auferre. atque ita figura cum figurato bellissimè conueniet. Est enim in his veteris testamenti figuris iu∣ris & potestatis Papae in Reges imago non delineata modò, sed expressa: vt si ab vm∣bra ad corpus, à figura ad figuratum, aliquod idoneum argumentum trahi possit; nullum his euidentius aut certius, ex antiquae legis constitutione, ad nouae legis obseruatio∣nem, à quoquam adaptetur. Quod si aduer∣sarij ex omnibus veteris legis figuris, vnum aliquod tale, pro suae sententiae firmamento, concinnare poterunt, me iudice palmam ferent, certè me nunquam habebunt repug∣nantem.

Secundum nunc igitur exemplum videamus.

CAP. XXXVIII.

SEcundum est, inquit, 2. Paralipomen. 23. vbi cùm Athalia tyrannicè occupasset reg∣num, & foueret cultum Baal, Ioiada Ponti∣fex vocauit centuriones & milites, & iussit eis, vt Athaliam interficerent: & pro ea Ioas Regem creauit. quòd autem Pontifex non sua∣serit, sed iusserit, patet ex illis verbis 4. Reg. 11. Et fecerunt Centuriones iuxta omnia, quae praeceperat eis Ioiada sacerdos. Item ex illis, 2. Paralip. 23. Egressus autem Ioiada Ponti∣fex ad centuriones & Principes exercitus, dix∣it eis: Educite eam (Athaliam Reginam) extra septa tēpli, & interficiatur for is gladio. Quod autē causa huius depositionis & occisionis Atha∣liae, non solum tyrannis eius fuerit, sed etiam quod foueret cultum Baal, patet ex illis verbis quae ponuntur immediatè post eius occisionem. Itaque, inquit Scriptura, ingressus est omnis populus domum Baal, & destruxerunt eam, & altaria, & simulachra eius confregerunt. Mathan quo{que} sacerdotem Baal interfecerunt ante aras.

Nescio equidem quid Bellarminum mo∣uerit, vt hoc exemplum, tam remotum, & alienum, ab hac materia & controuersia, nobis obtruderet: nisi quia illud ante se ab alijs propositum animaduerterat, veritus fortè ne, si id ipse praeterijsset, indiligentiae vel praeuaricationis apud Sixtum V. Pontifi∣cem ab aemulis accusaretur, qui supra mo∣dum imperiosus, ac Iesuitarum societati pa∣rum fauens, vt à pluribus eius societatis Pa∣tribus accepi, in animo habuit, totum illum ordinem ad arctiorem viuendi regulam, & habitum religiosum cogere à Presbyteris se∣cularibus colore, forma, velsigno aliquo ex∣teriore distinctum. Itaque mirarilicet, quo modo Bullam ab eo impetrarunt, vt Aca∣demiae Pontimussanae Dictaturam perpetu∣am occupent, id est, vt perpetuo Rectores sint, contra formam & constitutiones fun∣dationis illius Vniuersitatis à Gregorij XIII. facta••. Sunt qui putant Bullam illam esse supposititiam, vel obreptitiam: certè quam∣uis vera sit, & à Sixto concessa, valere ta∣men non debet, nec vim vllam habere, quia statim ab eius creatione fuit impetrata, quo tempore quicquid Pontifices concedunt, id non tam impetratum ab iliis, quàm extor∣tum

esse censetura 1.311. Sed ad rem.

Exemplum de Ioiada & Athalia nihil ad hanc disputationem pertinere, ex eo liquet, quod omnis nostra quaestio in eo versetur: An Pontifex, tanta in legitimos Reges & Principes seculares potestate praeditus sit, vt eos certis de causis de solio deijcere, & iure regni priuare, atque alios eorum loco inun∣gere, & inaugurare possit. Exemplum verò de Athalia, est de muliere quae nullo iure regnum possidebat, sed immani tyrannide, per vim & scelus & cruentam regiae sobolis necem: quae propterea in ea causa fuit, vt iniussu Ioiadae sacerdotis, caedi iustè à quoli∣bet priuato potuerit. Sed quia tale quid ten∣tatu periculosum, & factu difficile videba∣tur, aduersus eam, quae defuncti Regis O∣chosiae mater erat; ideo Ioiadae Pontificis consilio & auxilio erat opus: aut certè alte∣rius cuiuspiam, qui similiter vel authoritatis suae pondere, vel sanctitatis opinione, mili∣tes & multitudinem ad id facinus egregium conuocaret at{que} adeo concitaret.

Quòd autem non tam imperio quam sua∣su Ioiadae id factum sit, patet ex eo quod di∣citur: misit Ioiada Pontifex, & assumens cen∣turiones & milites introduxit ad se in tem∣plum

Domini, pepigitque cum eis foedus. idque ibi notant interpretes. Verba autem iubere vel praecipere, de quolibet dici solent, qui primas in factione vel societate obtinet. Ni∣hil itaque in hoc exemplo reperitur, quod vel minimam conuenientiam aut similitu∣dinem habeat cum assertione, quae ab ad∣uersarijs probanda suscipitur. Assertio est, le∣gitimos Principes, hoc est, eos qui electio∣nis vel successionis iure, regna & principatus obtinent, posse, certis de causis, à summo Pontifice imperio deponi. quid ergo ad eam probandam attinet, exemplum de tyranno & tyrannoctonia proponere? Nunquid in∣ter veros Dominos ac legitimos possessores, & praedatores atque alienarum possessio∣num inuasores, nihil interesse putant? An autem alia deponendi & interimendi Atha∣liam praeter tyrannidem, causa fuerit, nihil curo. satis est eam fuisse tyrannumb 1.312, & vio∣lentam occupatricem regni, ad hoc vt nul∣lum ex parte illius obstaculum vel impedi∣mentum iuris esset, quo minus & praecipi∣tari de solio, & à quolibet de multitudine caedi posset. quod de Rege legitimo dici si∣militer nequit; cuius personam, quantum∣uis impiam, ius regni, atque imperij pote∣stas,

ab omni iniuria, & poena huma, prote∣gere ac tueri semper debet. vt ex SS. Pa∣trum scriptis alibi ostendimus. Sequitur nunc tertium.

CAP. XXXIX.

TErtium exemplum, inquit, est B. Ambr••∣sii, qui cùm Episcopus esset Medio lanen∣sis, & proinde pastor & pater spiritualis Theo∣dosii Imperatoris, qui Mediolani sedem suam ordinariè tenebat, primum excommunicauit eum propter caedem, quam Thessalonicae à mili∣tibus fieri imperauerat. deinde praecepit ei, vt legem ferret, ne sententiae latae de caede, vel bonorum publicatione, ratae essent, nisi post triginta dies à sententiae pronuntiatione, vt ni∣mirum si quid per iracundiam praecipitanter dictasset, intra tot dierum spatium reuocare posset. Atqui non potuit Ambrosius excom∣municare Theodosium propter caedem illam, nisi prius causam illam cognou••sset & diiudicaes∣set, licet criminalis esset, & ad forum ex∣ternum pertineret: non potuit autem cogno∣scere & iudicare eiusmo li causam, nisi etiam in foro externo legitimus iudex Theodosii fu∣isset.

Praetereae cogere Imperatorem ad legem po∣liticam ferendam, & praescribere ei formam legis, nonne manifestè ostendit posse Episcopum interdum temporali potestate vti, etiam in eos qui potestatem super aelios acceperunt? & si E∣piscopus quilibet id potest, quanto magis Prin∣ceps Episcoporum?

Est & hoc quoque exemplum prorsus à re qua de agitur alienum: vtpote in quo nec mentio, nec vestigium aliquod temporalis potestatis Episcopi in Imperatorem cerni∣tur: nec aliud quicquam, vnde talem pote∣statem Episcopo conuenire, probabili ali∣quo argumento concludatur. sed totum ad illam spiritualem potestatem Episcopi per∣tinet, qua summum Pontificem in omnes Christianos, cuiuscun{que} sint ordinis vel dig∣nitatis, praeditum esse, & corde agnosci∣mus & ore profitemur. Ambrosius Impera∣torem, propter peccatum ex iniusta mul∣torum occisione contractum, excommuni∣cauit. Nonne hoc ad spiritnalem Ecclesiae iurisdictionem pertinet, quam tunc Ambro∣sius episcopali authoritate exercebat? At non potuit excommunicare, inquit, nisi pri∣us causam illam cognouisset & dijudicasset, litet esset criminalis, & ad forum externum

pertineret. De facto quidem potuit (vt faci∣unt inconsiderati sacerdotes, quos ego vidi aliquando excommunicationem ferre, in∣cognità causa: sed de iure non debuit, alio∣qui certè iniquus iudex fuisset, si sine causae cognitione poenas à reo expetisset. Sed esto, causam cognouit, & animaduersione dig∣nam iudicauit, eó{que} Imperatorem excom∣municauit. quid inde? Non potuit autem cog∣noscere & iudicare eiusmodi causam, inquit, nisi etiam in foro externo legitimus iudex Theodosit fuisset. Hui, capti sumus, ni so∣phisma caueamus: latet in hac assertione fallacia fallacissima, ex verbis, in foro exter∣no. Forum duplex est, politicum seu ciuile: & ecclesiasticum seu spirituale. Politicum forum omne est externum: ecclesiasticum verò aliud externum, aliud internum. Exter∣num forum ecclesiasticum est, in quo, de causis ad Ecclesiae notionem spectantibus, palam tractatur & iudicatur: & si crimina∣les sunt, vindicta de ijs per excommunicati∣onem, interdictionem, suspensionem, depo∣sitionem, aut alijs modis, secundum Cano∣nes poenales, sumitur. Ac de eodem crimine cognoscunt saepe iudex temporalis & iudex spiritualis siue ecclesiasticus, etiam in foro

exteriore: sed vterque in suo foro, & ad di∣uersas poenas imponendas. veluti de adulte∣no cognoscit iudex politicus, vt sacrilegi nuptiarum gladio feriantur.a 1.313 cognoscit & iudex ecclesiasticus qui animae curam ge∣nt, vt peccati moneat delinquentem, & perseuerantem peccare, spiritualibus poenis coërceat. Forum autem internum Ecclesiae, (quod forum animae, & forum poenitentiae, & forum conscientiae vocatur) illud est, in quo sacerdos de reuelatis sibi à confitente peccatis cogn••scit & iudicat, & poenitenti∣am pro modo delicti, arbitratu suo iniungit: vulgò enim hodie receptum est, constitutio∣nes poenitentiales esse arbitrarias, vt non solum Episcopus, sed quilibet confessarius discretus, possit regulariter eas moderari, & in foro animaeb 1.314 mitigare. Si ergo Bellarmi∣nus per forum exiernum, intelligat forum ecclesiasticum, quod spiritualibus tantùm poenis contentum est, concedimus totum quod dicit. Erat enim Ambrosius legitimus Theodosij iudex in illo foro, id{que} ipso facto & effectu palam ostendit, cùm eum excom∣municaret. sed lioc posito & concesso, nihil inde ad temporalem Episcopi vel Papae au∣thoritatem confirmandam elici potest. quià

tam iudicium quam supplicium erat spiritu∣ale. Sin vero Bellarminus per forum exte••∣num, intelligat forum politicum, falsi••••∣mum est quod proponit. Quemadmodum enim distinctae sunt à, Deo potestates, Ec∣clesiastica & Politica, ita etiam distincta fora, distincta iudicia. Idem enim mediater Dei & hominum Christus Iesus actibus pro∣prijs, & dignitatibus distinctis, officia potesta∣tis vtrius{que} discreuit.c 1.315. Magnam certè Am∣brosio iniuriam facit, si eum, post adeptum episcopatum, cognouisse & iudicasse de causis criminalibus in foro ciuili arbitretur. Non erat ergo Ambrosius iudex legitimus Theodosij in foro externo politico, quod sa∣tis est ad probandum eum non potuisse in∣dicare, vel punire Imperatorem poena ali∣qua temporali. At dices, Ambrosius cogno∣uit & iudicauit de caede. Verum est; sed non vt iudex politicus & temporalis, non inquam eo fine cognouit de crimine, quo iudex se∣cularis. Scitum est ex Aristoteled 1.316, plures de vno & eodem subiecto variè, alio at{que} alio modo & fine, at{que} intentione cognoscere. Idem angulus rectus est, quem inuestiga•• geometra vt sciat, & quem faber vt opere∣tur. sic idem crimen est, de quo cognoscit

iudex laicus, vt reum morte, exil••••, pecunia, vel qua alia temporali poena multet: & de quo iudex ecclesiasticus, vt pro modo delicti poenam spiritualem & poenitentiā iniungat.

At coegit Imperatorem ad legem politicam ferendam. ergò temporali in eum potestate vsus est. Nugae. Si coegit, qua potestate, & cuius rei metu coegit? id nos historiae sum∣ma docebit, quae est eiusmodi. Iniecerat Ambrosius Theodosio vinculum excommu∣nicationis, cuius nexu cum liberari cuperet Imperator, negat Antistes se prius id factu∣rum, quàm aliquem in eo fructum poeniten∣tiae videat. quam, inquit, poenitentiam asten•• disti post tantum scelus, aut qua medicina cu∣rasti grauissima vulnera? Respondit Impe∣rator, Episcopi esse temperare & adhibere medelam vulneri, hoc est, poenitentiam peccatori iniungere: poenitentis verò ijs quae adhibentur vti, id est, iniunctam sibi poenitentiam peragere. Hoc audito, Am∣brosius Imperatori ferendae legis, de qua lo∣quimur, necessitatem, pro poenitentia & sa∣tisfactione imposuit: qua constituta (nam statim Imperator legem praescribi iussit) Ambrosius eum vinculis excommunicatio∣nis exoluit.

Nulla igitur Ambrosius temporali pote∣state, hoc casu in Theodosium vsus est; sed totum quicquid est vi ac virtute spiritualis iurisdictionis praecepit. Nec Imperator, me∣tu poenae temporalis, morem Antistiti ges∣sit. Nam si noluisset parere, sed, vt mali in∣terdum Principes faciunt, excommunicati∣onem pariter & absolutionem contempsis∣set, nihil vltrà quod ageret habuisset Am∣brosius c 1.317. Sed quia pius Princeps animae suae timuit, ne spirituali vinculo diutius li∣gata, squalorem sordes{que} ex longa carcerati∣one contraheret, obsequutus est voluntati Pontificis, & vt absolutionis ab eo benefici∣um acciperet, temporale officium, quod è republica esse videbatur, Episcopo admo∣nente impendit. Vnde author historiae; 〈◊〉〈◊〉 tanta{que} virtute & Pontifex & Imperator e∣rant illustres. Nam vtrumque ego admiror, il∣lius quidem libertatem, huius verò obedien∣tiam: item{que} feruoris flammas illius, & hui•• fidei puritatem.

Coëgit itaque Ambrosius Theodosium, quem admodum nostri quotidie confessarij suos cogunt poenitentes, quibus delicti ve∣niam & absolutionem saepe denegant, ni•••• munus vel onus, quod illis poenitentiae loco

imponunt, seriò se executuros promittant: cum tamen nullam in eos temporalem iuris∣dictionem habeant. Coëgit & e•• modo, quo quisque nostrum solet vicinum vel con∣ciuem suum cogere, cùm id, quod à nobis sibi dari fieríue postulat, denegamus, nisi ille prius aliquid quod optamus, aut nostra aut amicoriun gratiâ fecerit. Deni{que} tritum est & vulgare, dici aliquem ratione, amore, do∣lore, iracundia, alijs{que} animi affectionibus & passionibus cogi, citra vllam seu temporalis seu spiritualis iurisdictionis potestatem.

Haec cùm ita sint, est quidem in hoc ex∣emplo animaduersione dignum, Ecclesia∣sticam potestatem, metu poenae spiritualis, cogere homines saepe ad temporalia pera∣genda, vt Ambrosius hîc Imperatorem. & econtrariò Ciuilem Potestatem, metu poe∣nae temporalis, ad spiritualia non rarò ad∣igere, vt cum Princeps haereticos vel schis∣matieos, metu corporalis supplicij vel ad∣emptionis bonorum, ad Ecclesiam redire compellit. & tamen neque illa temporalem, neque haec spiritualem poenam potest, nisi per accidens, irrogare. Sequitur quartum.

Quartum est Gregorij I. inquit, in priuile∣gio quòd concessit monasterio S. Medardi, &

habetur in 〈◊〉〈◊〉 epist ol••rum. Si quis, inquit, Re∣gr•••• •• stiqum, Iudicum, vel quarumcun∣•••• •• Apostolicae authoritata, & •• decreta violquenit, cu∣iuscunq 〈◊〉〈◊〉 dignl••••tis vel sublimitatin sit•• hone∣re suo priuetur.

Si vinerer hodre B. C••regorius, & superio∣ra sua verba eo sensu accipi intelligeret, quasi ipse potestatem habuisset priuandi Reges suo honore & dignitate: exclamaret prof••ctò culumniosam esse interpretatio∣nem, & se nimquam tale quid vel per som∣nium cogitasse; & vorò quae alibi scripta ab eo sunt, fidem planè abrogant huic exposi∣tioni. Sunt igitur ista non imperantis, sed imprecdntis verba, quibus admonet & adiu∣rat omne genus horhinum, ne priuilegium à se datum violent, quòd si violauerint; De∣um vindicem fore, qui eos suo honore pri∣uet. quod genus adinonitionis, & impreca∣tionis, nunc semperaddisolet extremis Bul∣larum & cōstitutionum Pontificiarum, hoc modo, Nulli ergo omnium hominum liceat hunc paginam, &c infringere, vel ei ansu te∣mera••io contraire. Si quis autem hoc attentar•• praesumpserit, iudignationem Omnipotentis Dei, aebeatorum Petri & Pauli Apostolorum

eius incurrat, siue quod idem est, se noueri•• incursurum.

CAP. XL.

EX his facilè cernot lector, verum esse quod saepius antè praemonui; Nullū vel in sacris lrteris, vel in sanctorum paetūscrip∣tis, vestigium aut exemplum temporalis po∣testatis Pontificiae reperiri. ae proinde haud recte eos facere, imo grauiter peceare, qui sententiam per se falsissunam, argumentis & exemplis tam alienis & remotis, nituntur confirmare. Indoctos hoc modo decipiunt; à doctis deridentur. Ostendi iam planè vim nullam inesse exemplis superioribus, ad pro∣bundum id quod aduersarij affirmant. De sequētibus verò exemplis minus curo: Nam licet quaedam eorum instituto aduersario∣rum congruant, & Pontifices temporali po∣testate, in postremis Ecclesiae seculis, vsos aliquando esse indicent: tamen quia nihil nisi singularia quorundam Pontificum facta continent, quos homines fuisse, & humano more in rebus gerendis labi potuisse, nemo negat (ita vt, quod ante ex Soto retulimus, vulgari prouerbio nunc iactetur, factū Pon∣tificum

non facit fidei articuluin. ••ideo de fa∣ctis illorum, quibus talem potestatem exer∣c••re nisi sunt, iuris quaestio & disputatio ad∣huc superest, rectene an secus peracta sint. Nec illud nos mouere debet, quod authores historiarum, qui facta illa Pontificum liters mandarunt, nullam reprehensionis notam adiecerint, sed potius probarint, land arint{que} Nam ••ius rei c••usas complures fuisse video. Primùm quia omnes cius temporis scripto∣res aut monachi erant, aut saltem el••rici, quibus praecipuè augere dignitatem Ponti∣ficiam curae fuit; ideo{que} summoperè caue∣bant, nequa Pontisicum facta sugillarent, at{que} iniustitiae arguerent. Deinde quia tanta sanctitatis Papae tunc temporis opinio fiut, vt gesta ab eo, ••anquam à Deo facta, ••xul•• gus amplecteretur. Vnde non sine causa Io•• Gerson dixit, Vulgum existimare Papam esse vnum Deum, qui l••bet omnem potestatem in coelo & in terra. Vidi ego ante quin qua gin∣ta ann••s in Scotia, cùm staret adhuc reg∣num side & religione integrum. Papae Ro∣mani nomen (ita enim Scoticè loqueban∣tur, the Pape of Rome) tanta in veneratione apud multitudinem fuisse, vt qui••quid ab eo dictum factumue esse narrabatur, oraculi in∣star,

& facti diuini loco, ab omnibus habe∣retur. Deni{que} quia praesens illis imminebat periculum, quod multorum adhuc manus li∣gat, linguam{que} occludit, ne si quid Pap•• in∣gratum exarassent, & eius facta reprehen∣dissent, tam scriptor quam scriptum diris Pontificijs statim percelleretur. quod mi∣nimè mirum ijs videri potest, qui Sixtl V. iram & arrogantiam eò vs{que} exarsisse no∣runt, vt, sicut antè admonui, illustres Bellur∣mini disputationes delere at{que} extinguere in animo habuerit, quòd non satis sute ambiti∣oni seruitum esse ab illo Theologo iudica∣ret; cùm tamen plus ei cerrè quàm oportuie tribuisse•• Hib accedit, quòd praecipuum hi∣storici officium in narrando, non in iudlean∣do consistit. Vnde multi, memoriâ mugis quàm iudicio pollentes, animos ad histori∣eam narrationem appulerunt; & nudâ tan∣tum ac simplice rerum gesturum relatione contenti, earum aequitatem omnibus aesti∣mandam in medio reliquerunt.

Licet ergo scientiam, & sidem rerum ge∣starum, illis hominibus debeamus, qui eas scriptis suis posteritati reseruarunt: aequi∣tatum tam eo corum quae gest•• funt, non a•• elogio scriptorum, sed vel ex authori∣tate

Scripturarum, vel ex traditionibus A∣postorum, vel ex antiquis Ecclesiae decretis, vel deni{que} ex recta naturalis rationis norma addiseimus. At{que} ita eò res semper redit, vt de cuius{que} facti aequitate sit inquirendum, nec quid author historiae laudauit vel vitu∣perauit, sed quid iure meritó{que} laudari aut vituperari debuit, perscrutemura 1.318. De ex∣emplis ita{que} non laboro, quae ne{que} in Scrip∣turis extant & commendantur, ne{que} aliquo saltem eorum quos diximus modo, laude digna demonstrantur. Etenim profectò pe∣riculi plena res est, aliquem exempla, non hac statera his{que} ponderibus examinata, ad imitandum proponere: quandoquidem ad antiquitatis monimenta accedentibus, ma∣la quam bona saepius occurrent. Qua de cau∣sa Imperator iudices omnes sapienter ad∣monet, non exemplis sed legibus esse iudican∣dum, at{que} in omnibus negotijs non id eos se∣qui oportere, quod ante ipsos a maximis Magistratibus factum est, sed veritatem, & legum & iustitiae vestigia.h 1.319 Haec suadent, ne reliquis exemplis à Bellarmino productis, prolixius & exquisitius discutiēdis immorer, nisi fortè aliquid subesse animadu ertoro, quo lector incaut••••s, veri specie & opinione, capi

possit. eorum igitur aliqua, quae & qualia sint, videamus.

Quintum est Gregorij 〈◊〉〈◊〉. inquit, qui Leoni Imperato i lconomacho à se excommunicato prohibuit vectigalia solui ab Italis, & proinde multauit eum parte imperij.

Equidem arbitror hoc exemplum rei ge∣stae veritatem non continere, quanquam id ita ab historicis quibusdam relatum esse scio. Vt ita credam facit tum singularis quaedam illius Pontificis cum summa mo∣rum integritate coniuncta eruditio, tum Platinae de hac re testimoniū, qui inter alia eius Pontisicis facta egregia, illud cōmemo∣tae, quòd sua authoritate obstiterit Italis vo∣lentibus ab illo impio Principe deficere, & alium sibi Imperatorem deligere. ita enim Platina. Tum verò Leo tertius Imperator, cùm apertè inuehi in Pontificem non posset, edictum proponit, vt omnes qui sub imperio Romano essent, sanctorum omnium, Martyrum & An∣gelorum, statuas at{que} imagines è templis abra∣derent & auferrent, tollendae (vt ipse dicehat) idololitriae causa. qui verò secus fecisset, eum se pro hoste publico habiturum. Gregorius au∣tem tantae impietati non modo non obtemperat, verùm etiam omnes Catholicos admonet, ne in

tantum errorem timore vel edicto Principis vllo modo dilabantur. Qua cohortatione adeo certè animati sunt Italiae populi, vt paulùm abfuerit quin sibi alium Imperatorem delige∣rent. Quo minus autem id fieret, authoritate sua obstare Gregorius annixus est. Addit au∣tem, hunc Pontificem, vt sanctissimum vi∣rum decuit, literis saepius Imperatorem admi∣nuisse, vt omissis quorundam improborum er∣roribus, veram tandem amplecteretur fidem: & abolere sanctorum imagines desineret, quo∣rum memoriâ & exemplari ad virtutis imita∣tionem excitarentur homines.

Huic ego authori fidem in hac re potius quàm alijs historicis etiam antiquioribus, maximè verò peregrinis, adhibeo: quòd is iussir Sixti IV. Pontificis aliorum Pontifi∣cum vitas conscripserit, id{que} Romae, vbi multa ei ex antiquis monimentis adiumenta suppetebant, ad indagationem veritatisre∣rum in Vrbe at{que} in Italia gestarum: quibus alij, vt apparet, destituti, non nisi incertam famam, & sparsos hominum rumores (qui saepe quod factum volunt, factum narrant) pro certa & explorata veritate acceperunt. Si Platina superiorem historiae particulam filentio praeterijffet, istorum certè, qui de

Gregorio aliter scripserunt, sententiam ve∣lut tacito consensu confirmasset: at cùm ita eos scripsisse non ignoraret, (vtpote homo multum in illis historijs versatus) & nihilo∣minus eorum sententiam manifesta contra∣dictione impugnet, verisimile est eum mul∣to melioribus & certioribus testimonijs in rerum ab hoc Pontifice gestarum relatione vsum esse. Quapropter humanius videtur, & veritati congruentius, Platinam in hac re sequi, at{que} in Zonarae scriptis mendacium arguere (cùm satis experimento comper∣tum sit, hallucinari frequenter eos, qui ex aliorum relatione, dicta factáue populo∣rum alibi degentium literis complectuntur) quàm innocentem optimi Pontificis vitam, foeda nota iniustitiae & rebellionis macula∣re. Nam licèt verum sit eum, pro sua in om∣nes spirituali potestate, Imperatorem hunc meritò excōmunicare potuisse: tamen pro∣hibere ne populus, Romano imperio subie∣ctus, censum daret Caesari, siúe vectigalia Imperatori pēderet, quamdiu manebat Im∣perator, non sine manifesta legis diuinae, & Euangelicae doctrinae praeuaricatione potu∣it. Leonem autem hunc, quantumlibet impium, ad mortem vs{que} Caesarem mansis∣se,

& ne{que} à populo ne{que} à Pontifice ab im∣perio depositum & abdicatum fuisse satis inter omnes constat. Dico igitur falsum esse quod scribunt Centuriatores Magdebur∣genses, hunc scilicet Pontificem, doctrinà & moribus insignem, patriae suae prodito∣rem extitisse. Dico etiam falsum esse, quod superiore exemplo proponit Bellarminus, e∣undem nempe Pontificem multasse Leo∣nem Isaurum Iconomachum parte imperij. Nihil enim quicquam mali, vt & hac Plati∣nae historia liquet, ne{que} in patriam, ne{que} in Principem commolitus est. Sequitur nunc sextum.

CAP. XLI.

SExtum est Zachariae, inquit, qui rogatus a Primoribus Francorum Childericum de∣posuit, & in eius locum Pipinum Caroli Magni patrem Regem creari iussit.

Priusquam aliquid de hoc exemplo di∣cam, operaepretium est, inuolutam de eo historiam euoluere, & totum illud Zacha∣riae factum cum sententia cui probandae ad∣hibetur, iunctis vtrin{que} circumstantijs, bro∣uiter componere: vt inde facilius lectori ap∣pareat,

quàm parum efficacitatis ei insit vt propofitam aduersariorum sententiam con∣firmet.

Primùm igitur in illa historia animaduer∣sione dignum est, Childericum, & alios quosdam ante eum Reges Meroningios, omni prorsus regnandi authoritate destitu∣tos, nihil nisi inane atque inutile Regis no∣men habuisle. Nam & opes & potentia regni penes palatij praefectos, qui Maiores domus di∣cebantur, & ad quos summa imperij pertine∣bat, tenebantur: qui vsqueadeo Regibus su∣periores erant, ijs{que} dominabantur, vt Rex praeter inutile Regis nomen, & precarium vitae stipendium, quod ei praefectus, siue Maior Domus, prout videbatur, exhibebat, nihil a∣liud proprij possideret, quàm vnam & eam per∣parui reditus villam, in qua domum, ex quafa∣mulos sibi necessaria ministrantes, at{que} obsequia exhibentes, paucae numerositatis habebat. Vt scribit Eginhartus in vita Caroli Magni.

Si quis igitur rem propius intueatur, in∣ueniet binos tunc quodammodo Reges fu∣isse in Francia: vnum qui instar regis Sca∣chorum, nomen tantum Regis, sed nullam po∣testatem regiam habebat. vt loquitur Aimo∣inus. a 1.320. Alterum verò, cui Maior Domus

siue praefectus aulae nomen erat, apud quem summa regni potestas consistebat. Hic nomi∣ne tenus quasi sub Rege erat, authoritate verò & potestate supra Regem: ita vt nihil ei deceslet praeter nomen ad plenam perfe∣ctámque regnandi maiestatem; quod etiam aliquando ei à populo deferebatur, vt sum∣mum illud quod gerebat imperium, summae dignitatis nomine significaretur. Itaque Ai∣moinus de Carolo Martello Pipini patre lo∣quens, qui magnum Sarracenorum exerci∣tum, ex Hispania in Gallias irruentem, fu∣dit: Deuicto, inquit, aduersariorum agmine, Christo in omnibus praesule & capite salutis & victoriae, Rex Carolus salubriter remeauit ad propria, in terram Francorum solium princi∣patus sui. En vt Maiorem Domus Regem vo∣cat, propter eam ipsam, qua praeditus erat, regalem potestatem.

Deinde in ea historia notandum est, Fran∣corum proceres longam Regum suorum ig∣nauiam pertaesos, ad Maiorem Domus Pipi∣num Caroli filium, pacis bellique artibus in∣structum, mira consensione oculos animos∣que conuertisse: quae res eum ita in spem regni erexit, vt regium nomen non dissima∣lanter affectarit: quod vt facilius siue odio

& se and alo multitudinis assequeretur, sta∣tuit in primis tentandum per legatos Ponti∣ficem Romanum, & eius consensum expe∣tendum: ratus nimirum, quod res erat, Pon∣tifice annuenre, populum vniuersum, prop∣ter sedis Apostolicae sanctitatem & reue∣rentiam, facilè in eius sententia acquie∣turum.

Tertio sciendam est, Zachariam Papam generaliter consultum s••isse de causa Regum qui in illo tempore suerunt in Francia, vter po∣tius Rex vocari debeat, isne qui nomen tantum Regis, sed nullam Potestatem regiam habebat, an verò qui industria virtuteij▪ sua, negotia publica moderaretur. & generaliter respon∣disse, melius esse illum vocari Regem, apud •• potestas consisteret: quo respon∣•••••• •• Proceres, Pipinum sibi deligunt Re∣gem. Non dubium tamen est, quin Pontifex de Hypothesi certior factus fuerit, Childe∣r•••••• nempe abdicandum, qui falso Regis 〈◊〉〈◊〉 ••••ngebatur, & Pipinum eius loco ad 〈◊〉〈◊〉 ••••st••gium euehendum. Sed ita opinor •• respondisse, quia generalis 〈◊〉〈◊〉 tentia, nullius certae personae notam con∣tinebat, & integrum Franciae Optimatibus iudicium, vt inde quod optabant collige∣rent,

relinquebat. atque ita Papa non simpli∣citer deposuit Childericum, sed deponenti∣bus consensit. Verùm quia eius consensus praecipuè spectabatur, dicitur praecisè ab hi∣storicis quibusdam Childericum deposuisse.

Postremò, in ea historia seriò & diligen∣ter perpendendum est, quòd Zacharias Pa∣pa, auditis Pipini legatis de mutatione regni & Childerico deponendo, rem illam tam in∣solentem & arduam esse iudicabat, vt initiò minimè auderet tam magni momenti cogitatio∣nem suscipere, tametsi iam satis intellexerat Merouingiorum socordiam ingens religioni & reipublicae Christianae detrimentum af∣ferre: donec compertum exploratum{que} ha∣buisset, Proceres omnes Francorum à Pipi∣nostare, eum{que} Regem cupere: & praeterea Childericum esse postremum Merouingio∣rum, hominem sine liberis, adeo stupidum, vt ingenuo dolori amissum regnum ipsi futu∣rum non esset, nec vsquam esse qui eius vicem quererentur. Haec illa erant, quae iuncta cum singulari studio & amore quo Pontifex Pi∣pinum prosequebatur (eò quòd ipse, & pater eius Carolus, multis ecclesiam Romanam & sedem Apostolicam officijs essent deme∣riti) Zachariam mouebant, vt Francis, eam

Regum mutationem cupientibus assenti∣retur.

Haec quanquam ab historicis de hoc ne∣gotio ad hunc modum conscripta sunt, ta∣men magna nobis adhuc causa dubitandi de illius facti aequitate relinquitur. Scio Bel∣larminum alibi,b 1.321 nimia huius facti Zacha∣riae aequitatis fiduciâ, audacter affirmare, neminem sanae mentis negaturum, factum illud fuisse iustum. At nihil proponit, cur non sapientissimus quisque iniustum id fu∣isse asseueret: nullam dico rationem proba∣bilem & efficacem reddit, quà sapiens sibi persuadeat, Papam Francis in deponendo Childerico iustè consensisse. quandoqui∣dem nullo casu licet malum facere, vt bo∣num inde quantumuis magnum consequa∣tur. Deponi autem Regem legitimum à pro∣prijs subditis, aut deponentibus consentire, cùm ille solum Deum supra se habeat, cui soli gestorum suorum rationem reddere te∣netur, per se & simpliciter malum esse, iam satis ostendimus. Argumenta autem duo quibus ad depositionis illius iustitiam pro∣bandam vtitur, adeo incerta sunt ac friuola, vt illa ab eo proposita esse mirer. Nam pri∣mùm, quòd facti Zachariae aequitatem, e∣u••ntu

rerum metitur, quasi ideo factum il∣lud rustum censeri debeat, quod illa regni 〈◊〉〈◊〉 prosperos & foeliees successus ha∣buerit prasertum, inquit, cum euentus docue∣rit mut••tionem idiam sulicisimam fuisse•• id adeo pleberium est & puerile, vt ne cogitan quidem a tanto viro, nedum scribi debuerit.

—Careat successibus opto, Quisquis ab euentu facta ••aputet.

Quid enim? Nonne postea in eodem reg∣no Franciae, mutatio à Carolouingijs ac Capeuingios, per summam iniustitium fa∣cta est? 〈◊〉〈◊〉 liugo ille Capetus, ••

spero in perpetuum habituros.

Alterum quoque argumentum nihilo ef∣f••acius est, quod a Bonifacij episcopi san∣••t tate trahit, qui Pipinum, iussu Zachariae, Regem vnxit & coronauit. adde inquit, quòd quae inbente pontisue Papinum Regeni munxit & coronauit, vir sanctissimus fuit, B. videlicet ••emsacius Episcopus & Martyr, qui certe au∣ctor iniuilitiae, & sceleris publici nunquam 〈◊〉〈◊〉. leue inquam hoc est & nullius mo∣menti argumentum. N••m Bonifacius nu∣das executoris mandati Apostolici partes in ••••lonegotio obibat, ideoque nihil eius san∣ctitati detraxit, quod iubente Pontisice per∣egit: quippe tenebatur Papae sententiam exequi, licet sciuisset eam esse iniustamc 1.322: & ideo licet reum sceisset Zachariam iniqui∣t•• 〈◊〉〈◊〉 andi, innocentem Bonisacium esse o∣ffen••sset ordo seruiendi, & parendi necessi∣tas. d 1.323 illaesa igitur conscientia Bonifacius mandatum Zachariae etiam iniustum exple∣re potuit. At fuit Zacharias iste bonus Pon∣tifex; fieri potest, nec id negamu. fuit quo∣que Dauid bonus Rex & Sanctus; & Theo∣dosius bonus Imperator: fuere Marcellinus & Liberius boni Pontifices; attamen nemo eorum non aliquid reprehensione dignum

admisit. Quidni ergo Zacharias odio vel a∣mori indulgere, & humano more iustitiam aliqua ex parte violare potuerit? Notum est Zachariam tunc Pipini auxilio, contra Ai∣stulphi & Longobardorum iniurias, pluri∣mum eguisse. an non ingens illa erat ad ex∣pugnandam iustitiam machina? amor, odi∣um, & proprium commodum, faciunt iudicem sape verume 1.324 non cognoscere.

Sed ne quid vltra de huius facti Zacha∣riae aequitate contendamus, esto quod op∣tant, demus factum illud fuisse iustissimum. Quid inde, quaeso, roboris & firmamenti accedere potest ad probationem tempora∣lis potestatis, quam Papae in Principes tri∣buunt? Nunquid aliud, quàm vt eius facti exemplo, Papa nunc faciat quod tunc fecit Zacharias? nempe vt alicui populo Regem suum, paribus de causis, abdicare cupienti consensum praebeat? hoc est, si Rex is sit qui nomen tantùm habet, sine vlla regnandi au∣thoritate, aut potestate regia: qui{que} & libe∣ris orbus, & animo adeo ignauo ac stupido est, vt sine caede & sanguine deponi: & ne∣mine eius vicem dolente, aut partes tutan∣te, ex Principe priuatus reddi possit. Nam argumentum ab exemplo nihili est, nisi pa∣res

vtrobique & casus & causae sint. Hoc er∣go exemplum Zachariae quid ad immen∣sam illam potestatem stabiliendam confert, qua sequentibus seculis freti Pontifices, in∣terdum Reges potentissimos, & omnibus copijs florentes, animíque & corporis viribus praestantes, non populorum rogatu vel con∣sensu, sed proprio motu, per bella, per cae∣des, per schismata, per maximas reipublicae Christianae calamitates, regnis priuare & sceptris spoliare se posse gloriati sunt, & conati? Nunquid facti Zachariae exemplo id illis licere, quis∣quam sapiens iudicabit? Sed de hac re satis.

CAP. XLII.

HAnc supremam partem libri nobis Au∣thoris obitus inuidit.

Notes

• a 1.1

  In resolut. circa mate∣riam 〈◊〉〈◊〉. con••ider. 〈◊〉〈◊〉.
• b 1.2

  Epist 111. ad ••. can. 10.
• c 1.3

  ••.
• d 1.4

  Lib. 2. cap. 11.
• e 1.5

  Lib. 5. cap. vlt.
• f 1.6

  Matth 8. 〈◊〉〈◊〉. 9.
• a 1.7

  Rom. 13.
• b 1.8

  Can. due sunt can. cum ad re∣rum 96. dist cap 〈◊〉〈◊〉 de 〈◊〉〈◊〉. cap per venerabi ē qu•• filij sunt legit.
• c 1.9

  Cap. 6.
• d 1.10

  〈◊〉〈◊〉. 2. de liber. Christ. cap. 2.
• e 1.11

  Matth. 22. Mar. 12.
• f 1.12

  In cap. 〈◊〉〈◊〉 de se••••. 〈◊〉〈◊〉.
• g 1.13

  Dict. ca••. cum ad ve∣rum 96 dist.
• l 1.14

  Lib. 5. de Rom. Tent. cap. 3.
• m 1.15

  Iob. 5. ca. 7. 〈◊〉〈◊〉. Eccles.
• n 1.16

  Lib. 2. de Rom. Pont. cap. 29.
• o 1.17

  Ad Rom. 13.
• * 1.18

  1. Petr. 2.
• p 1.19

  In lib. •• propos. eu e∣pist. ad Rom.
• q 1.20

  Lib. 5. de Rom. Ponte∣fice, cap. 7.
• r 1.21

  ••.
• s 1.22

  Cap. 5.
• t 1.23

  1. Cor. 5.
• u 1.24

  L. 3. D. de adope.
• x 1.25

  Cap. 14.
• y 1.26

  Lib. 1. e∣pist 61 in dict. 11.
• z 1.27

  Serm. 29. de verb. •• tom. 10.
• a 1.28

  Ex Balla 〈◊〉〈◊〉 aduers. Regem. Angl. & •• Francia.
• b 1.29

  Lib. 5. cap. 2.
• c 1.30

  ••.
• d 1.31

  ••.
• e 1.32

  ••.
• f 1.33

  ••.
• g 1.34

  ••.
• h 1.35

  ••.
• i 1.36

  Cap. per ••.
• k 1.37

  ••.
• l 1.38

  Cap. ••1.
• m 1.39

  ••.
• n 1.40

  Psal. 118. Va••.
• o 1.41

  〈◊〉〈◊〉. 5. de. Rom. 〈◊〉〈◊〉. cap. 3.
• b 1.42

  Lib. 4. in dict. 13. epist. 32.
• c 1.43

  E••dem. lib epist. 34.
• d 1.44

  Cap 3.
• e 1.45

  ••. 5. §. ge∣neraliter. D. de don. inter ver. & v••or.
• f 1.46

  Panorum 〈◊〉〈◊〉 cap. d••∣dum. 54. de elect▪ & cap. c••m pr••dem. de pact.
• a 1.47

  Cap. 18.
• a 1.48

  〈◊〉〈◊〉. 5. de Rom. Pont cap. 7.
• b 1.49

  •• de vit ••.
• c 1.50

  •• cap. 25.
• d 1.51

  •• lib. 4. 〈◊〉〈◊〉. 1.
• e 1.52

  Lib. 4. cap. 5.
• f 1.53

  Orat. 〈◊〉〈◊〉 Iulian.
• g 1.54

  In Psalm. ••24.
• h 1.55

  〈◊〉〈◊〉 73. 〈◊〉〈◊〉 98.
• a 1.56

  ••.
• b 1.57

  Soz••••••••. lib 7. ca. 13. N••••ep••or. l••. 1••. ca. 20.
• c 1.58

  Lib. 3. cap 5. & lib. 4. cap. 5.
• d 1.59

  In apolo∣ges▪ aduers∣gen••es.
• e 1.60

  Ad Sca∣pulam Pra∣sed▪ Carthag.
• f 1.61

  Cap 3.
• g 1.62

  ••
• h 1.63

  ••
• i 1.64

  Cap. 3.
• k 1.65

  ••.
• l 1.66

  〈◊〉〈◊〉. 18.
• a 1.67

  Philippus Pul••••er. authores Platin. Gag••••••••. & a••ij.
• b 1.68

  Marian. Scot•••••• in Chronic•• an. 1080.
• c 1.69

  ••ib. 1. cap. 4. de transtat. Imp. & 〈◊〉〈◊〉 4. de R••man. P••nt ca 13.
• d 1.70

  ••ib. 6. Chr••. ca. 35.
• e 1.71

  Cap. 36. siue vlt.
• f 1.72

  Lib. 5. epist. 29.
• g 1.73

  Rom. 10.
• h 1.74

  Lib. 3. cap. 2. ••.
• i 1.75

  ••.
• k 1.76

  Ezechiel 9.
• l 1.77

  1. Corin. 5.
• m 1.78

  2. Cor. 12.
• n 1.79

  Id est, to••um diui∣n•• i••dici•• & vltioni velinquendū est.
• o 1.80

  In ••. an. 1089.
• a 1.81

  Cap. 1.
• b 1.82

  〈◊〉〈◊〉. 1. de gest Fr••de∣rui. cap. 6.
• c 1.83

  De 〈◊〉〈◊〉. German.
• d 1.84

  Lib. 7. Chron. cap. 8.
• e 1.85

  Lib. 1. de g••st. Fride∣rico. cap. 8.
• f 1.86

  Platin in vitae huius Pontif.
• g 1.87

  Salust.
• h 1.88

  Lib. 6. de regno▪ cap 4.
• i 1.89

  Gagn••••. in vita ••••∣dom. Pij.
• a 1.90

  L••b. 3. cap. 18. de iust. He••r. 4. abdicatione.
• b 1.91

  Esaia 49.
• c 1.92

  Act. 5.
• d 1.93

  Tract. 27. in Ioan.
• e 1.94

  Lib. 5. & 6. de Regno.
• * 1.95

  Aduersario∣rum senten∣tia toti an∣tiquitati ec∣clesiasticae contradicit.
• a 1.96

  Vide cap. 8. sect. 5.
• b 1.97

  L. Prin∣cep••. D. de legib.
• c 1.98

  L. Nam magistratus. D. de recep. qui arb••.
• d 1.99

  Cap. per ven••rabile•••• qui fil. 〈◊〉〈◊〉 leg••t.
• * 1.100

  Repugnat confessiona•• Pontificum.
• e 1.101

  Ca••. p••tet. tam. alrorum 〈◊〉〈◊〉. q. 3.
• f 1.102

  L. 1. D. de¦precar.
• * 1.103

  Tract. 6. ••.
• h 1.104

  ••. qui ac∣cus••re. C. de 〈◊〉〈◊〉. ••ctor. C to prob. 〈◊〉〈◊〉 de prob••t.
• * 1.105

  In B••ll•• contr•• Hen∣ric. III. Fr••nci•• Regem.
• b 1.106

  In Psal. ••.
• c 1.107

  Lib. 1. de consider. cap. 6.
• d 1.108

  Lib. ••. de liber. Eccle∣siast. cap. 2.
• e 1.109

  Lib. •• de Rom. Pon••. cap. 3.
• f 1.110

  G••••••s. 1.
• g 1.111

  Cap. sol•••••• de mai••••••t. & obedient.
• a 1.112

  1. ad Ti∣moth. 2.
• b 1.113

  In relect. cap. 〈◊〉〈◊〉. num. 90. de iudic.
• a 1.114

  Cic. lib. 2. de legib.
• d 1.115

  ••.
• a 1.116

  Cap. 9.
• b 1.117

  Pag. 114.
• c 1.118

  In lib. de Cleric i•• cap. 28.
• d 1.119

  Lib. 4. apost. 75.
• e 1.120

  p. •• Reg. c. 2.
• f 1.121

  1 Lib. 2. de Rom. Pon∣tis. cap. 29.
• g 1.122

  Mat. 27.
• h 1.123

  Ioan. 19.
• i 1.124

  Eod. lib. & cap.
• k 1.125

  2. Taralip. 26.
• l 1.126

  Extant in Cod. & De∣tret atque in Hist. Eccle∣siast.
• m 1.127

  L. in cau∣sa. 16. D. de minor. l. ••. de constit. Princip.
• n 1.128

  Tom. 1. Centrener. ••. lib. 1. cap. 28.
• o 1.129

  Rom 13.
• p 1.130

  N••mell. vt Cleric•• 83. ••. Si tamen collar. 6.
• q 1.131

  ••. 1. & 2. Cod. Theod. de Epise. & Cleric. li. 1••.
• e 1.132

  L. 〈◊〉〈◊〉 12. ••.
• f 1.133

  Dict. No∣uell. 83.
• a 1.134

  Lib. 1. de Roman. Pon∣tis. cap. 29.
• b 1.135

  I. Si vn•••• 27 §. ante om••••a. D. de ••ast.
• c 1.136

  I. b. 2. de Rom. Pont. cap. 29.
• d 1.137

  ••••••es. 6. Col••ss. 3. 1. 〈◊〉〈◊〉 7. C. de ••atr. •• Iustes. quib. mod. 〈◊〉〈◊〉 po∣test. sol••••.
• * 1.138

  I. 3. C. de patr. potest.
• f 1.139

  I. ille •• quo 13. ••. ad S••. Tr••b.
• g 1.140

  I. 3. D. de adop••.
• h 1.141

  ••in lib. 24. ••. Max. li••. 2. ••ap. 2. 〈◊〉〈◊〉 in ap••the. Rom. Gell. lib. 2. cap. 2.
• * 1.142

  Rom. 13.
• k 1.143

  Lib. 3. de con••ord. ca••••ol. cap. 3.
• l 1.144

  Cap. 4.
• * 1.145

  〈◊〉〈◊〉. ad 〈◊〉〈◊〉. 5.
• b 1.146

  Act. 5.
• c 1.147

  ••uc. 21.
• d 1.148

  Ioan 21.
• * 1.149

  Apostolos Christe seru••t & amicos esse.
• e 1.150

  1. Cor. 1.
• f 1.151

  Psal. 117
• g 1.152

  Lib. 4. c. 3.
• h 1.153

  S••. c. 14.
• i 1.154

  Sum. hoc cap.
• k 1.155

  Can. Prin∣cipes. 23. ••. 5.
• a 1.156

  Cap prox∣imo Sum.
• b 1.157

  Can. non. ••ola. can. 〈◊〉〈◊〉. 23. q. 8.
• c 1.158

  ••.
• d 1.159

  〈◊〉〈◊〉. l. 2.
• a 1.160

  Lib. 4••. 3.
• b 1.161

  Imperi••••. D. de 〈◊〉〈◊〉. Paul. ca. 13. ad Rom.
• c 1.162

  23. q. 8. in pri••e.
• d 1.163

  Rom. 1••.
• e 1.164

  Lib. 10. comment. in 〈◊〉〈◊〉. Luca.
• f 1.165

  Luc. 22.
• g 1.166

  Marc. 16.
• h 1.167

  Luc. 2.
• i 1.168

  Isaia 53.
• k 1.169

  Lib. 5. ca. 3.
• a 1.170

  Lib. 3. cap. 6. 7. 8 9. & seqq. & lib. 4. cap. 5. & 6.
• b 1.171

  Cap. VII.
• c 1.172

  Cap. 17.
• d 1.173

  〈◊〉〈◊〉 32. D. ad l••g. Aqu••l.
• e 1.174

  ••.
• f 1.175

  ••
• a 1.176

  Lib. 4. ca. 5 & Iob. 3. cap. 10. cum seqq.
• b 1.177

  Cap. 6. 7. 8.
• c 1.178

  Cap. 6.
• d 1.179

  ••.
• e 1.180

  Rom. 13. cap.
• f 1.181

  Mat••••. 5.
• g 1.182

  Rom. 13.
• h 1.183

  1. Petr. 2.
• i 1.184

  Tert••ll ad Scap•••• & in Apologet.
• k 1.185

  〈◊〉〈◊〉. 3. de R••gno. cap. 10 11. 12. ••3 & lib 4. cap. 5. & 6.
• l 1.186

  22. q 10. art. 10.
• m 1.187

  Cap. 6.
• n 1.188

  1. Cor. 5.
• o 1.189

  •• 60. D de furt. l. 1. C. d•• ser. fogi••.
• p 1.190

  Rom 13. ad Philip. 6. Coless. 3.
• q 1.191

  Cap. 29.
• a 1.192

  Co••tra Ar••••••d. pag. 69.
• b 1.193

  Cap. 8.
• c 1.194

  〈◊〉〈◊〉 2. de Rom. 〈◊〉〈◊〉. cap. 29.
• a 1.195

  〈◊〉〈◊〉. 1 de Rom. •• & lib. 3. cap. 19.
• a 1.196

  1. •• D. sol••••. m••••r.
• b 1.197

  Iusti••. de nupt.
• c 1.198

  1. Corint. 7.
• d 1.199

  28 q. 1. can. 8. & 9.
• a 1.200

  〈◊〉〈◊〉 5. de Rom. Pont. cap. 4.
• * 1.201

  Cap. 6.
• b 1.202

  lib. ••. de Rom. Pont. cap. 29.
• * 1.203

  1. Corin. 4.
• * 1.204

  Cap 9.
• b 1.205

  lib. 3. cap. ••. cor••••. epist. 〈◊〉〈◊〉.
• c 1.206

  23. quast. 4. can. 〈◊〉〈◊〉 potest.
• d 1.207

  August vb•• S••p.
• e 1.208

  1. Corin. 6. & 10.
• f 1.209

  2. Ti••••. 4.
• g 1.210

  Prou. 24.
• h 1.211

  Tit. 3.
• i 1.212

  1. Petr. 2.
• k 1.213

  1. Timoth. 3. Tit. 1.
• l 1.214

  1. Ti••••. 5.
• m 1.215

  Ioan. de 〈◊〉〈◊〉 crem••. 〈◊〉〈◊〉 in can. lector. dist. 34.
• n 1.216

  Matt. 10.
• o 1.217

  Ti•• de le∣gate. §. 〈◊〉〈◊〉 ostenden∣dum. 〈◊〉〈◊〉. 24.
• p 1.218

  Hippolyt. de Mar••l. sing. 214.
• q 1.219

  Cap c•••• ad ••onasie∣rium. de stat. 〈◊〉〈◊〉.
• r 1.220

  Part. 3. tit. 19. cap. 6.
• * 1.221

  •• Chri∣sti.
• a 1.222

  Rom. 3.
• b 1.223

  Panerm. in cap. 1. ••.
• c 1.224

  ••
• d 1.225

  Can. iura∣m••nt••. 22. q. 5.
• e 1.226

  Lib. 2. cap. 18. de Concil.
• f 1.227

  Matth vlt.
• k 1.228

  ••.
• h 1.229

  ••.
• a 1.230

  Cap. 2. 3. & 4.
• b 1.231

  Matt. 19.
• c 1.232

  In summa de elect. nu. 25.
• d 1.233

  Cap. ex¦parte. 14. §. 〈◊〉〈◊〉 tamen. & d. cap. 2. de conuers. con••••gat.
• e 1.234

  D. Thom. 3 ••.
• f 1.235

  ••.
• g 1.236

  ••.
• i 1.237

  Cap. 〈◊〉〈◊〉 parte. 14. §. no•• autem. & §. no•• ta∣men. de con∣••ers. 〈◊〉〈◊〉.
• a 1.238

  ••.
• b 1.239

  ••.
• c 1.240

  ••.
• d 1.241

  1. Corin. 7.
• b 1.242

  Cap. per 〈◊〉〈◊〉 qui fil. sunt legit.
• c 1.243

  L. inter se opulantem. 83. §. 1. D. de verb. ••bl.
• d 1.244

  L. 4. D. de rec••pt. qui arbitr 〈◊〉〈◊〉 à quo. §. ••em 〈◊〉〈◊〉. D. ad Se. Treb.
• e 1.245

  D. cap. ••.
• f 1.246

  S. Ambros. in. Apolo••. Dauid.
• g 1.247

  Cap. 12.
• * 1.248

  ••.
• h 1.249

  ••.
• k 1.250

  In cap. ••. de Simon.
• * 1.251

  Rom. 2.
• m 1.252

  Rom. 3.
• n 1.253

  〈◊〉〈◊〉. de pre∣t••••. D. de pub••••••n rem. act.
• o 1.254

  Ca••. sen∣tentia. can. 〈◊〉〈◊〉 i••stas. 〈◊〉〈◊〉 ••. 3.
• p 1.255

  ••.
• a 1.256

  In 〈◊〉〈◊〉 qui ••.
• b 1.257

  Can. ••••rri∣piantur. 24. q 3.
• b 1.258

  Lib. 1. de Cleric••••••. 2••.
• c 1.259

  Vide 〈◊〉〈◊〉. cap. 15.
• d 1.260

  Math. 27.
• * 1.261

  Cap. 21.
• * 1.262

  Cui enim ad eligēdos &c. Hoc ••deo di∣citur, quia tunc tempo∣ris magistra∣tus solebant dare iudices priuat•••• cau∣s•••• •• l••••gatorum, & de corum con••ensos: & ideo clerico∣rum cens••r∣tio 〈◊〉〈◊〉 iudicabant, qui iudicem poti•••• l••••∣cum quàm clericum postulabat.
• d 1.263

  ••
• a 1.264

  Bellarm. lib. 1. de Cl••∣ric. cap. 28.
• b 1.265

  Surius in commentar. ann. 1545.
• c 1.266

  Infra cap. vit.
• d 1.267

  Dict. lib. 1. cap. 28. de cleri.
• e 1.268

  Cap. 1. de. noui oper. uunciat.
• a 1.269

  Cap. •• nunc. de i••dic.
• b 1.270

  〈◊〉〈◊〉. non 〈◊〉〈◊〉 19. D. de ••.
• c 1.271

  Lib. 2. d. ••.
• d 1.272

  ••.
• e 1.273

  ••.
• f 1.274

  Author. responsi ad praecip. ca. apologiae, quem mule•• Bellarminū esse dicunt.
• g 1.275

  1 Rom 13.
• h 1.276

  Lib. 2. c. 2.
• l 1.277

  1. filius. 15 D. de cond. instit. l. 4. §. condem••••••. tum. D. de re iudic.
• * 1.278

  1. Argumen∣tum.
• * 1.279

  2. Argumē∣tum.
• a 1.280

  3. Reg. 11.
• * 1.281

  3. Argu∣mentum.
• b 1.282

  3. Reg. 19.
• c 1.283

  4. Reg. 1.
• d 1.284

  4. Reg. 15. 2. Paral. 26.
• e 1.285

  4. Reg. 11. 2 Paral. 23.
• * 1.286

  Primi argu∣menti refu∣tatio.
• a 1.287

  Hietonym. lib. 1. aduers. Iouinian. vide Gene∣••rar. in Psal. 98.
• b 1.288

  Psal. 9••.
• c 1.289

  Psal. 1••3.
• d 1.290

  Rom. 9.
• e 1.291

  ••.
• f 1.292

  ••ob. 34.
• * 1.293

  Delegatus à Principe, in causa sibi cō∣miss••, est maior ordi∣nario & po∣test cum cō∣pellere.
• g 1.294

  3. Reg. 13.
• h 1.295

  4. Reg. 4.
• i 1.296

  L. non so∣lum. 11. §. s•• mandato. D. de iniur. lob. reprehendē∣da. C. de in∣stit. & sub∣stit.
• k 1.297

  Lyran in ollum locum.
• l 1.298

  L. aut dā∣num. 8. §. 1. de 〈◊〉〈◊〉.
• m 1.299

  L. diligen∣ter. D. man∣dat.
• n 1.300

  Psal. 118.
• o 1.301

  ••.
• p 1.302

  ••.
• q 1.303

  ••.
• r 1.304

  ••.
• a 1.305

  Lib. 5. cap. 11.
• b 1.306

  4. Reg. 11.
• c 1.307

  4. Reg. 2••.
• d 1.308

  4. Reg. 15. 2. Paral. 26.
• e 1.309

  Lib. 9. an∣tiq. ca. 11.
• f 1.310

  L. 〈◊〉〈◊〉 qui. 12. D. de tu∣tor. & cur. dat. l. 2. D. de curat. 〈◊〉〈◊〉.
• a 1.311

  Glos. in pro••m reg. Cancell. Ne∣••isa. in syl. ••••peial. Re∣bussan tract. vt beneficia aut. vacat. 〈◊〉〈◊〉. 9. & 10.
• b 1.312

  Tyrannum hîc in faemi∣nine genere posuit, vt Th••cydide••, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 par∣ror. lib. 1.
• a 1.313

  I. quam∣••••. 30. C. ad l. Iul. de a∣dul.
• b 1.314

  Can. de 〈◊〉〈◊〉 vbi glos. vlt. dist. 50. glos. in can. men. suram. ad verb. Sacer∣d••tis de poe∣nit. dist. 1.
• c 1.315

  Can. cùm ad verum. 96. dist.
• d 1.316

  Lib. 1. 〈◊〉〈◊〉. 7. Lib. ••.
• c 1.317

  Cap. cùm non ab homi∣ne. de iud.
• a 1.318

  〈◊〉〈◊〉. Sed licet 12. D. de off. Prasid.
• h 1.319

  〈◊〉〈◊〉. nemo iudex 13. C. de ••ent. & interle••.
• a 1.320

  Lib. 4. cap. 61.
• b 1.321

  Lib. 2. de 〈◊〉〈◊〉. Pontif. cap. 17.
• c 1.322

  •• §. quia verò de ••.
• d 1.323

  ••.
• e 1.324

  Aristot. lib. 1. R••et. ad Theode∣cte••. cap. 1.