Ta tōn Mousōn eisodia: = The Muses welcome to the high and mightie prince Iames by the grace of God King of Great Britaine France and Ireland, defender of the faith &c. At His Majesties happie returne to his olde and natiue kingdome of Scotland, after 14 yeeres absence, in anno 1617. Digested according to the order of his Majesties progresse, by I.A.

Ubi praefatus esset disputationis Praeses, D Hovaeus; sic respondens Theses suas explicavit.

VT in futura 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 de Potestate Principis pleni∣or & evidentior sit status controversiae, tria sunt confideranda. Primum, quis sit finis politicae po testatis, & quae res circa quas versatur: Secun∣dum, quonam modo & qua ratione in rebus his versari debeat: Postremum numquid haec potestas summa sit & absoluta, an alteri subordinata. Quod ad pri∣mum attinet, pacem & bonum temporale tantùm finem esse po∣liticae potestatis contendunt adversarii; atque hoc nituntur funda∣mento argumenta penè omnia, quibus potestatem hanc sūmam & absolutam Principis impugnant. Ad hoc igitur tollendum, quo semel everso, labefactata simul omnia adversariorum firmamen∣ta corruunt; Nos fi••em Principi propositum non esse pacem tan túm & temporale bonum, sed spirituale & aeternum, argumentis necessariis, & rationibus firmissimis, paucis tamen & brevibus, e∣vincere conabimur. Etenim nec hominem creavit DEUS, nec per naturam homines consociavit, ut in pace tantum degerent; & vi∣tae hujus bonis fruerentur: verum, ut vitae hujus commodis tan∣quam subsidiis necessariis ad bene beatèque vivendum vterentur: est autem bene & beatè vivere, non in otio & voluptatibus vitā

transigere, quae detestanda Epicuri est sententia â sanis omnibus explosa: sed bene & beatè vivere est in pietate & honestate degere, quae vitae huius summa est felicitas, & certa ad futuram & aeternā via. In hac sententia Philosophus cum Remp. definit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 communitatem similium, vitae quoad eius potest fieri optimae gratia consociatam, statim subjicit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 est autem felicitas vitae status optimus, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 haec autem est virtutis actio et vsus per∣fectus. Sic Aristoteles vitam optimam, quam felicitatem vocat, & in virtutis actione & perfecto vsu ponit, finem Reip. existimat: Cum hic ergo finis sit & cu••usque hominis à DEO conditi, & hu∣manae etiam societatis quod corpus est politicum, idem erit finis Principis, qui caput est politicum, siquidem corporis & capitis idem extremus finis sit habendus. Confirmat hoc sanctus Aposto∣lus cum magistratus in eminentia constitutos scribit in hunc finem, ut vitam quietam & tranquillam in omni pietate & honestate de∣gamus; ex quibus patet pacem & quietem non esse finem Prin∣cipis extremum; sed Reip. totius & singulorum civium piam & honestam vitam. Quemadmo dum humani corporis finis non est sanitas & firma constitutio, sed animae imperio obtemperare & vitae munia obire, quod quia sine viribus praestari nequit, curare debet quisque suam valetudinem, nec tamen vivunt homines ut valeant, sed rationem habent valetudinis ut vivant: sic pax & quies non est extremus finis Principis, sed civium felicitas & sum∣mum bonum; quod quia Princeps assequi non potest sine pacis subsidio, in hoc elaborat ut illud efficiat. Quis Sodomae & Gomor∣hae regulos existimat officio probe defunctos, cum pace suos sub∣ditos & vitae hujus commodis beassent omnibus, interim illis ven∣tri deditis, otio torpescere & foedis voluptatibus diffluere permiserūt.

Sic ergo fine politicae potestatis non in temporali bono tantùm, sed in vera & aeterna etiam felicitate constituto. Circa res omnes quae ad finem hunc perducunt versari Principem necesse est: & sunt illae non humanae tantum, sed etiam aeternae. Bonum tempo∣rale etsi rerum humanarum subsidio possit obtineri; at non aeter∣num sine ope rerum divinarum quas Religio complectitur. Hoc Divini illi Reges cognoverunt David, Salomon, Ezekias, Josias, qui in constituenda & tuenda vera Religione tanto studio, tanta diligentiâ, tantum operae & laboris posuerunt. Aristoteles politi∣corum 7^o. cap. 8^o. sex bene constitutae Reip. partes enumerat: Agricolas ad victum: Artifices ad vitae cultum: Milites ad praesi∣dium:

Mercatores ad opes: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quintam sed principem rerum divinarum pro∣curationem quod Sacerdotium apellant: Postremam Judices. Has partes omnes adeo necessarias censet Philosophus, ut sine harum aliqua, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 neget esse Remp quid igitur si desit ea pars, quam etsi quintam ordine recenset; dignitate tamen principem agnoscit, cultus divinus & Religio? hanc ergo curae Principis eximere, est mancam & mutilam Remp. efficere; Cives optima felicitatis suae parte privare: ipsos autem Principes qui Dii, & filii Excelsi no∣minantur, a divinis & paternis rebus arcere, quos DEUS promi∣sit Ecclesiae nutricios, hos ab Ecclesiae tutela & cura removere. Ut igitur quae dicta sunt in pauca contraham, DEUS qui perfectissi∣mae inter res humanas creaturae homini, finem perfectissimum prae∣stituit beatitudinem, & ut ad finem hunc illum perduceret, ordi∣nem quoque perfectissimum constituit & suis partibus omnibus absolutum, inter quas princeps est Religio. Idem ad hujus ordinis perfectissimi conservationem potestatem quoque perfectissimam instituit, quae hujus ordinis non partes alias omissis aliis curaret, & quae in reliquis elaboraret, summam autem & praecipuam par∣tem negligeret; verum quae in hac conservanda & tuenda ner∣vos omnes intenderet, vires expromeret, curam & cogitationem omnem collocaret. Ita{que} Principi nil carius, nihil antiquius, nec quicquam debet esse priùs; pura, sancta, & verenda Divini cultus procuratione.

Hactenus de fine politicae potestatis & rebus circa quas versatur. Nunc quo modo & qua ratione in his versari debeat, paucis per∣stringam. Neque rerum divinarum neque humanarum inventrix aut effectrix est potestas haec, sed effectas & inventas a DEO & natura accipit, hominem inquit Philosophus non efficit sed utitur politica disciplina. Sic nec artes nec scientias, nec res alias quae ad humanam pertinent societatem, & multo minus quae ad Religio∣nem efficit aut exercet politicus Magistratus: verum illis impe∣rat, quorum operâ haec fiunt & prudentiâ geruntur. Horum ita{que} labore & industriâ Remp. beatam & florentem facit, hi sunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Princeps 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, hi effectores operum, Princeps horum gu∣bernator & director vel 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.

Talis erat Dido, talem se laetaferebat, Per medios instans operi regnisque futuris, Iura dabat legesque viris, operumque laborem Partibus aequabat justis aut sorte trahebat.

Principis est non ad opus manum extendere, sed mentem in∣tendere, non manum admovere, sed animum advertere; praescri∣bere, monere, instare, vrgere, poenas interdum irrogare. Sic dum omnes & singuli imperio obsequentes muneribus obeundis, offi∣ciis praestandis & operibus incumbunt suis, ingens illud pietatis & honestatis opus procedit, & ad finem Principi propositum, regni totius & singulorum civium summum illud bonum tandem per∣ducitur; quo tum Creatoris gloria, tum creaturae salus continetur. Quamobrem rerum omnium cognitione quàm perfectissimè in∣structum oportet esse Principem, & adhibere in consilium viros prudentes & expertos & omnium rerum peritos. Jdeoque inter Principes, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Ille quidem optimus est qui sibi ipsi per omnia sapit: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, rursus & ille bonus est qui bene monenti paruerit. Quo magis no∣bis sunt habendae immortali Deo immortales gratiae, qui non So∣lonem, non Licurgum, sed Davidem alterum & Salomonem (& quod fidenter dixerim) mundi gubernatoris maximi veram so∣bolem & incrementum magnum, spiritu verè Regio afflatum, spiritu sapientiae & consilii, spiritu timoris & cognitionis DEI, Re∣gem nobis praeposuit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 medium quem caetera tur∣ba Regum habet atque humeris extantem suspicit altis. Verum ut inter partes ordinis politici primas obtinet Religio, sic in politico Magistratu imprimis rerum divinarum sūma cognitio requiritur. Improba est temeritas, in quibusvis rebus, in sacris autem & divinis impia & flagitiosa. Religio a graecis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicitur, quia dextrè & attentè capiendae & tractandae sunt res sacrae, omnia in divino ••ul∣tu ad divinae voluntatis normam, & non ad hominis arbitrium & placitum humanae sapientiae gerenda sunt. Moses omnia ad Ty∣pum in monte sibi commonstratum formavit. 1 Chron. cap. 28. David Salomoni filio Sacerdotum & Levitarum distributiones, structuram Templi omnem, instrumentorum vasorum & rerum omnium ad illud pertinentium scribitur tradidisse: haec autem om∣nia per spiritum informata & quasi de scripto accepisse e manu Jehovae qui instruxit illum. 2. Ch. cap. vndetricesimo Ezekias di∣citur restituisse Levitas in domo DEI cum cymbalis cum citharis cum nabliis ex praescripto Davidis & Gadis regii videntis & Na∣thanis Prophetae, quia a Jehova praeceptum illud erat per Prophe∣tas ejus. Josias librum Legis recens repertum populo recitandum & diligenter perlegendum curavit & ad praescriptum ejus cultum DEI constituit. Artaxerxes Esdra authore & suasore edictum illud

verè regium & divinum promulgavit; quicquid est ex sententia Dei coeli diligenter perficitor in domo Dei coeli. David cur arcam de loco in quo prius fuit Sionem transportandam curavit, hanc affert causam: quia dilexit inquit, Deus Sionem elegit pro habi∣tatione sua dicens, Haec est requies mea; hic habitaturus sum in saecula. cum constiturum apud se haberet Templum aedificare, opus ag∣gredi noluit in-consulto Deo cujus per Prophetam voluntate ex∣plorata statim consilium mutavit. Sic sacri illi & divini Reges in sacris & divinis rebus liceri sibi nihil arbitrati sunt, quod à Jehova non praescriptum aut saltem approbatum esset. Sed quorsum haec? vt sciant Christiani Reges quid inter ipsos & profanos Ethnicos inter∣esse debeat: eandem habuerunt potestatem Ethnici circa res divinas sed contactu omnia foedarunt immundo, aut quia divinam volun∣tatem ignorabant, aut quia veritatem Dei, in injustitia detinebant, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cum sapientes videri vellent stulti facti sunt: nam qui in Divinis ex suo sensu sapit, is prorsus desipit. Christiani autem Reges cum in Evangelio Typum divini cultus per∣fectissimum, informationem Sancti Spiritus voluntatem & senten∣tiam Dei coeli expositam planissime & plenissime habeant, ad haec tanquam ad certissimam regulam leges & actiones suas omnes diri∣gere & formare debent, ad exemplum horum sacratissimorum Re∣gum Davidis, Solomonis, Ezekiae, Josiae, atque haecillorum est prae∣rogativa supra omnes Reges & Monarchas Ethnicos, quot sunt fue∣runt aut futuri sunt. Restat locus vltimus, in quo quaeritur num Prin∣cipis potestas summa sit & absoluta, an alteri subordinata? Summam & absolutā esse nos tuemur. Nulli enim alteri humanae potestati sub∣jectam aut subordinatam esse censent mecum omnes saniores: quod autem attinet ad Christi regnum, illud aut ab ipso Domino aut a mi∣nistris ejus exercetur, & quod ab ipso Domino exercetur, cum exter∣num & visibile non sit, in externam & visibilem Principis potestatem non impingit. Restat Evāgelium quod ab hominibus administratur. Quid igitur imperatne Evangelium politicae potestati? aut numquid ea vtitur tanquam subordinata facultate aut instrumento aliquo, aut subsidio necessario ad consequendum suum finem? nihil minus, ar∣ma militiae nostrae nō sunt carnalia, Regnum Christi non est de hoc mun∣do, Evangelium 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 est in se sufficiens ad suum finem: Est enim DEI potentia ad salutem cuivis credenti. Imperat quidem nobis Evā∣gelium, vt pareamus Principi tanquam Dei ordinationi in nostrum bonum institutae, & si Princeps Christianus sit, opem & praesidium ejus implorat, ab illo debitam obedientiam & fidem exigit, in qui∣bus praestandissi remissior fuerit, Tum hortari & orare, etiam libe∣rius accusare & monere non desistit. Numquid amplius? quid

s•• in flagitium aut scelus aliquod (quod absit) Princeps prolaba∣tur? quid si à fide Christiana defecerit? potest ne in Ju•• illum vo∣care? Judicium instituere? causam cognoscere, & spiritualem illam excōmunicationis poenam infligere? Posset id quidem si ministris uteretur Angelis & non hominibus, qui cum Imperio subjecti sint, illis in Judicium pertrahere Magistratum & gubernatorem suum mihi nondum visum est licere, certè non expedire vident omnes qui non amentes aut insani sunt. At cum Ambrosio á sacris arcere aut saltem illi suam operam negare In re divina facienda possunt & debent; Verum vt demus hoc illis licere, ecquid praeterquam spiritualis regni Christi privilegia detrahit Principi censura haec, sit tibi velut Ethnicus & Publicanus? an illum exuit imperio? an potestatis jure spoliat? an subditos à debita obedientia & subjectio∣nis nexu liberat? nihil horum sine scelere cogitari potest, nedum proferri aut defendi. Interdictum hoc in omnes eandem vim non obtinet, non aequè omnibus obstricti sumus. Sit tibi pater Ethni∣cus & Publicanus, Tu quidem filius cum patre in sacris & divinis rebus cōmunionem non habebis, debebis tamen patrem revereri, salutare, illi assurgere, illum deducere, illi parere & servire; quod ni facias, indignus ipse meritò censeberis cōmunione & consortio sanctorum. CHRISTUS venit non vt legem solveret, sed vt im∣pleret. Quid igitur, inquit Apostolus, num per fidem legem ab∣rogamus? absit, immo legem stabilimus▪ Evangelium nec natu∣ram destruit, nec politiam. Cum igitur censura haec sit Evangelica, erit illa quidem usurpanda, sed salvo jure naturali & civili: quam∣obrem nec filium a patre debita obedientia, nec a servili nexu ser∣vos, nec a subjectione sub ditos liberabit: Ita{que} per illam Princeps nullam omnino patietur civilem capitis diminutionem. Ad hunc locum spectant omnes paene cōtroversiae De potestate Principis, quas prudens omitto, & ad futuram 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 remitto, & ut dicendi finem faciam, cum non ignorem quam sint haec adversariorum calumniis et invidiae malevolorum obnoxia, Ad tuum me, REX Serenissime, praesidium recipio.

Haec tua si solers mens & divina probabit Censuram indocilis spernimus invidiae.