Tractatus de legibus et consuetudinibus regni Anglie, tempore Regis Henrici secundi compositus, Iusticie gubernacula tenente illustri viro Ranulpho de Glanuilla iuris regni & antiquarum consuetudinu[m] eo tempore peritissimo. Et illas solu[m] leges continet et consuetudines secundum quas placitatur in Curia Regis ad scaccarium et coram Iusticiis vbicunque fuerint. Huic adiectæ sunt a quodam legum studioso adnotationes aliquot marginales non inutiles

LIBER SECVN∣dus de his que solent contin∣gere circa vel statim post ingressum litis, et de diracionatione tenementi per duellum∣vel per magnam assisam, et de campio∣nibus, et de his que pertinent ad duel∣lum, vel magnam assisam. (Book 2)

Capitulo. .1.

VTroque autem li∣tigantiū presenti in Caria et peten∣te clamante tene∣mentum petitum poterit tenens pe∣tere visum terrae. Sed ad hoc vt de∣tur ei inde respec∣tus: distinguitur vtrum is qui tenet, habeat plus terre in villa illa vbi terra illa que petitur est, an non. Etsi plus ibidem non habuer••t, nulla-dabitur ei inde dilatio, smautem plu∣terrae ibi habuerit: tunc dabitur ei inde res∣pectus, •••• alius dies ei ponetur in Curia et cumita recessum fuerita Curia, ad tria esso∣nia rationabilia poterit tenens recuperare

de nouo, et precipietur viē illtius prouinciae v∣bi tenementum illud est: quod mittat liberos homines de Comitatu suo adviden dum ter∣ram illam per hoc breue.

Cap. 2.

Rex vice comiti salutem, precipio tibi quod sine delatione mittas liberos homines, et le gales, de visineto de illa villa ad:videndum v∣nā hidā rerrae in villa illa quā. N. clamat ver∣sus. R. et vnde placitum est inter eos in Curia mea, et habeas quatuor ex illis, eoram mevel Iustiē meis, eo die ad testificandum visū suū et quem diem ei posuerunt. T. &c.

Cap. 3.

Post tria essonia rationabilu visum terrae comitantia, vtroque litigantium iterum ap∣parente in Cu••ia, petens ipse lo quelam suam et clameum often dat in hunc modum. Peto versus istum. H. feodū dimidis militis vel du∣as carucatas terrae, in illa villa, sicut ius meum, et hereditatem meam. vnde pater meus vel auus meus fuit seifitus in dominico suo sicut de foodo, tempore Regis Henrici primi, vel post primam coronationem domini Regis. etvnde cepit commoda ad valentiam quin∣que solidorum ad minus, vt in bladis et feni•• et aliis commod••s: et hoc promptus sum

probare per hune liberum meum hominem l. et si quid de eo male contigerit, per illum vel per illū tertiū,* 1.1 et quot voluerit ita poterit nominare, sed vnus tantum vadiabit duellum qui hoc vidit, vel audiuit vel per alia verba sie et hoc paratus sum probare, per hunc libe∣rum hominem meum. I. cui pater suus in∣iunxit in extremis agens, in side qua filius te∣netur patri, quod sialiquaudo loquelam de terra illa audiret, hoc diracionaret sicut id quod pater suus vidit et audiuit. Audita ve∣ro loquela et clameo petentis: in electione ipsius tenentis erit se versus petentem defen∣dere per duellum, vel ponere se inde in mag∣nam assisam domini Regis, et petere recog∣nitionem quis corum maius ius habeat in terra illa. Si vero per duellum defendere vo∣luerit: tenetur tunc defendere ius ipsius pe∣tentis de verbo in verbum sicut versus cum ostendit vel per se vel per aliquem homi∣nem alium idoneum. Sed nota quod post∣quam duellum inde fuerit vadiatum, opor∣tebit eum qui tenet terram defendere per duellum et non de cetero poterit se∣inde

in assisam ponere. Et post vadiationem duelli, poterit iterum se tribus vicibus ratio∣nabiliter essoniare continuis, ex persona sui ipsius. Et aliis tribus vicibus ex persona cam∣pionis sui. Factis autem omnibus essoniis que recte fieri possunt: antequam duellum inde feriatur, necesse habet petens vt in cu∣ria appareat, et campionem suum ibi habe∣at promptum ad pugnandum. Nec sufficiat cum alium tunc demum producere campi∣onem, quam vnum eorum super quos posu∣it diracionationem. Neque enim alium pro eo poterit cambiare post primam vadiatio∣nem. Si veto is qui duellum vadiauit interim pendente lite obierit. Si morte naturali, et hoc fuerit per visinetum declaratum vt sem∣per fieri debet, si de hoc dubitetur: poter it petens ad vnum eorum super quos posuit diracionationem suam primo recuperare, velad alium idoneum, etiamsi nullum ali∣um nominaucrit dum tamen inde s••t testis adoneus, et sic de nouo placitum incipietur. Si vero sua culpa interierit: loquelam ita do∣minus amittet. Item quero vtrum campio ipsius petitoris, alium loco suo possit ponere

in curia ad faciendam diracionationē, qua •• ille susceperat loco suo. Equidem secundum ius et consuetudinem regni antiquam: non licet nisi filium suum legittimum. Et no∣ta quod talis debet esse campio petentis: {quod} fit et esse possit inde testis idoneus. Nec in propria persona sua licebit ipsi petitori pro∣sequi appellum suum, quia id fieri non po∣test nisi per testem idoneum audientem, et videntem. Defendens autem defendere se poterit vel per seipsum sivoluerit, vel per ali∣um ad hoc idoneum, si per alium se defēde∣re elegerit. Si vero campionem produxerit, et ille interim moriatur: quero quid iuris ibi sit. Vtrum is qui tenet possitse per alium de∣fendere an loquelam suam debeat amittere, an tantum seisinam. Hic distinguendum est vt prius. Nota etiam quod campio defen∣dens non poterit loco suo in curia alium ad defentionem illam suscipiendam produce∣re, nisi filium suum legittimum. Contingit autem multociens, quod campio conducti∣cius: in curia producitur pro mercede ad di∣racionationem faciendam. Et si contra illi∣us personam excipiat pars aduersa: dicens

eum minus idoneum propter hoc {quod} premi∣um inde accepit ad diracionationem illam faciendā. Et hoc paratus est probare versus eū si id negare voluerit: aut perse, aut per a lium videntē vbi inde premiū accepit: Super hoc audietur et remane bit principale duellū Si vero super hoc cōuictus fuerit et per du∣ellū victus fuerit cāpio petentis, tunc domi∣nus suus loquelam suam amittet. Et ille cā∣pio tanq̄ victus, omnē legem terre amittet. Scilicet {quod} de cetero nunquam admittetur in curia vt testis, ad diracionationē pro aliquo a∣lio per duellum de cetero faciendam pro se∣metipso autem, poterit vel corpus suum de∣sendendo, vel atrocē iniuriā sui proprii cor∣poris prosequendo, vt de pace domini Re∣gis infracta. Ius etiā suum versus aliū per du∣ellū defendere poterit de feodo et heredi∣tatc sua. Finito autē duello: pena sexaginta solidorum imminebit victo, nomine recre∣antis. Et Preterea legem terre amittet. Et si defensor victus fuerit, dominus eius ter∣ram petitam cum frucribus et commodis tēpore seisine in feodo illo inuentis amittet, nunquam de cetero in curia inde audiēdus.

Ea enim que in curia domini Regis per du∣ellum semel fuerint terminata negotia, per∣petuam habent firmitatem. Et deinde vice∣comiti precipietur, vt victori terram dira cï∣onatam habere faciat, et cum inde in seisi∣nam mittat, per tale breue.

Cap. 4.

Rex vicecomiti salutem precipio tibi, quod sine dilatione scisias M. de vna hida terre in tlla villa, de qua placitum fuit inter ipsum et R. in curia mea, quia illa hida terre adiudicata est ei in curia mea: per finem du∣elli. Teste Ranulpho. &c.

Cap. 5.

Et hec ita si petens obtinuerit in duello. Si vero idem victus fuerit per campionem su∣um victum, tunc tenens quietus clamabitur de eius clameo sine recuperatione eiusdem petentis. Hec de duello vbt tenens se per duellum defendere voluerit, vel elegerit contra petentem.

Cap. 6.

Si autem in magnam assisam domini Regts se ponere maluerit is qui tenet, aut petens similiter se in assisam inde ponet, aut non. Si semel concesserit petens in curia, cuod se inde in assisam se ponet. Et hoc ver∣bo coram Iusticus in banco sedentibus ex∣presserit,

de cetero non possit resilire, sed per assisam illam oportebit cum perdere, vel lucrari. Si vero in assisam magnam se po∣nete noluerit, tunc oportebit cum aliquam causam monstrare quare assisa inter eos inde esse non possit, quemadmodum si fuerint consanguine, et ex eodem stipite parentele, vnde hereditas ipsa mouetur. Et si hoc pe∣tens obiecerit: tenens vero hoc ipsum con∣fitebitur aut non. Si vero hoc in curia con∣cesserit: remanebit eo ipso assisa, ita quod per verba placitabitur et terminabitur in curia ipsa negotium, quia tunc legittime in∣quiretur quis eorum propinquior sit ipsi sti∣piti, et ita heres iustior. Et per hoc diracio∣nabit ius suum heres propinquior, nisi ad∣uersarius in curia dicere poterit, quare ius suum ille aliis vel ad tempus, vel perpetuo amiserit, vel aliquis antecessor sutis, veluti si donauerit, vel vendiderit, aut escambiaue∣rit, vel alio modo rite alienanerit, autsi per feloniam ille vel antecessores eius in vniuer∣sum amiserint ius suum vnde latius inferi∣us tractabitur, Et sic super aliquae istorum articulorum arrestetur loquela: poterit ex∣incidenti

per verba hinc inde proposita, ad duellum recte peruen••ri. Verum si omnem parentelam inter se, et petentem defenderit is qui se in assisam posuit: Vel saltem quod de eodem stipite non sint de quo mouetur hereditas, tunc decurrendum est ad com∣munes corum consanguineos, qui ad hoc vocandi sunt ad curiam, vt per eos disquira∣tur corum parentela Qui si concorditer af∣firmauerint eos deseēdisse de eodem stipite, vnde mouetur hered tas eorū super hoc sta∣bitur assertioni. Sed si alter adhuc litiganti∣um pertinaciter contradicat: Decurrendum erit ad vicinetum, euius cum consanguineis super hoe: omnino acquiescendum est testi∣monio. Idem quoque fiet si parentes ipsius inueniantur di cordes, quia tunc stabit vere∣dicto vicineti. Facta autem inquisitione, cer∣tissime si muenti fuerint et probati ex codē stipite vnde mouetur hereditas descendisse, cessat quidem assisa, et per verba vt predixi procedet loquela. Sin autem constiterit Cu∣riae et Iustiē domini Regis contrarium, tunc petens qui hoc obiecit, scilicet quod essēt de codem stipite vt assisam malitiose adimeret

loquelam suam amittet. Nullo autem inter∣ueniente quare assisa esse non debeat: tunc per eam tam finaliter quam per duellum terminabitur negotium.

Cap. 7.

¶Est autem magna assisa regale quod∣dam beneficium, clementia principis de consilio procerum populis indultum, quo vite hominum et status integritati, tam salubriter consulitur, vt in iure quod quis in libero soli tenemento possidet rotinen∣do duelli casum declinare possunt homi∣nes ambiguum. Ac per hoc contingit in∣sperate et premature mortis vltimum eua∣dere supplicium, vel saltem perhennis infa∣mie obprobrium illius infesti et inuerecun∣di verbi quod in ore victi, turpiter sonat *consecutinum. Ex equitate autem maxi∣ma:* prodita ost legalis ista institutio. Ius enam quod post multas et longas dila∣tiones, vix euincitur per duellum: per beneficium istius constitutionis, commo∣dius et acceleratius expeditur. Assisa e∣nim apsa tot non expectat essonia, quot duellum vt ex sequentibus liquebit. A•• 〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

per hoc et laboribus hominum parcitur, et sumptibus pauperum. Preterea, quan∣to magis ponderat in ••udiciis plurium i∣doneorum testium fides, quam vnius tan∣tum: tanto maiore equitate nititur ista con∣stitutio, quam duellum. Cum enim ex vni∣us iurati testimonio procedat duellum. Du∣odecim ad minus legalium hominum exi∣git ista constitutio iuramenta. Peruenitur antem ad assisam ipsam hoc ordine. Quare is qui se in assisam posuit ab initio, perqui∣ret breue de pace habenda, ne de cetero ab aduersario ponatur in placitum per breue, quo prius inter eos placitum fuit de tenc•• mento vnde tenens posuit se in assisam.

Cap. 8.

Rex viecomiti salutem prohibe N. ne teneat placitum in euria sua quod est inter M.et R. de vna hida terre in illa villa, quam idem R. clamat versus prefatum M. per bre∣ue meum nisi duellum indo vadiatum fue∣rit, quia M. qui tenens est, posuit se inde in assisam meam, et petit recognitionem fieri, quis eorum maius ius habeat in terra illa. Teste. &c. Si vero placitum suerit de seruitio,

vnde ille qui tenet, ponit se in assisam quod facere licet:tunc tale erit breue.

Cap. 9.

Rex vicecomiti salutem prohibe N. ne teneat placitum in curia sua quod est inter Mer R. de seruitio octo soliderum, et vnius sextarii melli••, et duabus stikis Anguillarum que prefatus M exigit a prefato R.de serui∣tio annuo de libero tenemento suo, quod de co tenet in illa villa, de quo tenemento idem R.recognoscitse debere e•• octo soli∣dos per annum pro omni seruitio, nisi duel∣lum inde vadiatum fuerit, quia R.a quo ser∣uitium exigitur: ponit se inde in assisam me∣am, et perit recognitionem vtrum inde de∣beat per annum octo solidos, pro omniser∣uitio: vel octo solidos, et insuper vnum sex∣tarium mellis, et duas stikas anguillarum. Teste. &c.

Cap. 10.

¶Per talia autem breuia, pacem perqui∣••it is qui tenet, et in assisam se ponit donce aduersarius ad curiam veniens, aliud breue perquirat, vt per quatuor legales milites do comitatu, et de visineto, eligantur duode∣••••m milites legales de codem visineto, qui su∣per

sacramentum suum dicant vter litigan∣tium maius ius habeat in terra petita. Breue autem de quatuor militibus summonendi∣tale est.

Cap. 11.

¶Rex vicecomiti salutem Summone per bonos summonitores, quatuor legales milites de visineto de Stoke, quod sint ad clausum pasche, coram mevel Iustitiis meis apud vvestmonasterisi ad eligendū super sa∣cramentū suū .xii. legales milites de codē visi∣neto quimelius veritatē sciāt ad recognoscē∣dum super facramētum suū, vtrum M.an R maius ius habeat in vna hida terre in Stoke, quam M. clamat versus R. per breue meum, et vnder R qui tenens est posuitse in assisam meam et pet it recognitionem fieri quis eo∣rum maius ius habeat in terra illa, et nomina eorum imbreuiari facias. Et summone per bonos summonitores R. qui terram illam tenet quod tunc sit ibi auditurus illam elec∣tionem, et habeas ibi summonitones &c. T.

Cap. 12.

Ad diem illum poterit se tenens essoni∣are, et iterum ad tria rationabilia essonia re∣cuperare,

quod videtur recte posse fieri quia vtin superioribus dictum est, quoriens aliqui∣in Curia apparuerit. Et ibi facit quod de iure facere debet: iterum de nouo ad es∣sonia sua recuperabit. Sed tunc ita eue∣niet, vel euenire poterit, quod tot vel plu∣ra essonia interuenire poterint per mag∣nam assisam, quot per duellum quod pre∣missis non est consonum. Esto enim quod tenens ipse tribus vicibus se possit essoniare continuis, contra electionem du∣odecim militum, per quatuor milites fa∣ciendam, post tria••••lla essonia, eo ad cu∣riam veniente aliquis vel aliqui illorum quatuor militum eodem die se poterint es∣soniare. Et si hoc, poterit iterum tenens post eorum essonia se de nouo essoniare Et ita vix aut nuuquam assisa ad effec∣tum perduceretur. Sed nota quod appa∣tentibus in Curia quatuor militibus die sibi prefixa, paratis duodecim alios elige∣re, de hoc ex equo prodita est qued••m con∣stitutio, iuxta quam de consilio cu••c ita so∣let res expediri: quod siuc venerit siue non, is qui tenet nihilominus per illos quatuor

milites: et super eorum sacramentum, fiet e∣lectio duodecim. Verum quia si presens esset tenens ipse, contra aliquem vel aliquos eo∣rum duodecim iuste aliquid forsit in posset excipere, et super hoc in curit audiretur. De consilio et absenti inde satisffaciendo non tantum duodecim eligentur, sed tot etiam, vt sine omni contradictione er causatione possit absenti cum redicrit satiffien. Excipi autem possunt Iuratore ipsi e••••dem modu quibus et testes in curia christientatis iuste repelluntur. Preterea notandum quod si ve∣nerit is qui so posuit in magnam assisam, li∣cet non omnes illi quatuor milites venerint, de consitio et communi assensu litigantium per vnum ••tiam illorum quatuor militum: poterint illi duo decim milites eligi adhibi∣tis illi duobus vel tribus militibus aliis de codem comitatu si in curia fuerint inuenti∣licet ad hoc non fuerint vocati: ad majorem autem cautelam, et ad omnem cauillatio∣nem deuitandam: solent sex vel plures mili∣tes ad curiam ipsam ad electionem facien∣dam vocari. Ad becautem taliter expedien∣da. Plus profuit sequi curie consilium quam

iuris et curie cursum consuetum servare, vn∣de prouidentie committitur et arbitrio do∣mini Regis; vel eius Iusticiis rem istam vtili∣us et equius temperare.

Cap. 13.

¶Potest autem quis se ponere in assisam de seruitio; de tetra, et de super de deman∣da seruitii, et de iure aduocationis alicuius ecclesiae, non solum versus extraneum, sed etiam versus dominum: scilicet vt cognosca∣tur quis eorum videlicet, vtrum dominu∣m••••u••••us habeat hanc retinendi in domini∣co, an vassalus tenendi hanc de eo. Facile est autem inde formare breuia iuxta diuersa negotia.

Cap. 14.

¶Fatta electione duodecim militum: Summonendi sunt illi, vt ad curiam veniant paratisuper sacramentum suum dicere quis eorum scilicet an teuens an petens, maiu•• ius habeat in usa demanda. Et per tale bre∣ue fiat summonitio.

Cap. 15.

¶Rex vicecomiti salutem. Summone per bonos summonitores, illos duodecim milites R et N.et sic de singulis quod sint co die coram m•• vel Iusticiis meis ad locum illum parati: sacramēto recognoscere, vtrum

R.vel. N. maius ius habeat in vna hida terre, vel in alia re petita quam predictus R. qui clamat versus predictum. N. et vnde predic∣tus N. qui rem illā tenet: posuit se in assisam nostram, et petit inde recognitionem quis eorum maius ius habeat in re petita et in∣terim tetram illam vel tenementum ipsum vnde exigitur seruitium: videant et summo∣ne per bonos summonitores N, qui rem ip∣sam tenet quod tunc sit ibi auditurus illam recognitionem.

Cap. 16.

¶Die autem duodecim militibus pre∣fixa ad recognitionem faciendam, siue ve∣nerit is qui tenet siue non, sine dilatione re∣cognitio ipsa procedat. Nec valebit ei es∣sonium quippe cum eius presentia non sit necessaria: quin sine eo possit fieri re∣cognitio, cum si presens esset nil dicere possit quare remaneret, qui iam in curia se in assisam posuit. Secus tamen est de ab∣sentia petentis: quia si se essoniauerit, rema∣net assisa eo die et alius dies dabitur in cu∣ria, quia perdere potest quis propter defal∣tam lucrari vero nemo potest omnino ab∣sens.

Cap. 17.

¶Procedente autem assisa ad facien∣dam recognitionem ipsam, aut bene no∣tum est ius ipsum ipsis iuratoribus om∣nibus, aut quidam sciunt et quidam ne∣sciunt, aut omnes ignorant. Si nulli eorum rei veritatem inde sciuerint. Et hoc in cu∣ria super sacramentum eorum testati sint siue fuerint, ad alios decurrendum erit, do∣nec tales inueniantur qui rei veritatem in∣de scierint. Sin autem quidam eorum rei veritatem sciant, quidam non reiectis igno∣rantibus: alii quidem vocandi sunt ad cu∣riam, donec duodecim ad minus reperian∣tur inde concordes. Item si quidam, eo∣rum dixerint pro vno, quidam pro alio li∣tigantium: adiciendi sunt alii donec duode∣cim ad minus in alterutram partem con∣corditer acquieuerint. Iurare autem quili∣bet eorum debet qui ad hoc vocati sunt quod non falium inde dicent nec veritatem tacebunt scienter ad scienciam autem eo∣rum qui super hoc iurant inde habendā exi∣igitur quod per proprium visum suum et auditum illius res habuerint notitiam vel per verba patrum suorum et per••talia

quibus fidem teneantur habere vt propriis.

Cap. 18.

¶Cum autem apparuerint duodecim milites ad recognitionem ipsam faciendam, de rei veritate certi: tunc procedat assisa re∣cognitura quis eorum vel petens vel tenens maius ius habeat in re petita. Quod si dix∣erint ipsum tenentem maius ius inde ha∣bere: vel alia dixerint per que sufficienter constet domino Regi, vel Iusticiis suis quod idem maius ius habeat in terra petita••, tunc quidem per considerationem curie dimit∣tetur ipse quietus, a clameo petentis imper∣petuum. Ita quod petens ipse, de cetero nū∣quam inde audietur in curia cum effectu Lites enim per magnam assisā domini Re∣gis legittime decise: nulla occasione ••te resuscitantur imposterum. Sin autem per assisam ipsam pro petente fuerit indicatum in curia: tunc aduersarius suus terram peti∣tam amittet cum frucribus et commodita∣tibus omnibus in terra ipsa tempore seisine inuentis eidem restituendam.

Cap. 19.

¶Pena autem in hac assisa temere iuran∣tium

ordinaria est, et ipsi regali institutioni e∣leganter inserta. Si enim ipsi iuratores periu∣rasse in Curia fuerint legittime conuicti, vel in iure confessi, omnibus catallis et rebus mobilibus spoliabuntur, domino regi eisdem applicandis, de clementia autem principis maxima: saluis eis tenementis solis liberis, preterea in Carcerem detrudentur et ibi per annum ad minus in prisona detinebuntur in∣super de cetero legem terre amittentes per∣petuam infamie notam, inde merito incurret. Quae paena ideo recte instituta est, vt quos∣libet ab illicita prestatione sacramenti in ta∣li casu, coerceat similitudo supplicii. Notan∣dum etiam quod nunquā potest esse duellā vbi assisa nequit esse nec econuerso, Mittetur autem petens si adiudicetur ei tenementum ad vicecomitem illius prouinciae vbi tenemē∣tum est, ad seisinā suam recuperandam per hoc breue.

Cap. 20.

Rex vic̄ salutem precipio tibi quod sine dila∣tione seisias. N.de vna hida terrae in villa illa quam petit versus. R. vnde idem. R. posuit se in assisam meam quia idem. R. diracionaui∣terram

terram illam in curia mea per recognitio∣nem. T. &c.

Cap. 21.

Si vero reperiantur nulli milites de visineto nec in comitatu ipso qui re•• veritatem in∣de sciant quid iuris erit? Num quid eo ipso obtinebit is qui tenet versus petentē? Quod si hoc ita est, ergo petens ipse ius suū si quod inde habuerit amitter super hoc etiam po∣test procedere dubitatio. Esto enim quod duo vel tres legales homines vel plures sunt dum tamen paueiores sint duodecim, qui se testes huius reifaciant et se ad id diracia onandum offerant in euria si fuerint eius aetatis, quod per duellum diracionati∣onē facere possint: et omnia verba in curia presentent per quae sole: duellum considerari in cu∣ria, nun quid super hoc audietur aliquis co∣rum

Notes

• * 1.1

  De visu et auditu non exigitur ho die iusiuran dum statu∣to. vv. primi cap. 40.