A learned commendation of the politique lawes of Englande vvherin by moste pitthy reasons & euident demonstrations they are plainelye proued farre to excell aswell the ciuile lawes of the Empiere, as also all other lawes of the world, with a large discourse of the difference betwene the. ii. gouernements of kingdomes: whereof the one is onely regall, and the other consisteth of regall and polityque administration conioyned. written in latine aboue an hundred yeares past, by the learned and right honorable maister Fortescue knight ... And newly translated into Englishe by Robert Mulcaster.

REminiscer’ (prī¦ceps diuine) qualit{er} villas et o¦pida regni Frācioe frugum opulētis∣sima dum ibidem peregrinabaris cō¦spexisti, Regis ter¦roe illi{us} hominib{us} ad arma et eorū equis ita onust••, vt vix in eorū ali¦quib{us} quā mag∣nis opidis tu hos∣pitari valebas. Vbi ab incolis didicis¦ti, hoīes illos licet in villa vna per mensē aut duos perhend inauerīt, nihil prorsus pro¦suis aut equorum suorū expēsis sol¦uisse aut soluere velle, sed quod pe¦ius est, artabant incolas villarum

et opidorum in q̄ descēderat sibi de¦vinis, carnib{us} et a∣liis q̄b{us} indigebāt, etiā cariorib{us} ne∣cessariis quā ibi re¦periebātur, a cir∣cumuicinis villa∣tis, suis {pro}priis sum tib{us} {pro}uidere. Et si qui sic facere re∣nuebāt, cōcito fus¦tib{us} cesi, propere hoc agere cōpel∣lebātur, ac demū cōsumptis in villa vna victualib{us} fo¦calibus et equorū p̄bēdis, ad villā ali ā homines illi pro¦perabāt, eā cōsimi¦liter deuastando, nec denarium v∣num {pro} aliquibus necessariis suis eti¦am aut concubi∣••••rum suarū qua•• ••n magna copia

secum sem{per} ve∣hebant vel pro sotularibus, caligis et aliis hm̄odi, vs{que} ad minimā earū ligu∣lā soluerūt, sed sin∣gulassuas qualescū{que} expēsas, hītator’ villarū vbi moras fecerūt soluere co¦egerūt Sic{que} et fac¦tū est ī oībus villis et opidis nō mura¦tis toti{us} region̄illi{us} vt nō sit ibi villula vna ex{per}s de cala∣mitate ista, q̄ nō se¦mel aut bis in āno hac nephāda p̄ssu∣ra depilet’. Pretere a nō patit’ Rex q̄n quā regn̄sui salē e∣dere, quē nō emat ab ip̄o Rege, p̄cio ei{us} solū arbitrio as¦sesso. Et si īsulsum pau{per} q̄uis mauult edere quā salē ex∣cessiuo

precio cō∣parare, mox cōpel¦litur ille tātū de sa¦le reg{is} ad ei{us} p̄ciū emere, quātū con¦gruet tot {per}sonis, quot ip̄e in domo sua fouet. Insu{per} ō∣nes regni illi{us} īco∣lae, dāt ōni āno re∣gi suo quartā par∣tē ōniū vinorū q̄ si¦bi accrescūt et oīs caupo quartū de∣nariū p̄cij vinorū q̄ ip̄e vendit et vl∣tra hec, ōēs villae et burgi soluūt Regi ānuatim ingentes sūmas sup eos asses¦sas, {pro} stipēdijs ho∣minū ad arma, sic qd’ armata reg{is}, q̄ quā magna sē{per} est pascat’ ānuatī de stipēdijs suis {per} pau¦peres villarū, bur∣gorū, et ciuitatum

regni. Et vltra hec quel’t villa sē{per} sus∣tinet sagittarios du¦os ad min{us}. et aliq̄ plures, in ōni appa¦ratu & abilimentis sufficiētib{us} ad ser∣uiendū regi in gu∣erris suis, quotiens sibi libet eos sūmo¦nire, qd’ et crebro facit, ac hijs nō pō¦deratis maxima tal¦lagia alia sūt ōni á∣no assessa ad opus regis su{per} quālibet villā eiusdē regni, de quib{us} non vno anno ipsi alleuian∣tur. Hijs et nōnul∣lis alijs calamitati∣b{us}, plebs illa laces∣sita, ī miseria nō mi¦nima viuit aquāco tidie bibit, nec ali∣um nisi in solemnī¦bus festis plebei gustant liquorem·

Froccis siue collo¦bitis de canabo ad modū pāni sacco∣rū tegūtur. Pāno de lana p̄terquāde vilissima et hoc so¦lū in tunicis suis subt{us} froccas illas non vtuntur, ne{que} caligis nisi ad ge∣nua, discooperto residuo tibiarum. Mulieres eorū nu¦dipedes sūt excep∣tis dieb{us} festis, car¦nes nō comedunt mares aut feminae ibidē, preter lardū baconis, quo īpin∣guāt pulmētaria su¦a ī minima quātita¦te. Carnes assatas coctasue alias ipsi nō gustant, preter¦quā interdū de ī∣testinis et capitib{us} animaliū pro no∣bilib{us} et mercato∣ribus occisorum,

sed gentes ad ar∣ma comedunt ali∣tilia sua, ita vt vix oua eorum ipsis relinquantur pro summis vescenda delicijs. Et si quid in opibus eis ali∣quando accreue∣rit, quolocuples e∣orum aliquis repu¦tetur, concito ipse ad regis subsidium plus vicinis suis ce¦terisoneratur, quo extunc conuicinis ceteris ipse equa∣bitur paupertate. Hec ni fallor for¦ma est status gen∣tis plebanae regio∣nis illius. Nobi∣les tamen non sic exactionibus op∣primuntur. Sed si eorum aliquis ca∣lumpniatus

fuerit de crimine, licet {per} inimicos suos, non semper coram iu∣dice ordinario ip∣se conuocari solet Sed quam sepe in regis camera, et a∣libi in priuato lo∣co, quandoque ve¦ro solum per īter∣nuntios, ipse inde aloqui visus est, et mox vt criminosū eum principis con¦scientia relatu ali∣orum iudicauerit in sacco posit{us}, abs¦que figura iudicij, perprepositi maris calorum ministros noctanter in flu∣mine proiectus submergitur, qua∣liter et mori audi∣uisti

maiorē multo numerū hominū, quā q̄ legittimo {pro}¦cessu iuris cōuicti extiterūt. Sed tam̄ quod principi pla∣cuit (iuxta leges ci¦uiles) legis hēt vi∣gorē. Etiā et alia enormia hijs simi∣lia ac quedā hijsde teriora, dū in Frā∣cia et {pro}pe regnū illud conuersat{us} es audisti, nō alioquā legis illius colore detestabiliter dāna biliter{que} {per}petrata q̄ hic inserere nos∣trū nimiū dialogū protelaret: quare quid effectus legis politicae et regalis, quā quidam pro∣genitorū tuorum pro lege hac ciuili cōmutare nisi sùt,

operatus est ī reg∣no Angliae, amo∣do visitem{us}, vt v∣tra{que} legum expe∣riencia doct{us}, q̄ e∣arū tibi eligibilior sit ex earū effecti∣bus elicere valeas, cū (vt sup̄ memo¦ratur) dicat philo¦sophus, quod op∣posita iuxta se po∣sita magis apparēt