The life of St. Cecilia from ms. Ashmole 43 and ms. Cotton Tiberius E. VII / [ed.] by Bertha Ellen Lovewell.
About this Item
- Title
- The life of St. Cecilia from ms. Ashmole 43 and ms. Cotton Tiberius E. VII / [ed.] by Bertha Ellen Lovewell.
- Author
- Cecilia, Saint. Legend.
- Publication
- Boston,
- 1898.
- Rights/Permissions
-
The University of Michigan Library provides access to these materials for educational and research purposes. These materials are in the public domain. If you have questions about the collection, please contact [email protected]. If you have concerns about the inclusion of an item in this collection, please contact [email protected] .
DPLA Rights Statement: No Copyright - United States
- Link to this Item
-
http://name.umdl.umich.edu/CME00145
- Cite this Item
-
"The life of St. Cecilia from ms. Ashmole 43 and ms. Cotton Tiberius E. VII / [ed.] by Bertha Ellen Lovewell." In the digital collection Corpus of Middle English Prose and Verse. https://name.umdl.umich.edu/CME00145. University of Michigan Library Digital Collections. Accessed April 24, 2025.
Pages
Page 74
Page 76
Page 78
Page 80
Page 82
Page 84
Page 86
Page 88
Page 90
Page 72
Legenda Aurea.
Caecilia, virgo praeclarissima, ex nobili Romanorum genere exorta, et ab ipsis cunabilis in fide Christi nutrita, absconditum semper evangelium Christi gerebat in pectore, et non diebus neque noctibus a colloquiis divinis et oratione cessabat, suamque virginitatem conservari a domino exorbat. Cum autem cuidam juveni, nomine Valeriano, desponsata fuisset, et dies nuptiarum instituta esset, illa subtus ad carnem cilicio erat induta, et desuper de auratis vestibus tegebatur, et cantantibus organis illa in corde soli domino decantabat dicens: "fiat, domine, cor meum et corpus meum imma∣culatum, ut non confundar;" et biduanis et triduanis jejuniis orans commendabat domino, quod timebat. Venit autem nox, in qua suscepit una cum sponso suo cubiculi secreta silentia, et ita eum alloquitur: "o dulcissime atque amantissime juvenis, est mysterium, quod tibi confitear, si modo tu juratus asseras, tota te illud observantia custodire." Jurat Valerianus, se illud nulla necessitate detegere, nulla prodere ratione. Tunc illa ait: "angelum Dei habeo amatorem, qui nimio zelo custo∣dit corpus meum. Hic si vel leviter senserit, quod tu me polluto amore contingas, statim feriet te, et amittes florem tuae gratissimae juventutis, si autem cognoverit, quod me sincero amore diligas, ita
Page 74
quoque diliget te sicut me, et ostendet tibi gloriam suam."
Tunc Valerianus, nutu Dei correctus, ait: "si vis, ut credam tibi, ipsum angelum mihi ostende, et si vere probavero, quod angelus sit, faciam quod hortaris; si autem virum alium diligis, te et illum gladio feriam." Cui Caecilia dixit: "si in Deum verum credideris et te baptizari promiseris, ipsum videre valebis. Vade igitur in tertium milliarium ab urbe via, quae Appia nuncupatur, et pauperibus, quos illic invenies, dices: 'Caecilia me misit ad vos, ut ostendatis mihi sanctum senem Urbanum, quoniam ad ipsum habeo secreta mandata, quae perferam.' Hunc, dum tu videris, indica ei omnia verba mea;et postquam ab eo purificatus fueris et redieris, angelum ipsum videbis." Tunc Valerianus perrexit, et secundum signa quae acceperat, sanctum Urbanum episcopum intra sepulchra martirum latitantem invenit; cumque ei omnia verba Caeciliae dixisset, ille manus ad coelum expandens cum lacrymis ait: "domine Jesu Christe, seminator casti consilii, suscipe seminum fructus, quos in Caecilia
Page 76
eminasti, domine Jesu Christe, pastor bone, Caecilia famula tua quasi apis tibi argumentosa deservit; nam sponsum, quem quasi leonem ferocem accepit, ad te quasi agnum mansuetissimum destinavit." Et ecce subito apparuit senex quidam niveis vestibus indutus, tenens librum aureis litteris scriptum. Quem videus Valerianus prae nimio timore quasi mortuus cecidit, et a sene levatus, sic legit: "unus Deus, una fides, unum baptisma, unus Deus et pater omnium, qui super omnes, et per omnia, et in omnibus nobis." Cumque haec legisset, dixit ei senior; "credis ita esse an adhuc dubitas?" Tunc exclamavit dicens: "non est aliud, quod verius credi possit, sub coelo." Statimque illo disparente, Valerianus a sancto Urbano baptisma suscepit, et rediens, Caeciliam cum angelo loquentem in cubiculo invenit. Angelus autem duas coronas ex rosis et liliis in manu habebat, et unam Caeciliae, et alteram Valeriano tradidit, dicens: "istas coronas immaculato corde et mundo corpore custodite, quia de para∣diso Dei eas ad vos attuli; nec unquam marcescent, nec odorem amittent, nec ab aliis, nisi quibus castitas placuerit, videri poterunt. Tu autem, Valeriane, quia utili consilio credidisti, pete quodcum∣que
Page 78
volueris, et consequeris." Cui Valerianus "nihil mihi in hac vita exstitit dulcius, quam unicus fratris mei affectus, peto igitur, ut et veritatem ipse mecum agnoscat." Cui angelus: "placet domino petitio tua; et ambo cum palma martirii ad dominum venietis." Post hoc, ingressus Tiburtius, frater Valeriani, cum nimium rosarum sensisset odorem, dixit: "miror, hoc tempore roseus hic odor et liliorum unde respiret; nam si ipsas rosas vel lilia in manibus meis tenerem, nec sic poterant odoramenta tantae mihi suavitatis infundere; confiteor vobis, ita sum refectus, ut putem me totum subito immutatum." Cui Velerianus: "coronas habemus, quas tui oculi videre non praevalent, floreo colore et niveo candore vernantes; et sicut me interpellante odorem sensisti, sic et, si credideris, videre valebis." Cui Tiburtius: "in somnis hoc audio, an in veritate ista tu loqueris, Valeriane?" Cui Valerianus: "in somnis usque modo fuimus, sed jam nunc in veritate manemus." Ad quem Tiburtius: "unde hoc nosti?" Et Valerianus: "angelus domini me docuit, quem tu videre poteris, si tu purificatus fueris, et omnibus ydolis abrenuntiaveris." (Huic miraculo de coronis rosarum Ambrosius attestatur in praefatione sic dicens: 'sancta Caecilia sic coelesti est dono repleta, ut martirii palmam assumeret; ipsum mundum est cum thalamis exsecrata; testis est Valeriani conjugis et Tiburtii provocata confessio, quos, domine, angelica manu odorıferis floribus coronasti; viros virgo duxit ad gloriam, mundus agnovit, quantum valeat devotio castitatis.' Haec Ambrosius.) Tunc Caecilia evidenter ostendit ei, omnia ydola esse
Page 80
insensibilia et muta, ita ut Tiburtius responderet ac diceret: "qui ista non credit, pecus est." Tunc Caecilia osculans pectus ejus dixit: "hodie te fateor meum esse cognatum, sicut enim amor Dei fratrem tuum mihi conjugem fecit, ita te mihi cognatum contemtus faciet ydolorum. Vade igitur cum fratre tuo, ut purificationem accipias et angelicos vultus videre valeas." Dixitque Tiburtius fratri suo: "obsecro te, frater, ut mihi dicas, ad quem me ducturus es." Cui Valerianus: "ad Urbanum episco∣pum." Cui Tiburtius: "de illo Urbano dicis qui totiens damnatus est et adhuc in latebris commora∣tur? hic, si inventus fuerit, cremabitur; et nos in illius flammis pariter involvemur, et dum quaerimus divinitatem latentem in coelis, incurremus furorem exurentem in terris." Cui Caecilia: "Si haec sola esset vita, juste hanc perdere timeremus; est autem alia melior, quae nunquam amittitur, quam nobis Dei filius enarravit. Omnia enim, quae facta sunt, filius ex patre genitus condidit, universa autem, quae condita sunt ex patre procedens spiritus animavit. Hic igitur filius Dei in mundum veniens verbis et miraculis aliam vitam esse nobis monstravit." Cui Tiburtius: "certe unum Deum esse asseris, et quomodo nunc tres esse testaris?" Respondit Caecilia: "sicut in una hominis sapientia sunt tria, scilicet ingenium, memoria et intellectus, sic et in una divinitatis assentia tres personae esse possunt." Tunc coepit ei de adventu filii Dei et passione praedicare, et multas congruitates ipsius passionis osten∣dere. "Nam ideo," inquit, "filius Dei est tentus, ut genus humanum dimittatur peccato detentum; benedictus maledictur, ut homo maledictus benedictionem consequatur; illudi se patitur, ut homo ab illusione daemonum liberetur; spineam coronam accepit in capite, ut a nobis sententiam auferat capi∣talem; fel suscipit amarum, ut sanaret hominis dulcem gustum; exspoliatur, ut parentum nostrorum nuditatem operiat; in ligno suspenditur, ut ligni praevaricationem tollat." Tunc Tiburtius fratri suo dixit: "miserere mei, et perduc me ad hominem Dei ut purificationem accipiam." Ductus igitur, et purificatus, angelos Dei saepe videbat, et omnia quae postulabat, protinus obtinebat. Valerianus
Page 82
igitur et Tiburtius elemosinis insistebant; et sanctorum corpora, quos Almachius praefectus occidebat, sepulturae tradebant. Quos Almachius ad se vocans, cur pro suis sceleribus damnatos sepelirent, inquisivit. Cui Tiburtius: "utinam illorum servi essemus, quos tu damnatos appellas! Qui contemse∣runt illud, quod videtur esse et non est, et invenerunt illud, quod non videtur esse et est." Cui praefectus: "quidnam est illud?" Et Tiburtius: "quod videtur esse et non est, est omne, quod in hoc mundo est, quod hominem ad non esse perducit; quod vero non videtur esse et est, est vita justorum et poena malorum." Cui praefectus: "non puto, quod mente tua loquaris." Tunc jubet adstare Valerianum dicens ei: "quoniam non est sani capitis frater tuus; tu saltem poteris sapienter dare responsum; constat plurimum vos errare, qui gaudia respuitis et omnia inimica gaudiis affectatis." Tunc Valerianus "se vidisse ait glaciali tempore otiosos jocantes, et operarios agricolas deridentes, sed aestivo tempore, dum advenissent gloriosi fructus laborum, gaudentibus illis, qui putabantur vani, coeperunt flere, qui videbantur urbani. Sic et nos nunc quidem sustinemus ignominiam et laborem, in futuro autem recipiemus gloriam et aeter∣nam mercedem. Vos autem nunc transitorium habetis gaudium, in futuro autem invenietis aeternum luctum." Cui praefectus: "ergo nos invictissimi principes aeternum habebimus luctum, et vos personae vilissimae perpetuum possidebitis gaudium?" Cui Valerianus: "homuntiones estis, non principes, tem∣pore nostro nati, citius morituri et Deo rationem plus omnibus reddituri." Dixit autem praefectus:
Page 84
"quid verborum circuitu immoramur? offerte Diis libamina et illaesi abscedite." Sancti responderunt: "nos Deo vero quotidie sacrificium exhibemus." Quibus praefectus: "quod est nomen ejus?" Cui Valerianus: "nomen ejus invenire non potiris, etiamsi pennis volaveris." Praefectus dixit: "ergo Jupiter nomen Dei non est?" Cui Valerianus: "nomen homicidae et stupratoris est." Ad quem Almachius: "ergo totus mundus errat! et tu cum fratre tuo verum Deum nosti?" Valerianus respon∣dit: "nos soli non sumus, sed innumerabilis multitudo hanc sanctitatem recepit." Traduntur igitur sancti in custodiam Maximi. Quibus ille ait: "o juventutis flos purpureus, o germanus fraternitatis affectus quomodo ad mortem quasi ad epulas festinatis?" Cui Valerianus ait, quod, si crediturum se promitteret, gloriam animarum eorum post mortem videret. Et Maximus: "fulminibus igneis consumar, si non illum solum Deum confitear, quem adoratis, si contingat, quod dicitis." Ipse igitur Maximus, et omnis ejus familia, et universi carnifices crediderunt; et ab Urbano, qui illuc occulte venit, baptisma susceperunt. Igitur dum aurora nocti finem daret, Caecilia exclamavit dicens: "eia milites Christi, abjicite opera tenebrarum, et induimini arma lucis." Quarto igitur milliario ab urbe sancti ad statuam Jovis ducuntur et dum sacrificare nollent, pariter decollantur. Tunc Maximus cum jurejurando asseruit, se in hora passionis eorum angelos vidisse fulgentes et animas eorum quasi virgines de thalamo exeuntes, quas in gremio suo in coelum angeli detulerunt. Almachius vero audiens Maximum christianum effectum, eum plumbatis tamdiu caedi fecit, quousque spiritum excussit. Cujus corpus sancta Caecilia juxta Vale∣rianum et Tiburtium sepelivit. Tunc Almachius facultates amborum caepit inquirere, et Caeciliam tam∣quam Valeriani conjugem coram se fecit adstare, jussitque, ut ydolis immolaret, aut sententiam mortis incurreret. Cum autem ad hoc ab apparitoribus urgeretur, et illi vehementer flerent, eo quod puella tam
Page 86
decora et nobilis ultro se morti traderet, dixit ad eos: "hoc, boni juvenes, non est juventutum perdere, sed mutuare, dare lutum et accipere aurum, dare vile habitaculum et accipere pretiosum, dare brevem angulum et accipere forum pellucidum. Si quis pro nummo solidos daret, nonne velocius festinaretis? Deus autem, quod accepit simplum, reddet centuplum. Creditis his, quae dico?" Et illi: "credimus, Christum verum esse Deum, qui talem possidet famulam." Vocato igitur Urbano episcopo, CCCC et amplius baptizati sunt. Tunc Almachius sanctam Caeciliam ad se vocans ait: "cujus conditionis es?" Et illa: "ingenua sum et nobilis." Cui Almachius: "ego te de religione interrogo." Cui Caecilia: "interrogatio tua stultum sumit initium, quae duas responsiones una putat inquisitione concludi." Cui Almachius: "unde tibi tanta praesumtio respondendi?" At illa: "de conscientia bona, et fide non ficta?" Cui Almachius: "ignoras, cujus potestatis sim?" Et illa: "potestas vestra est quasi uter vento repletus, quem si acus pupugerit, omnis protinus rigor pallascit et quidquid in se rigidum habere cernitur, incurvatur." Cui Almachius: "ab injuriis caepisti, et in injuriis perseveras." Caecilia respondit: "injuria non dicitur nisi quod verbis fallentibus irrogatur; unde aut injuriam doce, si falsa locuta sum, aut te ipsum corripe calumniam inferentem, sed nos scientes sanctum Dei nomen omnino negare non possumus, melius est enim feliciter mori, quam infeliciter vivere." Cui Almachius: "ad quid cum; tanta superbia loqueris?" Et illa: "non est superbia, sed constantia." Cui Almachius: "infelix, ignoras, quia vivificandi et mortificandi mihi tradita est potestas?" Et illa: "contra veritatem publi∣cam probo te nunc esse mentitum, vitam enim viventibus tollere potes, mortuis autem dare non potes
Page 88
es igitur minister mortis, non vitae." Cui Almachius: "jam depone amentiam et sacrificia Diis." Cui Caecilia: "nescio, ubi oculos amiseris; nam quos tu Deos dicis, omnes nos saxa esse videmus; mitte igitur manum et tangendo disce, quod oculis non vales videre." Tunc iratus Almachius jussit eam ad domum suam reduci, ibique tota nocta et die jussit eam in bulliente balneo concremari. Quae quasi in loco frigido mansit, nec modicum saltem sudoris persensit. Quod cum audivisset Almachius, jussit eam in ipso balneo decollari. Quam spiculator tribus ictibus in collo percussit, sed tamen caput ejus amputare non potuit, et quia decretum erat, ne quartam percussionem decollandus acciperet, eam
Page 90
semivivam cruentus carnifex dereliquit. Per triduum autem supervivens, omnia quae habebat, pauperi∣bus tradidit, et omnes quos ad fidem converterat, Urbano episcopo commendavit dicens: "triduanas mihi inducias postulavi, ut nos tuae beatitudini commendarem, et hanc domum meam in ecclesiam consecrares." Sanctus autem Urbanus corpus ejus inter episcopos sepelivit, et domum suam in eccle∣siam, ut rogaverat, consecravit. Passa est autem circa annos domini CC et XXIII tempore Alexandri imperatoris. Alibi autem legitur, quod passa sit tempore Marci Aurelii, qui imperavit circa annos domini CCXX.
Page 73
MS. Bodley 799. [fol. 286a-288b.]
Seint Sisile of nobil kin bore was at Rome; [C 39. [originally cxxvij]] Oure Lord Crist ȝhe louid wel er ȝhe fro cradil come; ȝhe leet here baptise stillelich, as we finde write, ȝerin ȝhe had Ihesu Crist here maydinhood to kepe Þorwȝ here frendus strengþe, spousid ȝhe was to a manLine 5 Of gret nobley and ryches, þat heet Valerian. Þis mayde was cloþid in pal þat were swyþe ryche, Garlond also of gold, and her nex here lyche. Whan mynstralus song here song of here mynstralsyȝe, Þis mayde stilleliche song of God and Seint Maryȝe.Line 10 Of þe sauter ȝhe song a vers þat mest was in here þouȝt, "Leet, Lord, myn herte vnwemmed be, þat I comfounde be nouȝt." As ȝhe was anyȝt be here lord in ryche beed I-brouȝt, Sone þis fool mon of foly here be-souȝt. "Swete hert," quod þis mayd, "for loue þou hast to me,Line 15 Grant me þat I telle alyte preuite, And þat I mowe schriue to þe as conseyl preue." "Trewly þou myȝt," quod þis oþer, "to soþe I be-hote þe." "Swete lemmon," quod þe mayd, "In ward I am do, An aungel is my wardeyn, and my lemmon al-so,Line 20 ffast he stont her be me, and ȝif he oundir-ȝete Þat þou be-nome my maydinhood, for noþing nold he lette Þat he nold þe hard smyt, and be-neme þe þi myȝt. For al þe nobley þat þou hast, þou no myȝt aȝen him fyȝt; But ȝif he se þat þou louist me in good lyf and clene,Line 25Page 75
Page 77
Page 79
Page 81
Page 83
Page 85
Page 87
Page 89
Page 91
Page 73
MS. Cotton Cleopatra D ix. [fol. 155b-158b.]
Seint Cecile of noble kinne. ibore was at Rome, [f. 155 b.] [("Sancta Cecilia.")] Oure louerd crist ȝeo louede wel. er ȝeo fram cradel come Stilliche ȝeo let hire cristne. as we findeþ iwrite Ȝurne ȝeo bad oure lord crist. þat he scholde hire maidenhod wite Suþþe þoruȝ strengþe of hire frendes. ywedded ȝeo was to a manLine 5 Of grete nobleie and richesse inouȝ þat het Valerian. þþis maide werede robe of pal. and cloþes swiþe riche Gerlauns and tressours al of gold. þe her next hire liche Whan þis minestralles songen her songes. in hire minestrancie þþis maide stilliche gan singe. of god and seint marieLine 10 A uers of þe sauter hire songe was. and þeron was mest hire þouȝt Let lord min hert wiþoute wem beo. þat ȳ ne beo confounded nouȝt A niȝt as ȝeo was in hire bed. mid hire lord ibroȝt. Son he hadde of folie. þis clene þinge bisouȝt Swete hert þis maide seide. for loue þat þou hast to meLine 15 Graunte me þat ich þe mot telle. a lutel in priuete þþat ich me mowe þerof schriue to þe. and þat þou hit wole hele Certes lemman þis man seide. to noman telle ich nele Swete lemman þis maide sede. in warde icham ido An angel of heuene is mi wardein. and mi lemman alsoLine 20 Wel faste he stod here bi me. ȝif he hit underȝete [f. 156.] [(at top of the page, "De Sancta Cecilia.")] þþat þou binome min maidenhod. for noþint he nolde hit lete þþat he þe nolde wel hard smite. and binime þe al þin miȝte Of þi strengþe and of þin noble stat. for þou miȝte nouȝt wiþ him fiȝte Ac ȝif he seoþ þat þou louest me. in gode loue and cleneLine 25Page 75
Page 77
Page 79
Page 81
Page 83
Page 85
Page 87
Page 89
Page 91
Page 92
MS. COTT. TIB. E VII. [fol. 271 a-274 b.]
Jhesus Crist, ful of pete, To mankind es of mercy fre And schewes his pouste & his might Of(t)-sithes here unto sum men sight, So þat we may his mightes ken,Line 5 Als wele in wemen als in men, And all-þermost in maydens ȝing Þat will be boun to his biding. Þat may men by ensaumple se Of saint Cecill, þe mayden fre,Line 10 Þat born was of ful gentill blode And euer was haly & milde of mode, [(MS. Harl. mede.)] And in hir hert ful wele scho knew All þe lare of oure lord Jhesu. Vnto him was scho prayand euer,Line 15 Night and day, and sesid neuer. Of pape Urban scho was baptist And trewly trowed in Jhesu Crist. With hir frendes scho was ful dere And with all oþer folk in-fere,Line 20 Bycaus scho was both fayre & gude And untill all folk milde of mode. Hir frendes maried hir till a man Þat named was Valirian; Ȝong he was and faire of skinLine 25 And komen of ful nobill kyn, Bot hathin he was & unbaptist And knew no-thing þe law of Crist. Cisill durst none oþer do Bot als hir frendes tald hir to.Line 30 Þe day was sett: þai suld be wed. In clathes of (g)old [(MS. cold.)] þai both war cled; Bot Cicill had þar-of no pride— Ful hard clething was next hir hid; Outward scho was richely arrayd,Line 35 So alls hir frendes had puruayd. Þus on þis wise when þai war wed, Ful fele folk þaire frendes fed. When þe bridal was broght till ende, Þat ilka man þaire wai gan wende,Line 40 Cicill es þan to chamber went, Calland to Crist with gude entent. Þai herd grete noyis, þat war hir nere, Of angels sang and organs clere; Scho made hir melody omangLine 45 And al þus said scho in hir sang:Þat es on þis maner to mene: "Lord, þou mak my hert all clene And saue my body unfiled within, So þat I be noght schent with syn!"Line 50 When scho had tald all hir talent Þus unto god with gude entent, With hir husband scho went to bed, Als þe law wald, for scho was wed. Bot in hert ful wele scho thoghtLine 55 To kepe hir clene, if þat scho moght. So by hir lord when scho was layd, Vntill him al þus scho sayd, Scho sayd: "sir, if it war ȝowre will,Fiat cor meum et corpus meum im∣maculatum, ut non confundar: