Pharmaceutice rationalis. Sive Diatriba de medicamentorum operationibus in humano corpore. Authore Tho. Willis M.D. in Univ. Oxon. Prof. Sedleiano, nec non Coll. Med. Lond. & Societ. Reg. Socio

DE MEDICAMENTORUM OPERATIONIBUS IN Corpore Humano. (Book 1)

SECTIO I.

CAPUT I.

Designatio totius Operis.

I. ARTEM medicinalem à prima inventione, usque ad Hippocratis secula mere empiricam fuisse, ejusdem an∣nales consulentibus compertum est. Quippe cum varii homines varia tentarent remedia, si quidpiam in aliquo affectu juvisse experientia comprobaverat, postea idem in simili casu etiam aliis adhiberi solebat. Quare, uti refert Herodotus, antiquiores Aegyptii aegrotos suos non ad medicos, sed in compita, & publicas vias deferebant, populum praetereuntem pro morbi curatione consulturi. Porro & horum, & Grae∣corum Sacerdotes, quo quisquam remedio sanatus esset, scriptis man∣dantes, observationes suas in Templorum Adytis, etiam aliis subinde ae∣grotis communicandas reponebant. Postquam vero, accrescente indies observationum cumulo, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in praecepta & methodum redigi coe∣pisset, in duplici hoc cardine res pene tota versabatur; nempe ut materia medica cum toto ejus apparatu, & selectis praescriptorum formulis apte dispensaretur, ac insuper ut Indicationes Therapeuticae, circa supellectilis medicamentalis usum rite designarentur. Si quispiam haec utraque satis ••alluisset, in re pharmaceutica omne punctum tulisse putabatur. Verum e∣••imvero in hoc negotio, inque medicinae praxi inter desiderata merito collocamus, quod à nemine adhuc explicetur, quo ritu & quali partium corporis humani affectione, medicamenta intus sumta, aut exterius adhi∣bita, operationes suas persiciant; viz. quomodo, & quare haec vomitum, illa purgationem, alia diaphoresin, aut alterationem, aut quandam alterius generis operationem moveant; quae sit partium & particularum in a∣gente & patiente affinitas, aut dissimilitudo, impulsio, pulsio, & reactio: ••ein quali illae invicem commistae lucta aut fermentatione agitentur, & qua mechania aut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 effectus suos producant. Super his solutio vulgaris solet esse, pharmaca quaeque per virtutes quasdam specificas o∣perari,

& 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 suas peculiares exercere. Quod equidem nihil am∣plius sonat, quam idem per idem explicare; quemadmodum si dicatur vomitoria quaedam esse, quia facultate vomitum in nobis ciendi praedita sunt. Quandoquidem igitur speculatio haec Therapeutica hactenus à me∣dicis sere intacta relinquitur, operae pretium videtur inquirere de ratione quasi mechanica, qua medicamina cujusque generis in corporibus nostris vires suas exercent; scilicet ut, pro libitu nostro, illa in visceribus excre∣tionum motus ciere, aut sistere, sanguinis & humorum effervescentias ex∣citare, vel compescere, cujusque insuper partis aut membri indigentiis, aut anomaliis peculiari quodam respectu, ac velut tributo subvenire va∣leant. Hic etsi parum refer quo ordine pharmacorum species recensentur, tamen methodi gratia, eorum rationes quasdam generales imprimis de∣signare visum est, dein juxta has eadem in classes redigere. Itaque circa medicamentorum operationes primo distinguere oportebit loca in quibus virtutes, sive energias suas primo, aut potissimum exerunt; quae nimirum vulgo dividi solent in tres regiones, scil. primo, primas vias, quibus prae∣cipue comprehenduntur Ventriculus, Intestina, ductus Felleus, & Pan∣creaticus, nec non vasorum Meseraicorum oscula; secundo, Massam san∣guineam cum appendicibus ejus sanguineis, scil. Praecordiis, Hepate, Lie∣ne, &c. tertio, Cerebrum & systema Nervosum, cum membris & habitu corporis. Praeter has distinctas activitatis sphaeras, quarum modo haec, vel illa seorsim à caeteris, modo plures, aut omnes simul à pharmaco attingun∣tur; insuper secundo in loco considerare debemus subjecta immediata in quae medicamenta operantur, quae nimirum non solidae partes, sed vel Spiritus animales, vel Humores sunt; tametsi his mediantibus etiam illae interdum afficiantur. Pharmaca intus sumta vel immediate agunt in Spiritus animales, eos nempe qui Oesophagi, Ventriculi, Intestinorum, aliorumque in primis viis ductuum sibris insident; vel mediante sanguine in eos qui Cerebrum & partium longius dissitarum fibras nerveas aut mem∣branaceas incolunt. Sive hos, sive illos cum illorum virtus attingit, eosdem vel irritando in motus excretorius cient, aut erigendo amplius expandi & velut ovare faciunt; vel demulcendo ipsorum inordinationes sedant, & molestias tollunt; vel denique consternendo eorum furores consopiunt. Humores, quibus pharmaca intus sumta vires suas impri∣munt, sunt Ventriculi, & Intestinorum tum fermenta, tum oblinimenta, Sanguis, cum succo nutritio, & recrementis, sc. Sero, Bile utraque, & succo Pancreatico, & humore Lymphico, arque liquor Nervosus; in quos modo singulares, modo plures simul medicamina diversimode operantur, in quan∣tum eos aut fundunt & praecipitant, aut ab eo statu reducunt; quandoque segnes exagitant, vel nimium effervescentes leniunt ac demulcent; vel de∣ni{que} eos qualitate, consistentia, temperamento, aliisque accidentibus enor∣mes alterant, & sensim crasi genuinae restituunt. Cum itaque circa pharma∣corum operationes, totidem & tam variae sint considerationes, methodi no∣strae filum juxta loca, in quibus vires suas primo aut potissimum exerunt, ducatur; eoque respectu à Catharticis tum Vomitoriis, tum Purgantibus incipiemus: dein proxime medicamenta Diuretica, Diaphoretica & Car∣diaca tractabimus: ac ultimo de Opiatis, & Specificis vulgo dictis, hoc est, de medicamentis cujusque particularis membri aut visceris anomalias, aut defectus respicientibus, dicemus. In singulis hisce tractandis haec tria ob∣servabimus; sc. Primo in unoquoque pharmaciae genere medicamenta in corporis humani sive Spiritus, sive Humores, sive in utrosque simul & partes solidas operandi, & afficiendi modos designabimus. Secundo cu∣jusque medicamentorum classis species omnes, aut saltem praecipuas, una & selectiores praesoribendorum formulas notabimus. Tertio quae ad singulas spectant remedia Chymica primae notae describemus, corumque Aetiolo∣gias,

hoc est, mutationum & accidentium, quae in eorum praeparationibus contingunt, variationes, nec non virtutum, & effectuum quae in praepara∣tis eminent rationes subdemus. Quarto his superaddi possit, in re phar∣maceutica exercitatio adhuc alia, nimirum ut praeparationum Chymica∣rum Aetiologiis rite perpensis, ejusmodi medicamentorum apparatus alii, tum elegantiores, tum utiliores investigari queant. Verum hanc nos in∣stitutionem, quia Arcana, temerariis Agyrtis medicinas hodie quasvis ver∣bo tenus perceptas, non sine Aegrotantium periculo, passim impune facti∣tantibus facile violanda, continet, in aliud tempus reservabimus: quod proxime incumbit, in corpore humano primas vias vulgo dictas, viz. in quibus medicamenta operari incipiunt, & actionis cujusque pharmaceu∣ticae quasi proscenium sunt, breviter & accurate describemus.

CAP. II.

Partium intra quas medicamenta operari incipiunt De∣scriptio, Usus & Affectiones.

I. QUANDOQUIDEM medicamenta sicut alimenta iisdem in corpore humano ingeruntur viis, & per eosdem ubique feruntur ductus; idcirco velut ad Chyloseos, ita ad Pharmaciae rationes, & fiendi modos rite intelligendos, partium ac viscerum, in quibus dramata utra∣que ista peraguntur, schenographiam quandam delineare ex usu foret. Attamen hoc opus plenum, & omnibus numeris absolutum tradere, esset totius corporis humani Anatomiam exhibere. Quapropter illas solummo∣do partes, in quas pharmaca recipiuntur, & ubi operari incipiunt, breviter delineabimus. Sunt autem hae, Oesophagus, Ventriculus, & Intestina, cum appendicibus eorum; in quibus non tantum Vomitoria & Purgantia, sed & Cardiaca, Opiata, Diaphoretica, imo & alia cujuscunque generis medicamina virtutes suas primo exerunt, & ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quascunque edendas determinantur. Horum itaque non perfectam descriptionem (quae jam jam ab aliis Anatomicis accurate satis traditur) at breves so∣lummodo Commentarios, qui Pharmaciae illustrandae inservire possint, ad∣ji ciemus. Cumque insuper medicamenta quaeque immediatius agant in Spiritus, aut Humores, aut simul in utrosque; atque illorum subjecta sint fibrae, membranae, vasa, & ductus, quomodo haec in praedictis visceribas habent, & affici solent, particulariter exponemus.

II. Oesophagus, juxta omnium sententias, & communem observatio∣nem, tres habet tunicas. Harum interior in intima superficie quod∣dam quasi velum habet, fibris seu villis tenuissimis constans, quod totam ejus cavitatem velut lanugine quadam investit: reliqua hujus tunicae substantia tota nervea est, fibris varii generis & diversimode contextis do∣nata, pariter ac Ventriculi & Intestinorum tunica interior. Porro haec membrana illi, quae palatum, os, fauces, & labia tegit, continuatur: insu∣per illa usque ad Ventriculum descendens, os ejus circumcirca & inferius spatio trium digitorum latorum oris latera intus obducit. Haec tunicae istius nerveae extremitas intra Stomachi orificium crassa admodum & vil∣losa, & à Ventriculi tunica interiore, quam obtegit, valde distincta appa∣ret; quod post levem elixationem plenius cernitur; tunc enim tunica

ista à Gula proveniens, secus ac interior illa Stomachi, mire candicat. P〈…〉〈…〉 ea procul dubio ad sensationem maxime exquisitam facit. Hinc enim g〈…〉〈…〉 ta comesta & deglutita, grata jucunditatis affectio usque ad Ventriculi in〈…〉〈…〉 gressum comitatur: quin & ab ingratis comestis aut commemoratis, i〈…〉〈…〉 ritatione hic facta, nausea saepe ac vomitus succedunt. Porro hujus tuni〈…〉〈…〉 cae altior in Ventriculum insertio, intimum ac citissimum illud inter Sto〈…〉〈…〉 machum & Gulam commercium facit; ita ut, si pars alterutra in vom〈…〉〈…〉 tionem cieatur, mox altera in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 adducatur: cumque eade〈…〉〈…〉 tunica Palatum aliasque Oris partes investiat, etiam haecum illis circa vo〈…〉〈…〉 mitionem mutuo consensu afficiuntur.

2. Proxima Gulae tunica carnosa admodum & crassa est, veluti si est〈…〉〈…〉 museulus perforatus. Ho••mannus revera hanc ••usculum esse, & Paraly〈…〉〈…〉 & Convulsio••ibus obnoxiam fieri asserit. Hujus Tunicae sibrae carn〈…〉〈…〉 vulgo rotundae & transversae habentur; sed Clar. Stenon. observavit e〈…〉〈…〉 spirales atque duplicis ordinis esse, quae nimirum se mutuo intercussan〈…〉〈…〉 & binas velut cochleas oppositas constit••unt. Super his, quantum obser∣vatione propria colligere potui, ut dicam; videtur totus Oesophagu•• duobus musculis compositis constare, qui quatuor parallelogrammos cum fibris oppositis, & se invicem decussantibus efficiunt. Hoc plane conspi∣cietur, si haec Gulae tunica media caeteris exuta, & in extremis ligata in∣sufflatione distendatur, simulque aquae ebullienti, ut fibrae contrahantur & intumescant, aliquoties immergatur; ita namque duae series fibrarum descendentium cum tendinibus cernentur. Dein si haec tunica inversa▪ pariter insuffletur, fibrarum ascendentium ordines oppositi in conspectum venient. Ultimo si tunica in medio tendinum per longum secetur, & in planum explicetur, duo Parallelogrammi in una superficie, & totidem oppositi in altera apparebunt.

3. Tertia & extima Oesophagi tunica, quae huic & Ventriculo commu∣nis, atque à Diaphragmate (eui dum foramen ejus pertransit, unitur) o∣riunda, tenuissima, & fibris tantum membranaceis & perquam exilibus praedita existit.

III. Quod ad usus & officia harum partium spectat, dicimus in genere tunicam interiorem potissimum ad sensus, mediam ad motus munia prae∣standa, atque tertiam, ut totius integumentum sit, componi: super his vero, quia prim•• Pharmaciae aditus sive propylaea sunt, operae pretium vide∣tur ut particularius, & paulo fusius disquiramus.

IV. Primo igitur quod Oesophagi tunica interior crusta villosa seu velu•• lanugine quadam obducatur, (quae item Palato & Linguae communis est) hoc ita fieri videtur ad comessationem, quae pro vita tuenda necessaria est, magis invitandam; nempe ut, dum alimenta grata deglutiuntur, in toto Oesophagi transitu, à villis istis arripi, iisdemque diutius adhaerere, & ju∣cunditatis sensum imprimere queant. Quod autem tunica ipsa fibris tan∣tum nerveis varie intertextis constet, imprimis ad sensationem facit; dein ad robur & firmitatem, uti cum spo••tula ••luribus viminibus intexitur; & tertio ut pars ea melius distendi queat. Praecipuum vero illarum munus est sensibilium appulsus suscipere, eosque mox 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tradere; proinde ut, juxta complacentiae aut displicentiae affectus ibidem excitatos, deglutitionis aut rejectionis motus continuentur, au•• de novo excitentur.

V. Hic autem merito inquiritur, an non haec Tunica prorsus nervea, si∣quidem fibris ita numerosis & vari••s intexitur, etiam mo•••••• cuipiam inser∣viat? Quippe cum Oesophagum ejusque partes inter deglutiendum, ex∣puendum, evomendum, oscitandum, aliasque affectiones diversimode mo∣veri constet; porro cum alia viscera membranacea, & imprimis Ventrieu∣lus & Intestina, in varios spasmo••, inflationes & distensiones, passim a∣gantur:

explicare oportet, à quibus fibris, & quo ritu affectis, istiusmodi variae sive actiones sive passiones obeantur.

VI. Fallopius praestantissimus sui feculi Anatomicus, cum observasset in musculo (qui praecipuum aut unicum motus localis instrumentum est) partes geminas, alteram quidem, quae musculi corpus carnosum continens, fibris carneis; & alteram, quaechordam, fibris nerveis constat: atque ex his duabus, ••orpus tamum musculi s••ipsum movere, & contrahere, chordam vero tantum tra••i, neque s••ipsam movere; tandem concludit, nullam particulam in Animali se∣ipsam movere, nisi ••ibrosa sit, ac carnem veram ••abeat. Observ. Anatom. p. 412.

VII. Congruenter ad haec in peculiari tractatu nuper ostendimus, quod & quomodo omnis contractionis motus à fibris tantum carn••is perficiatur, viz. Hae spirituum (qui à fibris tendinosis prosiliunt) incursibus subito instatae ac in∣tumefactae mox abbreviantur, proindeque partes appensas versus se corripiunt, Cae∣terum vero cum & plane constet quasdam partes nerveas, ac imprimis vi∣scera concava, non solum contrahi, sed expandi, multum instari, inque majorem capacitatem ampliari, quod certe per contractionis motum fieri nequit, cumque insuper liquido pateat spiritus animales intra fibras ner∣veas, haud minus quam intra carneas moveri, inque iis non tantum blande scat••re, sed interdum valde irritatos, aut explosos impetuosius ex••lire: His, inquam, praemissis, non dubitamus statuere, spiritus animales intra fibras nerveas sive membranaceas scatentes, non modo sensiones, quae pro∣prium illorum munus sunt, sed & motus quosdam locales, scil. expansio∣nes sive inflationes efficere. Quippe dum spiritus animales in explosiones acti, & insigniter rare••acti, has fibras (quae secus ac carneae non certis or∣dinibus, sed quaquaversus dispositae, plurimum attenuari, inque majores expansiones distendi, & dilatari possunt) impetuosius ••ubeunt, necesse est viscus ex iis constans ubique inflari, ejusque latera quaqua versus explicata, summeque attenuata, in majorem capacitatem ampliari. Profecto ex insti∣tuto naturae, quandoque ad hunc modum fieri convenit; nimirum ut, dum partes quas membranae constituunt, subtendunt, aut investiunt, hoc ritu expanduntur, humores superflui, aut molesti iisdem infixi, aut adhaerent••s, excuti & ablegari possi••t. In hunc sinem & hac ratione, pandiculationes, oscitationes, & quosdam alios inflationis, aut distensionis motus excitari putamus. Quapropter siquidem in oscitatione, Oesophagi ductum nobis vel invitis ampliari, & quasi à vento quodam inflari, & expandi sentimus; concludere licebit, exinde hunc affectum oriri, quatenus Gulae tunica in∣terior, propter humiditatem nimiam (qua aggravatur) discutiendam, à spirituum explosione quadam expanditur, & ampliatur. Porro hunc osci∣tationis motum (quia molestus semper & indecorus videtur) dum inhi∣bere nitimur, mox Tunicae exterioris fibrae carneae in contractionem cien∣tur: quo fit ut inter oppositos hosce expansionis & contractionis nixus in Oesophagi tunicis quaedam quasi colluctatio (quam facile percipimus) oriatur. Quo ritu spiritus Animales in Affectibus convulsivis viscera membranacea valde inflent, ac attollant, ac, ut vivi animalis exilitiones mentiantur, intumefaciant, alibi à nobis ostensum est. Porro cum à Phar∣maco incongruo, aut veneno, Ventriculi, aut Intestinorum distensiones & inflationes horrendae, & non raro totius Abdominis intumescentiae subita∣neae, & immanes contingant; ita fieri solet, in quantum spiritus animales summe irritati, inque impe••us explosivos adacti, fibras membranaceas si∣mul omnes incurrunt, & quoad ultimum extendunt▪ proinde ut vis••us ab iis contextum, mox totum insletur, & quantum fieri potest amplietur. Verum è divertieulo hoc de motu membranaceo regressi Oesophagi tunicae alterius usum consideremus.

2. Exterior Gu〈…〉〈…〉 tunica, carnosa admodum & crassa, siquidem duobus

fibrarum carnearum ordinibus, qui oblique ascendunt & descendunt, seque mutuo decussant, constat, duplex quasi musculus censeri debet; cumque unus fibrarum duplicatarum ordo sic descendens deglutitioni inserviat, al∣ter procul dubio ascendens expuitionis & vomitionis opera perficit. Novi quosdam ob Paralysin in hac Oesophagi tunica carnea excitatam, deglu∣titionis magna difficultate laborasse, aliosque ob fibras penitus resolutas, fame interii••••e. Porro suspicari fas sit, ob fibras nerveas tunicae interioris, dum spiritus in iis exploduntur, inflatas nimis & distentas, praefocationis sensum & velut globi cujusdam ascensum in Hystericis evenire. Tertio de Tunica Oesophagi extima & communi non est ut multa dicamus; haec enim sibris tenuissimis & membranaceis constans, fere tantum pro visce∣ris hujus integumento esse videtur.

Ventriculus (in quem Oesophagus desinit, ejusque Orificio sinistro Tunicam suam nerveam inducit) instar manticae oblongus est, cum fundo ampliori & orbiculariter expanso, cumque summitate plana, & breviori, in qua duo extant orificia, ad quandam distantiam è regione consita; per sinistrum alimenta ductu recto & perpendiculari in stomachi cavitatem descendunt, quae ibidem dissoluta, & in chylum mutata, per ostium de∣xtrum, cujus ductus obliquus est, rursus ascendentia, exinde ad Intestina transeunt; adeo, quicquid alterutro stomachi ostio egreditur, fit per ac∣clivem ascensum: atque, ut Ventriculus contenta sua à laeva per vomi∣tum, aut à dextra per sedem amandanda excernat, necesse erit, simul fun∣dum & latera ejus una contracta, & sursum lata, ad Orificium hoc, vel illud tota inclinari.

VIII. Haec de Stomachi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exteriori: amplius in hoc viscere (quod ad Pharmaciam attinet) considerare oportet ejus Tunicas, cum fibrarum texturis, Orificia, atque vasa, & ductus, simulque eorum omnium actio∣nes, & usus. Ventriculus pariter ac Oesophagus tribus constat Tunicis; ••nae communi à Diaphragmate orta, & duabus propriis, externa, inter∣naque.

IX. Haec interior tota nervosa est, ac (prout de Gula observavimus) in superficie interna, substantia villosa, seu filamentis rectis, Tunicae ipsi perpendiculariter insertis (prout in panno serico qui dicitur velutus) ubi∣que obducitur. Haec crusta Ventriculum intus obtegens, post levem eli∣xationem manifestissime apparet, distincta tamen ab ea quae Gulam inve∣stit, (utpote levidensis & minus candida) similis videtur illi, quae lin∣guam obtegit. Quippe tum hujus, tum Ventriculi superficies aspera & crusta••a esse debet, ut alimenti tum libati, tum deglutiti particulae parum in ea detineantur, & dein paulatim tunicae nervosae tradantur, quae ab eo∣rum nudo & immediato contactu, nimis irritari & postea indurari pericli∣raretur. Porro haec ventriculi crusta villosa, aliis etiam usibus inservit; Chyli enim reliquiae inibi aggestae, & ad acorem servatae, in fermentum quoddam, & pro appetitu, & pro digestione requisitum, evadunt. Caete∣rum haec lanugo vasorum, quae tunicae nerveae densissime inseruntur, ora ubique obtegit, ac tuta••ur, nec non humores ab arteriis & nervis exudan∣tes suscipit; dum interim venae Chylum aliosve succos in hac parte sca∣tentes exugunt. Crusta haec villosa in postica sive convexa ejus super∣ficie, qua tunicae nerveae cohaeret, glandulis annulatis numerosissimis ubi∣que consita est, quae procul dubio vasorum in tunica nervea dehiscentium ora contegunt; ac, uti videtur, humorem illis destinatum, aut ab iis de∣positum immediatius excipiunt & percolant.

X. Velum hoc, sive crusta villosa, post immersionem stomachi in aqua fervida sacile separatur, & per se tunica satis firma, & ab aliis distincta ap∣paret, atque ob rationem modo dictam, haud improprie tunica glandu∣losa dicatur. Hac igitur amota, occurrit ipsa tunica nervea fibris varii

generis, & diversimode intextis constans; per cujus Telam A. A. raram, vasa sanguifera innumera, & ramificatione densissima producuntur; in∣que superficie ejus interiori, ubi tunicae glandulosae cohaerent, terminan∣tur. Utriusque harum membranarum, scil. nerveae & glandulosae portio∣nes, per Iconas, in Tabula quarta elegantissime repraesentantur.

XI. Tunica ista nervea interiorem Ventriculi cavitatem, quasi vas Chy∣micum sive Matracium, in quo alimenta dissolvuntur, & in Chylum dige∣runtur, constituit. Fibrae ejus potissime ad sensationem, & forsan qua∣dantenus etiam ad motum faciunt. Quoad prius, hae inanitae famem ex∣citant, atque prae siccitate aut salsedine corrugatae, ab Aromaticis, aut potu∣lentis vinosis ingestis excalefactae, sitim inducunt: si quando humores a∣cres, aut acidi has stimulant, aut vellicant, Cardialgia accietur. Denique in has fibras medicamina quaeque imprimis agunt, &, juxta impres∣sionem sensibilem iis inflictam, operatio hujus aut istius modi (pro∣ut inserius speciatim declarabitur) succedit. Quamprimum ab alimen∣tis idoneis Ventriculo ingestis, hae fibrae implentur, illico spiritibus harum incolis complacentia quaedam & satietas, dein horum consensu tota ipsorum systasi, sive Animae sensitivae, refectio & velut ovatio quaedam in∣ducitur: Interim, quatenus venae mox subtilissimam Chyli portionem ar∣ripiunt, etiam flammae vitali pabulum ditius exporrigitur.

XII. Quoad Tunicae hujus motum, etsi contractiones spontaneas 〈◊〉〈◊〉 prorsus denegemus, attamen satis manifesto liquet, eam frequenter disten∣di, inflari, intumescere, inque majorem capacitatem ampliari: quod ita fieri contingit, non solum à flatibus intra stomachi cavitatem genitis, sed longe saepius à spiritibus fibrarum ipsarum incolis; qui, si valde irritati, inque impetum explosivum adacti, istas simul omnes, dum tumultuose, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 incurrunt, summe inflant, & distendunt, proindeque totam mem∣branam quasi vesicam inflatam intumefaciunt. Nam si sibrae illae nerveae omnes essent cavae & tubulatae, iisque ventus subito insufflaretur, ne∣cesse foret vas quod contexunt, illico distendi & dilatari. Pariter habet quando spiritus, velut Oestro perciti, in eas impetuosius irruunt. Pro∣pter hujusmodi causam conjunctam, & afficiendi rationem Ventriculus in Paroxysmis Hystericis, & Colicis, & non raro in affectione Hypochon∣driaca intumescere solet. Hinc etiam singultus oritur, ejusque reciproca∣tiones, propter Ventriculum per has fibras modo in••••atum, & per Dia∣phragmatis systolem modo depulsum, contingunt. Denique Pharmaca deleteria & venena, quatenus spiritus valde stimulant, inque has fibras furiose concitant, Ventriculi aliorumque viscerum distensiones, & infla∣tiones saepe horrendas inducunt; atque ob similem fere rationem Tympa∣niten oriri statuimus.

XIII. Interior haec tunica in corporibus sanis multas habet rugas sive plicas, in Ventriculi superficie concava eminentes, quae videntur esse quasa totidem sepimenta, sive sulci, quibus chyli portiones hic illic tenuiter dispersae, melius coctionis ergo ab invicem derineantur, ne simul in massam spissiorem confluerent. Plicae istae formantur, quatenus haec tunica exte∣riori carnea multo amplior est; quare ut ab ea contineatur, necesse habet in plicas, sive rugas istas colligi. In Bibonibus vero & Gulosis, quibus à crebra & nimia ventriculi impletione tunica carnea plurimum extenditur, etiam interior illi coextensa, rugas suas omnes amittens, plana & tenuis instar vesicae inflatae evadit. Praedictae rugae ac plicae in Tabul. 4. Figur. 1. exprimuntur.

2. Proxima Ventriculi tunica, quae & propria & per totum carnosa, si∣bris omnino carneis constat, tantum moribus, iisque solum contractivis obeundis inservire videtur. Revera totum Ventriculi corpus membrana, sive panniculo hoc carnoso, qui ipsum diversimode pro variis, quae occur∣runt

usibus & officlis contrahat & componat, integitur. Quandoquidem enim stomachus circa Chylificationis opus, & medicamentorum operatio∣nes, in varios gestus alterari, & modificari debet, id propter haec tunica multiplices fibrarum motricium ordines, nunquam satis admirandos, con∣tinet. Quamvis non facile sit eos utpote valde intricatos describere, quia tamen hoc ad Pharmaciae rationes plurimum facit, idcirco pro virili no∣stro, Anatomen hanc particularem hactenus fere intactam tradere co∣nabor.

XIV. Propter hujus apparatum, Ventriculus hominis, aut Quadrupedis bidentis, inanitus, & ligatura circa utrumque orificium facta inflatus, aquae ferventi, ut fibrae paulatim contractae intumescant, aliquoties immergatur, usque dum totus semicoctus appareat; dein Tunica extima, save membra∣na totum ventriculum obtegens, notetur. Hujus fibr••, ab uno Orificio ad alterum excurrentes, Stomachi fundum ac latera in tota earum longitudine circumdant, & juxta varium protensionis ambitum, breviores aut longio∣res, nec non magis rectae, vel obliquae existunt. Porro in quibusdam locis, viz. prope orificia & circa stomachi fundum & fines, multo crassiores sunt quam in medio, revera ut ibidem quadantenus carneae & motrices vi∣deantur. Membranae hujus fibrae nerveae (pariter ac in plerisque muscu∣lis observare licet,) fibras carneas immediate substratas, ad rectos angulos secant; utpote quas non tantum obtegere, sed viere, ac intra ordines suos singulatim, ne dissiliant, continere debent. Hujus Figuram Tabula secun∣da apte repraesentat.

XV. Itaque hac Tunica separata & amota, subtus ad rectos angulos ja∣cet fibrarum carnearum series, quae Ventriculi fundum & latera quoad prosunditatem cingentes in plano superiori, quod orificiorum interstitium est, inque ipsis orisiciis terminantur. Procul dubio harum munus est, dum contrahuntur, Ventriculi fundum & lacera sursum ducere, & proinde ca∣vitatem ejus plurimum arctare, adeo ut contenta superius lata per hoc aut illud orificium eliminari possint. Tunicae hujus carneae superficies exte∣rior sive convexa, cum fibrarum motricium ordine in Tabula tertia exacte delineatur.

XVI. Ut vero istius motus excretorius, versus hoc, vel illud orificium determinate fiat, & materies stomacho inclusa, per vomitum, aut sedem a∣mandanda foras convehatur, altera fibrarum serie opus est, quae respectu priorum transversae, stomachi extremitatum unam, sc. laevam vel dextram, versus alteram ducant; adeo ut, dum utriusque generis fibrae coagunt, stomachus quoad omnes dimensiones suas contractus, & sursum latus, con∣tenta sua per orificium, ad quod pro data occasione inclinatur, ejiciat. Et quidem tales fibras adesse, & prioribus subjacere, Tunicae istius superficiem alteram interiorem sive concavam intuenti planissime constabit. Itaque Ventriculus compage ejus per Pylori Orificium paulo resectum traducta, invertatur adeo, ut superficies interior & concava, exterior & convexa e∣vadat, & tunc membranae interioris crusta villosa cum rugis & plicis, pro∣ut superius describitur, & in Tab. 4. Figura prima elegantissime expri∣mitur, apparebit. Dein post levem immersionem in aqua ferventi, crusta Villosa separetur, & amoveatur, ipsamque ita Tunicam nerveam vasorum ramificatione densissima obductam videbimus: utriusque harum portio∣nes, ut superficies ipsarum cum glandulis, & vasis quibus cohaerent con∣spiciantur, in ejusdem Tabulae Fig. secunda, & tertia, exacte describendas curavimus. Denique tunica nervea penitus ablata, carneae sive mediae superficies interior fibrosa, qualis in Tabula quinta ad vivum delineatur, in conspectum veniet. Itaque in hac fibrarum carnearum ramificatione ordo notabilis est, quae pone os Ventriculi oriri, & sinistram ejus oram cingere visae, antrorsum versus stomachi regionem dextram feruntur. Ha∣rum

manipulus insignis in Ventriculi jugo, sive summitate utrinque li∣neis rectis procedens, Pylori Antrum ingreditur, ejusque cavitatis longi∣tudinem sparsim obducens, in ipso orificio terminatur, prout in Fig. quinta repraesentatur. Reliquae autem hujus ordinis fibrae, utrinque per stomachi latera oblique, & prorsum versus fundum ejus tendunt, ibidem∣que conveniunt. Priorum munus videtur, Orificium alterutrum, verius alterum pro egestione per inferiora, & superiora respective facienda addu∣cere; nam eaedem fibrae, juxta quod spasmus ab hoc, vel illo ipsarum fiue incipit, ad dextram vel laevam trahunt; prout in tractatu nostro de motu musculorum nuper edito ostendimus. Siquando contractio juxta Pylo∣rum incipit, dum illic Ventriculi fundus, & latera per fibras alias, cum interiores, tum exteriores colliguntur, etiam os ejus per has rectas versus Pylorum inclinatur; propterea ut stomachi contenta quaeque ad intesti∣na transmittantur. Sin vero contractio ab alteris fibrarum istarum finibus juxta os Ventriculi inchoetur, dum illuc fundus, & latera ejus, per fibras alias contrahuntur, etiam Pylorus pro vomitu acciendo versus ipsum si∣mul adducitur. Quod ad reliquas hujus ordinis fibras obliquas spectat, dum spasmo à dextris ipsarum finibus incipiente, deorsum illae & oblique contrahuntur; motu suo Ventriculi cameram sinistram, versus fundum & Pylorum pro cibis, dum coquuntur, strictius com primendis atque illuc de∣volvendis inclinant: è contrario item, spasmo à sinibus sinistris inchoa∣••o, illae sursum, & oblique contractae Ventriculi fundum, & cameram de∣xtram versus os ejus pro vomitu excitando corripi faciunt. Juxta utras∣que harum contractiones, fibrae carneae exteriores, Tunicae mediae superfi∣ciem convexam constituentes in actione conspirant, adeoque Ventriculi cavitatem plus coarctant, & pro evacuatione superne vel inserne molienda, aptius componunt. Quapropter secundum quod irritatione hic aut illic facta, contractio juxta Pylorum vel os Ventriculi incipit, tota Ventriculi capacitas simul collecta, sursum lata, atque huc vel illuc inclinata ege∣stionem supernam vel infernam molitur. Utrasque hujus tunicae super∣ficies, in iisque distinctas fibrarum motricium series in Tabul. tertia & quinta per Iconas exactissime describendas curavimus. Motuum contra∣ctivorum, quos haec Ventriculi tunica carnosa peragit, species singulas re∣censere & explicare, hujus loci non est; cujusmodi in affectibus spasmodi∣cis excitari solent, alibi ostendimus; & quales à medicamentorum ope∣rationibus accientur, cum de singulis speciatim agemus, declarabitur. In∣terim vero annotamus, motuum, quos haec tunica carnosa obire solet, in∣stinctus sive impulsus diversimode communicari: viz Imprimis ac po∣tissime à tunica nervea substrata, quae prout à Ventriculi contentis varie afficitur, mox illam, retentionis aut expulsionis gratia, in hujus aut istius∣modi contractionesciet. Caeterum nervi huic tunicae carnosae inserti, ei varios motuum instinctus ab〈…〉〈…〉 partibus vicinis, aut remotis, su∣pernis, aut infernis deferunt. Hinc à Phantasia, Appetitu, immo à pleris∣que sive Animae, sive quarumlibet corporis partium affectibus, Ventriculus saepe perturbatur, & diversimode commovetur.

3. Tunica Ventriculi extima, ei cum Oesophago communis, cujusmodi substantiae ac texturae fuerit, modo innuimus: quod ad usum spectat, haec totius Ventriculi integumentum existens, Tunicae substratae fibras carneas investi, easque fibris suis viet, ac velut viminibus simul colligat. Mem∣branae hujus fibrae in quibusdam locis (prout supra observavimus) cras∣siores sunt, ut, quando Ventriculus supra modum saginatur, plurimum distendi possint. Hae parum motui, sensioni tamen quadantenus inservi∣re videntur; quanquam & hujus perexiguus tantum usus fuerit; utpote quia nihil exterius objectum, aut ore assumtum huic occurrere potest. Quod si serosus humor, aut abscessus, aut bilis constans suffusio in partibus

vicinis aut contiguis accidat, in quantum haec tunica propterea multum ac crebro irritatur, in stomacho nausea fere continua, inappetentia, & fre∣quens vomitio excitatur; prout in pluribus post obitum dissectis obser∣vavi. Tunicae hujus praecipuus usus est, quod totius Ventriculi integu∣mentum existens, membranae substratae carneas fibras investit, vasorum ra∣mificationes sustentat, quinimo ad Ventriculi robur, ejusque calorem con∣servandum, inservit. Porro non improbabile est, in quibusdam locis hu∣jus fibras nerveas, respectu fibrarum carnearum subjacentium, loco Tendi∣num esse.

XVII. Ventriculus ad hunc modum instar manticae à tribus istis tuni∣cis tanquam à panno triplicato conflatus, bina habet Ostia sive Orificia, in summitate ejus è regione consita. Unum à parte sinistra, ex Oesophagi in os Ventriculi insertione consistit; ac simili ritu habet, ac si infundibuli tubus in vesicae implendae foramen inderetur: ductus hujus rectus & per∣pendicularis, ingesta quaeque ac deglutita in stomachum admittit. Orifi∣cium alterum à parte dextra, longo & obliquo ascensu in Duodenum con∣tinuatur, inque ipsum, Chylum in Ventriculo elaboratum, sensim deponit.

XVIII. Nervi Paris vagi ad Ventriculum quasi ultimam suam metam de∣lati, juxta hoc Orificium plexus insignes, immo & quoddam quasi reticu∣lum, quo totus ejus ambitus obducitur, constituunt: insuper & Oesophagi tunica villosa & nervea hujus cavitatem altius investit; hinc ut os Ven∣triculi maxime sensile cum aliis partibus nobilibus, ac imprimis cum Ce∣rebro & Praecordiis mire communicet, ut non prorsus de nihilo sit quod Helmontius hic anim••e sedem collocaverit.

XIX. Orificium alterum vulgo Pylorus dictus, à dextro stomachi latere cum antro capaci & longo sensim angustato, in foramen parvum desinit, indeque retortum in Duodenum continuatur. Tunicae hic multo cras∣siores, quam in alio quovis Ventriculi loco existunt. Intima nervosa mul∣tis rugis ac sulcis asperatur, inque ipso foramine in molem oblongam, quae instar Epistomii est, attollitur, in eum certe finem, ut chylus, sensim egressus haud denuo in stomachum regurgitet. Tunica carnosa, prout ubivis praeterea, binas habet fibrarum series; aliae namque antrum hoc circumdantes constringunt, ac pro data occasione occludunt; aliaeque per latera ejus in longum productae, caeteras stomachi partes sursum colligen∣tes, versus hoc ostium ducunt. Quinetiam vice versa, hae fibrae ob contra∣ctionem ab alteris earum finibus incipientem, Pylorum versus orificium sinistrum sape trahunt, uti in Vomitione: comque adeo spasmus ulterius continuatur, Duodenum sursum trahitur, & propterea bilis & humor Pan∣creaticus in Ventriculum exantlantur.

XX. Pylori munus est, non tantum Ventriculi contenta affatim, & si∣mul in magna copia ad intestina transmittere, (quod quidem in Catharsi, & Diarrhoea frequenter facit) sed potius chylum satis confectum, in sinum suum excipere, aliquamdiu continere, & dein paulatim, & per minutas portiones excernere. Enimvero hujus antrum longum & capax, quidam in Ventriculo recessus & diverticulum es••e videtur, in quod massae chyla∣ceae portio magis elaborata & perfecta s••cedere, & inibi manere quear, donec pars alia crudior, ut ••uperius ingesta, in Ventriculi fundo plus di∣geratur. Hinc est, quod è comestis saepe quod ingratum est brevi evomi∣tur, cibis interim gratioribus in stomacho restantibus; viz. quatenus in Ventriculo plures quasi distinctae cellae sun••, ••n quas ingestorum alia ab aliis divertere, & permanere possint. P〈…〉〈…〉ro observare est medicamenta vomitoria cum mitius operantur, tantum Ventriculi partes orificio sinistro proximas lac••ssere, ed cum fortius irritant, insuper ipsum Pylorum cum Duodeno appen••o intus & sursum trahere, adeoque bilis in Ventriculum raptae evacuationem facere.

XXI. Vasa ad Ventriculum pertinentia sunt nervi, arteriae, & venae; priorum descriptio satis exacte in Neurologia nostra traditur, sc. quod nervi paris vagi utriusque lateris in stomacho desinentes, ramos insignes, plexus, & propagines multiplices eidem impertiunt; insuper paris inter∣costalis plexus nervei, in hypochondriis, & abdomine hic illic consiti, sur∣culos plures, & insignes ad Ventriculum mittunt: Quae ratio est, quod in affectibus Hystericis, Colicis, & Hypochondriacis vomitio ita passim suc∣cedat.

XXII. Vasa sanguifera quamplurima ad Ventriculum pertingunt; quod plane cernitur si homin••s, canis, aut porci stomachus, vasis coeliaci•• primo ligatis & resectis, eximatur, & orificiis constrictis infletur; tunc enim jucundissimo spectaculo vid••bis minores Venarum & Arteriarum truncos partim Ventriculi summitati, & partim fundo ejus insertos, qui mox in ramos minores, & deinde in ramusculos & propagines minimas divisi, sibi invicem occurrunt, mutuo inosculantur, & quaquaversus ex∣pansi totum stomachi ambitum perreptant, & velut coma fruticosa obdu∣cunt. Haec vasa sanguinea introrsum tendentia, & demum in propagi∣nes innumeras discerpta, in tunica intima nervosa terminantur; cujus in∣teriorem superficiem prae densitate punctorum, in quae vasa desinunt, ru∣bore inficiunt, & quasi cruentant. Hoc manifesto liquet, si quando post stomachi immersionem in aqua ferventi, tunica villosa separetur; tunc enim tunica nervea ob densissimas vasorum terminationes, quodam quasi reticulo sanguineo ob••ecta videbitur.

XXIII. Si usus horum inquiratur, qui calorem praecipuum coctionis & digestionis in Ventriculo peragendae instrumentum esse statuunt, hinc fo∣cum & fomitem satis uberem deducant: viz. in quantum circumcirca Ventriculi quasi lebetis fundum & latera omnia sanguis effervescens, quasi ignis accensus perpetuo detineatur; & quidem aliquatenus in hunc finem stagnum illud sanguineum ibi consitum esse videatur. Attamen praeterea vasa haec sanguifera munus quoddam aliud, haud minus necessarium prae∣stare censemus; viz. Arterias humorem aliquem in Ventriculo deponere, & venas alium quendam illinc perpetuo auserre, adeoque chyli cum san∣guine, & è contra, commercium immediatum ac constans intercedere.

XXIV. Enimvero ut Alimenta ingesta non solum coctione, sed multo magis fermentatione in Ventriculo dissolvantur, inque chylum homoge∣neum digerantur, illa ibidem liquore quodam spirituoso, qui instar fermen∣ti sit, (uti cum flos cervisiae cervisiam aliam fermentat) imbui debent: Hujusmodi humorem, (siquidem copia ejus requiritur) tantummodo Ar∣teriae suppeditare possunt; atque hic chyli reliquiis in crusta villosa hae∣rentibus conjunctus, proculdubio succum istum, qui vulgo stomachi fer∣mentum dicitur, constituit. Porro à comestis cum saepenumero refectio citissima postule••ur, siquidem ea per longas intestinorum, & vasorum chy∣liferorum am bages fieri nequit, quid verisimilius est quam venas intra Ven∣triculi cavitatem consitissime dehiscentes, subtiliorem quandam chyli por∣tionem excipere, & protenus cruori infundere? Quo ritu vasa sanguifera stomachi fundo, & summitati inserta totam ejus superficiem, cum densa & multiplici ramificatione obducunt, in figura prima verissime, & ad vi∣vum exprimitur.

A Ventriculo ad Intestina descendimus, quae cum duplicia fuerint, tenuia sc. & crassa, non opus erit eorum omnium hic historiam describere, utpote quorum namerus, & conformatio jamjam non modo Anatomicis. sed & laniis quibusvis sunt notissima. In prioribus, quantum ad rem Pharmaceuticam spectat, considerare oportet primo eorum situs, & fabri∣cam, secundo Tunicas, atque tertio vasa, & ductus. Horum munus est, chylum in Ventriculo elaboratum suscipere, amplius fermentare, ab eoque

magis elaborato & perfecto, succum nutritium in vasa chylifera exprime∣re. Intra haec potissimum Intestina, medicamenta cathartica operationes suas peragunt.

XXV. Intestinorum tenuium licet unus continuus sit ductus, tame•• propter distincta quae obeuntur munera, hujus tria velut stadia designantur, & quasi tot visceribus, distincta imponuntur nomina. In Primo ho∣rum chylus à Pyloro descendens, mox novis fermentis, Bile sc. & suc•••• Pancreatico inficitur; quibus cum tota ejus massa paulatim, & per partes imbui debet, idcirco unaquaeque portio celeri transitu hanc regionem, s•• Duodenum trajicit. In Circo proximo sc. Intestino jejuno, chylus fermentescens plus subigitur, ab acore vindicatur, & majorem volatilitatem acquirit; cumque hic etiam moram trahere non debeat, mox fermentatus, & ulterius provectus ductum hunc plerumque vatuum relinquit. Intra specum dein tertium, chylus volatilisatus, & perfectus copiose aggeritur, & aliquamdiu sistitur, dum que Intestinum Ileon ita Chylo plenum à fi∣bris carneis paulo constringitur, pars purior & subtilior sanguini trans∣mittenda in vasa lactea (simulque, ut nostra fert sententia, in venas mesa∣raicas) exprimitur, & tandem faeces residuae & paene effoetae ad crassa inte∣stina promoventur.

XXVI. Cuncta haec tenuia intestina, sive totus eorum ductus, easdem tunicas simili etiam ritu conformatas obtinent; quae item à ventricul•• membranis haud multum differunt, nisi quod paulo tenuiores existant. Intestina omnia, tum tenuia, tum crassa (exceptis eorum principio, & fine, & quadam Coli parte quae Omento affigitur) Mesenterii tanquam plane circularis margini connectuntur: de quibus interim mirari subit, quomodo illa quorum longitudo 6. circiter ulnarum est, à peripheria ista, quae à centro spithamam tantum distat, comprehendi possint. Attamen super his observare est, Mesenterii planum in plicas multas & magnas col∣lectum, in circumferentia sua trium circiter ulnarum longitudinem ha∣bere; Porro Mesenterii circumferentiam, ut longitudinem intestinorum coarctet, in singulis palmis, duodecim circiter palmos intestinorum com∣plecti. Ad hunc modum cum ob multas rationes fieri debuit, ita praecipue, tum ut intestina in parvo, & angusto spatio distinctim, & sine confusione subsisterent; tum insuper ut motu lento, & successivo, & quasi proreptim ab uno termino ad alterum moveri possint. Quippe Fibrarum motricium, quibus intestinorum ductus, sive cavitates contrahuntur, Tendines in Me∣senterii fimbria, sive margine collocantur, & ab hoc viscere motus cujus∣que intestinalis instinctus procedit, uti mox clarius ostendetur: interim de Tunicis intestinorum gracilium disserere pergamus.

XXVII. Harum intima plurimas rugas transversas quasi juga eminen∣tia habet, quae etiam mobiles quasi totidem Chyli remorae sunt, atque ad moderatam ejus retentionem faciunt, ne sc. debito citius, & priusquam satis perfici, & exprimi queat, ad crassum intestinum ipsasque ad faeces ef∣flueret. Adsunt rugae istae, prout optime observavit Fallopius, in quantum haec tunica interna multo longior sit quam externa, & ideo c〈…〉〈…〉patur, ru∣gaturque. Nam si illa ab hac excoriatur, sinubus istis expansis, hujus lon∣gitudinem triplo excedet.

XXVIII. Porro tunica haec interior penitus nervosa, atque vasorum tum lacteorum, tum sanguineorum oscula in se continens, ejusmodi cru∣sta villosa, qua ventriculus intus obducitur, & propter eosdem, uti videtur, usus; viz. haec vasorum ora obtegit, ac tutatur, insuper & Chyli aliorum∣que contentorum primos appulsus sustinet, cosque dein tunicae nerveae paulatim tradit. Haec autem tunica omni sibrarum genere constans, & ductus intestinalis cameram intimam constituens, ad sensationem imprimis facit, atque juxta impressiones ipsimet inflictas, tunicam carneam super∣stratam

ad motus excretorios tardos, aut celeres, deorsum vel sursum (li∣cet rarius) obeundos ciet. Siquando vel hujus interna superficies à con∣tentis acrioribus stimuletur, vel sibris ejus humores incongrui impingan∣tur, proinde ob sensiones molestas dolores ac tormina excitantur. In∣super haec tunica nervea tum distentionibus à flatibus inclusis, tum expansionibus, & intumescent••is ob spiritus intra fibras ejus explosos plurimum obnoxia reperitur. Caeterum illa praeter fibras nerveas, qui∣bus diversimode intextis constat, insuper vasorum sanguiferorum in ea terminatorum, ramificatione densissima (pariter ac in stomacho habere advertimus) ubique obducitur: Hinc ut suspicari liceat, Arterias humo∣rem quendam forsan recrementitium in cavitates intestinorum passim de∣ponere, atque venas mesaraicas haud minus quam vasa lactea Chyli por∣tionem illic excipere, & sanguini immediatius inferre.

2. Secunda sive media intestinorum gracilium tunica paulo crassior, & penitus carnosa est. Fibrarum hujus motricium dun sunt ordines, alter alteri substratus; primus, & interior est Annularis, qui totos intestinorum omnium ductus, sive cavitates integras, ubique serie densa cingens, Me∣senterii fimbriae tanquam tendini inseritur. Alter sibrarum ordo est recta∣rum, sive longitudinalium, quae prioribus superstratae, easque ad rectos angulos secantes, per totas intestinorum longitudines protenduntur; iis∣que tendinum loco esse videtur tunica extima, quae prorsus nervea seu velut tendinosa, universae istarum fibrarum seriei obvolvitur.

XXIX. Quod ad usus earum spectat, cum intestinorum munus sit, chylum & faeces à parte in partem promovere, adeoque prorsum urgendo, demum per totos ipsorum ductus trajicere; insuper dum psa contracta & abbre∣viata quoad cavitates coarctantur, subtiliorem chyli partem in vasa lactea & venas Mesaraicas exprimere; obvium est concipere, quomodo praedictae fibrae utrumque hoc pensum exequantur: Quippe dum fibrae circulares successive sive seriatim contractae, intestini prosunditatem coarctant, eo∣demque tempore longitudinales inflatae, & intumefactae ipsum amplius angustant, simulque decurtant, necesse erit viscerum horum contenta po∣ne compressa, usque prorsum urgeri.

XXX. Interim haud putandum erit, fibrarum utriusque generis con∣tractiones ita magnas, & continuas fieri, ut intestinorum contenta simul omnia à parte in partem propellantur, (quanquam & hoc in Catharsi & & Diarrhoea interdum accidere censemus) verum ordinarie, spasmi isti le∣viores, & intercisi, sed tamen seriatim facti, & crebro repetiti, intestina quasi succutiunt, adeoque chylum & faeces de loco in locum leniter pro∣moveri faciunt. Caeterum ob tales intestinorum succussus, & contractio∣nes repetitas, chylus perpetim agitatus, plus elaboratur, inque vasa pro receptione ejus dehiscentia facile exprimitut. Quod si inquiratur quo in∣stinctu praedictae utriusque generis fibrae in motum accieantur, atque ad partes modo has, modo illas seriatim contrahendas determinentur; dico circa intestina perinde ac ventriculum habere; viz. in utrisque Tunicae carneae motus à nerveae sensu pendere, ita ut juxta hujus irritationes illius contractiones sequantur. Quoties incongruum aliquod fibris nerveis sen∣sationem tristem imprimit, mox propter istud excutiendum, sibrae motri∣ces intestini partem affectam contrahunt, ut quicquid molestum depel∣lant.

XXXI. Fibras nerveas ordinarie ac blande irritant, primo Chyli reli∣quiae, quae, postquam succus purior satis exprimitur, effoetae ac molestae evadunt; donec enim Chyli distributio peragitur, fibrae motrices à fronte contractae, eum, ne cito nimis elabatur, sistunt, postea vero spasmis à ter∣go excitatis, eum utpote inutilem eliminant. Secundo Fibrae nerveae paulo acrius irritantur à Bile & succo Pancreatico è ductibus suis, item ab hu∣moribus

acribus, & infestis ab Arteriis intro suffusis, quibus ibidem con∣tractiones crebriores & fortiores succedunt. Tertio, irritatio adhuc vehe∣mentior, & praeternaturalis ab Alimentis incongruis, aut improportionatis. item à Pharmacis & Venenis inferri solet; de quibus penultimis inferius speciatim dicetur.

XXXII. Porro Intestinorum fibrae carneae & motrices nonnunquam ob causas alias remotiores in contractiones Alvi solutivas accientur Quippe violentae Animi, aut corporis passiones Diarrhoeam frequenter inducunt; viz, in quantum spiritus, intra 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 aut principes quasdam ap∣pendicis nervosae partes consiti, insignius perturbati, protinus per nervo∣rum aut propaginum nervearum ductus, inordinationem suam spiritibus Intestinorum incolis tradentes, eos in spasmos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cient. Irrita∣tio•• quocunque modo factae contractiones succedunt, quatenus spiritus animales, tum è tendinosa mesenterii fimbria in fibras carneas annulares, tum è tunicae extimae ubris tendinosis in carneas longitudinales prosiliunt, quas utrasque dum adeo inflant, & intumefaciunt, proinde breviores & contractiores reddunt. Nimis à proposito hic esset, insuper exponere quas partes in peragendo hoc Intestinorun motu peristaltico mesenterium obeat; praeterquam enim quod fibrarum circularium tendines in hujus fimbria radicantur, porro advertere est in ejus plano fibras motrices recta à centro ad circum••erentiam tendere; quarum munus aliud vix excogitari potest, quam ut illae pro dato instinctu hic illic varie contractae, in his, aut illis intestinorum partibus, pares contractiones cieant.

XXXIII. De Tunica intestinorum extima non est ut multum dissera∣mus; haec à peritonaeo orra & prioribus obvoluta, cum nervosa prorsus & tenuissima fuerit, vulgo fere tantum pro caeterarum integumento esse per∣hibetur; verum insuper, cum fibrarum longitudinalium series huic tunicae immediate substernantur, null••que tendines illarum alibi reperiantur, re∣vera hanc tunicam tendinosam esse, & ex hujus fibris nerveis pro carnea∣rum istarum contractionibus spiritus animales profilire, & in has spasmo cessante reverti merito suspicamur.

XXXIV. Vasa & ductus, quae ad tenuia inrestina pertinent, vel sunt spirituum, vel humorum vehicula. Prioris generis habentur nervi eo∣rumque plexus, & propagines, quos omnes in Neurologia nostra satis fuse explicavimus. Quod ad ductus alios spectat, vel humores ad intestina de∣ferunt, uti meatus Choli ochus & Pancreaticus, atque Arteriae; qua∣dantenus item nervi (prout alibi de morbo Colico differentes ostendi∣mus:) vel humores è visceribus istis exportant, uti vasa lactea, & venoe Mesara〈…〉〈…〉. Singuli hi ductus atque spiritus & humores qui in illis sca∣tent, quique insuper aut in viscerum cavitatibus continentur, vel eorum fibris nerveis aut carnosis insident, Pharmaciae subjecta sunt vel objecta, & à Medicamentis quibuscunque primo ac immediatius affici solent; quibus vero modis, in particulari cujusque Pharmaciae generis Theoria designa∣bitur.

XXXV. De meatu Bilario, & ductu Pancreatico cum jamjam ita plu∣rima ab Autoribus dicta sint, atque nihilominus veritas adhuc lateat, aut in ambiguo maneat, haud opportunum erit disquisitionem, (quam valde prolixam & intricatam fore necesse est) hoc loco instituere. Quid Vomi∣toria & Purgantia in has partes agant, inferius declarabitur.

XXXVI. Ad vasa sanguifera quod attinet, communis observatio est, Ar∣terias & Venas quamplurimas per totum Mesenterium ramificari, indeque surculos innumeros ad intestina omnia distribui. De quibus insuper adver∣timus, cum tunicae extimae inserantur, earum paucos tantum surculos huic impendi, majores vero ramos fere omnes mox intus immersos ad tuni∣cam

interiorem remeare, in quo terminantur, propagines infinitas ac minu∣tissimas, quae superficiem ejus densissimam obducunt, ubique mittere.

XXXVII. Hic igitur mirari subit, quamobrem in haec viscera ex se fere exanguia tam ingens sanguinis affluxus destinetur. Haud verisimile est hoc solummodo pro calore ac nutricatu dispensandis fieri, cum musculi & intestinorum tunicae exteriores, quibus his in copia magis uberi opus est, vasis paucioribus sunt contenti. Clar. Moebius ut hunc nodum solveret, asserit naturam Arterias in tanta copia intestinis addidisse, ut in Embryone ex∣crementa sanguinis materni quo nutritur co tempore ad intestina deponerentur. Cujus rationem subdit, eo nempe, quod intestina Embryonis aut infantis recens nati excrementum nigricans contineant. Verum enimvero hoc argu∣mentum facile concidit, si cum Harveo & Neotericis Embryonem in utero materno sugere & liquorem nutritium ore suscipere (uti par est) conce∣dimus. Quin potius dicendum erit, Arterias istas in adultis animalibus sanguinis recrementa, per diaphoresin aliasque vias amandari inhabilia, saepenumero per intestina velut cloacam expurgare: Porro interim venas quandam chyli portionem excipere, eamque sanguini reducendo protinus immiscere.

XXXVIII. Circa intestina crassa, quod ad Pharmaciam attinet, non o∣pus erit hic multa dicere; quia Medicamentorum ore assumtorum virtus fere tota exhauritur, priusquam ad haec viscera deveniatur, adeo ut horum irritatio partim per consensum à superioribus intestinis, partimque ab illo∣rum contentis violenter exturbatis, potius quam ab ipso Pharmaco oria∣tur. Tunicas easdem ac gracilia obtinent; cumque in Colo faeces recta ascendant, fibris carnosis robustioribus, quae contractionis motum fortio∣rem efficiant, opus est. Hinc, si inflammatio aut sphacelus (uti saepius novi) circa Coli initium contigerit, adeo ut fibrae carnosae laesae, contractio∣nes pro faecibus sursum elevandis obire nequeant, illae versus Ileon resta∣gnantes Passionem Iliacam incurabilem inducunt. Porro in hoc intestino involucra ista concamerata sive cavernae addun••ur, ut faecibus alvi diutius detentis, crebrius defidendi molestra tollatur. Pharmacia ad hanc regio∣nem pertinens in clysteribus praecipue consistit. In quibusdam vero Coli tunica interior adeo valde tenera & sensilis est, ut ab Enemate, licet Ano∣dyno, injecto, spiritus statim excandescentes, ac intra fibras nerveas explo∣si, membranas summe inflent, ac distendant, adeoque in toto abdomine maximas molestias excitent. Quae circa viscerum motus excretorios, à fibrarum carnearum contractionibus dependentes, modo tradita sunt, me∣lius elucescent, si Hypothesis nostra de musculi fabrica, & motu, non ita pridem edita consulatur. Quod superest, pro partium istarum Anatome clarius illustranda singularum figuras, exactissime ac ad vivum à peritissime Artifice delineatas, hic subjiciendas curavimus; & quamvis in descriptione Ventriculi, cum Oesophago, & Intestinis, Fallopium aliosque tum veteres, tum recentiores sequuti, cujusque illorum tres tantum tunicas assignavi∣mus; attamen separatione harum (post immersionem in aqua ferventi) paulo accuratius facta, quatuor distinctae ••pparehunt. Crusta etenim villosa, quae tun〈…〉〈…〉ae nerveae tantum epiphysis qu dam habetur, membrana per se satis crassa & pecul〈…〉〈…〉ris existit, atque propter innumeras quibus superficies ejus exterior scatet glandulis, proprie tunica Glandulosa dicatur, prout ex Ic〈…〉〈…〉ibus satis liquet.

Figurarum explicationes.

TABULA prima repraesentat Hominis Ventriculum, cum vasis sanguine turgidis exemtum, & inflatum, ut Arteriae & Venae omnes cum ra∣misicationibus earum, (quae vere & exactissime delineantur) conspici possint.

A. Oesophagus.

B. Os ventriculi, juxta quod Oesophagi fibrae motrices superius obliquae, ob subitam illius occlusionem ac apertionem rectae evadunt.

C. Pylori orificium cum Duodeno appenso.

DD. Duodeni portio, cujus fibrae carneae illic loci crassiores sub tunica extima apparent.

FF. ad C. Pylori Antrum.

GG. Ventriculi summitas, ubi vasa sanguifera inserta descendunt, & qua∣quaversus surculos & propagines spargunt.

HHH. Ventriculi fundus, cui vasa sanguifera inserta, in ascensu suo ra∣mulos & propagines quaquaversus densissime spargunt.

III. Vasorum utriusque insertionis mutuae inosculationes, & mirae communi∣cationes.

K. L. Stomachi finis dexter, ac sinister.

TABULA II. exprimit Ventriculi Humani Tunicam extimam prorsus nerveam, cujus fibrae nerveae per longitudinem ejus ductae, carneas exte∣riores substratas ad rectos fere angulos secant.

A. Oesophagus, in cujus Tunica exteriori fibrae omnes nerveae recta descendunt, carneas substratas oblique decussantes.

B. Os Ventriculi.

C. Pylorus cum Antro ejus D. & Duodeni appensi portione E.

F. Ventriculi summitas, ubi vasa sanguifera densissime consita apparent.

GGG. Fibrae nerveae & tenues per Stomachi longitudinem ab orificio uno ad alterum, & utrinque ulterius protensa.

TABULA III. exhibet Ventriculum Humanum Tunica extima nervea nudatum, ut Tunicae mediae cum fibris ejus carneis superficies exterior sive convexa appareat.

A. Os ventriculi cui Oesophagus a. a. a. inseritur, & quem fibrae circulares carneae b. b. b, cingunt, ac pro data occasione contractae, occludunt.

B. Pylorus cum Duodeno appenso.

C. Pylori orisicium & Antrum; qua utraque fibrae circulares dum contrahun∣tur coarctant, ac (uti videtur) occludunt.

DDD. Fibrae circulares ventriculum in toto ambitu ejus quoad profundita∣tem cingentes.

EEE. Ventriculi summitas, sive jugum, ubi fibrae istae oriundae, versus ipsum dum contrahuntur, totam stomachi compagem valde coarctatam du∣cunt.

TABULA IV. Cujus figura I. ostendit Ventriculum inversum, cum superficie interiore & concava in exteriorem & convexam mutata, ut crusta villosa cum rugis & plicis stomachum obducentibus conspiciatur.

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab. I.

[illustration]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab. II.

[illustration]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab. III.

[illustration]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab. IV.

[illustration]

[illustration]

Tab. VI

[illustration]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab. V.

[illustration]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

A. Orisicium sinistrum, sive os ventriculi.

B. Pylori Antrum, in quo Tunicae crassiores existunt.

C. Orificium ejus, cui Duodenum annectitur.

DD. Ventriculi summitas five jugum orificiis interjectum.

EEEE. Latera, finis, & fundus ejus, in quibus Tunicae interioris crusta vil∣losa, in eaque rugae ac sulci, ad vivum exprimuntur.

Figura II. repraesentat portionem Tunicae nerveae, in qua, crusta villosa exemta, superficies interior sive concava, cum vasorum ramificatione den∣sissima apparet.

Figura III. exhibet portionem Tunicae villosae, sive glandulosae, in qua superficies ejus exterior, qua Tunicae nerveae cohaeret, glandulis & vaso∣rum osculis refertissima conspicitur.

TABULA V. exhibet Tunicae carneae superficiem interiorem, & conca∣vam exterius inversam, ut fibrarum motricium series altera conspiciatur.

A. Os ventriculi, juxta quod fibrarum series exoriri visa antrorsum lineis par∣tim rectis partimque obliquis defertur.

BBB. Fibrarum manipulus insignis, quae os ventriculi cingentes supra jugum ejus, ad Pylorum tendunt; & Antri ejus longitudinem obducentes in orificio terminantur.

D. Pylori orificium.

E. Pylori Antrum.

FFFF. Fibrae carneae aliae, quae à stomachi parte laeva versus dexiram oblique tendentes, ad fundum ejus descendunt.

TABULA VI. repraesentat intestinorum gracilium Tunicas omnes ab invicem separatas, ut fibrae nerveae cum glandulis & vasorum ramificatio∣nibus, nec non fibrarum motricium ordines, clare & distincte observart possint.

AA. Exhibet intestini integri superficiem extimam, cujus Tunica nervea te∣nuissima cum fibris nerveis tenuissimis in longum, uti videtur, protensis ap∣paret.

BB. Tunicae carneae sive mediae superficies exterior, quae, altera exemia, cum fibrarum motricium longitudinalium serie, sive ordine suo, plane conspi∣citur.

CCC. Ejusdem Tunicae fibrae circulares sive annulares, quae, priori serie sive ordine exemto, manife〈…〉〈…〉e apparent.

DDD. Tunica interior nervea, cujus superficies interior, crusta villosa sublata, cum vasorum ramificatione densissima in conspectum prodit.

EEE. Tunica villosa sive glandulosa superficies exterior sive convexa, qua tunicae nervea coharet, glandulis & va sorum osculis consitissimis referta.

SECTIO II.

CAP. I.

De Vomitione, & Medicamentis Vomitoriis.

I. DESIGNATA ad hunc modum Actionis Pharmaceuticae palaestra, aut saltem primo ejus circo breviter adumbrato, jam proxime in∣cumbit singula Operationum Medicamentalium genera, eorumque rationes, & afficiendi vias describere. Itaque ab initio, quid in primo stadio, scil. Ventriculo peragatur, & quomodo Vomitoria operentur, disquiramus. Ubi imprimis explicare oportet, qualis affectio Vomitio sit, quibus item de causis, & propter quas occasiones, secundum aut praeter naturam excitati soleat. Dein secundo ostendetur in quas partes, earumque aut spiritus in∣colas, aut humores irriguos, & quo ritu Medicamenta, dum Vomitum cient, operantur.

II. Quoad prius, siquando quispiam Vomitu afficiatur, in se persentit fundum Ventriculi sursum contrahi, atque orificium superius aperiri, Py∣loro interim (uti videtur) occluso, aut introrsum deducto, simulque to∣tum Qesophagi ductum motu inverso, sc. ab imo ad summum, velut cochleatione quad am conniti, ut contenta quaeque usque superius protrusa, demum per os egerantur. Hujusmodi partium istarum motus, proculdu∣bio perficiuntur per fibras carneas mediam ventriculi tunicam contexentes. Nam advertimus in hac binos distinctos fibrarum carnearum sive motri∣cium ordines, quae stomachum quoad omnes dimensiones suas cingunt, atque simul contractae, fundum & latera ejus una colligunt, sursum du∣cunt, & versus hoc, vel illud orificium inclinant; propterea ut content•• quaeque per ostium, modo hoc, modo illud ejiciantur. Quoad fibras inte∣riores, quae caeterarum omnium contractiones ad hanc, vel istam evacuatio∣nem determinant, si irritatione leviori circa stomachi fundum aut latera alicubi facta, spasmus juxta Pylorum incipiat, atque fibrae motrices inter∣nae in finibus suis dextris prius ac potius contrahantur, tota ventriculi com∣pages illuc contracta, saburram suam ad intestina sustundit: sin vero irri∣tatio vehemens, & valde lacessens in quavis stomachi parte excitata, facile compesci, aut versus intestina transferri nequeat, spasmus juxta fibrarum interiorum fines sinistros incipiens, & versus os ventriculi ducens, illuc totam stomachi capacitatem, summe coarctatam, & simul contractam, corripi facit; adeo ut Pyloro intus deducto, vel occluso, atque ventriculi ore aperto, contenta quaeque superius ejiciantur. Eaedem sibrae carneae, prout spiritus animales varie proritati, ex his vel illis tendinibus prius in illarum sines dextros aut sinistros prosiliunt, ibidemque spasmos incho••nt, respective ad secessum aut vomitum moliendum determinantur. Porro dum ad egestionem supernam Ventriculus praedicto modo disponitur, etiam Oesophagus propter eadem contenta ejus sursum efferenda in actione con∣spirat. Quippe cum in tunica hujus carnea sibrarum motricium binos ordines duplicatos, quarum aliae oblique ascendentes, aliaeque descenden∣tes sese omnes mutuo decussant, notaverimus; priorum munus esse vide∣tur, ut illae in nixu Vomitivo seriatim contractae, gulam pone saburram egerendam usque occludant, eamque adeo in oris hiatum propelli faciant.

III. V mitio igitur, siquidem stomachi motus violentus & saepissim•• involuntarius fuerit, haud immerito convulsivus dicitur; quem insuper à spirituum animalium, qui istas fibras carneas possident, explosione, sive magna quadam expansione, (juxta spasmologiam nostram alibi traditam)

procedere statuimus. Enimvero spiritus isti summe irritati, & proinde statim elastici, primo ètendinibus prope orificium sinistrum consitis, & de∣inde mox ex aliis, in fibras carneas impetuose irruunt, easque summe in∣flant, ac abbreviant; adeo ut Tunicae istius partibus omnibus ad se invi∣cem propius adductis, tota stomachi cavitas coarctata, & simul complica∣ta, adeoque sursum versus sinistrum orificium contracta, contenta quae∣que velut emboli impulsu, superius per Vomitum excernenda propellat.

IV. In plerisque aliis spasmorum generibus motus convulsivus versus eundem terminum ac naturalis peragi solet: Vomitio autem videtur af∣fectio, stomachi actioni ordinariae & naturali contraria, aut saltem opposi∣ta. Hujus enim solennis & fere constans gestus est, quoad totum aut par∣tes ejus deorsum, aut versus Pylorum contrahi: tali namque motu, & tendentia ejus opus est, quo alimenta deglutiri, in ventriculi fundum descendere, ibidemque arctius comprimi, de latere in latus devolvi, in chylum digeri, ac demum ad intestina transmitri queant. Itaque propter hos usus fibrae motrices utriusque ordinis, blandis spitituum incursibus inflatae, Ventriculum ad eum modum, quem naturae instinctus suggerit, facile componunt.

V. Quinimo si irritatio quaepiam stomachi fibris nerveis acciderit, do∣nec noxa levior, & facile mobilis fuerit, contractio expulsiva versus Pylo∣rum potius quam gulam instituetur: In Vomitu autem fibrarum motri∣cium spasmus ab alteris eorum finibus, viz. sinistris incipiens, & statim violentus, & impetuosior factus, totam stomachi cavitatem simul colle∣ctam, & valde coarctatam, versus sinistrum orificium corripi, & illac eva∣cuari cogit. Cujus ratio est, quoniam si quid valde incongruum, ac natu∣rae infestum stomacho insederit, illud non ordinaria via per longas intesti∣norum ambages, ut tandem per anum expellatur, circumferri; verum exi∣tu propiore rejici, & è vestigio, ne mora sua labem incurabilem afferat, excerni debet. Porro cum aliis partibus à Ventriculo dissitis molestia ma∣gna infertur, ne, dum natura circa eas occupatur, stomachus (ubi primus vitae fomes est) noxium aliquod suscipiat, in majorem ejus tutelam saepe∣numero Vomitus per consensum excitatur. Adeo summa Divini Condi∣toris providentia cautum est, ut pro certiore corporis humani tanquam Arcis custodia, quoties hostis externus ingruet, aut inter proprias Accolas seditio exorietur, illico extra primos aditus, scil. ventriculi porticum, ho∣spites quicunque tanquam personae suspectae ejiciantur.

VI. Itaque Vomitionis causa proxima sive conjuncta est, spirituum A∣nimalium ventriculi Tunicae carneae insitorum subita & vehemens explo∣sio, qua quidem illi plurimum irritati, proindeque expansi, & rarefacti, cum è fibris tendinosis omnibus, tum prius & praecipue ex illis quae prope os ventriculi consitae sunt, in fibras carneas impetuose prosiliunt, easque adeo repente inflant, ac abbreviant, propterea ut stomachi latera & fundus ad se invicem propius adducta, simulque versus orificium sinistrum sur sum correpta, contenta quaeque in Oesophagi ductum ejiciant, unde (cum∣& hujus contractio ab imo ad summum è vestigio succedat) per oris hia∣tum egeruntur.

VII. Spiritus isti ejusmodi explosiones emeticas ineunt, quia summe irritantur: qua ratione id fiat, in tractatu de Affectibus convulsivis osten∣dimus; nimirum illi, cum natura valde Elastica praediti sunt, à quolibet 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, immo interdum sua sponte ob copulam heterogeneam exiliunt, & se quaquaversus impetuose proripiunt. Attamen quibus de causis, & qui∣bus afficiendi modis, eos ita irritari contingit, mox inquiremus. Interim observare licet, spiritus fibrarum stomachicarum incolas in quibusdam aut crassiores aut firmiores existere, ut non, nisi ab irritamento fortiori, in ex∣plosiones Emeticas agantur; in aliis vero eos aut subtiliores, aut nimis

elasticos esse, ut à levi occasione in spasmös Vomitivos incitentur. Porro cum noxa aut molestia stomachi fibris carneis infligitur, spasmus excitatus in his versus pylorum, in aliis versus os Ventriculi promtius fertur; pro∣indeque aut Vomitio, aut Purgatio succedit.

VIII. Quod itaque ad Vomitionis causas remotiores spectat, hujus census erunt, quaecunque spiritus, stomachi fibris carneis insitos, multum aut graviter irritant: Quod siquidem pluribus modis fieri contingit, eos ad certa quaedam capita reducemus. Atque imprimis huc referri debent ob∣jecta improportionata ventriculi tunicae alteri interiori ac neryeae, seu po∣tius spiritibus ejus incolis, admota; haec enim vellicata, saepe alteram superstratam in spasmos Emeticos ciet. Irritamenta ista sunt vel ore in∣gesta; scil. Alimenta incongrua, Pharmaca, aut Toxica; vel Materies in ventriculo genita, vel denique è longinquo per arterias & nervos illuc dela∣ta: aut secundo Spiritus fibrarum stomachi carnearum incolae irritantur pro∣pter molestiam quandam spiritibus aliis, hic illic procul dissit is inflictam, & inde per fibrarum, aut nervorum ductus ventriculo communicatam. Vomitio priori modo excitata, dicitur propria ventriculi affectio, atque haec posterior per consensum fieri. Horum omnium instantias quasdam notabimus.

IX. Primo igitur irritatio ventriculi tunicae interiori facta, prae alia quacunque causa Vomitionem ciet. Etenim haec pars nervea, & valde sensilis, ab omnibus stomachi contentis impressiones suscipit; & juxta quod hae jucundae, aut molestae fuerint, tunica carnea superstrata ad com∣plexionis vel excretionis motus stimulatur; & quoad posteriores bosce, prout objectum improportionatum plus, aut minus naturae infestum est, aut Vomitio aut Purgatio accietur. Porro in hac stomachi tunica, peculiare quoddam sensorium sive tactus sive gustus, à quovis alio in toto corpore distinctum collocari videtur: Quippe cum Pharmaca, aut alimenta quae∣dam, uti Stibium, Mercurius vitae, Flores Antimonii, ova Piscis Barbi, cum multis aliis ore masticata, nullam exhibent sensui molestiam, illa stomacho immersa tunicam hanc quam immaniter irritant, & brevi spasmos gra∣vissimos cient. Porro si quis Alimenti per Antipathiam incongrui por∣tiunculam, vel inscius deglutiverit, illud quam minimum licet, aliisque cibis obvolutum, & velut larva obtectum, à stomacho dignoscitur, & tan∣quam esset hostis clandestino ingressus, impetu protinus concitato foras ejicitur; Irritamenta Emetica ore ingesta, sunt vel Pharmaca, quorum agendi rationes mox subdentur; vel Venena, quae effectum istum produ∣cunt, quatenus naturae plurimum infestae spiritus stomachicos primo con∣tactu percellunt, & velut in furorem adigunt; vel tertio Alimenta, de quibus satis vulgo notum est, ea si in qualitate manifesta aut occulta, vel quantitate, vel assumendi modo delinquant, stomacho improportionata evadere, proindeque non raro Vomitum ciere.

X. Secundo, Materies Emetica nonnunquam in ventriculo genera∣tur; nempe cum assumtorum nulla sit culpa; quandoque chylus, aut ventriculi succus fermentatiyus in humorem acidum, austerum, aut amarum, aut alias insestum, proindeque irritativum degenerat; prout in Cholericis, & Hypochondriacis passim evenire solet.

XI. Tertio, nec mirus frequenter humor irritativus in ventriculum a∣liunde suffunditur: praeterquam enim quod Bilis (ac uti nonnulli opi∣nantur) succus Pancreaticus, modo singulatim, modo simul congressa & mutuo effervescentia in stomachum exantlata, fibras ejus in spasmos Vo∣mitivos cient; insuper materies heterogenea per arterias huc transtlata Vomitus saepe immanes concitat; ita in Paroxysmis, & crisibus sebrium, & praesertim in peste, & variolis saepissime contingit. Interdum massa san∣guinea turgescens recrementa sua, siquidem per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 expellere ne∣quit,

per Arteriae Coeliacae ramos; ventriculi & intestinorum cavitatibus ingerit; adeo ut horum tunicae, insigniter vellicatae, Vomitiones hor∣rendas, simulque affectus dysentericos patiantur; Nec tantum per Arte∣rias sed quandoque etiam per nervos materies Vomitiva descendere vide∣tur. Hinc Colicam saepissime oriri satis clare ostendimus: Quinimo in multis (qui Pathematis spasmodicis obnoxii fuerunt) observavi, post Ce∣phalalgiam cum torpore, & vertigine diathesin Vomitivam successisse: ut absque notabili stomachi impuritate, quotidie ingesta vomitu redderent. Materia ita per Arterias vel nervos stomachi tunicae suffusa, modo laxa & facile dissipabilis, brevi rursus excutitur, adeo ut affectio cito pertranseat; modo fixior iisque pertinacius adhaerescens, immo nonnunquam in Tu∣mores varii generis concrescens, diathesin Vomitivam diuturnam & non facile curabilem inducit.

XII. Haec de Vomitu, cujus causa materialis sive irritativa alicubi circa stomachi superficiem internam consita, & nudo contactu fibras nerveas afficiens, spiritus fibrarum carnearum incolas, in Explosiones Emeticas ciet. Restant plures aliae vomitionum species, in quibus irritatio fit in aliis locis, & mox stomachus per consensum in spasmos concitatur. Quip∣pe inter hoc viscus, & plerasque alias partes, cum tanta sit necessitudo, & mutua dependentia, frequenter accidit, ob spititus quosdam animales alicubi valde perturbatos, mox spiritus alios ventriculi hospites, aut sibra∣rum continuitate, aut nervorum commeatu, pariter affici, inque explosio∣nes Vomitivas adigi.

XIII. Hujusmodi Vomitionis sympathicae loca, sunt vel propinquiora, scil. utraque stomachi orificia, cum Duodeno, & Oesophago; vel remotio∣ra, scil. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & Meninges, nec non Lien, Renes, Ureteres, Mesen∣terium, Uterus, & alia forsan abdominis viscera; in quorum uno, vel si∣mul pluribus, spasmus excitatus, & exinde per nervorum ductus stomacho communicatus, sibras ejus carneas in contractiones Emeticas ciet. Pariter in Capite, cum spiritus Animales valde perturbentur, horum inordinatio mox alios Ventriculi hospites per consensum afficit, inque similes 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 concitat. Singularum ex his instantias cum earundem Aetiolo∣giis notabimus.

XIII. Primo utraque stomachi orificia sive ostia, cum ob multiplices nervorum insertiones valde sensilia sint, facile irritantur; proindeque modo introrsum, modo extrorsum deducta, varieque expansa, vel occlusa, spasmos excretorios in toto ventriculo, aut sursum aut deorsum tendentes excitant. Nullus fere in seipso quin persentiat, humores acidos aut ama∣ros in stomacho fluctuantes, & orificium sinistrum mordicantes, nauseam & vomitionem ciere. Nec minus à bile in Pylorum regurgitante idem effectus producitur.

XIV. Nimis à proposito esset, Helmontil de partium harum dignitate, ac Dominio insomnia referre: Orificium sinistrum animae sedem statuit, atque dextrum, scil. Pylorum appetitus, aliorumque Pathematum mere naturalium officinam esse; Porro ab hujus indignatione & obstinata oc∣clusione, Vomitiones horrendas procedere. Quanquam his minime assen∣tiamus, attamen propter haec ostia nimis obserata, Vomitum, aliasque sto∣machi affectiones malas oriri, Historiae sequentes declarabunt.

XV. Juvenis illustris diu Cachecticus, ac Vomitu crebru & dein per plures menses quotidiano, & fere continuo laborans, demum viribus sum∣me attritis mortem obiit: Cadavere aperto deprehendi Pylorum tubercu∣lis scirrhosis valde teneris, & sensibilibus circumcirca obsitum, quae hiatum ej••s paene occludebant; adeo ut Chylus ••n dorum interstit••is impactus, summe putresceret, totumque pro nde viscus sensu molestissimo, & spa∣smo fere continuo assiceretur. Nec minus à sinistri orisic•• occlusione vo∣mitum

fere perpetuum excitari, Oxoniensis eujusdam casus opp••do raru•• indicabit: Vir robustus, & aliter satis sanus, à longo tempore vomitu cre∣bro laborans, comesta quaeque saepius, etsi non semper, mox rejicere sole∣bat: Tandem victis omnibus remediis morbus in eum statum devenit, ut valde esuriens comederet ille, donec Oesophagus ad Gulam usque imple∣retur, dein nihilo in ventriculum illabente, ingesta quaeque cruda regere∣ret; Cum Pharmacis minime juvantibus, praefame summe elanguesceret, & propediem interire periclitaretur, instrumentum ei instar virgulae, è pinna cetacea, cum spongi•• sibula apici ejus affixa parabam; hoc aegrotans statim à cibo & po••u assum••is, gutturi, unaque Oesophago immittens, Alimenta secus restag••atura, in Ventriculum, orifi••io ejus reserato, detru∣debat; atque hujus ope per sedecim annos pabulum quotidie sumsit; eademque adhu•• machina utitur, & e••••amnum vivit valetque, secus ine∣dia periturus. ••rocul dubio in hoc casu Os stomachi sive à tumore sive à paralysi semper occlusum, nihil, nisi violenter reseretur, in Ven〈…〉〈…〉iculum admittit.

2. Nec minus frequenter propter irritamenta supra hoc orificium sini∣strum, ac infra Pylorum in vicinia habita, spasmus excitatus, & fibrarum continuitate in Ventriculum propagatus, contractiones ibidem Emeticas ciet. Cum inter deglutiendum Alimenta in Oesophagi ductu, ob Paralysin vel obstructionem haerent, & fibras nerveas stimulant, mox carneae sur∣sum contractae, etiam ventriculum in spasmi consensum rapiunt. Si∣milis effectus à palato aut uvula irritatis passim succedit. Hinc à cibo, po∣〈…〉〈…〉ve ingratis, fere tantum ore libatis, etiam à pluma gutturi indita, saepis∣sime vomendi nixus, aut vomitio cietur. Propter ••andem rationem etiam in Ph〈…〉〈…〉isi, tussim vehementem quandoque vomitus comitatur, aut sequi∣tur; scil. ob vellicationem, sive concussionem ejusdem tunicae, quae pari∣ter Gulam & summitatem Tracheae obducit: Pariter in Ventriculi appen∣dice inferiore, scil. intestinis si molestia cum spasmo alicubi contingat, saepe affectus iste, fibrarum continuitate sursum obrepens, vomitum ciet▪ Propter hanc rationem in morbo Cholera, Iliaca passione, al••isque Intes••i∣norum torminibus, vomitio excitatur. Hinc etiam non nulli, quibus visce∣ra teneriora sunt, ab Enemate admisso constanter vomunt. Facile esset hu∣jusmodi instantias plurimas hic congerere, verum ad alias vomitionis causas transeamus.

3. Praeter has modo citatas, in quibus irritatio in ipso ventriculo, aut in appendice ejus habetur, quandoque accidit stomachum, ex se satis sanum & insontem, partium aliarum longe dissitarum culpas luere; quod non 〈…〉〈…〉brarum continuitate, sed nervorum commeatu sive commercio peragitur. Quippe horum ductu, cum spiritus animales in uno loco perturbantur, al•••• p••ocul degentes similem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 concipiunt, atque spasmos ineunt: hi••c à vulnere aut plaga graviore capiti inflicta, quatenus spiritus intra 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 perturbati, nervorum paris octavi commeatu, al••os ventriculi ••ospites in pares 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 concitant, vomitio frequenter succedit: pro∣pter eandem rationem, nonnulli in navigio aut curru vecti, vomitu imma∣•••• tentantur: Cujus symptomatis causa haudquaquam est, (uti quidam asserunt) humorum agitatio; at vero spiritus animales cerebrum incolen∣••es, in motus inordinatos coacti, nervorum principia tumultuose subeunt, eorumque ductu viscerum contractiones emeticas cient. Interim materia vo••itu rejecta, mera est bilis, quae à vasis choledochis, propter spasmum prius inductum, exantlatur; tant••m abest, ut causa vomitionis primaria ••ueri••. Porro ex ejusdem octavi paris nervi trunco si quando propagines, & rami inferiores, ac in abdominis peculiaria viscera distributi, in spasmos uritantur, aliae haud infrequenter propagines quantumlibet intactae, pariles

concipiunt Anomalias, & aliis ipsae visceribus, ac imprimis Ventriculo mo∣tus convulsivos impertiunt. Hoc manifestum est de vomitu, qui in Pa∣roxysmis Nephriticis, item in affectibus Colicis, & Hystericis ita dicti••, passim excitatur.

XVI. Hactenus de vomitione in genere, ejusque subjecto, ratione for∣mali, causis, variisque fiendi modis; ubi ostensum est affectionem hanc omnino à spiritibus Ventriculi tunicam carneam incolentibus summe ir∣ritatis, inque explosiones spasmodicas actis produci, eos vero plerumque ac potissimum in ejusmodi motus contractivos incitari, propter sensionem molestam tunicae interiori nerveae impressam; praeterea tamen spiritus istos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 affici, ob spiritus aliis in ••ocis perturbatos, & inor∣dinationem suam, aut fibrarum continuitate, aut nervorum ductu, ventri∣culo communicantes. His ita praemissis, restat proxime ut (quod secun∣do in loco erat propositum) de Pharmacis vomitivis agentes, quo ritu & quali discrimine illa in ventriculum, aliasque corporis nostri partes ope∣rentur, ostendamus.

XVII. Circa haec obvium erit concipere, vomitiva ore ingesta, & in ventriculum suscepta, primo tunicam ejus interiorem prorsus nerveam irritare, eique mo••estiae sensum a••••igere; dein hujus instigatione tunicam ••arneam superstratam affici, & ad molestum hoc ejiciendum in contractio∣nes excretorias concitari. At vero in hoc opere, tum quoad irritationis modos, tum & excretionis vias, discrimina quaedam subsunt, eorumque rationes non facile patent.

XVIII. Primo enim cum Pharmaca Cathartica, stomacho immersa, fi∣bras ejus carneas in contractiones excretorias stimulent, undenam contin∣git, ab his saepius ac potius vomitum, & ab illis purgationem, & non in∣differenter alterutrum concitari?

2. Porro ex iis quae vomitionem plerumque & fere constanter movent, observare est, quaedam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive operandi ratione manifesta, effectum istum producere; uti cum assumta, sapore, odore, aliave qualitate sensi∣bili prorsus ingrata sunt; aut quantitate peccant; insuper & alia dari Pharmaca, proprie magis, & specifice pro Vomitoriis habita, quorum vir∣tus Emetica, sensibus nostris prorsus abscondita, tantum per effectus in stomacho editos se prodit. Horum solutiones pro Emetologia ••ite con∣denda plurimum faciunt.

1. Quoad prius, ut medicamen quodpiam per vomitum potius, quam per secessum operetur, ejusmodi illud particulis constare debet, quae, cum naturae infestae, aut saltem incougruae sint, insuper quoad qualitatem v••l quantitatem ita habeant, ut neque à stomacho prorsus subigi; neque tam diu ab eo tolerari possint, donec fibris, sive villis ejus paulatim detersae, una ••um aliis succis sensim & per partes à Pyloro eliminentur: Quin vero siquidem ••••lae, aut Ventriculi fibras a••rocius vellic••••t, aut pertinacius adhae∣rent, aut motu suo ipsum aggravant, ac distendunt, statim car〈…〉〈…〉 fibrae ad spasmos excretorios accinguntur, & de〈…〉〈…〉 naturae instinctu ill•• poti•••• in eum modum contrahuntur, quo mol••stum hoc cum majore impetu, & brev••ore exitu foras amandent Quomodo fibr•• carneae moveantur pro purgatione molionda, ordine infra dicemus.

2. Quod ad Emeticorum distinctionem, & diversas operandi rationes spectat, cum vulgo duplicia audi〈…〉〈…〉t, ••••il. ••••tiora, & fortiora; quorum priora vim suam emeticam in aperto gerunt, & per manifesta indicia vim irritativam produnt; uti cum d••••octum Hyssop•• ••ut Cardui, 〈…〉〈…〉usio radi∣cum Scyllae, aut Raphani; 〈◊〉〈◊〉 Vicrio〈…〉〈…〉, aqua tepida vel mulsa plenius epota, & similia; quae primo aspectu, vel liba••••ne stomachum movent, ad vomitionem ciendam exhibentur: ••••sque exhibitis, ut vomitus succe∣dat, saep•• palati aut gulae irritatio succenturiari debet. Secundo Emetio••

fortiora (quae & proprie magis ad hunc censum pertinent) ejusmodi sunt Pharmaca, ut, si in debita quantitate assumantur, vomitionem fere in omni∣bus concitent; qualia imprimis sunt Helleborus albus, Nux vomica, Vi∣triolum, eorumque, uti & Mercurii varia praeparata; quae certe licet usui Medico satis commoda, immo perquam necessaria existant; tamen quoad eorum naturam, & vires, in quibus potentia Emetica consistit, parum à venenis differre videntur: quare si in dosi nimia exhibeantur, non raro mortem accersunt. Quo ritu & quibus afficiendi modis, haec in Ventricu∣lum aliasque corporis humani partes operentur, quandoquidem nunc dis∣quirendum restat; imprimis Phaenomena, quae in hoc Pharmaciae genere praecipue notabilia occurrunt, subdemus.

XIX. Emetica stibiata, aliaque fortiora stomacho ingesta, haud statim (nisi in prius nauseabundis) irritare, aut molestiae sensum inferre solent; postea vero, modo citius, modo tardius nausea & perturbatio quaedam sen∣titur, dein stomachi contractio, & ascensus, cum orificii ejus apertura, & Oesophagi versus guttur exilitione succedunt, vomitu mox subsequente; dein hoc finito, viscera haec subsidunt, & paululum quiescunt: brevi ta∣men postea stomachi inquietudo, & nausea, atque hujus, simulque gulae ascensus cum vomitione redeunt; adeoque per plures interdum vices vo∣mendi impetus, & cessatio repetunt, donec, viribus Pharmaci penitus at∣tritis, operatio haec desinat.

XX. A Vomitionis initio Ventriculus tantum sursum contrahi, & non immaniter lacessi videtur. Postea hujus spasmi vehementiores fiunt, & se latius explicant, adeo ut duodenum motu inverso, contractiones suas sur∣sum dirigat, & contenta quaeque in stomachum (quibus irritatio Emetica intenditur) suffundat: Si irritatio adhuc am plius intendatur, non tantum spasmi, at saepe distensiones, & intumescentiae, ac imprimis periculosior Ventriculi convulsio, scil. singultus, succedit: quinimo ob spiritus anima∣les in tota systasi perturbatos, & quandoque dissipato•• nimis, vel excitatos, Lipothymiae crebrae, sudores frigidi, & non raro membrorum aut totius corporis spasmi lethales eveniunt.

XXI. Ab Emetico fortiori exhibito, quando stomachus evomere inci∣pit, primo ejicitur illud quod in cavitate ejus fluctuat; dein quicquid vi∣scosi phlegmatis villis ejus adhaeret, aut in plicis reconditur: Si vellicatio perseveret, serosi humores Arteriolarum, & nervorum osculis exprimun∣tur; dein spasmo Duodeno ojusque ductibus communicato, bilis & suc∣cus Pancreaticus, è meatibus extorti inque Ventriculum fuffusi egeruntur: Hinc biliosa plerumque ultimo rejiciuntur, & tunc non raro mera bilis copiose evomitur: quod si ita contingat, qualibet excretionis vice, tor∣mina paulo infra Ventriculum, in latere dextro excitata, sursum perre∣ptant; quae procul dubio sunt à bile in duodenum expulsa, & istinc ob motum intestini convulsivum ac inversum, intra Pylorum suffusa. Si irri∣tatio nec dum cessat, Arteriae (osculis ipsarum summe irritatis) humores è tota massa sanguinea vomitu excernendos profundunt.

XXII. Ex hac Vomitionis historia conjicere licebit, quomodo & qua ratione Pharmacum Emeticum operetur: viz. hoc ventriculo immersum, cumque humore istic contento sese immiscens, s••••que tincturam impri∣mens, à crusta villosa supersiciem internam obducente paulatim ••u••cipitur: inde fibrae nerveae, tunicam intertorem contexen••es, & haue crustam susti∣nentes, tincturam istam virulentam sensim imbibunt; qua cum aliquate∣nus saturantur, propter succ•• incongruitatem, corrugari, & multum in∣quiet••ri incipiunt; hinc fibrae carneae superstratae, propter molestiam à nerveis conceptam irritat••e, spasmo primo leviores hic illic sparsim in∣••unt; unde nausea & stomachi perturbatio; mox vero, earum ordinis u∣triusque interioris omnium, spiritus incolae summe excandescunt; & simul

explosi contractiones validissimas & Emeticas, quo molestum illud fibris nerveis excussum vomitu ejiciatur, peragunt: Cumque hoc ritu fibrae istae succo medicamentoso, quem imbiberant, liberantur, paululum cessat vo∣mendi nixus; donec tincturae virulentae, quam subinde à crusta villosa hauriunt, novo penu rursus imbutae, in parem molestiam & irritationem Emeticam urgeantur: Atque ita aliquoties repetit vomendi impetus, usque dum tincturae venenatae materies, etiam à crusta villosa abstergatur, & de∣mum tota foras ejiciatur, proinde ut tunicae interioris fibrae nerveae, virus illius non amplius imbibant.

XXIII. At vero, non ideo semper Vomitionem finiri contingit, quin Pharmaco licet penitus rejecto, nulloque ejus contagio superstite, saepe ta∣men spiritus isti stomachici, ni••••is lacessiti, furorem suum aegre dimittunt; adeo ut à succo quocunque alio (quem fibrae nerveae imbiberint) irri∣tentur, inque spasmos Emeticos agantur, quin & crebra interdum vice eos repetant: Quare tunc, ut vomitio cesset, nihil omnino potus sive alimen∣tosi, sive Cardiaci ventriculo ingeratur; atqui, fotu calido externe adhibi∣to, somno indulgeatur.

XXIV. Porro nonnunquam humores alii è vasis expressi, ac praesertim bilis è meatu choledocho in ventriculum suffusa, non tantum vomitorio vires addunt, sed operatione ejus finita, stomachum ultra lacessere & in contractiones excretorias urgere perstant: quinimo fibrae hujus nerveae fla∣vum istud virus, tinctura Emetica haud minus molestum imbibentes, spa∣smos excitant, & supra Pharmaci vires, crebros vomendi impetus propter molesti istius exclusionem continuant. Ob hanc rationem, quando bilis exundat, siquidem à levi occasione illa in stomachum accersitur, saepissime à pharmaco mitiori, vomitio immanis cum horrendis symptomatibus excita∣tur; cujus interdum sedandae gratia, Enema leniens, quo bilis turgescens versus inferiora solicitetur, exhibere convenit.

XXV. Quod vero interdum ab Emetico assumto vomitio immediate consequatur, cum scil. Pharmacum vix fundum ventriculi artigit nec dum fibras ejus altius subierit; in causa est, vel quod crusta villosa ex parte de∣trita (uti in gulosis & bibonibus assolet) fibrae nerveae nudatae cito ac fa∣cile irritantur; vel quia phantasia, Medicinam aversata, nauseam prius in∣tulerat; vel denique quia stomachus materiae excrementitiae putrilagine pergravatus, sponte prius sua fuerat in vomitum procliv is. Quod ad fibras nerveas spectat, quae tincturam Emeticam imbibentes, molestiae sensum, à quo fibrae carneae in spasmos convulsivos irritantur, concipiunt; prorsus eaedem illae sunt, quae plurimum inanitae famem sive stomachi latratum, ex∣siccatae sitim efficiunt; ab alimentosis succo grato saturatae ventriculo com∣placentiam, & toti praeterea corpori re••ectionem impertiunt,

XXVI. Cum Pharmaca Emetica in forma liquida vel solida exhiberi soleant, satis obvium erit intelligere, quomodo priora ventriculi fibras nerveas subeant, easque ad plenitudinem irritativam saturent: Attamen de posterioribus merito à nonnullis ambigitur, quo nempe ritu, pul∣vere perexiguo, prout stibii aut florum Antimonii, in trium aut qua∣tuor granorum pondere exhibito, vomitio perquam immanis inferatur; enm à Pharmaco tantillo & non facile penetrante videatur fibras illas vix ulla ex parte, saltem haud quantum pro irritatione Emetica sussiciat, im∣bui posse. Super his dicendum erit, Medicamentum istud in substantia sic∣ca exhibitum, illico dissolvi, & humorem satis multum in ventriculo im∣praegnare; adeo ut facta velut Croci Metallorum infusione, sulphuris An∣timonialis particulas solutas fibrae stomachicae imbibant, inque spasmos proinde Emeticos irritentur.

XXVII. Quod à nonnullis asseritur vomitorium in dosi quantum∣cunque magna exhibitum, non fortius operari, quam si in modica solum

quantitate sumeretur; à veritate omnino alienum est, ejusque rei expe∣rimentum non sine periculo tentandum; quippe si plures adsint Medica∣minis particulae, fibras etiam plures imbuent, easque altius subeuntes, gra∣vius lacessent; adeo ut spasmi immaniores & crebriores necessario conse∣quantur.

XXVIII. Quod ad vulgi opinionem spectat, Pharmaca vomitoria proprietate quadam specifica, humores sursum agere, & per superiora ex∣cernere, mere frivolum videtur; nam cujusmodi illa virtus fuerit, nullus explicare; nec, quod talis revera existat, probare potest. Interim pro Emetologia intelligenda satis erit concipere medicaminis particulas na∣turae plurimum infestas, à tunicae stomachi interioris fibris nerveis imbi∣bi, ipsisque molestiam magnam inducere; dein ad succum istum subito & viciniore via rursum expellendum, tunicae alterius fibras carneas irritari, inque spasmos Emeticos instigari: Quod vero à nonnullis urgetur Helle∣borum album umbilico admotum, & infusionem Croci Metallorum Cly∣steris forma exhibitum, vomitum movere; experimento saepius facto, mi∣nime verum esse deprehendi. Quod si interdum ita fiat, quidni irritatio violenta intestinis inflicta ibidem Spasmos & Contractiones inversas, & dein, secundario & per consensum, in ventriculo Vomitiones concitet? pari quidem ritu, ac cum haec ventriculi affectio, saepissime Colicae ac Isiacae passioni supervenit. Olim vinum stibii infusione impraegnatum in canis robusti venam Jugularem ad Unc. vj. injiciendum curavi; post 5 vel 6 circiter horae minuta iste cespitare, inter progrediendum titubare, & dein immaniter vomere caepit. Attamen arbitrari fas sit, effectum istum à Pharmaco, cerebrum potius quam stomachum impetente, excita∣tum fuisse; cum par vomicio post linimentum aut fotum è succo aut de∣cocto Nicotianae capiti adhibitum passim succedat.

XXIX. Nec minus sententiam istam, quae statuit quaedam vomitoria in Bilem, alia in Pituitam, aliaque in Melancholiam agere, & humorem hunc, vel illum à caeteris discretum & quasi sincerum educere, à veritate alienam, & fundamentis prorsus nugatoriis nixam judicamus. Circa de∣lectum vero in Emeticis habendum, praecipua discriminis ratio eatenus observari debet, ut in affectibus nonnullis mitiora exhibeantur, quae ultra ventriculum nihil perturbent; & sola ea quae in cavitate ejus fluctuant, aut tunicis adhaerescunt, leniter educantur: In aliis fortiora conveniunt; ut spasmo etiam visceribus aliis impertito, quodcunque excrementitium in iis stagnat, aut alicubi congeritur, è minera commoveatur, & protinus sursum aut deorsum foras eliminetur. Quod vero interdum materia vi∣scosa & velut Phlegmatica potissimum excernatur in causa est, quoniam ventriculi saburra, inconcussis biliosi humoris receptaculis, fere tantum ex∣purgatur; veruntamen quando emulgentur vasa choledocha, excretio maxima ex parte evadit biliosa: Humoris atri vomitio à medicamenti tinctura ut plurimum dependet; egestam enim materiam vitriolica ni∣gredine inficiunt.

XXX. Evacuatio per vomitum uti violentior, quam per secessum; ita, si cum virium tolerantia peragatur, in nonnullis affectibus plus quam pur∣gatio decies repetita prodesse solet: Hoc enim modo Phlegma pondero∣sum stomachi plicis coalescens, quod cathartica caetera quaevis praeter labe∣rentur, velut scopis purgatur; insuper partes vicinae, Pancreas, Melente∣rium, Lien, ipsumque Jecur, concussione valida commoventur; adeo ut obstructiones in iis factae, etiam sanguinis & humorum stagnationes quae∣cunque hoc remedii genere facillime amoveantur. Fermenta extranea, ubivis in corpore genita, atque altiora morborum seminia, absque Vomi∣toriis adhibitis raro extirpantur: praecipue autem in Cerebri & nervosi generis affectibus Emeticorum usus valde proficuus deprehenditur: Etenim

hoc pharmaciae genere non tantum stomachi, & viscerum sordes, quae chylum & sanguinem inquinant, uberius abstergentur, sed etiam Glandu∣lae, quae sanguinis & succi nervosi emunctoria sunt, in visceribus consitae emulgentur, vasa choledocha, aliaque excrementorum receptacula copio∣sius evacuantur, proinde ut eadem inanita, serum, & alia utriusque hu∣moris purgamenta, & superfluitates, secus in caput restagnare apta, prom∣tius suscipiant: Insuper his, cum innumera Arteriarum oscula, sub cru∣sta villosa in Ventriculum dehiscant, haec à vomitorio insigniter vellicata, humores quosque vitiosos aut malignos in sanguine scatentes, ibi per vo∣mitum excernendos profundunt; atque ob hanc potissime rationem est, quod morbi Herculei ab Emeticis optime, & vix sine iis curantur. Haec enim pharmaca siquidem naturae activae ac indomitae fuerint, non tantum Arterias vellicando, humores superfluos è massa sanguinea exprimunt, sed & Venarum quae illic innumerae dehiscunt ductus subeundo, Sanguinem fundunt, ejusque serositates, aliaque recrementa praecipitant ac secerni fa∣ciunt. Interim vero pharmacia emetica haud indiscriminatim ab omni∣bus usurpari debet. Quippe in nonnullis Ventriculi tonus nimis laxus, & debilis est, & constitutio adeo tenera, ut à Vomitoriis statim spiritus fa∣tiscant, & vires exolvantur; nonnulli etiam viscera sensationis immo∣dice pertinacis obtinent, quae licet difficulter evomant, Vomitio tamen semel incaepta haud facile sedatur; quin & creberrimo vomendi nixu, usque ad magna virium dispendia, & non raro animi deliquia, tentantur.

XXXI. Quare ut Vomitorium rite exhibeatur, perpendere oportet, quae sint ejus indicantia, permittentia, & prohibentia. Emetica indicari vi∣dentur, quando in Ventriculo humor biliosus, & amaricans fluctuat, ut exindo nausea, sapor ingratus, aut cephalalgia inducantur; item si stomachus Pituita viscida aggravetur, ut in virginum Pica, in vi∣ris post crapulam & victum inordinatum. In plerisque casibus, ubi cum respiratione difficili, Ventriculus oppletus Anorexia••, vel Nausea afficitur, Anacatharsis usui esle solet. Porro dum stomachus fermento ex∣traneo obsidetur, ut ingesta quaeque statim vomitu rejiciat; etiam ratione partium dissitarum, non raro Vomitio cum fructu adhibetur: namque hoc pacto vasa choledocha quam maxime inaniuntur, ut propterea bile è sanguine uberius elutriata, dyscrasiae ejus febriles eximantur. Dein qua∣tenus humoris nervosi supersluitates, aut stagnationes, hujusmodi excre∣tionis methodo facillime curantur, in Arthritide, Asthmate Epilepsia, Mania, & plerisque aliis morbis, qui magni & Herculei habentur, Emeti∣corum usus haud minimam medendi rationem succenturiabit. Secundo hujus remedii exhibitionem permittunt viscerum robur, & corporis firma constitutio, ac imprimis quibus collo & pectore curtiore praeditis Ventri∣culus & os spatio minore distant; huc etiam faciunt Vomitionis facilitas & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, materiae excernendae laxitas, & promta secretio, item natu∣rae sedatio, & huic operi insistendi velut otium. Tertio Emeticum prohi∣bent, vomendi difficultas, sive ineptitudo priore experientia inventa, cor∣poris tenera & mollis constitutio, statura gracilis & procera, viscera insir∣ma; & praecipue si adsit diathesis tabida, cum ulcere Pulmonum, aut spu∣to sanguineo: item nimia Cachexia, in qua periculum existit, ne humo∣res à toto corpore 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in Ventriculum exprimantur; Insolita etiam sanguinis esfervescentia, sebrium paroxysmi, & Criseos expectatio hujus∣modi Pharmaciam omnino excludunt.

XXXII. Medicamenta quae Vomitoria perhibentur, distingui solent quo∣ad operandi vim, in lenia, mediocria, & fortia; quoad materiam è qua desumuntur, in Mineralium, Vegetabilium, & Animalium partes, aut praeparata; quoad saporem, aut palato valde ingrata sunt, uti Vitriolum,

Nicotiana, Radix Bryoniae, &c. vel sapore pollent satis grate, uti fructus Mezerei, Nux Indica, ova piscis Mulli sive Barbi; aut sunt fere insipida, uti flores Antimonii, Crocus Metallorum, Mercurius vitae, &c.

CAP. II.

Vomitoriorum formulae, & quorundam ex iis quoad praepa∣rationes, & Analyses chymicas, Aetiologiae.

Rec. Oximelitis scillitici Vnc. is. vini scillitici Vnc. ij. misc. f. vomi∣torium.

Rec. Folior. Asari recentium numero 6 ad 9. contusis affunde vini albi Unc. iij. f. expressio, quae sumatur cum regimine.

Rec. Pul. rad. Asari Drach. j. ad Scrup. iiij. oxymelitis scillitici Unc. iss. misce, sumatur in haustu liquoris possetici.

Rec. Salis vitrioli Scrup. j. ad Scrup. ij. vel Drach. j. sumatur in hau∣stu liquoris possctici.

Rec. Infusionis croci metallor. Vnc. ss. ad Vnc. j. vel Unc. iss. sumatur in haustu liquoris possetici cum regimine.

Rec. Infusionis croci metallor. Drach. vj. vini scillitici Unc. iss. syrupi acetosi simp. Vnc. ss. misc. f. vomitorium.

Rec. Sulphuris Antimonii gr. vj. ad viij. cremoris Tartari Scrup. j. misce, detur in pulpa pomi aut pruni cocti, vel in cochl. j. panatellae.

Rec. Mercurit vitae gr. iij. ad vj. sumatur eodem modo. Flores Antimonii, Aurum vitae, sive Praecipitatum solare, & Turbith minerale sumantur si∣militer.

I. Emetica, quae praecipuae notae sunt, chymica parari solent primo ex Vitriolo, secundo ex Antimonio, tertio ex Mercurio.

Sal Vitrioli.

II. Sal vitrioli variis modis praescribitur, sc. ex colcothare elixiviato, ex vitriolo caeruleo calcinato & elixiviato, juxta Angelum Salam; & ex Vi∣triolo albo crebris solutionibus, & coagulationibus purificato; quod me∣dicamentum Gilla Theophrasti vulgo appellatur, estque omnium tutissi∣mum & paratu facillimum: attamen duo pharmaca priora insigniter sty∣ptica, &, quatenus ignem passa, nonnihil corrosiva existunt; posterius au∣tem satis benignum, stomachi fibras leniter convellit, & nonnihil corru∣gari facit, proinde ut, quod molesti est excutiendi gratia, illae demum spasmos & vomendi nixusineant; qui tamen cito pertranseunt, & Ven∣triculi perturbatio statim compescitur

III. Sal vitrioli ideo pluris aestimatur, quod raro ultra stomachum com∣moveat, nec uti stibiata viscerum spasmos & sanguinis inordinationes, aut spirituum deliquia inducit; illi tamen vitio vertitur, quod segnius, & interdum vix omnino operatur; quare à vitriolo assumto, & liquore pos∣setico copiose epoto, saepe opus est Vomitionem penna gutturi indita pro∣vocare, aut possetum carduatum, vel oximel scilliticum propinare.

IV. Antimonium crudum, mixtione integra manente neque per Vo∣mitum, nec sedem operatur; cujus ratio est quod particulae sulphureae, &

salinae, à quibus virtus emetica procedit, in eo ligatae, aliisque obvolutae sese exerere nequeant; attamen concreto hoc praeparatione quadam rese∣rato, & nonnihil soluto, particulae istae satis liberae & ad agendum promtae redduntur. Quod si inquiratur urrum facultas Vomitiva à corpusculis sulphureis, an à salinis dependeat? videtur quod à neutris singulatim, sed ab utrisque simul combinatis fiat: Quippe cum illae seorsim ab his, prout in tinctura Antimonii, aut hae ab illis, prout in cerussa ejus exhiben∣tur, Vomitio minime succedit. Alibi notavimus particulas mere sulphu∣reas aut salinas gustum & olfactum vix movere, sed utrasque simul con∣junctas sensoria ista valde afficere: Pariter habere putamus, circa pecu∣liarem Ventriculi sensum; eum nempe potissimum à sulphureo-salinis ju∣cunditatem, & molestiam accipere, & ejusmodi compositionibus gratis aut infestis tum Cardiaca tum Vomitoria constare. Stibium, quo in medi∣camentum satis activum cedat, parari soler vel per se, quomodo vitrum, & flores Antimonii efficiuntur; vel cum salibus, adeoque vel cum sale nitroso, uti crocus ejus; vel cum sale fixo, uti sulphur ejus; vel cum sale acido, uti butyrum ejus, & qui ex eo efficitur Mercurius vite. Ex∣tant plures aliae Stibii praeparationes emeticae, praedictae autem maxi∣me notae, & communissimi sunt usus. Quo medicamina tum ista tum alia quaeque rite praeparentur, imprimis danda erit opera, ut Antimo∣nium purum, & plumbo impermixtum eligatur. Circa hoc praeter splen∣dorem, & striarum elegantiam, certissima probationis via est ut frustu∣lum massae emendae cum aequali nitri parte calcinetur; bonitatis signum est, si totum in hepar, & scorias abibit; nam secus portio ejus in merum plumbum interdum liquescit. Hoc ritu quondam ex Antimonii lib. j. Saturni Unc. ij. elicui.

1, Vitrum Antimonii.

Rec. Antimonii electi pul. q. s. calcinetur in vase terreo, agitando donce fumare desinens, colorem cinereum sive griseum acquirat; materies exemta & in crucibulo satis fusa, in tabulam aut pelvim essundatur; frigescens in vitrum pellucidum, & hyacinthinum abibit. Dosis hujus pulveris gr. iiij. ad vj. infusionis in vino factae dosis Drach. vj. ad x. fortiter operari solet.

V. Praedicti apparatus ratio (ut opinor) haec est. Antimonium inter cal∣cinandum diu agitatur, ut, dum particulae sulphureae copiose evaporant, salinae ad vitrificandum aptae densus agglomerentur; quae postea, dum massa ab igne intenso funditur, terrestres etiam attenuatas prehendentes, facile in vitrum concrescunt: quod insuper ob particulas quasdam sul∣phureas adhuc relictas rubescit, & emeticum existit. Enimvero Stibium sulphure suo magna ex parte aut omnino spoliatum in vitrum disponi, hac instantia manifesto liquet, in quantum scilicet calx sive caput mortuum à destillatione Butyri Antimonii relictum, fusione in vitrum liquescit; quod tamen album & virtutis emeticae expers est, in quantum particulae omnes sulphureae ascendentes, massam istam penitus destituerant.

2. Flores Antimonii.

Rec. Antimonii selecti & pulv. q. v. in cucurbita cum alembico aut in vasis terreis in hoc opus adaptatis sublimetur igne moderato, aut per se, aut cum arena, vel pulvere laterum, vel tartaro calcinato admixtis: flores ascendunt flavi, citrini, & albi, quorum qui albi〈…〉〈…〉mi sunt colligantur, & usui reserventur.

VI. In hac praeparatione Antimonii particulae salinae & sulphureae, aquo∣sis & terrestribus excussis ascendunt, ac una combinantur; quapropter, cum & corpus minerale plurimum reseretur, & corpuscula maxime acti∣va (hebetioribus, quae haec obtundunt, depositis) simul conjungantur, medicamentum hoc atrociter Vomitivum, & non facile tutum evadit, Dosis gr. ij. iij. iiij.

3. Crocus Metallorum.

Rec. Antimonii electi, & nitri purissimi ana Unc. iiij. singulatim trita, & probe mista, mortario aeneo indantur, & carbone vivo injecto igniantur; cum intonatione quadam efflagrabunt; residua demum massa, subrubra (qua ob colorem hepar Antimonii vulgo dicitur) à scoriis partim nigris partim albi∣dis circumcirca jacentibus separetur, & usui servetur: hepar in substan∣tia exhibetur ad gr. iij. iiij. vel v. vinum infusionis ejus, ab Unc. ss. ad Unc. j. vel Unc. iss. Hoc satis benigne operatur, & emeticum maxime usitatum est.

VII. Processus hujus ratio est, quod Nitrum cum Antimonio pariter ac cum sulphure communi tritum ac commistum habet; utraque sc. mixtura à levissimo incendiculo ignitur, in quantum utraeque particulae, sc. nitro∣sae ac sulphureae ad quamcunque accensionem requisitae copiose ac intime convenerunt. A deflagratione hac corpus minerale satis aperitur, ejusque particulae ab invicem laxantur, & quam vis sulphuris portio quaedam a∣volavit, sat tamen relinquitur, quod sale combinatum & colorem croceum, & virtutem emeticam producat. In praeparatione hac, si nitro in ma∣jore proportione ad misto Antimonium plus solito calcinetur, massa ab ef∣flagratione residua, pauciori nunc sulphure imbuta, non amplius rubra, sed flava sive citrina, atque minus Vomitiva evadit.

4. Sulphur Antimonii,

Rec. Salis Tartari, vel Absynthii Unc. viij. crucibulo inditum in for∣nace Anemii fundatur, dein cochleatim injice Antimonii crudi pulverisati Unc. vj. fluere sinatur per horae quadrantem, dein essundatur in vas argen∣teum aut aeneum, massa crocei coloris edulcoretur crebris ablutionibus, Dosis gr. v. ad x. longe mitius ac benignius operatur, quam quodvis praeterea Antimonii praeparatum.

VIII. In hoc praeparato sal fixus & ab igne fusus Antimonii corpus ex sulphure potissimum & sale acido compositum reserat; dum enim sales adeo combinantur, particulae sulphureae magis solutae, atque spiculis sali∣nis minus aculeatae evadunt; quapropter summe licet rubescat, stomachum haud valde, aut violenter irritat. Porro ob sulphur plus solutum, & sa∣lem magis liberum, hujus pulvis spiritui vini tincturam facile impertit; quae, cum particulis salinis prorsus destituatur, vi emetica privata, in∣signe confortativum evadit.

IX. Quod vero Antimonium, & sulphur commune, forsan & multa alia ejusdem farinae, ex sale acido & sulphure una combinatis constant, pluribus experimentis facile evincetur: Praeterquam enim quod ejusmodi concreta à sale sixo facillime reserantur, insuper siquando â menstruo sul∣phureo, uti oleo Terebinthinae, Juniperi, aut Lini, dissolvuntur, particulis sulphureis, à solvente imbibitis, salinae relictae in crystallos (quae destilla∣tae in stagma acidum abeunt) facile concrescunt: Hoc in praeparatione Bal∣sami sulphuris evidentissime liquet. Caeterum si stagma acidum, scilicet Aqua fortis, aut Regia, pulverato Antimonio affundatur, & destillatio

igne forti urgeatur, sulphur citrinum à vulgari haud discernendum in ma∣gna copia sublimabitur; indicio certe manifesto sulphur commune po∣tissimum constare ex corpusculis sulphureis cum sale acido compactis. Ex sulphure Antimonii, prout supra describitur, parato, liquorem oleifor∣mem conficio, qui, purum putum Antimonii sulphur, argentum primo illitu deaurabit, atque in medicina egregii usus est.

5. Mercurius vitae.

Rec. Antimonii electi, & Mercurii sublimati ana. Unc. vj. simul trita, & probe mista destillentur in retorta vitrea calore arenae; ascendet liquor gum∣mosus glaciei instar valde corrosivus, qui collo retortae adhaerens, carbone vivo admoto liquescet, inque vas recipiens decidet. Hic rectificatione depuratus, a∣qua fontana desuper infusa mox in pulverem albissimum praecipitabitur; lym∣pha interim saporem acidum instar Vitrioli spiritus acquirente; pulvis iste edulcoratus, & exsiccatus vulgo dicitur Mercurius vitae, sed minus recte, cum nihil omnino Mercurii in se contineat, & ni caute exhibeatur, saepius mortis, quam vitae autor esse solet. Dosis gr. iij. ad vj.

X. In hac operatione spiritus acidi vitrioli, & nitri, prius cum Mercu∣rio inter sublimandum combinati, cum denuo ab igne laxantur, hospitem istum primum deserentes, Antimonii corpuscula magis amica ample∣ctuntur, cumque ipsis vi caloris elevati, in substantiam glaciei-formem concrescunt; quae nimirum constat ex Sulphure toto Antimonii, cum ali∣quanto ejus sale, nec non ex nitri, & vitrioli stagmate acido; ob particu∣las salinas instar glaciei obrigescit, & propter sulphureas ab igne liquatur. Materies haec aqua infusa praecipitatur in pulverem album, qui sc. corpu∣sculis mere stibiatis constat, floribus Antimonii analogis; interim sales aci∣di in menstruo soluti, eum quasi vitrioli spiritum acescere faciunt. Atta∣men pulverem istum nihil Mercurii in se continere, inde constat, quoniam hic salibus congelativis privatus, pristinam Argenti vivi speciem resumit, inque retorta totus colligitur. Revera sales isti à Mercurio facile avocan∣tur, ipsumque, quoties corpus aliud magis amicum reperiunt, sponte de∣serunt: hinc si Sublimatum cum laminis ferreis in aqua communi coxe∣ris, salibus mox ferrum amplectantibus, Mercurius reviviscet. Pulvis iste nimis atrociter Vomitivus, si cum sale marino calcinato teratur, & cre∣bra ablutione edulcoretur, longe mitior, & satis tutus evadit; in quantum sc. medicaminis aculei salini à salibus alterius indolis atteruntur, aut subi∣guntur. Porro si iste ni••ro in crucibulo fuso indatur, particulis sulphu∣reis in totum ablatis, vim emeticam prorsus amittit, atque Antimonium diaphoreticum purum putum evadit.

XI. Haec de Vomitoriis Antimonialibus, quorum particulae in Stomacho dissolutae, tincturam sulphureo-salinam constituunt, quam fibrae ejus im∣bibentes insigniter adeo vellicantur, ut spasmus ibidem excitatus quaqua∣versus in totam ejus cavitatem, nec non viscera juxta consita, nempe duo∣denum, porum choledochum, ductum pancreatis protensus, eorum omni∣um contenta exprimi, ac in Ventriculum exantlari, quinimo ex arteriarum osculis humores serosos emulgeri faciat; adeo ut vomitus atroces, & diu infestantes succedant. Caeterum probabile est, tincturae istius emeticae ali∣quantulum à venis etiam excipi, quae in massam sanguineam del••ta ob sa∣lium occursus, & colluctationes ac combinationes, materiae cujusdam prae∣cipitationes, & excretiones inducat: quapropter affectus partium longe dissitarum, sc. morbi cutanei, leprosi, ac arthritici à medicamentis stibiatis nonnunquam sanantur.

XII. Attamen hoc multo efficacius medicamenta Mercurialia (de qui∣bus jam proxime dicemus) efficiunt; utpote quae non tantum in stoma∣cho vellicationes, & excretiones vomitivas cieant, at insuper per particulas suas magis activas sanguini communicatas, diversimodas ejus fluxiones, atque seri aliorumque humorum fusiones, praecipitationes, & secretiones faciunt; unde praeter vomitum & purgationem, diuresis, aut diaphoresis, ac interdum salivatio inducantur: Quapropter in morbis inveteratis, & contumacibus ad horum usum quasi ultimum refugium recurritur.

XIII. Mercurius sive Argentum vivum si per se & simplex assumitur, pariter ac Antimonium, nec per vomitum, nec secessum operatur, nullam∣que fere in corpore humano perturbationem ciet. Sin vero mistione so∣luta, ejusque particulis activis in libertatem solutis, in pulverem rediga∣tur, medicamentum summe elaterium evadit. Cum plures sint modi versatilem & fugitivum hunc Protea figendi, ac in usum medicinalem praeparandi, potissimum his duobus insistitur; nempe vel sublimatur, vel in Praecipitatum reducitur. Prioris generis praeparata ejus, Emeticorum classi haud proprie accensentur; posterioris vero fere singula huc referri debent. Attamen in rem nostram satiserit, illorum pauca, quae praecipuae notae sunt, hic breviter perstringere. Itaque imprimis advertimus Mercu∣rium praecipitari vel per se, vel cum metallis solis, vel cum salibus solis, vel cum metallis & salibus simul.

1. Mercurius praecipitatus per se.

Rec. Mercurii optime purificati Unc. iij. indatur vitro ad hoc opus adapta∣to (quod sc. nonnihil ad clepsydrae formam accedens duplici constet fundo turbinato, sitque in utroque latum, & planum, ac in medio angustum, habeat∣que restrum angustissimi orificii, à fundo uno in ventrem usque productum:) huic vasi in furno arena ad Aequilibrium collocato subdatur ignis primo len∣tus, dein fortior, donec pars Mercurii in pulverem griseum, atque altera in fundum superiorem clevata sub forma argenti vivi haereat; dein vase inverso fundus superior arenae immergatur, ac ita vitrum aliquoties invertatur donec Mercurius omnis in pulverem abeat, qui vitro essracto colligendus, & aqua dulci abluendus: dosis gr. iiij. ad v. vel vj. Vomitum fere semper movet, ac minime per salivationem operatur.

XIV. Processus hujus ratio videtur esse, quod ignis perennis effluvia Mercurii concretionem primo laxant, ejusque particulas paulatim dis∣solvunt, & deinde ab invicem distrahunt, ita ut aliae ab aliis secedant, & quasi in minutias fractae, distinctae permaneant; hinc corpuscula maxime activa, salina potissimum ac sulphurea, sui juris facta, in corpore humano, & fibras vellicando, & cum salibus effervescendo, perturbationes ingentes cient; attamen Praecipitatum hoc in sales sanguini insitos minus operatur, quam Mercurius cum salibus tantum praecipitatus, quoniam salivatio ab hoc facillime, & nequaquam ab isto concitatur. Quemadmodum Mercu∣rius, ita quaedam alia corpora mineralia, sc. plumbum, stannum, Antimo∣nium, & ferrum, constanti ignis obsidione, in pulverem sive crocum cal∣cinari solent.

2. Mercurius praecipitatus Solaris.

Rec. Auri cum Antimonio purgati, & sabtiliter limati Unc. j. Argenti vivi optime depurati, sive ex Cinnabare & sublimato eliem Unc. viij. s. amalgama in crucibulo, Aurum candefactum in Mercurium actu calidum projiciendo; hoc sale & accto probe lotum, & per linteum expressum, in tali vitro, ac simili

apparatu ac Mercurius praecipitatus per se, in arena digeratur, donec in••pul∣verem rubrum redigatur; cum aquis cordialibus edulcoretur. Dosis gr. iij. ad vj. per vomitum fere tantum operatur, nec uti praecipitata salina salivatio∣nem movet. Eodem plane ritu Lunare Praecipitatum, item Joviale parari possint.

XV. Hujus processus ratio eadem est ac superioris, nimirum ignis cor∣puscula, quasi totidem pistilla corpus minerale in particulas minutas con∣tundunt, easque ad tempus ita frangunt, ut non facile cohaereant & una concrescant. Porro amalgama hoc, ob Mercurii & Solis corpora prius à se invicem reserata, multo facilius quam Mercurius per se in praecipitatum abibit.

3 Mercurius Praecipitatus communis.

Rec. Mercurii optime purgati Unc. ij. Aq. fortis Unc. iiij. fiat solutio, quae vasi terreo vitreato indita primo leni calore evaporet, ad humiditatis ab∣sumtionem, inde igne aucto usque ad vasis incandescentiam calcinetur, agitan∣do cum stylo ferreo, donec colorem rubicundum acquirat: Materies exemta, & pulverata primo crebris ablutionibus cum aqua dulci, deinde iterata accensione spiritus vini eidem affusi edulcoretur, ac usui servetur. Dosis gr. iij. ad v. vel vj. operatur per vomitum sat violenter, & certius quam aliud quodvis Mercurii praeparatum, salivationem ciet.

XVI. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hujusce chymicae si ratio inquiratur, dicimus Mer∣curium ab aqua forti dissolvi, quatenus particulae salinae menstrui, salibus metalli occurrentes, eos sibi statim arripiunt, proindeque mistionis vin∣culo soluto caeterae omnes particulae manumissae, & quaquaversus ex∣pansae intra poros menstrui delitescunt, dein postea humiditate absumta, particulae salinae relictae, & in conspectum datae, Mercuriales inclusas, & ubique permistas prorsus obtundunt. Quod autem Mercurius hoc modo cum aqua forti, aut Regia, praecipitatus rubescat, secus ac cum oleo sul∣phuris aut spiritu vitrioli paratus; ratio est partim ex nitro colorem flam∣menum semper praebente, quod menstruum illud, & non haec ingreditur; partimque ex ipso Mercurio, cujus soluti particulae, dummodo liberae & non ab aliis occultatae, ex sua natura rubescunt, prout cernitur in Mercu∣rio praecipitato per sc, & in solutione ejus, quae ab oleo Tartari infuso pul∣vetem rubicundum, sc. mercurialem deponit.

XVII. Medicamentum hoc salibus valde corrosivis, aeque ac particulis Mercurialibus solutis constans, in quantum Ventriculi fibras summe irri∣tat, Vomitionem atrocissimam ciet, ita ut in hunc usum, solitarium raro exhibeatur. Siquando autem assumitur, atque Ventriculo & primis viis demum superatis, in massam sanguineam detertur, quatenus hujus sales insiti exinde plurimum fermentantur, cumque ipsis particulae Mercuriales ubertim infusae, ac intime commistae, inviscantur adeo, ut nulla via com∣modius quam per ductus salivales (prout alibi ostendimus) rursus elimi∣nari possint; id propter hoc pharmacum prae aliis plerisque sputationem movet.

4. Turbith Minerale.

Rec. Argenti vivi purificati, olei Vitrioli (vel sulphuris per campanam) dephlegmati ana partes aequales; retortae vitreae indita destillentur, igne per gradus aucto, donec humiditas omnis abstrabatur, restante in fundo massa alba, quae ab aqua fontana assusa illieo slavescit, haec crebra ablutione & spiritus vini accensione edulcorata, & exsiccata detur à gr. iv. ad vj. vel vij. Per

vomitum operatur paulo mitius quam Praecipitatum commune, quandoque item salivationem inducit.

XVIII. Processus hujus quoad Mercurii praecipitationem ratio eadem est ac prioris; calx autem residua non uti prior rubescit, partim ob nitri absentiam, & partim quia Mercurius minus subactus, calcinationem non adeo intensam patitur, ut salibus magna ex parte difflatis ipse proprium, nempē coccineum, colorem ostentet; quippe si hujus gratia igne violento urgebitur, prorsus avolabit; itaque à salibus qui Mercurii particulis ad∣haerent, easque occultant, color albidus procedit; quibus postea aliqua∣tenus ablatis flavedo succedit. Porro in quantum particulae mercuriales falibus non stricte adeo combinautur, proindeque haud tam uberi copia ab iis in massam sanguineam introducuntur, salivatio non ita promte ac certe, ab hoc pharmaco excitatur.

XIX. Medicamentum hoc compendio quodam, & non minus efficax ad hunc modum parari potest.

Rec. Argenti vivi depurati, olei vitrioli, vel sulphuris ana Unc. ij. cruci∣bulo indita igne primum lento humiditas omnis evaporet, dein fortiori urgean∣tur, ut materia calcinata melius figatur.

5. Aurum vitae.

Rec. Mercurii purificati Unc. v. Solis optime purgati Unc. ss. singulatim solvantur propriis menstruis, solutiones conjungantur, & destillatione in retoria humiditas omnis avocetur; calx residua calcinetur super laminam ferream ignitam, ut sales magna ex parte abigantur, materia relicta edulcoretur, ab∣lutione cum aq. dulci, & accensione spiritus vini.

6. Hercules Bovii.

XX. Medicamentum hoc melius parabitur, si utrumque corpus metal∣licum eodem menstruo solvatur, quod ex praescriptione Thomasi Bovii ad hunc modum conficitur.

Rec. Vitrioli calcinati, & nitri ana lib. j. destillentur in furno reverbetii, liquor exstillatus affundatur falis marini calcinati lib. j. in retorta vitrea, & avocetur leni calore arenae; nam facillime ascendit: Hujus portio una Mercurium, & alia dissolvat Aurum; dein utraeque solutiones conjunctae a∣vocentur, & crebris cohobiis addendo singula vice ejusdem menstrui partem subtriplam destillatio reperatur donec materies satis figatur, quae edulcoratu pradicto modo usui servetur. Dosis gr. iij. ad vj. vel vij. (vel)

Rec. Mercurit purgati Unc. iv. Auri limati Unc. ss. f. amalgama ut su∣pra ostenditur; cui loto, & retortae indito affunde praedictum menstruum Bovii, avocetur in furno arenae, & cum crebris cohobiis, addendo ejusdem menstrui quaque vice partem subtriplam, destillatio repetatur, donec materia satis fi∣gatur; quae super lamina ferrea candente calcinetur, & crebris ablutionibus 〈◊〉〈◊〉 accenstone spiritus vini edulcoretur. Dosis gr. iij. ad vj. Per vomitum operatur non admodum violenter; &, quatenus ultra viscera in massam san∣guineam operatur, in magnis saepe morbis juvamen confert.

XXI. Quod vero ad processus istius chymici Aetiologiam spectat, dici∣mus, dum bini hi pugiles simul littgantes se mutuo comprehendunt, ac invicem conterunt, tertius (ac interdum quartus) superveniens iis vin∣cula, quibus paulo arctius complicentur, & minutius confringantur, in∣jicit.

Enimvero tum Aurum à Mercurio, tum utrumque à menstruis dis∣solvuntur, inque minutias dirimuntur; dein humiditate abstracta Me∣tallorum particulae salinae cum menstrui salibus combinantur, reliquis in∣terea corpusculis metallicis interjectis, ac intra salium poros occlusis. At∣tamen haec combinatio non adeo stricta est, ac cum metalla inter se, aut alterutrum cum proprio menstruo solutione & coagulatione in Praecipita∣tum redigitur. Quippe in praecipitato isto composito, cum particulae tum metallicae, tum salinae menstruales, totidem, ac tam divers•• fuerint, iste omnes penitus aduniri non possunt: quapropter materies ista (prout sae∣pius observavi) non nisi aegre admodum figi, inque calcem medicinae ido∣neam reduci solet; nam si pro menstruo avocando calor nimis intensus adhibetur, Mercuriusascendet, Aurumque relictum propriam speciem resumet; sin ignis debito remissior fuerit, salium cum particulis metalli∣cis combinatio non satis arcta succedet, quin mera ablutione tollatur; ita, ut aqua communis Praecipitato affusa ipsum penitus dissolvat, tocam∣que materiam in se absorbeat, hinc ut pro medicamento confi••endo labor fere totus reiterari debeat.

XXII. Pharmaci hujus basis Mercurius est, cujus gratia expectatur, par∣ticulas ejus corporis humani succos omnes fermentare, & heterogenei cu∣jusque tum in visceribus, tum in vasis aggesti secretiones promovere. Aurum videtur addi, propter Mercurium cicurandum, ejusque particulas nimis esteras, ac indomitas nonnihil refringendas. Porro menstrui sales utrumque corpus in minutias frangunt, casque in massam sanguineam & penitiores quosque recessus promtius manuducunt.

XXIII. In destillatione istius menstrui Epicoeni à Bovio descripti (à quo sc. utrumque metallum dissolvitur,) salium congressus, & quasi pro aris focisque decertationes notabiles occurrunt: quippe cum Aqua fortis sali marino praeparato affunditur, terram ejus occupat, & proprii velut soli possessionem capit, exinde spiritum salis velut emancipatum abigens. Hoc clarius liquet, siquando spiritus vitrioli, fall marino calcinato affusus, ad destillandum committitur; quippe à levissimo Balnei Arenae calore spiri∣tus salis purus putus quasi exul ascendet, stagmate vitriolico domicilium ejus invadente. Revera hi sales nimis congeneres sunt, quam uti simul combinentur; quare intra habitaculum nimis angustum commissi, cum nec uniri, nec cohabitare possint, potentior, dominium usurpans, imbecillio∣rem foras expellit.

CAP. III.

De Vomitionis nimiae Remedio, item de Medicamentis antemeticis, sive vomitum sistentibus.

NAtura ad motum violentum incitata, saepe sines transgreditur, ac ultra metam excurrit, hinc interdum ut suffiamine sive remora opus sit, quo impetus ejus sistatur. Hoc in vomita, siquando per medicamenti operationem, aut propter alias occasiones immodicus fuerit, planissime cernitur: quapropter medicinae, haud minus hunc stomachi furorem compescere, quam ciere, negotium incumbit. Quot modis, & quibus de causis vomitio, absque Emeticò assumto evenire solet, superius declara∣vimus; insuper observationi communi obvium est, evacuationem hanc à medicamine proritatam, quandoque adeo violentam, ac diuturnam eva∣dere, ut ni artis ope sistatur, exinde manifestum vitae periculum incurra∣tur. Quemadmodum igitur in Praxi medica Pharmaca Emetica necessa∣rii sunt usus; ita interdum excretionis istius (quoties nimia aut praeter∣naturalis fuerit) sistendae gratia, remedia prioribus contraria, sive Vomi∣tionis Antidota indicantur. Primo igitur quae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ab Emetico inductam medentur, dein secundo qua ratione, & quibus remediis vomi∣tioni praeternaturali, ob alias causas inductae, succurratur, propone∣mus.

II. Quoad prius, Vomitio à Pharmaco illata vehementior evadit, ac diutius persistit, quia spiritus Animales supra modum irritati, & excan∣descentes, inordinationes suas haud sacile, aut slatim remittunt, quin illi crebra vice explosi spasmos Emeticos violentos cient, & saepius repetunt. Porro impetus iste explosivus, in Ventriculo inceptus, non raro in spiritus partium vicinarum incolas, & exinde in alios, & demum aliquando in to∣ram eorum systasin propagatur, in tantum, ut vomitioni tormina & spasmi in visceribus, postea in praecordtis, & denique in toto corpore cum mani∣festo vitae discrimine succedant.

III. Spiritus supra modum irritantur, vel à solo Pharmaco ob quan∣titatem vel qualitatem iis improportionato; vel insuper ab aliis humori∣bus, ut bile, sero acriori, aliisque inter vomendum in ventriculum suffu∣sis. Porro in non nullis spiritus animales adeo teneri, & elastici existunt, ut ab irritatione quavis emetica ut ut leviori, tum ventriculi hospites, tum vicini quique in explosiones spasmodicas concieantur. Hinc plures à Vo∣mitorio, de Liene, Utero, aliisque visceribus perturbatis & non facile se∣dand is quaerentes, rem totam Vaporibus à pharmaci operatione suscitatis imputant; cum revera illud omnino ob spiritus animales promte nimis commotos, & aegre compescendos accidat.

IV. In hypercatharsi à Vomitorio inducta, patiens mox lecto commis∣sus, remediis tum externis, tum internis sedulo tractetur; & primo, ut ventriculi hospites quietentur, aut fotus calidus è decocto Absynthii Pon∣tici, Menthae, & Aromatum in vino rubro adhibeatur; aut placenta è mica panis tosti, & clareto calfacto immersi applicetur. Enema ex lacte cum Theriaca dissoluti injiciatur, membrorum frictiones calidae, & su∣pra genu ligaturae fortes, quae spasmos ab iis partibus arcent, adhibeantur. Ventriculus interim, nisi lipothymia urgebit, vacuus servetur: quampri∣mum vero iste quidpiam alimenti aut medicamenti recipere potest, A∣qua

cordalis, aut vinum ustum calidum assumatur. In perturbatione ingenti, si pulsus admittit, Theriaca Andromachi, aut Diascordium, quandoque item Laudani solutio, aut Tinctura opiatica conveniunt.

V. In vomitu praeternaturali, ab aliis causis excitato, considerare opor∣tet, an Criticus iste, vel Symptomaticus fuerit. In priori nihil subito aut temere agendum est: excretio istaec, dummodo vires ferunt, minime si∣statur; quin materiae expellendae exitus, aut facilitetur, aut festinetur, aut alio decatur. Hinc nausea, aut nixu vomitivo urgente, cervisiam lactea∣tam, aut simplicem, aut cum foliis cardui incoct is alteratam, quandoque item oxymel, aut vinum scilliticum, aut stibiatum exhibere conveniat. Enemata interdum ex usu erunt; quandoque item lenis purgatio mate∣riam in stomacho turgentem faciliore exclusionis via per intestina per∣ducit.

VI. In Vomitione symptomatica causa conjuncta (prout supra innui∣mus) aut in ventriculo subsistens affectum istum idiopathicum producit, aut in aliis partibus defixa earum spasmos, &, communicatione per nervos facta, in ventriculo perturbationes emeticas ciet; uti in paroxy smis Ne∣phriticis, Colicis, Hystericis, Vertigine, & multis aliis contingere solet; cujusmodi vomitionis sympathicae medela à morbi primarii curatione dependet.

VII. Quando Stomachus primario afficitur, in causa est, quod fibrae nerveae supra modum irritatae, alteras motrices in spasmos excretorios cieant. Irritantur autem istae ab objecto improportionato: viz. in quan∣tum materies quaedam iis incumbit, quam rite concoquere aut subigere, aut ad intestina detrudere nequeunt; quin necesse habent vomitu exci∣tato eam ocissime foras ejicere. Materies ista adeo incongrua aut indomi∣ta evadit, vel ex proprio ipsius vitio, quatenus qualitate, vel quantitate peccans, fibras nerveas lacessit; vel ipsius stomachi culpa, utpote cum to∣nus ejus laxus, & fibrae adeo debiles fiant, ut ne chylum ipsum, multo mi∣nus humores excrementitios subigere, aut tolerare queant; quin, sarcinae cujusque impatientes, contenta quaeque per vomitum excernant. Utrius∣que horum cum varii sint casus, & afficiendi modi, ex iis praecipuos quosdam, una cum remediis, & medendi rationibus, hic breviter subji∣ciemus.

VIII. Materies emetica in Ventriculo subsistens, vel in ipsum aliunde suffunditur, vel ob coctionis defectum, aut depravationem illic progi∣gnitur: utroque respectu praesens saburra imprimis eliminari; dein ejus∣dem uberior proventus praecaveri, aut praescindi debet.

IX. Itaque ut impura materiae viscosae colluvies è ventriculo abstergea∣tur, vomitio lenis cum sero lactis carduato, vel oxymelite aut vino scil∣litico, vel cum decocto florum camomeli, aut radicum eupatorii, solutione salis vitrioli, aliisve similibus instituatur; dein reliquiae per Enemata, aut catharsin, assumtis pilul. Mastich. Stomach. cum gum. vel Tinct. sa∣cra, aut infusione rhabarb. blande subducantur. Porro cum sanguis im∣purus aut rancidus materiae incongruae penum subinde novum, aut per arterias, aut per vasa choledocha saepe exundantia ventriculo suggerens, diathesin Emeticam infert, Phlebotomia non raro juvamen praestat; & propterea gravidarum vomitiones hoc remedii genere crebro sanantur. Insuper ea conveniunt, quae sanguinem attemperant, quo minus recremen∣ta adusta in eo generentur. Hinc serum lactis, acidularum potus, herba∣rum succi, sal prunellae, & similia, quaten us sanguinem fundunt, ejusque recrementa alio perducunt, dispositionem vomitivam non raro tollunt. Hujusmodi remedia etiam in usu erunt, si vomitio crebra, ac quotidiana ab humoris Biliarii, & Pancreatici (uti quorundum sert sententia) con∣gressu, & lucta, inque ventriculum regurgitatione procedat.

X. Vomitio erebrior, & curatu difficilior ea est, quae à materia incon∣gruae proindeque emetica intra ventriculum genita provenit; quatenus nimirum ob visceris hujus fermentum vitiatum comesta quaeque in putri∣laginem irritativam degenerant. Quamobrem in hoc casu, post stoma∣chi sordes per evacuantia lenia detersas, remedia vulgo Digestiva appella∣ta, ex usu esse solent; quae, juxta quod ventriculi succus fermentalis, in∣dolis utplurimum salinae, quandoque etiam sulphureae existens, in vario fixitatis, fluoris, aut adustionis statu fuerit, diversimoda existunt, & modo haec, modo illa potius juvant.

XI. In ructu, & vomitione acida, Medicamina sequentia tententur, & à juvantibus methodi insistendae ratio desumatur.

Rec. Pul. Ari compos. Unc. iss. salis Absynt. Drach. ij. sacchari rosa∣cei Drach. iij. f. pul. detur Drach. j. mane & hora quinta pomerid. in hau∣stulo cervisiae cum macere & crusta panis coctae, vel in aq. destillata, aut Tin∣ctura absynthii Pontici.

Rec. Pul. eboris, oculor. cancri. corallii rubr. ana Drach. ij. corallii calcinati Drach. j. santali rub. cinnamomi ana Drach. ss. f. pulvis. Dosis Drach. ss. eodem modo.

Rec. Pul. ligni Aloes, santali citrini, corticis Wint. ana Drach. ij. Cretae albiss. Drach. vj. sacchari candi Unc. ss. solutionis Tragacant. aq. Menthae factae q. s. f. pasta, formetur in trochisc. pond. Drach. ss. comedat iij. vel iv. ter vel sapius in die.

Rec. Tinct. salis Tart. Unc. j. Dosis Scrup. j. ad Drach. ss. bis in die, in aq. destillata appropriata.

XII. In vomitione acti, & calida medicamenta sale acetoso & vitriolico praedita magis conveniunt.

Celebre istud Riverii in hoc casu locum habet.

Rec. Salis absynthii Scrup. j. detur in cochl. j. succi limonii.

Rec. Corallii praep. Drach. ij. salis absynthii Drach. iss. succi limonii Unc. iv. stent in vitro capaci, adde aq. Cinnamomi sortis Unc. ij. Dosis coch. j. vel ij. bis in die, vase prius agitato.

Rec. Pul. eboris, corallii, ana Drach. ij. vitrioli Martis Drach. j. sac∣chari candi Drach. j. misce, divide in 6 vel 8 partes, pars j. sumatur bis in die cum conveniente vehiculo.

In hoc casu aq. minerales purgantes, quae plurimum nitri in se habent, etiam acidulae ferratae, quinimo & nostrae artificiales chaly beatae, juvamen egregium conferre solent.

XIII. Siquando stomachus, pleraque ingesta in putrilaginem biliosam, & amaricantem (uti crebro assolet) perver••ens, propterea in vomitiones crebras fit proclivis, remedio tum acida, tum amara convenient.

Rec. Elixir. proprietatis Unc. j. Dosis Serup. j. bis in die in vehiculo idoneo.

Rec. Rhabarb. pul. gr. xxv. salis absynt. Scrup. j. Aq. Cinam. Unc. ss. succi limonii Unc. j. misc••, sumatur aut per se, vel cum alio liquore.

Rec. Pul. Ari compos. Unc. iss. Tart. albi chrystallini Drach. iij. vitrioli Martis Drach. j. sacchari Unc. ss. f. pul. dosis Drach. ss. vel Scrup. ij. omni mane superbibendo haustum tincturae absynt. Pontici, vel Coffee.

Rec. Pul. oculorum can. Unc. ss. Tartari chalybeati Drach. ij. sacchari ••andi Drach. j. f. pul. Dosis Drach. ss. cum vehiculo idoneo bis in die.

XIV. Vomitionis crebrae, & habitualis saepenumero causa est non tam materies ventriculum irritans, quam fibrarum ejus nervearum debilitas, & nimia in irritationes propensio, in quantum sc. illae tenerae admodum, aut infirmae, neque ingesta concoquere, nec eorum onus sive gravamen sufferre valent; quin à quolibet iis incumbente mox irritantur, & pro∣inde quod molestum est expellendi gratia fibras carneas in spasmos eme∣ticos cient.

XV. Hujusmodi affectionis duo sunt praecipui casus: viz. aut stoma∣chi debilitas fibris ipsis insita à passionibus inordinatis, uti crapula, pota∣tionibus assiduis, ac immodicis, vinorum aut aquarum ardentium inge∣stione crebra, aliisque in victu erroribus contrahitur; quatenus nempe fibrae istae supra modum distentae, aut nimis excalfactae, ac velut assatae, spiritus animales, in uberi satis copia admittere, aut continere nequeant: vel secundo fibrae istae, quanquam per se recte satis habentes, tamen pro∣pter nervos alicubi obstructos, debito spirituum affluxu destituuntur, pro∣indeque languidae & flaccescentes, ingesta quaeque haud tolerant, quin statim aggravatae per vomitum rejici cogunt: ita novi plures fine ulla ventriculi impuritate, aut languore ab inordinationibus contracto, visceris istius quadam quasi Paralysi affectos appetitu caruisse, atque vomitioni as∣siduae obnoxios fuisse.

XVI. In priori affectu ejusmodi remedia indicantur quae fibras nimis distentas, & tenues stypticitate sua corrugari ac in spatium brevius con∣trahi faciant, nec non quae mulcimine suo pergrato, spiritus illuc copio∣sius allectent, & languidos refocillent.

Rec, Elix. vitrioli Mynsichti Unc. j. Dosis gr. 10. ad 15. bis vel ter in die in coch. aq. destill. sequentis, superbibendo ejusdem coch. 7. vel 8.

Rec. Summitatum Cupressi M. vj. soliorum Esclarea M. iv. cort. exteriores 12. Aurant. Cinnam. Maceris, ana Unc. j. rad. Cyperi, Galangae minoris, an. Unc. ss. incisis, & contusis affunde cervisiae Brunswteensis lib. viij. destill. organis communibus.

Rec. Tinct. balsami Tolutani cum tinct. salis Tart. extracta Unc. j. Do∣sis gr. 20. cum eodem vehiculo. Tinct. Absynt. cum eodem menstruo parata, etiam tentari potest.

Rec. Pul. folior. Absynt. Myrti aestivo sole exsiccat. ana Drach. ij. cin∣nam. flor. ros. rubr. ana Drach. j. cubeb. rad. gaiang. minoris, ana Drach. ss. corallii rub. prae. Drach. j. f. omnium pul. subtilis, inde sacchari albiss. in aq. Cinnam. solut. & ad tabulat. coct. Unc. vj. s. a. f. Tabulae pond. Drach. ss. comedat 1. vel 2. sapius in die ad libitum.

Rec. Conser. Ros. rub. vitriol. Unc. iv. Myrobalan. condit. Drach. vj. zinziberis in India condit. Unc. ss. spec. de Hyacynt. Drach. ij. croci Martis rubicundiss. Drach. j. syrupi è coralliis q. s. f. electuar. Dosis Drach. j. bis in die superbibendo haustulum aq. destillat.

XVII. In ventriculi debilitate sive resolutione propter nervos alicubi obstructos excitata, remedia Antiparalytica cum stomachicis adjunctis praecipui erunt usus.

Rec. Elix. Proprietatis Tart. Unc. j. Dosis Scrup. j. bis in die cum aq. su∣perius praescripta. Tinct. salis Tart. Corallii, Antimonii, eodem modo usurpari possunt. In hoc casu sp. salis dulcis, item sp. salis Armoniaci, aut flores ejus juvamen egregium praestant. Porro vomitoria, & purgantia, quin & diaphoretica sape cum fructu adhibentur. Novi hunc Affectum per balneatio∣nem in Thermis nostris Bathoniensibus aliquoties feliciter curatum.

SECTIO III.

CAP. I.

De Purgatione, & medicament is purgantibus.

PUrgatio videtur affectio vomitioni contraria, seu potius inversa; si∣quidem in hac, & illa ab iisdem ventriculi carceribus, ad diversam tenditur metam. Quemadmodum enim à vomitu fibrae carneae stomachi interiores, à sinistris ipsarum finibus per subitos spirituum in••ursus infla∣tae, & proinde contractae fundum, & latera e••us simul colligi, & sur∣sum versus ori••icium sinistrum adduci saciunt, propterea ut contenta quae∣que superius egerantur: ita in Catharsi eaedem fibrae carneae, à dextris ipsarum finibus pariter inflatae, & contractae, totum stomachi ambitum simul colligi, & versus Pylorum inclinari cogunt, ut excretio per infe∣riora succedat. Sicut motus excretorius à ventriculo inceptus, in Vomitu per Oesophagum; ita in Purgatione per intestina continuatur, & utrin∣que per fibras carneas, à parte ad partem usque ad exitum propagatur. In utroque affectu, stomachi motus est violentus, & quodammodo con∣vulsivus; quinimo nonnun quam alteruter in alterum commutatur. Nam Purgatio, à stimulo acriori nimis confertim citata, saepe Vomitum insert; pariter à Pharmaco Emetico alvi excretiones frequenter succedunt: cujus ratio est, quia spiritus Animales vehementer irritati, & explosi, in fibra∣rum carnearum fines modo hos, modo illes diversim insiliunt; simili fere ritu, ac si equum generosum calcaribus nimium urgebis, eum modo pror∣sum excurrere, modo resilire coges.

II. Itaque Purgatio est motus excretorius in Ventriculo, & in Intestinis ob fibras eorum carneas celeriter, ac seriatim contractas crebrior & citatior; quo tum chylus & faeces ejus, tum humorum recrementa, & corruptelae, illic genita, aut aliunde suffusa à parte in partem protruduntur, donec per sedem velut cloacam foras ejiciuntur. A Cathartici enim stimulis Ventriculus irritatus citius & strictius se versus pylorum contrahens, quic∣quid intra sinum suum fovet, in Duodenum estundit, simulque intestina vellicata, crebriores & majores spasmos excretorios iterant, quibus pluri∣ma contenta eorum cavitatibus prius aggesta, aut isto tempore attracta, five expressa, excluduntur. Est autem Purgatio tantum ejusmodi excre∣tio violenta, & coacta, qualem natura sedata cunctanter, & ex intervallis instituit; qualem insuper natura lacessita, non sine tumultu & pertur∣batione quadam peragit. Id••irco ad perfectiorem Catharseos notitiam requiri videtur, ut primo ostendatur, quae sint ventriculi, & intestinorum contenta tum propria, tum illic aliunde suggesta, quae per sedem excerni solent. Dein his ita praemissis, facile erit explicare, quo ritu & quali di∣scrimine Medicamenta Purgantia operationes suas persiciunt.

III. Quoad primum, Ventriculi & Intestinorum contenta praecipua sunt massa chylacea, ejusque post succi nutritii distributionem faeces residuae, mucus horum viscerum crustam villosam oblinens, atque lympha glandu∣lis ejus inhaerens; quibus accedunt latex serosus arteriarum osculis exu∣dans, nec non sanguinis, & humorum recrementa, quae per vasa chole∣docha, Pancreatis ductum, Arteriarum oscula, nec non per fibrarum ner∣vearum extremitates, alias••ue forsan vias in cavitates illorum interiores suffunduntur. Per ductus enim intestinales velu••i per sentinam, non raro totius co••poris impuritates expurga••i solent; quae siquidem intus resta∣gnan••es vel copia ••urgent, vel acrimonia praedit••e sunt, alvum lubricando, aut stimulando, dejectiones crebrio••es, ac uberiores cient.

IV. Praeter hujusmodi contenta superest aliud quoddam ex his re∣sultans, sc. Platus, qui cum intra ventriculum, & intestinorum cavi∣tates plusquam in alia totius corporis parte quavis aggeri solent, ad hunc modum produci videntur: dum Alimenta in visceribus subacta, & di∣gesta, à fermentis & calore ipsorum dissolvuntur, effluvia quampluri∣ma decedunt, quae si spatium liberum & apertum obtinerent, in auras migratura evanescerent; verum ea membrana conclusa, & simul aggesta vaporum congeriem quasi ventum constituunt; qui intestina saepe inflat, ac distendit, & qua data via ruens, secum excretiones promovet; con∣clusus vero tormina, & non raro ventris inflationem creat. Flatus in vi∣sceribus ab alimentorum dissolutione emergentes, simili ritu gignuntur, ac••um Margaritae, Corallia, aut alia concreta matracio imposita à men∣struis suis dissolvuntur: à solutionibus enim factis vapores quamplurimi dimanant, qui si strictius coerceantur, vas continens diffindi, aut dissi∣lire cogunt: pariter ab alimenti intra primas vias sive dissolutione, sive coctione, aut fermentatione, effluvia copiosa decedunt, quae simul ag∣gesta, ac intra membranas conclusa flatum essiciunt; eujus insuper pro∣ventui uberiori causae quaedam aliae contribuunt. Hoc etenim insigni∣ter praestat, succorum non rite miscibilium colluctatio, & effervescentia. Quippe dum humores adventitii, aut ingesta heterogenea, ac imprimis medicamenta cum aliis intestinorum contentis fermentescunt, à mutua particularum refractione, corpuscula quamplurima decedentia in vapo∣••em aggeruntur. Porro ab ipso sanguine ebulliente cum halitus copiosi ubique decedunt, eorum pars quaedam ex arteriis in viscerum cavitates erumpens, flatuum aggeriem ibi productam auget. Caeterum ad uberio∣res flatuum proventus amplius adhuc faciunt viscerum extensiones, & intumescentiae convulsivae. Quippe dum membranae, ob majores spiritu∣um explosiones, & excursus inordinatos plurimum distenduntur, cavi∣tas interna sicut vesica inslata multum ampliatur, proinde ut humoris in∣clusi portio, intra vacuum istud spatium, velut cucurbitam post flam∣mam extinctam, in flatum rarefiat; qui postea, quando membranae tetanus remittit, cum impetu erumpit, aut proximos subinde intestino∣rum anfractus tumultuose pervadit. Propter hanc rationem, quando intestini pars aliqua ex phlogosi, aut humorum acrium decubitu, ex∣tensionibus convulsivis fuerit obnoxia, etiam flatus continuo producti molesti admodum evadunt. Cum plurium à Coli inflammatione defun∣ctorum Cadavera aperui, reperi in omnibus cuncta intestina ad summum distenta, & quasi à vento instata: quod proculdubio accidit, non quiae flatus primo genitus viscera ista distenderat, sed cum membranae à spiriti∣bus valde irritatis, ac intra fibras ipsorum explosis plurimum distenderen∣tur; idcirco ad vacuum implendum flatus isti secundario, & per conse∣quens progignebantur. Prop••er hanc causam; Tympanitin oriri supra in∣nuimus, & alibi forsan aliquando fusius declarabimus. Quod itaque in Nephritide, passionibus Colica, Hypochondriaca, & Hysterica ••••atuum proventus uberrimus esse solet, hi non, uti vulgo fertur, morborum istorum causae, sed tantum effectus sunt: nempe dum istorum paroxysmis membranarum affectiones 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 superveniunt, a••que viscera cava à spiritibus v••olenter expl••sis intumescunt, hinc statim ut spatium inane oc∣cupetur, humiditas quaedam inclusa in vapores, à quibus flatus emergunt, re••olvitur. Quamobrem cum partis affectae distentio relaxetur, flatus ita extempore productus à membranis concidentibus alio propellitur. Haec de ventriculi, & intestinorum contentis, quae Pharmaciae Catharticae Objecta sunt: jam proxime, quod ad ej••sdem Subjecta spectat, inquira∣mus qualis sit viscerum istorum motus, quo sc. contenta istaec aut sensim producta ex debitis intervallis egeruntur, ••ut consestim deturbata, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ejiciuntur,

V. Quoniam ob vitae conservationem, Animalia crebro & copio∣so pastu refici debent, idcirco necesse incumbit alimenti, in succum nutri∣tium jugiter fatiscentis, reliquias tempestive amandari, adeoque chymi veteris exuvias penu ejus novo subinde locum cedere. Nam postquam chyli (in quo elementa perfecte dissoluta à mixtionis vinculo liberantur) portio magis pura & elaborata in ductus chyliferos exprimitur, quod re∣siduum est, Sulphuris crassioris cum Sale aculeato particeps, foetorem gra∣vissimum contrahit; quapropter è massae chylaceae recentis vicinia, in crassiora intestina dimoveri, & demum è corpore penitus eliminari debet. Quo melius haec fiant, natura motum intestinis excretorium, fere constan∣rem, & quasi solennem indidit, quo quidem alimenti faeces usque sensim promoventur, atque motus istius stimulos sive incitamenta varia con∣stituit.

VI. Quoad prius, Intestinorum uti Ventriculi motus excretorius omnino à fibris carneis utriusque visceris tunicam mediam contexentibus perficitur, atque illarum in toto chyli transitu, viz. ab Oesophago usque ad intesti∣num rectum binos ordines sive series notavimus. Fibrarum Intestinalium ordo quidam exterior, per Viscerum istorum omnium longitudines, in tota supersicie recta protenditur; uti in Tabulae sextae Figura secunda ex∣primitur: Series autem sive ordo interior, fibris circularibus, intestino∣rum ductus velut annulis consitissimis ubique cingentibus constat; uti in Tabulae ejusdem Figura tertia repraesentatur: utriusque generis fibrae si∣mul contractae, viscerum istorum cavitates, quoad omnes dimensiones co∣arctant: quod dum successive & seriatim, ac velut per subsultus fit, ne∣cesse erit quaeque intus contenta lente, & proreptim usque provehi, parte anteriore usque à subsequente protrusa. Hujusmodi Intestinorum mo∣tus vulgo dicitur Vermicularis, quoniam, velut in lumbrico repente, ab una parte in aliam continuatur; atque juxta naturae usus, & indigentias plus aut minus, etiam nobis minime consciis continue peragitur; quia nimirum viscera ista sarcinam suam paulatim usque promovere debent; atque, ne interdum otiosa ab hoc penso desistant, pro data occasione di∣versis stimulis urgentur.

VII. Namque imprimis ipsa Chyli & faecum moles pondere suo tunicae interioris sibras nerveas, quibus incumbit, aggravans, & proinde irritans, iis molestiae sensum quendam imprimit; proinde statim ut illae succo nutritio jam jam saturae, & caeteri cujusque oneris pertaesae, fibras carneas ad contractiones vermiculares, pro contentis ulterius promovendis insti∣gent. Quando hoc ritu alvi contenta, de parte in partem usque sensim protrusa, prope finem Coli descenderint, quia tunc pressio ab Intestini Recti parte musculosa sentitur, iccirco motui naturali, voluntarius suc∣centuriatur; quo nempe recluso Anisphinctere, & musculis abdominis compressis excrementa foras ejiciantur. Porro huic motui intestinorum excretorio, Respirationis organa non nihil contribuunt; quatenus nimi∣rum illa ventrem inferiorem huc illuc perpetim deducentia, contenta ejus dum ita conquassant, lente promoveri faciunt.

VIII. Praeter Irritationem praedictam, qua fibrae carneae naturae instinctu, & solenni ritu in vermiculationes crebras, & fere continuas accientur, insuper accedunt stimuli quidam alii, & varia incitamenta, quae pro data occasione contractiones istas excretorias intendant, aut accelerent, & non raro in convulsivas adigant; ita, ut Alvus contenta sua confertim, & im∣petuose, & quasi à catharctico proritata ejicere cogatur. Sunt autem in∣trinseca haec alvi irritamenta, imprimis Alimenta incongrua aut immodica, chyli degeneris corruptelae, sanguinis & succi nervei recrementa copiosa, vel acria è glandulis, aliisque viscerum emunctoriis, & praecipue è cysti fellea, atque ductu Pancreatis exudantia; quinimo serositates, aut humo∣res

superflui, vel incongrui è Cruore, & Nervoso genere, vel habitu cor∣poris intus restagnantes. De praecipuis horum, quoniam in catharsi saepe emergunt, & pharmaci operationem intendunt, speciatim ac breviter di∣cemus.

1. Itaque imprimis Alimenta, si quando inter coquendum pervertun∣tur, aut subigi nequeunt, non raro Diarrhoeam excitant; uti in crapula, victu inordinato, ab incongruis comestis, aliisque in Diaeta erroribus, aut fermenti Stomachi depravationibus, frequenter accidit. Quinimo propter Apepsiam, quandoque item propter obstructiones in mesenterio, aut ductu intestinali, à viscositate nimia Tunicae glandulosae aut vasorum osculis impacta, succi nutritii distributio impeditur, proindeque ingestorum ma∣teries fere tota in primis viis cohibita, dejectiones crebriores & uberiores producit.

2. Recrementa sanguinis & succi nervosi in viscerum glandulis, cysti fellea, ductu Pancreatis, aliisque forsan receptaculis congesta, siquando ob plenitudinem aut irritationem exundantia, in cavitates intestinorum af∣fatim deponuntur, in quantum fibras ibidem nerveas vellicant, aut cum aliis succis effervescunt, saepenumero Diarrhoeam producunt. Videtur fla∣va bilis quoddam quasi Catharticum naturale, quod è vasis choledochis ubertim effluens, purgationem spontaneam movet.

3. Materies 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 à regione adhuc remotiore, nempe aut à massa sanguinea, aut è liquore nerveo ejusque emunctoriis, vel à toto cor∣poris habitu, interdum ad intestina transmissa, fibras eorum nerveas irri∣tat, proindeque carneas in spasmos excretorios ciet. In praedictis enim partibus ac locis, ac imprimis in massa sanguinea, humores degeneres aut superflui turgescentes, cum per diaphoresin aut diuresin nec facile, nec sa∣tis amandari queant, saepe metastasi introrsum facta, vasorum intestina∣lium osculis ubique consitissime dehiscentibus exudant, dejectiones cre∣bras & aquosas inducentes. Quinimo ipse interdum cruor, in crasi vitia∣tus, & ad coagulandum aptus, cum per minuta istaec vasa haud expedite circulatur, frequenter in magna copia erumpit, & Dysenteriam parit. Cae∣terum observare licet, quando pori exteriores à frigore suscepto constrin∣guntur, aut tumores cutanei subito evanescunt, alvi fluorem succedere. Novi plures ventris constipationi obnoxios, hoc tantum remedii genere curatos fuisse; nempe ut diluculo, & hora prius assueta citius, lecto assur∣gerent. Quantum enim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 solita adimitur, tantundem ad alvum lubricandam additur.

IX. His ita praemissis de variis Intestinorum contentis, tum ingenitis, tum accessoriis, nec non de viscerum horum motu excretorio, tum naturali & solenni, tum violento sive coacto, item de variis stimulis, sive irrita∣mentis, quibus alvus sponte naturae moderate solvi, aut inordinote pertur∣bari solet; facile erit ostendere quo ritu, & quali discrimine medicamen∣ta purgantia ventriculum & intestina ad excretiones movent, & eo∣rum contenta modo haec, modo ista seorsim, modo plura simul educi fa∣ciunt.

X. Cum Medicamenta Purgantia sumuntur in forma liquida, jam jam ad operandum satis parata sunt; sin vero solida substantia constant, ventriculo ingesta, & à fermento ejus dissoluta, ac imbuta, quasi Tinctu∣ram constituunt, quae pari modo ac liquor purgans juxta rationem ac mo∣dos sequentes Catharctica evadit. Videtur enim quod ejusmodi latex, primo in ventriculo, & postea in intestinis conclusus, mox tunicae interioris filamenta villosa, cum glandulis imbuit, iisque dum penitus adhaereat, particulae ejus fibras nerveas, & vasa tum sangnifera, tum chylifera sub∣eunt, ac unaquaeque horum insuper & porum choledochum, & Pancreatis

ductum ad contenta sua reddenda, ac velut exspuenda irritant. Interea cum Tunicae interioris fibrae nerveae, partim à pharmaco imbibito, partimque a•• humoribus in cavitatem ejus expressis vellicantur, tunicae superioris carne•• fibrae spasmos excretorios ineunt, quibus quod molestum est amoveatur. Quo ritu haec primum in ventriculo, & dein successive in quibusque in∣testinorum part••bus fiunt, & cujusmodi humores in toto transitu eliciun∣tur, paulo accuratius perpendemus.

1. Quoad Ventriculum, juxta modum sequentem habere videtur, viz. Tinctura catharctica intra stomachum diffusa, imprimis tunicae interioris filamenta villosa imbuit, iisque pertinacius adhaerescens, inde paulatim fibris nerveis traditur; quas subiens, & brevi ad saturitatem implens, de∣mum irrita••e incipit; quae propterea statim corrugatae liquorem imbibi∣tum una ••um proprio succo, & phlegmate viscoso ventricul•• rugi•• impa∣cto, ex••olvere ••atagunt. Porro ejusdem medicament••, dum in ventriculo moratur, particulae quaedam aliae, vasorum & glandularum ora subeunt, & vellicant, iisque serositates, aliosque humores exprimi, & emulgeri fa∣ciunt. Dumque adeo ventriculi fundus, & fibrae nerveae à molestis hu∣jusmodi contentis aggravantur & lacessuntur, fibrae carneae in contractio∣nes excretorias concitae, stomachi fundum, & latera sursum colligunt, & versus pylorum inclinant; pro〈…〉〈…〉de ut saburra ista una cum Tinctura me∣dic••mentosa foras eliminari, & ad intestina transmitti quea••. Inde sto∣macho sedatio & quies parumper obtingunt, donec ejusdem Tincturae, filamentis villosis in partem adhuc adhaerentis, fibrae nerveae penum no∣vum imbibentes rursus irritantur; cumque adeo nova saburra in ventri∣culi cavitatem exprimitur, & commovetur, fibrae carneae propter illius exclusionem spasmos excretorios repetunt; adeoque haec crebra vice per∣aguntur, donec Pharmaci virus è filamentis villosis eluatur prorsus, & ab∣stergatur, atque spiritus fibrarum incolae excandescentias suas dimittant; quod interdum brevi ac faci••e succed it, ita, ut stomachus post horam unam aut alteram molestia quavis à Pharmaco impressa immunis fiat, perturba∣tione reliqua omnino ad regionem intestinalem translata. Saepenumero tamen accidit à catharctico assumto brevi vomitiones perquam atroces ex∣citari, & nihilominus, pharmaco licet rejecto, purgationem fatis copiosam succedere. Cujus ratio est, quod irriratio nimis violenta ab initio facta, spasmos fortiores, id est, eme••icos concitat; dein postquam irritamenti istius impetus relaxatur, aut infringitur, contractiones m••••escentes cathar∣tic•• evadunt. Enim vero medicamenti purgantis, & vomitorii virtus, & operandi modus, non tam quoad qualitates specificas, quam sub hoc re∣spectu potissimum differunt, quod molestia ab illius irritatione facta faci∣lius aut diutius tolerari, & demum ad intestina transferri queat; non au∣tem quae ab emetico excitatur. Quod vero post cathartic▪ operatio∣nem per sedes copiose factam, nonnunquam Vomitio oriatu••, in cau∣sa videtur esse, quod medicamenti Tinctura, à Tunica villosa altius imbibita, non facile abstergetur: quare, post nixus purgativos plures in∣cassum habitos, demum ad eam penitus excutiendam spasmus emeticu•• accietur. Usitatum est à cib••s, a••••equam stomachus pharmaco inanitur, ••ngestis vomitum cum nausea & molestia insigni concitari; quia nimirum ob pepsin impeditam aut depravatam, chylus in putrilaginem incongruam ac irritativam degenerat: utplurimum vero medicamentum purgans ventriculo nimis ci••o, & absque sordibus ejus detersis elabitur, vires suas maximas intra ductus intestinales impendens: Quo ritu hoc fiat proxime vide••mus.

2. Tinctura cathart ca à stomacho deturbata, & secum exinde mate∣riam quandam excrementiriam deferens, intestinis illabitur; ubi stat〈…〉〈…〉 〈◊〉〈◊〉 ••••odeni ac superiori•• Ilii transitu ••unicae villosae ••ilamenta imbuit, iis∣que

tenaciter adhaerescit: deinde particulae medicamentosae uberius dif∣fusae fibras nerveas, nec non glandularum, aliorumque vasorum ductus subeunt, eorumque spiritus incolas irritant, cum humoribus inibi sca∣rentibus fermentescunt, eosque illinc exprimi, & velut emulgeri cogunt, adeoque in cunctis perturbationem magnam cient, quaprop••er fibrae car∣neae à spiritibus irritatis & in explosiones actis inflatae, & contractae, spasmos molesti istius excludendi gratia excretorios ineunt. Hinc cum superior ductus intestinalis regio, in vermiculationes crebriores, ac for∣tiores, quibus contenta ulterius propelli queant, urgetur, exc••etionis mo∣tus illic inceptus ad reliqua intestina propagatur; simulque haec à supe∣riorum contentis in cavitates eo••um detrusis stimulata, spasmos excreto∣rios seriatim ineunt, donec alv•• ••••ces, quae extime consistunt, ••••ras detur∣bantu••, alii•• ac subin••e aliis usque in l••••a eorum succedentibu••. Tinctu∣ra cathartica, quatenus spiritibus infesta, fibras nerveas in corrugationes, & non raro extensiones dolorificas, atque fibras carneas in spasmos excre∣torios (uti ostensum erat) irritat: dein quatenus eadem cum humori∣bus, & intestinorum contentis fermentescit, ebullitione intra cavitates ••orum facta, & flatibus concitatis, membranas continentes varie inflat, ac distendit, proindeque alvi dejectiones cum torminibus & crepitu in∣ducit.

XI. Dum fibrae Nerveae & ••arneae ob spiritus à Tinctura cathartica irritatos adeo in sensiones molestas, & spasmos excretorios accientur, etiam porus Bilarius & Pancreaticus vellicati & succussi, humores suos profun∣dunt, ac in cavitates intestinorum velut exspuunt: à quibus utrisque & praesertim à Bile copiosius suffusa, membranae haud minus quam ab ipso pharmaco irritatae, in excretiones majores crebrioresque urgentur; cumque adeo dejectiones humoris istius flavedine tingantur, dicitur vul∣go (licet fa••so) bilem flavam à medicamento elici, & peculiariter edu∣••••: Quod si humores è ductibus istis suffusi mutuo effervelcunt, ac, u•••• quidam opinantur, cum insigni orgasmo invicem colluctantur: pro∣pterea intra cavitates intestinorum perturbatio adhuc major cum humo∣rum & flatuum turgescentia concitabitur.

XII. Nec solum Bilis, & succus Pancreaticus, à Cathartico in ductus intestinales exprimuntur; sed insuper è glandulis tunicae interioris, o•• vellicationem constrictis, & arteriarum osculis affrictis, & res••ratis, hu∣mo••es serosi velut emulgentur, qui alvi contenta plus diluunt, & tum lubricando, tum irritando excretiones promovent. Caeterum ipse mu∣cus Intestinalis crustam villosam oblinens, siquidem ab humoribus sero∣sis ita expressis eluitur, atque ob sibras nerveas corrugatas, & succussas ab∣stergetur, alvi purgamentis accedit, eorumque molem adauget. Quinimo interdum hoc muco plurimum absterso, & vasorum osculis insigniter vel∣licatis ac velut ra••••s, merus sanguis e••••••uens dejectiones cruentas con∣stituit.

XIII. Ad hunc modum intra stomachi, & intestinorum cavitates me∣dicamenta purgantia, quatenus spiritus irritant, cum que humoribus ser∣mentescunt, operationes suas perficiunt. A cujusmodi autem pharmaci particulis aut elementis, tum vis illaec Irr••••ativa, tum virtus Fermentativa procedunt, mox inquiremus, interim advertimus Cathartici Energiam, longe extra Primas vias, viz. in mas••am sanguineam, & liquorem ner∣veum, adeoque consequenter aliquatenus ad cerebrum, praecordia, alias∣que part••s aut viscera extendi.

XIV. Quoad sanguinem, Cathartici particulas in massam ejus suscipi, & cum eo circulari ande constat; quoniam urina à quibusdam odorem, & colorem mutuatur. Lac Nutricis medicatie, infantem purgat. Pharma∣ca quaedam hydropicorum aquas per sedem evacuant. Resina Jalapiae

serum lixiviale odoris urinacei purgare solet. Porro ex communi tum veterum tum recentiorum observatione, Catharticum in febris declina∣tione opportune exhibitum, materiem febrilem prius maturatam, & secer∣ni aptam educit. Quapropter extra dubium ponatur, medicamenti pur∣gantis corpuscula quaedam in sanguinem admitti, perque totum ejus li∣quorem diffundi. Et quidem circa introitus ejus vias, non est ut longe quaeramus; quippe necesse erit quasdam Cathartici particulas succo nu∣tritio permistas, per vasa lactea obrepere. Porro cum Venarum quaedam quasi silva densissima coctionis viscerum omnium Tunicae interiori ubique inferatur, satis obvium erit concipere, Medicamenti haud minus quam Alimenti particulas quasdam, his ductibus in sanguinem traduci, quae copia ingenti primo intra venas, deinde etiam intra Arterias diffusae (si∣quidem heterogeneae prorsus, ac indomitae fuerint) massam ejus exagi∣tant, varie fundunt, suique una cum aliis sanguinis recrementis exclusio∣nem proritant; atqui sanguis adeo fusus, & in fermentationem excreto∣riam concitus, medicamenti particulas, una cum recrementis aliis expur∣gandis per Arteriarum Intestinalium oscula, tunc temporis etiam à Phar∣maco vellicata, & reserata, in viscerum istorum cavitates deponit, unde mox per sedem amandantur. Ad hunc modum è Cruoris massa, una cum Tinctura Cathartica ad Intestina remandata, serosa colluvies, aliaeque sanguinis superfluitates aut corruptelae expurgantur. Porro cum vasa san∣guiserae hac ratione depleri incipiunt, humores alii superflui, aut recre∣mentitii circa Viscera, Praecordia, Cerebrum, aut corporis habitum prius depositi, in massam sanguineam resorbentur, & exinde statim, perdurante ad huc effervescentia ejus excretoria, versus Intestina correpti, qua via tunc patet, foras ejiciuntur; adeoque ad hunc modum pharmaca Cathar∣tica in totum corpus operantur, & à partibus quibusque remotis mate∣riam incongruam, & excernendam educunt.

XV. Quemadmodum igitur superius, Diarrhoeae humoralis, sive Ca∣tharseos Naturalis, tres gradus notavimus; ita in praesentiarum totidem Purgationis Medicamentosae Species, sive classes constituere visum est. Ha∣rum prima sit, cum propter Intestinorum fibras nerveas leniter proritatas, carneae supra morem solitum paulo crebrius, & strictius contractae, con∣tenta quaeque laxiora, celerius è parte in partem promovent, & demum blanda 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 foras ejiciunt. In secunda Purgationis specie, humo∣res quidaem alii è Poro Bilario, ductu Pancreatis, & vasorum osculis à pharmaco vellicatis expressi, una cum alvi faecibus deturbantur. In tertia rum ductus hi vehementius proritati, humoris cujusque generis copiam majorem, in cavitates Intestinorum profundunt; tum insuper è sanguine propteradmissas Pharmaci particulas fuso, & praecipitato, & per conse∣quens etiam è Succo Nerveo, & partibus aliis materies recrementitia ad Intestinae pet Arterias delata expurgatur.

XVI. Ex his satis constare arbitror catharsin solummodo per irritatio∣nem, fermentationem, & expulsionem, ac minime (uti vulgo fertur) per attractionem peragi; nec quidem Philosophum, aut quempiam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & ratiocinatione utentem decet asserere, pharmaca ulla pro∣pter substantiae similitudinem, aut virtutes nescio quas specificas, in de∣terminatum quemvis humorem agere, eumque sincerum & peculiarem foras educere. Quod autem interdum Bilis, Pituita, S〈…〉〈…〉um, aut Melan∣cholia seorsim à reliquis secerni putatur, illud adeo fieri videtur, aut quia Medicamenta diversa ratione in visceribus irritant, aut variis modis cum sanguine, aliisque humoribus fermentescunt, aut denique ipsis dejectio∣ni〈…〉〈…〉us tincturam imponunt. Cujusque horum rationes & instantias quas∣dam operae pretium erit ut exponamus.

1. Primo igitur, medicamenta juxta quod particulas magis volatiles aut fixas, lenes aut acriores, molles aut asperiores continent, intra visce∣rum cavitates diversimode irritant, proindeque spasmos excretorios levio∣res aut fortiores, inque locis modo his, modo illis, prius ac potius cient. Ex gr. Rosae, Violae, Cassia, Manna, aliaque similia, quae sunt partium subtilium, & valde tenuium, plerumque ventriculum minime perturbant; at Pyloro superato Duodeni tunicam nerveam exquisitius sensilem irri∣tare incipiunt, & priusquam ulterius pergant, vim suam fere totam illic impendunt; cumque adeo à tunic 〈◊〉〈◊〉 illius vellicatione & corrugatione Porus Bilarius succutiatur, dejectiones Biliosae succedunt. E contra alia, uti Gummi Ammoniacum, Opopanax, Sagapenum, Turbith, & similia, quae materia crassiore & viscosa, atque particulis obtusioribus constant, non ita promtae sunt operationis, ut statim irritent; quin intra ventricu∣lum soluta, indeque intestinis allapsa, in iis non statim sed aliquantum provecta, & postquam tunicis eorum aliquamdiu adhaeserunt, infra Porum Bilarium vellicationes suas inchoant; quare praeter alvi faeces, & serosa quaedam vasorum osculis expressa, mucum intestina oblinentem abradunt, & detergent, ideoque dejectionum Pituitosarum apparentias faciunt.

2. In quantum Pharmaca particulis diversi generis praedita, variis mo∣dis cum sanguine, aliisque succis fermentescunt, propterea dejectiones modo serosae, modo biliosae, aut alterius indolis succedunt. Etenim non∣nulla, uti imprimis Aloe, ac Rhabarbarum, quia particulas materiae velut adustae in se continent, tales in sanguine gignunt; quin & recremen∣ta ejus adusta in motum concitant, inque ductus choledochos uberius co∣gunt: cumque hac ratione Bilis copiosius aggesta, è receptaculis suis in intestina exundat, dejectiones plus Biliosae evadunt. Novi quosdam à lacte crudo & simplici ad lib. ij. epoto purgari solitos, omnino flavum de∣jecisse: cujus ratio est, quod lac ipsum in bilem facesseret; prout ex ru∣ctu amaro, & sanguinis aestu (tanquam Bile turgescente) mox concitato inferre licuit. Porro alia Cathartica, uti Jalapium, Colocynthis, Ela∣terium, & quaedam Mercurii praeparata particulis acrioribus, & non ra∣ro quasi septicis constant; quae propterea ab intestinis suscepta, indeque sanguini transmissa, massam ejus insigniter fundunt, & in serositatem valde praecipitant; immo interdum quasi venenant, & crasin ejus cor∣rumpunt. Dein siquidem eodem tempore, quo sanguis funditur, velli∣catio in intestinis habetur, cruoris recrementa serosa, ejusque corruptelae & liquamina, ex arteriarum osculis ibidem reseratis in viscerum istorum cavitates exspuuntur; adeoque dejectiones plurimum aquolae inducuntur. Quod si, post cruorem à Pharmaco ita fusum, & in crasi laesum, evacuatio per sedes parum aut minus copiosa succedat, sanguis à mixtura incongrua, & corruptiva usque magis depravatus, exinde aut dyscrasiam insignem acquirit, vel recrementa, & corruptelas suas in habitum corporis suffundens, pustulas, & vesicas aquosas, in cute prorumpere facit. Ita namque à Pharmacia perperam celebrata, mala saepe ingentia sequuntur. Nec enim de nihilo est quod vulgus adeo pertimescat. siquando medicamen minus operetur, ne virulentia exinde contracta, & derelicta, postquam diu in corpore delituit, tandem aliquando affectus malignos produceret: à tali namque occasione interdum pathemata quasi Leprosa excitantur. Non ita pridem Oxoniensis cujusdam filiis duobus, cum pulvis Catharticus (ac uti videbatur Mercurialis) ab Empirico exhibitus fuerat; unus eorum spatio 48 horarum centies ad minimum, cum torminibus, & magna spi∣rituum fatiscentia purgabatur: Interim alter aetate paulo major nullam ha∣bnit sedem, verum intra paucos dies capilli ejus decidebant, ungues ni∣gricabant; insuper & brevi postea pustulae aquosae in toto corpore erumpe∣bant, quibus continue in scabiem crustosam induratis, & subinde deci∣duis,

statim novae repullulabant: cujusmodi affectus, ob fanguinis crasin summe vitiatam, & quasi venenatam, nullis remediis cedens, su∣pra biennium, antequam perfecte sanari potuit, misellum istum grav is∣sime exercebat. Nec tantum à Mercurialibus, sed ab aliis interdum Catharticis, è Vegetabilium familia desumtis, massa sanguinea ita de∣pravatur, ut non nisi longo tempore restitui aut renovari possit. Adeo non immerito prorsus calumniatur Helmontius, dicens pharmaca cathartica non semper aut solummodo humores in corpore prius existentes educere, sed potentia sua corruptiva depravatos efficere.

3. Purgationis Electivae error altiores adhuc radices egit, ex eo, quod liquida per alvum excreta, cum interdum colores suos à Pharmaco mu∣tuata sint, falso creduntur Biliosa aut Melancholica prius existentia, seorsim ab aliis humoribus educi. Nihil usitatius quam à Rhabarb. Aloe, rad. Curcumae, & quibusdam aliis medicinalibus assumtis, sicut Urinas, ita & Sedes flavedine tingi: pariter infusio Sennae, Cathartica etiam, qui∣bus chalybeata, aut vitriolica admiscentur, alvi faeces quas evacuant, atredine insiciunt. Porro diversimoda corporis constitutio, ac humo∣rum crasis, diversas excrementorum apparentias producit. Quippe cum in his vasa Choledocha Bile turgeant, in illis sales vitriolici tincturae atratae parentes in primis viis stabulentur, inque aliis propter malam victus ra∣tionem Serositates plurimae in toto corpore aggerantur; propterea cum ejusmodi sedes à quocunque Pharmaco sequerentur, si contigerit illos humores à Cholagogo vulgo dicto, istos à Melanagogo, atque hos ab Hydragogo purgari, tales à Medicamento elective excerni perhibentur. Quod igitur spectat ad delectum in Purgantibus habendum, licet decanta∣tae istae medicaminum, succo huic, aut illi appropriatorum classes, mi∣nime arrideant; attamen non quaelibet Cathartica in quibusvis casibus indifferenter usurpanda censemus; quin vero prudentis medici judicio, ac discrimine sagaci opus est, ut juxta patientium vires, temperamentum, viscerum robur & tenorem, tolerantiam, consuetudinem, & imagina∣tionem; quinimo juxta morbi naturam, tempus, & conditionem, purgatio levior aut fortior, è calidis aut temperatis, blandis aut acriori∣bus, in substantia solida aut liquida, aut alia alterius cujusdam generis aut formulae instituatur.

XVII. Antiquiores Medici, quibus etiam Neoterici plures astipulantur, uti Purgationem electivam, ita humorum praeparationem isti praeviam, & quasi necessariam statuerunt: Quapropter in libris practicis quoties Pharmacia Cathartica praescribitur, ex more solenni, & quadam quasi pompa, praeparantium cuilibet humori destinatorum series longa proponi∣tur; quorum usus tametsi speciosus admodum, minime utilis videtur; quia tales humores revera non existunt, prout alibi clare ostendimus. At vero cum purgatio non omni tempore, nec in qualibet corporis conditio∣ne conveniat, ad eam rite peragendam, tum opportunitas, tum Appara∣tus quidam requiritur; atque utraque haec, & Primas Vias, & Massam San∣guineam respiciunt.

XVIII. Quoad prius, si quando Stomachus aut phlegmatis viscosi saburra aggravatur, aut bilis turgidae aessuatione molestatur, catharsis saepissime aut frustra aut perperam celebratur, nisi prius contenta istaec aut Vomito∣rio exhibito everrantur, aut illorum aggravatio & effervescentia Digestivis emendentur.

XIX. Quod vero ad Sanguinem spectat, Purgatio saepe intempestiva, quan∣doque item incongrua est, atque in neutro horum casu, Praeparantia vul∣go, sed tantum Alterantia conveniunt: Quippe non humores isti ima∣ginarii versus Evacuationem disponendi sunt, verum ipse Sanguis vel à Statu turbido, & consuso ad sedatum; vel à debilitate aut Dyscrasia, ad

vigorem, & aequabile temperamentum reduci debet. Dum sanguis fe∣briliter aestuans in mixtione sua perturbatur, Catharsis semper nocua de∣prehenditur; ideoque ab Hippocrate, & veteribus damnatur: nec minus dum massa ejus languida & debilis, ad fermentationem debitam haud assurgit, pharmacia ista interdicatur. Porro cum sanguis supra modum biliosus, aut aquosus existit, vel in Coagulationes, aut Fusiones nimis inclinatur, purgantia ut plurimum, ejusmodi deliquia, aut depravationem ejus non submovent, verum saepius adaugent. Quin potius in istis casi∣bus remedia Alterantia indicantur, quae nempe Salium, Sulphuris, ac Seri separationes, aut combinationes iniquas destruant, aliasque enormitates eo∣rum tollant: Super his medicamentis pharmaciae catharticae aut praeviis, aut quod saepenumero satius est, vicem ejus supplentibus, viz. Digesti∣vis, & Alterantibus inferius speciatim dicetur,

XX. Circa Medicinae Purgantis Theoriam, haud multa amplius dicen∣da occurrent: nisi quod siquidem (uti è praedictis liquet) Cathartica tum Spiritus fibrarum splanchnicarum incolas, sc. hos in Sensiones mole∣stas, proindeque alios in Contractiones excretorias irritant, tum insuper humores & sanguinem fermentant, inque varias fusiones & partium secre∣tiones cogunt; inquirendum restat, à cujusmodi particulis sive Elemen∣taribus, sive Secundariis, ac (ut ita loquar) Qualitativis, utraque ista virtus tum Irritativa, tum Fermentativa dependeat. Super his in Genere advertimus, quod postea instantiis confirmabitur, vim Irritativam in vi∣sceribus exeri solitam, & cujus instinctu Spasmi Cathartici accientur, ne∣quaquam è Medicamenti principiis, aut particulis Spirituosis, Aquosis aut Terrestribus procedere, nedum à Salinis aut Sulphureis unquam soli∣tariis, sed ab iisdem semper combinatis, cumque aliis interdum adjunctis exoriri. Quamvis enim Sal, & Sulphur praecipua Irritationis Catharticas instrumenta sunt, neutrum tamen ex iis simplex visceribus adeo infe∣stum esse solet, ut fibras motrices in spasmos excretorios concitet; illa si∣mul conjuncta, se mutuo exaltant & in aculeos adigunt; quinimo crasin corpori nostro inimicam, & prorsus indomabilem acquirunt. Tinctura Antimonii, item Cerussa ejus stomacho nullam molestiam inferunt, sed potius grata, & Cardiaca existunt. Attamen Crocus metallorum, Stibium, Butyrum Antimonii, aliaque ex Sulphure, & Sale conjugatis praeparata, in Emetica aut Cathartica maxime Elateria evadunt. Pariter alibi adverti∣mus particulas Sulphureas & Salinas ab invicem separatas, & solitarias, & odoris & saporis satis grati existere, eas vero intime commistas, mox foe∣torem, & ranciditatem contrahere.

XXI. Quod vero ad Fermentationem Catharticam spectat, non ita pla∣ne constat utrum eaedem prorsus particulae, quae spiritus in Spasmos excre∣torios irritant, etiam sanguinem sundunt, inque partes secedere faciunt, proinde ut recrementa ejus ex Arteriarum osculis in cavitates viscerum ex∣spuant. Profecto sanguis, quemadmodum & lac, fere tantum ab Acidis fundi, inque serositates praecipitari solet: prout infra per experimenta, & rationes fuse declarabitur. Sales Alchali, Fixus & Volatilis, immo & Ni∣trosus, sanguinis mixtionem minime dissolvunt, quin potius integram servant, & solutam restituunt; pariter & spiritus vini, aliaque purissime sulphurea: at vero tantum abest Acida catharsin promovere, ut à nihilo magis pharmacorum vis purgans infringatur, ant penitus tollatur.

XXII. Itaque de purgantibus ut examine per sensum facto judicium feramus, verisimillimum videtur, ea (siquidem sapore plerumque acri, & nonnihil pungitivo praedita sint) una cum Sulphure, Sale quodam vo∣latili & acri, (qui in fortioribus quodammodo septiens est) imbui; at∣que tales eorum particulas Sulphureo salinas non Acidorum, aliorumve Salium Praecipitatoriorum ritu cruorem fundere, quatenus ejus partes quas∣dam

magis intime & amice dum amplexantur, ab aliis consociis diripiunt, & sibimet devinciunt; verum è contra particulae catharticae toti massae sanguineae, cunctisque ejus particulis incongruae, simulque immiscibiles, & indomabiles cum sint, confusione sua eas omnes exagitant, inque effer∣vescentiam expurgativam concitant; quae adscito mox cordis pulsu cita∣tiori, non prius sedatur, quam corpuscula quaeque heterogenea foras eli∣minentur, expulsis una serosi Humoris quo miscentur portione quadam, aliisque interdum sanguinis recrementis.

XXIII. Massa Sanguinea Cathartici fortioris particulis infecta simili ritu effervescit, quemadmodum vina generosa ab heterogeneis dolio in∣jectis, propter incongrui istius exclusionem de novo fermentescere perhi∣bentur; adeoque interdum intra cadum ebullire persistunt, donec aut vas disrumpitur, aut crasis illorum penitus vitiatur. Hoc autem non ita fre∣quenter liquori sanguineo contingit; quoniam ex Arteriis passim ubique, & praesertim paulo apertius in cavitates intestinorum dehiscentibus, tum incongruae cathartici particulae, tum aliae cruoris ab iis vitiatae, & secretae facile ejiciuntur. Quamquam & purgantia interdum vehem entiora san∣guinis temperamentum valde pervertunt, & quasi venenant. Enim vero istorum nonnulla plane septica, & corruptiva pari modo per diarrhoeam operantur, ac Cantharides per diuresin; nempe laticem sanguineum ex parte liquant ac corrumpunt, dein liquamina ejus cum medicamenti par∣ticulis rejectis prae acrimonia sua partes quas pertranseunt plurimum irri∣tant, & saepe corrodunt. Quapropter, quibus sanitas aut longaevitas curae sunt, Empiricos, pharmacia fere tantum Mercuriali aut Elateria utentes, cane pejus & angue devitent.

CAP. II.

Catharticorum Species, Formulae, & compositionum quar undum Aetiologiae.

CAtharticorum classi Mineralia haud multum contribuunt; etsi vomi∣toria, & diaphoretica magis celebria ex eo potissimum peru suman∣tur: verum purgantia, cum mediae virtutis, & diversae operationis sint, ex impuris istis, & durioribus concretis formari nequeunt. Nam si vis Elateria, ut ut correctissima, velut aculeus aliquatenus in mixto relin∣quatur, quicquid irritationis in ventriculo exinde procedit, vomitionem inducet; sin ista penitus eximatur, nulla excretio in visceribus ciebitur, sed propter salis Alchali reliquias quasdam, vis omnis in Diaphoresin ce∣det. Enimvero pharmaca Emetica ejusmodi videntur esse, quae cum nullo modo in ventriculo subigi, & domari possint, atque particulis acrioribus ceu velut aculeatis, nempe Sulphureo-salinis praedita sint, fibras stoma∣chicas, quo illinc via brevissima, sc. per vomitum è vestigio exterminen∣tur, in spasmos violenter excretorios cient: è contra Diaphoretica quam∣vis subigi, & domari nequeant, siquidem vero stimulis sive aculeis ademtis, particulae eorum in minutias velut globulares & acierum expertes confrin∣gantur, stomachum minime irritant, in massam vero sanguineam trans∣euntes, eam utpote immiscibiles & indomitae fermentant, inque efferve∣scentiam universalem, qua una cum seroso latice, aliisque cruoris recre∣mentis evaporent, concitant. Purgantia autem, particulis incongruis, sed hebetioribus, & debilioribus praedita, fibras stomachicas nec statim, nec vehementer irritant; attamen postquam has paulo altius subierint, primo sensionem molestam cient, dein, ut, quod molestum est, sine perturbatio∣ne magna foras ejiciant, motus excretorios solitos, & ordina••ios, sc. per ductus intestinales augeri, & multiplicari faciunt.

II. At vero è mineralibus nonnulla, uti Mercurius dulcis, lapis Lazulus, Armenus, & quaedam alia, tametsi improprie catharticis accenseantur; sunt enim operationis minus sidae aut certae, proinde ut••rarius per se in fi∣nem istum usurpentur; cum aliis vero purgantibus non sine fructu ex∣hibentur.

III. Ad vegetabilia autem descendentes, campum hic latum & catharticis consitissimum ingredimur: quae cum multiplicia fuerint, variis modis re∣censeri, & distribui solent; sc. in mitiora, mediocria, & vehementia; item in Cholagoga, Melanagoga, Phlegmagoga, & Hydrogoga: porro in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 minorativa, & eradicativa. Non est ut singulis hisce tri∣bubus insistamus, verum ad tria tantum genera totam supellectilem Ca∣tharticam reducemus; sc. primo in loco habeantur, quae in visceribus ir∣ritationem non nisi leviorem, inque sanguine & humoribus fermentatio∣nem tantummodo mitem praestant: cujus generis sunt Violae, Cassia, Ta∣marindi, Rosa, Rhabarbarum, Senna, Myrobalani, Epithymum, Cartha∣mus, Agaricus, Aloe, & similia. Secundo, quae tum in visceribus vellica∣tionem, tum in humoribus effervescentiam paulo fortius cient; proinde ut in his perturbationes magnae, & interdum febriles; inque illis spasmi cum torminibus, etsi non immanes excitentur: in quo censu ponuntur Scammoninm, Turbith, Hermodactyli, Mechoaca, Jalapium, Ebulus,

Sambucus, Opopanax, Sagapenum. Ultimo constituuntur, quae ventricu∣lum & intestina atrociter vellicant, & lancinant, quinimo sanguinem aliosque humores vi quadam septica plurimum exagitant, fundunt, inque mixtione solvunt: talia sunt Helleborus, Elaterium, Soldanella, Euphor∣bium, Esula, Colocynthis, &c.

IV. Vegetabilia non, uti mineralia, ad compages suas reserandas, lon∣ga praeparatione semper opus habent: haec enim saepius, dum mixtio in∣tegra est, (secus ac de illis annotavimus) fortius operantur. Nam quo∣rum virtus in systasi subtili, & fugaci consistit, haud magna 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & apparatu chymico in Extracta, Magisteria, aut quintas Essentias reduci debent: quin plurima illorum, uti Rhabarbarum, Manna, Cassia, Senna, Myrobalani, &c. in pilulas aut pulveres redacta, aut liquore idoneo infusa, aut decocta, & melius, & facilius operantur; quae, si nimio artificio ve∣xentur, vim purgatricem aut penitus amittunt, aut pigre eam, & cum molestia exercent. Usitatum est ad eliciendas vegetabilium tincturas, li∣quorem, cui infundantur, Tartari vel Absynthii salibus impraegnare; ita namque saturatum colorem cito adipiscitur. Etsi morem hunc non im∣probo, quatenus sales herbarum sixi cum succis acidis ventriculi & inte∣stinorum effervescunt; attamen dolum in eo latentem detegere licet: quippe tincturam istam saturatam sales non eliciunt, sed apparere faciunt. Nam Rhabarbari, Sennae, aut alius vegetabilis infusioni jam factae, & co∣latae, si salem Tartari addideris, illico tinctura, sive color ejus multo satu∣ratior evadet: cujus ratio est, quod particulae salino-fixae obtusae admo∣dum, liquoris poros inferciunt; proinde ut lucis radii inter transeundum plurimum refringantur: quapropter tinctura quaevis, ob salem Tartari saturatior facta, ab infuso spiritu Vitrioli, cujus particulae sunt aculeatae, sine materiae cujusvis praecipitatione, mox clarior & tenuior evadet.

V. At vero Catharticorum vegetabilium nonnulla etiam praeparatione chymica emendantur: nam, è quibus Sale ac Sulphure refertis, particulae activae & benignae à reliquis hebetioribus & malignis secerni, inque ex∣tracta resinosa, aut alîus generis compendiosa redigi possint; certe bono cum fructu horum Analysis, & nova Synthesis instituatur. Quamobrem, pro Catharticis quibusdam rite praeparandis, cum spiritu vini partem sul∣phuream & aliquotam salinam extrahimus; uti in Magisteriis resinosis Jalapioe, Scammonii, Mechoacae, &c. Propter alia, menstruis salinis, sc. Aceto destillato, aut Aquis cum spiritu Vitrioli, vel sale Tartari exacuatis, ••timur: idque sub duplici respectu; nimirum, vel ut particulis activis à materia terrestri separatis, pharmacum in minore mole, & forma elegan∣tiore componatur; vel ut mixti qualitates efferae quaeque, aut virulentae, eximi aut domari possint.

VI. Infiniti res operis ac taedii esset, Cathartica hic omnia simplicia, eo∣rumque Pr••parationes, Dispensationes, & Doses singulatim recensere: Quod ad propositum nostrum satis est, cum medicamentorum purgantium compositiones praecipu••e sunt Potiones, Pulveres, Boli, Electuaria, Morsuli sive Tabulae, atque Cervisiae, aut Vina Medicata; singulorum ex his For∣mulas quasdam selectiores, easque triplicis generis, juxta quod pharmaci operatio, lenis, mediocris, aut fortis esse debet, subjiciemus; quibus ad∣dentur quarto purgantium facile parabilium Recepta pro pauperibus.

I. P••tiones lenes. Rec. Rhabarb. incisi Drach. iij. Sant. Citr. Drach. ss. salis Tartari Scrup, j. infunde frigide per noctem in aq Cichorei, & vin•• albi ana Unc. iiss. colaturae clarae Unc. iij. adde syrupi Cichorei cum Rhabar. Unc. ss. aq. Cinnam. Drach. ij. f. potio.

2. Mediocres. Rec. Sennae opt. Drach. iij. Rhabar. Agarici trochis. ana Drach. iss. Sant Citr. Scrup. ij. salis Tartari Drach. ss. Sem. Coriand.

Drach. j. infund. clause, & calide in vini albi & aq. font. ana Unc. iij. per noctem: colaturae Unc. iv. adde syrupi de pomis purg. Unc. j. aq. Mirab•• Drach. ij. f. potio. Vel Rec. decoct. Sen. Gereon. Unc. iv. syrupi Rosarum solut. Unc. j. cremoris Tartari Drach. ss. Aq. Cinnam. Drach. ij. f. potio.

Rec. Sennae opt. Cassiae fist. Tamarind. ana Unc. ss. sem. Coriand. Drach. ij. coq. in aq. fontanae Unc. x. ad tertiae part. consumt. colaturae clarif. cum albumine ovi, addendo syr. de pomis Unc. j. f. potio.

2. Fortes. Rec. Decocti Sen. Gereonis (cum additione fibrar. Hellebori ni∣gri, & Agarici ana Drach. iss.) Unc. vj. Syrupi rosar. solut. vel slor. Persi∣cor. Unc. j. Aq. Mirab. Drach. ij. vel

Rec. Sen. opt. Unc. ss. fibr. Helleb. nigr. Turbith, ana Drach. ij. Sant. Citr. Drach. j. sem. Coriand. Drach. iss. salis Tartari Drach. ss. f. infasio clausa, & ealida in vini albi Unc. viij. per noctem; colaturae clarae Unc. v. adde electuarii è succo rosar. Drach. iij. syr. è spina Cathartica Drach. vj. Aq. Cinnam. Drach. ij. f. potio.

3. Potiones facile parabiles pro pauperibus. Rec. Lini Cathartici M. j. Sem. foeniculi dulcis Drach. ij. coquantur in aq. font. q. s. ad Unc. vj. ad∣dendo vini albi Unc. ij. f. potio. Eodem modo paretur haustus catharticus è flor. rosar. Damascen. item ex foliis Mali Persici, nec non ex radicibus Eupato∣rii Avicennae.

II. Pilulae. Primo operationis facilioris. Rec. Pil. stomach. cum Gum. Scrup. j. ad Drach. ss. Tartari vitriolat. gr. ij. balsami Peru. q. s. f. pil. iij. vel iv. Eodem modo parentur ex massa pil. Russii, Mastichiu. de Succino, item extracti nost. solut. cujus descriptio habeatur in tractatu de Scor∣buto.

2. Mediocres. Rec. pil. stom. cum Cum. Drach. ss. resinae Jalap. gr. iv. ad x. Tartari vitriolat. gr. vj. Ammoniaci solut. q. s. f. pil. iv. Eodem modo parentur ex massa pil. de succino. Tart. Quercetan. Item loco resin. Jalap. sabdatur scammonii sulph. gr. vj. ad xij. vel resin. Scam. gr. viij. ad xiv. Vel Rec. pil. stom. cum Gum. Scrup. j. resin. Jalap. gr. vj. ad xij. balsam. Peru q. s. f. pil. iv.

3. Fortiores. Rec. pil. Rudii. Drach. ss. resin. Jalap. gr. viij. ad xij. balsam. Peru q. s. f. pil. iv. sumend. cum regimine. Simili ritu parentur ex massa. pil. Coch. de Sagapeno. Rec. pil. ex duobus Scrup. j. ad Drach. ss. Calamelanos Scrup. j. f. pil. iv. sumend. cum regimine.

4. Facile parabiles & protii minoris. Rec. pul. Jalapii select. Drach. ij. Diagridii, Drach. j. Caryophyll. Zinzib. ana Scrup. j. Ammoniac. solut. q. s. f. massa, dosis Drach. ss.

Rec, Pil. Cochiar. Drach. ss. ad Scrup. ij. f. pil. iv.

III. Pulveres. Primo Mitiores, Rec. Rhabarb. pul. Drach. ss. salis Absynt. Scrup. ss. Caryophyll. gr. ij. f. pul. detur in cochl. j. aq. Cinnam. te∣nuioris, vel in haustu brodii.

Rec. Pul. Sen. compos. majoris Drach. ss. ad Drach. j. detur in haustu li∣quoris posset.

Rec. Pul. folior. Sen. Scrup. j. Calamel. gr. xvij. Sant. citr. Scrup. ss. f. pul. detur in cochl. panatellae.

2. Mediocres. Rec. pul. Diasen. Drach. j. Cremoris Tart, Scrup. j. f. pul. detur in haustu brodii.

Rec. Resin. Jalap. gr. x. Calamel. Scrup. j. Caryophyll. gr. vj. s. pul. si∣militer sumend.

Rec. Specier. Diaturbith cum Rhabarb. Drach. ss. ad Drach. j. Cremoris Tart. Scrup. j. ad Drach. ss.

3. Fortiores. Rec. Turbith, Hermodact. ana Drach. iij. Diagrid. Drach. j. Zinzib. Scrup. j. f. pul. Dosis Drach. ss. ad Drach. j.

Rec. pul. Cornachini Drach. j. Eodem modo detur pul. Hermodactyl. com∣pos. item pulv. hydroticus Riverii.

4. Viles, & facile parabiles. Rec. Pul. rad. Jalap. select. Drach. j. Zinzib. Scrup. j. detur in haustu vini albi. Pariter pul. radicum Mechoacae, item folior. Sen. ad Drach. j. in quolibet liquore sumantur.

IV. Boli & Electuaria. Primo quae mitius operantur.

Rec. Electuar. Lenitivi Unc. ss. Crem. Tart. Drach. ss. syrup. rosar. q. s. f. Bolus. Rec. Cassiae recent. Unc. ss. pul. Rhabar. Drach. ss. Crem. Tart. Scrup. j. syrup. rosar. q. s. f. Bolus.

2. Mediocriter. Rec. Elect. lenit. Unc. ss. Crem. Tart. Drach. ss. re∣sin. Jalap. gr. vj. syrup. rosar. q. s. f. Bolus.

Rec. Electuarii Diaphoenici Vnc. ss. pul. Hermodactyl. composit. Drach. ss. syrup. Sambuc. q. s. f. Bolus.

3. Fortiter. Rec. Elect. è succo Rosar. Unc. ss. resin. Jalap. gr. x. Crem. Tart. Drach. ss. syr. Sambu. q. s. f. Bolus.

Electuaria componuntur ex iisdem in majore quantitate compositis, addendo conser. rosar. damasc. vel slorum Persicorum, dosis q. nucis castaneae, sumend. mane primo quotidie, vel bis aut ter in septimana.

4. Boli & Electuaria facile parabilia. Rec. Pul. rad. Jalap. Unc. j. Mechoacae Unc. ss. Zinziberis Drach. ij. Caryophyll. Drach. j. Crem. Tart. Drach. iij. salis Absynt. Drach. j. sacchari Unc. ij. syrup. rosar. solut. q. s. f. Elect. dosis q. nucis juglandis.

Confectio solutiva, & passulae Laxantes, Diaprunum Sylvii, Praxeos me∣dicae pag. 30.

V. Morsuli sive Tabulae, operationis mediocris. Rec. Pul. Mechoa∣cae, Turbith gummosi. ana Unc. ss. Scam. sulphurati Drach. ij. resin. Jalap. Drach. j. Sant. citr. Drach. j. Crem. Tart. Drach. ij. conser. Violaceae Unc. j. sacchari in aq. ros. solut. & ad Tabulat. coct. lib. j. s. a. f. Tabulae pond. Drach. j. dosis j. ad ij. Tabulae purg. Sylvii praxeos medicae pag. 28.

VI. Vina & Cervisioe medicatae, sive purgantes mediocres. Rec. Fo∣lior. Sen. Unc. iss. Turbith, Mechoacae, ana Drach. vj. fibr. Helleb. nigr. Drach. iij. Cubeb. rad. Galang. Cinnam. acuti, ana Drach. ij. ponantur in vitro capaci cum vini Rhenani lib. iv. salis Tart. Drach. iss. stent frigide & clause per 6 dies, adde sacch. candi Unc. iij. & trajice per manicam Hippo. dosis Unc. iij. vel iv.

Rec. Folior. sen. Unc. iij. rad. polypod. qu. Lapathi acuti praepar. ana Unc. ij. Turbith, Mechoacae, ana Unc. iss. Epithymi, Sant. citr. ana Unc. j. sem. Co••iand. Unc. iss. incis. & contus. paretur s. art. sacculus pro iv. congiis Cervisiae. Dosis Unc. xij. ad lib j. omni mane quotidie, vel bis, aut ter in septimana.

Praeparationum quarundam chymicarum Aetiologiae.

Mercurius dulcis.

Rec. Mercurii sublimat. corrosivi Unc. vj. Argenti vivi optime purgati Unc. ivss. simul terant. in mortario vitreo ad perfectam mixtionem, dein sub∣timentur in furno Arenae igne gradatim ad summum aucto, per horas xij. re∣petatur sublimatio semel, iterumque, addendo Mercurium, qui inter subli∣mandum crudus e••asi••: demum materies perfecte sublimata, pura, & albi∣cans, recrementis rejectis colligatur, & usui servetur. Dosis gr. xv. ad xxx. per se, vel cum catharticis adjectis, quae Mercurium sine periculo salivatio∣nis per sedem cito perducant.

Mercurius sublimatus corrosivus, ex quo dulcis efficitur.

Rec. Vitrioli calcinati lib. j. salis Marini calcinat. nitri opt. ana lib. ss. Mercurii purgati lib. j. terantur in mortario vitreo, aut ligneo ad perfectam mixtionem, addendo parum Aq. fortis, aut sp. aceti. sublimentur in furno Arenae, igne per gradus ad summum aucto; repetatur labor, si opus fuerit, ut materies ad latera vasis sublimata colorem niveum acquirat. Hoc opus multo facilius procedet si argentum vivum dissolvatur in aq. forti ex praedictis mineràlibus destillata, dein materies, humiditate abstracta, sublimetur igne intenso.

VII. Quod vero ad medicamenti praedicti Aetiologiam spectat, impri∣mis de sublimato corrosivo satis obvium est, Mercurium à salibus (sive in ipsis mineralibus, sive in aqua forti illi scateant) dissolvi; cumque ipsis velut coagulatum, vi ignis in sublime ferri: Porro ab iisdem salibus, sa∣linas Mercurii particulas congelantibus, caeterasque intra poros suos oc∣culentibus, colorem velut niveum produci; simulque ob eorundem sa∣lium superficieculas summe aculeatas, vim corrosivam subnasci. Dein quod sublimatione post argentum vivum in aequali fere quantitate adje∣ctum & incorporatum repetita, acredo ista tollatur; ratio est quod aculei salini à particulis mercurialibus copia auctis, & iisdem ubique accrescenti∣bus adeo obtunduntur, & refringuntur, ut fibras sensiles minime uti prius fodicent, aut lancinent▪ insuper hujus sublimati in mortario triti pulvis ob Mercurii quodammodo emergentis copiam flavescit. Quod autem Praecipitatum commune, in quo particulae mercuriales salinis congelatis praepollent, summe corrosivum existit, ratio est, quoniam ignis corpuscula particulas quasque minerales exacuant, in quantum mulcimina quaeque abigunt, iisque ipsis summe pungentibus accrescunt.

2. Re sina Jalapii.

Rec. Rad. Jalap. ponderos. nigr. & splend. crassiuscule contus. lib. j. sp. vini lib. iij. digerantur clause & calide per duos vel tres dies, dein spiritus tinctus in cucurbitam vitream effusus ad quartae partis remanentiam avocetur, cui cum aq. frigida instillatur, Resina ad vasis fundum pracipitabitur, quae à sordibus abluta, & exsiccata servetur ad usum. Pul. ejus dosis gr. vj. ad xij. vel xiv.

VIII. In hac praeparatione, sp. vini extrahit sulphureas istius concreti particulas, eoque facilius, ••n quantum hae prius ex se separatae & simul collectae in mixto fuerunt; prout ex venis resinosis, & splendentibus col∣ligere datur. Dum pars sulphurea extrahitur, aliquota etiam salina con∣juncta videtur; quamobrem resina haec graveolens & sapore acris fortiter purgat, & facile inflammabilis existit. Hoc in minore quantitate & forti∣us, quam ipsummet mixtum integrum, operatur, in quantum particulae omnes activae, hebetioribus amotis, simul concrescunt.

3. Resina Scammonii.

IX. Haec simili ritu ac resin. Jalap. paratur; verum in isto medicami∣ne, in quantum particulae salinae inter dissolvendum complures evadunt, nec in resina cum Sulphureis simul omnes colliguntur, operatio ejus mi∣tior & debilior est quam totius mixti. Quamvis enim Sulphuris copia ing〈…〉〈…〉s Scammonio insit, à particulis tamen salinis operatio ejus plurimum

dependet: quapropter dum pulvis ejus à sulphure accenso fumigatur, vis purgans multum infringitur; quatenus sales acidi cum fumo emissi con∣cret••••stius particulas aliusmodi salinas, subigunt aut figunt. Eodem ap∣paratu uti ex Jalapio, & Scammonio, ex Turbith, & Mechoaca extra∣cta resinosa conficiuntur.

4. Extractum Helleborinigri.

Rec. Fibrar. Hellebori nigri lib. ss. contund. grosso modo in mortario la∣pideo, irrorando cum sp. salis opt. Drach. iij. dein Matracio inditis affunde sp. vini tenuioris cum sale Tartari ad flavedinem impraegnati lib. iij. addendo ligni Aloes & Caryophyllor, contus. ana Drach. ij. digerantur clause, & calide in arena per dies tres vel quatuor; liquor to••us filtretur, & leui Balnei calore avocetur ad consistentiam extracti. Dosis Scrup. j. ad Drach. j.

X. Pharmacum hoc, quatenus particulae activae & benignae à reli∣quis tum hebetioribus, tum virulentis secretae, ac insuper à menstrui sali∣bus magis sixatae, & subactae per se in massam rediguntur, in minori copia, & mitius quam radicum pulvis operatur; porro ob sales adjunctos, qui cum viscerum, & humorum corporis nostri salibus effervescunt, ef∣ficacius existit.

XI. Haec de medicamentis, quae ventriculo ingesta operationes suas fe∣re tantum viis maxime apertis, & quasi regiis, nempe sursum aut deorsum, per Oesophagum in os, aut per intestina versus Anum dirigunt. Re∣stant alia multiplicia, quae, utrumque quo illa tendunt tramitem destinantia, actiones suas in sanguinem, & systema nervosum cum vario respectu ad Cor, Cerebrum, Renes, aliaque viscera, aut totius corporis habitum exerunt. De quibus demum methodice dicemus, postquam de Hypercatharseos remedio, & speciatim Dysenteria Londinensi nonnulla subjecerim us.

CAP. III.

De Hypercatharseos remedio, sive de Medicamentis purgationem nimiam, aut Diarrhoeam sistentibus. Item de Dysenteria Londinensi, in cujus Theo∣riam, & Therapiam inquiritur.

CIrca Purgationem haud minus quam Vomitionem rite ordinandam, fraenis aeque ac calcaribus opus est. Quemadmodum enim medica∣menta Cathartica ad alvum lubricandam, aut copiosius dejiciendam ne∣cessarii interdum sunt usus, ita, si Evacuatio istaec immoderata, aut non facile tolerabilis fuerit, remedia opposita seu Diarrhoeae aut affectus Dysenterici Antidota indicantur. Quo ritu, & quibus afficiendi modis, Purgantia operationes suas perficiunt, item ob quas praeterea causas, & oc∣casiones Catharses spontaneae frequenter eveniunt, in superioribus osten∣sum est. Praesentis negotii erit in quibusque his casibus, nempe tum in Hypercatharsi Medicamentosa, tum in Diarrhoea, & pathematis Dysen∣tericis, Medendi rationes una cum selectis remediorum formulis pro∣ponere.

II. Medicamentum Purgans aut qualitate, aut quantitate improportio∣natum, fortius & diutius operatur, & quatenus fibras nerveas nimium irritando, spiritus animales in excandescentias non facile sedandas adigit, & quatenus sanguinem, & humores fundit, & quasi liquat; proinde ut liquamina eorum in viscerum cavitates deposita irritationes excretorias ad∣huc majores faciant.

III. Methodus Therapeutica, Hypercatharseos tum praecautionem, tum curationem respicit. Quoad prius ante pharmaciam in operatione ejus, & post eam, consideratione, & cautela opus est. Primo namque im∣primis perpendere oportet, tum corporis purgandi constitutionem, robur, & consuetudinem; tum medicamenti exhibendi naturam, dosin, ope∣randi modum, & effectus ordinarios; dein, symbolis collatis, agenti•• virtutem juxta patientis tolerantiam proportionare. Secundo dum Phar∣macum operatur, coctionis viscera, sanguis, & spiritus animales à qua∣vis alia perturbatione immunia serventur. Quare hoc tempore nec ali∣menta crassa, viscosa, aut copiosa, quae ventriculum molestant, inge∣r••ntur; frigoris externi occursus, quo pori corporis constipentur, sedulo vitetur; denique animus placidus usque ac serenus curis & studiis severio∣••ibus vacet. Tertio Pharmaci operatione finita, & spirituum animali∣um excandescentiam sedari, atque sanguinis, & humorum e••••ervescent••∣am compesci oportet; in quos fines medicamentum Anodynum, aut blan∣de hypnoticum exhibeatur, juxta formulas sequentes.

Rec. Aq. ••lorum Paralyseos Unc. ij. Cinnamomi hordeat. syrup. de Maco∣nio, ana Un••. ss. Margarit. Scrup. ss. f. haust. hora somni sumendus. Ve•• Rec. conser. Ros. rub. Vitriolat. Scrup. ij. Diascordii Drach. ss. Margarit. Scrup. ss. Diacod. q. s. f. Bolus, sumatur hora somni.

IV. Quod si om••ssa aut non obstante hujusmodi cautione medicamento purganti Hypercatharsis supervenerit, illico Patiens, lecto calenti impo∣situs, methodo sequenti tractetur. Imprimis ventriculi, & totius epiga∣strii

regioni aut Emplastrum ex Theriaca, aut fotus è decocto Absynthii, Menthae, cum Aromatis in vino rubro, cum stuphis laneis calidissime intinctis, & expressis adhibeatur: ore protinus assumatur aut Bolus è Theriaca Andromachi, vel solutio ejus in aq Cinnamomi facta. Porro vi∣num ustum, & aq. Menthae dilutum cochleatim crebra vice propinetur. Si alvi tormina infestent, Enema ex lacte tepido, cum Theriaca dissoluta injiciatur; interim membris exterioribus frictiones calidae, ac interdum ligaturae, quibus sanguis extra devocetur, & à nimia colliquatione inque viscerum cavitates effusione detineatur, admoveri debent: dein vespere, si vires constent, & pulsus fatis robustus sit, aut Diacodii, aut Laudani liquidi dosis cum vehiculo idoneo sumatur.

V. Quod spectat ad Alias Purgationis nimiae species, quae, sine Cathar∣tico exhibito, propter varias causas, & occasiones exoriri solitae, medicinam postulant; dico plerasque illarum mere symptomaticas, ab aliis affectibus pendere, earumque Therapiam eandem prorsus esse, ac pathematum istorum, quorum soboles existunt. Ita siquidem in Scorbuto ac Phthisi, usi∣tatum est laborantes crebro ventris fluxu molestari, Methodus medendi minime symptoma hoc, sed aegritudinis primariae causam summovendam respicit. Attamen praeterea, Alvi fluor (qui aut Diarrhoea, aut Dysenteria appellari solet) interdum per se morbus videtur; & quidem in hac urbe Londinensi, cum hujusmodi Affectus, fere quotannis regnare solitus, vulgo Endemius habeatur, opportunum erit hic loci, in Naturam ejus, causas, & Therapiam paulo altius inquirere.

VI. Quamvis Dysenteriae vocabulum, communi acceptione Alvi flu∣xum cruentum, sicut Diarrhoea humoralem denotet; attamen salva Ety∣mologia, libet nomen istud morbo huic Londinensi, etiam quando mi∣nime sangumolentus est, applicare. Etenim saepe, & jamdudum obser∣vavi, fluxus istius, qui fere quotannis hic circa Autumnum increbescere soli∣tus, vulgo ventris tormina (sive nostro Idiomate Griping of the Guts) appel∣latur, duas & longe diversas esse Species; in una sedes Aquosae & quasi limpidae cum subita virium prostratione, in altera cruentae attamen tole∣rabiles existunt; dejectiones interim biliosae, aut phlegmaticae (dum al∣teruter morbus grassatur) rarsus eveniunt, & morbum non ita mali mo∣ris esse denotant. Quo utrique isti morbi Dysenterici, quoad rationes for∣males, causas, & ab invicem differentias, clare innotescant, ex re sore videtur utriusque Typos, quibusdam annis quando endemii fuerunt, à me observatos, & tunc graphice descriptos, hic subjicere.

VII. Anno 1670. circa Aequinoctium Autumnale quamplurimi Dysen∣teria incruenta, verum atroci admodum, & valde periculosa labora∣bant. Affectus, & subito, & frequenter absque manifesta occasione in∣vadens, laborantes cum vomitu immani & sedibus crebris, & aquosis cito in maximam debilitatem inque spirituum horrenda deliquia, & vi∣rium omnium prostrationes redigebat. Novi plures pridie satis sanos, & valde robustos intra 12. horas morbi hujus Tyrannidi adeo miserrime dejectos, ut cum pulsu debili, & exili, sudore frigido, atque respiratio∣ne anhela, & elata, jamjam moribundi viderentur: & quidem non pau∣ci, quibus remedia idonea aut medendi opportunitas defuerunt, ab eo cito interibant. Aegritudo haec per mensem integrum desaeviens circa Idus Octobris decresc••re coepit, & ante Calendas Novembris fere in totum evan••••t. Pauci eo tempore sedes cruentas, & non multi biliosas, pluri∣mi vero & vomitus & alvi dejectiones aquosas & fere limpidas, & copio∣sas, habuerunt. Dumque intra hanc Urbem Dysenteria ista popularis adeo immaniter grassata est, ruri aut saltem ultra tria milliaria fere nullus decubuit. Porro hic loci quamvis plurimi aegrotabant, morbus haud per contagium propagari, sed tantum praedispositos afficere videbatur. Nam

in eadem familia cum affectis conversati, haud magis quam eorum contu∣bernia vitantes, corripiebantur.

VIII. Pro curatione hujus morbi, nulla evacuatio juvabat, quinimo phlebotomia, vomitus, & catharsis nunquam non nocebant; verum re∣media fere tantum cardiaca eaque calidissima, sc. spiritu, ac sulphure aut sale volatili abundantia, commoda fuerunt; in tantum, ut spiritus vini faccharo parum deflagratus remedium populare, & quasi epidemicum fuerit; atque in tali dysenteria fere semper prosicuum; etsi in altera cru∣enta indifferenter usurpatum saepe noxium deprehenderetur. Medendi methodus, quam in plurimis satis feliciter tunc adhibui, & in simili casu etiamnum soleo, juxta modum sequentem fuit.

Rec. Theriacae Andromachi Drach. j. vel Drach. iss. sumat. in lecto, superbibendo Iulapii sequentis cochl. vij. vel viij. & repetat tertia vel quarta vel quinta quaque hora.

Rec. Aq. Menthae, Cinnam. hord. ana Unc. iij. Aq. Cinnam. fort. Epi∣dem. Theriacal. ana Vnc. ij. Margar. pul. Drach. j. sacchari crystal Vne. ss. misce f. Iulap. Eodem tempore placenta, ex pane tosto Theriaca illinito, & vino generoso aut rubro calfacto intincta, ventriculo calidissme applicetur, & subinde mutetur.

Vesperi si pulsus, & respiratio satis robusta fuerint, propinetur Laudani li∣quidi Cydoniati gr. xx in haustu Aq. Epidem.

Rec. Diascordii Drach. j. Laudani liquid. Scrup. ss. pul. è chelis compos. Scrup. j. Aq. Cinnam. q. s. f. Bolus sumend. hora somni.

IX. Quibus Theriaca, & Mithridatium nauseae sunt, aut minus congru∣unt, exhibeatur dosis pulveris sequentis, aut spiritus Theriacalis, tertia quaque hora cum Julapio.

Rec. Pul. è chelis compos. rad. Contrayer. Serpentariae Virgin. ana Drach. j. Cinnam. rad. Tormentillae, ana Drach. ss. Croci, Coccinellae, ana Scrup. j. f. pul. dosis Drach. ss. ad Scrup. ij.

Rec. Sp. Theriacalis Armoniaci Drach. iij. dosis Scrup. j. cum Julapio quarta quaque hora, vel intermediis temporibus inter doses pulveris. Eo∣dem modo sp. CC. vel fuliginis exhiberi possint. Potus sit cervisia cum crusta panis, macere, & Cinnam. coctis, & edulcorata; aut vinum ustum, & aqua Menthae dilutum. Victus sit juseulum pulli, aut avenaceum, aut panatella cum rasura CC. Eboris, rad. Scorzon. &c. incoctis.

X. Circa morbi hujus endemii Aeriologiam, imprimis quae causa ejus conjuncta fuerit, disquiramus: cujusmodi nempe humor peccans, & ex∣cernendus viscera adeo infestarit, inque spasmos excretorios cum tormi∣nibus, totius corporis perturbatione, & virium omnium subita prostra∣tione irritaverit. Certe nullus hunc bilem, vel succum pancreaticum, a∣liumve quemvis intra ductus intestinales genitum putabit: nec quidem à mero sanguine (prout aliquando in febrium crisibus accidit) eum in viscera suffusum credimus. Quin potius (uti ex subito languore, & cita spirituum animalium concidentia, & partium omnium enervatione conjicere licebit) suspicamur in hoc affectu succos corporis praestantiores, sc. nervosum, & nutritium solidis partibus adpositum, à crasi sua peni∣tus vitiari, & quasi fluorem passos deliquari, inque massam sanguineam redundare; dein statim ex ea (siquidem incongrui, & immiscibiles, atque per urinam aut diapnoen amandari inhabiles fuerint) versus stoma∣chum, & intestina per vasa coeliaca transferri, ibidemque arteriarum o∣sculis consitissimis exundantes, horrenda istaec sympromata dysenterica ex∣citare. Porro videtur quod insimul ipse sanguis aliorum humorum gurgite

perfusus un a colliquescat, inque crasi solutus liquamina sua, cum alterius recrement is in viscerum cavitates profundant.

XI. Certe ex nulla alia causa fibrae omnes motrices, cum totius Anim•• concidentia è vestigio resolvi possint, nisi quod humor eos actuans, & in quo spiritus Animales hospitantur, eas prorsus destituens, efflueret; & quidem effluere censemus, quarenus in crasi vitiatus, & quasi lac coace∣scens partes continentes molestet, inque corrugationes, quibus excutitut iste, irritet. Praeterea morbum hunc fere semper cum rigore cepisse ad∣vertimus, cui tamen calor & aestus febrilis minime succedebant, quia san∣guis, licet per se parum in vitio, nihilominus succi alterius invadentis diluvio pene obrutus, haud emergere aut se recolligere potuit, ut febri∣liter ac in crisin effervesceret. Hinc Cardiaca non nisi fortiora, & cali∣dissima, ••ti aquae ac spiritus ardentes, Ther••aca, Mithridati••m, & simili•• juvabant; quorum, viz. particulae summe activae, dum vasorum splan∣chnicorum oscula facile subierint, humores exundaturos repellerent; porro sensim in massam sanguineam se insinuantes ipsum vigorarent, inque fer∣mentationem & diaphoreseos motum cierent; quo & crasin pristinam recuperare, & quicquid ei incongruum ingeritur, in habitum corporis re∣torquere queat.

XII. Haec de morbi hujus causa conjuncta sive proxima: remotiores sunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive an••ecedentes, & manifestae sive evidentes; illae denotant à qua 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive apparatu diathesis hujusmodi morbida & epidemica procedit; atque hae propter quas occasiones, in Affectum Dysentericum ••iti••s prorumpit. Quoad priorem, morbus hic siquidem frequentius in Autumno grassatur, immoderatae fructuum aestivorum seu potius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 comestioni à pluribus ascribitur; quod equidem pro dysenteria cruenta in causae partem facile admittimus; quinetiam in aliquibus, morbum praedictum inde seminium quoddam habuisse merito suspicamur. At ve∣••o hanc causam istius morbi haud integram & adaequatam esse, vel hinc constat, quia multi hujus urbis incolae, fructibus abstinentes, aut parcius utentes, Dysenteria incruenta, dum epidemica fuit, passim laborabant; atque alii fructivori in pagis vicin is ab ea prorsus immunes, febribus aliis sine alvi torminibus, aut fluxu afficiebantur. Enimvero saepius observavi (quod etiam hoc Anno contigit) post aestatem impense c••••idam & siccam, in Autumno febrem Epidemicam, & Anomalam, in pluribus Angliae lo∣cis increbuisse, atque tune temporis Londinenses pauciores quidem ab ista febre, quamplurimos vero à morbo Dysenterico decubuisse: cujus ratio videtur esse, quod cum corpora nostra propter aestatis praegressam intem∣pe••iem, in febres Autumnales disponantur, in fumoso & spississimo hoc aere, illae potius in hanc morbi speciem determinantur. Quippe transpi∣ratione impedita, humorum degenerum corruptelae, per cutis poros efferri inhabiles, intus restagnant; ibidemque, ex arteriis simul omnibus erum∣pentes, horrenda istaec viscerum pathemata inducunt.

XIII. Porro tempestas aestiva, juxta quod magis aut minus calida aut frigida, insimulque humida vel sicca fuerit, magnam in corporum nostro∣rum humoribus, prout etiam in succis quibusque fermentativis, alteratio∣nem facit; eosque à crasi saepe genuina, in naturam acrem, aut acetosam, aut adustam pervertit. Insuper in quibusdam Annis mutatio istaec potis∣s••mum Sanguini, inque aliis magis Liquori Nervoso imprimitur. Ratione prioris, plerumque febres Autumnales, vel synochae acutae, vel intermit∣tentes a••roces insequuntur; respectu alterius, febres anomalae, & mali moris oriuntur; in quibus sine magna sanguinis incalescentia, aut morbi crisi, cerebri & nervosi generis affectiones periculosae increbrescunt. Po••ro i•• hujusmodi pathematis, aut liquoris nervosi sensim degeneris ••ecre∣menta,

pigri motus, sine turgescentia critica lente ac paulatim aggesta, ac intra partes continentes diu permanentia, febres 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cum torpore, & stupore (quales in spasmologia nostra olim descripsimus) pariunt: aut succi istius in crasi sua multum ac subito mutati corruptelae, magis efferae, & activae cum fluore quodam turgescunt, atque è fibris, partibusque nerveis, & solidis ubique in massam sanguineam redundant, & exinde sta∣tim in viscerum cavitates exudantes, dysenteriam hujusmodi incruentam, qualis modo describitur, producunt; & quidem hunc ventris fluxum a∣quosum à succinervei, & nutritii potius, quam ipsius sanguinis deprava∣tione, & colliquatione exoriri, propter subitas & magnas spirituum de∣jectiones (quas tanta meri sanguinis effusio non pareret) hinc insuper constat, quoniam hoc morbo laborantes, non aestu ac faucium ardore, aut linguae scabritie molestantur, quin medicamenta calidissima b••ne tolerant; & quamprimum ab iis exhibitis humoris peccantis inversio, inque habi∣tum corporis retorsio procuratur, illi sine febre, vigilia, aliisque sanguinis corrupti consequent iis facile convalescunt.

XIV. Circa morbi hujus causas evidentes non est ut multum disseramus, quando talis Anni constitutio est, ut propter iniquam aeris aut coeli in∣fluentiam succi à sanguine procreati, sc. nerveus, & nutritius à debita crasi, in alienam naturam infestam, ac uti videtur acetosam, & proinde dysente∣ricam degenerent. Errores in victu aliisque non naturalibus tunc tempo∣ris admissi pravam ejusmodi diathesin fovent, adaugent, citiusque in tur∣gescentiae eccatharticae plenitudinem perducunt: singulas, à quibus fiunt, causas manifestas, & occasiones, non operae pretium erit hic particulatim explicare, quin potius ad dysenteriae alterius, nempe cruentae, Theoriam exponendam transeamus.

De Dysenteria Cruenta.

XV. Autumnum Anni 1670. dysenteria incruenta mode descripta inli∣gnem, Hyems impense frigida, qualem vix quisquam tunc vivens cognove∣rat, insequnta est: nec minus alterius extremi particeps erat Aestas succe∣dens, callidissima nempe & siccissima; ingruente posthaec Aequinoctio au∣tumnali Febris epidemica exorta, per totam fere Angliam grassabatur. Haec febris intermittentis typum servans, paroxysmos modo quotidianos, modo tertianos habuit, cum nullo tamen aut perexiguo tantum ••r••gore, sed calore valde intenso, qui per plures horas, & non raro ultra nycthemeri spatium protractus, vix in sudorem, eumque non nisi partialem, & saepe interruptum transibat, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 minime succedente. Laborantes sta∣tim languore insolito, vigiliis, ver••igine, & frequenter cephalalgia im∣mani afficiebantur: atque morbus raro aut nunquam crisi perfecta judica∣tus, diutissime protelabatur, & non raro capiti, aut pectori noxam ••cu∣rabilem affigens, in affectionem Soporosam aut Phthisicam, & saepe letha∣lem desinebat. ••ebrem huic similem in Puretologia nostra, una cum Theo∣ria & Therapeusi, olim descripsimus; quam & similis Anni constituti•• praecessit.

XVI. Dum vero haec febris ruri per vicos, & oppida ubique fere pala∣batur, Londini Dysenteria vere cruenta, utpote tum sanguinolenta tum crudelis valde desaevi••ns, complures in sepulcrum subito praecipitaba••. A primo hujus morbi invasione, plerumque cum ventris dolore, & tor∣minibus, cruor copiose & crebro dejicieba••ur; vigiliae pe••tinaces, cum fe∣bre & siti ingenti urgere solebant; usque tamen vires mediocriter consta∣bant, ita ut affecti, postquam circiter hebdomadam aegrotantes, fere vige∣sies

quotidie dejecerint, lecto exsurgere potuerint. Dejectiones cruentae licet terribiles viderentur, attamen laborantes haud cito interibant, quin plures septimanas, immo interdum menses sanguinem quotidie in magna copia excernentes persistebant; & demum, siquando morbus usque in pejus vergens in exitium tenderet, ante lethum symptomata alia, ac impri∣mis vigiliae, linguae ac oris scabrities, sitis, & nonnunquam Aphthae exi∣tiales apparebant; quinimo fluxu intempestive, & debito citius cohibito, symptomata ista citius erumpentia, magnum vitae periculum indicabant, Pauperes mala victus ratione, à longo tempore prius usi, ctiam quorum cura ab initio praetermissa, aut perperam administrata fuit, frequenter in∣teribant, aut aegrius convalescebant; è contra meliori corporis habitu praediti, atque medicina tempestiva ac idonea sreti saepissime evaserunt. Porro ipse morbus, licet Epidemicus, haud tamen pariter in omnibus ma∣lignus, sed in quibusdam mitior, inque aliis atrocior videbatur; viz. Alvi fluxus ab initio modo lenis, & diarrhoeae non absimilis fuit, in qua dejectiones licet crebrae, sine dolore tamen, aut multo sanguine facile, ac interdum cito curabantur. Modo affectus iste valde teter, ac horrendus apparebat, in quo nempe sanguis in copia ingenti cum torminibus, & cru∣ciatu acerrimo profundebatur. Caeterum dejectiones in his liquidae, & sanguine diluto tinctae, instar loturae carnium; in aliis crassiores cruore saturatae, ac insuper muco albicante, & non raro membranarum frustis re∣sertae fuerunt. Dolor is sedes modo superior, modo inferior, in his inte∣stina tenuia, in illis crassa magis assici indicabat.

XVII. Medendi methodus, cum remediis quae in plurimis juvamen contulisse deprehendi, juxta modum sequentem fuit. Imprimis ad flu∣xum paulo sistendum, aut moderandum

Rec. Theriacae Andromachi Drach. j. Laudani liquidi Cydoniatigr. xx. f. Bolus hora somni sumend.

Rec. Conser. rosar. rub. vitriolat. Unc. ij. Theriacae And. Unc. j. pul. rad. Tormentillae, Contrayer. Margarit. corrallii prae. ana Drach. j. syrup. è rosis siccis q. s. f. confect. sumat. quarta vel quinta quaque horae q. nucis castan. superbibendo Julapii sequentis Unc. iij.

Rec. Aq. Menthae, Meliss. Cinnam. hord. ana Unc. iv. Theriacalis, Epi∣dem. ana Unc. ij. Marg. Drach. j. sacchari Unc. j. misce. f. Julap.

Post diem unum aut alterum exhibeatur potio purgans & astri∣ctoria.

Rec. Rhabarb. incis. Drach. ij. Myrobalanor. citrin. incis. Drach. iss. Sant. rub. Cinnam. ana Scrup. j. f. infusio per noctem in aq. Plantag. & Cinnam. hord. ana Unc. iiss. f. express. fortis, cui add. Aq. Cinnamomi fort. Drach. iiss. f. haustus.

XVIII. Unoquoque vespere, ac insuper in quibusdam casibus interdiu Laudani dosin satis magnam exhibere solebam; nec unquam dysenterico cuipiam medicamentum hoc obfuisse novi; sive quod medicamenti vis narcotica à ventriculi succo acidiori perdometur & quasi cicuretur, seu potius, quod particulae ejus ad sanguinem transmissae, exinde rursus, quo minus cerebrum afficiant, cum sedibus cruentis cito eliminentur.

XIX. Quibua Confectio superior, aut nauseae, aut minus commodo fue∣rit, loco ejus pulvis sequens exhibeatur.

Rec. Pul. pannonici rub. Drach. j. rad. Contrayer. Drach. ss. s. pul. di∣vide in tres partes, sumatur pars j. in quolibet liquore. Vcl Rec. Boli Ar∣men.

Alexit. (hoc est succis folior. Tormentil. Bistort. Ros. rub. &c. im∣praegnat. & sole exsiccat.) rad. Contrayer. and Drach. j. Margarit. Coral. rub. Succini albis. ana Drach. ss. f. pulvis. Dosis Scrup. ij. ad Drach. j.

Rec. Rad. Caryophyllat. Scorzonerae, ana Unc. j. Torment. Bistort. Con∣trayer. and Drach. iiss. C. C. usti Drach. iij. rdsurae Eboris, C. C. ana Dracb. ij. Coccinel. Drach. ss. flor, ros. rub. Drach. ij. coquantur in s. q. aq. font. ad lib. ij. circa finem adde conserv. ros. rub. Unc. iij. colaturae clarificatae adde Aq. Epidem. Unc. iv. Dosis Unc. iij.

XX. Ad sedanda intestinorum tormina, & erosiones sanandas enemata crebro ex usu esse solent.

Rec. Decoct. summitatum Hyperici cum pedibus vervecinis, aut mesenterio ovino Unc. viij. vel xij. Theriaeae Andr. Drach. ij. olei Hyperici Unc. iss. f. euemae.

XXI. Omitto hic plures alias medicamentorum formulas, quae in libris practicis passim extant, & quas unusquisque pro re nata praescribere possit, ac debeat. Quod superest in morbi hujus Epidemici seu potius Endemii Aetiologiam paulum inquiramus.

XXII. Dysenteriam, uti non incruenram, ita nec cruentam à meris intestinorum contentis acrioribus procedere ex praedictis satis constat. Porro sicut alter iste morbus, à Liquoris Nervei, & Succi Nutritii degene∣ris fluore; ita hic potissimum à Sanguinis corruptela & vitio originem habuisse videtur; ac ideo quemadmodum istius hic loci Endemii alibi aegri∣tudo 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 contemporanea fuit, ita cum Dysenteria cruenta Londi∣nensis afflixit, febris intermittens tertianae haemitritaeae (prout à Medicis describitur) similis reliquam Angliam infestabat. Et quidem satis obvi∣um erit concipere, cum sanguis aestivis caloribus assatus, proindeque circa Autumnum in effervescentias febriles, & tanquam vina excalfacta in fer∣mentationes, quibus expurgentur, immodicas aptus fuerit, si particulas de∣generes & excernendas propter Diapnoen, in aura spissiori impeditam, or∣dinaria per diaphoresin via amandare nequeat; quod iste effervescens ad∣huc, eas versus intestina transferat, perque arteriarum ibi consitissimarum oscula magis patentia eliminare satagat. At vero siquidem cruoris dege∣neris recrementa incongrua, sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ei penitius incocta, & intime confusa non facile extricari, aut secerni possunt, propterea iste saburra hac gravidus, ac onustus, inter circulandum, vasa exiliora dum pertransit, plurimum coarctatur; proindeque circa intestinorum superfi∣cies internas, ubi arteriarum tunicae sunt teneriores, & oscula lax••ora, san∣guis ibi turgescens, simulque ob particulas heterogeneas, quibus satur est, incrassatus, & ad coagulandum aptus, facile erumpit: cumque recremen∣ta sua secernere & exuere nequeat, sui ipsius portiones iis maxime infestas effundit.

XXIII. Itaque ad Dysenteriam Popularem excitandam tria haec concur∣rere oportebit. Viz. imprimis adsit massae sanguineae dyscrasia, propter Anni intemperiem exorta, qua in effervescentias febriles, aut sponte, aut occasionaliter ineundas, valde proclivis sit. Quapropter dum hic mor∣bus Londini, febris Anomala in plerisque aliis locis grassari solet. Secun∣do sanguinis ita effervescentis, & crasi degeneris, recrementa & corru∣ptelae ipsi intime adeo confunduntur, & incoquuntur, ut neque facile secerni, nec Diaphoresi, aut Diuresi cito eliminari possint. Quare ob∣servavimus Febrem Dysenteriae huic contemporaneam usque diuturnam, & judicatu difficillimam fuisse, ejusque paroxysmos vix unquam in

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 des••isse. Tertio his accedat (quae diatheses praedictas in Dys∣enteriam cruentam determinat) pororum constipatio, propter fumosam & crassiorem aeris constitutionem inducta; Haec etenim sanguinis efferve∣scentiam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 versus intestina dirigit; ubi cum purgamenta ejus secerni, ac à reliqua liquoris massa facile abscedere nequeant, ipse per portiones maxime infectas, & proinde extravasari aptas, sponte effluit.

XXIV. Propter hujusmodi apparatum Dysenteria Londinensis ordina∣ria, & non admodum maligna exoriri solet; quae licet prae sedibus cruen∣tis, horrenda statim, & plerumque diuturna est, haud tamen valde conta∣giosa, aut saepius lethalis existit. Verum insuper hic morbus interdum virulentus, & quasi pestilentialis, plures interficit, & miasma suum per coa∣tagium late explicat. Porro in tali statu sanguinis portiones malignitate quadam tactae, velut in peste corrumpi incipiunt, & statim à reliqua massa, ne tota mox pessundetur, secerni, & eliminari debent; quae ta∣men siquidem crassiores, proindeque per alvum potius, quam per habi∣tum corporis aut urinam, expurgari aptae, Arteriae Coeliacae, & mesen∣tericae ductu intestinorum tunicis inferuntur; ubi cum à reliquo sanguine non facile abscedunt, partim è vasis erumpentes, sedes cruentas indu∣cunt, partimque intestinorum membranis infixae, diathesin in iis aut phlegmonoeiden aut ulcerosam, quandoque item sphacelosam, & cito exitialem pariunt

XXV. Haec de Dys nteriae cruentae, quatenus circa Autumnum hujus loci morbus endemius esse solet, causis, tum Conjuncta, tum Antecedenti: quod spectat ad causas manifestas, sive occasiones quae diathesin 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 citius in actum deducunt, huc imprimis referri debent mala victus ratio, atque aeris inspirati pravitas; quapropter in quacunque regione, ob pae∣dorem, & vitiosa alimenta militum castris, & captivorum carceribus fa∣miliaris existit; porro ad hunc censum pleraque alia in non naturalibus er∣rata pertinent, de quibus nec otium, nec operae pretium erit hic particu∣larius disserere.

XXVI. Indicationes Therapeuticae, in quas medendi ratio sive praxis su∣perius adumbrata resolvi potest, praecipuae sive primariae, sunt quatuor; sc. duae respectu Sanguinis, ac totidem respectu Viscerum. Primo quoad Sanguinem, tum recrementa & corruptelas ejus intus vergentia exterius versus habitum corporis, quo per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exhalent, propellere, tum coagulationes ejus dissolvere, & crasin, & quamprimum fieri potest, restituere oportebit: Prius horum Diaphoreticis, & alterum Alexipharma∣cis idoneis perficitur. Secundo quod spectat ad viscera, fibrarum ner∣vearum sensio molesta, & carnearum ad spasmos excretorios irritatio se∣dari, atque vasorum oscula, ne sanguinem, & humores in ductus inte∣stinales profundant, occludi debent. Prius horum Opiata, & alterum remedia Styptica sive astringentia essicere solent: Insuper his, symptoma∣ta maxime urgentia, & malos affectus huic morbo supervenire solitos, cujusmodi imprimis sunt Febris cum Siti ac Vigiliis, intestinorum tormi∣na, ac interdum erosio, inflammatio, ac ulcera, sanare oportet.

XXVII. Indicationibus istis primariis non singulatim & successive insi∣stendum erit, verum eas simul omnes complicare, & eodem tempore prose∣qui incumbit. Quaproprer medicamentorum formul, remedia diversi gene∣ris, sc. Alexiteria, Styptica, Diaphoretica, & Opiata comprehendere debent. Quoniam non facile erit haec in methodum certam, & praecepta, quae pluri∣mis conveniant, redigere; ideo satius duxi curationum dysentericarum Autumno Anni 1671. quando hic morbus atrociter desaevit, sactarum, exempla quaedam nunc in medium proferre.

XXVIII. Juvenis illustris 25. circiter annos natus, temperamenti sangui∣nei,

& constitutionis prius sanae, circa Calendas Octobris, sine causa mani∣festa in dysenteriam incidit; & quamvis à primo statim die, sedes copio∣sae & cruentae cum torminibus erant; attamen robustus, & viribus adhuc constans, medicinam ad tertiam usque diem distulit; quo tempore, sera nocte accersitus praescripsi bolum sequentem.

Rec. Theriacae Androm. Drach. j. Laud. liquid. Cydoniat. Scrup. j. misce, superbibat Julapii sequentis haustulum. Rec. Aq. Tormentillae, Menthae, Cinnam. hord. ana Unc. iv. Theriacalis, Epidem. ana Unc. ij. Margarit. Drach. j. sacchari Unc. j. f. Julap. porro tertia quaque hora cepit electuarii sequent. circiter Drach. iss. cum eodem Julapio.

Rec. Conserv. Ros. rub. Unc. ij. Ther. Androm. Unc. j. pul. rad. Torment. Contrayer. Margarit. Corall. prae. ana Drach. ss. syr. papav. Rhead. q. s.

His remediis morbi ferocia cito minuebatur, ut nycthemeri spa∣tio vix supra 6. aut 7. sedes habuerit, quae item non valde cruentae ut prius; sed carunculis, & quasi membranarum frustis refertae apparebant; quod ita procul dubio fiebat propter tunicae villosae portiunculas quasdam erosas: unoquoque vespere opiata cum Laudano sumebatur.

Die morbi quinta cepit haustum sequentem.

Rec. Rhabarb. incis. Drach. ij. Myrobalanor. citrin. Drach. iss. Sant. citrin. Drach. ss. Cinnam. pul. Scrup. j. salis Absynt. Scrup. ss. f. infus. per noctem in aq. Plantag. & Cinnam. hordeat. ana Unc. ijss. colaturae adde aq. Cinnam. fort. Drach. ij.

Ter vel quater purgabatur cum levamine, & die postero, febre im∣minuta melius habuit, adeo ut convalescere visus carnes comederit; inde tamen mox recidivam passus est, ut dysenteria cum febre rediens statim atrocior quam ab initio fuerit; eo tempore, cum medicamenta priora nauseae esse ceperint, juxta modum sequentem praescripsi.

Rec. Pul. rad. Tormentillae, Contrayer. Boli alexiterii, ana Drach. j. Mar∣garit. Coral. rub. pr. Succinialbiss. ana Drach. ss f. pul. dosis Drach. ss. in aq. destill. Unc. iij.

Rec. Summit. Cupressi, Myrti, ana M. iv. folior. Ulmariae, Pimpinel. Hyperici, Caryophyllat. ana M. iij. rad. Torment. Bistort. ana Drach. vj. flo∣rum Ros. rub. M. iv. Baccar. Chermes Unc. iv. Cinnam. Maceris, ana Unc. j. concis. omnibus, & simul contusis affunde vini rub. Florentini, Aq. Rosar. rub. ana lib. iv. destillentur organis communibus, liquor totus misceatur, & e∣dulcoretur inter sumendum, cum syr. è Coralliis. Item ter, vel quater in die cepit decocti sequentis Unc. iij. vel iv. Rec. Rad. Caryophyilatae, Scorzone∣rae, ana Unc. j. Torment. Drach. ij. CC. usti, & pul. Drach. vj. ras. Eboris CC. ana Drach. ij. summitat. Hyper. M. j. flor. Ros. rub. Balaust. ana p. j. coquantur in aq. font. lib. iij. ad ij. addendo circa finem vini rub. Lisbon. Unc. iv. conser. Ros. rub. Unc. iv. effervefiant clause per horam j. dein coleiur per Manicam Hippocratis.

Singulis noctibus cepit Laudani liquidi Scrup. j. in aq. dysentericae modo de∣scriptae cum syrupo Caryophyl. Drach. iij.

Pro potu ordinario decoctum CC. usti, cum hordeo, crusta panis, Macere, & Cinnam. cujus lib. iss. lactis recentis lib. j. addebatur.

Insusio purgans iterum sumebatur, cujus, & priorum usu, intra de∣cem dies febre evanescente, dysenteria longe mitior evasit, quae licet sine torminibus aut multo sanguine, usque tamen cum carunculis, mem∣branarum

frustis, & phlegmate sive gelatina cruenta quotidie excretis, per∣stitit.

Itaque ad intestina corroboranda &: sananda, sequentia exhibe∣bantur.

Rec. Summitatum Hyperici, folior. Vincae pervincae, Pilosellae, ana M. j. flor, Rosar. rub. pug. ij. coquantur in jure intestinorum vervecin. colaturae lib. j. ad∣de olei Hyperici Unc. ij. mellis ros. Unc. iss. misce pro duobus clysteribus, quorum unus mane, & alter hora quinta pomeridian. injiciebatur, Emplastrum de Mi∣nio & Paracelsi sup. abdomen geft abatur, porro bis in die cepit succi. Planta∣ginis cum Aq. Scordii & Epidemica expressi Unc. iij. item quotidie comedebat pomum Cydonium excavatum, atque pulvere Olibani, Mastichis, & balsami Tolutani impletum, ac sub cineribus coctum.

His remediis constanter usus, intra mensem perfecte convalescebat.

XXIII. Circa idem tempus Juvenis alter robustus in Dysenteriam terribilem incidit: à primo statim die sedes crebrae, & valde cruentae cum dolore & torminibus erumpebant; insuper febris intensa, cum vomitu atroci, siti, & vigiliis infestabant: cum ab opiatis assumtis symptomata haec paulo mitigarentur, mox delirio, & vertigine, cum pulsu intermit∣tente & rigoribus horrendis afficiebatur; in quantum sc. materies ma∣ligna intus cohibita, illico in cerebrum, & nervos redundaret; qui ta∣men affectus quoties alvi fluxus, & vomitus redirent, illico sedabantur. Die quinta materiam cruentam evomens, de insigni stomachi cruciatu, & dolore velut ulceroso conquestus erat; revera ut suspicio estet illic phle∣gmonem, aut ulcus, prout circa intestina assolet, incepisse, verum à juscu∣lis emollientibus, & lacteatis adhibitis, vomitio, & stomachi tormina bre∣vi cessabant, aucto interim alvi fluxu. Cepit ista nocte Diacodii Unc. j. cum aq. Paralyseos, & Cinnamomi aquosa, ana Unc. iss. à quo remedio in tan∣tum alleviabatur, ut nycthemeri spatio, sine vomitu, aut doloribus, & paucis tantum sedibus, cumque pulsu laudabili, & crebro somno medio∣criter habuerit, verum nocte insequente repetita licet eadem opiata alvi fluxus valde frequens, & cruentus redibat. Postridie cepit infusionem Rhabarb. cum Myrobalan, Sant. rub. & Cinnam. crebro dejecit biliosa, sum∣me acria, & prorsus incruenta; dein vesperi isto sumsit Laudani liquidi cydoniati gr. XXV. in cochl. aq. Cinnamomi hordeat. somnos modicos, & magis placidos habuit. Postea medicamentorum plurium abhorrens, ce∣pit tantum opiatam unoquoque vespere, modo hanc, modo istam, & brevi convaluit.

SECTIO IV.

CAP. I.

De Diuresi & Medicamentis diureticis.

URinae natales, compositionem; ejusque, dum sanguinis aut pars aut re∣crementum est, officia & secretionis modos olim satis fuse declaravi∣mas. Insuper hic loci annotamus huic cum sudore affinitatem quandam intercedere, ut non raro vices suas commutent, & alterutrius materia per alterius emunctoria foras convehatur. Quippe emanationes cutaneae, si fortiores, & impetuosae fuerint, multum serosi laticis renibus destinati se∣cum rapiunt, ac in sudorem transferunt; etiam vice versa, quando serum copioso affluxu per renes trajicitur, corpuscula quamplurima per cutem exhalare solita intus devocat, & torrente suo involvens per vias urinarias amandat. Hinc accidit medicamenta Diaphoretica, & Diuretica, usns esse valde affinis, & interdum reciproci. Ab utrisque eorum assumtis massa sanguinis funditur, aut praecipitatur, saltem in partes secedere cogitur, propterea ut serum à reliquo cruore distractum, qua data via faciliori foras abigatur.

II. Quamvis immediata urinae materies tantum à sanguine profluat, & unico arteriarum emulgentium commeatu ad renes & ureteres deferatur; tamen saepe ista mediate scaturigines multiplices, & quidem diversas, habere solet; quae tripliei ut plurimum respectu distingui possint: sc. Lotium aut mere excrementum est, atque sanguinis inveterascentis pars aquosa existit, quae cum eo aliquamdiu circulata à particulis salinis, & sulphureis incoctis tincturam lixivialem acquirit: Aut secundo illud chyli adhuc crudi dilutum est, quod, siquidem in magna copia sanguini suffunditur, rursus ab eo, priusquam tinctura inficitur, secre••um urinam plane limpidam constituit. Tertio denique non raro Lotii materios ma∣gna ex parte est lympha quaedam è sanguine in partes solidas, glandulas, & lymphaeductus suffusa, seu velut extillata, quae copiose aggesta, ac dein sponte, aut pro data occasione fluorem concipiens, è receptaculis suis per lymphaeductus exudans, in venas regeritur; unde celeri transitu, san∣guinem illibata trajiciens, per arterias in renes deponitur; cumque huic salis & sulphuris particulae, ob brevem in sanguine moram, minime in∣coquantur, exinde urina etiam limpida producitur. Urinae sanorum fere semper singula horum quodammodo participant, & juxta quod materies haec aut illa, vel ista praepollet, plus aut minus, aut non omnino tinctae apparent. Serum undicunque veniens, & sanguini admixtum, ab eodem denuo inter circulandum, variis in locis, praecipue vero in renibus, secer∣nitur. Quippe sanguis intra arterias ebulliens, & plurimum rarefactus, quo exinde secretus in venas transeat, & serositates suas exuere, & alio divertere necesse habet. Hoc cum ubivis in toto corpore, tum copiosius, & peculiari quodam modo intra renes peragitur. At vero hic loci seri secre∣tionem fieri, quamvis vulgo satis innotescat, tamen de fiendi modis plu∣rimum controvertitur, dum bi laticem serosum ad renes attrahi, isti illum ibi tantum percolari statuunt, aliique fermentum quoddam in renibus stabulari autumant, cujus afflatu serum sanguinis, veluti istud lactis, à ••oagulo acido fundatur, & praecipitetur, atque rem ita quadantenus ha∣bere visceris hujus odor, & sapor rancidus & ingratus arguere videntur. Priusquam de medicamentorum quae urinam provocant virtutibus, & ope∣randi

modis quidquam certi determinare possumus, necesse incumbit hoc dubium explicare; quid ex solenni naturae ritu in renibus, & quid i•• massa sanguinea pro seri secretione peragatur.

III. Et primo serum ad renes non attrahi apud Philosophos probatione non opusest, cum nuper à plerisque Virtuosis similaris attractio penitu•• explodi ceperit, omnisque motus localis impulsu tantum fieri perhibeatur. Et quidem ad rem praesentem quod spectat, quibuscunque sanguinis cir∣culatio innotuit, etiam plane constat, uti sanguinem, ita serum ejus intra vasa comitem individuum, mero cordis motu sive impulsu ad renes pro∣pelli. Utrum vero ibidem Percolatione tantum, vel etiam Praecipitatione quadam secernatur, ut manifeste pateat, ex re fore videtur, in renis Ana∣tomen & usum paulo accuratius inquirere.

IV. De Renum structura & usu cum varii tum prisci tum moderni Au∣thores varia protulerint, eorum Anatomen clarissimus Bellinus accuratissi∣me tradidit. Profecto sanguinem ad renes per arterias emulgentes deferri, & per venas reduci, unusquisque facile advertit. Hoc circulationis sangui∣neae leges & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 manifesto declarant: Attamen quibus in locis, per quos ductus, ac qua mechanica serum, in renibus à sanguine separetur, ac in pelvim deponatur, perscrutatores maxime sedulos diu latebat; do∣nec praedictus Author felici invento detexit renum substantiam nec par∣enchyma esse, sicut hepatis ac lienis; nec fibras carneas, uti cordis, & mu∣sculorum corpora; sed tubulorum membranaceorum aggeriem; atque ho∣rum ductibus, ut ut perexiguis, serum à renis peripheria versus centrum ejus delatum, in pelvim extillari. Quippe Arteria emulgens in ramos majores, deinde in minores, ac demum in surculos perexiles divisa san∣guinem quaquaversus in extimam renis superficiem convehit, hic autem cum effervescens & rarefactus vasorum osculis exudat, dum pars cruenta à venis reducenda excipitur, pars serosa perangustis tubulorum poris cruori imperviis insinuatur, eorum{que} ductibus undiqua{que} versus pelvim affluens, in substantiam papillarem deponitur, è qua sensim in pelvim destillat.

V. Ex his constat serum à sanguine percolatione quadam in renibus secerni, pari quidem ritu ac cum idem ex arteriis passim in glandulas pro lacrymarum, salivae, naris stillicidii, aliarumque excretionum materia de∣ponitur. Verum insuper opinari subest hoc etiam sanguinis fusione quadantenus fieri, nempe quod sanguis ex sua natura grumosus & ad coa∣gulandum aptus, dum renes pertransit, à fermento lixiviali hujus partis fundatur plurimum, & attenuetur; proinde, ut latex serosus ab eo faci∣lius secedat. Quippe Lotium salsedine imbutum dum perangustos Re∣num meatus continue perluit, iis particulas salinas affigit, proindeque odore sive oblinimento quodam lixiviali inficit, quo dum sanguis ea vi∣scera pertransiens inspiratur, à grumescendo usque fluidus, atque perco∣latione in partes secedere aptus praeservatur; quemadmodum etiam lac per salem Tartari infusum à coagulatione vindicatur. Quinimo ipse sanguis cum vase emissus statim grumescere, & coagulari soleat, propter solutionem salis Tartari aut Armoniaci affusam fluidus perstat. Itaque fermentum re∣nale non, uti vulgo creditur, sanguinem praecipitat, verum à tali statu quo liberius ipse circulari, atque serum ejus procolatione in debita quan∣titate secerni possit, tuetur. ••t quidem Renes tali fermento lixiviali im∣bui, satis constat ab eorum carnibus in escam paratis; quae propterea & sa∣porem, & odorem valde rancidum & ingratum habent.

VI. Dum serum hoc ritu in renibus partim percolatione, partim fusione separatur, non modo pars cruenta, sed & nutritia quoad maximam ejus portionem per angustos colatorii istius poros evadens, cum sanguine pe•• venas remandatur; ipse interim latex serosus salsedine tum in massa san∣guinea tum à fermento renali imbutus, per tubos urinarios perpetuo in

pelvim delabitur, atque succi nutritii partem quandam tenuem, & magis elaboratam (quae urinae sanae hypostasis est) abluit, & secum abripit.

VII. At vero Lotium sive urinae materies quoad substantiam, quantita∣tem, & qualitates suas, potissimum à massa sanguinea procedit. Quippe cum hujus prout alibi ostendimus tria sint munia praecipua, sc. accensio pro flamma vitali sustinenda, spirituum animalium in cerebrum instillatio, & nutrimenti in partes omnes distributio; propter haec omnia & singula necesse habet multo aquoso humore dilui, eoque recenti continue perfun∣di, veterano usque amandato; atque hoc debito & constanti ritu fieri magni momehti est pro sanitate conservanda.

VIII. Latex serosus recens in sanguinem una cum succo nutritio facili negotio introducitur, eique utplurimum sine ullo obstaculo permiscetur; attamen veteranus non ita promte semper ac rite, uti par est, ab eo disce∣dit; quin variis modiscirca excretionem ejus delinquitur, & exinde plu∣rium morborum occasiones praebentur. Enimvero serum quandoque san∣guini importunius adhaeret, ejusque amplexibus se extricare nequit; uti in febribus male aut non omnino judicatis, etiam in leucophlegmatia, & cacochymia. Interdum vero illud, licet cruore expulsum, relictis re∣nibus (quae praecipua excretionis via est) alio divertitur; uti in catar∣rhis, fluxionibus arthriticis aut scorbuticis, etiam in hydrope quocunque; quandoque item è contra serum à sanguinis consortio nimis eito evadens, antequam pensa obivit, aufugit, atque humorum magis utilium portiones absorbens, eas secum abripit; uti in Diabete, magnisque urinae profluvi••s, quae interdum eveniunt, & mox iterum cessant. In hujusmodi casibus, quoties nimirum urinae quantitas aut deficit, aut exsuperat, renes non semper vel praecipue, sed cerebrum, & potius sanguis in vitio esse solet; quatenus sc. massa ejus modo stricta nimis & compacta serum aliaque con∣tenta excernenda non facile dimittit, modo laxa nimis & fundi apta & serum & succum nutritium satis diu continere nequit: quibus de cau∣sis, & fiendi modis tales Anomaliae contingunt, paululum disquiremus.

IX. Et quidem ad hunc nodum solvendum sanguinis cum lacte ana∣logia (quam, alibi fusius explicatam, hic breviter perstringemus) plu∣rimum conducit. De lacte advertere est, donec mixtio ejus integra ser∣vatur, etsi supra ignem effervescat, aut ebulliat, particulas ejus omnes pro∣miscue temperatas liquorem uniformem constituere; sin vero eidem efferventi quidquam acidum instilletur, mox particulas crassiores in coa∣gulatum spissius abire, atque aquosas interim cum plurimis salinis in lati∣cem tenuem & copiosum fundi. Quinimo satis trita & vulgaris obser∣vatio est, lac diutius asservatum ut coacescat, si quando super ignem effer∣vescat, sua sponte & sine acido infuso coagulari. Insuper è contra si quando lac sale quopiam status à sale acido diversi, uti nimirum fixo, nitroso, aut volatili, primum in eo dissoluto impraegnetur, ab acido dum supra ignem ebullit infuso minime coagulatur. Hoc etenim cum sale Tartari, & Absynthii, cum Crystallo minerali, cum floribus salis Armo∣niaci, spiritu C. Cervi, aliisque ejusdem farinae saepius expertus sum. Por∣ro quod magis mirum subest, si lacti super ignem efferventi & ab acido infuso coagulato quilibet è salibue istis, aut solutio quaepiam instilletur, coagulatio prius facta maxima ex parte tollitur, & crassamentum album & durum mox evanescit; atque liquor denuo tenuis & fere limpidus red∣ditur, etsi speciem lactiformem, & homogeneam, haud prorsus resumat. Et quidem hujusmodi mutationes constanter evenire experimento saepius facto satis didici: viz. si lacti super ignem efferventi cervisia, aut vinum album, Pomaceum, acetum, aut succi quivis acidi instillantur, totum illi∣co lactis formam amittens, in crassamentum album, & serum dilutum abi∣bit. Dein si toti adhuc calenti, sal Tartari, Absynthii, aut cujusvis vege∣tabilis

deliquatus, vel solutio salis Nitri, aut Armoniaci, quinimo hujus flores, aut spiritus, uti & spiritus C. C. fuliginis, & similium infundan∣tur, & mixtura parum agitetur, crassamentum fere totum evanescet, resi∣duis tantum portionibus minutis, & frustulis quibusdam coagulatis, quae per totum liquorem sparsim innatabunt. Porro è contra, si lacti ebul∣lienti sal fixus aut nitrosus, aut flores, aut spiritus salis Armoniaci, vel etiam spiritus C. C. aut fuliginis injiciantur, & dein liquori efferventi cervisiam aut vinum album, Pomaceum, aut quem vis alium liquorem acidum infu∣deris, nulla exinde lactis fusio, aut coagulatio succedet. Quibus de causis singula haec fiunt, & qualem cum seri in massa sanguinea fusione, aut inex∣tricabilitate analogiam gerunt, operae pretium erit hic considerare.

X. Ex lactis Anatome plane constat ei particulas spirituosas pauciores, aquosas plurimas, sulphureas & terrestres mediocres, pariter & salinas (quae partim volatiles, partim fixae sunt) inesse; itaque dum mixtio in∣tegra servatur, particulae salinae sulphureis adhaerentes, eas ab invicem di∣vidunt, etiam, ne avolent aut cum terrestribus combinentur, impe∣diunt; interim serosae caeteris aequabiliter ita permixtis interjectae vacuita∣tes omnes implent, totumque liquorem quasi homogeneum constituunt: quod vero ab acido instillato, liquoris statim fusio, & coagulatio suc∣cedant, ratio est, quia particulae salis Fluidi in Acido, alias quascunque Salinas nempe tum Fixas, tum Volatiles in lacte prehendunt; quibus dum strictè uniuntur, particulae Sulphureae acido-salinarum complexibus elapsae coeunt, adeoque mutuo inter se, cumque terrestribus combinatae, crassamentum illud à reliquo liquore secedens constituunt: interim latex aquosus, poris ejus Sulphure & Terra paene vacuis, atque salium combi∣nationibus sere tantum impraegnatus, mox tenuis & dilutus evadit. Rem ita se habere experimentis modo citatis plane constat, in quantum sc. ista lactis coagulatio salis aut fixi, aut nitrosi, aut volatilis injectione impeditur, aut tollitur; unusquisque enim è salibus istis, salem acidum coaguli infusi prehendit, ejusque adeo combinationes cum particulis salinis lacti insitis praecavet, aut abrumpit: quod autem lactis coagulatione sublata, ejus forma pristina non restituitur, ratio est, quia salium adjectorum parti∣culae extraneae, usque in misto permanentes, ejusdem mistionis redinte∣grationem inhibent; sin vero rursus illae eliminari possint, certe mixtio prior & lactisormis rediret. Quapropter de sanguine opinari licet, eum, quandoque licet fusione aut coagulatione depravatum, quia particulas quasque heterogeneas à se exterminare solet, mixtionem debitam & pri∣stinam recuperare posse.

XI. Quod autem lac diutius asservatum & coacescens super ignem sine acido infuso sponte coaguletur, ratio est, quoniam in liquore isto, tunc ad putredinenem tendente, particulae salinae volatiles (uti mos est) in fluorem depressae, acidae evadunt: quamobrem hae, lactis poris inter co∣quendum reseratis, particulas consocias salino-fixas corripiunt; quibus dum cohaerent sulphureae iis elapsae, ac mutuo inter se, ac cum terrestri∣bus combinatae, crassamentum album constituunt, sero una cum salium combinationibus in aquositatem fuso. Lac frigidum nec sponte, nec ab acido infuso coagulatur; quia, dum pori occluduntur, particulae intesti∣nae quomodocunque dispositae, quo nova conjugia aut divortia ineant, non facile se expediunt; meatibus vero per calorem patefactis, data occasio∣ne statim schismata, & combinationes privatae ineuntur.

XII. His ita de lactis fusione & coagulatione, atque ab eo statu inhibitio∣ne & reductione praemissis, consideremus modo an quidquam his simile aut analogum sanguini competat? & quidera licet cruorem vasis exem∣tum non, uti lac super ignem ebulliens, salinorum affusione in partes constitutivas resolvere, varie sundere, & coagulare, & dein ab eo statu

reducere detur; quia nimirum sanguinis quam lactis consistentia crassior, & ad grumescendum aptior existit; insuper haec flamma sive vita ejus ex∣tincta, plurimum ab ista, quam in vasis habet, alteratur: attamen cre∣bro tentamine didici, quod & aliorum experimenta confirmant, eosdem liquores quae lac fundunt ac praecipitant, uti acetum destillatum, spiritum vitrioli, salis aut nitri dilutum, aliosque acidos, etiam sanguini affusos, istum mox coagulare, & discolorare ita, ut cum tota massa statim nigre∣sceret, portio una in placentam grumosam, atque altera in ferum tenue, & aquosum abiret. Insuper haec, quae lactis coagulationem inhibent; aut tollunt, uti sunt oleum Tartari, sales herbarum fixi, solutio salis nitri, calcis vivae, sp. salls Armoniaci, C. Cervi, & similia sanguini ca∣lenti affusa mixtionem ejus integram conservant, vel emendant; prout ex colore rutilante, ac splendido, & consistentia aequabiliter diu manente arguere licebit; proinde ut hinc facile sequatur, ejusmodi particulis ele∣mentaribus, quibus lac, etiam sanguinem, in dispari licet proportione, constare. Huic nimirum spiritus, sulphur, sal & terra copiosius, atque serum parcius, quam lacti insunt. Unde concludere licebit sanguinem ri∣te dispositum, sc. crassiorem, ad concrescendum sive grumescendum ni∣mis aptum, ad fundendum vero ac in serositates multas exolvendum mi∣nus habilem existere; ab eo tamen, dum inter circulandum renes per∣transit, aquositates superfluas partim à renum colo, partimque ab eorum fermento, cruorem à nimia coagulatione vindicante, secer∣ni, ac sensim amandari. At vero, quando sanguis in crasi vitiatur, & quoad Constitutionem ejus & circa seri secretionem multifariam de∣linquitur. Quoad prius, cruor modo nimis calidus & acris, modo cras∣sior & faeculentus, quandoque item supra modum tenuis & aquosus exi∣stit: & pro vario hujusmodi statu ejus degeneri aegritudines variae oriun∣tur, de quibus particulatim tractare hujus loci non est. Attamen utcun∣que Sanguis in crasi peccat, dummodo Serum ejus mensura ac modo de∣bitis secernitur, status admodum valetudinarius haud propterea statim succedit. Plurium vero morborum origines propter seri secretionem haud rite peractam contingunt. Quoad hanc vero, cum diversimoda sint delicta, utplurimum vel in defectu, vel in excessu peccatur. Namque interdum latex serosus in cruoris sinu nimis pertinaciter haeret, & è contra quandoque nimis cito elabitur; atque hoc respectu sanguis, seri incon∣tinens, ipsum Arteriarum osculis, pluribus in locis, & fere ubique ex∣spuit, adeoque in viscera aut habitum corporis deponens, Asciten aut Anasarcam producit, & modo ad renes immoderate ablegans Diabeten in∣fert. Sanguis seri nimis retinens, utplurimum vel à febre effervescens compagem suam, particulis simul crassioribus incoctis & complicatis, nimis strictam habet, ita ut particulae tenuiores non facile erumpant; vel iste, sale & sulphure scorbuticis refertus, admodum viscidus ac tenax evadit, proinde ut serositates à reliquorum amplexibus aegre elabantur. Cum ita variis modis serosi laticis à sanguine decessus impeditur, aut per∣vertitur, etiam medicamenta Diuretica diversae indolis, ac operationis existunt; quae tamen distingui possunt: & primo quoad finem, juxta quod massam sanguineam, vel renes, vel utraque simul respiciunt. Se∣cundo quoad materiam, quo respectu sunt vel Sulphurea, vel Salina; atque haec rursus varia existunt, juxta quod particulae salinae in Fixitatis, Fluoris, aut Volatilitatis statu sunt, vel insuper Nitrosae, aut Alchalisa∣tae existunt. Tertio quoad formam medicamenta haec diversimoda haben∣tur, ut plurimum vero compositiones illorum quoad speciem sunt vel Po∣tus, vel Pulveres, vel Boli, vel Pilulae, vel liquores chymici, de quibus infra particulatim disquiramus. Interea quamvis singulos' Diureticorum scopos sive fines explicare ad Pathologiam potius, quam ad Pharmaceuti∣cen

spectare videatur, attamen ex re fore arbitror praecipuos eorum hic breviter designare. Dein secundo medicamenta Diuretica quoad materi∣em, quae in singulis fere tantum Salina est, in classes quasdam distinguere; ac ultimo in unoquoque genere selectiores praescriptionum formulas sub∣jungere.

XIII. Primo igitur, siquando cruor à sale fixo cum sulphure, & terra simul incoctis, & mutuo combinatis adeo crassus & tenax evadit, ut par∣ticulae aquosae à reliquis haud facile secedant; Diuretica, quae compagem ejus laxent, & serum fundant, ejusmodi sint oportet, quae sale volatili, vel acido pollent: tales namque particulae combinationes à sale fixo initas potissimum dissolvunt. Quandoquidem vero haec Diathesis & Febri, & Scorbuto communis est, in priori affectu Diuretica maxime propria sunt, tum acida vegetabilium temperata, item sal nitri, sp. salis marini, vi∣trioli, &c. tum sale volatili praedita, uti sp. C. C. Salis Armoniaci, sal succini, viperarum, aliaque hujus farinae; quae etiam in Diapho∣reticorum classe recensuimus, In dispositione scorbutica cum urina & pauca & crassa est, herbarum succi, & praeparata tum acria, tum acida, egregii sunt usus; item sal, & sp. urinae, salis Armoniaci, Tartari, &c.

XIV. Secundo interdum sanguis serum intra compagem suam non diu satis retinet, quin, vel fluxionibus seu potius coagulationibus obnoxius, illud hic illic in magna copia affatim deponens, catarrhos, aut tumores variis in locis concitat; vel sanguis habitualiter debilis simulque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, sc. in acorem vergens, quoad particulas suas crassiores ad coagulandum aptus est; proinde ut tenuiores inter circulandum ubiv is able∣gatae, ac in partes imbecilliores decumbentes, affectus modo cephalicos, aut thoracicos, modo Asciten, aut Anasarcam inducant. Porro à simili causa Diabeten exoriri mox declarabitur. Enimvero plures difficiles mor∣bi, qui viscerum dyscrasiis perperam imputantur, ab hac causa oriuntur; nempe quod sanguis male temperatus, & coagulationibus obnoxius, cum circulationis filum integrum continuare nequeat; serum, promte nimis abscedere aptum, variis in locis deponit. Diuretica in his casibus exhi∣benda sunt ejusmodi, quae sanguinem haud fundant, sed coagulationes ejus tollant; uti sunt sale fixo, volatili, ac etiam alchalisato praedita; in super quae renum fermentum corroborant aut restituunt, uti sulphurea quaedam, ac spirituosa. Ad hos sines Diuretica sulphurea & mixta, sales herbarum lixiviales, pulveres testacei, sal, & sp. urinae, &c. millipedes, radices ra∣phani silvestris, semen Apii, nux moschata, Terebinthina, ejusque praepa∣rata, spiritus vini; quorum omnium virtus non est sanguinem fundere, & serositates è massa ejus praecipitare (haec acida imprimis faciunt, ac in istis ca∣sibus diuresin saepius impediunt) sed cruoris coagulationes dissolvere; proinde ut compages ejus mixtionem integram recuperans, & per vasa expeditius circulata, serum ubivis extravasatum, aut depositum resorbeat, & demum renibus amandandum tradat: quo ritu, juxta utrosque hos sere oppositos medendi fines, Diuretica cujusque generis operentur, & sub quibus potissimum formulis dispensentur, jam proxime ostendemus.

CAP. II.

Diureticorum Species, & Formulae; nec non quarundam ex iis praeparationum Chymicarum Aetiologiae:

PRimo igitur quod spectat ad Diuretica Salina, huc referri debet, quod saepius inculcavimus, sales quoscunque diversi status simul commissos, se mutuo prehendere, & mox simul conjungi; dumque ita combinan∣tur, particulas alias à mixtura solutas in partes secedere, aut avolare. Hoc plane cernitur, quando Sal fluidus, sive acidus, fixo, sive Alchalisato, item quando fluidus, aut fixus volatili, sive acri committitur. Revera ab unica hac salium affectione, solutionum & praecipitationum quarumcunque res omnis dependet. Quaproprer cum sanguis, & humores corporis nostri plurimo sale, eoque ab uno statu in alterum varie immutari, proindeque diathesin morbidam inferre solito, abundet; cumque insuper Diuretica sa∣lina diversimoda, nempe sale fixo, fluido, nitroso, volatili, aut Alchalisato referta, existant, magna semper medici discretione & judicio opus erit, ut particulae salinae in medicamento ab istis in corpore nostro discrepent. Quo ritu hoc fieri debeat, singulas Diureticorum salinorum species percur∣rendo designabimus.

II. Inter Diuretica, sale acido imbuta, spiritus salis, aut Nitri, item succus Limonum, & Oxalidis, vinum album, Rhenanum, & Pomaceum, primae apud vulgus notae sunt, & intentionem istam saepius perficiunt: sola etenim haec sanguinem fundunt, ac in serositates praecipitant, uti cum acidum lacti ebullienti instillatur. Attamen hoc non pariter omnibus, nec etiam quibusvis ex aequo contingit. In constitutione sana, aut non multum ab ea remota, Sal cruoris partim fixus, & partim nitrosus, par∣timque volatilis existit; Item in Scorbuticis & Hydropicis quibusdam iste plerumque fixus evadit. Quamobrem in singulis his casibus diuretica, sale acido praedita, cum fructu adhibentur: in affectibus autem Catarrho∣sis, & in quibusdam Hydropicis, & Scorbuticis, cum in fluoris statum san∣guinis particulae salino-fixae evehuntur, ac volatiles deprimuntur, (uti crebro evenit) remedia Acetosa obesse potius, quam prodesse solent; quatenus sanguinem à crasi recta degenerem, magis pervertunt; quinimo his medicamenta sale fixo, aut volatili praedita, potius ex usu erunt.

1. Diureticorum, quibus sal acidus pro basi est, Formulae.

Rec. Tartari albi selecti pulv. Crystalli Mineral. ana Drach. iss. Ocul. Cancri pul. Drach. j. f. pulvis. Dosis à Drach. ss. ad Scrup. ij. in vehiculo idoneo, repetendo sexta vel octava quaque hora.

Rec. Tartari vitriolati vel Nitrati Drach. ij. pulv. è testis Ovorum Drach. iss. sem. Apii, vel Dauci silvestris, Drach. ss. f. pulvis: Dosis Drach. ss. eodem modo.

Rec. Sp. salis opt. Drach. ij. C. Cervi usti & pulv. q. s. ad imbibendum. s. pulvis. Dosis Scrup. j. ad Drach. ss.

Rec. Succi Limon. Unc. ij. Aq. Raphani composit. Unc. iss. syrup. è 5. radicibus Drach. iij. f. potio.

Rec. Succi acetosae Unc. ij. Vini albi Unc. vj. misce, s. potio.

Rec. Aq. Raphani composit. Unc. ij. Parietariae Unc. iv. sp. salis Scrup. j. gut. xv. salis Tartarigr. xv. syrupi violacei Unc. ss. f. potio.

III. Medicamenta sale fixo, sive Lixiviali, praedita urinas movere, ex medicina vulgari & Empirica pro sanandis Hydropicis adhiberi solita, s••tis manifesto liquet: quippe ufitatum est in Anasarca, & nonnunquam in Ascite, quando viscera aut carnes aquarum aggestione plurimum in∣tumescunt, Lixivium è cineribus Absynthii, vel genistae, vel stipitibus fa∣barum, cum vino albo factum propinare; unde frequenter accidit mictio∣nem valde copiosam succedere, & morbum tolli. Observavi tamen me∣dicamentum illud in quibusdam minime diureticum extitisse, atque Dia∣thesin Hydropicam auxisse potius, quam sanasse: quorum ratio si inquiri∣tur, ex superioribus constat, sales lixiviales neque lac, neque sanguinem fundere sive praecipitare, & propterea ex propria virtute diuretica non esse; veruntamen effect us iste non nunquam sequitur, quatenus sal fixus, copiose assumtus, salis acidi & coagulativi in sanguine praepollentis ener∣giam destruit; proinde ut cruor, cum antea, nimis fundi aptus & seri incontinens, illud in quibusvis locis extruderet, salis fixi adventu crasin debitam recuperet; & propterea serum extravasatum resorbens, & ad Renes continenter deferens, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 copiosam inserat.

2. Diureticorum, quibus sal fixus pro basi est, Formulae.

Rec. Salis Tartari vel Absynthii Drach. ij. Coral. ad albed. calcinati Drach. iss. Nucis Moschat. Drach. ss. f. pulvis. Dosis Drach. ss. ad Scrup. ij.

Rec. Tincturae salis Tartari Drach. j. ad Drach. iss. Aq. Raphani com∣positae Unc. iss. misce, detur in haust u liquoris Possetici cum radic. & sem. Bar∣danae incoctis.

Rec. Deliquii salis Tartari (dum tinctura extrahitur) subtus fluitantis, & vini sulphure impraegnati Scrup. ij. ad Drach. iss. Vini albi Unc. iv. ad vj. syrupi e 5. Radic. Unc. ss. m. f. haustus bis aut ter in die repe∣tendu••.

Rec. Cinerum Sarmentorum vitis albiss. lib. ss. Nucis moschatae Drach. ij. assunde vini albi vel Rhenani lib. ••iss. stent calide & clause per diem, dein c••latura usui servetur: Dosis Unc. vj. bis aut ter in die.

Silices in igne candesacti extinguantur in vino albo, vel Cerevisia vetusta Martiali: Liquor propiactur ad Unc. vj. vel viij. bis in die.

Rec. Aq. Calcis vivae Unc. iv. ad vj. Tinct. salis Tartari Drach. j. ad Drach. iss. f. haustus sumendus bis aut ter in die.

IV. Propter eandem rationem ac sal fixus, etiam interdum volatilis in sanguinis dyscrasia acetosa ad movendas urinas cum fructu adhibetur; viz. in quantum hujus particulae in cruorem admissae salis fluidi in eo praepollentiam destruunt; proinde ut sanguis, mixtionem debitam recu∣perans, atque coagulatione & Catarrhis immunis factus, seri quicquid extravasatum est, resorbeat, & quod superfluum est, Renibus per urete∣res amandandum tradat. Interea tamen medicamenta è sale volatili parata, quia particulas nonnihil esferas, & Elasticas habent, quando sanguinis cra∣sin emendant, quod seri superfluum est, per Diaphoresin aeque interdum ac per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 excernendum disponunt. Huic Diureticorum classi, non tantum sal volatilis purus putusque ex animalibus, aut mineralibus per destillationem elicitus, verum & Viventium & Vegetabilium partes in∣tegrales; (cujusmodi sunt insectorum & vegetabilium acrium pulveres, & extracta) accenseri debent.

3. Medicamentorum, quibus sal volatilis pro basi est, Formulae.

Rec. Salis Succini, salis Nitri purissimi, ana Drach. ij. f. pulvis Dosis Scrup. j. ad Drach. ss. in vehiculo idoneo.

Rec. Flor. salis Armoniaci. Crystalli Mineralis, and Drach. ij. m. Do∣sis Scrup. j. ad Drach. ss. in cochlear. aq. Raphani compositae. Sal Urinae ex∣hibeatur codem modo.

Rec. Pul. Apum Scrup. j. sem. Levistici Scrup. ss. f. pulvis, detur in cochl. aq. destil.

Rec. Sp. Urinae Scrup. j. ad Drach. ss. Aq. Raphani compos. Unc. j. ad Unc. iss. aq. Juniperi Unc. iij. misce, f. haustus. Sp. Tartari exhib. eodem modo in dup••a quantitate.

Rec. Milleped. praep. Drach. ij. Flor. salis Armoniaci Drach ss. Nucis Moschatae pulv. Drach. ss. Terebinthinae Venetae q. s. f. Pil. samat iv. bis in die.

Rec. Pulv. sem. Bardanae Drach. ij. Dauci silvestris Drach. j. satis Succini Drach. j. olei Nucis Moschatae Scrup. ss. Balsam. Capivii q. s. f. massa, form. in pillu. exiguas, quarum iv. sumantur vesperi, & mane primo.

Rec. Rad. Chaerefolii, Petrosclini, Foniculi, Eringii, Ononidis, ana Unc. j. Fol. Saxifragiae, Aparines, ana M. j. sem. Sescleos, Milii solis, ana M. ss. Bac. Juniperi Drach. vj. coq. in Aq. fontanae lib. iv. ad medietatem; dein adde vini Rhenani lib. j. Mellis opt. Unc. ij. f. Apozema. Dosis Unc. vj. bis in die.

Rec. Millepedum recentium lib. ij. Fol. Aparines, Chaerefolii, Saxifragiae, Virgae aureae, ana M. ij. Rad. Raphani silvest. Unc. vj. Nucis Moschatae Unc. j. Bac. Juniperi, sem. Dauci silvestris, ana Unc. ij. concisis & con∣iusis affunde seri Lactis, cum vino albo facti. lib. viij. destil. organis com∣munibus, liquor totus misceatur: Dosis Unc. iv. bis, vel ter in die.

Rec. Millepedum recent. lotorum num. 40. ad 60. Nucis Moschatae Scrup. ss. simul coniusis affunde Aq. destillatae Saxifragiae Unc. iij. f. expressio, & ebibatur.

Rec. Fol. Chaerefolii, Petrosclini Macedonici, ana M. iij. simul contusis assunde Vini albi lib. iss. f. expressio sortis, servetur in vitro; Dosis Unc. iij. bis in die.

Paretur tinctura ex Milleped. ex Apibus, Cicadis, vel ex Cantharidibus sic∣catis cum Tinct. salis Tartari. Detur ad guttas 15. vel 20. ad 30. in ve∣hiculo idoneo.

V. Nitrum quoddam salis genus esse, ex figura, colore, sapore, allisque ejus proprietatibus, & accidentibus, facile constat. Attamen divers••m hoc ab alio quovis sale, ••aut particularum salinarum statu, neque acidum, neque fixum, aut volatile, sed quasi in medio inter utrumque statum, existit. In tantum de sale volatili participat, ut, dum conficitur, cum ci∣neribus elixiviari & sali fixo conjungi d beat, ut concretionem quandam adipiscatur; porro cum liquatur, à sulphure quovis injecto mox inflam∣matur, & avolat: caeterum cum sale sixo in tantum communicat, ut, in crucibulo liquatum, fusionem diuturnam, & forsan perpetuam, absque partium aut particularum dispendio quovis notabili toleret. Revera Nitrum illud est, quo plantae omnes vegetant, animalia quaeque vivunt, & respirant, atque flamma, sive ignis omnis sublunaris accenditur, & su∣stentatur; prout in alio tractatu fusius ostendimus, quod non opus erit hic repetere.

VI. Quod vero ad praesens institutum est, satis vulgo innotescit, salem Nitri sanguinem refrigerare, & urinas potenter movere: attamen utrius∣que effectus ratio, non ita liquido patet; quippe tantum abest Nitrum particulas frigorificas in se continere, utè contra nihil magis igniparum fuerit; uti cernitur in pulvere Pyrio: atque si destilletur, flamma po∣tius, quam vapor, aut fumus in recipiens prodire videtur: quinetiam stagma exstillatum, instar ignis actualis, corpora quaeque apposita exurit, aut corrodit. Nec minus mirari subest, quomodo hic, cujus natura in tantum ignea est, sanguinem ita diluat; inque aquositates pro diuresi cienda fundat.

VII. Super his ut conjecturas nostras proponam, dico Nitrum duplici respectu ad effectus istos producendos conferre; viz. & quatenus sal est, tum fixo, tum volatili nonnihil affinis, & quatenus 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 existit. Quoad prius observavimus Nitrum (prout etiam salia fixa, & volatilia) lacti impositum, coagulationem ejus impedire, vel tollere; pariter item huic, non minus quam illis, sanguis, adhuc calens, affusus à coagulatione & discoloratione praeservatur. Quapropter siquidem Nitri particulae, in∣tus sumtae, sanguinis mixtionem integram servant, aut restituunt; pro∣inde quidem illae fusiones & coagulationes ejusdem, à quibus aestus, & Ischuria saepissime oriuntur, praecavebunt, aut tollent.

VIII. Verum insuper Nitrum, quatenus igniarium est, intus assumtum sanguinem esslagrantem refrigerat, & urinas movet; in quantum scilicet (sicut prius innuimus) cruoris flammam, prius turbidam atque fum is in∣terspersam, adventu suo plus accendens, eam claram magis ac puram, proindeque mitiorem reddit; cumque ita sanguis, dum clarius à Nitro ardescit, in compage sua plus laxatur; particulae serosae crassioribus facilius extricantur, & uberius abscedunt.

4. Diureticorum, quibus Nitrum pro basi est, Formulae.

Rec. Nitri praeparati Drach. ij. Aq. Hordei cumradicibus Graminis, & Eryngii conditi incoctis lib. ij. syrupi Violacei Vnc. ij. misce. Dosis Unc. iv. bis in die.

Rec. Salis Prunellae Drach. ij. Sacchari candi Drach. j. fiat pulvis di∣videndus in 6. paries; sumatur una, in conveniente liquore, ter in die.

Rec. Salis Prunellae Drach. iij. salis Succini Drach. j. f. pulvis: Dosis Drach. ss. ter in die.

Rec. Salis Prunellae, Oculorum Cancri, salis Absynthii, ana Drach. ij. misce: Dosis Drach. ss. ter in die.

IX. Pulveres testaceos, & Lapideos quosdam, sale Alchalisato sive pe∣trificante praeditos, quandoque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 promovere, etiam satis vulgo notum est. Quippe in magnis Ischuriis, pulvis è testis ovorum, è Chelis aut oculis Cancrorum, nonnullis praesentaneo remedio fuit. Quorum ope∣randi modus & ratio si inquiratur, facile constat Pharmaca haec sanguinem non fundere, neque sensibiliter praecipitare. Itaque dicendum erit, haec, in dyscrasia sanguinis & humorum acetoso, interdum diuretica existere, quatenns sales acidos combinatione sua ligant & compescunt; proinde ut cruor, fluxionibus & coagulationibus immunis, serum extravasatum re∣sorbeat, & ad renes transferat.

5. Medicaminum Diureticorum, quibus sal Alchalisatus pro basi est, Formulae.

Rec. Pul. è Testis Ovorum Drach. ss. ad Drach. j. detur in haustu Vi∣ni albi, vel liquoris Possetici, vel decocti diuretici, his in die.

Rec. Pul. è Chelis, vel oculis Cancrorum Drach. ij. salis Succini, Nitri, ana Drach. j. Nucis Moschatae Drach. ss. f. pulvis: Dosis Drach. ss. ad Scrup. ij. in vehiculo idoneo. Vel pulvis praedictus excipiatur Terebinthinae Venetae s. q. & f. Pilulae exiguae; dosis iij. veliv. vesperi, & mane.

X. Diureticorum familiae non tantum Salina, ast insuper, Sulphurea quaedam, & spirituosa, quatenus effectum istum saepe producunt, jure ac∣censentur. Pleraque Laricea, uti imprimis Terebinthina, ex iisque prae∣parata, olea Juniperi, Nucis Moschatae, Cerae, aliorumque pinguium stilla∣titia intus sumta, in plerisque urinam copiosam, & violaceo odore imbu∣tam, cient. Novi in Hydropicis quibusdam & Scorbuticis spiritum vini, & Aquas ardentes, quin & vinum generosum uberius epotum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 promovisse: quorum omnium ratio est, quod, cum sanguis debilis, aut a∣cescens, vel, ob fermentationis defectum, vel salis acidi, & coagulativi dominium, haud satis vegete, & aequabiliter circulatur, ut serum super∣fluum usque intra se contineat, donec illud renibus tradat; praedicta re∣media, quatenus cruoris mixtionem integram conservant, aut vacillan∣tem restituunt, ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 promovendam conducunt.

Rec. Raccarum Hederae, Juniperi, & Lauri recentium, ana lib. ss. Seminum Dauci silvestris Vnc. iv. Nucis Moschatae Vnc. ij. Contusis omnibus affunde in retorta vitrea Terebinthinae Venetae opt. lib. j. Sp. Vini rectificati lib. iv. de∣stil. in furno arenae calore moderato ad siccitatem, cavendo Empyreuma, & habebis spiritum, & oleum flavum, utrumque egregie diureticum: dosis spi∣ritus Drach. j. ad Drach. ij. vel Drach. iij. olei Scrup. ss. ad Scrup. j. in vehiculo idoneo.

Magmati in retorta residuo affunde Tinct. salis Tartari lib. j. digerantur clause in furno arenae per plures dies, ut tinctura rubicunda extrahatur; cujus dosis Scrup. j. ad Scrup. ij. vel Drach. j. in convenienti vehiculo.

Rec. Millepedum praep. Drach. iij. Nucis Moschata Drach. j. contusis assunde s••••ritus Terebinthinae purissimi & tincturae salis Tartari, ana Unc∣vj. destil. leni calore balnei; & habebis spiritum, oleum, & salis Tartari de∣liquium, unumquodque virtute diuretica insigniter praeditum.

Praeparationum quarundam Aetiologiae.

1. Sal Prunellae, sive Crystallum Minerale, quod solummodo est Nitrum purificatum.

Rec. Nitri selecti q. v. dissolve in aq. fontana, vel pluviali, parum coque, & in vase vitreo altiori, ad crystallizandum, in loco frigido reponatur: crystalli candidiores tantum & puriss. seligantur, quae insuper crebris solutionibus, & crystallizationibus, ad summam puritatem redigentur; quae denique, in crucibulo fusae & in vas argenteum effusae, in lapidem albissimum concrescent. Hujus pulverisati dosis Scrup. j. ad Drach. ss. vel Scrap. ij. sanguinem astu∣••••em refrigerat, & urinas movet.

IX. Praeparatio haec in eum finem instituitur, ut particulae nitrosae' quantum fieri potest, purae putaeque à sale fixo separentur, & seorsim in Crystallos concretae habeantur; quippe cum Nitrum ex terra consicitur & primo elixiviatur, particulae ejus adeo ad concrescendum sive crystal∣lizandum, inhabiles sunt, ut necesse fuerit lixivium nitrosum amplius cum cineribus elixiviari, & sale fixo impraegnari; quo particulae nitrosae partim lixivialibus unitae, partimque harum interventu aquae poris ex∣trusae, concretionem quandam acquirant: quare cum Corpus sive sal Nitri eo ritu formetur, quo in usum medicum purius reddatur, ab eo par∣ticulae salis fixi, crebris solutionibus, & crystallizationibus, quantum ab∣esse possunt, ablegentur.

2. Spiritus Nitri.

Rec. Nitri purissimi lib. j. pulv. laterum lib. ij. probe trita, & simul mi∣xta, retortae vitreae loricatae, vel terreae indantur, atque in furno reverberii igne per gradus aucto destil. Fumi rubentes recipiens quasi colore quedam flammeo rutilare facient, & condensati stagma acidum & summe corrosivum consti∣tuent. Dosis guttae iv. ad vj. in vehiculo idoneo.

XII. Quamvis Nitrum, sulphure commixtum, ab incendiculo quovis citissime igniatur, ac in flammas erumpat; eo tamen destitutum, absque ulla deflagratione, in crucibulo liquari, aut in retorta destillari potest. Pulvis laterum additur, ut, cum sales ab igne funduntur, non mutuo se prehendant & concatenent, sed divisi, & ab invicem distracti, vi ignis à subjecto suo foras propellantur.

XIII. Nitrum liquatum virtutem suam inflammabilem retinet; liquor vero destillatus, ignis extinctivus potius, quam incendiarius evadit. Si quando enim sul phuri committatur, mistura ista aegre, & minus quam sulphur, per se accendi potest; cujus ratio est, quod sal Nitrosus, fluorem passus, à statu primigenio prorsus alteratur, atque parem fere indolem ace∣tosam, ac alii sales fluorem passi, adipiscitur; quinimo ex sulphure stagma acidum prolicitur, quod ignem destruit potius, quam ut ab eo inflam∣metur.

3. Spiritus Salis Marini.

Rec. Salis Marini fusi, pulverati lib. j. laterum crassiuscule pulver. lib. iij. simul tere, & misce, deinde adde frusta laterum majora ad lib. ss. probe mista, & retortae firmae indita, destil. igne reverberii fortissimo per 24. horas, liquorem exstillatum rectifica calore arenae in cucurbita vitrea, avocando phlegma five partem aquosiorem. Spiritus coloris slav•• aut subviridis, ac odoris & sa∣poris valde grati, in sundo manebit.

XIV. Hic sal difficillime in liquorem acetosum propellitur, quoniam particulae ejus, praealiis mineralium salinis, scil. Vitrioli, Nitri, Alumi∣nis, &c. strictissime combinatae non facile à se invicem dissociari, aut à ter∣rae complexibus divelli possunt; quare cum ab igne laxantur, ne simul constuant, pulvis laterum in tripla quantitate admiscetur: ac insuper frusta laterum majora interponere visum est, ut massa destillanda, velut fora∣minibus excavata, igni sit ubique pervia. Nihilominus inter destillan∣dum, sales ab igne fusi saepissime confluent, postea ut nulla vi ignis foras propelli queant.

XV. Rem ita habere constat, quoniam, si artificio adhibito haec salium in••er se & cum terra cohaesio abrumpatur, facili negotio in stagma acidum urgentur Ex. gr.

Rec. Spiritus Vitrioli non rectificati lib. j. in retorta vitrea affunde hunc sali Marino calcinato & pulverisato, & mox in arena destilla: spiritus salis, quasi ab altero abactus, facillime ascendet, spiritu vitrioli ejus sedes occupante: viz. hic ponderosior, & fortior, simulque domicilii terreni orbus, & avidus, al∣terum sedibus suis propellit, easque invadit.

4. Spiritus Urinae.

Rec. Urinae hominis sani vinum bibentis q. v. Cucurbitae cum Alembico caeco indita putrescat in fimo per mensem; dein destil. in arena. Liq••r ex∣tillatus in cucurbita altiori rectificatus, exhibet spiritum, & salem volatilem. Haec operatio compendiosius perficitur, si urina recens evaporetur ad quartae partis remanentiam, nempe ut phlegmate exhalante particulae salinae cum sul∣phureis & terrestribus densius agglomerentur. Crassamento huic, cucurbitae indito, affundatur vel lixivium è cineribus, vel sale Tartari, vel solutio Calcis vivae; dein Alembico imposito, destil. in furno arenae; sacili negotio habebis spiritum, & salem volatilem, qui rectificatione depurantur, & separantur.

XVI. Processuum horum ratio haec est: quod, siquidem urina constet sale duplici, scil. tum nitroso, tum volatili, una cum sulphure ac terra copiosis, particulae salis volatilis (dum mixtio integra est) ab aliis sali∣nis una cum aliis elementis crassioribus inviscantur adeo, & stricte com∣binantur, ut spiritus erumpere, aut vi ignis divelli & separari nequeant; attamen postquam à longa putrefactione liquoris mixtio laxatur, particulae salino-volatiles, se demum caeteris extricantes, inter destillandum primo ascendunt. Porro idem effectus etiam facilius succedit, quando Sal fixus à nitroso diversus infunditur; quippe, dum hujus particulae ab istis al∣terius infusi occupantur, sal volatilis catenis suis elapsus, facile abscedit. Huc faciunt, quae de salis Armoniaci destillatione infra advertemus.

5. Tinctura Salis Tartari.

Rec. Salis Tartari purissimi Unc. vj. liquetur, & sluat in crucibulo, donec colorem caeruleum seu fere v••ridem acquirat, dein etdem dum incalescit pul∣verisato, & matracio firmo colli oblongi imposito, affunde spiritum Vini recti∣ficatum, ad supereminentiam iij. aut iv. digitorum; & digeratur in furno arenae, calore satis intenso per plures dies, donec tinctura extrahatur. Quippe longa digestione spiritus vini colorem rubicundum acquirit, in quantum scilicet particulae salis fixi, quadantenus exaltatae, sulphuri vinoso uniuntur. Interea sal Tariari residuus, ••blegmate vini dilutus, in deliquium infra subsidens, & per se subtus fluitans abibit; quod oleo Tartari vulgari, in quantum sul∣phuris vinosi participat, longe praestat; ac in quibusdam casibus, ubi Diuretico 〈…〉〈…〉viali opus est, remedium laudabile existi••. Dosis Scrup. j. ad Scrup. ij. vel Drach. j. Tinctura exhibetur à Drach. j. ad Drach. iss. aut Drach. ij.

XVII. Tinctura salis Tartari, ob salis & sulphuris vinosi conjugium, tum sipore tum odore fragrantissimis imbuitur. Si liquorem ad medietatem destilles, pars residua plus salis ac sulphuris, sed parum spiritus vinosi in se retinebit; atque spiritus avocatus, & sali Tartari ••ecenti affusus, si di∣geratur, in quantum sulphuris qui cum sale uniatur expers est, haud facile tincturam acquiret.

XVIII. Profecto quod in spiritu vini pars sulphurea à spirituosa distin∣cta fuerit, hoc experimento didici.

Rec. Spiritus Vitrioli acer••imi lib. ss. spiritus Vini rectificati lib. j. misce in retorta vitrea, & destilla in furno arenae, donec liquore (qui primo homo∣geneus videtur) avocato, crassamentum nigrum copiosum in fundo remaneat: spiritus hic capiti mortuo reaffundatur, & duobus vel tribus cohobiis dest illatio repetatur: demum habebis duos distinctos liquores immiscibiles, viz. unum acido-spirituosum inferius subsidentem, & alterum limpidissime oleosum su∣pernatantem: qui procul dubio vini pars sulphurea pura putaque est, separata & per se manens, dum pars spirituosa sali acido connubit.

6. Sal Succini.

Rec. Succin•• albissimi pulverisati lib. ss. destilletur re••orta vitrea, aut fortissimo calore arenae, aut levi reverberii; ascendent primo phlegma, & o∣leum citrinum, cum aliquanto spiritu; dein sal volatilis in collum retor••ae & latera recipientis sublimabitur; ac ultimo oleum nigrum prodibit ante∣quam ascendat: hoc ne sal a•• eo polluatur, eximi, & recipiens mutari debet.

XIX. Sal iste primo albus, & satis grati odoris & saporis, nisi in vase stri∣ctim clauso asservetur, brevi flavus, ac dein cum graveolentia rubicundus evadit. Cujus causa est, quod medicamentum hoc multum sulphuris in se continet; cujus particulae, donec sal dominium habet, subjugatae & aliis involutae, prorsus obscurantur; postea tamen laxata mixti compage emer∣gentes illae, aliisque supereminentes, plerisque sensibus nostris praepollen∣tiam suam produnt. Dosis ejus Scrup. ss. ad Scrup. j. Optimus salem Succini tum conservandi, tum exhibendi modus est, si cum salis Nitri purissimi duplo misceatur.

CAP. III.

De Diuresi nimia, ejusque remedio, & speciatim de Diabete, in cujus Theoriam, & Thera∣piam inquiritur.

DIabetes apud Antiquos morbus adeo rarus fuit, ut multi celebres me∣dici nullam ejus mentionem fecerint, & Galenus tantum binos ab eo laborantes noverit; in nostro autem seculo compotationibus, & imprimis vini meracioris ingurgitationibus dedito, affectus hujus exempla, & instan∣tiae satis crebrae, ne dicam quotidianae occurrunt: verum ut ut familiaris, & quoad Typum satis sit notus; quae tamen sint ejus causae, & ratio for∣malis fere in totum nescitur. Super his ut philosophari seu potius conje∣ctare ausim, imprimis morbi hujus descriptionem quoad omnia, aut prae∣cipua ejus phaenomena trademus; dein, cujus partis aut humoris vitio ea singula oriuntur, perquirere nitemur.

II. Diabetes à 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 transeo dicitur materiae potulentae nimisceler transitus, item urinae profluvium. Hoc affectu laborantes multo plus min∣gunt quam bibunt, aut alimenti liquidi assumunt; insuper sitim continu∣am, atque febrem lentam, & quasi hecticam semper adjunctas habent. Quod autem plerique Authores potum aut parum aut nihil immutatum reddi asserunt, à vero longissime distat: quoniam urina in omnibus (quos unquam me novisse contigit, & credo ita in universis habere) tum à potu ingesto, tum à quovis humore in corpore nostro gigni solito, plurimum differens, quasi melle aut saccharo imbuta, mire dulcescebat. Praedicti erroris occasio (ut opinor) fuit urinae color, qui semper crudus, & a∣quosus, velut Pica aut Hydrope laborantium, apparet. Ut symptoma∣tum horum rationes indagemus, primo inquiratur unde urinae excretio tam copiosa, & celer est, dein ad reliquam affectus hujus Aetiologiam procedamus.

III. Quod nonnulli pro Diabetis causa, renum vim attractricem assignant, nobis minime arridet: quippe sanguis ad renes non attrahitur, sed motu cordis pellitur Porro nec serum è sanguine eos perluente hauri∣••i, aut emulgeri, sed partim percolatione, & partim fusione quadam si∣ve praecipitatione (prout superius clare ostendimus) secerni videtur 〈◊〉〈◊〉 quapropter Diabeten sanguinis potius & immediatius, suam renum affe∣ctionem esse, & originem suam inde sumere credimus; quatenus cruoris massa velut deliquescit, & in serositatem copiose nimis funditur; quod equidem ex urinae quantitate ita in immensum aucta, quae non nisi à san∣guinis deliquio, & consumtione procedat, facile constat: Propterea item cruor residuus, sero ejus ita ubertim abscedente, multo crassior, & ad coagulandum aptior evadit; uti ex pulsu celeri, & laborioso arguere lice∣bit: nam idcirco cor rapidius movetur, ut sanguinem, plus solito dum exagitat, à coagulatione praeservet. Porro ut hujus ••luiditas, ob nimia se••osi laticis impendia periclitari apta, continuari possit, materies potu∣••enta sici imman•• urgente copiosissime ingeri••ur, ac insuper humores soli∣dis partibus impacti à sanguine resorbentur; quinimo ipsarum farcimenta in hujus reparationem deliquescunt; hinc ut morbo isto laborantes, plu∣rimum sitiant, & brevi emarcescant,

IV. Itaque, ut Diabetis causam conjunctam, & rationem forma∣lem

designare ausim, opinari ducor sanguinis crasin sive mistionem ita laxa∣ri, & quadantenus dissolvi, ut particulae aquosae à crassioribus contineri nequeant, quin illae harum amplexibus cito elapsae, & salinis imbutae, per vias renum maxime patentes excurrant. Interim vero ad sanguinem diluendum, & à coagulatione vindicandum, humores alii, tum ab extra, tum intus in eum corripiuntur; atque praecordia magno uique molimi∣ne in motum rapidiorem urgentur.

V. Praeterea tamen in causae conjunctae partem aliquam renes quando∣que accedere putamus, utpote quorum fermentum ita nonnunquam vi∣tiari solet, ut sanguinem non salis lixivialis influxu in debita mixtione atque fluiditate contineat, proinde ut serum mera percolatione ab eo se∣paretur; sed interdum accidit à sale acido in renibus deposito cruorem, dum eos pertransit, velut à coagulo quodam in serositatem copiosam, quae mox per ureteres amandatur, praecipitari. Hinc observare est, in ple∣risque Nephritidi obnoxiis paroxysmo ingruente urinam limpidam, & copiosam reddi. Cujus causa est, quod humor acidus per ductus nerveos illuc delatus, & dolorem (prout alibi ostendimus) excitans, imprimis sanguinem renibus illabentem fundit, serique uberioris ab eo decessum producit.

VI. Caeterum non improbabile est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 copiosam, aliquatenus à renum mala conformatione procedere, in quantum sc. horum tubuli lym∣phatici nimis ampli, & patentes, serosum laticem nimis promte exci∣piunt, & sine remora quavis celeriter transmittunt, propterea ut major ejus quantitas in urinam excurrat. Verum enim vero ut tubulos hos quandoque, & praesertim in calculosis, nimis patere concedam; atta∣men proinde lotium cruentum potius, quam copiosum excerneretur. Et revera mictionem sanguineam à tali potissimum causa exoriri puta∣mus. Porro cum urina copiosa, & cruenta simul existit, sanguinis dys∣crasiam cum mala Renum conformatione concurrere censemus; prout in casu cujusdam aegrotantis notabili mox declarabitur.

VII. Interea non est ut dubitemus, praecipuam & maxime crebram Diabetis causam, in sanguinis mistione dissoluta nimis, & laxa consistere; quinetiam pari ratione 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 minutam, & debito pauciorem, saepe∣numero à sanguinis compage nimis stricta, & velut obserata pendere. Porro hic opportunum erit inquirere an non totalis urinae suppressio in∣terdum à tali causa procedat? Quanquam enim satis vulgo notum est, Ischuriae fortioris & pertinacis causam, saepissime infra renes consitam, omnino à ductibus urinariis penitus obstrictis pendere; cumque egomet plures ab urina totaliter suppressa defunctos aperui, in omnibus reperi mortis causam invincibilem, ureteris unici paulo antea patentis (altero dudum occluso) à calculo recens impacto, obstructionem fuisse. Attamen Doctiss. Dr. Riverius duos refert Aegrotantium casus, in quibus Ischuria totalis & plurium dierum sola phlebotomia curabatur; & propterea mor∣bi causam afcribit Venis Emulgentibus supra modum distentis, adeo, ut propter seri expulsionem se contrahere nequirent; quemadmodum obser∣vatunpassim in vesica urinaria, quae valde impleta non facile ad mictionem componitur. Verum enimvero, ut Historiis istis (uti par est) fidem praestemus, isti tamen Aetiologiae assensus minime debetur. Quippe va∣sorum emulgentium non illud munus est, quod vir Clarissimus assigna∣vit; non venae enim, sed Arteriae serum una cum sanguine, absque ullo urinae plenitudinis aut rigiditatis periculo, constanter deferunt; cum au∣tem serum in vias patentes non cito excurrat, ratio videtur esse, quod cruoris massa stricta nimis, & compacta, laticem aquosum, intime per∣mixtum, è sinu suo aegre dimittit.

VIII. Huc facit observatio Anatomica super cadavere Reverendissimi

Episcopi Cestrensis nuper facta. Cum Illustrissimus ille Dominus, diu cal∣culosus, demum à suppressione urinae diuturna satum obierat; mox prae∣sumebant omnes lethi causam fuisse, ••ureteres à lapide aut materia sabulosa penitus obturatos; attamen disquisitione per Anatomiam accuratissimam adhibita, nulla omnino in ductibus istis obstructio, aut lotii impedimenta deprehendi poterant. Similem huic observationem anatomicam haud pridem à se factam retulit mihi vir Doctiss. D. D. Lower, ubi nimirum Ischuria lethalis, nulla prorsus circa vias urinarias sui vestigia reliquerat: Hinc ut conjicere obvium sit, siquidem renes insuper sarti tecti erant, morbi causam omnino in sanguinis concretione, & compactione nimia constitisse.

IX. At vero à diverticulo hoc regressi, post Diabetis causam conjun∣ctam, & rationem formalem explicatas, ad causas ejus procatarcticas e∣ruendas procedamus. Itaque si inquiritur, unde sanguinis compages ita laxa, & dissoluta, inque serositates deliquescere apta evadat; dicimus hu∣jus, sicuti & lact is, fusionem ex eo procedere, quod cum in massa ejus sa∣les diversae indolis conveniunt, & associantur, reliquae particulae salinis (quae eas ab invicem sejungunt, & in mixtione continent) liberatae sta∣tim in partes secedunt. Quod si amplius inquiratur, undenam sales isti, quorum privata combinatione, sanguinis mistionem solvi, ejusque fusio∣nem introduci supponimus, adveniunt; non est pro illis designandis ut longe disquiramus: etenim plane constat massae sanguineae particulas salino-fixas, & volatiles, naturaliter semper inesse; quibus si quando sal acidus, seu fluore potitus, satis ubertim accedat, praedictam affectionem facile excitabit. Hinc est, quod vinum Rhenanum, Pomaceum, & liquo∣res acidi epoti 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 copiosiorem provocant; propterea item in qui∣busdam valetudinariis, quorum sanguis sale acido abundat, medicamenta sale fixo aut volatili praedita urinam movere solent. Nec tantum ab as∣sumtis, sed ab humoribus intus productis, affectus iste passim even it. Ob∣servare est plurimos pathematis spasmodicis obnoxios, ante, vel post pa∣roxysmos, urinae limpidae copiam ingentem reddere; cujus certe causa est, quod sanguinis & succi nervei recrementa, in partibus solidis aggesta, siquando in acorem degenera turgescant, & in sanguinem refluant, fusio∣nem ejus, & proinde urinae profluvium inducunt. Quapropter cum talis urinae profusio constans, & habitualis existit, nihil verisimilius diei po∣test, quam quod humores excrementitii, in partes solidas ablegati, inde∣que, postquam acorem illic contraxerint, in sanguinem reversi, hujus li∣quorem in serositatem nimiam fundunt, proindeque perennem adeo, & immensam excretionem cient.

X. In praecipuam vero hujus noxae partem, succum nerveum merito referimus, quippe hunc, siquando à recta crasi deciscat, admodum ma∣lignum, aliisque tum humoribus, tum partibus solidis infestum evadere, alibi ostendimus; quapropter ab eo depravato, etiam sanguinis mistio perverti maxime periclitatur. Ipsum vero succum nerveum depravari arguere licebit, quoniam in Diabete spiritus animales plurimum oblan∣guescunt, & nutritio statim omnis frustratur.

XI. Porro quod sententiam hanc egregie confirmat, observavi in plu∣ribus huic morbo per intervalla obnoxiis, quod paulo antequam in urinae profluvium inciderint, in toto corpore partium nervearum dolores vagos, & corrugationes, modo cum stupore, aut sormicationis sensu, modo cum crebris spasmis, ac tendinum subsultibus, aliisque spirituum perturbatio∣nibus, & inquietudinibus paterentur: indicio sane manifesto liquorem fibras nerveas irrigantem, à crasi degenerem, & faeculentiis refertum, spi∣ritus irritare, inque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cogere. Dein postea-cum succi nervel re∣crementa, & superfluitates, fluore oborto in massam sanguineam exun∣dantia,

Diabeten inferrent, praedicta symptomata cessabant, succedente vero spirituum languore, & virium concidentia.

XII. Diabetes dicitur vulgo hydrops ad matulam, & nonnulli conten∣dunt utrumque morbum revera eundem esse, easdemque causas & ratio∣nem formalem habere, & symptomata tantum quoad serosae excretionis modum variari; nempe quod sanguis in utroque pariter affectu seri in∣continens, & arteriis exspuere coactus, in uno, ipsum in corporis habitum, & viscerum cavitates profundat; inque altero, idem in renibus affatim per ureteres amandandum deponat. Verum euim vero, si res accuratius perpendatur, inter hos morbos notabilis differentia occurret. Nam Ana∣sarca plerumque originem suam inde primo desumit, quia sanguis imbe∣cillis, & nimis frigidus, non satis accenditur, & effervescit, ut chylum continenter advectu•• coquat, & assimilet; adeoque volatilise••, quo inter circulandum eum in sinu suo contineat; quin necesse habeat hunc una cum latice seroso ubique locorum exspuere, & juxta vasorum interstitia relinquere: dein postea morbo ingravescente sanguis non modo debilis cruditatibus, verum in crasi degener fluxionibus, & coagulationibus ob∣noxius fiat, proindeque humores serosos, & copiosius progignat, ac in partes indebitas impetuosius suffundat. Verum è contra in Diabete cruor satis, immo ut plurimum nimis effervescit & accenditur, ac chylum ad∣vectum celeriter & supra modum coquit: quinimo partes solidas colli∣quat, earumque liquamina absorbet, secum per vasa circumfert, & super quam satis est coquit; attamen cum, ob salium concursus, sanguinis com∣pages penitus dissolvitur, ac in serositates funditur, portiones quaecunque abscedere possint, intra renes secretae, per ureteres excurrunt. Si morbus Diabeti similis sed inversus (sc. in quo sanguis in serositates exsolutus li∣quamina sua in totum corpus profuderit) uspiam ullus occurrit, procul∣dubio erat sebris olim epidemica, Sudor Anglicus dicta; ubi sanguis in aquositates deliquescens humores omnes, tum utiles, tum inutiles, us∣que ad pabuli vitalis impendium, in poros corporis per sudorem aman∣dandos profundebat.

XIII. Haec de morbi Diabetis ratione formali, & causis, sc. Conjunctis & Procatarcticis; quod ad Evidentes spectat, propter quas nimirum occa∣siones, succi acidi, sanguinis fusionem ••ive coagulationem excitaturi, in corpore nostro gignuntur; hae varii generis, ac originis existunt. Mala victus ratio, ac imprimis assiduus, & immoderatus pomacei, cervisiae, aut vinorum acidorum potus; interdum moeror, & tristitia diuturna, item affectus convulsivi, aliaque spirituum animalium depressiones, ac inordina∣tiones, diathesin hanc morbidam parere aut fovere solent. Novi quen∣dam, vino Rhenano pro potu ordinario per 20. dies usum, Diabeten in∣curabilem contraxisse; ex qua, non obstantibus medicorum plurium in∣signium consiliis, & remediis quibuscunque, intra mensem interibat. Me∣mini duas mulieres, pathematis spasmodicis & hypochondriacis obnoxias, quibus subinde magna urinae profluvia cum languore, & carnium inta∣bescentia accidebant.

XIV. Explicata jam nunc morbi hujus Theoria, adhuc restat sympto∣matum notabilium rationes exponere. Harum nonnullas ex praemissis satis constare arbitror, sc. quamobrem in Diabete urinae excretio ita celer, & copiosa existit; quod autem laborantes febricitant, & valde sitiunt, ra∣tio partim est, quoniam humores, & succi quibus tum sanguis, tum solidae partes & humectantur & refrigerantur, continuo per diuresin impendio plus nimis exhauriuntur; quare sauces arent, & praecordia insigniter ae∣stuant: & partim, quoniam urgente naturae instinctu, cor & pulmones in motus rapidiores urgentur, ut sanguis, sero diluente privatus, à coagu∣latione debita continuari possit.

XV. Attamen explicatu magis arduum videtur, quare Aegrotantium urinae adeo mire dulcescunt, sive saporem mellitum referunt; cum po∣tius è contra si juxta hypothesin nostram sanguinis fusio, & (quae pro∣pterea succedit) urinae profusio ob salium combinationes accidat, certe li∣quor impraegnatus potius salsus esset quam dulcis. Verum huic referre obvium est, dicendo imprimis urinam sapore salso privari, in quantum plures sales, qui diversae sunt indolis, in ea combinantur. Nam hoc mul∣tiplici in chymicis experimento constat, quod cum sales, qui diversae sunt indolis, uti fixus, aut volatilis, cum acido miscentur, utriusque acrimonia obtunditur, aut amittitur; quare quod urina Diabete laborantium mini∣me salsa sit, non est quod miremur. Cur autem instar sacchari, aut mel∣lis ea mire dulcescat, nod〈…〉〈…〉 indice dignus est.

XVI. Hunc effectum ex••o quispiam oriri putaret, quod una cum san∣guinis sero, per renes excurrente, tum liquor recens nutritius, tum soli∣darum partium liquamina amandarentur; quare non improbabile videtur dulcedinem istam ex succis hisce opimis lotio permixtis conciliari. Ve∣rum enim vero ex mistione ista sapor tantum lenis ac instar lactis aut juscu∣li carnium blande demulcens, sed non mellitus, excitabitur: quinimo ad hunc, qui non solum gratus, sed quodammodo pungens est, spicula salina, una ac mulcimina sulphurea (prout alibi ostendimus) concurrere debent. Quare prout saccharum, & mel merito ad concretiones salino-sulphureas referimus; ita suspicari fas sit, urinam in Diabete adeo dulcescere, eo quod Salibus in sero combinatis particulae quaedam Sulphureae ex colliquatione solidarum partium delibatae accrescunt.

XVII. Quoad prognosin, hic morbus incipiens saepe ac facile curatur, confirmatus autem raro admodum & difficillime; quatenus nempe san∣guinis crasis paululum laxata, sine magno negotio reducitur; illa vero multum soluta, ita, ut plurimae partes aliae ab aliis secedant, vix aut ne vix restitui potest.

XVIII. Quod vero ad Therapiam spectat, difficillimum videtur in hoc morbo veras medendi intentiones designare; in quantum causa ejus ita profunde latet, altasque adeo, & valde remotas origines ducit. Nam quod vulgo putatur Renes aliasque partes solidas, serum, & sanguinem con∣tinentes aut transmittentes peccare, quatenus contenta sua propere nimis dimittunt; proindeque Astringentibus potissimum, ac sere tantum insi∣stendum esse: dico huic tum hypothesi tum Praxi, & rationem, & ex∣perientiam refragari; in quantum pauci, aut nulli hac methodo curantur: & summe improbabile (ut non dicam impossibile) est, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 istam à tali causa procedere.

XIX. Itaque in hoc Affectu, sicut in plerisque aliis tres erunt Primariae Indicationes Therapeuticae, viz. Curatoria, Praeservatoria, & Vitalis. Harum Prima morbum respiciens & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nimiam cohibere nitens, absque Secunda quae in morbi causam collimans, sanguinis mixtionem, sive crasin debitam praeservare, ac restituere conatur, peragi nequit. Quapropter circa morbi hujus Therapiam praecipuae medendi intentiones e∣runt, Sanguinis fusionem ne fiat praecavere, atque ullatenus factum tol∣lere. Primo sanguinis fusio inhibetur, dummodo partes ejus crassiores, & Aquosiores se invicem contineant & contineantur, neque ali•• ab aliis ita continuo & praepropere abscedant; quod quidem efficitur per Remedia Incrassantia vulgo dicta; quorum sc. corpuscula visco∣sa admodum & glutinosa, in massam sanguineam admissa, particulis e∣jus activis pertinaciter cohaerent, adeoque eas ab invicem separant, & ne fluoribus obortis mutuo inter se, aut cum salinis aliunde suf∣fusis combinentur, impediunt. Propter hunc finem Oryza, Amylum, vegetabilia mucilaginosa, nec non Gummi, & resinosa quaedam in hoc

morbo juvare solent. Secundo ut Sanguinis fusio aliquatenus facta tollatur, ejusmodi remedia indicantur, quae salium concretiones dissolvunt, ita, ut particulae quaeque elementares insitae, denuo sui juris factae, situs prio∣res recuperent, adeoque sanguinis crasin primaevam redintegrent. Hu∣jusmodi effectum in Lacte coagulato, salis fixi, volatilis, aut nitrosi additione, nec non spiritus C. C. salis Armoniaci & similium infusione produci supra ostendimus. Cujus ratio (prout ibidem innuimus) pro∣cul dubio haec est, ut dum particulae salino-fixae, volatiles, aut nitrosae, in uberi satis copia lacti inditae, particulis acidis sive praecipitatoriis occur∣runt, cumque iis combinantur, reliquae salinae quae prius ligabantur, jam liberatae, perque liquoris massam diffusae, sulphureas & terrestres inter se combir atas dissocient, & quaquaversus dis〈…〉〈…〉ant, proinde ut particulae rursus omnes aequabiliter permixtae, se mut•••• contineant, & contine∣antur. Quantum hifce 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sanguis propter stagmata salina ipsi calenti affusa alteratur, per experimenta ibidem citata declaravimus. At vero pro curanda Diabete, medicamenta salina quoniam à plerisque sem∣per Diuretica aestimantur, non facile, aut temere exhibemus; quam∣quam interea huic methodo, uti non ratio, ita nec dum experientia refragatur. Nam saepius in hoc morbo tincturam Antimonii cum bono successu praescripsi, atque Aqua solutionis calcis vivae, cum rasura Sassa∣phras, seminibus Anisi, passulis, & liquiritia, juxta receptum vulgare à nonnullis eximie commendatur.

3. Indicatio Vitalis, per diaetam incrassantem, & modice refrigerantem, perque cardiaca temperara ac imprimis per Hypnotica idonea, & tempesti∣va perficitur, quorum species praecipuae ac formulae quaedam selectae, in ca∣pite sequente subjiciuntur, inque hujus calce coronidis loco cujusdam Nobilis ab hoc morbo, interea dum haec primo meditarer, ac postea scri∣berem, Aegrotantis Historiam proponere visum est.

XX. Comes quidam Insignissimus, tum natalium, splendore, tum pro∣pter insignes Animi dotes praenobilis, temperamenti sanguinei, vultus floridi, atque in ipso aetatis suae vigore, incertum ob quas 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ad diuresin nimiam proclivis evasit; cumque adeo per plures menses, u∣rinae profluvium subinde pati solitus esset, tandem in Diabeten (uti vi∣debatur) confirmatam, ac paene deploratam incidit. Praeterquam enim quod nycthemeri spatio, urinae limpidae, mire dulcescentis, & quasi mellitae, fere sesquicongium excerneret; insuper siti immani, ac febre velut hectica, cum insigni spirituum languore, virium concidentia, & totius corporis intabescentia afficiebatur. Cum hoc tempore ad consulen∣dum cum Medicis celeberrimis D. D. Michlethwait & D. D. Witherly ac∣cerserer, remedia sequentia (quorum usu brevi convalescere visus erat) praescripta fuerant.

Rec. Summitatum Arboris Cupressi M. viij. Albuminum ovorum con∣quassat. lib. ij. Cinnamomi Unc. ss. minutim incisis assunde lactis recentis lib. viij. destil. organis communibus, cavendo empyreuma. Capiat Unc. vj. ter in die,

Rec. Gum. Arabici, Tragacant. ana Drach. vj. sacchari penid. Unc. j. f. pulvis. Sumat circa Drach. j. vel Drach. iss. bis in die cum aq. destil. Unc. iij. vel Unc. iv.

Rec. Rhabarb. pul. gr. 15. Cinnamomi gr. vj. f. pul. Sumat mane, re∣petendo intra 6. vel 7. dies.

Rec. Aq. Paralyseos Unc. iij. Cinnamomi hord. Drach. ij. syrupi de Moeconio Unc. ss. f. haustus sumend, omni vespere.

XXI. Diaeta fere tantum ex lacte, quod modo crudum, vel aqua de∣stillata vel aqua hordei dilutum, modo coctum, cum pane albo, vel hordeo aliquoties in die sumebat. Horum usu cum in dies melius habue∣rit, intra mensem paene sanatus videbatur: quando modice convalescere coepit, urina insipida liquidi assumti quantitatem haud multum supera∣bat, & deinceps nonnihil salsa, potulentis ingestis copia minor fuit; dein paulatim solito spirituum tenore, & viribus pollens, ad pristinam Diaetam redibat.

XXII. At vero Diathesis in hunc morbum haud ita penitus cessabat, quin postea crebra vice, propter inordinationes in victu, & forsan ob mutationes circa Anni tempora, in recidivam aptus, urinam primo copiosior••m, & dein limpidam, & dulcescentem, cum siti & febricitatione, & spiritu∣um languore reddebat; Eorundum vero modicamentorum usu, brevi rursus evadere solebat. Non ita pridem, post longius rectae valetudinis intervallum, paulo antequam urinae profluvium pati coeperat, magnas in nervoso genere enormitates, & deliquia passus est: viz. in cerebro torpo∣rem, & vertiginem, in membris subitos spasmos, tendinum subsultus, & quasi venti huc illuc repentis varios transcursus persensit. Deinde cum remediorum idoneorum usu, praedicta symptomata sanari videbantur, Diabetes more solito (sc. materia è fibris, & partibus solidis in sangui∣nem, & inde ad renes, & vias urinarias exundante) recrudesce∣bat.

XXIII. Sub hoc tempore, praedicti Medici in consilium vocati methodo, ac remediis paene iisdem ac prius utendum praecipiunt, quorum usu cum intra paucos dies melius habere coeperat, Aquam calcis vivae ter in die ad Unc. v. vel vj. sumendam praescribere visum erat; quo remedio per quatriduum usus urinam in quantitate modica, bene tinctam, & non∣nihil salsam reddebat, & quoad reliqua fere sanus, uti olim fuerat, vi∣debatur.

XXIV. Postquam pathologia haec Typis excusa fuerat, alium Diabete laborantem, & pro deplorato habitum, cum eadem methodo, & praecipue cum aqua Calcis vivae curavi.

CAP. IV.

Medicaminum Ischureticorum species & formulae.

PHarmaca astringentia proprie dicta, nimirum austera, acerba, & sty∣ptica, quae viscerum fibres corrugando inque spatium brevius contra∣hendo, vim illarum expultricem, & excretoriam sistunt, proindeque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 catharsin impediunt, etsi vulgo praescribi solita, pro Diu∣resi cohibenda parum aut nihil efficiunt: quippe horum virtus in massa sanguinea nihil valet, atque illa ad renes & vesicam minime pertingit. Quare in Diabete frustra est, quod cortices Granatorum, balaustia, fru∣ctus mespilorum, radices tormentillae, & similia, praescribuntur; uti ratio hoc dictitat, ita experientia confirmat. Attamen remedia, quae in Diabete maxime juvare deprehenduntur, atque hypothesi nostrae satis exacte quadrant, prout supra innuimus duplicis sunt generis; sc. primo quae salium combinationes, & consequenter sanguinis fusionem, impe∣diunt; cujusmodi sunt, quae vulgo incrassantia dicta, particulas viscosas, & glutinosas habent, quae in massam sanguineam ad missae, particulis ejus activis pertinaciter adhaerent, easque dissociant; &, ne mutuo inter se, & cum salinis aliunde suffusis combinentur, inhibent. Secundo quae sa∣lium accretiones dissolvunt, proindeque sanguinis mistionem restituunt; cujusmodi sunt alterius indolis salina, quae sali acido cohaerere, ipsumque adeo à combinationibus, intra sanguinem initis, avocare apta existunt; uti imprimis sunt medicamenta sale fixo, nec non volatili, ac alchalisa∣to praedita. Praeter bina haec primaria Ischureticorum genera, restat aliud secundarium, sc. hypnoticum; quod sc. oeconomiae Animali sufflamen ponendo, regimen vitale multo sedatius, proindeque cum minori san∣guinis fusione, aut serosi nutritiique humoris praecipitatione, peragi facit. Restat modo cujusvis horum medicamentorum generis formulas quasdam selectas subjicere.

I. Primus medendi scopus, quo nempe sanguinem incrassando, fu∣sionem ejus tollere aut praecavere nitimur, sequentibus perficiatur.

Rec. Cum. Arabiei, Tragaoant. pul. ana Unc. j. sacchari penedior. Unc. ss. f. pul. divide in 16. partes. Sumatur pars j. ter in die, dissolvendo in aq. destillat. vel in decocto rad. Symphyti, in aq. font. vel lacte.

Rec. Electuarii resumtivi Unc. iij. specier. Diatragacant. frigidae Unc. j. Coral. rubri pr. Drach. ij. confect. de Hyacint. Drach. iss. gelatinae de exuviis viperar. q. s. f. elect. capiat ter in die quant. Nucis Juglandis.

Rec. Succini albis. Mastichis, O libani pul. ana Unc. j. pul. Haly Unc. ij. balsami Tolutani Unc. ss. f. pul. subtilis: Dosis Drach. ss. ter vel quater in die.

Rec. Rad. Symphyti majoris, Nymphaeae, ana Unc. iij. Dactylorum incis. Unc. ij. Sem. Malvae, Bombacis, Plantag. Psyllii, ana Unc. ss. coq. in aq. font. lib. iv. ad medietatem, colaturae adde syrupi de Nymphaea Unc. ij. Do∣sis Unc. iv. ter in die.

Rec. Decoct. hord. eum rad cibus Nymphaeae lib. iss. Amygdalar. dul. pr. Unc. iss. sem. Papaveris albi, Portulacae, Lactucae, ana Unc. ss. s. art. f. e∣mulsio: Dosis Unc. iv. ter in die.

Rec. Summitat. Cupressi M. vj. folior. Esclareae M. iv. flor. Lamii, Symphyti, Nymp. ana M. iv. rad. Nymph. Symph. ana lib. ss. Maceris Unc. j. omnibus simul minutim concisis affunde lactis recentis lib. viij. de∣stillent. organis communibus. Dosis Unc. iv. ter in die cum pulvere ceu ele∣ctuario supra praescriptis.

II. Secundo quamvis medicamenta salina cujusque generis, & status, diuretica habeantur, & unaquaeque illorum in quibusdam casibus, qua∣tenus sanguinem fundunt, & serositates ejus copiosius abscedere faciunt, aliquatenus Diuretica existant, propterea ut horum usus in Diabete meri∣to suspectus fuerit; attamen ob rationem supra citatam, nempe quod sali acido (quando in sanguine praepollet) occurrendo, hujus fusionem, & deliquescentiam tollunt, & praecavent, minime dubito quin ad urinae profluvia sananda nonnunquam cum fructu exhiberi possint; &, quam∣primum opportunitas dabitur, hujus veritatem, caute tentando, explo∣rare statutum est: & quldem hoc tuto satis experiri licere, inde constat; quoniam infusione calcis vivae quendam Diabere laborantem curatum fuis∣se pro certo audivi. Quandoquidem autem medicamenta salina (quae salis acidi dominium tollere, ipsumque velut catenis ligare supponimus) aut sale fixo, aut volatili, aut alchalisato praedita sunt; Ischureticorum, quibus singuli horum pro basi sunt, formulas quasdam citabo.

III. Primo igitur quando sal fixus per se aut sulphure conjunctus pro basi requiritur,

Rec. Tincturae salis Tartari, aut deliquii ejus q. s. detur in haustulo de∣cocti, vel aq. destillat. modo descript. ter in die.

Rec. Tincturae Antimonii, sumatur eodem modo ter in die: hujus usum c••ebra experientia didici in hoc morbo valde proficuum esse.

Rec. Tinct. salis Coral. Scrup. j. sumatur eodem modo.

Rec. Infusionis calcis vivae lib. j. Dosis Unc. iij. vel iv. ter in die, prae∣missa dosi Elect. vel pulveris supra praescripti.

Rec. Cons. flor. Lamii, & Symphyti majoris, ana Unc. iv. Croci Martis ru∣bicundissimi Unc. ss. Corallii ad albedinem calcinat•• Drach. ij. syrupi de Sym∣phyto q. s. f. electu. Dosis Drach. ij. ter in die.

Rec. Lapidis specularis calcinati Unc. j. Dosis Drach. ss. ad Drach. j. bis vel ter in die. Rustici hec pharmaco jumenta sua mictione cruenta labo∣rantia satis feliciter curant.

Rec. Coral. ad albedinem calcinat. & pul. Drach. iij. pul. Gum. Arab. Tragacant. ana Drach. j. f. pulv. divide in 10. part. sumatur j. ter in die cum vehiculo idoneo, sc. decocto, vel aq. destil.

Rec. Croci Martis rubicundis. Drach. vj. Gum. Lac. pul. Unc. ss. Sant. rub. Draoh. j. f. pul. divid. in part. 20. quarum j. sumatur ter in die.

Rec. C. C. ust. & pul. Unc. ss. coquatur in aq. extinctionis ferri lib. iv. ad medietatem, addendo circa sinem crustam panis, rad. Symphyti majoris, Nymphaeae siccat. ana Unc. iss. colaturae adde Sacchari perlat. Unc. ij. ca∣piat Unc. iv. ter in die.

2. Medicamina sale alchalisato praedita, cujusmodi sunt Corallia, Mar∣garitae, os Sepiae, C. C. Ebur, pulveres testacei, & similia, veluti con∣tra affectus Rheumaticos, ita & ad Diabetem satis vulgo usurpantur: & quidem juxta hypothesin nostram quatenus salem acidum in sanguine sca∣tentem excipiunt, proindeque massam sanguineam à fusione liberant, ab iis commodum, & saepe non frustra, expectatur.

Rec. Go••••llii rub. tenuissime lavigati, ossis Sepiae, ana Unc. ss. C. C. philo∣sophiee calcinat. Drach. iij. Margaritarum, Eboris, Oculorum Cancri, an•• Drach. j. misce, f. pul. dosis Drach. ss. ter in die cum vehiculo idoneo.

Rec. Ejusdem pulveris Unc. iij. specier. Diatragacant. frig. Unc. ij. Sacchari candi Unc. ij. f. pulvis, cum q. s. solutionis Gum. Arabi••i f. pasta, formetur in trochiscos pond. Drach. ss. sumantur iij. vel iv. ter, 〈◊〉〈◊〉 saepius in die.

Rec. Ejusdem pul. Unc. ij. Electuarii resumtivi Unc. iv. conser. fl••••. Nymphaeae Unc. iij syrupi ejusdem q. s. f. Electuarium; sumat quantitatem Nucis Castaneae ter in die, superbibendo haustum Apozematis, vel aq. destil. supra praescriptae.

3. Propter eandem rationem, qua medicamina sale fixo & alchalisato, etiam volatili praedita, pro Diabete sananda convenire videntur, Haec enim, pariter ac illa, salem acidum (à quo sanguis in serositatem fundi∣tur ac deliquescit) excipiunt, avocantque; proinde ut hujus liquor crasin suam debitam recuperet.

Rec. Tinct. Solaris cum sale Armoniaco (prout ego facile soleo) para••i Unc. j. Dosis gt. 20. ter in die. Sp. Sanguinis, Fuliginis, C. C. etiam i•• hoc morbo tentari possint.

Rec. Salis Succini Drach. j. croci Martis rubicundissimi Drach. ij. misce, dividatur in partes 12. Dosis pars j. ter in die.

IV. Quod spectat ad tertium in Diabete remediorum genus, sc. Hy∣pnotica, quae, spiritus Animales sistendo, sanguinis cursum retardant, pro∣indeque effervescentiam, & susionem ejus nonnihil impediunt; soleo in quibusdam Diacodium omni vespere sumendum praescribere; &, si quan∣do illud minus efficit, Laudanum liquidum, aut Cydoniatum, aut Tar∣tarisatum noctibus modo singulis, modo alternis, bono cum successu ex∣hibere.

Rec. Decoct. hordei cum rad. Symphyti siccat. Unc. vj. sem. Papa∣veris albi Drach. ij. Amygdalar. dul. pr. numero vj. s. art. f. emulsio, sum. hora somni singulis noctibus.

Rec. Aq. destil. magistra••is supra praescrip. Unc. iij. solutionis Tragacant. Drach. ij. Diacodii Unc. ss. ad Drach. vj. sumatur hora somni.

Rec. Conser. storum Nymp. Drach. ij. Laudani Tartarizati vel Cydoniat. Scrup, j. Tinct. Croci gr. vj. f. bolus hora somni sumend.

SECTIO V.

CAP. I.

De Sudatione, & medicamentis Hydroticis.

PRo nutriendis Animalium corporibus, unico tantum aditu, scilicet per os, alimenta ingeruntur; at natura satis provida, exitum multiplicem, sive plures evacuationum modos efformavit, quibus materiae alibilis re∣crementa, vel particulae quaevis incongruae, aut aliunde susceptae, aut in∣tus genitae, foras ejiciantur. Eodem semper Ostio, quicquid pabuli of∣fe••tur, ingredi oportuit; nempe ut satis dignosci, & examinari queat; per plures enim aut posticas fores, introrsum patentes, facile cum alimen∣tis una irrepunt venena. Quod si invita hac ostii singularis custodia, ma∣teria quaepiam hostilis intraverit, aut interni regiminis culpa, progenita suerit; haec in nullo recessu, aut angulo latere potest, quin ibidem pro ex∣clusione ejus foramina patescant. Nam si heterogeneum aliquid in primis viis subsistat, Vomitu aut Purgatione excernitur; quod si ulterius per∣gens Sanguini vel Liquori Nervoso se immisceat, aut solidis partibus ad∣haereat, mox Transpiratione, & Sudore, aut etiam Urina eliminatur: sin vero per has vias Natura, utpote segnis, aut impedita, res extraneas sua sponte, aut non cito, aut satis amandat; Medicina, quibus omni circa Ex∣cretionum modos, aut vias defectui, aut vitio succurratur, remedia per∣quam idonea suppeditat. Quemadmodum igitur de Vomitu, Purgatione, & Diuresi, in superioribus satis fuse disserentes, cujusmodi tum Humo∣rum, tum Spirituum, tum Viscerum affectionibus pharmaca ad fines istos destinata Operationes suas producunt, ostendimus; ita jam proxime ex∣plicandum restat, quo ritu, & quibus Medicamentis, Diaphoresis uberior, aut sudatio, si quando indicatur, provocari soleat. Quo haec melius inno∣tescant, imprimis declarare oportet, quaenam Sudoris Materies, & ratio formalis suerit & in quibus & quot modis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 absque Pharmacia propter accidentia externa, vel intestino humorum aut spirituum orgasmo, saepenumero contingat.

II. In Diaphoresi, contra ac in Catharsi, à primis viis ac velut intimo corporis centro, versus Peripheriam excretionis motus tendit: in utrisque his Arteriae ad Evacuationum loca plus deferunt, quam venae regerunt: interim à locis, quae istis opposita sunt, Venae plus referunt, quam Arteriae perduxerunt. In Catharsi, Arteriis splanchnicis, simulque Venis habitum corporis respicientibus, major sarcina bajulanda imponitur: at omnino è contra habet in Diaphoresi; quippe in hac dum Arteriae plus solito ver∣sus corporis ambitum corripiunt, Venae Mesaraicae à coctionis visceribus majorem penum auferunt, quam Arteriae illuc a••tu••erunt. Pariter in alte∣ra Evacuatione, dum Arteriae splanchnicae plus debito visceribus suffun∣dunt, Venae extrinsecae plus à corporis habitu regerunt, quam Arteriae illic deponunt. Quapropter cum utraque Evacuatio pluribus modis, ita non minimum hac etiam via, procuratur: viz. dum Arteriae, aut ad viscera, aut ad habitum corporis spectantes, in motus rapidiores urgentur, in ve∣nas, quae ditionis oppositae sunt, major humorum sab••rr•• urgebitur. Quo ritu Diaphoretica utrasque has intentiones perficiunt, mox dicetur: In∣terea circa Diaphoresin in genere advertimus, Sudationem respectu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; ordinariae, pariter habere, ac Diarrhoeam ad Secessum Alvi na∣turalem; illa nimirum est tantum transpiratio citatior, & magis intensa.

Nam quoties sanguis, plus solito effervescens, ac velut efflagrans, effluvia calorisica copiosius emittit; haec, complures seri particulas secum conve∣hentia, Sudorem constituunt.

III. Sudoris Materies dicatur aut Elementaris, aut Humoralis; quoad priorem, hic, pariter ac Urina, constat ex Spiritu, Sale, ac Sulphure me∣diocribus, sero copioso, ac terrae pauxillo. Rem ita habere, ex spirituum inter sudandum dispendio, excrementi hujus substantia aquosa, sapore sal∣so, unctuositate, & faeculentia, facile colligitur. Enimvero dum sanguis, pro vita Animalium proroganda, in pulmonibus continue accenditur, & dein efflagrans, è corde per Arterias in partes omnes corripitur, è liquore ejus rarefacto, & accenso particulae subtiles, nempe spirituosae quaedam, ac sulphureae, utpote ad avolandum maxime habiles, copiose decedunt; quae per poros corporis emanantes, secum seri corpuscula complura, & reliquo∣rum aliquota una foras rapiunt. Quod si hujusmodi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 paucio∣res fuerint, sensim effugiunt, & modice exhalantes fere inconspicuae in au∣ras evanescunt; sin vero effluvia haec magis agglomerata dense erumpunt, dum-poros cutis vix pertranseunt, in aquam condensantur; pari sc. ritu, ac cum vapores, ab aqua ebulliente emissi, operculum ollae impositum made faciunt.

IV. Sudoris materies humoralis ordinarie vix alia est quam Serum san∣guinis, cui interdum, siquidem excretio istaec inordinata fuerit, liquoris Nutritii, & Nervosi portiones, aliique humores è visceribus, glandulis, vasis lymphicis surrepti, immo & partium solidarum sarcimenta, aut li∣quamina adjunguntur: iste tamen qualiscunque fuerit, potissimum ex arteriis ejicitur, etsi praeterea haud inficias imus, etiam è nervis non∣nihil exsudare; insuper è fibris, & partibus solidis humoris quidpiam vi caloris in vaporem attenuari, quod rursus circa cutem in madorem concre∣scit. At vero ipse tantum est sanguis, qui calore suo humorem quemvis evaporare facit, & è proprio sinu, istius qui exsudat, partem maximam emittit.

V. Ut sudor copiosus, & facile erumpat, haec Tria requiruntur, sc. primo ut sanguis plus solito effervescens rapidius circuletur; secundo ut latex ejus particulis pluribus aquosis, iisque solutis, hoc est, à reliquo li∣quore secerni, inque vaporem resolvi aptis, abunde scateat. Tertio de∣mum ut totius corporis pori satis reclusi, & patentes fuerint.

VI. Primae condition is ratio satis manifesta videtur: nisi enim sanguis rapide circulatus, per arterias in tanta copia effertur, ut à venosa reductio∣ne residuum, in totum à vasis lymphicis excipi, aut per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 insen∣silem exhalari nequeat, nihil superfluum erit, quod per sudationem ema∣net: hujus enim latex ex illorum ductuum materia superflua aut reje∣ctanea constat. At vero sanguis pro cienda 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 rapidius circulatur, quatenus ob crebriores, & vehementiores cordis systolas, cum majori im∣petu circumpellitur. Cujus effectus cum plures sint causae evidentes, illae omnes, aut saltem praecipuae, ad duo genera sequentia reducantur.

VII. Pro Cordis motu tum actuando, tum varie alterando, causa effi∣ciens sunt spiritus Animales à cerebello affluentes; causa autem finalis, est sanguinis circulatio: namque hujus gratia uti motus ejus primitus insti∣tuitur, ita juxta quod sanguis, propter multas occasiones, subinde citius aut tardius, vehementer aut sedate, aliisque modis circulari debet, etiam cordis pulsus diversimode variatur. Quotiescunque igitur adeo intendi∣tur iste, ut sudationem cieat, ita fieri contingit, aut sanguinis necessitate sive indigentia, vel spirituum Animalium instigatione.

1. Quandocunque sanguis plus debito effervescit, sive accenditur, ne intra cordis sinus suffocetur, rapidius circumagi debet. Talis vero effer∣vescentiae

sive accensionis nimiae plures sunt causae, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Nam cruor interdum à proprio sulphure nimis evecto, vinorum ritu, sponte turgescit. Porro iste à calidis ore assumtis, propter aestum ambientem, mo∣tum corporis citatiorem, pororum occlusionem, & multas occasiones su∣pra modum agitatus aut excalfactus, & plus solito accensus, adeo rapide circumagi postular, propterea ut sudatio succedat.

2. Interdum sanguis, ex se quietus, spirituum Animalium instigatione, in effervescentiam hydroticam cietur. Enimvero in doloribus acutis, pas∣sionibus violentis, functionum naturalium aut vitalium magnis impedi∣mentis, ipso mortis agone, aliisque spirituum deliquiis, aut affectibus, ubi corporis salus valde periclitatur, Anima sensitiva, ut sanguinis flammam vitalem ab exspirando conservet, cor in motum apidissimum, quo, dum cruor impetuolius circumpellitur, plerumque etiam sudor accietur, in∣stigat.

VIII. Secundum pro sudatione excitanda requisitum est, ut, dum cruor valde effervescit, sive plus solito accenditur, & effluvia copiosa emittit, la∣tex ejus humore seroso, qui insuper à massa reliqua ejus, ad abscedendum, & exhalandum aptus sit, abunde scateat; secus enim evaporatio tantum sicca, velut ab oleo cocto, urgente licet calore febrili, aut alias intenso, ac minime sudor erumpet. Quorum sanguis sero refertus compagem laxam, & nonnihil solutam habet, à levissima quavis incitatione, in sudorem ex∣solvitur. Veruntamen si serum deficiat, aut à cruore nimis compacto, vel ob faeculentias incoctas valde incrassato, non facile secernitur; & si febris Causonis incendium urgeat, simulque Diaphoretica potentissima exhi∣beantur, sudatio vix omnino succedet.

IX. Tertio ad sudationem rite procurandam requiritur, ut dum cruor effervescit, & humore aqueo facileque separabili satis diluitur, etiam cutis pori satis reclusi, & patentes fuerint; nisi enim corpus sit perspira∣bile, frustra erit quod diaphoresin moliamur. Quorundam cutis valde crassa, & fere imperforata existit, cui si frigus hybernum accedat, saepe a∣quam ex pumice citius, quam eorum corio, exprimas.

X. Haec de praecipuis ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ciendam necessariis, quae prout interdum ex parte desiciunt, propterea ut sudor aegre, aut vix omnino suc∣cedat; ita aliquando propter horum excessus, insuper ob alias quasdam circa humores, aut habitum corporis inordinationes, Sudatio crebra, & copiosa nimis quosdam infestare solet; ita nimirum ut succus nutritius, haud citius sanguini convehatur, quin totus statim, cum latice seroso, è poris cutis exsudans, in madorem profundatur. Hujus rationes si inqui∣ramus, haec tria potissimum occurrunt, in quorum aliquibus, aut simul omnibus, illae consistere videntur.

1. Nimia igitur in sudationem propensio, interdum oritur, quoniam sanguis in cr••si vitiatus & debilior factus, succum nutritium, quem è chy∣lo excipit, assimilare nequit; quare velut stomachus toni perfracti, humo∣rem infusum, quamprimum ejus satur est, evomere cogitur. Hinc est, quod sudationes nocturnae, ac valde molestae febribus diuturnis utpluri∣mum succedunt; quatenus nempe in his massa sanguinea (instar lactis acescentis, quod super ignem incalescens sua sponte, & sine coagulo ad∣jecto sunditur, & in serositatem praecipitatur) compagis adeo laxae existat, ut à levi quavis occasione in mixtione solvatur. Cui accedit, quod san∣guis depauperatus haud plene accenditur, quapropter succi crudi, quo mi∣nus per Efflagrationem absumantur, eo necesse habent, dum sanguis incita∣tur, copiosius per sudorem erumpere.

2. Secundo non improbabile est nimiam in sudores propensionem ali∣quatenus etiam ab hac causa pendere, viz. quod aut renes, aut lymphae∣ductus, ubique officio suo non satis defunguntur. Namque si forsan haec

aut ista via sanguinis arteriosi serositates superfluae non statim eximantur, necesse erit eas alicubi ad plenitudinem congeri, proindeque; nisi per su∣dorem excernantur, sanguinis circulationem impedire, & non raro hydro∣pem inducere.

3. Tertio siquando ob rationes praedictas diathesis hydrotica invalue∣rit, eadem insuper augetur, & sudores crebri & copiosi magis emanant, si cutis pori, & mearus solito apertiores fuerint; cujusmodi affectio inter∣dum à natura inest, quandoque propter accidens quoddam contrahitur. Novi quorundum corpora adeo cribrosa extitisse, ut ne levissimum aeris afflatum sufferre potuerint; qui etiam à motu quovis citatiore, aut à solis, ignis, aut lecti calore protenus in madorem solverentur.

XI. Ex his, quae ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 omnino acciendam requiruntur, atque nimiam faciunt, ita statutis, facile erit colligere, quae sit sudoris tum Ra∣tio formalis tum Causa conjuncta; utraque nimirum in eo consistit, quod sanguis sero scatens, & in compage nonnihil solutus, dum à cordis pulsu citatiore rapidius circulatur, adeoque plus effertur per arterias, quam ut pars cruenta per venas regeri, & serosa per renes & lymhaeductus mox tota amandari queat; idcirco necesse erit, quicquid seri superfluum est, particulis etiam aliis imbutum, per cutis poros satis patentes exsudare.

XII. Quod spectat ad alias sudandi Causas, sc. Procatarcticas & E∣videntes; quae Prioris generis sunt, vel massam sanguineam, vel spiritus animales respiciunt. Hi namque (prout supra innuimus) affectionibus spasmodicis, aliisque anomaliis obnoxii, interdum aut sponte, aut occa∣sionaliter motus explosivos, & inordinatos ineunt; quibus etiam prae∣cordia immaniter agitata, sanguinem impetuosius circumpellunt, proin∣deque in sudores exsolvi faciunt. At vero 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 spontaneae Causa Antecedens saepius in massa sanguinea delitescit: siquando enim particulae heterogeneae, & prorsus incongruae in hujus sinu ad plenitudinem conge∣rantur, iste demum aggravatus fluore oborto effervescit, ut, quod molestum est, una cum latice seroso secernatur, & per sudorem foras ejiciatur. Cu∣jusmodi sudor juxta materiae peccantis facilem, difficilem, aut impossibi∣lem excretionem, dicitur vel Criticus (qui insuper plus aut minus per∣fectus est) vel Symptomaticus. Super his in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nostra satis fuse disseruimus, ut non opus fit hic plura dicere.

XIII. Sudationis Causae Evidentes, quae nempe sine procatarxi, aut indi∣catione medica 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 solitarie, & per se passim cient, cum variae ac diversimodae fuerint, sc. ore assumta, exterius admota, nimia animi, aut corporis commotio, cum multis aliis; libet hic illarum praecipuas una cum distinctis assiciendi rationibus breviter notare: A quibus rite intelle∣ctis, melins in notescet, quo ritu & quali discrimine, pharmaca in hanc rem destinata, Diaphoresin cum sudore movent.

1. Imprimis igitur; à motu corporis citatiore, laborioso, ac diuturno sudor provocari solet; uti passim cernitur in cursu, saltatione, ponderosi vectione, tractione, & similibus. Cujus ratio est, quod musculi totius corporis vehementer exerciti, vasa interjecta comprimunt, proindeque sanguinem exagitant, & huc illuc rapide impellunt; cumque hoc modo venae potissimum constringuntur, sanguis per earum ductus magis usque ac magis patentes, facilius elabitur, ac multo celerius versus cor proripi∣tur; cumque adeo intra dextrum ejus sinum copiosius aggestus, ipsum op∣primat, aut fere suffocet; & cor, & pulmones pro sanguine rapidius circum∣pellendo, per nixus crebriores, & fortiores impigre laborant: hinc de∣mum uti iste intra praecordia magis accensus, proindeque rarefactus, & compage solutus, caloris, hoc est, spiritus, & sulphuris corpuscula longe plura exhalet; quae serositates (dum vasa omnia ita turgent) reduci in∣habiles,

secum foras convehentia, sudorem constituunt. Prout corporis sic etiam Animi exercitia immodica sudores movent.

2. Calor ambiens, prout à sole, igne, Balneo, hypocausto, & simi∣libus sudorem provocare aptus est; quoniam effluvia calida, corporibus nostris ab extra immissa, & cutem subingredientia, tum poros, & mea∣tus ejus reserant, tum sanguinem effervefaciunt, ipsumque velut aquam ab igne supposito ebullire cogunt; proinde ut è compage ejus soluta, & rarefacta, vapores sudorifici copiosius exhalentur. Nec tantum calor me∣re extrinsecus, sed etiam proprius circa ambitum corporis, à quo exhala∣vit, detentus, sudorem movit. Nihil enim usitatius est, quam ut quis∣quam in lecto jacens, dum pluribus stragulis cooperiatur, in sudorem incidat. Cujus ratio satis liquet, in quantum halitus jamjam decidui, & circa superficiem corporis coerciti, Balnei sicci naturam habent.

3. Transpirationis solitae cohibitio nonnunquam sudorem accersit; cu∣jus ratio est, quia sanguis à 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 liberiore prohibitus, velut mu∣stum dolio arcte nimis inclusum, impetuosius fermentescit; proindeque magis rarefactus, & consequenter circuitu ra pidiore agitatus, necesse ha∣bet in sudorem exsolvi. Olim Hybernis in more fuit febre quapiam labo∣rantes, pannis se laneis, aqua frigida madefactis, involvere, ex quo su∣dor copiosus succedens non raro morbum solvebat. Simile huic experi∣mentum, etiam apud nostrates, bono cum fructu tentatum audivi.

4. Alimenta calidiora assumta, praesertim sale, pipere, & Aromatis condita, item aquarum ardentium, cervisiae fortioris, & vini generosi potus, quatenus aut sanguinem particulis activis, velut stimulis sive oe∣stro quodam, imbuunt, aut eidem efflagranti pabulum sulphureum, & inflammabile, velut oleum lampadi, ministrant, uberiorem materiae ha∣lituosae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, proindeque seri abundantis exsudationes majores cient.

XIV. Haec de sudoris natura, & causis tum conjunctis, tum manife∣stis. Quod ad differentias ejus spectat, multifariam distingui solet; ni∣mirum quod sit spontaneus, vel coactus; vel partialis, vel universalis; vel criticus, vel symptomaticus; quorum omnium rationes ex praedictis satis clare innotescunt. Porro sudor aut Calidus est, de quo hactenus, dis∣seruimus; vel actu Frigidus, cujusmodi frequenter à timore panico, dolo∣re valde acuto, in lipothymia, & subito quovis spirituum deliquio, in∣que mortis agone excitatur. Hujus causa in eo consistere videtur, quod à passione subita, ac immani tota Anima subsidens, Ambitum suum con∣trahit; proindeque spiritibus consternatis, & sanguine cum calore ver∣sus cor retracto, effluvia extima per cutem emanantia à sequentibus dere∣licta, & calore destituta, illico in vaporem frigidum condensantur: pari quidem ratione, ac inter destillandum accidere solet. Nam si ignem su∣bito reprimas, vel extinguas, mox exhalario calida, Alembicum replens, in madorem exsolvetur.

XV. Ex his ita praemissis, & ostensis, quae sunt praecipua ad sudorem provocandum requisita, & propter quas potissimum occasiones, & acci∣dentia ordinaria hic excitari solet; non difficile erit designare quibus po∣tentiis & particulis medicamenta Diaphoretica pollere debent, & qua ra∣tione effectus suos edunt. Et primo, quod ad illorum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 spectat, Hydrotica intus sumenda ejusmodi esse debent, quae sanguinem plus effer∣vescere, & per consequens evaporare faciant; item quae massam ejus, saepe compactam nimis, & incrassatam, quadantenus reserent, & fundant, proinde ut serositates ejus facilius decedere ac secerni possint; simulque eas ita secretas per Diaphoresin potius quam per Urinam aut Sedem eliminan∣das disponant. Haec sunt duo ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 primaria requisita, sive in∣dicantia;

quibus rite complendis Diaphoretica varii generis, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 adhiberi solent. Quod ad Tertium requisitum (cujus supra mentionem fecimus) sc. Pororum apertionem spectat, hoc fere tantum per Admi∣nistrationes externas peragitur; quo tamen ritu, & quot modis fieri solet, infra ostendetur. Interim ut de medicamentis Hydroticis ore assumendis dicamus, imprimis ostendere oportet, qua Ratione Generali haec operan∣tur; dein quo discrimine, & particulari afficiendi modo; quibus demum cujusque speciei, nempe aut totius mixti, aut unius cujusdam elementi, viz. spiritus, sulphuris, aut salis virtutibus insignita, tum in visceri∣bus tum in humoribus, circa sudoris provocationem, vires suas exe∣runt.

1. Quoad prius igitur, circa medicamenta Diaphoretica in genere, an∣notamus ea ex particulis ejusmodi constare, quae ventriculo ac intestinis fatis amicae, nullum in iis spasmum, aut excretionis motum cieant; in∣super ut nullatenus ab iis subigi, aut alimentorum instar assimilari queant; at vero stomacho ingestae, illico tum spiritus animales, tum sanguinem ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 obeundam disponant. Enim vero quaedam ex iis ventriculo immersa, & dissoluta, mox spiritus Animales intra fibras nerveas (ex quibus Tunica interior constat) ubique scatentes exsuscitant, recreant∣que, proinde ut totius Animae sensitivae hypostasis statim erecta, ac in majorem ambitum expansa, praecordia vegetius actuari, adeoque sangui∣nem rarefactum, & plus accensum rapidius circumagi, proindeque in Diaphoresin adigi faciant. Porro interea ejusdem pharmaci particulae, etiam sanguini vasa stomachica (quae Tunicam nerveam densissime ob∣ducunt) perluenti sese ingerunt, ipsumque dum mox fermentant, & effervefaciunt, per venas solito rapidius versus praecordia urgeri cogunt; quibus cum impetuosius infertur, statim aucto cordis pulsu, tota ciuoris massa rarefacta, & magis accensa, simulque à medicamenti particulis in∣time admistis agitata, per Arterias ad partes omnes exteriores citatius provehitur; ubi, cum totus ejus latex, per venas, aliosque ductus re∣duci, aut excipi nequeat, necesse incumbit plurimum serosi humoris in sudorem exsolvi. Caeterum pharmaci hydrotici particulae, juxta modum praedictum in sanguinem admissae, non modo liquorem ejus fermentant, & exagitant, at saepe mistionem ejus ita laxant, reserantque; ut serum aliaque ejus recrementa facilius secerni, & amandari possint. Quandoqui∣dem autem hoc vario ritu, juxta diversimodam tum sanguinis constitutio∣nem, tum medicamenti indolem aut apparatum, fieri contingat, operae pretium hic videtur, praecipuas circa diaphoresin adhibendam indicationes, & varios easdem prosequendi modos, una cum singulorum Aetiologiis breviter explicare. Super his autem imprimis adnotetur pharmaca hydro∣tica, quoad operandi vias & operationes, cum Cardiacis plerisque ita vulgo dictis magnam affinitatem habere, in tantum ut multa utriusque gene∣ris, usus sint communis, sive reciproci; cumque adeo potissimum quo∣ad majorem, aut minorem efficaciam differant, quoties à genere uno ad alterum transire incumbit, fere tantum opus erit dosin augere, aut dimi∣nuere, & maxime idonea exhibendi tempora eligere.

XVI. Quod itaque spectat ad variam materiae tum speciem tum appara∣tum, ex quo medicamenta hydrotica conficiuntur; illa ut plurimam mix∣ti cujusdam aut partes Integrales, aut Elementares existunt. Nempe aut concreta naturalia in tota substantia sua aut simpliei, aut extracta exhi∣bentur; velut cum folia, radices, aut semina, Cardui, Contrayervae, Angeli∣cae, aut similium in pulvere, decocto, conserva, aut magisterio sumuntur: vel Diaphoretica particulis hujus aut illius Elementi, nempe spirituosis, sulphureis, aut salinis, vel simplicibus, vel quibusvis aliis praepollentibus constant; veluti si ex Carduo, aliove corpore vegetabili, minerali, aut

animali, aut sal, aut spiritus, aut oleum extrahantur, & seorsim per se, aut cum aliis praeparatis in medicamenti formam redigantur. Singulas, aut saltem praecipuas, harum species breviter perstringemus.

1. Diaphoretica, quorum virtus in totius concreti particulis integrali∣bus consistit, inaequaliter mista, etiam uno quodam elemento (viz. sali∣no) prae caeteris eminenti pollere; eique virtutem suam potissimum de∣bere videntur: Atqui sal iste, à quo vis hydrotica dependet, sub duplici statu occurrit: Nam in quibusdam concretis iste Volatilis, & acris, vel amarus est; inque aliis Alchalisatus, & quodammodo fixus. 1. In priori censu pleraque vegetabilia, à veteribus pro Antidotis habita, uti folia Scordii, Cardui, Scabiosae, Vincetoxici, flores Calendulae, Chamome∣li, radices Petasitidos, Zedoariae, Galangae, &c. Item confectiones Mi∣thridatii, Theriacae, Diascord〈…〉〈…〉; item Guiaci, Buxi, aliorumque de∣cocta similia ponuntur. Cujusmodi pharmaca ventriculo ingesta, & dis∣soluta, tincturam constituunt, cujus particulae, utpote calidiores, & exoticae, spiritus Animales exsuscitant, unde praecordia, vegetius actuata, sanguinem rapidius circumpellunt. Quin & sanguinem in vasis stomachicis scatentem subeunt, & fermentant, ipsumque adeo dum versus cor cita∣tius per venas regeri faciunt, etiam in causa sunt, ut iste per arterias in ha∣bitum corporis vehementer, & sudorifice propellatur. 2. Diaphoretico∣rum species altera, quae, dum ex misti partibus integralibus constant, salem Alchali praepollentem habent, sunt lapides, & Animalium, ac vegetabilium, partes Offeae, vel Testaceae; uti Bezoar, Margaritae, oculi, & chelae Cancrorum, & similia; quorum virtus Diaphoretica po∣tissimum à sale Alchali procedit; quatenus nempe hujus particulae, sali Acido tum in visceribus tum in sanguine interdum occurrentes, cumque eo effervescentes proinde massam sanguineam fundi ejusque serositates secerni, inque sudorem exsolvi faciunt.

XVII. Medicamenta hydrotica, quae post Analysin spagyricam particulis elementaribus, aut his, aut illis virtutem suam debent, è variis subje∣ctis, & cum diversimodo apparatu formata, potissime sunt aut spirituosa, aut salina, aut utraque simul inter se, aut cum particulis aliquotis sulphu∣reis combinata. Nam quae sunt mere, aut maxima ex parte Sulphurea, huic intentioni minus accommoda existunt; quippe talia, ut plurimum visceribus infesta, saepe nauseam, & non raro vomitum cient. Porro quae ob sulphuris copiam oleosa, & pinguia sunt, particulas suas intra sanguinis massam non ita promte insinuant. Quo ritu, & quali spirituum, aut san∣guinis affectione istaec altera Diaphoresin movent, speciatim disquire∣mus.

1. Et primo ad Spirituosa referimus Aquas Ardentes. & liquores quosvis spiritu vinoso praeditos; cujusmodi passim è vegetabilium fructibus, aut succis fermentatione maturatis, aut putrefactione resolutis, arte chymica destillantur; uti sunt spiritus Vini, Pomacei, Cervisiae, baccarum Ju∣niperi, Sambuci, Cerasorum nigr. cum multis aliis, quae vulgo spiritus dicuntur; atque vel simplices & limpidi per se sumuntur, vel aliorum simplicium infusione impraegnati, rursus destillantur, aut sub forma tincturae exhibentur. Hujusmodi liquores vinosi intus sumti, & qua∣tenus spiritus Animales erigunt, inque majorem expansionem (qua iti∣dem cordis motus intenditur) cient, & quatenus sanguinem exagitant, & (velut olei ad flammam accessu) plus accendi faciunt, Diaphoresin movent. Propter eandem rationem, & afficiendi ritum, quo haec Dia∣phoretica, etiam Cardiaca, siquidem in minori dosi exhibeantur, appel∣lari solent.

2. Ad Diaphoresin ciendam Praeparata Salina varii generis, & diversi∣modi status, & quidem bono cum fructu praescribi solent; quae tamen

non, uti particulae totius mixti, aut mere spirituosae, sanguinem vel ob heterogeneitatem exagitant, vel inflammabilitatem accendunt, at solum∣modo in salinas ejus particulas agendo; quas dum in amplexus suos ra∣piunt, à combinatione cum aliis nimis stricta divellunt; proinde ut laxa∣ta sanguinis compage, & pulsu aucto serositates superfluae, aliaque recre∣menta facilius secedere, perque sudorem amandari possint. Ad hunc cen∣sum (quod pariter in diureticis habere supra ostendimus, etiamque in Cardiacis, uti postea liquebit) sales cujusque fere status, praesertim vero sal Volatilis, Fluidus, Fixus, & Nitrosus referri debent; ex quibus singularibus, aut intra se compositis, Diaphoretica praecipuae notae con∣flantur; quae intus sumta, atque salibus aliis tum intra viscera, tum in∣tra massam sanguineam scatentibus occurentia, eosque à particularum alia∣rum complexibus avocantia, sanguinem reserant, ac rarefaciunt; proin∣deque ad Diaphoresin disponunt. Praecipuas horum species, & operandi modos inferius explicabimus; interea tamen cum eadem medicamenta sa∣lina, quae ad sudores, etiam ad urinas movendas, quandoque etiam pro Cardiacis exhiberi soleant; ostendere oportet, quo apparatu, & quibus insuper requisitis, dum eadem pharmaca propinamus, Diaphoresin seorsim ab alteris istis intentionibus prosequi debemus.

XVIII. Et quidem advertimus, Sudorifica intus sumta, raro aut nun∣quam sua sponte, sicut Emetica, Cathartica, aut Diuretica, operari; quinimo regimine semper opus est, ad Medicamentum actuandum, ac ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 istam determinandam. Quapropter à Diaphoretico exhi∣bito, illico Patiens eo ritu tractandus est, tum ut pori corporis aperiantur, tum ut cordis pulsatio plurimum intendatur. Propter hos fines, vel in lecti, balnei, aut Hypocausti calore detineatur, vel corporis motu cita∣tiore, aut duriore exerceatur; quae ut melius pro sudore concitando succe∣dant, & Tempus & Subjectum quoties in nostra potestate fuerit, maxime idonea eligantur; quando nimirum sanguis crasi laudabili aut non admo∣dum maligna potitus, tum seroso humore satis abundat, tum quoad par∣ticulas suas, haud nimis confusus aut perturbatus existit, quin facile re∣serari inque partes secedere ac fundi aptus sit. Quippe in temperamento bilioso, constitutione gracili, ac sicca, inque medio causone, cum o∣mnia perturbata, ac indigesta sunt, Diaphoretica saepius incassum, aut perperam cedunt. Porro quoties ex usu f••re videntur, non quaelibet in∣differenter exhibere convenit; verum juxta variam sanguinis conditionem & diversimodas in eo elementi modo hujus, modo illius praepollentias, atque salium status, etiam pharmaca appropriata seligantur. Super his, quo cum delectu, & in cujusmodi formulis praescribi debent, in sequen∣tibus dicemus.

CAP. II.

Diaphoreticorum species, ac Formulae, necnon quorundam ex iis chymicorum Aetiologiae.

MEdicamenta Sudorifica quandoquidem multiplicia, & diversimoda existant, atque vario respectu ordinari, inque classes redigi soleant; ideo imprimis tum quoad forman sive constitutionis modum, tum quo∣ad materiam ex qua conflantur, eadem hic loci distinguere, ac recensere visum est. Formulae eorum maxime usitatae, sunt 1. Pulvis, 2. Liquores Chymici, 3. Potio, 4. Bolus, 5. Diaeta. Cujusque horum Materies aut totius mixti partes Integrales sunt, aut sunt mixti cujusdam per spagyriam reso∣luti partes quaedam Elementares; illaeque aut simpliciores, viz. aut Spi∣rituosae, vel Salinae, quae itidem posteriores, aut Volatiles, aut Fixae, aut etiam Acetosae, aut Nitrosae existunt: aut denique particulae sudorificae, ita per chymiam divisae, & separatae, sunt Elementares inter se compositae, viz. Spirituo-salinae, atque Salino-sulphureae. Dum singulas hasce spe∣cies ordine percurrimus, unicuique materiae generi, selectiores praescri∣ptionum formulas adaptabimus.

1. Diaphoretica quorum Bases sunt mixti partes integrales, in quibus itidem sal acris, sive volatilis praepollet; sub hac ratione ad sudorem pro∣vocandum saepe conferunt, quatenus eorum particulae in sanguinem ad∣missae, cum immiscibiles simulque indomabiles fuerint, massam ejus exa∣gitant, valde dividunt, ac quasi in minutias distrahunt; proinde demum ut cruoris compage plurimum laxata, atque in effervescentiam acta, una cum pharmaci particulis, propter heterogeneitatem eliminandis, serosi∣tates superfluae, atque sanguinis recrementa, ac corruptelae foras ejiciantur. Quae sunt hujus census, exhiberi solent in specie Pulveris, Boli, Potionis, & Diaetae, juxta sequentes praescriptionum formulas.

Rec. Pul. radicum Contrayervae, Serpentariae virginianae, Petasitidos, ana Drach. j. Coccinellae, Croci, ana Drach. ss. f. pul. dosis Drach. ss. cum ve∣hiculo idoneo.

Rec. Pul. Viperarum Drach. j. detur in liquore convenienti.

Rec. Pul. Bufonum pr. Drach. ss. ad Drach. j.

Cum Diaphoretica sale alchali singulari, aut prioribus admisto pollere debent.

Rec. Bezoar. Orientalis Scrup. ss. ad Drach. ss. detur è cochl. aq. destil aut alterius vehiculi.

Rec. Pul. è Chelis compos. Scrup. j. ad Drach. ss. exhibeatur eodem modo.

Pul. Bezoarticus ad hunc modum conficiatur.

Rec. Pul. rad. Contrayervae, è Chelis Can. simp. ana Unc. ij. Margarit. Corallii utriusque, Succini albis. oculor. Can. C. C. Crystalli praepar. ana Unc. j. Bezoar. Occident. terrae Lemniae, ana Unc. ss. Cerus. Antimonii Unc. ij. Coc∣cinellae Unc. ss. Ambrae griseae Drach. iss. Mose. Drach. ss. f. pul. subtilis, quicum gelatina è viperarum exuviis in globulos formetur. Dosis Scrup. j. ad Drach. j.

Rec. Pul. bujus Bezoart. Scrup. j. Busonum pr. gr. vj. f. pul. detur in ••ochi. j. aq. Theriacalis.

2. Boli, quorum bases sunt partes mixti integrales, in confectionis, ex∣tracti, aut conservae formam redactae.

Rec. Mithridatii Drach. ss. ad Drach. j. pul. Bezoart. Scrup. j. ad Drach. ss. syrup. è succo Citri q. s. f. bolus. Loco Mithridatii substitui potest Theriaca, aut Diascord. vel Confec. liberans, de Hyacint. etiam pulveris Be∣zoartici locum supplere potest Bexoar pulverat. aut rad. Contrayer. aliorum••e similium pulvis.

Rec. Extract. Theriacalis Drach. ss. ad Drach. j. pul. Bezoart. Scrup. j. f. bolus.

Rec. Extract. Cardui Drach. ss. pul. Bezoart. Scrup. j. salis Absynt. gr. 15. cum q. s. syrup. è succo Citr. f. bolus.

3. Potiones, quarum bases sunt vegetabilium decocta communia, vel in∣fusiones, & Tincturae.

Rec. Rad. Petasitidos Unc. j. sem. ejusdem Drach. ij. rad. Eryn. condit. Drach. vj. sem. Cardui Drach. ij. coquantur in aq. sont. lib. j. ad lib. ss. in colatura clara dissol. Mithridatii Drach. ss. vel Scrup. ij. sumatur calide in lecto.

II. Pari modo folia Cardui, flores Calendulae, aut Chamomeli, coquantur in q. s. liquoris posset. cujus Unc. vj. vel viij. dentur calide per se, vel cum pulvere, confectione, aliove diaphoretico adjecto.

4. Infusiones, & Tincturae varii generis Diaphoreticae parari possint ex∣trahendo virtutes vegetabilium simplicium, & confectionum cum vino, aceto, aut aq. destillat. quae dein colatae, & per subsidentiam clarificatae, aut per se, aut aliis liquoribus adjectae, saepius cum fructu exhibentur. Huc referri debent aquae, vina, & aceta Bezoartica per infusionem parata, quo∣rum formulae passim apud Authores prostant. Porro vegetabilium Tin∣cturae, in parva dosi plurimum efficaces, ad hunc modum conficiuntur.

Rec. Rad. Contrayer. lib. j. contus. & Matracio indit. affunde spiritus Vi〈…〉〈…〉 lib. iij. digerantur ad extrahendam tincturam, quae coletur, & in balnco abstrabatur ad consistentiam mellis. Spiritum primo abstractum serva seorsim a reliquo, reassunde residentiae, & denuo Tincturam extrahe; cujus dosis Drach. ss. ad Drach. j. in vehiculo idoneo.

5. Diaetae, quorum Bases sunt liquorum Decocta pro luis Venereae, & quorundum aliorum Affectuum Chronicorum, in sanguine, & humoribus altius radicatorum, curatione designata.

III. Enimvero pro morborum quorundum sanatione sudatio valde in∣tensa, & crebra, viz. per longum tempus, assidue requiritur; nempe ut viscerum, & humorum non tantum impuritates, & corruptelae expurgen∣tur, verum & tincturae morbisicae iisdem altius impressae deleantur prorsus, seu velut eradicentur. In hunc finem non satis erit pulverem, aut Bolum sudorificum per vices quasdam exhibere, verum Diaeta integra in hunc scopum institui debet: quapropter potus omnis sit decoctum Diaphore∣ticum, post cujus dosin quoque mane assumtam, adhibito insuper Balnei, aut Laconici calore, sudatio copiosa provocetur. Deinde cum hac ratione, & cutis pori reserantur, simulque natura ad Diaphoresin inclinatur, toto Praeterea die sanguinis, & succi nervei recrementa per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, usu ejus∣dem potus, usque continuatam, evaporent. Hac methodo non tantum 〈…〉〈…〉es Venerea tutissime, & plerum que certissime curatur, sed & alii qui∣dam morbi Herculei interdum feliciter sanantur.

Rec. Rasurae ligni Sancti Unc. iv. Sarsap. Unc. vj. Chinae Unc. ij. Sant. omnium ana Unc. j. rasurae Eboris, C. C. ana Unc. ss. Anti∣monii pul. & nodulo ligat. Unc. vj. s. art. infundantur & coq. in aq. font. lib. xvj. ad medietatem: & fiat colatura. Magmati Ingredientium residuo affunde parem aq. quantitatem; f. infusio, & deco••••io ad tertiae par∣tis consumtionem, addendo passularum lib. j. liquiritiae Unc. j. colatura serve∣tur pro potu ordinario.

IV. In temperamento bilioso, & sanguine acriori, & calido, omittatur lignum Guiaci, augendo quantitatem Chinae, & Sarsae.

V. Diaphoretica, quae ex totius mixti par〈…〉〈…〉culis integralibus constant, pro pauperibus facile parabil••a, juxta formulas sequentes praescribantur.

In febribus malignis. Rec. Conser. Lujulae Drach. j. Mithridatii Scrup. iiss. misce, sumatur superbibendo haustum ••••quoris posset. cum foliis Card. Scordii aut floribus Chamomeli, vel Calend. incoctis.

Rec. Rad. pul. Serpentariae virgin. Drach. ss. ad Drach. j. detur cum vehiculo idoneo. Vel Rec. Pul. rad. Petasitidos Drach. j. eodem modo.

VI. In casibus ordinariis exhibeatur Decoctum Milii solis, rad. Petasitidos vel Serpentariae Virg. vel rad. & sem. Bardanae. In lue venerea Decoctum Saponariae, vel rasurae ligni Buxi, & similium, Decocti ex lignis quae majoris sunt praetii vicem supplere possunt.

2. Medicamenta sudorifica è mixti partibus Elementaribus parata, pro basi habent aut spiritum, aut salem, modo simplicem, modo cum sale al∣tero vel cum sulphure combinatos. Spirituosa juxta formulas sequences praescribantur.

1. Spiritus Theriacalis Camphorat. Drach. ss. ad Drach. j. vel Drach. ••ss. exhibeatur in conveniente vehiculo. Eodem modo spiritus plures alii, è vegetabilium succis sermentatione maturatis exstillati, & affectibus qui∣busdam appropriati, ad sudationem, siquando indicatur, ciendam exhiberi possunt. Cujusmodi nimirum sunt spiritus Cerasorum nigror. è baccis Sam∣buci, Hederae, & Juniperi, cum multis aliis. Sp. C. C. Fuliginis, Sanguinis & similium, salin rum potius classi accenseri debent.

2. Diaphoretica, quorum bases sunt spiritus cum particulis aliis ele∣mentaribus combinatis, ad hunc modum praescribantur. Rec. Mi〈…〉〈…〉rae simplicis Drach. j. detur in convemente vehiculo. Huc etiam referantur, quae ex spiritu, sale fixo, aut sulphure combinatis constant. Cujusmodi sunt Tinctura salis Tartari, & Antimonii, quarum dosis Scrup. j. ad Scrup. ij in alio liquore. Porro aquae destillatae, in quibus particulae spirituosae aquosis diluuntur, ad sudores movendos saepe cum fructu exhiberi solent.

Rec. Rad. Petasitidos, Valerianae, ana Unc. ij. Zedoariae, Contrayervae, Serpentariae virgin. ana Unc. iss. florum Petasitidos M. iv. Croci Drach. ij. incisis & contus. assund. Vim Xeroensis. lib. iv. destil. s. a. liquor totus mi∣sce atur. Dosis Unc. iiss. ad Unc. iij. Vel Rec. Rad. Angelicae, Imperatoriae, ana Unc. iv. Zedoariae, Enulae Campanae, Vincetoxict, Gentian. Galang. min. an. Unc. j. summit. Cardui, Rutae, Angelicae, ana M. iij. Cort. mediani Fraxim Unc. vj. incis. & contus. adde Mithridatii, Theriacae Androm. ana Unc. ij. misce, & affunde Vini generosi lib. vj. Aceti destil. lib. ij. destil. s. a. Dosis Unc. iij.

VII. Aquarum praedictarum doses actuari possint additione liquorum, aut salium chymicorum. Hujusmodi medicamenta spiritu vinoso praedi∣ta senibus, item temperamento frigidiori praeditis, atque paralysi, & hy∣dropi

obnoxiis praecipue, ac fere tantum conveniunt; in constitutione autem calida, cumque adest viscerum aestus, aut sanguinis effervescentia febrilis, quatenus ista torrefaciunt, & hunc plus nimis accendunt, obesse potius, quam juvare solent.

VIII. Diaphoretica, quorum basis salina est, prout variae sunt indolis, viz. (juxta quod sal volatilis, fixus, acetosus, aut nitrosus existit) ita diver∣simodi sunt usus, & operationis, hinc in quibusdam casibus ut melius haec, inque aliis illa, vel ista adhibeantur; quemadmodum in Diureticis habere supra notavimus.

1. Sal sixus, & volatilis maxime conveniunt iis quorum sanguis seroso humore plurimum scatet. Insuper siquando succus tum viscera, tum ner∣vosum genus irrigans, i•• acorem vergit, prout habere solet in Hydropicis, Cacochymicis, & qui affectibus spasmodicis obnoxii sunt, medicamenta ista ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ciendam utilius adhibentur; quin, dum particulis hu∣morum acido-salinis occurrunt, cumque iis combinantur, sanguinis com∣pagem reserant, simulque, ob mixturam heterogeneam, ejus massam exa∣gitant; hinc ut serositates facilius secernantur, & exterius per cutis poros adigantur, praescribuntur ista, in forma pulveris, boli & liquoris.

Rec. Florum salis Armoniaci Scrup. ss. Crystalli mineralis gr. xv. pul. Bezoart. Scru. j. misce; detur in cochl. Aq. sudorif.

Rec. Salis Tart. Scrup. j. Cerus. Antimonii, gr. 25. f. pulvis; de••ur eo∣dem modo.

Rec. Pul. Bezoart, mineralis Scrup. j. ad Drach. ss. pul. Gascon. Scrup. j. f. pul. detur similiter.

Rec. Cerus. Antimonii Scrup. j. ad Drach. ss. florum salis Armoniaci Scrap. ss. f. pul.

2. Exhibeantur ista in forma boli, miscendo doses praedictas cum The∣riaca, Mithridatio, vel Diafcordio, aut cum extracto Cardui, Gentianae, vel similibus.

Rec. Bezoart. mineralis Scrup. j. florum salis Arm. gr. vj. Mithridatii Drach. ss. f. Bolus.

Rec. Salis C. G. gr. viij. pul. Bezoart. gr. 15. extracti Theriac. Scrup. j. f. Bolus, velpil. iij.

3. Si in forma liquoris magis conveniet; Rec. Sp. C. C. vel Fuli∣ginis, vel salis Armo〈…〉〈…〉 gr. 15. ad. 20. Aq. sudorif. Unc. j. ad Unc. iij. f. haustus, sumatur cum regimine.

Rec. Florum salis Armoniact Scrup. ss. salis Tart. gr. 15. Aq. sudorif. Unc. iij. misce, f. haustus.

3. Diaphoretica, quae pro basi sua salem nitrosum habent, in iisdem sere casibus, ac superiora ex sale fixo, & volatili constata, juvare solent; quatenus nimirum salis acidi praepollentias destruunt, adeoque sanguinis mistionem disponunt, ut, dum effervescit ille, serum, & recrementa ejus facilius secerni, & amandari queant.

Rec. Crystalli mineralis Drach. iij. salis C. C. aut Fulig, aut Vipera∣rum Drach. j. misce. Dosis Scrup. j. ad Drach. ss. in vehiculo idoneo.

Rec. Salis Prunellae Drach. ij. Bezoart. mineralis, vel cerus. Antimonii Drach. j. f. pul. Dosis Scrup. ij. ad Drach. j.

4. Diaphoretica, quorum basis est sal acidus, praecipue contra salis fixi, ac sulphuris praepollentias valent. Siquando nimirum ob particulas salino∣fixas

cum sulphureis vel terrestribus combinatas, sanguinis massa obserata nimis, & constricta evadat, ut serositates suas per sudorem amandandas haud facile dimittat (prout interdum in febribus continuis, & affectione scorbutica fieri solet,) Sal acidus à medicamine exhibito, sali fixo in cor∣pore occurrens, inque amplexus suos rapiens, combinationes ejus iniquas tollit, proindeque sanguinem effervescentem reserat, ac in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 disponit.

Rec. Spiritus Tart. Drach. ss. ad Drach. j. Aq. sudorif. Unc. iij. florum salis Arm. Scrup. ss. misce.

Rec. Mixturae simpl. Drach. ss. ad Scrup. ij. detur in cochl. Aq. The∣riac. vel Bezoarticae.

Rec. Aceti Bezoart. Unc. ss. ad Unc. j. Aq. Card. Unc. ij Aq. Pesti∣lent. Drach. vj. misce, f. haustus.

Rec. Sp. Guiaci Drach. j. Aq. Sudorif. Unc. iij. misce, f. haust.

5. Diaphoreticorum classi, quaedam mere, aut maxima ex parte sulphu∣rea vulgo accensentur; uti nimirum Balsama quaedam naturalia, aliaque factitia, insuper olea chymica, ac imprimis Guiaci, Buxi, Camphorae, C. Cervi, & Fuliginis; item lignorum ponderosorum extracta resinosa, cum multis aliis, quae sudori ciendo licet per se parum efficiant, attamen aliis salinis conjuncta haud prorsus inutilia fore arbitror; quatenus in con∣stitutione frigidiore, & nimis phlegmatica, sulphureo-salina, haud minus quam spirituosa, sanguinem nimis aquosum rarefaciunt, & ad liberius evaporandum disponunt.

Rec. Opobalsami gt. vj. ad xij. Aq. Melis. vel Hederae terrestris Unc. iij. Sudorificae Unc. ss. sumatur omni mane per plures dies provocando 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Convenit Phthisicis, & in Ulceribus renum.

Pariter, sed in majori dosi exhibeatur Balsamus Peruvianus, item Tinct. Balsam. Tolutani, etiam Balsama composita stillatitia.

Rec. Resinae Guiaci pul. Drach. ij. olei Chymici ejusdem Scrup. j. Bezoart. mineralis, Gum. Guiaci, ana Drach. iss. Balsam. Peruv. q. s. f. massa pil∣lularis: Dosis Drach. ss. ad Scrup. ij. superbibendo dosin Aq. Sudorif. vel Decoct. lignor.

Diaphoreticorum quorundam praeparationes Chymicae, cum earundem Aetiologiis.

Bezoarticum Minerale.

Rec. Butyri Antimonii rectificati Unc. iij. assunde guttatim spiritus Nitri, vel aq. Stygiae tantundem; abstrabe in calore Arenae, & reaffunde, addendo menstrui ejusdem novi Unc. j. iterumque abstrahe, repetendo per iij. vel iv. vices. Materia exemta, & pulverata calcinetur crucibulo per horam, deine∣dulcoretur abluendo, & desuper accendendo spiritum Vini ter, quaterve; Do∣sis Scrup. j. ad Drach. j.

IX. In hujus praeparatione observatu dignum est, quod dum liquores hi acerrimi committuntur, mox sales sibi invicem occurrentes stricte com∣binantur; interim particulae sulphureae, quae uberi copia suppertunt, pror∣sus exclusae, & manumistae avolant, atque salina quaedam corpuscula secum auferentes, calorem, & fumum (quasi aliquid actu combureretur) valde tetrum cient; dein his abactis, salinae cum aliquotis Antimonii terre is strictius combinantur, demumque ignem passae, ut sulphur Emeti∣cum

penitus exhalet, atque salium aculei corrosivi destruantur, Diaphore∣ricum insigne constituunt; in quantum sc. medicamenti sales diversimo∣di, corporis nostri salibus occurrunt, quibus dum uniuntur, sanguinis, & humorum compages laxantur, ut recrementi serosi exitus patescat; pari omnino ritu, ac cum spiritus Nitri Butyro Antimonii, etiam Aqua fortis limaturae ferri ••ffusa, ebullitionem magnam cum calore, & sumo nigrescen∣te ciet; in quantum sc. particulae sulphureae, dum sales combinantur, vel∣ut ab igne accenso consertim avolant. Quodque flamma actualis hic non accenditur, ratio est, quia particulae plures salinae, una cum sulphureis ascendunt; à quibus hae, ne prorsus coeuntes efflagrent, ubique sejun∣guntur.

Bezoars. minerale compendio magis parandum perhibetur ad hunc mo∣dum. Butyrum Antimonii aq. sont. infusum, praecipitabitu•• in pulverem al∣bum, Mercurium vitae dictum: qui exsiccatus injiciatur sensim sali nitro in crucibulo suso, & per horae quadrantem una fluere sinatur. Postea nitro aq. sont. assusione crebra soluto, calx alba, & sixa remanebit. Quae tamen, etiamsi pro diaphoretico usurpetur, longe differt à Bezoar. minerali; quoniam in illa sales menstruorum, à quibus medicamenti virtus plurimum depen∣det, fere in totum abluuntur: quinimo illud propius ad naturam Cerussae Antimonii accedit, seu potius idem cum ea esse videtur.

2. Antimonium Diaphoreticum.

X. Antimonium bis, vel ter calcinetur, cum nitri aequo pondere, dein Crucibulo li∣quatum, vel aliquamdiu fundatur, vel carbone injecto tamdiu detonet, donec, sulphure penitus absumto, calx sale & terra fere tantum constans, atque particulis igneis imbuta remaneat: quae, cum crebra ablutione (uti mos est) edulcoratur, mere caput mortuum, si ve terra insipida evadit. Et, quamvis Diaphoretici nomine insigniatur, nescio cujusmodi ejus particulis haec virtus attribui possit; atque talem effectum ab hoc pharmaco saepius frustra expectavi∣mus. Pro sistendis seri, aut sanguinis fluxionibus non raro cum fructu ad∣hibetur, eo quod haec terra propriis salibus orbata, alienos (quibus forte in corpore nostro occurrit) acidos sales imbibit; qualem energiam Crocus Martis, per reverberii ignem paratus, à simili causa, prout alibi innuimus, obtinere videtur.

Cerussa Antimonii è puriore ejus parte, sc. Regulo cum nitro calcinato, parata, selummodo calx ejus purior, seu magis defaecata existit. In cujus praeparatione Tartarus additur, quoniam Regulus Sulphure (sine quo nitrum non efflagrat) pauciore dotatur; quamobrem ut calcinatio melius peragatur, Tartari, qui parti∣culis sulphureis abundat, additione opus est.

3. Flores salis Armoniaci.

Rec. Salis Armoniaci pul. lib. j. limaturae ferri Une. xij. simul trita, & mista destillentur in reterta colli amplioris, igne reverberis per gradus aucto: liquor slavescens, qui spiritus Salas est, in recipiens exstillabit, atque flores par∣tim in hujus latera, partimque in retortae cellum sublimabuntur, qui collecti in vitro serventur. Dosis gr. v. ad 15.

XI. Haec operatio peragitur miscendo salem Armoniacum cum Colco∣thare loto, etiam cum calce aut sale Tartari. Hujusmodi mixturae ratio est, Primo ut sal Armoniacus à fusione impediretur. Secundo ut cum salis fixioris particulae ferro, Colcothari, aut calci Tartari adhaerent, volatiles eorum, vinculis liberae, facile ascendant. Tertio ut flores, dum ascendunt, quidpiam alterius concreti, sc. Martis, Veneris, aut salis Tartari secum

vehant, ejusque virtute impraegnentur. Quando sublimatio cum serro, aut calce Tartari peragitur, è capite mortuo utroque, Tincturae cum spi∣ritu vini non contemnendi usus eliciuntur.

4. Spiritus salis Armoniaci.

Rec. Tartari cum nitro calcinati & salis Armoniaci, ana lib. iij. singu∣latim pulverata, & mista, ponantur in cucurbita ampla, affundendo aq. sont. lib. vj. vel viij. & destillentur furno arenae. Spiritus lenissimo calore ascen∣det, puru••, & valde penetrans, sine ullo empyreumate; hunc si Cucurbita al∣tiore rectifices, sal volatilis purissimus in alembicum sublimabitur.

XII. Processus hujus ratio haec est. Sal Armoniacus constat sale vola∣tili ex fuligine, & urina, & sale marino; qui omnes cum inter subli∣mandum combinantur, particulae salino-volatiles, sulphurers adhaerere so∣litis exutae prorsus, à salino marinis figuntur adeo, & statuminantur, ut aufugere nequeant. Quamprimum vero hoc vinculum solvitur, viz. quando hic sal compositus, cum sale Tartari in aqua dissolutus intime miscetur, particulae salis marini, salino-fixis Tartari cohaerent; proinde∣que volatiles earum complexibus dimissae, & ad avolandum paratae, facil∣lime ascendunt: quod autem spiritus sale Armoniaco extillatus, nullam, uti fuliginis aut urinae stagmata, graveolentiam habet; ratio est, quoniam in compositione ista, sal volatilis, salis marini interventu particulis qui∣busque sulphureis exuitur; quae, cum fuligo aut urina per se destillantur, sali volatili pertinaciter adhaerent; quod ex utriusque foetore plane li∣quet: tum insuper quia liquores è concretis istis extillati, primo limpidi & clari, postea flavescunt, ac demum rubri, ac nigri, & opaci evadunt; viz. in quantum particulae sulphureae à salinis primo subjugatae, & occul∣tatae, sensim emergentes, sese explicant, aliisque supereminent.

XIII. Quod vero in compositione salis Armoniaci, particulae salis marini, urinae, ac fullginis partem sulphuream abigunt, atque salem volatilem fi∣gunt, etiam hoc experimento (quod Claris. Zwelseri, pro figendo sale volatili inventum est) manifeste patet: Ex. gr.

Rec. Salis volatilis è viperis, urina, aut C. C. proliciti q. v. huic Cucurbitae stricti, &, excepto parvo foramine, clausi orificii indito, guitatim instilla spiri∣tum Salis marina, ad eminentiam ij. vel iij. digit. donec sal omnis dissolvatur: solutionem hanc filtra, & in cucurbita ad siccitatem abstrahe. In fundo sal boni odoris, subacidus, & salini saporis remanebit; cujus usus ad plures affectus eximie praedicatur: super hoc amplius expertus sum, nempe quod, salem tuum volatilem si recuperare velles, huic salem Tartari committas, & in phiala sublimes; sal volatilis purissimus ascendet. Hoc modo spiritus fuliginis, C. C. & sanguinis ita rectificare possis, ut sulphure eorum peni∣tus abacto, remedia magis grata, & minus corruptibilia evadant.

XIV Spiritus salis Armoniaci etiam aliis mediis destillatur, viz. siquando salis istius solutio cum lixivio salis fixi, aut calcis vivae in aeq. p. miscetur; namque his, & forsan quibusdam aliis modis, dum particulae salis marini nova connubia ineunt, priores nuptae aufugiunt. Pariter habet circa de∣stillationem urinae, uti proprio in loco ostenditur.

5. Spiritus Fuliginis, Sanguinis, C. C. &c.

Rec. Fuliginis è lignis combustis ponderosae ac instar picis cum nigredine splendescentis q. s. ut retorta terrea supra medietatem impleatur; dein reci∣piente amplo adaptato, destillatio igne reverberii, per gradus ad mediocritatem au∣cto instituatur; brevi ascendent spiritus in fumo albicante, dein oleum flavum,

cum sale volatili, ac ultimo oleum nigricans; sal per se colligatur, liquor re∣liquus ab oleo nigro per filtrationem separatus rectificetur, destillando in Bal∣n•••• Mariae, aut a••••nae, bis vel ter: etiam sal volatilis, rectificando in cucurbi•••• alt••ore dep••ratus, servetur ad usum. Dosis sp. gt. 12. ad 20. salis à gr. vj. ad xij. vel 15.

Frustula vel ramenta C. C. vel eodem modo, igne nudo, vel in retorta vi∣trea surn•• arenae distillentur. Pariter item è ••ranio, ossibus, & sanguine, spi••itus, cum sale volatili ac oleo faetido proliciuntur.

6. Guiaci, Buxi, aliorumque lignorum ponderosorum spiritus, & Ex∣tracta resinosa.

XV. Hujusmodi ligna Diaphore••icis meri••o accenseri inde constat, quod decocta sudorifera potissime ex iis parantur. Horum virtus Hydrotica in principio tum salino, tum sulphureo consistere videtur; quippe ut riusque generis particulis haec corpora abunde referciuntur. Quare praeter com∣munem per infusionem, & coctionem, praeparandi modum, Analysi chy∣mica principia illorum activa nempe salis, & sulphuris seorsim educun∣tur; atque in concreta peculiaria, nempe in spiritum, oleum, & resi∣nam redacta, Diaphoretica elegantia, jucunda, & magis efficacia consti∣tuunt.

1. Spiritus, & oleum ad hunc modum parantur. Rec. Scobis ligni Guiaci lib. ij. destilles igne reverberii, vel in furno Arenae cum calore forti, prodib•••• liquor acris, & nonni••ilacidus, oleumque flavum, ac nigrum; ultimum hoc se∣para, & reliquum in cucurbita rectifica, habebis spiritum clarum, & odore acrem, atque etiam flavum & ponderosum oleum, quod in fundo laticis aquo•••• subsidet. Dosis spiritus Drach. ss. ad Drach. iss. olei gt. vj. ad 15. in convenienti vehi∣culo.

XVI. Medicamentum utrumque Diaphoreticum est, & cum fructu in Hydrope, Scorbuto, & Lue venerea usurpatur. Proculdubio huj us con∣c••eti pars salina, quae partim in fluore est, partimque volatilis, una cum phlegmate, spiritum ita dictum constituit; & pars sulphurea purior o∣leum flavum, quod insuper ob salis portionem adhaerentem grave est, ac subside••: Quinimo spiritui, sive stagmati acido-acri, particulae quaedam sulphureae pertinaciter adhaerent, propterea ut semper foe••eat, & limpidi∣tatem cito amittens in flavum, & rubrum degeneret. Oleum nigrum con∣stat sale, & sulphure crassiore, hoc est, cum terrae portione admista. In Guiaco Elementum salinum, quoad maximam partem, ultra fixitatis, in fluoris, & volatilitatis statum ev••hitur; quare lixivium è cineribus ejus minus salis exhibet. Longe secus habet in Tartaro, cujus particulae salinae aliquotae tantum in fluore, & volatilitatis statu sunt; plurimae tamen ma∣nent fixae.

7. Resina Guiaci paratur eodem mod••, quo resina Scammomii, aut Jalap. sc. tinctura ex••ra••itur cum spiritu Vi〈…〉〈…〉, dein abstra••itur ad medietatem, atque lympha cucurbitae infusa, resina in copia ingenti praecipitabitur, quae exsiccata & pulverata, detur a Scrup. j. ad Drach. ss. cum aliis sudorificis in forma solida.

XVII. Resinam hanc Guiaci partem sulphuream esse, inde constat, quia post extractionem hujus, si magma residuum in retorta calore Arenae, aut igne nudo destillabis, phlegma, & liquorem acidum in proportione solita habebis; olea vero in perexigua tantum quantitate prodibunt. Quamobrem à spagyrica hac ligni istius Analysi concludere licebit, elementa chymica, quot, & qualia olim alibi asseruimus, mixtis revera inesse; & non ab ipsa 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (prout nonnulli aiun••) tantum apparenter produci.

8. Spiritus Tartari.

Rec. Tartari albi electi, ac splendescentis, loti, & exsiccati (seu potius uti Zwelferus praescribit, soluti ac unica vice Crystallizati) lib. iv. destil. in Re••or•••• cum recipiente amplo, igne per gradus aucto, donec fumi penitus cessabunt. Ha∣bebis phlegma, spiritum, oleum flavum, & nigrum: hoc ultimo separato, li∣quor reliquus cucurbitae vitreae inditus, calore Arenae bis, terv•• rectificetur, abstra••endo quaque vice tertiam solummodo partem. Dosis sp. Drach. ss. ad Drach. j. olei Scrup. ss. ad Scrup. j. in corpore praeparato satis potenter su∣dores movent.

XVIII. Tartari genesin, & Analysin, consideratione multa diguam, non est ut hic loci plene tradamus: verum, ut breviter Anatomen ejus per∣stringamus, concretum hoc plurimo sale (cujus particulae plurimae in fixi∣tatis, & aliquotae in fluore, & volatilitatis statu sunt) multo sulphure, pauco spiritu, arque phlegmate, & terra mediocribus constat. In destilla∣tione sal volatilis cum spiritu ascendens, liquorem nonnihil acrem, & pungentem reddit; qui insuper, ob salis fluidi, & sulphuris copiam, ali∣quantulum acidus est. ac insigniter adeo foetet, ut vix ulla rectificatione bonum odorem acquirat. Quoad hujus stagmatis exstillati contenta, haud multum à Guiaci producto discrepat, nisi quod spiritus minus acidus est, ac non ita promte corallia, ac testacea dissolv it: verum inter hujus, & illius caput mortuum discrimen ingens occurrit, quoniam è Guiaci cinere salis fixi minimum, ac è Tartari calce ejus plurimum elixiviatur. Cujus ratio è praedictis patet.

CAP. III.

De Diaphoresi nimia aut Depravata, ejusque Remedio.

CUm vita nostra in perenni sit fluxu, ideo sicut nova addi, & apponi, ita vetera, & effaeta continue substrahi, & amandari debent. Quapro∣pter ut particulae quaeque superfluae, aut incongruae, perpetim amovean∣tur, multiplices extant decessuum & excretionum viae; in quibus tamen faciendis natura saepe nescit modum, & vel citra vel ultra illud, quod maxime commodum est, subsistit. Quomodo Evacuationes istas, quae à Peripheria sive exteriori corporis ambitu introrsum ducentes, per cloacam quandam particularem excernunt, quoties in excessu, vel defectu peccant, moderari, aut corrigere oporteat, in superioribus ostendimus: Methodi ratio nunc postulat, etiam ut Diaphoreseos, (quae à centro versus cir∣cumferentiam tendens, excretio maxime generalis, & diffusa est) siquan∣do nimia aut depravata fuerit, medelam tradamus.

II. Et quidem ejusmodi Affectionem saepenumero accidere observationi vulgari satis obvium est Quippe nihil usitatius est, quam quosdam Phthi∣si, aut Scorbuto laborantes, aliosque à febribus diuturnis tandem aegre convalescentes, quinimo nonnullos absque alio morbo, aut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 evidenti, sudoribus assiduis & saepe immensis obnoxios degere. Itaque circa 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nimiam, primo inquiramus quot modis, & quibus de causis talis evacuatio exoriri possit, deinde quae remedia, & quales Admini∣strationum modi in singulis ejus casibus maxime conveniunt, expo∣namus.

III. Quoad prius horum, Sudatio crebra, & immodica nonnunquam al∣terius cujusdam morbi praesentis symptoma est; namque in Phthisi, & Scorbuto (prout jam dictum est) hoc familiare est: cujus ratio in eo consistit, quod nempe cum sanguis aut miasmate quodam impuro inqui∣natus, aut dyscrasiam nactus, succum alibilem massae ejus jugiter suffu∣sum rite concoquere, & assimilare nequit, eum usque degenerem, & sub∣inde cum aliis recrementis ad plenitudinem aggestum, secernit, & per sudorem foras ejicit.

IV. Sudationis hujus Cura omnino à morbi, cujus symptoma est, The∣rapia dependet; interea circa hanc, quantum ad victus rationem perti∣net, ex symptomate isto Indicatio utilis, & necessaria desumitur; nem∣pe, ut, cum affectibus istis sudores nocturni, & copiosi superveniant, Diaeta ex alimentis omnino tenuibus, viz. lacte, jusculis avenaceis, cre∣more hordei, & similibus, quorum particulas lenes ac molles massa sangui∣nea ferat, ac minime ex carnibus, aut cibis fortioribus, instituatur.

2. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nimia, interdum alterius morbi praegressi, & aboliti Effectus est, uti cum febribus diuturnis succedit: namque ita passim ac∣cidit, incendia febrilia, in madores hydroticos terminari (uti cum aestas torrida in Autumnum pluviosum cedit,) ut vix quisquam à morbo isto longiore, absque indispositione hac relicta convaluerit; quae tamen in ali∣quibus mode ata, & facile curabilis est, in aliis vero gravior, & affectu isto, cujus soboles erat, haud minus infesta. Novi adolescentem, qui, postquam à febre quartana decimestri convalescens, paroxysmis carere coe∣perat, in sudores adeo profusos quotidie deliquescebat, ut necesse habue∣rit,

camisiam, & lodices per totum (veluti si aquis immergerentur) madefactos ter in unaquaque nocte mutare. Propter evacuationem hanc ita per plures hebdomadas continuatam, adeo caro contabuit, & vires ex∣haustae fuerunt, ut fere in sceleti marcorem redigeretur. Hic cum variis remediis sine magno fructu diu usus fuisset, demum lactis Asinini vespere & mane potu, & Diaeta reliqua ex lacte vaccino instituta, brevi tempore convaluit.

V. In hujusmodi casibus sanguis contenta sua perpetuo rejiciens, & per Arteriarum oscula velut evomens, haud solummodo chylum, è vi∣sceribus sussusum, statim foras eliminat; ast in super in pabulum suum, & succum nerveum, & partium solidarum farcimenta resorbens, ea mox omnia una cum liquor•• nutritio ••astidiens, per cutis poros expellit.

VI. Affectus hujus causa potissima in languinis dyscrasia & debilitate con∣sistere videtur; quaten us nempe liquor ejus, instar lactis acescentis con∣tinue fundi, inque serositates praecipitari aptus fuerit; quapropter tum propria ejus deliquia, tum humores quique aliunde suffusi, siquidem as∣similari nequeant, protenus secernuntur, cumque pori cutis valde pate∣scant, per diaphoresin potius quam per aliam quamvis excretionis viam foras amandantur. Quod autem sanguis adeo in fusiones sive fluores dis∣ponatur, plerumque in causa est, Salis fluidi, sive acidi (quemadmo∣dum in lacte acescente) in massa ejus dominium. Interdum vero Succus Nerveus in acorem degener, prius & potius in culpa est; proinde namque recrementa ejus acida in sanguinem remandata, massam ejus fundunt, inque serositates praecipitant: porro è tali cau•••• Diabeten, & sudorem Anglicum ita dictum (quoniam hic Endemius fuit) origines suas habuisse cense∣mus.

VII. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hujusmodi nimia, haud tantum à sanguinis crasi & fermentatione vitiatis, verum quandoque propter accensionem ejus de∣pravatam exoriri solet. Quo ritu sanguis, ob sulphuris excessum fe∣briliter effervescens, subinde in sudores erumpit, superius ostensum est. Porro haud minus ob sulphuris defectum, symptoma hoc inter∣dum succedit: siquando enim sanguis depauperatus, & aquosior factus, minus accenditur, propterea, quoties à calore adscititio, aut corporis agitatione, in motum rapidiorem urgetur, necesse erit serositates ejus (siquidem efflagrando absumi, aut insensibiliter exhalare nequiverint) in sudorem exsolvi. Sulphur in sanguine deficit, vel quoniam absumi∣tur, uti post febres diuturnas, vel quoniam ob pabuli i••opiam non satis progignitur. Posterius hoc observare licet non tantum in plerisque homi∣nibus, qui aut Annona angustati, aut Diaeta Quadragesimali usi, a cursu aut deambulatione citatiore, mox in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 incidunt, sed insigniter etiam in jumentis, quae cum gr••mine aut foeno recenti vescuntur, à labore quovis plurimum sudant, & cito oblanguescunt.

VIII. Quod spectat ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. ob praedictas causas & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉∣〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 oriundae, curationem; Intentiones Therapeuticae erunt potissimum hae tres, viz. primo humorum dyscrasias, aut debilitates tollere, vel emendar••. Secundo cutis poros nimium patentes paululum constringere. Tertio sanguinis serum, & recrementa aquosa versus renes derivare.

1. Harum prima, ejusmodi remediis perficitur, quae salis acidi in san∣guine, aut succo nerveo praepollentias destruunt, item quae sulphuris (si forsan deficiet) exaltationem promovent. In quos sines Antiscorbutica, Chalybeata, item medicamina sale volatili, nitroso, & alchalisato prae∣dita saepius juvant: singulorum ex his formulas quasdam subjiciemus.

Rec. Conser. florum Cichorei, Fumariae, ana Vnc. ij. pul. Eboris, C. G. Corallti praep. ana Drach. j. Margaritar. Drach. ss. Spec. Diarrhod. Abbatis Drach. j. ligni Alocs, Sant. citrin. rub. ana Drach. ss. salis prunellae Scrup. iv. cum s. q. syrupi de Fumaria f. confectio, sumat. quant. Nucis Ju∣glandis vespere, & primo mane, superbibendo aut Julapii sequentis, aut aq. destillatae Unc. iij.

Rec. Aq. Fumariae, Jugland. simp. and Unc. vj. Limacum, Lumbri. anae Unc. j. Sacchari Drach. vj. misce f. Julapium.

Rec. Summitat. Abietis, Tamarisc. Cupres. ana M. iv. Myrti M. ij. fo∣lior. Nast. aq. Becabun. Eupatorii, Hyper••i, ling. Cervinae, Veronicae, ana M. iij. cortices exteriores 12. Auran. incis. & contus. assund. cervisiae Bruns∣wicensis lib. viij. destil. organis communibus; liquor to••us misc. & edulc. ad placitum. Dosis Unc. iij. bis in die.

Rec. Foliorum Taraxici, Nastut. aq. Plantag. Becabung. ana M. iij. com∣••usis assund. aq. destil. praescript. lib. j. f. expres. fortis. Dosis Unc. iij. ad iv. mane hora nona, & quinta pomerid.

IX. Juxta hanc methodum in virium languore, & nocturnis sudoribus post febres diuturnas praescribere soleo; quae tamen remedia si minus ju∣vabunt, ad chalybeata perveniendum erit.

Rec. Syrupi de Chalybe Unc. vj. sumatur cochl. j. mane & hora quin∣ta, cum aq. supra praescript. Unc. iij.

Rec. I ul. Eboris, Corallii pr. anta Drach. ij. Croci Martis, salis Chalybis, ana Drach. iss f. pulvis. Dosis Drach. ss. bis in die cum aq. ejusdem destillat. Une. iij.

Rec. Tincturae salis Tart. Unc. j. Dosis gt. 20. ad 30. bis in die cum aq. destil. Eodem modo Tincturae è Coral. item è Gum. & Balsamis paratae exhi∣beri possunt. Porro in his casibus sp. C. C. Urinae, aut Fuliginis saepe cum fructu exhibentur.

X. Secunda intentio pro sudationis nimiae Therapia in pororum debita constitutione consistens, fere tantum per administrationes exteriores per∣ficitur; in quem finem totius corporis inunctiones cum oleis amygdal. Palmeti, unguento è floribus Aurantiorum, & similium, adhibeantur; quinimo lintea his imbuta gerantur. Nonnunquam Balneationes in aqua frigida, aut fluvio, quandoque aeris mutationes conveniant. Circa horum usus (cum satis vulgo innotescant) non opus erit, particulare hic regi∣men praescribere.

XI. At vero hic opportunum videtur de affectu quodam molesto ad Dia∣phoresin, aut saltem ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nimiam, aut inordinatam, spectante, verba quaedam facere. Saepius observavi quosdam poros corporis (five transpirationis organa) eo modo dispositos habuisse, ut à nihilo magis, quam ab aeris appulsu inassueto, laederentur; in tantum, ut, cum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, etiam quoad appetitum, somnum, & membro∣rum robur recte habentes, satis sani viderentur; attamen ne levissimum illi nudi aeris aut venti afflatum perferre potuerint, quin statim maxima spirituum perturbatio, cum facultatum omnium concidentia & totius corporis indispositione sequeretur; cujusmodi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 adeo leviter con∣tractam nec cito nec facile excutiunt, verum aegre, & non nisi post lon∣gum tempus ad pristinum statum se recuperant: in hanc 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pro∣clives, aerem, plusquam alii ignes, aut aquas formidant. Hinc quidam extra fores progredi non audent, alii intra cameram clausam degentes, nec ostium, aut fenestram aperiri patiuntur, & si forsan levis aura alicubi per foramen occulrum inspiraverit, illico persentiunt, & noxam ejus

Iuunt. Novi quosdam à tali 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 per plures menses lecto affixos. Memini Pedaneum satis sanum, & robustum, qui supra decennium cu∣biculo suo non exivit, nulloque ad exeundum pretio, aut suasu adduci potuit: cumque postea, Aedibus incendio conflagrantibus, vi extrahe∣retur, per plures exinde menses, sine alia quavis laesione periculose de∣cumbebat: alii super aream, aut pavimentum lapideum, terreum, aut lateritium stare, aut ambulare verentur, magnam exinde noxam contrahere soliti. Plures alii hujusmodi casus passim eveniunt, quibus insuper haec in∣felicitas accedit, quod taliter affectos pauci miserentur, nec reipsa sed tan∣tum imaginatione laborare credunt.

XII. Itaque in Pathematis hujus naturam, ut paulo inquiramus, haud prorsus de nihilo esse, quad queran: ur isti, censemus, quin proculdu∣bio poenam quandam, sive molestiam ipsis à frigore suscepto, sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 modo alterato inflictam persentiunt: ut vero constet, quaenam ea sit. & in quo ratio ejus consistat, imprimis considerare oportet, quo ritu ordina∣rio, aeris ambientis particulae in cutis nostrae poros agunt, eorumque sub∣jecta, nempe spiritus Animales, circa corporis superficiem ubique diffusos afficiunt. Enimvero hos siquidem aethereae cujusdam indolis, five natu∣rae fuerint, à congeneribus tum aurae, tum lucis particulis;, dummodo iis proportionatae adveniunt, refici valde, inque blandam quasi expansionem accieri constat: Pariter & sanguis, dum circuitu suo exteriorem corporis oram pertransit, ibidem perinde ac in praecordiis, tum fuligines suas per arteriarum oscula exhalat, tum pabulum nitrosum pro flamma sua susti∣nenda per venarum hiatus suscipit. Propter haec & sanguinis, & spiri∣tuum animalium beneficia, pori cutis rite conformari, eoque modo pate∣fieri debent, ut aeris, & lucis particulae in copia moderata nonnihil re∣fractae, cumque blando allapsu utriusque istorum hy postaseos oras extimas seriant. Nam secus si agentis ad patiens hoc, aut illud, vel simul utrum∣que, appulsus improportionatus fuerit, statim in hac, vel illa, aut simul in utraque animae parte perturbationes oriuntur. Nam si spiritus exte∣rius degentes, aut ex se debiles, infirmi, ac cito dissipabiles fuerint, aut ob poros cutis nimis apertos Aeri nudo & asperiori objiciantur, passim accidit, eos à levi quavis occasione in fugas, & distractiones adigi; proinde ut non tantum circa corporis partes exteriores, dolores, spasmi, aut resolutiones hic, illic excitentur; sed nonnunquam à frigore (uti dici solet) suscepto, totius animae concidentia (quae non cito nec facile sublevatur) succedit. Et quidem hinc praedictae circa 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 inordinationes potissimum o∣riuntur, in quantum Anima sensitiva, aut non robusta, aut non munita satis, aeris externi injuriis nimium patescit; proindeque ad appulsus ejus fortiores, in hac aut illa parte, aut simul in tota ejus hypostasi, perturbatur, inque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 non statim recuperabiles adigitur. Porro hinc etiam Ani∣mae pars flammea, consensu, haud minus quam idiopathia, propter aeris occursum improportionatum affici, & commoveri solet. Quippe fibrae & propagines nerveae in corrugationes, & spasmos adactae, vasa sanguifera ab ipsis circumligata, varie stringunt, proinde ut sanguis in fluctuationes inordinatas compellatur. Insuper massa sanguinea perse, tum quoad ac∣censionem, tum crasin ejus transpirationis depravatae vitia plurimum luit. Respectu prioris, flamma vitalis, circa corporis superficiem gliscens, à du∣ro aut asperiori ejus sufflatu in nutus, & trepidationes, variasque inaequa∣litates (quibus tota anima succutitur) cogi solet. Dein satis vulgo inno∣••escit cruoris mixtionem à nihilo magis quam à 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 viciata peri∣clitari: hinc enim fluores, & in massa ejus serositatis praecipitationes, à quibus catarrhi, tusses, paroxysmi Asthmatici, Nephritici, & Arthritic•• contingunt, oriuntur.

XIII. Ex his facile erit Affectionis, de qua nunc agitur, rationem for∣malem, simulque causas, & curationes delignare. Enimvero quod ali∣quis à frigore, aut nudi aeris occursu protenus in hoc, aut illo mem∣bro dolorem, aut stuporem, vel paralysin contrahat, ideo fit, quia spiritus Animales, intra sibras membranaceas scatentes, perculsi, & sugati, in distractiones aguntur: quod si amplius à tali 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 totius corporis languor, & virium prostratio contingunt, non privatus spirituum mani∣pulus, sed tota eorundem hypostasis, sive integra anima sensitiva plecti videtur; quae nempe perculsa, adeoque in minorem ambitum contracta, & decurtata, intra corporis organa subsidit, ejusque facultates flaccescere si∣nit. Insuper his si cuipiam aeri incautius exposito, brevi tumor, aut phle∣gmone, Odontalgia, C••tarrhus, Tussis aut Pleuritis superveniunt, vel si ri∣gor subsequente mox aestu, & incalescentia febrili exoritur, indicio est sanguinem, haud minus quam spiritus Animales, ab improportionato ae∣ris appulsu affici, proindeque liquorem ejus, aut in motu, & accensione perturbatum, ad effervescentias febriles disponi; aut mistione solutum, in varios fluores & serosi laticis praecipitationes adigi. Immensi hic operis ac taedi•• esset, singulos affectus describere, qui interdum tali 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 origines suas debent, Hinc Cephalalgia, Vertigo, Affectus soporosi, Catar∣rhi, Co••yza, Angina, Ophthalmia, Tussis, Vomitus, Diarrhoea, aliorum∣que morborum Ilias saepenumero procedunt; in tantum, ut vulgus, mor∣borum fere omnium causas evidentes ad bina haec genera, sc. crapulam, & frigus contractum referre soleat.

XIV. Hactenus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 depravatae rationem formalem, & causas conjunctas descripsimus Quod vero spectat ad procatarxin sive praedispo∣sitionem, propter quam alii prae aliis, ad frigus captandum apti sunt, dico hanc, aut in spirituum Animalium, aut sanguinis, aut pororum (sc. u∣nius ex his, aut simul plurium) vitio consistere.

1. Spiritus Animales quandoque in culpa sunt, quia debiles admodum nihil durum, aut asperum, quod exterius iis objicitur, sufferre valent, quin statim à nudi aeris appulsu in fugas, & distractiones vertuntur; quemadmodum plurimi post longas aegrotationes, sub dio versari hor∣rent, & quamprimum aprico exponuntur, saepissime in recidivas incur∣runt: porro spiritus interdum ad Diaphoreseos vitium istud inclinant, quatenus degeneres illi, indolemque acrem, & irrequietam nacti, à quovis acris appulsu in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 aguntur. Quapropter qui ob spiritus ita dis∣positos hypochondriaci fiunt, etiam affectioni (quam descripsimus) ob∣noxii, à levi quavis occasione frigore tentantur.

2. Sanguis duplici ratione ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 depravatae habitudinem dis∣ponit; viz. tum respectu temperamenti, tum mistionis ejus. Quoad posteriorem hanc, saepe cruoris compages adeo laxa, & dis∣soluta existit, ut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quavis exigua, & praecipue ob aeris fri∣gidi, aut humidi appulsum, in fluxiones, & serositatum praecipitationes vertatur, in tantum, ut tali sanguine praediti, nequaquam extra fores pro∣gredi, immo vix prospicere audeant. Caeterum massa sanguinea quoad temperamentum suum saepe calida & vaporosa admodum effluvia sum∣me aeria, & penetrativa exhalat; à quibus dum cutis pori reserantur ni∣mis, & patentiores siunt, tum spiritus, tum slamma vitalis, aeris nudi, ven∣tique injuriis, plus debito exponuntur.

XV. Tertio mala pororum constitutio, aut ab aegrotatione, vel aliis modis producta, aut etiam naturalis & ingenita, ad istum pravae diapho∣reseos habitum valde inclinat. Nam siquidem meatus isti nimis patuli, fere semper dehiscunt, sanguis, & spiritus in toto, aut partibus qui∣busdam, contra externi aeris occursum haud satis muniuntur, Talis po∣rorum

amplitudo quibusdam insita & naturalis est, utpote qui carne molli, & laxa praediti sunt, cutem plerumque tenuem, & valde cribra∣tam habent: insuper propter varia accidentia frequenter contrahi solet: post diaetam sudorificam diu continuatam, item post sudationes crebras, quae circa febtium declinationes erumpere solent, cutis pori per longum tempus ad summum extensi, & patefacti, diu postea dehiscunt, & fere sem∣per apertiores manent.

XVI. Affectio haec, etsi mortem non minetur, quia tamen vitam valde molestam aut prorsus inutilem reddit, Therapeiam adprime meretur: ad quam moliendam intentiones Curatoriae erunt potissimum hae tres: viz. primo ut tum spirituum, tum sanguinis debilitates, sive dejectiones, aut depauperationes sanentur. Secundo ut utriusque illorum dyscrasiae (si forte ad sint) tollantur. Tertio ut pororum conformatio debita procu∣retur.

1. Praecipuus hujus negotii cardo, circa primam Intentionem, quatenus ea spirituum Animalium corroborationem sive totius Animae sensitivae ampliationem respicit, vertatur: quippe nisi Patientibus confidentiam quandam assumere persuasum sit, ita, ut foras prodire, vires ultimas exe∣tere, & naturam ad duriora indies aspiranda assuefacere tentent, medela omnis frustratur; quapropter victu lautiore, & alacritate haud minus quam medicina opus erit, nimirum ut spirituum Animalium copiae, indies instaurari ac augeri, illaeque insuper ausis subinde majoribus obfirmari queant: in quos fines, vina generosa cum cibis opiparis moderate sum∣ta, egregie conveniunt. Porro studiis & curis (quibus Anima deprimi∣tur) omissis, tempus otio, & recreationibus, aut exercitiis modicis teratur. Per hujusmodi victus rationem rite institutam uti spiritus animales resi∣ciuntur valde, ita sanguinis casus, & depauperationes instaurantur.

XVII. Propter eosdem fines etiam medicamenta sequentia cum fructu exhiberi possunt.

Rec. Sp. Suecini Armoniaci q. s. sumantur gt. 15. ad 20. vespere, & primo mane in cochl. j Aq. destillatae sequentis, superbibendo ejusdem cochl. 9.

Rec. Folior. Salviae, Rorismarini, Thymi, Satureiae, Majoranae, Balsami∣ta, and M. iv. rad. Angelicae, Imperatoriae, ana Unc. vj. Zedoariae, Galang. minoris, Calami Aromatici, Ircos Florent. ana Unc. iss. Cubeb. Unc. iss. Nu∣cis Moschat. Caryophyl. Cinnam. ana Unc. j. Cort. exteriores 12. Aurant. 6. Limon. incis. & contus. affunde Vini albi, & Canarini, analib. iv. destil. organis communibus, liquor totus misceatur, & edulcoretur cum Saccharo per∣lato: inter destillandum Alembici capitello suspendatur nodulus ex Ambra gris. Scrup. j. Mosch. Scrup. ss.

Rec. Tinct. Amimonii, vel Balsami Tolutani. Unc. j. samantur gt. 15. ad 20. mane hora nona & quinta pomerid. in cochl. Aq. praescrip. superbi∣bend. ejusdem Unc. iij. seu potius mane superbibatur haustus Tea, vel Coffee, vel Chocholat. ex decocto Salviae paratus.

XVIII. Paulo ante Prandium, sumatur haustus vini Xeroensis.

XIX. Quando haec aliquamdiu usurpata intermittere visum erit, se∣quentia eorum vices subea〈…〉〈…〉.

XX. Loco sp. Electuarii sequentis dosis vespere & primo mane sumatur cum aq. destil. aut cum vino Viperino.

Rec. Cort. Citri humide condit. Unc. iss. Myrobal. condit. Unc. j. Nucis Moschat. Zinzib. condit. ana Unc. ss. Confec. de Hyacintho, Alcherm. ana Drach. iij. Margarit. pr. Coral. rub. pr. ana Drach. iss. cum syrupo de suceo Chermes, f. Elect.

XXI. Pro potu ordinario bibatur, alla medicata juxta modum sequen∣tem parata, viz. doliolo iv. Congiorum indatur sacculus sequens.

Rec. Gallum ve••ulum semicoctum, & minutim incisum, folior. Salvia, linguae Cervinae siccat. ana M. ij. Dactylos incis. numero 6. rasurae Sassaphras Unc. ij. incis. & contus. misce, f. sacculus post fermentationem indendus.

2. Intentio secunda, spirituum & sanguinis dyscrasias, aut depravatas indoles emendandas suscipiens, iisdem remediis, quae in Affectione hy∣pochondriaca & melancholia conveniunt, perficitur; quare ex Affectuum istorum Therapeia olim à nobis tradita, praescriptionum formulae huc re∣ferri possunt.

3. Circa intentionem tertiam, quae ad poros cutis rite conformandos, debitam quoad vestitum, aera, & focos, victus rationem instituit, medico haud multum relinquitur. Nam affecti sese, & vires suas juxta propriam Imaginationem metientes, ita se vestiunt, intra cameram velut claustrum obfirmant, lecto, aut foco indulgent, quemadmodum ipsi, à genio suo, nullis amicorum aut medici praeceptis auscultantes, ducuntur. Quicquid circa res illas alii consulant, isti experientiam suam, & indicationem à ju∣vantibus & laedentibus sumtam objicientes, plerumque repudiant. Con∣silii ratio, quae ab illis accipi, & juvare solet, fere unica est, uti Coelum, & Solum (unde non raro Animum quoque) mutent. Nam aedibus clau∣sis, aut cubili quantum vis addicti, ad regiones exteras, ubi Auram cali∣diorem, & magis serenam spirant profecti, vix credibile est quam brevi convalescunt. Haec de Diapnoe perversa, sive depravata. Cujus affectus Theoriam ideo plenius tradimus, quoniam ab aliis intactus relinquitur: nunc, unde digressi sumus, ad Diaphoresin nimiam revertamus.

XXII. Restat adhuc Tertia pathematis hujus, nempe sudationis im∣modicae species, quae non uti prior, morbi alterius praesentis, aut praegressi symptoma, aut effectus est; verum ipsa primo incipiens, aut per se mor∣bus est, aut affectionis morbidae parens existit. Ad primum censum prae∣cipue spectat sudatio ista pestilens, apud nostrates olim endemia, proin∣deque per totum orbem sudoris Angliei nomine insignitus, in cujus Aetio∣logiam mox inquiremus. Caeterum ut de sudore sanguineo, nigro, aut caeruleo, foetido, aut suaveolente (quorum mentio ab Authoribus fide dignis facta est, & quorundam ex iis Typi observationi nostrae quandoque occurrerunt) nihil hic dicamus; saepe advertimus quosdam sine causa manifesta, in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 habitum incidisse, & deinde evacuationem istam indies adauctam, non raro in immensum excrevisse; in tantum, ut totius corporis humiditates in sudorem profundi viderentur. Et quidem haud mirum est affectionem hanc semel inceptam quotidie augere; nam multum aut crebro sudantes, valde sitiunt, proindeque immaniter bibunt, atque dein, quo plus bibunt, eo magis sudant; adeoque reciproce bina istaec, causae & effectus vices gerunt, & longa serie se mutuo producunt. Vivit adhuc in hoc regno Domina illustris, jam à multis annis ob 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 immensam, seu potius stupendam celebris, quippe singulis noctibus non solum lintea, & lecti contenta quaeque made facit, seu potius inundat; sed insuper in pelvim semoribus suppositam meri sudoris plures ••••ciae, immo juxta vulgi famam, plures librae extillant; interea necesse habet ob sitim continue urgentem paulo uberius potum ingerere; à quo uti vires inssaurantur, ita sudatio perennatur. Admirandi hujusce affe∣ctus historiam tum à multis fide dignis, tum à proprio Dominae laborantis ore (etsi nunquam pro valetudine ejus recuperanda consulerer) accepi. Cepit tamen à pluribus medicis remedia, diversimodas circa victum, & 〈◊〉〈◊〉 non naturalium regimen methodos tentavit, Acidulas cujusque fere

generis bibit, Regionum exterarum, & imprimis Galliae auram experta est; verum his omnibus invitis Insignissima Domina stillicidio hoc per∣quam molesto etiamnum laborat. Quandoquidem quae circa hujus morbi initium, progressus, & alterationes contigerunt, quaeque à juvantibus aut laedentibus observanda fuerunt, mihi nondum innotuere, & solummodo eam semel videre, & in transitu tantum colloqui dabatur, non fa••ile erit casus hujus Aetiologiam tradere: utcunque suspicari fas est, in hac, sic∣uti in aliis naturae instantiis, sanguinis serum promte nimis abscedere aptum, relictis per renes, lymphaeductus, glandulas, aliisque excretionum ordinariis viis, hanc per poros cutis primo occasionaliter coeptam, & post∣ea habitudine quadam facilitatam deinceps affectasse, & constanter ob∣servasse; cui forsan accedat, quod salis fluidi in sanguine, & succo nerveo praepollentia sanguinis ••usionem perennem, serique secretionem uberio∣rem efficiat. Ad morbum hunc sanandum, quando nunc habitu di〈…〉〈…〉 confirmatus, simulque naturae oeconomia ab eo penit us inversa fuerit, ne∣scio an remedia quaevis, aut medendi methodus quicquam prodessent. Mihi certe nulla, cum forte quondam eam alloquerer, proponere visum erat. Si magnum illud pro diapnoe vitiata remedium, sc. aeris mu∣tatio repetenda foret, non amplius Gallia, verum Dania potius aut Sue∣cia adeantur.

XXIII. Appositum ad hanc rem esset de sudore Anglico apud nostrates tum domi, tum foras olim endemio, & funesto admodum, parumper hic disserere. Veruntamen cum morbus hic intra seculum haud conspectus fuerit, atque Typum ejus solummodo ex aliorum scriptis cognoscere da∣tur, non licebit circa naturam, & causas ejus hypothesin quamvis conte∣xere; sed, post historiam ex Authoribus descriptam, commentarii loco, conjecturas nostras proponere.

XXIV. Sudor Anglicus coepit Anno 1485. circa initium mensis Augusti, duravitque usque ad finem Octobris: & quamvis Sennertus dicat, hoc malum deinceps 40. Annos regioni huic familiare, & perpetuum fuisse; ta∣men Nostrates & Medici, & Historici, qui tunc aut prope ea tempora vixerunt, eum perfecta, & magna intervalla habuisse observabant; cum∣que 66. annorum spatio solummodo quater redierit. viz. 1506. 1517. 1528. 1551. vix unquam supra sex menses desaeviisse, & nonnunquam spatio trimestri terminatum fuisse, eumque, tempestatem valde humidam semper praecedaneam habuisse. At vero singulis, quibus increbuit annis, maximas ubique edidit mortalium strages; ut ab unoquoque ejus regno, quibusdam in locis tertia pars hominum brevi desideraretur. Tanta fuit ejus malignitas, ut, quamprimum urbem aliquam invaderet, singulis die∣bus quingentos, aut sexcentos occuparet, & ex aegris primo vix centesimus evaderet. Morbi Typum à Sennerto compendiose, & methodice descri∣ptum, etiam nostris Autoribus consonum hic inserere visum est. Morbo hoc correpti statim sine Bubone, Carbunculo, exanthematibus, languore dissolve∣hantur, & animo deficiebant cum summo virium languore, inquietudine, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 capitis dolore, pulsu crebro, celeri, inaequali, cordisque palpita∣tione maxima; sudore vero diffluebant perpetuo, & copioso, qui non finiebatur, antequam morbus solveretur, quod intra 24. horas contingebat. Nam qui su∣dorem non proliciebant, neque cardiacis utebantur, & qui impatientius calorem ferebant, auramque frigidam captabant, ii omnes subito intra 34. horas morieban∣tur. Postea ubi morbi hujus ratio innotuit, ut aegri sudores elicerent, ac Cardia∣cis se munirent, pauciores moriebantur Sen. de Feb. lib. iv. cap. xv. Circa curationem paulo accuratius scribit Polydorus Virgilius: Post aegrotantium plurima experimenta & observationes, à juvantibus, & laedentibus factas, ita usu venit, ut remedium unicuique prom••••ssimum inventum sit, quod hujusmodi est. Si quis interdiu sudore corripiebatur, cum vestitu protenus cubatum eat;

si nocte, & in lecto, tum quiescat, nee se à loco moveat, usque ad 24. horas ex∣actas; interim ita se stragulis oneret, quo non provocetur sudor, sed sua sponte molliter stillet, cibi nihil capiat, si tam diu famem tolerare possit; neque plus potionis consueiae, ac calfactae hauriat, quam modice satis sit ad sium extin∣guendam; inter hanc curationem imprimis caveat, ne manum quidem aut pedem suum refrigerandt, recreandique causa extra stragula proferat, quod facere le∣thale est Addunt alii toto isto nycthemeri spatio à somno prorsus abstinendum fuisse. Affectus iste, quia tam brevi intervallo, in vitam, aut mortem ter∣minari solebat, à medicis plerisque febris Ephemera dicta fuit. A suda∣tione hac pestilenti recuperati postquam aliquamdiu sani perstitissent, quandoque in eam rursus, immo interdum vice tertia, incidebant.

XXV. Ex hisce Phaenomenis, ut diri hujus pathematis Aetiologiam tra∣dere praesumamus, imprimis suspicari fas sit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 istius pestilen∣tis rationem formalem sim ulque causam conjunctam in eo consistere, quod sanguis materiae cujusdam malignae, five venenosae, occursu infectus, proin∣deque statim in crasi dissolutus, inque serositates fusus, propter mixturae istius virulentae citissimam expulsionem, illico in sudationem, utpote universa∣lem simul{que} amplissimum excretionis modum exsolveretur; qua quidem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 si forsan contigerit particulas omnes venenatas illico foras pro∣pelli, morbus brevi in salutem, secus vero frequenter in mortem termi∣nabatur.

XXVI. At vero hic inquirendum sequitur, utrum materies ista maligna in sanguine primo gignatur, vel annon aliunde in ipsum suffundatur? Si prius dicatur, supponendum erit cruoris massam, quemadmodum in peste, ob malignam Anni, & aeris constitutionem, diathesin 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 acqui∣sivisse; quae postea aut sponte, quaten us ad plenitudinem evecta sit, aut per contagium, velut accensa in turgescentiam periculosam, & saepo corruptivam erumperet: quo minus in sudatione istac maligna rem ita habere suspicer, hoc imprimis facit, quod nulla sanguinis corrupti, aut multum vitiati signa, ante, vel in paroxysmo, vel post ipsum occur∣rerent, Praeterquam enim quod febris haec haud valde intensa, maculis, exanthematis, bubonibus, aliisque sanguinis venenati aut plurimum ef∣fervescentis indiciis careat; insuper nycthemeri spatio terminatur: quod vix unquam evenire solet in affectibus intra massam sauguineam altius radicatis.

XXVII. Quamobrem existimare potius adducor, morbi hujus labem, in liquore nerveo primitus fundatam, exinde in cruorem, dum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 istius malignae tragoedia peragitur, communicari. Videtur enim quod hu∣mor iste, fibras omnes totius corporis irrigans & spirituum animalium ubi∣que vehiculum existens, propter Anni intemperiem à crasi debita, nem∣pe à spirituo-salino-volatili desciscens, versus indolem acetosam, aliamve plus vitiosam, & demum malignam degenerarit: cumque is ad depra∣vationis statum illum pervenerit, ut vel sponte, ob plenitudinem, vel prop••er contagii fermentum excitus, turgescentiam sive fluorem concepe∣rit, è partibus istis irritatis excussus, inque massam sanguineam redun∣dans, hanc illico totam venenet, compagem ejus dissolvat, inque effer∣vescentiam, illius mox expellendi gratia, maximopere eccriticam incitet. Hinc sudores (quoniam haec excretionis via tum proxima, tum amplis∣sima est) copiosi erumpunt; quo naturae nisu extremo si forsan accidat virus totum è sanguine in habitum corporis remandari, indeque per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 universalem, & aliquamdiu continuatam prorsus ejici, brevi salus, velut sudum post nubes-penitus discussas, essulget; sin vero à fer∣mentatione ista, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nisu, in quam sanguis miasmatis maligni expellendi causa excitatur, particulae venenosae non subito, nec in torum

ejiciantur, cruoris massa tum quatenus sero orbata, tum crasi pessunda∣ta, ad flammam vitalem amplius prorogandam inhabilis evadit.

XXVIII. Ex his non difficile erit symptomatum causas & curationis ejus Empiricae rationes assignare. Nam quod morbo urgente, aut circa primum ejus insultum, antequam febris accendi videbatur, languor statim in∣solitus, Animi defectio, summa virium prostratio, capitis dolor, cor∣dis palpitatio, cum pulsu crebro, celeri, & inaequali, aliaque nervosi generis pathemata laborantes infestabant; indicio erat, partes nerveas, prius sanguine affici, ab iisque malum illud originem suam ducere.

XXIX. Cum sudor copiosus (qui & symptomaticus, quandoque etiam criticus erat,) circa febris hujus principium, se cus ac in plerisque aliis, exoritur, ratio est, quod latex morbificus, è fibris, & partibus nerveis in massam sanguineam redundans, exinde statim à primo ejus appulsu rejicitur, nec diutius in sanguine morari, aut intime permisceri sinitur. Enimvero, in statu non admodum invaletudinario, liquor Nerveus cum Sanguineo vix unquam congruit: quare siquando isle per vices quasdam in hunc regurgitet, mox iterum excutitur; &, priusquam tinctura lixi∣viali inficitur, per renes amandatus, urinae limpidae profluvium excitat; quod quidem in affectibus spasmodicis saepius evenire advert imus. Sin liquor nerveus degener, aut depravatus in sanguinem continuo refluit, modo Dysenteriam incruentam, qualem supra descripsimus; modo Dia∣beten, prout prius ostendimus, producit. Caeterum propter ejusdem hu∣moris restagnationes minores & privatas, tumores cancrosos, strumosos, scir∣rhosos, aliosque mali moris exoriri olim evicimus. At vero in affectu, de quo nunc agitur, latex iste nerveus, si quidem valde malignus, & pestilens exi∣stat, sanguinem primo contactu venenat, inque serositates per sudorem citissime amandandas fundit; secus enim, si per horas aliquot intra massam sanguineam manere, cumque ea circulari, & penitius commisceri permit∣titur, ipsum penitus corrumpit, & plane mortificat: hinc in medendi me∣thodo ista, per experientiam crebram inventa, ita sedulo cautum est, ut primo morbidi insultus momento, laborantes confestim (non opperi∣endo dum vestibus exuantur, lectoque inferantur) stragulis cooperti ad sudandum componantur, atque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 mox aequabilem in toto cor∣pore excitatam per 24. horas continuent, interim ut nec manum, nec pe∣dem movere, nec cibum aut somnum capere sinantur; hoc est, nihil o∣mnino agant, quo latex iste pestilens cum sanguine plus, aut intime ma∣gis confundatur; aut quo celerrima, & totalis ejus exclusio inhibeatur. Quod si ejusmodi cita, copiosa, & aequabilis sudatio per naturae instin∣ctum accita, perque medicinam regulata, tam diu producatur, ut virus totum per cutis poros exhalet, affecti statim sine eruptionibus cutaneis, febre lenta, infirmitate diuturna, sudoribus nocturnis, aliisque sanguinis vitiati consequentiis integre convalescunt. In quantum vero liquor ner∣veus, post corruptelas ita expurgatas, rursus eodem more depravari, & dein, ob plenitudinem aut contagium commotus, è partibus nerveis in sanguinem redundare, ipsumque pariter venenare aptus est; propterea nonnulli postquam perfecte convaluerant, ab eodem morbo secundo, im∣mo nonnunquam tertio, corripi solebant. Non opus erit medicamen∣torum formulas in hoc casu ullas subjicere; quia totum Curationis nego∣tium, sere tantum à recta Aegrotantium tractatione, sive administratione dependet. Caeterum valde 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 esset, pharmaciam, ac metho∣dum praescribere contra morbum adeo insolitum, quem speramus nun∣quam rediturum; &, si forsan olim aliquando redierit, incertum est, an eadem rursus medendi ratio in omnibus observari debeat.

SECTIO VI.

CAP. I.

De Medicamentis Cardiacis & Alexiteriis.

IN veteri medicina, etiamque in nostra adhuc vulgari & Empirica, quam mulierculae & Agyrtae passim exercent, medicamenta dicta Cardiaca & Alexiteria communissimi semper usus & maximi fuerunt census. Horum simplicia numerosissima habentur, eorundem compositiones Dispensatoriis quibusque ••um Antiquis tum modernis molem addunt, & fere cunctas implent paginas: quod vero ad effectuum rationes & operandi modos spectat, viz. à cujusmodi particulis eorum virtus dependet, & quali aut cordis aut sanguinis vel spirituum vel aliorum humorum affectione po∣tentias suas exerunt; super his, inquam, nihil uspiam, quod animo veri∣tatis avido satisfaciat, à Medicis aut Philosophis dictum reperio. Ad ex∣plicandas Cardiacorum virtutes non, uti in reliqua pharmaceutice, quali∣tatibus manifestis & sensibilibus insistitur; verum ad occultas, & speci∣ficas, immo ad totius substantiae actiones recurritur: interim si res at∣tente consideretur, ejusque Aetiologia vera & genuina eruatur, facile constabit, ipsam remedii Cardiaci notionem omnino perperam institui, atque errorem vulgarem esse.

II. Remedia Cardiaca ejusmodi habentur, quae cordi quovis modo la∣boranti succurrant; quare passim ab Autoribus dicuntur hoc cor insigniter confortare, illud cor ab omni putredine illaesum praestare: quinimo alia cor imbecillum, aut oppressum relevare, tremorem, aut deliquia ejus sa∣nare, ipsumque à corruptione praeservare. Porro, quoniam in Peste, Va∣riolis, & Febribus malignis cor veneno, aut malignitate correptum aut ob∣sessum esse creditur; idcirco remedia, quae in morbis istis juvare solent, non simpliciter Cardiaca, sed Alexiteria, & Alexipharmaca dicuntur.

III. Haec de medicamentis tum Cardiacis tum Alexiteriis opinio inde exorta videtur, quatenus olim putabatur, & etiam vulgo creditur cor vitae omnis, & caloris principium esse; & proinde salutem, aut mortem nostram, ab immediata illius affectione pendere: hinc quaecunque animam re∣creant, atque nos vividos, & alacriores faciunt, illud agere creduntur, qua∣tenus cordi benigna & amica sunt; & è contra alia moerorem & melan∣choliam inducere, quatenus cordi inimica, & incongrua existunt.

IV. Verum enimvero cum alibi satis fuse ostendimus vitae subjectum minime cor, sed imprimis & fere tantum sanguinem esse, ipsamque A∣nimam (à cujus existentia, & actu in corpore, vita dependet) partim in sanguine, partimque in spirituum animalium aggerie fundari; facile se∣quetur remedia, quae vitam integram conservant, aut periclitantem in∣staurant, has animae partes, nempe sanguinem, & spiritus animales po∣tius & immediatius, quam cor respicere. Hoc enim non viscus nobile & princeps est usque adeo, uti perhibetur; sed merus musculus, carne tantum & tendinibus more caeterorum constana, & sanguini circumpellendo in∣serviens: quoties autem ab hoc munere rite peragendo deficit, aut delin∣quit; hoc non propria ipsius culpa, sed aut sanguinis, aut spirituum ani∣malium, quibus actuatur, vitio contingit.

V. Itaque ut medicamentorum, quae Cordialia dicuntur, rationes & operandi modi innotescant, considerare oportet haec duo; sc. primo quot, aut quibus praecipue modis, sanguis aut quoad accensionem, aut quoad mistionem suam perperam habens, & non raro periclitans, subsidia, quibus

praeservetur aut emendetur, medica requirat. Secundo quo ritu ob de∣fectum aut delictum in regimine animali cor à debito motu impeditur, aut pervertitur, & propterea medicaments, quae spirituum copias adaugeant, & rectius componant, indicantur.

VI. Quoad prius sanguis, respectu accensionis suae, aut deficit, aut ex∣cedit; & utroque respectu, medicamenta diversimoda, nempe calida, aut frigida, ceu velut oleum, aut aqua requiruntur; & propterea vulgo Car∣diaca appellantur, etsi cor non omnino afficiant. Nam licet ab iis assum∣tis saepenumero cordis motus alteretur, & proinde pulsus statim crebrior aut tardior, fortior aut debilior evadat; attamen hoc ideo fit, quia cordis motus, omnino à spirituum animalium influxu dependens (miro inter utramque animae portionem consensu, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉,) juxta sanguinis accensionem, exactissime proportionatur: quare prout sanguis à pharma∣cis ingestis effervescentiam sive aestum suum intendit aut remittit, è ve∣stigio spiritus animales, qui cor agitant, conditioni ejus ad amussim ob∣sequentes, cor ocius, aut tardius vibrare faciunt; dein, si ab eodem medi∣camine spirituum animalium systasis efficitur, propterea item pulsus ma∣gis, aut minus fortis, aut vehemens efficitur; cum interim istius medi∣camenti virtus haud magis ad cor ipsum, quam ad manus, aut pedes, aut ad musculum quem vis alium pertingat. Itaque ut cardiacorum, qui∣bus sanguinis enormitates sanantur, classis prima rite instituatur, per∣pendere oportebit, quot, & quibus modis liquor ejus tum quoad Accen∣sionem, tum quoad Crasin suam perverti aut depravari solet, dein cu∣jusmodi remedia Cardiaca vulgo habita, pro quibusque vitiis requi∣runtur.

VII. Primo igitur sanguis interdum non satis accenditur, nec cum vi∣gore circulatur, prout observare est in multis languidis, sc. ab aeritudine diuturna decumbentibus, aut haemorrhagias magnas, aliasque evacuationes immoderatas passis, aut senio confectis; quibus utique cum pulsu debili, & viribus prostratis, extrema ut plurimum frigent, & pallent: quorum ratio est, quod cruor ob particulas sulphureas nimis absumtas, & depres∣sas, fere vapidus & effoetus evasit; proindeque parce admodum, & mi∣nute in pulmonibus accenditur: cui saepenumero accedit, quod regimine animali etiam fatiscente, cor pleniore spirituum influxu destitutum, san∣quinem, quo vegetius effervescat, & accendatur, non satis exagitat.

VIII. Remedia in hoc casu adhibenda sunt vina generosa, Aquae arden∣dentes, aut mitiores cum aromatis destillatae; pulveres, species, & con∣fectiones Aromaticae; olea & spiritus Chymici; Tincturae, Elixires, alia∣que particulis sulphureis & spirituosis praedita; quae nempe sanguinem exagitent magis, eumque magis inflammabilem, & turgidum reddant: cumque eadem simul spiritus animales exuscitent, & confortent; propter∣ea cor vegetius & fortius pulsare faciunt. Horum formulae in calce hu∣jus capitis subdentur.

IX. Secundo saepenumero sanguis ob particulas sulphureas nimis▪ so∣lutas, & in effervescentiam actas, plus debito accenditur, ac calorem nimis intensum, & valde molestum in toto corpore dispergit; quapropter, ut iste ita plurimum rarefactus & efflagrans, intra vasa contineri, simulque eventilari possit; cor vehementer, & celeriter pulsans sanguinem magno labore & nixu circumpellit: ideirco in hoc casu remedia Cardiaca frigi∣da, & attemperantia, quae sanguinis fervorem restinguant, & sedent, si∣mulque spiritus animales, quo magis ardua nunc vitae pensa praestare pos∣sint, blande refocillent, adhibere oportet: in quos fines aquae destillatae Borraginis, Melissae, florum Paralyseos, Calendulae, Tunicae totius Citri, nec non syrupi, & conservae è floribus & foliis ejusmodi vegetabilium, succus Acetosae, Citri, Aurantii, Crystallum minerale, & similia ex usu esse

solent; quibus opiatae saepissime cum fructu adjunguntur; nam cordis im∣petu nonnihil refraenato, languis effervescentiam suam facilius, ac citius remittit.

X. Haec sunt Cardiaca simpliciora, quae unicam intentionem, nem∣pe flammae sanguineae elationem, aut depressionem efficere designan∣tur. Verum insuper sanguis haud solummodo quoad accensionem, sed etiam mistionem sive crasin suam depravari, & diversimode perverti solet. Attamen non statim quibuslibet dyscrasiis ejus Cardiaca exiguntur, sed tantum iis, quae in febribus excitatae, cum subitae ac imm••nes fuerint, massae sanguineae corruptionem totalem minantur.

1. Sanguis febriliter effervescens duobus praecipue modis quoad crasin suam periclitatur: nempe aut mistionis vinculum nimis strictum existit, proinde ut particulae omnes ita inter se complicentur, ac mutuo combi∣nentur, ut inutile & excrementitium ab utili, & tenue à crasso, nequa∣quam extricari, aut secerni queat; prout in febribus quibusdam conti∣nuis, & putridis accidit; quae licet parum aut minime sint malignae, quia tamen per sudorem, aut diapnoen judicari nequeunt, quandoque in mortem terminantur. Quare in hoc casu pro Cardiacis exhibeantur, quae sanguinis compagem reserant, & aperiunt; proinde ut latex serosus cum recrementis aliis, à reliquorum concretione abscedere, & amandari pos∣sit.

2. Sanguinis crasis alio insuper, & plane diverso, modo in febribus sub∣verti periclitatur, proindeque remedia aliusmodi Cardiaca, viz. Alexi∣pharmaca, sive Alexiteria indicantur. Enimvero saepe accidit compagem ejus à particulis heterogeneis, aut intra proprium sinum genitis, aut il∣lic aliunde suffusis, laxari nimis, & quoad crasin dirimi, proinde ut mi∣stionis vinculo communi soluto ubique in partes secedatur, at que dein sanguinis coagulati, aut extravasati, & stagnantis portiones hic, illic desixae, putresiant & corrumpantur; & demum liquor totus sanguineus in tantum vitietur, ut non amplius ad flamman perennandam, aut ad spiri∣tus Animales in cerebrum extillandos idoneus existat: quamobrem tunc necesse erit functiones omnes sensim fatiscere, & denique vitam perire.

XI, Cardiaca, in hoc casu maxime requisita ejusmodi particulis con∣stent, quae in sauguinem traductae, cumque eo circulatae, indomabiles usque, simulque benignae perstent; quare dum massae sanguineae poros omnes, & meatus subeunt, particulas alteras malignas ubique exagitant, à concretionibus suis divellunt, & demum aut subigunt, aut foras expel∣lunt. Cumque adeo sanguis à mistione istac venenosa liberatus, simulque à coagulationibus quibusque privatis expeditus, in particulas rursus mi∣nimas, & elementares dirimitur, mistionem suam pristinam, & brevi salutiferam recuperat.

XII. Profecto ut melius constet, quo ritu Alexiteria sanguinem, & succos corporis nostri, ab afflatu pestifero conservant, aut eo jam jam ta∣ctos à corruptione vindicant; considerare oportet quomodo alii liquores putrefactio•••• obnoxii diu praeservari, aut ea correpti denuo restitui possint. Itaque de Cervisia observare est, eam, ex sua natura cito coacescere aptam, florum Lupuli incoctione durabilem eff••••i: quinimo aquam communem, cum alias brevi putresceret, vegetabilium amaricantium (cujusmodi etiam Alexipharmaca existunt) coctione aut infusione impraegnatam, diu∣tius illibatam perstare: praeterea herbarum succos, & liquores quosdam alios jam jam putidos, si modo sulphure accenso fumigantur, pristinum vigorem recuperare: insuper vina, cervisiam, aliaque potuum genera fere vappida, & exoleta, per fermentationem in iis de novo concitatam saepius reviviscere. Quorum ratio est, quod siquidem rei cujusque corruptio in particularum elementarium exolutione, & mutuo ab invicem decessu

consistit, quicquid eas ad fugam, & confusionem tendentes, adhuc in motu & perfecta mistura dètinet, concretum istud usque fartum tectum praeservat. Porro siquid Elementa ab invicem soluta & mutuo decessura, denuo simul cogit, inque novam fermentationem suscitat; putredinem, licet inceptam, à concreto arcet, eique constitutionem rursus firmam con∣ciliat. Hujusmodi alterationes, & à corruptione vindicias, liquoribus ab arte paratis induci, cuivis è plebe notum est. Et quidem in peste, & mor∣bis malignis, Alexipharmaca eundem effectum praestare videntur. Haec enim saepius assumta, quatenus sanguinem continue exagitant, inque fer∣mentationem altiorem cogunt, non obstante 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 noxiorum in∣fluentia, mistionem ejus integram conservant; quinimo post malignita∣tatem in pressam, atque sanguinis crasin praedicto mod laxari, & solvi inceptam, ejusmodi remedia usque ad Diaphoresin promovendam exhi∣bita, quatenus labis susceptae miasmata decoquunt, & fermentationem novam alteri corruptivae oppositam-inducunt, saepenumero luis pestiferae impetus, aut impressiones obliterant. Hujusmodi Pharmacorum Alexi∣teri•• species & formulae inferius subdentur.

XIII. Interim, quod spectat ad Cardiaca istaec altera, à quibus nimirum sanguinis effervescentis compages nimis constricta laxatur, & pro materia febrili, alilsque recrementis manumittendis aperitur; ut horum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & operandi rationes melius innotescant, huc referri deberent, quae supe∣rius circa Diureticorum & Diaphoreticorum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 protulimus. E∣nimvero medicamina ista Cardiacis quibusdam valde affinia sunt, immo interdum usus communis, aut reciproci existunt; in quantum sanguinis crasis vitiata interdum relevari nequit, nisi prius reserata ejus compage, seroso latici, per renes aut cutis poros amandando, exitus patefiat. Sin∣gulos hosce medendi scopos Salina potissimum exequuntur. Nam, prout olim saepius notavimus, corporis cujusque tum liquidi, tum solidi, apertio clave fere tantum salina perficitur.

XIV. Quomodo ob varias salinorum infusiones lactis coagulatio, atque ab eo statu reductio, aut inhibitio praestantur, & quantum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in san∣guine haec fiunt, in capite de Diuresi per experimenta declaravimus: quemadmodum in lacte, aut sanguine fluido, pariter in metallis fixissimis, aliisque mineralibus res habet. Etenim concretio sive compactio fere omnis à Sale unius generis, dissolutio à quodam alterius, qui salem pri∣mum in complexus suos rapit, & dein praecipitatio fit à sale quodam status diversi, qui priorum combinationes destruit: haec omnia tam clare, & fuse supra exposuimus, ut non opus sit hic repetere. Quod itaque salina Cardiacis haud minus quam Diureticis & Diaphoreticis accensemus, ra∣tio eadem est in omnibus restat modo, quae hujus generis ad censum il∣lum pertinet praecipuas species, & operandi rationes, & Aetiologias bre∣viter designare.

1. Itaque in primo ordine sese offerunt, & plerisque aliis facile palmam praeripiunt Cardiaca sale volatili praedita, uti Spiritus C. C sanguinis, salis Armoniaci compositi, viz. cum Succino, Theriaca, radicibus Serpentariae Virginianae, aliisque Alexiteriis destillati; item quod nuper Doctoris Me∣dici ad sectam Empiricam transmigrantis medicamentum unicum & uni∣versale fuit, Spiritus craniorum è sepulchris effossorum. Huc etiam sal Viperarum, item pulvis Bufonum clause calcinatorum (quem olim in febre pestilentiali Oxonii An. Dom. 1643. epidemica celebrem & valde proficuum novi) cum multis aliis referri debent. Hujusmodi remedia multos ab ipsis sepulcri f••ucibus revocarunt: & quidem respectu vari••, & multiplici, saepe juvamen praestant; viz. imprimis quatenus sali, aut fixo, aut acido occurrendo, eosque in amplexus suos rapiendo sanguinis

ab effervescentia febrili nimis inspissati, & constricti massam aperiunt, adeoque materiae morbificae separationem & excretionem promovent; tum insuper quod spiritus animales relevant, atque segnes ad munus suum defungendum exuscitant; quibus accedat, quod in febribus malignis pharmaca haec materiae morbificae particulas venenosas subigunt, & non raro extinguunt.

2. Secundus inter Cardiaca salina locus, remediis sale alchalisato sive petrificante praeditis, jure debetur; haec enim vulgo Cordialia maxime insignia habentur. Hujusmodi nimirum sunt lapis Bezoar, Margaritae, Corallia, os è Corde Cervi, & cornu ej usdem, pul. Eboris, oculi & chelae Cancror. aliique pul. lapidei, & testacei; quos saepenumero cum fructu exhiberi communis experientia testatur: atque juvaminis ratio in hoc consistere videtur, quod salis alchali particulae in medicamine, salis acidi intra corpora nostra particulis occurrunt, & mox in time cohaerent, eorum∣que proinde efferationes, & quascunque alias combinationes iniquas de∣struunt. Hujusmodi Cardiacorum classi Bolus Armena, terra Lemnia Si∣gillata, aliaque cretacea etiam merito accensentur; non ideo tamen, quod cordi laboranti (uti vulgo perhibetur) succurrunt, sed quatenus salis acidi aut fixi, aut in visceribus, aut in massa sanguinea, praepollentias de∣struunt; at que enormitates, ab iis productas, mox sedant, aut corri∣gunt.

3. Si medicamenta acetosa, sive sale fluido praedita, ab hoc Cardiacorum censu excluderem, Medicorum fere omnium, ac imprimis veterum, Au∣toritas contra me infurgeret. Haec enim plerisque contra pestilentiam Alexiteria eximia habentur. Pro curatione febrium malignar. Aceta The∣riacalia, & Bezoartica summe praedicantur; quinimo aquas in eum usum destillatas, Acetum, aut acetosa ingrediuntur. Propter eandem rationem spiritus Vitrioli, succus Citri, Lujulae, Granatorum, cum multis alias ejus∣dem farinae, in Cordialium, & Alexipharmac 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 numero habentur; & quidem jure optimo, quoniam haec salis fixi cum sulphure adusto combi∣nationes optime dissolvunt, atque efferationes subigunt; proindeque hu∣jusmodi remediis sanguinis coagulationes, & extravasationes, in febribus maliguis evenire solitae, praecaventur saepe, aut curantur.

4. Propter easdem aut consimiles rationes, quibus salina praedicta, etiam alia quorum basis sal fixus est, Cardiacis annumerantur, aut eorum com∣positiones ingrediuntur. Quippe cum sales diversimodi in corpore nostro gignantur, illique passim ab uno statu in alterum transeant, hinc propter quamcunque intentionem salina non unius sed varii generis exhiberi de∣bent. Qua ratione sale fixo sive lixiviali praedita salis acidi, intra viscera vel sanguinem praepollentis, enormitates tollunt, aut corrigunt, superius ostensum est.

5. Sal nitrosus jure optimo Cardiacis accensetur, utpote sinc cuju, par∣ticulis cum aere inspirandis vita Animalium non potest subsistere: cae∣terum hic intus ore assumtus celebre Antipyreuticon habetur, quatenus sitim tollit, atque aestum febrilem valde compescit; quod tamen efficit, non tantum sanguinis mistionem, sed etiam ejus accensionem juvando. Alibi ostendimus ad flammam constituendam una cum particulis sulphu∣reis, nitrosas requiri; & quo uberius hae subeunt, eo clarius, & nitidius ardescere. Quapropter cum materies, quae maxima ex parte sulphure cum sale, & terra admistis constat, accensa flammam non nisi obscuram cum sumo & fuligine vitiatam emittit; si nitrum adjiciatur, ea mox splendida, & mitis cum candore effulget. Pariter in febribus habere censemus, quan∣do sanguis, faeculentiis adustis refertus, cum calore suffocativo fumigat, potius quam aperte esslagrat, nitri particulae ore assumtae, inque sanguinem traductae, eum mox clarius, & propterea benignius, ardescere faciunt:

proinde ut, liquoris compage magis reserata, recrementa ejustum serosa, tum suliginosa liberius decedant. Quamobrem recte observat Verulamius noster, Nitri particulas tum ventriculo ingestas, tum una cum aere inspi∣ratas, ad vitam nostram & tuendam, & prolongandam plurimum con∣ducere.

XV. Hae sunt praecipuae medicamentorum Cardiacorum species, quo∣rum operatio potissimum in massam sanguineam destinatur, cujus nempe compagem, aut nimis strictam, & coctione diuturna inspissatam, nonnihil fundunt, & aperiunt, ut materiae morbificae exitus patesiat: vel ea cruorem à mistura heterogenea, & maligna, dissolutum, inque portiones venenatas, proindeque stagnationibus, & coagulationibus corruptivis obnoxias, fra∣ctum, à putredine vindicant; in quantum sc, Cardiacorum istorum Alexi∣teri•••• particulae, in sanguinem traditae, cumque eo inter circulandum con∣fusae, haud tamen ab eo assimilatae, aut subactae, particulas venenatas ubi∣que adoriuntur, easque aut subigunt, vel foras expellunt: proinde ut massa sanguinea malignitate omni liberata, & coagulationibus quibusque extricata, brevi crasin pristinam recuperet. Utraque haec pharmaca, qua∣tenus sanguinem à corruptione aut extinctione praeservant, vulgo Car∣diaca, sed proprie magis Vitalia dicantur.

XVI. Quod si amplius inquiratur, quomodo haec, aut illa ventriculo in∣gesta, absque notabili actione, vel passione ibidem excitatis, energias suas fere illibatas tam subito in massam sanguineam transferant: Dico impri∣mis, pharmaca istaec spiritibus Animalibus neutiquam adversari, sed valde congruere; quare ventriculi fibras nerveas, nec in molesti c sensum, nec in motus excretorios irritant; quin potius spiritus earum incolas in ova∣tionem quandam, sive complacentiam cient; cujus undulatione tota mox Anima latius expanditur. Dein secundo, è ventriculo in sanguinem tran∣situs non, prout olim putabatur, tam longus est, aut per tantas ambages producitur, ut timor sit, ne medicamenti virtus in via amittatur; verun∣tamen è vestigio, è finibus his, in illos proditur. Nam, prout supra obser∣vavimus, interiorem ventriculi tunicam nerveam vasa sanguifera innu∣mera consitissime obducunt, proinde ut pharmaca non solum cathartica, verum alia quaeque in praecordia, aut cerebrum, immo in extimam cor∣poris oram destinata, nondum ventriculo egressa operationes suas in san∣guinem ordiuntur.

XVII. Hactenus de Cardiacis ita vulgo appellatis, quatenus sanguinem quoad accensionem, aut mistionem suam, nempe aut alteram, aut simul utramque depravatam restituunt, vel ad meliorem crasin reducunt. Quo∣rum operatio & virtus cum vitae periclitanti suppetias ferat, ea (prout innuimus) proprie magis, Vitalia dicantur. Verum insuper medicamina quaedam, isto cordialium nomine insigniuntur, quatenus prius, & imme∣diatius in Spiritus Animales energias suas exerunt, adeoque Animae sen∣sitivae aut portionem quandam, aut toram hypostasin nimis contractam, depressam, aut alias perturbatam, erigunt, vigorant, & componunt. Et quidem hujusmodi remedia cor ipsum, etsi remotius, quadantenus tamen afficiunt. Quippe cum ab illis exhibitis, tota Anima Sensitiva elevatur, & latius expanditur, etiam Spiritus, Praecordiis destinati, in eadem uberius influunt, & vegetius actuant; proindeque pulsus, prius debilis, aut va∣cillans, mox fortius vibrat, & sanguis eum majori impetu circumpellitur. Hujusmodi Pharmaca, pro Cardiacis jure quodam habita, quoad Materiam ab alteris vitalibus, sanguinem imprimis respicientibus, haud multum discrepant; immo nonnulla utrique generi communia sunt. Quoad af∣ficiendi rationes posteriora haec ad duo capita satis apre reducuntur, & quatenus aut Lenia, aut Aspera sunt, eundem scopum assequuntur; ea nimirum, vel spiritus Animales demulcendo, & quasi blande, & molliter

palpando erigunt, & confirmant; vel ipsos vexando, atque velut stimulis, ac contis urgendo, in motus citatiores, & quandoque magis regulares, cogunt.

XVIII. Cardiaca prioris generis quamprimum stomacho ingeruntur, immo interdum ore tantum libata, virtutes suas exerunt, & cum grato appulsu, spiritus in primis viis, sive corporis velut porticu, degentes re∣focillant, aut instaurant; dein horum continuitate, ovatio eadem in spi∣ritus alios, & subinde in alios, successive tradita, brevi per totam Animae Sensitivae compagem undulat; proinde ut tum cerebrum, tum praecordia pleniore spirituum quasi exultantium influxu irradiata, functionum sua∣rum munia multo vegetius, & alacrius obeant. In hunc finem (ca∣vendo nimiam sanguinis incitationem) faciunt Aquae vulgo cordiales dictae, cum vino aut spiritibus vinosis, cumque Aromatis destillatae; item Moschi, & Ambrae griseae praeparata. Etiam pulveres Aromatici iisdem commisti. Porro huc spectant Coralliorum & Margaritarum magisteria, & tinctura, item elixires, aliaque quamplurima ejusdem farinae, saporem, aut odorem gratum spirantia: hinc etiam suaveolentia, ac visibilia ju∣cunda, quatenus spiritus Animales recreant, Cardiac is annumerantur: quaecunque enim spiritus, Sensorii cujusque praesides, blande afficiunt, & delectant, mox totam Animam erigunt, & amplificant. Interim alia hu∣jus census Cardiaca, sine magna spirituum in vestibulo consitorum affe∣ctione, immo primis viis, & massa sanguinea fere insalutatis, intra 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 primo operari videntur: cujusmodi sunt Cephalica quaedam ita dicta, quae cum palato aut ventriculo minus grata sint, & cruorem vix fermentent, aut exagitent; tamen cerebrum illustrant, ejusque incolas spi∣ritus animales exacuunt, & corroborant. Hujus indolis videntur esse Salvia, Betonica, Rosmarinus, Verbena, cum multis aliis.

2. Medicamenta quaedam alia, & Administrationum genera (quae non immerito Cardiacis accenseantur) modo longe diverso operantur, & ob rationem prorsus aliam juvamen praestant: ea nimirum spiritus Anima∣les non blande demulcent, & aequabiliter expandi faciunt; verum ini∣tant potius, & huc illuc excurrere, & efferri cogunt; eum nempe ob fi∣nem, ut, cum ipsi, prius inordinate habentes, & inaequaliter dispersi, in quibusdam locis densius, inque aliis tenuius scaterent, proindeque functionum suarum munia quaedam, ac potissimum intra cerebrum, aut praecordia intermitterent, aut perverse agerent; optimum tunc remedi∣um est, ut à pharmaco ingrato perturbentur, & exagitentur magis: pro∣pterea namque illi tanquam à loris inflictis exuscitati, & velut flagellati, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 priores relinquunt, & sponte sua in ordines regulares redeunt. Ita namque usitatum est in lipothymia, syncope, cordis oppressione, aut spasmo, immo in quibusque fere aliis spirituum deliquiis, languoribus, aut Anomaliis, aut spiritum C. C. Fuliginis, Salis Armoniaci, aut tin∣cturam Castorei, vel Asae foetidae, cum aliis liquoribus propinare; haec, & similia, uti imprimis sales volatiles, & olea chymica empyreumatica, naribus admovere; porro in subitis Animae defectionibus, faciei aquam frigidam inspergere, nares convellere, corpus valde concutere, & non raro alapam infligere expediat. Hujusmodi Administrationes levamen con∣ferunt, quatenus spiritus Animales oppressos, vel distractos, vel à proprio munere aliud agentes, exuscitant, ipsosque dein expansos, ac velut in aciem conscriptos, ad pristina officia sua jubent. Quod vero nonnulli juvamen illud inde procedere existimant, in quantum sanguis, in cursu suo impe∣ditus alicubi, ac praesertim intra praecordia stagnans, praedictas affectiones parit, illisque remediis, & administrationum modis in motum vindica∣tur; dico pathematum istorum, & causam, & curationem secundario tantum, & mediate à sanguine pendere; primitus vero, & sanguinis stagna∣tionem,

à cordis motu animali impedito procedere; & non, nisi ab hujus restitutione, illius impedimenta tolli. Recensitis nunc variis medicami∣num pro Cardiacis habitorum speciebus, eorumque in Sanguinem, aut Spiritus, vel simul in utrosque operandi modis, & rationibus (uti opi∣nor) rite designatis, restat adhuc illorum, unicuique ex praedictis inten∣tionibus medicis appropriatorum, selectas quasdam formulas subjicere.

CAP. II.

Cardiacorum Species, ac Formulae.

QUandoquidem Pharmaca, pro Cardiacis vulgo habita, in duo genera distinximus, viz. alia quae sanguinem, & alia quae spiritus Anima∣les potissime ac immediatius afficiunt; in primo illorum censu, quae ad sanguinis accensionem regulandam destinantur, ea posuimus, quae li∣quorem ejus nimis frigidum, & motu tardum, plus aestuare, atque par∣ticulis sulphureis copia magis auctis, aut exaltatis, uberius accendi, & efflagrare cogunt; qualia sunt vina generosa, Aquae ardentes destillatae compositae, spiritus, & tinctura Croci, Elixir vitae Quercetani, Tin∣ctura salis Tartari, Chalybis, aliaque spiritu imprimis ac sulphure copio∣sis referta; quorum modo haec, modo illa pro cujusque patientis libitu sumantur. Quoties ob sanguinem minus accensum, proindeque intra praecordia aggestum nimis, & fere stagnantem, languor & spirituum fati∣scentia, magna cum cordis oppressione, infestant; in hoc casu Aqua mira∣bilis, Cinnamomi, Caryophyl. Absynthii compos. item è cort. Auran∣tii cum vino destillatae conveniunt; quibus interdum spiritus, elixiris, vel Tincturae cujusdam dosis addatur.

II. Attamen hic magna cautione opus est, ne frequenter nim is hujus∣modi cordialibus indulgeatur. Novi enim plures tum viros tum feminas in∣signes à crebriore horum usu, in malam hanc consuetudinem lapsos, ut ne∣cesse habuerint saepius in die, aut vini generosi, aut spiritus, vel aquae cu∣jusdam fortioris haustulum ingerere. Porro eorundem doses (siquidem na∣tura extraordinari is parumper assueta, haud diu iisdem contenta perstat) indies augere, ac saepius repetere; proinde tandem ut stomachus nihil me∣diocre suffere, aut digerere possit, potentiora, usque & calidiora ex∣petens. Caeterum viscera alia ac imprimis hepar exsiccantur adeo, & assan∣tur, ut, sanguine quoad penum suum diminuto, & quoad crasin depra∣vato, cacochymia morbifera, aut vitae abbreviatio supervenerit.

III. Plures, & variae sunt occasiones, propter quas multi in pessimum hunc liquores Cardiacos pitissandi morem adducuntur. Nam praeter subitos languores, forsan ab ingenti moerore, labore improbo, sudoribus im∣mensis, aut dolore acuto excitatos, insuper siquando Alimenta minus con∣grua stomacho gravamen, aut nauseam inferant vel propter diathesin spa∣smodicam syncope, aut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 impendere videatur: porro ob multas alias causas, usitatum est spiritus vinosos, sive Aquam vitae, etsi minus proprie ita dictam, ingeri; dein postquam ejusmodi cordialia aliquoti∣es sumta congruere, & delectare incipiunt, à quovis eorum libamine, massa sanguinea paulo uberius expansa, & magis accensa, totius Animae hypostasin ampliari, inque ovationem quandam accieri facit; quae post∣quam denuo subsidit, Anima istius complacentiae memor, & praesenti

statu minime contenta, eandem denuo affectat, eique rursus captandae mox inhiat. Quare ad omnem molestiam corporis, aut Animi, quam∣primum spiritus paulo fatiscunt, ad eos statim erigendos, haustus cardia∣cus expetitur, &, si praesto fuerit, ingeritur; adeoque propter Animae vela saepe inutiliter expansa, ipsius corporis, tanquam navis, fabrica la∣befactatur. Nec tantum apud gulosos, & bibones, mala haec consuetudo invalescit, sed viri interdum docti, feminaeque perbellae, ac ingeniosae, quo mentis indolem excolant magis, aut exhilarent, spiritus & aquas ardentes saepius libando, sanitatem propriam subruunt, & non raro penitus evertunt. Non opus erit hujusmodi Cardiacorum formulas vulgo satis no∣tas, & tritas hic adjicere: abunde satis videtur, hic eorum abusus in∣nuisse.

IV. In secunda Cardiacorum classe posuimus ea, quae sanguinis effer∣vescentiam nimiam nonnihil sedant, ejusque incendium immodicum paulo cohibent, & attemperant, uti aquae destillatae, acida, nitrosa, &c.

Rec. Aq. Lujulae, Citri totius, Fragrariae, ana Unc. iv. syrupi è succo Citri Unc. j. Margarit. pul. Drach. j. f. Julap. Dosis Unc. ij. ter vel qua∣ter in die.

Rec. Aq, Pomorum redolentium, rubi Idaei, ana Unc. vj. syrupi Violacei Unc. j. sp. Vitrioli gt. 12. f. Julap.

Rec. Aq. font. lib. iss. succi Limonii Unc. ij. Sacchari Unc. iss. f. potus; cujus sumantur ad libitum Unc. iij.

Rec. Rad. Graminis Unc. iij. Eryngii condit. Unc. vj. poma duo incisa (vel uvarum Corinth. Unc. ij.) ras. Ebor. C. C. ana Drach. ij. foliorum Lu∣julae M. j. coq. in aq. font. lib. iij. ad ij. colaturae clarif. adde salis prunellae Drach. iss. syrup. Violacei Unc. iss. f. Apozem. Dosis Unc. iij. vel 4. ter in die.

Rec. Conser. Ros. rub. Vitriolat. Unc. iv. Aq. font. lib. ij. dissolve clause, & calide; dein coletur: Dosis Unc. iij. ad libitum.

Rec. Conser. Oxyacant. rob. rubi Idaei, ana Unc. iss. Margarit. pr. Drach. ss. confect de Hyacant. Drach. j. syrup. è succo Citri q. s. f. confect. Dosis Drach. ss. ter in die.

V. Tertia Cardiacorum classis ejusmodi medicamenta suggerit, quae, contra sanguinis effervescentis vitia destinata, compagem ejus strictam re∣ferant, & aperiunt, quo recrementa ejus secerni, & amandari possint. Haec cum praecipue, & fere tantum salina fuerint, pro multiplici parti∣cularum, è quibus constant, salinarum statu, etiam diversimoda existunt: ut plurimum vero eorundem basis, aut est sal volatilis, aut alchalifatus, aut acidus, sixus, aut nitrosus. Cujusque horum formulas quasdam proponemus.

VI. Primo Cardiaca sale volatili praedita, tum in febribus respectu san∣guinis tum insuper in deliquiis, & subitis languoribus respectu spirituum animalium, juxta praescripta sequentia utiliter exhiberi solent.

Rec. Sp C. C. gt. 15. ad 20. Aq. Theriacalis Drach. ij. detur è cochleari, superbibendo haustulum liquoris appropriati: eodem modo sp. san∣guinis, cranii humati, fuliginis, vel salis Armon. compos. propinari debent.

Rec. Salis Viperarum Drach. j. Crystalli mineralis Drach. ij. pul. è chelis compos. Drach. iss. misce f. pul. Dosis Drach. ss. ad Scrup. ij. in cochl. Ju∣lapii Cardiaci, superbibendo haustulum ejusdem.

Rec. Florum salis Armoniaci Scrup. ss. Bezoart. mineralis Scrup. j. f. pul. detur è cochl. liquoris appropriati.

VII. Secundo Cardiacorum nomine apud vulgus maxime insigniuntur, quorum basis sal alchalisatus est sive petrificans; uti imprimis Bezoar orientalis, Margaritae, Corallia, alisque pul. testacei, & lapidei.

Rec. Pul. Gascon. sive de chelis compos. Scrup. j. ad Drach. ss. detur in cochl. Julapii Cardiaoi, superbibendo ejusdem Unc. ij.

Rec. Bezoar. orient. gr. vj. ad xx; detur eodem modo.

Rec. Pul. è chelis, & oculis Cancror. ana Drach. j. Marg. Corallii utrius∣que pr. ana Serup. iv. Bezoar. utriusque ana Drach. ss. boli Armen. opt. Anri Diaphoret. ana Scrup. ij. Bezoart. mineralis Drach. j. misce, f. pul. Cardia∣cus: Dosis Scrup. j. ad Scrup. ij. vel Drach. j. cum vehiculo idoneo.

VIII. In Pleuriticis sequentia pro cordialibus maxime appropriatis habentur, quatenus nimirum, salis acidi praepollentias destruendo, san∣guinis coagulationes, & extravasationes, tollunt, aut praecavent.

Rec. Pul. dentis Aprugni Drach. ss. ad Drach. j. Crystalli mineral. Scrup. j. pul. florum Papaveris Rhoead. Scrup. ss. f. pulvis sumendus in quo∣libet liquore. Eodem modo pul. oculor. Cancr. & mandibulae piscis Lucii ex∣hibetur.

IX. Huc spectant etiam nitri praeparata, quae juxta formulas sequentes, in febribus saepe cum fructu exhibentur.

Rec. Crystalli mineral. Scrup. j. salis volatilis C. C. gr. iij. ad vj. misce, f. pul. detur è cochl. Julapii Cardiaci.

Rec. Crystal. mineral. Antimonii Diaphoret. ana Scrup. j. pul. Bezoart. Scrup. ss. f. pul. detur eodem 〈…〉〈…〉rdo.

X. Medicamenta quorum basis sal fluidus sive acetosus est, in febribus ad reserandam sanguinis compagem, juxta formulas sequentes praescri∣bantur.

Rec. Spiritus Vitrioli gt. iv. ad vj. Aq. Card. Unc. iij. Theriacalis Drach. ij. syrupi è succo Citri Drach. iij. Margarit. Scrup. ss. f. haust. sumend. bis vel ter in die. Eodem modo sp. Salis, vel Nitri sumantur. In eundem finem potus de Cherbet. Limonen s. in aq. font. dissolut. item potus divinus Palmarii conveniunt.

Rec, Pul. C. C. Calcinat. vel An timonii Diaphoret. Drach. iij. sp. Vi∣trioli vel Salis Drach. j. terantur in mortario vitreo, & exsiccentur. Dosis Scrup. j. ad Drach. ss. in cochl. Julapii Cardiaci.

XI. Sales herbarum fixi sive lixiviales Alexipharmacorum compositiones saepe ingrediuntur. Insuper medicamina, quorum bases illi sunt, qua∣tenus febrifuga plurimum insignia habentur, etiam Cardiacis accenseri de∣bent. Exempli gratia tritum illud proponimus.

Rec. Salit Absynt. Scrup. j. Aq. Card. Unc. iij. sp. Vitrioli vel olei sul∣phuris Scrup. j. syrupi Violacei Drach. iij. f. haust. sumend. hora secunda vel tertia ante paroxysmum.

Rec. Aq. Citri totius, Lujulae ana lib. ss. salis Tart. Drach. iss. succi Li∣monii Drach. ij. Sacchari Unc. ss. misce, f. Julapium, cujus usus in febribus Anomalis, quae sine apurexia exacerbationes quotidianas habent. Dosis Unc. iij. bis in die.

XII. Ultima Cardiacorum classis, & quidem aliquo respectu potissima, Alexiteriis debetur, quatenus nimirum ea sunt maxime vitalia. Horum species, & formulae ita numerosae prostant, ut, singulas, aut praeci∣puas tantum, si modo recensere vellem, opus hoc ad volumen ingens excresceret. Hujusmodi pharmacorum, & multa, & magna jam jam extant Antidotaria; proinde ut nobis super hac re paulo compressius agen∣dum sit. Quandoquidem igitur Alexiteria, vel praeservatoria, curatoria sunt; Imprimis remedia selecta in statu adhuc sano contra Pestilentiae aut malignitatis cujuscunque contagium adhibenda subdemus, mittendo interim quid circa aeris ambientis curationes & alterationem praescribi soleat; dein secundo praescriptionum formulas selectas, post contagium susceptum usurpandas, proporemus.

1. Antidota Praeservatoria.

Rec. Conser. foliorum Rutae Unc. iv. Mithridatii, Consectionis liberantis, ana Unc. j. Confec. de Hyacini. Drach. ij. Salis Absynt. Drach. iiss. pul. Pannonici rub. Unc. ss. Aceti Bezoart. q. s. f. Elect. Dosis quant. Nucis Castaneae, ter in die.

Rec. Pul. radicum Serpent. Virginianae, Contrayervae, Zedoariae select, spec. liberantis, ana Drach. ij. Camphorae Scrup. ij. Sacchari solut. in aceto Bezoart. & ad tabulat. cocti Unc. vj. s. a. f. Tabulae pond. Drach. ss. come∣dat. 1. vel 2. saepe in die.

Rec. Rad. Serpentariae Virgin. Unc. iij. coq. in aq. font. lib. iij. ad me∣dietatem, colaturae adde mellis opt. Unc. ij. Theriacae Androm. Unc. j. dissol∣ve calide, & clause, & cola. Dosis cochlear. ij. vel iij. ter, aut quater in die.

Rec. Florum Sulphuris Unc. iv. liquefiant in tigillo, dein cochleatim in∣jice salis Absynt. Unc. iv. simul agitando donec tota massa rubescat, dem adde pul. Aloes, Myrrhae, Olibani, ana Drach. j. Croci Drach. ss. agitentur amplius, per horae quadrantem, donec incorporentur, massa frigefacta, & pa∣tinae vitreae imposita, deliquescere sinatur in oleum Rubini instar asiectui pul∣cherrimum. Dosis gt. 10. ad 20. in aq. Bezoart. Unc. iss. vel ij. bis in die.

Vel pulveri praedicto assunde spiritum Vini, super radices Contrayervae, & Serpentariae Virg. rectificatum, ad altitud••nem iij. digit. el••ciatur tinctura, cu∣jus dosis gt. 20. ad 30. in vehiculo idoneo.

Vel Rec. ejusdem pulveris Unc. ss. affunde Vini generosi lib. ij. dissolve clause, & calide. Dosis. cochl. j. bis vel ter in die.

2. Post contagium susceptum atque sanguinis crasin vitiatam, & cor∣rumpi incipientem, ejusmodi usque remedia sed in majori dosi & cre∣briore vice adhibenda conveniunt; quinimo Alexipharmacis tam aceta, tum sales herbarum fixi, bono cum fructu saepissime adjunguntur; à qui∣bus nempe sanguinis coagulationes resolventur, & dein, particulis cu∣jusque heterogeneis evaporatis, aliisque in mixturam debitam coactis, li∣quor ejus statum pristinum recuperet tandem, & retine••t. In hos fines cum innumerae in libris medicis remediorum formulae passim extent, unum aut alterum solummodo hic proponere visum est.

Antidota Curatoria.

Rec. Aq. Bezoart. Unc. iiss. aceti Bezoar. Unc. ss. Theriacae Androm. Drach. j. misce conquassando in vitro, f. haustus, sumatur provocando su∣dorem.

Rec. Pul. Gascon. rad. Contrayer. Serpont. Virginian. ana Sorup. j. ad gr. 25. f. pul. detur in cochl. aq. Theriacalis, superbibendo haustulum ejusdem, aut Julapii cardiaci.

Rec. Pul. Bufonum pr. pul. è chelis compos. ana Drach. ss. f. pul. detur eodem modo.

Rec. Bezoart, mineralis Drach. ss. Theriacae Androm. Draoh. j. Cam∣phorae gr. vj. acoti Bezoar. q. s. f. Bolus sumend, eodem modo.

Rec. Aq. Lujulae, Dracontii, ana Unc. iv. Scordii composit. Unc. ij. The∣riacalis, Bezoart. ana Unc. j. Margarit. pul. Drach. j. syrup. Caryophyl. (vel è succo Citri) Unc. ij. sp. Vitrioli gt. 12. f. Julap. Dosis Unc. iii. saepius in die, modo per se, modo cum aliis medicamentis.

CAP. III.

De Passionibus Cardiacis, eorumque remediis.

POst Pharmaciam Cardiacam, ita vulgo, licet improprie, dictam, modo tractandum sequitur de Passione Cardiaca; in qua nempe cor revera laborat, proindeque remedia vere cordialia postulat. Sub isto vero nomi∣ne duo affectus, inter se nonnihil diversi, communiter denotari solent; nempe Tremor cordis, & Palpitatio ejus: in utroque pathemate cordis motus, sive pulsus inordinatus, & quodammodo convulsivus esse videtur: attamen prioris inordinatio in Vibrationum ejus crebritate, ac alterius in earundum vehementia consistit. In posterioris hujus Aetiologiam primo inquiremus, & deinde alterius etiam Theoriam, & tandem utriusque cu∣rationem tradere nitemur.

II. Cordis Palpitatio adeo vehemens, & immanis interdum existit, ut non solum tactu manifestius percipi, verum & oculis conspici, immo in∣terdum ad distans quoddam audiri possit. Porro ab Autoribus fide dignis narratur, à vehementiore cordis vibratione, & costarum percussione, eas interdum effringi, aut in junioribus foras propelli, protuberantesque manere.

III. At vero hic motus quamvis ad Sensum ita multiplicem perceptibilis sit, attamen rationi nondum constat, quae pars ita moveatur, ut quovis pulsu suo pectoris latus sinistrum exilire faciat. Credo omnes tum doctos tum imperitos, uno ore profiteri partem ita motam, & fortiter evibratam, ipsummet cor esse; sed interrogo utrum cordis tota compages, aut aliqua pars ejus ita exiliat, & solitam vibrationis suae sphaeram transgrediatur? si dicatur corpus ejus totum ita efferri, assignent vellem, an hoc in Systole ejus, aut Diastole fiat: certe non prius, quia dum cor contrahitur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 patet, molem ejus quoad omnes suas partes minui; nec magis in Diastole dicatur, quoniam in eo statu cor ad situm, & magnitudinem tantummodo naturalem, & ordinariam redit, inque eo aliquantulum ma∣net. Hinc siquidem cor juxta vibrationis suae, quantumlibet auctae, aut intensae, leges, adeo palpitare, & exilire nequit; quod etiam amplius constat, quoniam in paroxysmo febrili ubi vehementissim•• pulsat, non extra salit, & costas percutit. Olim suspicatus fui ipsum durante affectu illo, motum convulsivum, & ordinario plane diversum obtinere; quo nempe, velut membrum spasmodice agitatum, cor prorsus totum elevetur, & è loco suo moveatur. Attamen neurologia plenius intellecta, ab hac

sententia statim recessi, quia certum est, cor à nullo alio musculo, praeter suas ipsius fibras motrices, quaquam attolli aut efferri posse. Quapropter super hac re serio magis cogitanti, demum animo occurrit, quod dum cor ad sanguinem, è sinubus suis excludendum contrahitur, atque mucro, & latera undique concidunt, & propius adducuntur; si tamen sanguis illico totus quaque systole penitus ejici, & eliminari nequeat, necesse erit, vaso∣rum radices ad summum impletas, & plurimum extensas cum im petu quodam exilire, dein, propter reverberationem hic factam, totam cordis compagem valde concuti.

IV. Profecto à tali interdum causa, Affectum istum oriri, ex observatio∣ne Anatomica nuper confirmatum vidi. Theologus insignis & pius, post∣quam palpitationi corais per crebras vices, modo sponte, modo occasio∣naliter obnoxius degisset, tandem ea continue dies, & noctes, cum gravi dyspnoea affligi coepit, & deinde intra paucos menses, à morbi molestis∣simi assiduitate attritus, fatum obibat. Cadavere aperto, Cordis sinus dexter mox sanguine concreto tumidus apparuit: cujus item auricula, in im∣mensum aucta, & extensa, cruoris grumosi copiam ingentem continebat. Contentorum horum ratio statim apparebat, viz. quia pulmones summe obstructi, & cruore atro extravasato, & ubique stagnante infarcti, sangui∣nem, è ventriculo isto jugiter explodendum, haud totum admittere po∣tuerint: quapropter dum cor, exclusioni ejus totali sum me adlaborans, unaquaque systole juxta conum, & medietatem intus contrahitur, & quoad magnitudinem diminuitur; Basis ejus ob sanguinem ibi coacerva∣tum, ac in transitu haerentem, aut reverberatum, valde impleta extuberat, atque propter Auriculae molem magis tumida amplius evibrat, & larus attollit.

V. Verum enimvero, haud solummodo ab hac causa, cor palpitare con∣stat; quia morbus iste, non semper constans, & perpetuus est, sed ple∣rumque vagus, ac incertus, per vices quasdam infestat, & deinde sponte, aut remediorum usu cessat. Porro nonnullos, quorum pulmones satis sani & tabe quavis immunes sunt, passim incessit.

VI. Utcunque tamen, licet morbus iste à causis diversis exoriri possit, in iis tamen omnibus, eandem usque afficiendi rationem esse judicamus. Videtur enim quod cor solum modo palpitat, quatenus in systole ejus, dum conus, & latera simul contracta angustantur, basis cum vasorum ra∣dicibus, ob sanguinem illic aggestum, & nonnihil haerentem, aut reper∣cussum, ampliate extumescat. Revera sanguinis cursum hic loci nonni∣hil praepediri, aut repercuti inde constat, quia dum cor in latere vehe∣menter, & fortissime vibrat, arteria in carpo plerumque languide, & debi∣liter pussat, utpote sanguinis rivum non nisi exilem convehens. Cum itaque morbi istius causa conjuncta, sive ratio formalis, omnino in san∣guinis circa basin cordis, & vasorum radices remora, & aggestione con∣sistat; inquirendum sequitur, quot modis, & ob quas alias causas, ejusmodi affectio produci soleat.

VII. Super his, ut cordis carnes, sive fibras proprias motrices non mul∣tum culpemus, vitium hoc potissimum, & maxima ex parte, aut sanguini aut vasis cordis appensis imputandum videtur. Prioris ratio satis constat, in quantum sanguine aquoso, atque ad effervescentiam aut accensionem minus apto praediti, uti virgines 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 laborantes, atque viri, aut mulieres, cachectici, huic morbo plerumque obnoxii reperiuntur, & in∣sultum ejus à corporis motu quovis citatiore fere constanter pati solent. Cujus causa est, quod cruor, siquidem particulis segnioribus, & non satis activis constans, è cordis sinubus non libere & expedite ejicitur, sed par∣tim in iis saepe residet, & facile slagnat: idcirco quoties à corporis motu iisdem uberius infertur, ur penus ejus totus quaque systole eliminari ne∣queàt,

cor summo nisu laborans, in basin suam & vasorum radices, & vix ultra, propellit; ubi cum aggeritur, & paululum subsistens, partes conti∣nentes extumescere facit; passionem Cardiacam una cum dyspnoea in∣fert.

VIII. Praeterea tamen affectio istaec Cardiaca quosdam sanguine praefer∣vido, & prómte satis accendi aut fermentescere apto, praeditos saepenumero infestat. Plerisque enim passioni hypochondriacae, Hystericae, aut alias spasmodicae, multum obnoxiis, hoc malum frequens, & familiare est: qua∣propter in his casibus, Arterias cordi appensas in culpa habendas merito suspicemur. Quo pacto harum obstructio, sanguinis è corde effluxum li∣berum impediens, cordis palpitationem inducat, historia modo citata ma∣nifesto declarat: porro vasorum istorum occlusiones, & infarctiones aliis modis excitatae, eundum effectum producere possunt. Novi senem Cervisiae fortioris ac vetustae, nec non vinorum potui crebro à multis annis assuetum, praedicti morbi insultus crebros pati solitum; cujus postea, à stomachi sphacelo, cum vomitu quotidiano, spirituum languore, aliisque symptomatis defuncti, cum cadaver aperirem, deprehendi arteriae magnae truncum mox à cordis egressu plane osseum, seu potius saxeum, ejusque latera valde compressa fuisse, ut rima tantum relicta sanguis vix per di∣dimidium, quo debehat, torrentem effluere potuerit. Proinde ut huic causae palpitationem Cardiacam, ei saepius molestam, merito ascriberem. Caeterum probabile est pathema istud à sanguine, intra cordis sinus, & vasa appensa grumescente, ac in frusta quasi carnea concreto, interdum procedere.

IX. Verum insuper his, siquidem palpitatio Cardiaca affectus alios spa∣smodicos, prout modo innuimus, saepenumero comitari solet, etiam su∣spicari licet, illius causam quandoque mere convulsivam esse. Olim in neuro logia nostra ex observationibus Anatomicis ostendimus, nervos, & propagines nerveas fere in numeras, in pluribus locis, ac praecipue juxta basin cordis, arteriarum truncos complecti, & circumligare; quorum u∣sus, & actiones ej usmodi fuisse putabamus, ut diversimodi sanguinis ae∣stus, fluxus & refluxus, immo interdum stagnationes propter vehementes irae, timoris, gaudii, tristitiae, aliosque affectus, excitari solitae, propterea contingant; quatenus funiculi isti nervei vasa haec sanguifera varie strin∣gunt, comprimunt, aut forsan aliquando penitus occludunt. Porro haud multum improbabile est, ob vasa ista spasmodice affecta, & paulo diutius constricta, ita ut sanguinis è corde exilitionem liberam praepediant, palpi∣tationis Cardiacae insultus nonnunquam exoriri. Profecto tum hanc, tum alteras istas cordis passiones, tali causae merito imputamus: Verum circa efficiendi rationem à sententia ista paululum recedere visum est. Postquam enim nervorum actiones, & usus exactius perpenderam, depre∣hendi tandem ipsos, eorumve propagines nihil omnino trahere, aut con∣stringere, sed totum hoc negotium omnino à fibris carneis perfici, atque nervos solummodo, in has partes motrices, novas subinde spirituum co∣pias, insuper & motuum obeundorum instinctus convehere: quale pa∣riter munus erga fibras membranaceas pro sensionibus peragendis exe∣quuntur.

X. Dum itaque serio perquirerem, quibus usibus totidem nervi per va∣sorum tunicas disseminati inserviant; demum reperi, Arterias istas pro∣prio marte, pariter ac alia praecordia se contrahere, & dilatare, atque pro motibus illarum tum naturaliter, tum pathetice obeundis, & spirituum copias, & instinctuum rationes, per nervos istos deferri. Enimvero ex observatione Anatomica plane constat, Arteriae cujusque tunicam mediam esse plane muscularem, atque fibris carneis (cujusmodi sunt ventriculi, intestinorum, & quorundum aliorum viscerum) per totam constare. Quae

fibrae Annulares densa velut capillamentorum serie, Arteriae ductum, sive Tubum ubique cingentes; proculdubio systolas suas proprias, & Diasto∣las, aeque ac cor ipsum, obtinent. Quapropter imprimis, dum sibrae Car∣diacae, & dein hae Arteriosae successive, & seriatim contrahuntur, necesse erit sanguinem è m••ta una ad alteram rapidissime propelli••: Quare haud prorsus de nihilo est, quod medici quidam etiam Arteriis facultatem pul∣sificam attribuerunt: quippe multum improbabile est, mero cordis tan∣quam Emboli impulsu, sanguinis circuitum peragi. Quanto verisimilius est, Arteriam in toto ductu suo, à fluctus cujusque sanguinei tergo aliqua∣tenus contractam, ipsum usque prorsum per rivulos, licet minores, & spa∣tia magis angustata, urgere. Juxta hunc ritum ordinarium, sanguine ae∣quabiliter circumpellendo, Arteriae constantes syste〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & diastòl〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, vices habere videntur. Quae licet celeres admodum, & ictu oculi citius, successive tamen per omnes tubi arteriosi partes peraguntur. Caeterum vero cum ad∣vertamus aequabilem sanguinis cursum, juxta passionum impetus diversi∣mode interrumpi, & perturbari, necesse erit tantummodo ita fieri, quate∣nus Arteriae (propter instinctum per nervos ad fibras motrices datum) variis in locis subito constrictae, fluentum sanguineum aut sistunt, aut sistunt, aut reprimunt, aut prorsum impetuosius adigunt. In timore, tristitia subita, pudore, a∣more, aliisque pathematis, Animi consternationem, aut confusionem ma∣gnam inducentibus, prohabile est Aortae truncum, à fibris istis subito, & diutius constrictis, adeo contrahi, & coarctari, ut sanguis aegre tantum, & non nisi per minutas portiones è cordis sinubus exiliat, Quamobrem ab illo ibidem aggesto, & stagnante gravamen ingens, & oppressio magna statim sentiuntur: deinde si huic sanguinis Remorae, cordis ad sanguinem ejiciendum pulsatio fortis, & vehemens superveniat, necesse erit, ob cruo∣rem quaque systole in cordis basin ejectum, ibique repercussum, par∣tes eas plurimum distendi, proindeque palpitationem Cardiacam re∣feiri.

XI. Quemadmodum autem vehementes Animi passiones, affectum istum fere quibusvis accersunt; ita Hypochondriaci, & spasmodice dispo∣siti, insultus ejus de levi qualibet occasione, immo interdum sine ulla cau∣sa manifesta subeunt. Enimvero in quibus nervi splanchnici, & Cardiacl, materia morbifica saepius obsideri solent; proinde ut illa, ob plenitudi∣nem aut irritationem commota, spiritus istarum partium, & vicinarum incolas frequenter in spasmos, & contractiones inordinatos adigat; pas∣sim accidit propter nervos, Arteriarum Cardiacarum radicibus insertos, à tali causa affectos, etiam vasorum horum fibras spasmodice affectas, & contract as, eo, quo dictum est, modo palpitationem Cardiacam excitare. Quo ritu nervi Cardiaci à causa propinqua, aut remota, à materie morbifi∣ca, aut in capite juxta originem nervosam, autcirca praecordia, aut hy∣pochondria, subsistente irritantur, inque spasmos varii generis aguntur, alibi à nobis ostensum est, unde palpitationis Cardiacae, quoties eadem etiam spasmodica fuerit, causae deduci poslunt.

XII. Quod spectat ad affectus hujus Therapiam, siquidem causae ejus variae, & multiplices existunt, etiam curatio diversimoda institui debet, Nam quod nonnulli statuunt, ejusmodi remedia, quae Cardiaca vulgo dicta, cor refocillare, eique laboranti suppetias praebere creduntur, in qui∣busque his casibus convenire, tum rationi, tum experientiae communi re∣fragatur. Cum itaque supra declaraverimus, Cordis palpitationem, vel à sanguinis, vel ab Arteriarum cordi appensarum vitio, procedere, & utrasque horum varias afficiendi rationes innuerimus, modo restat, unicuique morbi istius speciei aptam medendi methodum, una cum selectis remediorum for∣mulis accommodare.

1. Primo igitur siquando morbus hic à sanguinis vitio procedat, Inten∣tio Therapeutica primaria erit sanguinem nimis aquosum, & accendi, & fermentescere inhabilem, ad meliorem crasin exaltare, ejusque principia activa depressa, aut diminuta evehere, aut augere: in quem finem medi∣camenta spirituosa, item salina cujusque generis, sulphurea, & imprimis chalybeata conducunt. Quinimo huc referri possint, quae in Pica, leuco∣phlegmatia, & scorbuto frigidiore praescribi solent.

Rec. Conser. Absynt. Pontici, flaved. Aurantii, & Limonii, ana Unc ij. Cort. Winteran. pul. Drach. ij. specierum Diacurcumae Drach. j. Chalybis praep. cum sulphure Drach. iij. salis Absynt. Drach. iss. cum q. s. syrupi è cort. Citri, f. Electuarium. Dosis qu. Nucis Moschat mane, & hora quinta pemerid. superbibendo Julapii sequentis Unc. iij. & deambulando.

Rec. Aq. soliorum Ari lib. j. Pulegii, Hyssopi, ana Unc. iv. Aq. Lumbr. Limacum, Mirabilis, ana Unc. j. Sacchari Unc. j. misee, f. Julap.

Rec. Tinct. Antimonit. Unc. j. Dosis gt. 20. ad 25. bis in die cum eodem Julapio. Porro huc Tinctura chalybis, aut syrupus ejusdem, item E∣lixir Proprietatis cum multis aliis accenseri possunt.

2. Secundo Cordis palpitatio, & crebrior, & multo immanior ab Arteriis Cardiacis in vitio habentibus exoritur: & tunc illarum culpa, aut Obstructio est, aut Affectio spasmodica.

XIII. Prior iste morbus plerumque continuus, & non raro incurabilis, existit; praesertim vero, si à pulmonibus tabidis, aut Arteriarum radici bus propter Tuberculum, aut excrescentiam osseam semioppletis, aut compres∣sis excitatur. Cujusmodi causae si quando subsint, & perfecte dignosci possint, frustra esset earum sublationes moliri; quin potius id unice aga∣tur, ut levamine quodam per pnotica subinde procurato, aegrotantium vita, etsi misera, paulo diutius protrahatur.

XIV. Caeterum vero non improbabile est (prout modo innuimus) Ar∣terias interdum à concretionibus polyposis ibidem, ac interdum intra cordis sinus, progigni solitis, magna ex parte impleri, proindeque sangui∣nis exilitionem liberam, & totalem impediri. Hujus vero uti diagnosin valde dissicilem, ita curationem non minus raram putamus: quando illius suspicio est, maxime ex usu sore videntur medicamenta salina; & ex iis sale volatili aut Acido praedita, exhibenda: eadem vero non simul, sed quodam temporis spatio haec, (quibus non juvantibus) dein istaec altera experiri oportet.

Rec. Sp. salis Armoniaci compos. viz. cum millepedis, vel cum aliis An∣tasthmaticis destil. Drach. iij. Dosis gt. 19. ad 20. ter in die, cum Julap vel aq. destil. appropriata: eodem modo sp. G. G. Fulig. Sang. Cranii defossi tentari possunt.

Rec. Sp. Salis marini, aut Vitrioli (cum sp. Vini herbis pneumonicis im∣praegnati) destil. & sapius cohobati Drach. iij. Dosis gt. 15. ad 20. eodem modo. In hos usus sp. Tartari, ligni Guiaci, aut Duxi usurpari solent.

3. Palpitatio Cordis, saepissime affectio convulsiva est, & à simili causa, & afficiendi ratione, qua pathemata alia hypochondriaca, & asthmatica produci solet. Cujus item curatio per remedia antispasmodica pariter ten∣tari debet: quorum vero delectus, sub discrimine quodam, juxta quod morbus in temperamento aut calido, aut frigido contingit, instituatur.

1. Respectu prioris sequentia praescribantur. Rec. Sp. Succini Armo∣niaci Drach. iii. Dosis gt. 15. ad 20. bis in die cum Julap. vel aq. dest. ap∣propriata;

eodem modo Tinct. Tart. Chalybis, vel Antimonii per vices exhiberi possunt.

De Cordis Tremore.

XV. Tremor Cordis (qui etiam sub nomine passionis Cardiacae vulgo cedit) affectus à palpitatione ejus distinctus, immo diversus existit. In eo namque ipsius fibrae carneae, sive motrices per se affici, nec, prout in altero isto pathemate, causa morbifica in sanguine, aut in Arteriis Cardiacis subsi∣stere videtur.

XVI. Cordis tremor optime describi potest, quod sit carnium ejus convul∣sio spasmodica, seu potius trepidatio; qua nempe fibrae motrices celerrime, at tantum semicontractae, systol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & diastol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vices ocissimas, verum ab∣ruptas, & quasi dimidiatas efficiunt; proinde ut sanguis per minutisu∣mas tantum portiones, tum cordis sinubus inserri, tum ex iis efferri possit.

XVII. Quandoquidem haec affectio sit musculi cujusdam, sc. cordis mo∣tus convulsivus, ad pleniorem ejus notitiam huc referri deberent, quae alibi de motu musculari, item quae de pathematis convulsivis disseruimus. Ne plura repetendo taedio fuerim, verbo tantum adnotetur, unumquem∣que musculum, duobus tendinibus, & ventre carneo constare; atque contractionem inde peragi, quatenus spiritus animales, è fibris utrisque tendinosis, in carneas prosiliunt, quas dum inflant, & intumefaciunt, propterea decurtant, & contractivas reddunt; motu autem finito spiritus in tendines redeunt, & fibrae carneae relaxantur.

XVIII. Cum Functio motiva sit duplex, sc. spontanea, & mere natura∣lis; in priore advertimus spiritus è tendinibus in fibras carneas per appeti∣tus imperium evocari, atque intra has, in actione manere, donec illius nutu dimittuntur; deinde vero in tendines reversos quiescere, donec rur∣sus foras jubentur; hinc ut illorum motus, & quietis tempora, sint inae∣qualia, incerta, & pro libitu nostro varie determinanda.

XIX. In functione mere naturali, multo secus habet; quippe Spiri∣tus Animales, è tendinibus in carnes, perpetua vice sive constanti reci∣procatione, efferuntur, & contractione brevi facta, mox ex his in illos resiliunt, ac ita vicissim; ad quem modum cor ipsum, arteriae, & re∣spirationis organa, quinimo ventriculi, & intestinorum fibrae carneae, nisi propter objecta sua alias determinentur, per systolas & diastolas peren∣nes agitantur.

XX. Juxta hos ritus ordinarios, functionis utriusque motivae munia peraguntur. Quae tamen juxta quod spiritus Animales, motuum istorum executores, varie afficiuntur, diversimode perverti, aut perturbari solent. Enim vero satis manifesto liquet, motus cujusque contractivi, à quocum∣que musculo obeundi, instinctum, à cerebro, aut cerebello, juxta ap∣petitus jussum, aut naturae indigentiam, per nervos convehi; viz. Spiri∣tus Animales intra horum ductus scatentes, juxta impressionem à capite traditam exciti, ac in tota serie commoti, mox alios tendinum incolas exuscitant, inque motus analogos cient: pari fere modo ac si quisquam pulveris pyrii acerves, per funem igniarium ad distans accenderet. Quam∣diu igitur spiritus isti tum in principio, viz intra 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tum in via, sc. ductibus nerveis, tum in fine, viz. intra tendines consiti, recte ac or∣dinatim habent, motus cujusque ab Anima aut natura requisiti instinctum illi formant, isti convehunt, atque hi demum exequuntur: sin vero spiritus ad functionem motivam destinati, intra quam vis ditionem praeternaturaliter affecti, in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 adigantur, proptetea statim in membris, aut musculis respectivis motus convulsivi excitantur. Quo ritu ob causam morbificam

juxta originem nervosam in capite: quo item, propter eam alibi intra ductus nerveos consitam, membrorum aut viscerum aut praecordiorum affectiones spasmodicae exoriri solent, alibi satis fuse declaravimus; viz. in quantum spiritus intra nervos scatentes, à causa quadam praeternaturali, & vehementi irritati, ac velut oestro quodam perciti, dum in has, aut illas partes ruunt, motuum ciendorum signa injusta, & falsa deferunt; necesse erit in his, vel illis musculis, aut membranis, contractiones aut distentiones violentas, ac convulsivas accieri. Varias hujusmodi affectuum species, & rationes formales in Spasmologia clare designavimus; at vero, quod illic praetermissum, atque ad rem propositam spectat, nunc insuper advertimus, dari alia spasmorum genera; quae sine praesenti aut magno 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 aut nervorum vitio, ob spiritus Animales ipsorum tendi∣num incolas potissimum, ac fere tantum in culpa existentes, oriuntur.

XXI. Affectionis hujusmodi singularis, & velut privatae, duae species observandae occurrunt: una satis vulgo nota est, in qua spiritus injussi sae∣pe è tendinibus prosiliunt, atque fibras carneas valide atque moleste in∣flantes, non statim, aut facile recedunt. Altera, licet minus notabilis, ta∣men frequenter occurrit; in qua sc. spiritus musculares, neque intra ten∣dines, neque intra carnes diu permanere possunt; verum summe irrequie∣ti, ex his in illos, & vice versa, appetitu vel natura invitis, excursus re∣cursusque suos valde crebros, sed debiles usque, & inordinatos faciunt. Super his affectibus spasmodicis (quoniam à plerisque adhuc medicis fere intacti manent, eorumque notitia ad passionis cardiacae naturam, & causas rite expilicandas plurimum facit) operae pretium hic duco, quamvis ex∣tra rem propositam, & quasi in diverticulo, pauca tamen subjungere.

XXII. Prior iste Affectus qui proprie 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (atque Idiomate tum no∣stro, tum Gallico, le cramp, appellari solet) plerumque exoritur, in quan∣tum spiritus animales injussi, è tendinibus sc. aut uno, aut simul utroque, in musculi ventrem sponte prosiliunt, unde pro more solito mox regredi nolunt, verum diutius intra carnes manentes, eas valde inflant, & sum∣me contractivas reddunt; dein siquidem alii musculis hisce neque cedunt, neque in contractione conspirant, pars rigida, & cum summo dolore tensa evadit. Hujus causa est, materies quaedam heterogenea, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quae per ductus nerveos, una cum succo eorum in musculos descendens, & spiritibus cohaerens, eosdem elasticos, simulque obstinatos reddit; pro∣inde ut intra fibras tendineas contineri nequeant, sed, spatia ampliora desiderantes, in carnes excurrant, ibidemque, donec deferbuit eorum tumor, permaneant.

2. Ad posteriorem istam motus convulsivi speciem proprie spectat Passio, sive tremor cordis. Porro ad hunc censum referri debet Affectus fatis vulgo notus, & plerisque familiaris; nempe, ut interdum musculi cujusdam privati, puta, in labro, gena, in oculis, aliisve membris subsultus, sive trepidationes valde crebras, & aequales patiantur; quae postquam per duo forsan aut tria minuta perduraverint, sponte cessant. Non ita pridem per literas è Gallia huc missas, consulebar pro viro quo∣dam Illustri, cujus musculos omnes, in toto corpore ejusmodi subsultus, seu velut trepidationes fere perpetim exercebant; adeo ut carnes exteriores, ubique exilientes, ipsius cordis vibrationes, sive pulsus, ad amussim ae∣mularentur.

XXIII. Hujusmodi Affectuum, uti & Tremoris Cardiaci, ratio formalis in eo consistere videtur, quod spiritus Animales ad musculos quosdam pertinentes irrequieti, ac velut oestro perciti, è tendinibus continue in carnes prosiliant, redeantque, adeoque perpetua vice excursus suos re∣cursusque iterent; interea cum exiguis tantum copiis efferuntur, ut fibras carneas haud plene inflent, in iisque minimo tantum spatio morentur,

nixus motivos, creberrimos licet, tamen non nisi debiles, & valde mi∣nutos edunt; in tantum sc. ut membra, & artus à musculis ita prepetuo agitatis, haud loco moveantur, & cor, durante tremore ejus, ut ut ce∣leriter concussum, tamen vix, & ne vix sanguinem circumpellere valeat; uti plane constat ex pulsu parvo, ac velut tremulo, atque virium omnium fatiscentia.

XXIV. Quod spectat ad pathematum istorum causas, viz. conjunctam, & procatarcticam, à quibus nempe spiritus musculares ita instabiles fiunt, sive vim istam desultoriam acquirunt; videtur, quod materies qu••dam heterogenea, & elastica, cerebrum & ductus nerveos transgressa, demum in musculos, eorumque sines tendinosos defertur; ubi spiritibus subinde acc••escens, eos irritet valde, ac velut oestro quodam afficiat, proinde ut nullibi consistant; verum huc, illuc continue discurrant, atque inte∣rim pensa debita aut omittant, aut non strenue praestent.

XXV. Tremoris Cardiaci causa communiter in lienem rejicitur; ete∣nim vulgo supponitur, ab hoc viscere obstructo, aut alias perperam ha∣bente, vapores tetros ad cor elevari; qui ipsum ferientes, adeo concuti, & trepidare cogunt, immo quodam velut rigore afficiunt. Opinioni huic fides, aut saltem probabilitas inde astruitur, quod hypochondriaci (seu quod idem fere sonat, splenici) huic passioni cardiacae plurimum obnoxii reperiunt••r. Qualis, & quanta Lienis in praecordia sit influentia, olim sat fuse declaravimus. Ex istis, partimque ex modo dictis, satis liquet, sententiam istam, receptissimam licet, de corde à vaporibus affecto, futi∣lem prorsus, ac erroneam esse. Quod autem pro Lienosis, etiamque Hy∣sterieis vulgo habiti, Tremore cordis ita passim infestantur, in causa est, ma∣gna ista affinitas, ac intima communicatio, quam nervi splanchnici cum Cardiacis habent, adeo ut non solum partis unius affectio alteram facile in consensum trahat, verum si quando materies spasmodica nervorum ramos, ad lienem, aut viscera imi ventris pertinentes, infederit, raro ab∣est, quin eadem pariter nervos ad praecordia spectantes occuparit.

XXVI. Quod spectat ad Therapias rationem, in tremore Cordis adhi∣bendam, quandoquidem haec affectio sit mere spasmodica, idcirco remedia non Cardiaca, quin potius cephalica, aut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 indicantur; quae ta∣men juxta temperamentum, & constitutionem patientis, aut calidiora, aut moderata, aut modo hujus, modo illius naturae esse debent. Ut rem paucis comprehendam, cum in morbo isto tria remediorum genera maxi∣me proficua esse soleant, viz. testacea, chalybeata, & sale volatili praedita, cujusque illorum formulas quasdam, & usus hic breviter designabimus. Itaque imprimis, facta per evacuantia totius provisione, & pharmaciae, quae magis usui fore videtur, delectu habito, juxta modos sequentes prae∣scribatur.

Rec. Corallii pr. Margarit. ana Drach. ij. Bezoar. utriusque ana Drach. ss. Succmi albis. Scrup. ij. Ambrae gris. Scrup. j. f. pul. Dosis Drach. ss. bis, vel ter in die, cum aq. destil. aut Julap. appropriato.

Rec. Pul. è chelis compos. Drach. ij, pul. rad. Poeoniae maris, Cranii humani praep. and Drach. j. storum Ioeoniae maris, Liliorum convallii, ana Drach. ss. f. pul. sumend. eodem modo.

Rec. Eboris, Corallii rub. pul. ana Drach. iij. specier. Diambrae Drach. j. Sacchari albis. in s. q. Aq. Naphae, solut. & ad Tabulat. coct. Unc. vij. f. s. a. Tabulae pond. Drach. ss. comedat. j. vel ij. saepius in die ad li∣bitum.

Rec. Conser. storum Lalio. Conval. Vnc. vj. pul. Corallii praeparat. Marg. Eboris, oculor. Can. ana Drach. iss. Vitrioli Martis Drach. j. q. s. syrupi è Coralliis f. Electuar. Dosis Drach. j. ad Drach. ij. bis in die, superbibendo haustum Ju••apii sequemis.

Rec. Aq. Naphae, Citri totius, ana Unc. vj. è cort. Aurant. cum vino destil. Unc. ij. Sacchari Unc. ss. f. Julapium.

Rec. Syrupi nostri de Chalybe Vnc. vj. Dos••s cochl. j. mane, & hora quinta pomerid. cum Unc. ij. Julapii praescript. sine Saccharo, vel cum aq. destil.

Rec. Pul. Eboris, Corallii, ana Drach. iiss. specier. Diambrae Drach. j. Salis Chalybis Drach. ij. Sacchari Vnc. viij. Ambrae gris. solut. Scrup. ss. f. Tab. pond. Drach. ss. Dosis Drach. iij. vel iv. bis in die.

Rec. Fragorum recent. lib. viij. cort. exteriores 12. Aurant. Limaturae ferri recentis lib. ss. simul contusis affunde Vini lib. viij. fermentari sinantur in olla clausa, per 24. ho••as, de in destil, organis communibus.

Rec. Sp. C. Cer. aut Sang, aut similium, Drach. iij. Dosis gut. 20. bis in die cum vehiculo idoneo.

Rec. Florum salis Armoniaci, Corallii praep. ana Drach. ij. Dosis Scrup. j. bis in die.

Rec. Cryst. mineral. Drach. ij. Salis Succini Drach. j. Salis C. Cer. Scrup. j. misce. Dosis gr. 15. ad 20. bis in die cum aq. destillata.

De pulsu Intermittente.

XXVII. Passionibus Cardiacis porro accenseri debet pulsus intermit∣tens, & quidem merito; quoniam in hoc Affectu, aut saltem in quadam specie ejus, coripsum laborat; tamen more nonnihil diverso, quam in palpitatione, aut tremore ejus: quippe in his, quoad motum suum, in isto vero quoad quietem, perperam & irregulariter habet; haec nempe inter∣dum duplo longior est, quam juxta ritum ordinarium assolet.

XXVIII. De Pathemate hoc imprimis distinguere oportet; cujus (ni valde fallor) duae sunt distinctae fiendi rationes. Nam licet quandoque pulsus intermittat, quoniam cor pro eo tempore à motu cessat; attamen praeterea tactu indice pulsus nonnunquam in carpo intermittere videtur, dum cor in pectore celerrime ac incessanter (uti fit in tremore ejus) vi∣brare sentitur: cujus causam esse suspicor, quod urgente ista cordis pas∣sione, sanguinis portio tantum perexigua quaque systole in Aortam pro∣jicitur. Quare haec inanita, & flaccescens, atque sarcina promovenda ca∣rens, ne frustra saepius agat, contractionem suam quandoque intermittit. Pariter hoc fieri videtur, ac circa navem exonerandam, viz. quo tempore merces difficilius, & impedite admodum depromuntur, bajula••ores ex∣portaturi ituum, & redituum vices quasdam praetereunt. Porro in febri∣bus malignis, aut funestis, siquando pulsus creber, & debilis sit, etiam is subinde intermittit; cujus ratio est non quod cor à motu interdum cessat, (hoc enim tunc imprimis indesinenter laborat) sed quatenus sanguis non uberi satis penu, quaque systole in Aortam profertur; quare haec, opere satis agendo carens, nonnunquam otiatur.

XXIX. Verum insuper pulsus quandoque intermittit, quia cordis ipsius contractio, pro vice quadam suspenditur, sive pausa ejus duplo longior existit; quod quidem menu pectori admota quispiam in seipso, aut alio facile deprehendat, immo laborantes per gravamen pectoris, & oppressio∣nem, plane in se persentiunt, quoties cor à motu cessat. Porro haec affe∣ctio non tam languidos, moribundos, aut periculose aegrotantes, quam satis validos, & quoad plurima recte habentes passim incessit: quare non sem∣per juxta vulgi opinionem pro morbo, aut signo pernicioso admodum, aut valde sontico sumi debet. Huic obnoxii plerumque etiam vertigine; ce∣phalagia, aut pathematis spasmodicis molestari solent. Caeterum iste cordis defectus quoad typum varius est; nam intermissionum periodi mo∣do sunt certae, & ad pulsus vicem quandam, puta, tertiam, quartam, quin∣tam,

aliamve aut crebriorem, aut rariorem, determinatae; modo incertae sunt, ac vagae, ut cessatio post pulsus jam pauciores, mox plures contingat. Arteriae vibrationes, dum continuantur, satis validae sive fortes existunt, & plerumque sunt aequales; quandoque tamen pulsatio prima post intermis∣sionem maxima est, quae succedit paulo minor, ac ita sensim minuuntur, donec intermissio repetat; dein postea pulsus magnus incipiens, quasi per scalam rursus ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 descendit.

XXX. Novi quosdam pulsu intermittente (quantum observationi no∣strae res constare potuit) semper praeditos, ut nullo non tempore, Arteriam tangens, ita habuisse deprehenderem; interim ut illi satis sani visi, de nul∣la alia aegritudine quererentur: attamen quosdam alios adverti tantum∣modo cum adesset, vel immineret, cephalalgia immanis, aut capitis affe∣ctio quaepiam gravior, etiam pulsum solito tardiorem, & intermittentem habuisse.

XXXI. Ex his constare arbitror, pathematis modo descripti causam, sive rationem formalem, non à sanguinis mistione aut crasi, sed tantum ab irregulari spirituum Animalium, è cerebello in nervos Cardiacos, in∣deque in tendines cordis dispensatione pendere. Enimvero suspicari fas sit, propter nervos istos nonnihil obstructos, spiritus Animales haud pleno satis alveo, aut influxu ad musculi hujus tendines descendere; quare cum penus eorum nonnihil deficit, cordis motus pro unico pulsu subinde ces∣sat, donec spirituum copiis mox denuo instauratis, actio ejus redintegrari possit: ita vidimus molendinum à rivo perexiguo circumactum, lympha interdum subsidente, & pene exhausta, paulo subsistere; & deinde mox, cum assurgeret aquarum cumulus, circuitus suos repetere.

XXXII. Quorum pulsus ex se magnus, & satis fortis intermittere solet, illi non tantum cephalalgiis, & affectibus vertiginosis, sed plerumque etiam Incubo, & non raro Apoplexiae obnoxii degunt: nam si contigerit, nervos Cardiacos, prius non satis apertos, & expeditos, postea in totum obstrui, propterea necesse erit, corde (quod primus Elater est) immobili sacto, corporis Animati machinam mox totam à motu, & consequenter à vita, cessare.

XXXIII. Quamvis Affectio haec praesente incommodo, aut periculo s••∣pissime carens, curationem praeproperam non exigat, attamen praeservatio∣nis gratiae, ne morbi graviores insequantur, remedia, & methodus quaedam therapeutica, adhiberi debent; saltem in tota, quae supererit, vita, ratio vi∣ctus quoad omnia rite ordinetur: quinimo medicinae cursus quidam levis Vere, & Autumno solenniter observandus instituatur, viz. ut, quantum fieri possit, morbida quaevis seminaria, intra 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 jacta, aut ibidem progigni apta, tollantur, & praecaveantur. In hunc finem huc referimus metnodum, cum medicamentis contra Apoplexiae insultus, prophylacticam, alibi a nobis praescriptam.

Arteriae Descriptio Anatomica

XXXIV. Quandoquidem affectus quosdam, pro Cardiacis vulgo habi∣tos, ab Arteriis potius, quam à Corde affecto procedere; atque sanguinis inordinationes, circa animi pathemata excitari solitas, propter vasa istaec irregulariter contracta, exoriri supra ostendimus, idcirco hic loci oppor∣tunum, & operae pretium videtur, tum Arteriarum in genere, tum praeci∣pue illarum, quae cordi immediatius appenduntur, descriptionem Anato∣micam, una cum usibus, & muniis, brevem subjungere; idque potius, quia, cum Medici Antiqui super his vasis multum disseruerint, recentio∣res, soli fere cordi, quatenus musculus est, totum circuitus sanguinei ne∣gotium attribuentes, circa arterias parum soliciti fuere.

XXXV. Itaque imprimis ut quod veteres dixerunt recolam, Calenus lib. 7. Administ. Anatom. cap. 5. dicit, quod unaquaeque Arteria constet du∣plice tunica, quibus (inquit) possunt addi tertia, & quarta. Rursus lib. 3. de facult. naturalibus. Cap. 11. dicit, quod Arteriae habent tunicas, sicut ven∣triculus, & quod interior tunica habet fibras longas, & obliquas; exterior vero transversales. Quomodo, & quam congruenter ad haec, observationi nostrae Anatomicae res constitit, paucis exponam.

XXXVI. Pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hac rite instituenda, sumatur Arteriae magnae, sive Aortae, homini aut bovi exemtae, portio, quae bacillo (quo extensa servetur) superinducta, Aquae ferventi aliquoties immergatur, ut tunicae, & fibrae nonnihil contractae, & tumidiores factae, melius dignosci, & ab invicem divelli possint; tum, separatione per cultellum facta, tunicae quatuor distinctae apparebunt. Harum ext••ma tenuis, & nervea, pro to∣tius vasis integumento inserviens, exterius multas propagin••s nerveas, huc illuc varie perreptantes habet; in superficie vero interiore, vaso∣rum omnis generis, ac praecipue sanguiferorum textura quasi retiformi & densissima per totum obducitur. Arteriae primo à vasis coronariis, & de∣inceps ex Aortae trunco, ejusque ramis ubique ascendentes in hac tunica, cum venis è cava ejusque ramis pariter emissis, ramificantur. Porro pro∣pagines nerveae utrisque illis occurrentes, varie complicantur; adeoque ex omnibus intertextis quoddam quasi reticulum, ubique tubum arterio∣sum obducens, constituitur; è quo surculi perexiles vasorum cujusque generis in reliquas arteriae magnae tunicas substratas exporriguntur.

2. Tunicae huic retiformi altera glandulosa succedit, seu potius huic superpositae ista intime cohaeret. Membrana haec glandulis perexiguis, & albicantibus, per totum consita, pari modo habet ac ventriculi ac intesti∣norum tunica interior glandulosa, crustae villosae substrata; à cujus item tergo, plexus vasorum retiformis ubique disponitur.

3. Tertio in loco habetur Tunica muscularis, sive fibrata, viz. à fibris transversis sive annularibus densissime accumulatis contexta. Hae fibrae carneae, & motrices, tubum arteriosum cingentes, haud serie tenui & singulari, prout in tunica venosa struuntur, verum aggerie quadam, aliae super alias stratae, pellem valde crassam constituunt. Earum strues sive ordines, in Arteria semicocta, facillime separari, & ab invicem divelli possunt; quae pariter omnino (ac sunt istae ventriculi, & intestinorum superius à nobis descriptae) carneae, ac motrices videntur.

XXXVII. Arteriae Tunica quarta, ac interior, cavitatem ejus inve∣stiens, & tunicam substratam obducens, tenuis, & fere tantum membranacea est. Fibrillae ejus nerveae in longum protensae, sibras annulares ad rectos angulos secant; & videtur, quod haesint sibrae istae rectae, quarum mentio à Galeno, aliisque Anatomicis passim facta est: quas autem praedicant obliquas, tantum imaginarias fuisse reor; quoniam eas nullibi in hoc vase reperiri datur, Constat vero errorem istum Medicis quibusdam fami∣liarem fuisse, nempe ut visceribus plerisque, & partibus membranaceis assignarent fibras rectas, transversas, & obliquas, ex falso supposito, quod unicuique istorum facultas attractrix, retentrix, & expultrix inesset; quodque tria haec munia sibrae trium istorum ordinum distinctim obirent: quae quidem omnia gratis, & perperam assumi, cuipiam penitius inqui∣renti facile liquebit. Interim Galeno eatenus assentior, ut Arteriae qua∣tuor distinctas tunicas agnoscam, quinimo eas in hoc vase, quemadmo∣dum in ventriculo, habere; excepto tamen, quod in visceribus, vaso∣rum plexus retiformis, una cum tunica glandulosa, subter tunicam fi∣bratam, sive muscularem; in Arteria vero supra eam collecetur.

XXXVIII. Haec de Arteriae conformatione in genere, ejusque partibus constitutivis: quod spectat ad earum munia, & rationes, videtur quod tunica muscularis, fibris carneis orbicularibus praedita, primarii sit u∣sus, & operationis. Haec nempe, prout supra innuimus, cordis motui obsequens, in sanguine circumpellendo, perpetuas Systol 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & Diastal 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vices obit; quippe dum hujus fibrae carneae successive, & mira celeritate, pone sanguinis rivum stringuntur, necesse erit cursum ejus à corde usque ad arteriarum extremitates rapidissime peragi.

XXXIX. Quoad Tunicas reliquas, & vasa per eas distributa, videntur omnia in unius Tunicae muscularis commoditatem, & usum institui. Namque imprimis nervi, eorumque propagines, super Aortae trun∣cum, ejusque ramos majores ubique disseminatae, & exterius apparen∣••es, fibris carneis & motricibus substratis, more suo, tum spirituum co∣pias, propter continua systol 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, pensa obeunda, important; tum insuper contractionum sympathicarum instinctus, (prout supra ostensum est) deferunt. Dein (quae proxime occurrunt) Arteriae minores, tunicae extimae superficiem interiorem densissime obducentes, erga tunicam muscularem substratam, quemadmodum Arteriae aliae erga musculos a∣lios, & partes solidas, duplici munere defunguntur; nempe, ut succum alibilem, quo nutriantur, & accrescant illae, & particulas Elasticas, spi∣ritibus jugiter instaurandis, convehant & apponant; dein venae, ar∣teriarum conjuges, quicquid sanguinis non alio impenditur, redu∣cant.

XL. Quod autem haec vasa sanguifera extra tunicam muscularem consita, & inter se complicata, plexum quasi retiformem constituunt, è quo propagines tantum minutissimae, & perexiles dimittuntur (prout etiam habet circa ventriculum, & intestina) cum in musculis pleris∣que aliis, vasa istaec cum fibris carneis intexantur, eaque proinde rubere faciant; discriminis hujus ratio videtur esse, nempe quod opus sit vasa sanguifera à fibris Aortae & viscerum motricibus, aliquantulum sepo∣ni, ac ad distans quoddam locari; ne forsan cruor, has uberius per∣••uens, interdum obstruatur, adeoque Phlegmonem, aut abscessum cito lethalem pariat. Quapropter, in majorem contra tale accidens caute∣lam, vasorum istorum plexui retisormi tunica glandulosa semper co∣h••ret; eum nempe ob finem, ut serositates, tum à nervis, tum ab ar∣teriis superfluae, & per venas non statim reductae, à glandulis istis nu∣merosissimis statim excipi, & donec sanguini remandantur (ne in fi∣bras motrices irruant, easque spasmodice assiciant) contineri pos∣sint.

XLI. Quod autem piexus vasorum retiformis, eique tunica glandu∣losa cohaerens, in Aorta supra tunicam muscularem, ac in visceribus subter eam disponantur, ratio, ni fallor, haec est, viz. ut vasa istaec mi∣nuta, quae sanguinem, & succos leniter, & moderate dispensare debent, â torrentis sanguinei intra Aortam aestuatione (quantum fieri potest) procul amoveantur. Veruntamen in ventriculo, ac intestinis, propter coction is munia rite obeunda, sanguinis foco priori opus est.

XLII. Tunica Aortae interna, cavitatem ejus investiens, praecipue in hos usus constitui videtur, ut canalem sanguineum intus obducat, & re∣liquas hujus vasis partes terminet; verum insuper huic sensus aliquis, fortasse etiam motus nonnihil, concedere oportebit. Enimvero haec fi∣bris nerveis praedita, non secus ac cordis sinus, à sanguine pertranseun∣te afficitur; proinde juxta hujus sensionem, tunica muscularis in sy∣stol 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & diastol 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 motus crebriores, aut tardiores, aequales aut inae∣quales urgetur. Porro haec tunica prope cor spatio duarum circiter un∣ciarum

fibras rectas sive longitudinales majores, & quasi carneas habet, in tantum, ut suspicer hic loci, propter majorem sanguinis impulsum, Arteriam pone sanguinis rivum, haud tantum quoad amplitudinem stringi, & coarctari, sed, pariter ac in corde, eam quaque systole etiam quoad longitudinem nonnihil contrahi, & decurtari.

XLIII. Possim hic plura alia, circa vasis hujus structuram & usus, haud minus utilia quam jucunda scitu, adjicere; adeo uberis, & foe∣cundae contemplationis unaquaeque, vel minutissima corporis animati pars aut portio est, ut singularis cujuspiam Theoria plenius exarata, mul∣tas paginas, immo librum integrum impleat. In digressione hac si am∣plius pergam, sequeretur jam proxime de vena agendum; verum hu∣jus consideratione (siquidem ad pharmaciae rationes explicandas parum aut minime faciat) omissa, ad medicamentorum genus aliud, nempe ad Hypnotica, tran seamus.

SECTIO VII.

CAP. I.

De Medicamentis Opiatis, sive somnum inducentibus.

POst pharmaciam Cardiacam, ex methodi lege quadam, Hypnotica suc∣cedit. Quippe somnus, quoties moderate, ac tempestive advenit, ex se remedium maxime Cardiacum existit. Verum haec passio nec semper quando, nec quemadmodum oporteat, adesse solet; sed modo praesentia importuna, modo absentia sua, nos male afficit. Ex recto naturae institu∣to, somnus, & vigilia, tanquam Castor, & Pollux, secundum justos re∣gnandi limites, vices suas alternare, atque alter invicem alteri locum cedere debet. Vicissitudo haec quamdiu rite observatur, tum ad corporis sanitatem tuendam, tum ad Animi dotes excolendas plurimum conducit: sin vero alterutrius dominium nim is longe protendatur, propterea statim haud diu conceditur, ut sit mens sana in corpore sano. A somno immo∣dico functionis tum naturalis tum Animalis facultates quaeque obtor∣pescunt admodum, hinc ut quispiam sepulcro magis, quam societati idoneus evadat: è contra immensae vigiliae proterunt vires, & potentias Animales insirmant, aut pervertunt. Quamobrem, inte••remedia indi∣gentiis nostris accommoda, sapientissimus Creator his usibus abunde pro∣spexit; nimirum, ut in nostra potestate suerit, somnum, & vigiliam, quo∣ties opportunum videbitur, accersere, a•••• repellere; &, siq uando in ex∣cessu aut defectu peccarint, moderari. Quae medicamenta & quibus in cor∣pore humano operandi modis, desideratos hosce effectus procurare solent, Jam ostendere incumbit; atque imprimis de Opiatis, sive remediis somnum inducentibus, dicendum erit.

II. Ut melius constet, quid medicamenta Hypnotica agunt, & quali Cerebri, spirituum Animalium, aliarumque partium Affectione soporem inducunt, huc referri oporteret, quae alibi de Somni natura, subjecto, cau∣sis, & effectis satis fuse disseruimus: Nimirum ostendimus subjectum Somni immediatum esse Spiritus Animales, non om••es, sed tantum Cere∣bri, ejusque appendicis nervosae incolas; viz. qui Sensuum omnium, at∣que motus cujusque spontanei munus exequuntur; illis interdum exem∣tis, qui sacultatis mere Naturalis, & Vitalis actionibus obeundis inser∣viunt.

III. His itaque praemissis, circa Opiatas inquirendum erit, imprimis, quo ritu spiritus Animales afficiunt, ita, ut a medicamenti velut afflatu, hi tanquam vinculis constricti illico subsidant, & pensa sua dimittant. Secundo designare oportebit, ubinam pharmaca hypnotica operationem suam incipiunt; viz. utrum in Ventriculo, aut Cerebro, vel annon simul, aut succesive in utroque. Tertio determinandum erit, quousque opiatae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 suas extendant, utrum in spiritus tantum cerebri, ejusque appen∣dicis incolas utpote qui soli, naturalis somni capaces sunt; vel annon etiam in alteros cerebelli, ejusque ditionis pr••sides exporrigantur. Quarto deni∣que operae pretium e〈…〉〈…〉t, hypnoticorum praecipuorum effectus quosdam no∣tabiles, & accidentia, una cum eorundem Aetiologiis subjicere.

1. Quoad prius horum, nempe ut constet, quo ritu Opiata spiritus Ani∣males, dum eos consopiunt, afficiunt, sententiam nostram alibi satis fuse de••laravimus: est nimirum quod arbitrer, illa non vapores in caput ele∣vando,

nec cerebri poros, quo materies vaporosa aut alias soporifera admit∣tatur, aperiendo, vires suas exerere; at solummodo spiritus quosdam Ani∣males perimendo, sive profligando, propterea ut caeteri aut consternati, aut interius compulsi, aut saltem ab effluxu in partes nerveas solito revocat••, pensa sua derelinquant, aut aliquantisper remittant. Rem ita habere ma∣nifesto liquer, quia Narcotica, si in dosi nimis magna assumantur, quatenus spiritus in tanta copia pessundant, ut functio vitalis non amplius obi••i possit, mortem accersunt. Verum illa in justa quantitate, cumque aliis circumstantiis apte congruis exhibita, quatenus spiritus quosdam debellant, & consternunt, aliosque prorsus extinguunt, Animae sensitivae efferationem nimiam, & impetuositatem compescunt; proinde ut illa contractior fa∣cta, & velut se intro subducens quieta jaceat: par fere ritu, ac cum flam∣mae vehementius erumpentis aquarum inspersio mo•• ambitum coerceri, ac intra limites moderatos redigi facit.

IV. Quod si amplius inquiratur in quali materia, & quomodo disposi∣ta medicamenti virtus Narcotica consistat? Nulla hic qualitas manifesta, uti frigoris, caloris, allusve hujus generis praetendi debet; neque statim ad occultas, nescio quas, consugiendum est. Arbitrari fas sit, opiatas ejusmodi particulis constare, quae spiritibus Animalibus maxime adversan∣tur, eorumque extinctoria, seu potius venena sunt. Non facile erit de∣signare, qualis subsistentiae, aut conformationis particulae utriusque ge∣neris contrariae fuerint, quia sensu non sunt perceptibiles, atque in nullis aliis subjectis particularum pariter adversantium Analogia occurrit. Atta∣men, ur conjectari liceat, videtur quod, cum spiritus animales sint cor∣puscula subtilissima, è spiritu, ac sale volatili simul unitis, ac summe exaltatis conflata; Opiatae è contra sulphure foetido, hoc est, è sulphure, cum sale fixo, & materia terrestri simul combinatis, & ad efferationem evectis constent; cujusmodi concreta satis notum est sub••ili spirituum Animalium texturae in tantum adversari; ut interdam ad distans per me•••• effluvia, vix aut ne vix per odorem perceptibilia, profligent; eorundum ver•• postquam intus sumuntur particulae per sanguinem, & succum nerve∣um diffusae, è spitituum animalium copiis, ubicunque iis occurrunt, quos∣dam quasi manipulos venenant, & velut extinguunt. In quibus autem locis hoc primario, aut potissimum fiat, jam proxime disquirendum erit.

2. Olim de somno agentes ostendimus affectionem hanc, juxta ordina∣rium naturae ritum, à cerebri cortice incipere; viz. spiritus ibidem de∣gentes, inque ultimis finibus velut excubias agentes primo recedere, & quasi positis armis otiosos desidere; dein statim reliquos omnes, quibus haec otia permittuntur, pariter decumbentes somno indulgere.

V. Spiritus isti primipili, requie potituri, stationes suas relinquunt, vel quoniam delastati, & copiis sunt diminuti, pensa sua, donec recre∣ari possint, sponte dimittunt; vel quoniam exinde pelluntur, vel denique mulcimine quodam interius allectantur. Prius horum ordinarie, & assidue contingit, propter succi nervei, atque interdum laticis serosi influ∣xum, aut inundantiam. Etenim humores isti è sanguine (dum satur est) cerebri oras extimas perluente, in substantiam ejus corticalem suffusi, poros, & meatus omnes implent, proindeque spiritus reprimunt, & à libera expansione sua (qua fiunt vigili••) praepediunt. Horum omniun•• rationes, & fiendi modos, in alio tractatu jam jam fuse declaravimus: ex quibus, rite perpensis, aequum erit sentire, Opiatae cujusque, paulo postquam assumitur, particulas in sanguinem traditas, cumque eo circu∣latas, juxta cerebri corticem potentiam suam narcoticam potissimum exe∣rere; illas nimirum hic loci, primis spirituum Animalium copiis occur∣rere; horumque plures in extrema acie collocatos perimere, seu prorsus

extinguere; dein propterea spiritus hujus catervae reliquos, tenuiores jam factos retrocedere, & emanatione sua cohibita, versus cerebri meditul∣lium refugere; dumque adeo hi se ab acie subducunt, & receptui canunt, caeteri omnes intra sensoria, velut tot speculas, ubique positi, subsidiis amissis, mox obsequuntur, & excubias suas relinquentes recedunt, otio∣que indulgent.

VI. Ad hunc modum Opiatarum particulae, quatenus spiritus quosdam A∣nimales, juxta cerebri corticem in prima acie stantes, profligant, & perimunt, proindeque proximos quosque repellunt, inque fugam vertunt, proinde ut eorum ad sensoria influxus suspendatur; soporem inducunt: attamen qua ratione, tam brevi interdum spatio, (uti nonnunquam accidit) viz. mox à pharmaco ingesto, & vix dum intra ventriculum soluto, somnus ob∣repat, cum aliquanto tempore opus videatur, quo particulae soporiferae, à stomacho in sanguinem, & dein commeatu ejus ad cerebrum deferantur, non obvium est explicare. Huic imprimis refero, iter à ventriculo per sangui∣nem, ad sinciput satis expeditum esse, & exigue tempore transigi posse: verum insuper opinari ducor, Opiatas nonnunquam immediatius in ventriculum agendo, atque mero contactu ejus, ante ullum sangui∣nis commercium, somnum aliquatenus invitare. Alibi inter affectus hu∣jus causas evidentes, merito assignavimus stomachi aggravationem; quo∣tus enim quisque est, qui cibis crassioribus, & dyspeptis comestis, atque ventriculo molestiam, & onus facessentibus, non statim somnolentus evadit? Cujus ratio videtur esse, quod cum inter spiritus stomachi, ac istos cerebri incolas maxima necessitudo, & sympathia intima intercedat, ita, ut utrique alterutrorum afflictiones, & mala invicem luant, (quod quidem plurimis instantiis satis obvium est declarare) hinc facile accidit, ob spiritus illos, qui ventriculo praesident, summe oppressos, & ab ex∣pansione libera praepeditos, & quasi repulsos, mox totius Animae hypo∣stasin, ac imprimis partem istam principem cerebro praepositam, pariter coarctari, vela sua contrahere, & se totam somni jugo submittere. Quan∣to magis opinari subest, siquando spiritus stomachi succum Opiaticum imbibentes, venenantur, ac in magna copia destruuntur, statim cunctos illos circa 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 excubantes concidere prorsus, & somno, (qui non tantum imago mortis, sed & interdum eadem & ipsa est) opprimi? Profecto hujusmodi ab Opio assumto effectus Historiam verissimam & oppi∣do raram alibi retulimus, viz. de viro quodam robusto, & mediocriter sano, qui à Laudani dosi nimis magna, propter dolores Colicos sedandos assumta, illico circa ventriculum de gravamine intolerabili ac stupore conquestus, intra quatuor horas interiit, neque tamen prius somnum ullum, quam ultimum, & lethalem inibat.

VII. Haec sunt loca praecipua, & maxime usitata, viz. ventriculus, & Cerebri cortex, in quibus Opiata potentias suas exercentia somnum inchoant, aut perficiunt. Attamen praeterea ex observatione communi constat, eadem pluribus aliis modis adhibita, toti Animae sensitivae, aut saltem portioni ejus, quae somni naturaliter, & ordinarie capax est, nar∣cosin quandam imprimere. Linimentum ex Opio fronti applicatum, nec∣non Enema solutione ejus imbutum, soporifera existunt. Similem ef∣fectum nonnulli ab eodem, denti cavo aut naribus indito, suo cum da∣mno experti sunt; proinde ut constet pharmacum hoc, ubicumque ad spi∣ritus animales admitti potest, eorum proximos quosque mero contactu suo profligare; adeoque interdum, ut totius Animae quasi commotae contra∣ctio sive subsidentia, cum facultatum principum eclypsi succedat: quan∣quam insimul verisimile est, Opii particulas è locis illis, sanguinis commea∣tu, ad cerebri corticem deferri.

3. Designatis jam opiatarum telis, per quae effascinant, atque Drama∣tum

locis, ubi primo aut potissimum operantur; modo agendum sequi∣tur, de illorum Activitatis sphaera, viz. in quas corporis nostri particulas, aut partes, & quousque in illas, vires suas extendunt. Ex praedictis satis li∣quet, illa in spiritus Animales agere; quaeritur an non etiam in sanguinem, & alios humores? Certe quo minus sanguinem ab iis vitiari existimem, huc imprimis facit perexigua illorum do••s, à qua summe improbabile est, totam massam sanguineam venenari, aut corrumpi posse: deinde quod à narcoticis crebro licet adhibitis, nulla stigmata aut exanthemata, quae sanguini quocunque modo venenato supervenire solent, in cute, aut vi∣sceribus apparent. Porro quibus Opii usus familiaris evasit, ut spiritus Animales non laedat, quamvis in magna quantitate quotidie sumatur, nul∣la exinde sanguinis dyscrasia produci solet. Interea non putandum est Opi•• particulas sanguini congruas, & ab eo assimilari, quin potius hete∣rogeneas prorsus & immiscibiles esse: quapropter haud citius mas∣sam hujus subeunt, quam ab eo denuo mox expelluntur, indeque par∣tim in cerebri corticem suffusae, soporem inducunt, partim per cutis poros ejectae sudorem, & non raro pruritum (prout in multis observavi) valde molestum cient. Quod ad alios humores spectat, prosecto non est, ut judicemus Opiata, labem quamvis sero, aut liquori nerveo, aut denique succo nutritio affigere; adeo, ut illorum virus & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tan∣tummodo ad spiritus Animales pertinere videatur.

IX. Attamen hos omnes non pari modo afficere solent, quin Opiata in dosi modica exhibita imprimis ac fere tantum ad spiritus eos pertingunt, quibus somni naturalis ac ordinarii privilegia conceduntur, caeteris aut intactis, aut non multum praepeditis. Quare à Laudano assumto sensus tum interni tum externi ligantur, interim pulsus, respiratio, item co∣ctionis, & separationis munia solito ritu peraguntur, acque post tempus quoddam spiritus prioris ditionis, copiis ipsorum instauratis, se denuo exerunt, & somni catenis excussis, ad solitas excubias sponte redeunt.

X. Quod si Pharmacum Opiaticum debito potentius extiterit, non tan∣tum spiritibus cerebri ejusque appendicis incolis vincula fortiora, quibus diutius ligantur, imponit: sed & vim suam narcoticam latius in regimi∣nis Animalis provinciam explicat; ita, ut post majorem ejus dosin, appetitus plerumque obtundatur, respiratio angustetur admodum, & non tantum difficilis, sed etiam inaequalis reddatur; quandoque item ipsius cordis motus in tantum labefactatur, ut pulsus mox debilior, cum sudore frigido, & facultatum omnium torpore aut eclipsi quadam eva∣dat, proinde ut tali medicinae somnus interdum perpetuus succedat: cujus ratio est, quod virus Opiaticum, longius diffusum, cerebelli globum subeat, ejusque spiritus incolas in magna copia perimens, aut proster∣nens, cordis motum primo vacillare, & dein prorsus cessare faciat, pro∣inde ut flamma vitalis aboleatur.

XI. His ita praemissis circa Opiati naturam, operandi modum, subjecta, & limites sive Activitatis sphaeram; jam denique inoumbit, effecta, & accidentia praecipua, tum bona, tum mala, usui ejus supervenire solita, recensere; & dein cautiones aliquot circa rectam medicinae Hypnoticae methodum subjungere, itaque imprimis despiciamus, quali modo, ac in quibus casibus pharmaca Op••atica juvare solent.

XII. Bona, sive Emolumenta Opiatarum usu procurari solita pertinent, vel ad spiritus Animales, vel ad sanguinem, & humores: illi quidem primo & immediatius, hi vero secundario, & non nisi istis mediantibus, assiciuntur.

XIII. Quoties spiritus Animales supra modum incitati, circa munia sua obeunda, aut nimis, aut irregulariter agunt, ad sedandos eorum impetus, aut inordinationes, narcotica tempestive exhibita opem saepenumero egre∣giam

praestant: tales, illorum exorbitantiae, à quibus Opiatarum usus in∣dicatur, aut sensum aut motum respiciunt. Functio prior cum sit duplex, sensuum internorum vitia praecipua sunt, vigiliae, ac delirium; exter∣norum vero aegritudo, medicinam hanc potissime requirens, est Dolor. Motuum Anomaliae, à narcoticis regulandae, imprimis sunt pulsus vehe∣mentior, praecordiorum, aut viscerum spasmi, quin & horum excretio∣nes nimiae ac violentae. Adeo plures, & diversimodi sunt casus, in qui∣bus, dum spiritus animales, tanquam equi ferocientes aut furiosi decur∣runt, aut extra orbitas desiliunt, ab Opiatis, tanquam fraenis injectis, coerceri, aut reduci debent. Cujusque horum instantias, una cum fiendi modis, & medendi rationibus hic breviter subjiciemus.

1. Primo igitur Opiatae necessario & maxime proprie indicantur à Vi∣gilia; in quantum sc. somnus affectio huic contraria, proindeque cura∣tiva ejus existit. Quot modis, & ob quas causas vigiliae excitari, & diu∣tius permanere solent, in nupero tractatu satis fuse declaravimus; in qui∣bus singulis casibus, quandoquidem spiritus Animales nimis efferi, & ir∣requieti sese importunius exerunt, & tum organa sensoria, tum praeci∣pue extimam cerebri oram, usque quaque instant, & irradiant; particu∣lae opiaticae sanguinis commeatu huc traductae, illico spiritus in prima acie excubantes perimunt, aut consternunt; proinde ut proximi quique intro compulsi sistantur, & ab emanatione sua quaquaversus habenda mul∣tum coerceantur: quapropter mox spiritus omnes extrinseci, tum sensus tum motus cujusque spontanei organa incolentes, capitalium istorum affluxu solito destituti etiam excubias suas dimittunt, ac intus recedentes otiosi decumbunt.

XIV. Secundo in affectibus Deliris, Opiata saepe cum fructu adhibentur; (quamvis interdum ea noxam potius afferunt, prout infra declarabitur.) Prioris ratio est, quod cum spiritus, infra cerebrum nimis incitati, ac velut oestro perciti, meatuum suorum vias solitas, & tritas facile tran∣siliunt; tunc medicina narcotica, juxta cerebri oram appulsa, afflatus eos, tanquam canes venaticos exspatiari aptos, reprimit, & è motu omni paululum sistit; ut saepius, cum denuo moveantur, tractus suos priores repetant, & sunctiones pristinas rite obeant.

XV. Tertio Opium pro doloribus quibuscunque sedandis praestantissimi semper usus habetur; quamobrem merito Nepenthe appellari solet, & remedium vere divinum existit. Et quidem satis mirari vix possumus, quomodo urgente visceris aut membri cujuspiam tortura insigni, & into∣lerabili cruciatu, pharmacum hoc, incantamenti instar, levamen & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 subitam, immo interdum absque somno, aut saltem prius quam advenerit, concedit. Porro adhuc magis stupendum est, quod do∣nec particulae Opraticae operari, & potentiam suam narcoticam exerere continuant, immo etiam aliquamdiu postquam somnus finitur, summa alleviatio, & indolentia in parte affecta persistit; dein vero, exactis medi∣camenti viribus, illico redeunt tormina, nec atrocitatem suam remittunt, nisi dum ab eodem pharmaco rursus incantantur.

XVI. Hujus rationem inquirenti non facile occurrit, in qua parte me∣dicamentum Anodynon potissimum operatur, & virtutem suam exerit, dum absque somno, aut post eum finitum, dolores sedat, & pro stato quo∣dam tempore 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 continuat: viz. utrum vis ejus narcotica in partem dolentem, vel in commune sensorium, vel in totam Animam sen∣sitivam impendatur. Propositorum discriminis ratio est, quia dolor in uno loco excitatus, in altero sentitur, ejusque effectus pertotam animam diffunditur. Productio ejus in hoc consistit, quod fibrae nerveae à quodam incongruo, & valde improportionatio irritantur plurimum, & ab invicem

divelluntur, proinde ut spiritus in iis scatentes, mox distrahantur, & ab aequabili sua expansione correpti in confusionem agantur: attamen do∣loris sensus efficitur, quatenus illa spirituum perturbatio, undulatione quadam per ductus nerveos ad commune sensorium, sc. corpora striata, de∣lata, spiritus ibidem consitos, in parem distractionem concitat; cujusmo∣di affectio, ulterius ad cerebri meditullium pergens, imaginationem com∣movet, indeque mox reflexa per totam spirituum hypostasin molestiam, sive inquietudinem quandam dissundit. Cum itaque dolor passio ita late extensa, & tam varii respectus fuerit, jure inquiritur cujusmodi activitatis sphaeram Anodyna habeant.

XVII. Super his nullus dubitandi locus est, quin queties ab Opio as∣sumto primo somnus inducitu••, consequenter 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 succedit; tun•• enim haec illius immediatus effectus, è vestigio sequitur; quatenus nem∣pe cum spiritibus cerebri incolis, etiam qui 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 actuant, ligantur; & proinde, quantumlibet pars dolens irritatur, doloris sensus omnis inhibetur: at vero quod, cum patiens evigilet, adeoque persistens, functiones quasque Animales vegete exerceat, per totidem ab Opio exhi∣bito horas indolens maneat, & deinde pharmaci viribus absumtis mox eadem tragoedia redear, hic certe nodus vindice dignus videtur.

XVIII. Ad quem solvendum, non est ut dicamus spiritus partis do∣lentis, aut communis sensorii incolas, viz. aut hos, aut illos singulatim, aut simul utrosque, à pharmaco Anodyno ligari. Quippe haud credibile est, Opii particulas cerebrum, & nervosum genus ita penetrare, ac altius subire, ut illo superato, & illaeso, ad ultimas hujus oras tam brevi descen∣derent: porro nec putandum est, spiritus corpora striata incolentes, (cum durante vigilia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 aliquamdiu maneat) pro captandis quibusque aliorum sensibilium impressionibus expergefactos, solummodo ad appul∣sus à parte dolente factos obsurdescere. Quandoquidem igitur indolen∣tia, post somnum finitum, nequead partem dolentem, neque ad primum sensorium, ab Opio stupefactum referri debeat, videamus quomodo hu∣jus Aetiologia à totius Animae sensitivae affectione quadam narcotica de∣duci possit. Hoc autem facile liquebit, postquam haec duo praemisimus.

XIX. Primo ad dolorem quemvis excitandum aut continuandum per∣opus esse, ut spirituum copiae sat is uberes usque in parte affecta scateant: quippe horum tumultuantium excandescentia, distractio, & mutua alio∣rum in alios allisio, ipsissinia causa conjuncta sunt molesti istius sensus, qui dolor appellatur; quapropter si nervis constrictis, spirituum ad locum dolentem affluxus inhiberi, aut multum diminui possit, necesse foret do∣lorem cessare; eo nimirum quod spiritus isti subsidiis, aut supplementis usque novis destituti, tenuiter, & sparsim adeo in fibris jacerent, ut vix se inutuo tangerent, saltem in furorem & indignationem minime erumperent.

2. Cujusmodi hic pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 accienda spirituum destitutio, sive subductio requiritur, nulloque alio remedio, aut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 procurari potest, saepissime ab Opio exhibito produci soler. Enimvero à pharmaci hujus particulis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 oram obsidentibus, non solum spiritus qui∣dam extimi, & velut praecursores (uti dictum est) perimuntur, sed illo∣rum intra cerebri, & cerebelli meditullia mox primae scaturigines, inde∣que in nervosum genus effluxus valde supprimuntur; adeo, ut durante Opii 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, multo parcius, & diminutius illi in praecordia, viscera, immo & in quascunque alias partes dispensentur. Hinc pulsus, & respi∣ratio de vehementia, & crebritate sua remittunt, & nonnunquam subito haec difficilis, & iste debilis evadit; plerumque etiam membra quaeque ac artus languor insolitus, ac pigrities incessit. Porro hinc viscera in

spasmos sive excretorios, sc. per vomitum, aut secessum; sive dolorificos, uti in Colica, aut Nephritide, prius irritata inordinationes suas deponunt: viz. ob hanc rationem, quia dum in parte affecta spirituum copiae subsi∣diariae, & supplementa deficiunt, pauciores illi superstites tumultui, & ex∣candescentiae non amplius vacant; quinimo, ut omnino subsistere, & se tueri possint, quieti jacent: deinceps vero quando difflatis Opii particulis, spirituum intrae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 penus, eorumque inde in partes nerveas ema∣natio redintegratur, ita, ut pleno rursus alveo, illi ad partes affectas de∣scenderint, earumque rursus fibras adim••leverint, illi••o, ob spiritus iterum accumulatos, & sicut antea proritatos, iidem spasmi, aut dolores re∣deunt.

XX. Proculdubio juxta hunc a••••ici••ndi modum, & juxta rationem mo∣do assignatam, Opiatae dolores atrocissimos pleru•• que sedant, atque indo∣lentiam cum, vel absque, somno procurant, eamque post hunc finitum a∣liquamdiu, & pro stato quodam tempore continuant; quo spatio elapso dolores mox recrudescunt, & brevi ad solitam ferociam augentur. Hu∣jusmodi narcoticorum effectus, in curatione Colicae scorbuticae satis vul∣go notus, exorcismo cuidam similis videtur; quatenus nempe dolor, tan∣quam daemon aut spiritus malus, solummodo pro tempore quodam deter∣minato ligari poss〈…〉〈…〉, deinde ut rursus desaevire incipiat. Inter affectus do∣lorisicos, quibus Opium succurrit, jure hic locum vindicant Podagra, & Calculus vesicae. In dosoribus Arthriticis Anodynon istud opem saepe e∣gregiam, & quasi divinam praestat. Posterior hic morbus, cum in senibus immaniter saeviat, & per lithotomiam curari nequeat, à nullo alio reme∣dio praeterquam à narcoticis levamen admittit. Quamobrem in hoc casu nonnu llis Laudani aut Diacodii usum constantem, & quotidianum suasi; quod cum magno vitae solatio, nullam ab eo noxam sortiti, fecerunt, quam∣vis dos•••• ejus subinde augentes, ad magnam quantitate•• ascenderint. Haec de medendi, aut juvandi rationibus, quas circa functionis sensitivae enor∣mitates regulandas, Opium praestare solet: videamus tandem quomodo, & quantum haec Panacea, pro Motuum Anomaliis sanandis, aut sedandis conferat.

2. Functionis motivae immoderatio, aut irregularitas, pro quibus rite componendis, Opiatarum usus indicatur; praecipue spectant ad praecor∣dia, & viscera; (nam spasmi circa caput aut membra non ita necessario hanc medicinam requirunt.) Ad prius illorum referri debet Pulsus, & Re∣spiratio, quoties haec, vel iste debito crebrior, aut vehementior fuerit: quippe cum in febribus, cordis & pulmonum motus, intensiores ••acti, san∣guinem rapidissime circumagant, proinde ut tum quoad accensionem, tum crasin suam valde pervertatur, & recrementa sua ita penitius incocta se∣cernere nequeat, à narcotico exhibito partium istarum impetus nonnihil refringitur; ita, ut sanguis, mox leniter, & temperate circulatus, calo∣rem minus intensum diffundat, atque in com page solutus, serum, & im∣puritates suas per sudorem, & urinas excernat. Opiata Pulsus, & Respi∣rationis actus e••tenuant, & deprimunt; quatenus spirituum Anima∣lium in cerebello scaturigines nonnihil sistunt, eorumque exinde in ner∣ves praecordiis d••stinatos effluxum diminuunt; quod si nimis fieri conti∣gerit, propterea functionis vitalis dejectio magna, ••mmo interdum lethalis succedit.

XXI. Respiratio non solum qua vehemens, sed insuper quatenus eadem interrupta, convulsiva, aut alias diversimede irregularis fuerit, non raro medicinam narcoticam desiderat; haec in Tussi violenta aut valde crebra, & continue molesta, prae quibusque aliis remediis juvare solet. Caeterum in paroxysmis Asthmaticis, ubi Respirationis organis laboriosissime exercita∣tis, affecti in ipsius mortis agone positi videntur, Opiatae peridoneae dosis

quasi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 omnia mox serena, & tranquilla reddit. Cu∣jusmodi affectuum ratio est, quod in pathematis istis, ubi molestum aliquod partes maxime vitales obsidet, spiritus harum incolae summe ••rritati in ex∣candescentias immanes irrumpunt, atque nimis agendo, omnia perturbant & invertunt: quare cum à narcotico assumto, spiritibus ita deba••chanti∣bus suppetiae detrahuntur, illi mox extenuati, & velut orbi, inordinatio∣nes suas dimittunt. Porro medicina Narcotica haud minus contra visce∣rum, sc. ventriculi, & intestinorum, motus immoderatos, aut con∣vulsivos necessaria videtur: namque haec in vomitu horrendo, in ca∣tharsi nimia, aut violenta, juvamen saepe maximum praestare solet. Affe∣ctus Dyserterici sine Opio vix curari possunt; non quod pharmacum hoc succos, & hamores ebullientes, & e••feros f••git, sed fibrarum spasmos ex∣cretorios sisti〈…〉〈…〉 i••que partim intra viscerum ipsorum cavitates mero con∣tactu suo spiritus ibidem insitos stupefaciendo, partimque intra cerebellum spiritus inde ad partes illas affluxuros supprimendo; quorum subsidiis illi destituti excandescentias suas spasmodicas facile dimittunt. Possim hic partium aliarum aut spasmos, aut dolores, ab Opio sedari, aut tolli solitos recensere; sed de pharmaci hujus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & effectis Anodynis, quae primo ac potissime, in spiritus Animales exeruntur, jam satis dictum est; modo videamus cujusmodi in sanguinem, & humores virtutem, ac vim alteratricem obtineat.

XXII. Et quidem Opiata in sanguinem, & succos corporis nostri ope∣rari, eorumque inordinationes compescere, nullus fere è plebe est, quin satis perspectum habeat. In catarrhis & defluxionibus cujusque generis, saepe ad haec, tanquam ad ultimum Asylum, confugimus: excretiones sanguineas haec potenter sistunt, item serosas, siquando nimiae, & colliqua∣tivae fuerint, cohibent, aut reducunt: cruoris febriliter aestuantis ebulli∣tionem immodicam reprimunt, ejusque accensionem nimiam imm••••uunt. Denique haec fluctus omnes quacunque fere de causa in corpore nostro ex∣citatos, felicissime sedant, & sanguini, ut ut perturbato, statum saepissime halcvonium inducunt.

XXIII. Quanquam hujusmodi effectus magna ex parte, propter mediantes spirituum Animalium affectiones (prout supra innuimus) producuntur (nam in quantum fibrae nerveae inordinatim contra∣ctae, sanguinem, & humores exagitant, inque varias fluctuationes, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exundationes cogunt; idcirco spasmorum illorum per Opiatas sup∣pressio, horum aequor mox tranquillum reddit:) veruntamen etiam probabile videtur, particulas Opiaticas, dum sanguini confunduntur, mera 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sua, liquori ejus alterationes quasdam inducere: enimvero has cruori heterogeneas prorsus, & immiscibiles, simulque indomabiles esse supra ostendimus: quae propterea, siquidem latici ejus minime hostiles, aut injuriae apparent, pro Alexiteriis quodammodo habeantur; ejusmodi nimirum, quae sanguini confusae, massam ejus cito, ac fere illibata pertrans∣eunt, atque transitu suo poros, & meatus omnes a periendo, sero aliisque recrementis, aut miasmatis malignis intime conclusis, & constrictis, exi∣tum patesaciunt, immo eadem ante se foras propellunt. Quapropter, non immerito prorsus est, quod Antidotorum praecipuorum, uti Theriacae. Mi∣thridatii, & Diascordii compositiones, Opium (quasi Alexipharmacum esset) ingrediatur.

XXIV. Profecto Opii devorati particulas, brevi in sanguinem traduci, ejusque massam celeriter pertransire, indicio est, quod illae derepente, postquam medicamen assumitur, ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 provectae somnum, & indolentiam procurant, Porro eos (ubi congruunt) sudores provocare & urinam movere experientia communi constat; in tantum, ut hi effe∣ctus

Opii virtutibus vulgo accenseantur. Porro hujus particulas haud sanguini venenosas, sed potius Alexiterias existere inde colligitur, quo∣niam in peste, variolis, febribus malignis, immo in quibuscunque aliis, Laudanum cum magno saepe fructu exhibetur: interim vero quas non∣nulli huic pharmaco qualitates, sanguinem figendi, & incrassandi attri∣buunt, non facile deprehendimus; nisi forsan illud dicatur efficere, qua∣tenus, compagem ejus reserando, serositates ejus copiose secerni, & aman∣dari sacit, proinde ut liquor residuus spissior, & compactior evadat.

XXV. Enimvero medicamenta Opiatica sanguinem fundere, atque in∣terdum Alexiteri 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ritu tum sudores, tum urinas potenter movere, uti ex crebra observatione compertum habui, ita per Historiam sequentem (quam Coronidis hic loco adjicio) omnibus manifestum reddetur. Olim pro Generoso quodam valde cacochymico, & doloribus nocturnis à lue Venerea, male, aut minime curata, oriundis, miserrime divexato consule∣bar. Multa praescripsi, sed incassum; quia medicamenta plurimum ab∣horrens, fere nihil praeter Laudani dosin semel tantum aut bis in hebdo∣made pro sedandis doloribus ei concessam sumere voluit; brevi Hydropi∣cus factus, ab Ascite, simulque ab Anasarca in tantum intumescebat, ut vix à latere in latus, sine ministrantium auxilio, se devolvere potuerit. In hoc statu ad eum denuo accersitus, & praeceptis medicis obstinatum reperiens, quod supererat, mortis non longe abfuturae, & pro certo expectandae, pro∣pterea ut se, & res suas propter aeternitatem componeret, prognosticon dedi. Ille, non multum perturbatus, obnixe rogabat ut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 gratia Laudanum nostrum, parcius ante permissum, ad libitum, aut saltem quoque vespere sumeret: hoc cum admonitione quadam concedens dis∣cessi, ac, uti putarem, supremum vale dixi. Postea pharmacum illud quotidie sumsit ille, & quotidie dosin auxit, ita, ut brevi tempore quan∣titatem ejus vix credibilem absumsisset. Pharmaco hoc unico constanter usus indies melius habuit, ac intra mensis spatium in tantum convaluit, ut, tumore omni, & doloribus immunis factus, stomacho valeret, & foras obam bularet. Ab assiduo hujus Opiatae usu, sit is, antea multum urgens, cessabat; & quaque nocte in sudorem magnum dissolutus, in super & uri∣nam copiosam excernebat. Possim hic plures aliorum affectuum, pro de∣ploratis habitorum, curationes solius Opii beneficio peractos attexere; verum hoc cum taedio, & nonnihil extra rem foret, ideo libet hic unam tuntummodo, aut alteram breviter notare.

XXVI. Tribus fere abhinc annis femina praenobilis, post febrem Au∣tumnalem in Colicam atrocem cum vomitu, & doloribus acutis, & viscera, & membra miserrime affligentibus, incidit. Remedia cujusque generis, tum interna, tum externa, per plures septimanas sedulo exhibita ne hilum pro∣fuere; quin nobilissima Domina intra 20. dies ad tantum languorem, & corporis extenuationem redacta suit, ut de salute recuperanda spes mini∣ma, aut vix ulla superesset: nam lecto affixa, & fere semper insomnis, ventriculi molestia sive aegrotatione constante afficiebatur, ingesta quae∣que tum pharmaca, tum alimenta vomitu rejiciens, insuper circa ventrem, & lumbos, quandoque et iam in capite, & artubus tormina, & cruciatus paene continuos perpessa erat: ad hanc accersitus cum medicamina varia tentarem, nihil congruebat praeter Laudani liquidi dosin; quam ad levan∣dos dolores, primo bis tantum in hebdomada, idque non sine cautione, & metu exhibere audebam: impetravit illa tandem ut noctibus alternis▪, & dein ut singulis remedium illud assumeret. Itaque hoc sine ullo incom∣modo quotidic usa, noctu somnum uberem, & satis placidum, atque in∣terdiu indolentiam, & stomachi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 obtinuit, adeoque vires sen∣sim recolligens lecto exurgere, & alimenta quotidie ingerere coepit;

quin alia medicamenta assumere tunc potuit, & voluit, donec tandem in∣tegre convalesceret.

XXVII. Nec minus pharmaci hujus divini laudes praedicare solebat femina quadam lectissima, doloribus subinde colicis atrocissimis per plu∣res annos obnoxia. Nam quoties ab eo morbo decumbens, cruciatus into∣lerabiles sentiebat, à nullo remedio praeterquam ab Opio relevari potuit; quare hujus dosin quaque nocte sumebat, donec materia morbifica sensim absumta, demum languore omni, & doloribus immunis evaderet.

CAP. II.

De Opii nocumentis, ac incommodis; quibus subnectuntur cautiones circa usum ejus.

HActenus Opii bona, seu faciem velut Angelicam una cum juvandi modis, ac rationibus ostendimus. Pharmaci istius, velut numi∣smatis inversi, si 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 altera inspiciatur, plane diabolica apparebit; in qua haud minus damni, ac maleficii, quam in priori ista emolumenti vidimus, detegere licebit; adeo Panaceae huic plurimum toxici adjungi∣tur, ut de usu ejus crebro, ac familiari, minime liceat securos nos esse; quare prout commodorum, ita & noxarum ejus admoneri nos oportet; proinde ut circa pharmaciam hanc, non secus ac profectionem maritimam, cum ex utraque parte, tum portus adpellendi, tum scopuli evitandi plane innotescant, minus periculi, aut discrim inis incurratur.

II. Opii usum quandoque noxium, & maleficum fuisse, tristi quorun∣dam experimento ratum vidimus; in quantum nonnulli statim ab hoc as∣sumto somnum perpetuum inivere, aliique propter nimiam, aut intem∣pestivam ejus dosin, aut vitam suam corripuere, aut facultatum princi∣pum laesione eam incommodam postea, aut infelicem reddidere. Instan∣tiae, & exem pla hujus generis ab Agyrtis, & empiricis passim facta nimis crebra occurrunt. Memini quosdam, à Laudani pilula devorata, illico soporem adeo profundum obdormivisse, ut nuuquam expergesieri potue∣rint: vixerunt quidem per tres aut quatuor dies, quoad pulsum, respira∣tionem, & calorem satis recte habentes; nullis interim remediis, aut torturis, ad sensum, & vigiliam revocandi. Attamen observavi alios ab Opio assumto, mediocriter tantum, immo in••erdum, parum aut vix omnino dormivisse; quoad pulsum vero, & respirationem, & calorem mox deterius habuisse: illi nimirum statim ab hoc pharmaco assumto lan∣guescere, dein anhelosi magis atque magis deficere solebant; nec cardia∣cis ullis illorum vigor instaurari potuit, quin sensim fatiscentes vitam ex∣halarent. Alibi Historiam recitavi cujusdam viri robusti ab Opio interemti, cui somnus plane nullus, priusquam ultimus ac lethalis, viz. mors ipsa supervenit; ille statim ab assumto pharmaco de insigni ventriculi gravami∣ne, & frigore conquestus, mox languore insigni cum spirituum omni∣um concidentia, & extremorum infrigescentia afficiebatur, atque intra quatuor horas oculos suos caligare, & prorsus caecutire queritans, ex∣pirabat.

III. Ex bis facile colligitur, opium non uno semper, eodemque mo∣do vitam destruere, sed binas saltem praecipuas trucidandi vias obtinere.

Unius ratio in eo consistit, quod pharmaci assumti particulae, prius ac po∣tius cerebrum; ac alterius, quod ita cerebellum afficiant. Quoad poste∣rius hoc, res juxta modum sequentem habet: si, post pharmacum as∣sumtum, forte accidat cerebelli ambitum à corpusculis narcoticis in tan∣tum obsideri, ut, spiritibus extimis illico deletis, interiorum versus praecordia affluxus minuatur, & deinde paulatim rescindatur; necesse erit cor, & respirationis organa, circa functionis vitalis munia primo fatisce∣re, & dein prorsus ab opere cessare; interim ut aegrotantes torpore graviori immunes evigilent, satis animo constent, & usque dum vivunt sensu vi∣geant. Sin veto particulae Opiaticae primo, & pleno agmine in cerebri oram irrumpentes, ejus incolas potissimum adorirentur; in tantum, ut spiritibus extimis mox prostigatis, etiam ••nterni quique, meditullia ejus occu••antes, valde consternantur; &, ne r••rsus emergant, & acies suas de novo conserant, prorsus supprimantur; tunc statim sopor altus seu veternus invincibilis, & perpetuus succedit, pulsu interim, ac respira∣tione in debito statu aliquamdiu perstantibus.

IV. Prater exitiales hujusmodi clades, quas Opium vitae humanae pas∣sim intentat, insuper hoc pharmacum plures alios nocendi modos sortitur; quibus private cuidam functioni, aut corporis parti, saepe male••icum existit. Cum taedio fuerit noxarum minorum, quas narcotica uspiam excitare solent, species omnes recensere; hic tantum referre libet, quae mala ab improprio, aut intempestivo ejus usu, in capite, quaeque in pectore, quae item in ventre imo quandoque accidunt.

1. Quoad prius satis vulgo notum est, functiones Animae principes, viz. memoriam, discursum, & ingenii acumen saepenumero à narcoti∣cis insigniter laedi. Frequens eorum usus in multis hominibus memoriam debilitat. Novi quendam à Laudani dosi majori, cum febricitaret, assumta, facultatem istam penitus amisisse; dein post aliquot septimanas, quando usus ujus redire coeperat, tantum quae intra peculiarem temporis tractum, nihil eorum quae ante, & post gesta fuerunt, racordabatur. Scio quosdam ab hoc pharmaco ingenii tarditatem, aut stupiditatem, aliosque amentiam contraxisse. Hinc (notante Frettagiv) cum Prosper Alpinus, & Bellonius tradant Aegyptios, & Turcas vesci Opio, ad compa∣randam alacritatem, audaciam, venerisque appetitum; addunt tamen Opii devoratores, ••••si ejus usu recte valere, minime laedivideantur, tamen frigid••ores reddi, eorum functiones esse deteriores; ebr••••s, & torpid••s fere perpetue appare∣re; fieri comatosos, stupidos, inconstantes; modo affirmare, modo negare; ade••, ut caveant tract are & conversari; ut etiam in dicterium, convitio non absimile, quod sibi mutuo objiciunt, abierit; ••u edisti opium; non aliter quam cum nostra∣tes alicui temulentiam vel ebrietatem exprobrant. Fr••i••ag. lib. de Opio cap. 3. Horum Aetiologia ex superioribus satis manifesto liquent; viz. Op••um Affectus modo citatos producere, quatenus cerebrum, ac potissimum▪ im∣petat; dumque ibidem spiritus quosdam Animales destruit, aut pro••ligat, plerosque alios à solitis emanationum viis pervertat, inque tractus de∣vios deslectat. Quod vero opium à Tureis (addam & quibusdam è nostra∣tibus propter diutinam consue••udinem contra virus ejus munitis, ac velut armaturam quandam nactis) in magna quantitate imp••ne, vel saltem absque vitae per••culo devoretur; ratio est, quoniam particulae ejus, e∣tiamsi spiritibus primo infestae, & venenosae, crebro tamen usu tandem magis congruae, & familiares evadunt; quemadmodum observamus circa Nicotianae sumum per tubulum ore exceptum: cum enim primis diebus vertiginem, saepe vo••itum, aut purgationem, quinimo sudorem frigi∣dum, cum tremore, & crebris animi deliquiis inferre soleat, postea tandem, cum imperturbate, immo cum magna delectatione assumimus. Quod autem major Opii dosis, illis Animi fiduciam, adeoque, ut intre∣trepide

pugnam ineant, audaciam insignem addat; in causa videtur esse, quod pharmacum illud, spiritus n••nnihil stupefaciendo, attonitos red∣dat, proinde ut sensibilium ut ut terribilium occursus immoti perferant. Quod denique asseritur, Opiata venerem stimulare, cum potius videre∣tur ea spiritus extinguendo oestrum illud supprimere, & domare; dici∣mus (si modo effectum istum revera habeat) humorem genitalem, spiri∣••usque in eo scatentes, non à cerebro descendere, sed immediate in vasa spe••matica suffundi; id propter, quatenus Opiata spirituum intra cere∣brum genesin impediunt aut imminu••••t, eos forsan uberius ad membra gen••talia diverti faciunt.

2. Opiata praecordiis, & pectori inimica interdum existere, inde satis constat, quia pulsum, & respiratione•••• deprimunt, & dimin••unt; quan∣doque item (prout supra oftensum est) vacillare, & sensim penitus ces∣fare faciunt. Quare in febribus, ubi sanguis, insigniter depravatus, cr••sin nullam aut non bonam habiturus videtur, simulque iste, spiritus regimini Animali perpaucos tantum, & debiles suppeditat; narcotica fere semper ma••e••ica & quasi venena sunt. Nam quamvis in peste, & febribus ma∣lignis, donec pulsus & respiratio vigent, Theriaca, Mithridatium, & Dia∣scordium, immo & Laudanum, saepe cum fructu exhibeantur; attamen si quando in morbis istis, aliisque in febribus haud multum malignis fun∣ctio vitalis languet, Antidotis istis celebribus parce admodum, fortioribus vero Opiatis non omnino utendum erit. Porro in ••ussi laboriosa, ph••hisi, pleuritide, empyemate, aliisque morbis Thoracicis, in quibuscunque, viz. natura ad illud quod molestum est, ac pectus aggravat, subito exc••rnen∣dum incitatur, magnoque suo molimine urget; simulque respirationis organa, spirituum copia satis uberi destituta, vacillant, atque opus suum aegre, & difficulter peragunt; ab Opio haud minus quam Aconito absti∣nendum erit: nam in tali casu narcotica pondus amovendum augent, fi∣guntque; atque partium, quae istud amoliri debent, vires minuunt.

3. Opiata intra coctionis viscera, aliasque ventris imi partes operari, iisque vario respectu saepe juvamina insignia conferre, supra ostendimus; attamen illa regioni huic non adeo semper amica, & benigna existere, quin & magnam quandoque noxam inferre, aeque facile erit declaratu. Enim∣vero narcotica crebro assumta faculta••i principi, s••. alimentorum Appe∣titui (à quo nutritio omnis, & vi••ae radix dependet) nonnunquam valde injuria sunt; utpote quae hunc plurimum obtundunt, & non raro pror∣sus destruunt. Quippe cum spiritus, Tunicam ventriculi interiorem in∣colentes, à particulis Opiaticis s••upesiunt aut perimuntur, ita, ut ••ibrae istae nerveae quantumvis inanitae, non amplius corrugentur; proinde fa∣mes omnis cessat, arque alimenta minime appetuntur; quin eadem, sto∣macho oblata, quia molestiam potius quam delicias exhibitura sunt, mox respuuntur. Porro ob eandem rationem ventriculi vis concoctrix saepe debilitatur, atque tum hujus, tum intestinorum motus excretorii pigre∣scunt. Nam communis observatio est 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & Alvi segnitiem, medicinae Opiaticae familiares effectus esse.

V. Ex his non difficile erit praecepta, & cautiones medicas, circa rectum pharmaciae Opiaticae usum designare; quod equidem fiet, quatuor haec se∣quentia observando: viz. priusquam medicamen narcoticum exhibetur, perpendere oportet, 1. Cujusmodi sit patientis constitutio. 2. Qualis sit morbus quo laborat. 3. In quo statu spiritus Animales respectu functio∣nis tum Animalis tum Vitalis versentur. 4. Denique in qua conditione sanguis al••ique humores fuerint.

1. Quoad prius, quando hypnoticum indicatur, vide sis ne contra indi∣cent Aegrotantis temperamentum, corporis habitus, vel indispositio, consuetudo, vitae genus. E. gr. qui statura medioc••i, corpore firmo, &

quadrato, sanguine calido, aspectu vivido aut acri praediti sunt, medici∣nam istam melius ferunt, & saepius cum emolumento sumunt; qua insu∣per multo securius utentur, si prius eidem assueti fuerint: è contra au∣tem ea minus convenit, immo interdum valde officit illis, qui obesi nimis, vel admodum graciles sunt, insuper qui aut rarioris texturae spiritus facile dissipabiles, aut temperamenti frigidioris carnes molles, & flaccidas ha∣bent, atque indolis pigrae & indocilis ex se hebetes, & somnolenti exi∣stunt; quibus scrupulus hic accedit, & reliquorum pondus auget, si medi∣cinam istam prius nunquam experti sunt.

2. Morbi natura, propter, vel contra Opiata magni interdum momenti est. In sevioribus affectibus (juxta Septalium) Adulatoris medici est, eadem in usum ducere. Porro in quibusdam magnis aut vetatur iste, aut valde suspectus habetar. In Paralysi, Vertigine, Incubo, Apoplexia, item in Orthopnoea, Hydrope pectoris aut abdominis, in membrorum stupore aur tremore, in febribus admodum malignis, inque intermittentium pa∣roxysmis, aut aliarum crisibus, narcotica saepissime interdicuntur. Por∣ro in tussi cum sputo copioso, & crasso, Asthmate, & in quibusque aliis cum pulmonum oppressione affectibus thoracicis, inque passionibus hyste∣ricis, aliisque convulsivis, rarius, & non sine cautela, & prudentis medici consilio exhibènda sunt. Veruntamen in cephalalgia immani, catarrhis, colica, pleuritide, febribus ordinariis, in vomitu, dysenteria, in paroxy∣smis nephriticis, arthriticis, & doloribus quibuscunque, pharmacia Opiatica non modo conceditur, sed ad ipsam, quasi ad panaceam divinam, accur∣ritur.

3. At quoties haec proponitur, aut in deliberationem venit, insuper confiderare oportet in quo tenore spiritus Animales cujusque ditionis prae∣sides fuerint: nam si panciores, vel oppressi jam jam concidunt, & vela 〈…〉〈…〉a non satis explicant; nequaquam certe à pharmaco amplius minui, aut consterni debent. Quapropter dummodo facultates Animales quoad sen∣sum, vel discursum non clare vigent, aut satis vegete se exerunt; aut cum pulsus & respiratio reciprocationum suarum vices non nisi debiles, item ce∣leres, aut etiam solito tardiores, impeditas, & inaequales habent; aut deni∣que si membra, & partes motivas stupor, & enervatio cum languore inso∣lito occupabit, pharmaciae cuivis hypnoticae omnino supersedendum erit. Eandem vero in usum ducere non haesitabimus, siquando ob graviores affectus indicatur, simulque spiritus animales secundum hos aliosque re∣spectus satis robusti existant, aut etiam expansi nimis, vel supra modum efferi, ac seroces evadant.

4. Interea tamen sanguinis, & humorum status haud negligendus est; quippe interdum iniqua, aut improba horum conditio, Opiata prorsus ve∣tat, aut non nisi parcius, & cum restrictione quadam sumenda permittit. Sanguis eorum usus contra indicat, quatenus vel quantitate, vel qualitate, sive in crasi sua peccat. Quoad priorem, latex cruentus vel superabundat, vel deficit; & utroque respectu pharmaciam narcoticam excludit. Pri∣mo enim siquando sanguis copia turgens, simulque in febre ebulliens, vasa immaniter distendat, adeoque praecordia ad eum ociss••me, ne alicubi sta∣gnet, aut exundet, circumpellendum cum systol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, vicibus celerrime repe∣titis summe adlaborant; tunc certe narcoticum exhibere, quo iste cordis labor & nixus ultimi ad vitam tuendam necessari•• praepediantur, venefici potius, quam medici officium esset. Quare in sanguinis plethora, phle∣b••tomia Opiatarum usui semper praemitti debet. Secundo nec minus malum à narcoticis imminet, quoties in sanguinis defectu, sive penuria, uti post magnas haemorrhagias, longas inedias, aut diuturnas aegrotationes exhibentur: quippe, cum sanguinis rivus perexiguus est, & pr•• exigui∣tate vix continuu••, ne fluor ejus interrum••atur, & proinde cesset, cor pulsu

admodum veloci agitatum, velut nixibus duplicatis circumactionem ejus celerrimam molitur. Hinc obvium est concipere, quantam Opiata, quae huic cordis molimini, tunc apprime necessario, sufflamen sive remoram imponunt, noxam inferant. Profecto ob hanc rationem videtur esse, quod mulieribus, mox à puerperio, lochiis copiose fluentibus, & quibusvis à li∣bera sanguinis missione, aut immensis haemorrhagiis, somnum interdici∣mus; viz. ne cor, quibus sanguinis rivum diminutum ocius circumpellat, spiritus inter dormiendum revocati destituant Porro interdum sanguis qualitate (sive ut proprie magis loquar) in Crasi sua peccans, Opiatarum usum contra indicat: quippe dum in cacochymia, aut febre, cruor recre∣mentis plurimum resertus majori cordis nixu agitari, & velocius circulari debet, nempe ut particulae heterogeneae subjugentur, & cito evaporent; narcotici operatio interveniens, haec praecordiorum molimina suf〈…〉〈…〉aminat, proindeque sanguinis lustrationem retardat, & nonnunquam frustratur.

VI. Quod spectat ad alios humores recrementitios, intra ventriculum, aut intestina accumulari solitos, etiam hos per vomitum, aut secessum subduci, & expurgari oportet, priusquam Opiatum propinatur; secus enim illic defixi, pertinacius h••rebunt. Quippe fibrae splanchnicae, à pharmaco stupefactae, non uti prius irritantur; nec recrementis istis expel∣lendis spasmos excretorios facile ineunt, aut vegete perficiunt: quare, juxta vetus praeceptum, si quid evacuandum fuerit, ante pharmaciam Narcoti∣cam evacuetur.

CAP. III.

Opiatarum species, praeparationes, & formulae.

POst pharmaciam Narcoticam in genere nunc traditam, ejusque ratio∣nes, & operandi modos satis fuse explicatos, proxime incumbit me∣dicamenta ••ali virtute praedita tum simplicia, tum composita recensere, & particulati•• expendere, adeoque Opiologiam quandam instituere.

II. Itaque imprimis, juxta methodum à plerisque Authoribus obser∣vatam, remedia pro Anodynis habita, in binas hic classes, viz. prout fortiora aut debiliora existunt, distinguere visum est. Enimvero quaedam ex illis plane narcotica non modo somnum praeternaturalem cogunt, sed, cum occasio requirit, indolentiam, & stuporem; atque indebite exhi∣bita, non raro lethum accersunt; attamen alia hujus generis medicamenta perhibentur, quatenus spiritus excandescentes, non perimendo, aut stupefaciendo, sed tantum leniendo, & demulcendo in quietem allectant, & blande componunt.

I. Ad priorem ex his (quae proprie tantum Opiata sive Narcotica dicun∣tur) classem referri solent, Papaver tum album, tum erraticum, Hyo∣scyamus, Cynoglossus, Mandragora, Solanum, & quaedam alia vene∣nosa magis, adeoque nunquam medice praescribenda. Quorundum vero ex iis, non adeo insalubrium, radices, folia, flores, femina, & succi in∣spissati, crebro sunt in usu, & maximo saepe cum fructu (prout supra o∣stensum est) sumuntur. At vero, quandoquidem singula haec quid∣quam toxici admixtum habent, idcirco non, prout in alia pharmaceutice, licebit modo haec, modo ista indifferenter praescribere; sed tantum, quae maxime tuta, & longa experientia comprobata sunt, experiri. Hinc de∣mum mos obtinuit (à quo sine vitae humanae periculo recedere non licebit) ut papaver, ejusque praeparata fere totius pharmaceutices Opiaticae basis, aut complementum sint. Semina Hyoscyami, atque radices, aut succus Cynoglossi, hypnoticorum quorundum compositiones ingrediuntur: at∣tamen, quoties somnum efficaciter, simulque tuto provocare studemus, tota medicinae vis in Opio, aut Diacodio collocatur. Non opus erit Pa∣paver album, ex quo haec conficiuntur, hic describere, neque succi O∣piatici extractionem, aut syrupi istius compositionem tradere; siquidem haec omnia tum in veterum, tum recentiorum libris Botanicis, atque An∣tidotariis satis fuse declarant••r. Quod itaque superest, atque maxime ad propositum nostrum facit, Opii partes elementares exponere, indeque tum illius, tum Diacodii virtutes, & intoxicandi rationes eruere ni∣temur.

III. Opii corpus integrum, & illibatum melius, quam spagvrice reso∣lutum, quoad partes ejus constitutivas examinari, & dignosci potest: quip∣pe si per ignem destilletur, propter sulphuris impuri copiam, empyreu∣ma horrendum contrahit, simulque foetorem valde nocivum diffundit. Attamen sensui obvium est, particulas sulphureas in hoc concreto abundare; quod etiam odor ejus teterrimus, & inflammabilitas manifesto declarant; & quam vis aeque certum est, sulphuri huic particulas salinas adjungi, adeoque concretum hoc, his duobus una cum terra aliquanta potissimum constare, attamen cujus indolis, & in quo statu sal iste fuerit, definite non licet; tantummodo autem ab effectis statuere possumus, concretio∣nem hanc sulphureo-salinam spirituum Animalium texturae, quae spirituosa,

& salino-volatilis est, omnino contrariam, & destructivam existere. Et quidem pluribus instantiis colligere datur, vim narcoticam in sulphure cum sale aculeato, (unde foetorem adeo tetrum acquirit) latere; hujus enim naturae sunt Papaver album, Mandragora, Hyoscyamus, Nicotiana, & caetera Opiata, quae omnia graveolentiam fere similem, & inter olfa∣ciendum spiritibus nostris valde ingratam, habent. Porro juxta quod spiritus Animales in variis corporibus texturae nonnihil diversae fuerint, idcirco Opiata fortius, & virulentius in aliquibus quam in aliis operantur. Turcae ac Aegyptii, quibus ex adusto sanguine spiritus fixiores, aut minus volatiles procreantur, Opium impune, aut saltem absque vitae periculo comedunt; non adeo Europaei, qui spiritus magis subtiles, & puriores obtinent. Canes Opium in quantitate magna, absque sopore ••llo, aut le∣tho devorant. Dosis ejus perexigua felem è vestig••o perimit; ed nimirum, quod hujus spiritus, admodum salino-volatiles, sulphur narcoticu•• non omnino sufferre possunt. Atque hinc est, quod gt. unica olei Nicotianae, hujus Animalis linguae imposita, mox spasmos, & stuporem excitat; qui∣bus illico mors succedit. Olim cani gregario Opii panis offae involuti Drach. ij. exhibitas vidi: brevi postea valde aegrotans ille torpidus se•• potius stupidus fiebat, atque difficulter, & laboriose suspirans plane mori∣bundus videbatur; deinde vero intra semihorulam, alvum cum foetore teterrimo, & maxime omnium quae unquam sensi molesto, copiose de∣jecit, & derepente ••anus, ac vegetus evasit. Quod autem tanta Opii quan∣titas Animali huic minus nocuerit, in causa forsan ex parte fuit ventriculi ejus fermentum insigniter acidum, à quo particulae sulphuris narcotici refringi, & aliquantulum subigi potuerint; adeoque propter hoc sul∣phur, à stomachi menstruo acido plurimum dissoluto, alvi dejectio sum∣mopere foetida processit. Quippe de aliis corporibus observare est, dum acidum in sulphureum agit, foetorem ingratum excitari: Ita namque fieri solet, cum aqua stygia, aut spiritus vitrioli limaturae ferri affunditur. Pa∣riter item, cum spiritus aceti, lixivio Antimoniali committitur. Possim & multa alia hujus generis notare. At vero haud negandum est, Opii particulas in spiritus caninos operari, qui tamen fortius, quam aut homi∣nis, aut aliorum quadrupedum spiritus, veneno narcotico resistunt; pro∣ut ab historia modo citata liquet; quatenus nempe cum torpor, & respi∣ratio difficilis ac impedita, propter spiritus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hospites narcosi affectos, oriri coeperunt; symptomata istaec, quamprimum fomes narco∣ticus per catharsin subducebatur, mox evanuerunt. Porro hujus sententiae veritatem experimento Anatomico amplius confirmatam novi. Ante mul∣tos annos Opii tincturae, in vino Canarino ad saturitatem factae, circiter tres uncias in venam jugularem canis vivi transfusam vidimus; vase composito canis solito more discurrebat, parum aut nihil affici aut immu∣tari visus; post quartam horae partem parum obstupescere, caput nutare, & tandem somno obrui coepit; cui tamen ne indulgeret, eum verberan∣dō, terrefaciendo, & in cursum urgendo cum aliquamdiu impediremus, demum affectione soporosa ita prorsus abacta satis sanus, & vegetus eva∣sit: hinc ut constet virus Opiaticum adeo vel intra coctionis viscera, à fermentis eorum subigi, vel ab ipsis spiritibus animalibus resisti, ut non semper nec pariter in omnibus, aut hypnoticum, aut exitiale fuerit.

IV. Quod spectat ad Papaveris albi capita, cum seminibus, è quibus Diacodium, item decocta, emulsiones, aliaeque confectiones hypnoticae parantur; facile constat, haec longe minus, quam concretum Opii succum sulphure narcotico praedita esse; quodque hujus illis inest, multo pu∣rius atque innocentius existere. Quapropter remedia ex his composita saepius, & secure magis exhibemus. Neque enim ad Laudanum fas sit ascendere, nisi quando prae symptomatum vehementia Diacodiata minus

efficiunt. Porro cum haec minus virulentiae in se continent, non multa praeparatione egent, quin simplice aut decoctione, aut infusione, aut ex∣pressione facta, in usum medicum adhibeantur: Opium vero, raro ad∣modum simplex, & per se praescribitur, sed vario, & diversimodo ap∣paratu corrigi, & componi solet, quo Anodynon sat is tutum evadat.

V. Opii praeparatio, aut simplex est, aut cum dissolventibus, & corri∣gentibus adjunctis. Prioris ratio fere tantum in hoc consistit, ut massa ejus in taleolas discissa, calori ignis, aut solis tamdiu exponatur, donec, sulphure narcotico ex parte evaporato, reliquum friabile, & minus gra∣veolens fiat: cujusmodi praeparatio ejus, plerisque aliis praemitti solet. Nam sive Opii tincturam, extractum, aut confectionem molimur, prius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hac praevia exsiccatur, & in pulverem redigitur. Porro huc referri debet fumigatio ejus cum sulphure, endem sc. ritu quo Scammo∣nium cicuramus: quippe vapor acidus à sulphure communi, dum effla∣grat, ascendens, sulphuris utriusque alterius tum narcotici, tum cathartici virulentiam subigit, aut multum infringit.

VI. Opii praeparationes cum adjunctis, seu potius compositiones ejus, plures ac diversimodae existunt; quarum aliae apud Antiquos, aliae inter recentiores usitatae magis ac celebres fuere. Veterum Opiata maxime in∣fignia sunt pilulae de Cynoglosso, Requies Nicolai, & Philonium, cujus ultimi quatuor habentur, sc. Romanum & Persicum (quorum u∣sus etiam aliquatenus retinetur) atque Philonium Galeni, & Me∣suae.

VII. Horum omnium descriptiones, in plerisque Antidotariis satis vulgo prostant, ut non opus sit eas hic repetere. Compositionum istarum maxime Anodyn 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ratio, etsi fundamento erroneo innixa, quoad alium respectum satis recta deprehenditur. Quippe ex supposito falso, Opium in quarto gradu frigidum esse, Philoniis, quae plurimum ejus recipiunt, mul∣ta in eodem gradu calida, sc. Pyrethrum, Euphorbium, Piper album, & similia adduntur: quae quidem Opii correctiva haud impropria existunt. Attamen non quatenus horum caliditas, illius frigiditati contravenit, (quippe revera non frigidum, sed calidum potius existit) verum acria istaec, sale volatili referta, Opii sulphur narcoticum perdomant, & viru∣lentiam ejus infringunt.

VIII. Neotericorum Opiata, propter talis pharmaci laudabilitatem vulgo Laudana dicuntur; quibus insuper à nonnullis, quia dolores tol∣lunt, Nepenthes nomen imponitur. Quo tempore haec primo innotuere Renodaeus perquam ingeniose queritur, Pseudo medicorum cohortem coortam esse, qui, pro pilulis de Cynoglosso us••••atissimis, confectionem Opiatam, Laudanum illis dictam, exhibent, qua non tantum somnum conciliare, sed morbos quosvis 〈…〉〈…〉igere pollicentur. Hujus (inquit) pharmaci nunc apud circulatores adeo 〈…〉〈…〉valuit Encomium, ut nullus sit Empiricus, nullus tam hebes Medicaster, nullus vel plebeius Tonsor, qui se Laudamstam non prositetur. Proculdubio hic mos, ut ut pessimus, ac in vitam humanam valde perniciosus, nondum exole∣vit. Quippe etiamnum apud nostrates pseudochymicorum, & Agyrtarum non coliors, sed potius examen est: quorum unusquisque peculiare suum Laudanum jactat, quod in unoquoque morbo, ejusque statu temerarie ex∣hibent, &, si forte contigerit aegrotantem dormire, & rursus evigilare, protenus ••o canunt, & sibi gallum deberi clamitant; cum saepe furcam potius mereantur, in quantum pulsu, & respiratione propter Opiatam intempestive exhibitam dejectis, non raro crisees, & curationis spes omnis frustratur: quare à Laudanistis illis imperitis ut sedulo caveatur, quibuscunque vita in pretio est, admoneri oporter.

IX. Nec tantum Oplatarum usus, led multo magis earundem invention & praeparatio empiricis, & Agyrtis interdicantur: enimvero Medici pru∣dentis, & docti opus est, toxica ita temperare, ut non in venenum, sed Antidotum cedant. Quapropter Laudana, non, nisi à peritis in∣venta & diu experta, in praxin admittantur; cujusmodi satis multa jamjam publice recepta, & probata extant, ut nihil opus sit nova quotidie procudi. Laudana Antiquiora à Paracelso, Crollio, Quercetano, Hartmanno, aliisque Chymicis celebrioribus tradita, in plerisque item pharmacopoeis descripta, tantummodo sub forma Extracti componuntur; in quibus omnibus pro base est Opii tinctura cum menstruo idoneo proli∣cita; cui tincturae aliae, sc. Croci, Castorei (quod Guianerus Opii Be∣zoar appella) specierum Diambrae & similium adduntur; adeoque omnes simul confusae destillantur in balneo, ut menstruo avocato, resi∣duum ad mellis consistentiam redigatur; in cujus denique complemen∣tum, Magisteria, pulveres pretiosi, olea chymica, aliaque pro Cardiacis habita adjiciuntur: Pharmacum ita confectum in forma pilulari fere tan∣tum exhibetur.

X. Quamvis hujusmodi Laudana satis efficacia, & eleganter composita videantur, Neorerici tamen, formam nonnihil variantes, consistentiam eorum (quo melius possint in liquore quolibet assumi) liquidam fecere; cui accedit, quod cum Pilula Opiatica (haud minus propter nocumeu∣tum, quam commoda insignis) quibusdam terrori fuerit, dosis Landani liquidi (si forsan patiente reluctante necessaria videatur) melius obscu∣rari possit, atque alteri liquori affusa pro cardiaco potius, quam hypnoti∣co cedat. Et quidem circa Opiatarum usus, aegroti interdum nimis, aequo ac minus cauti existunt; adeoque sicut in uno casu admonendi sunt, ita in altero traduci ac falli debent. Pro Laudano liquido pariter ac solido con∣ficiendo, pari fere ritu, Opii, & adjunctorum tincturae seorsim extrahan∣tur; quibus dein confusis, & menstruis ad medietatem avocatis, manebit pharmacum splendide rubescens: cujus dosis à Scrup. ss. ad Scrup. j. esse solet.

XI. Circa haec utriusque generis Laudana, maxime interest cum quo menstruo Opii tinctura extrahitur; adeo, ut haec res inter quosdam haud minoris notae chymicos in magnam contentionem venerit; dum quidam illud frigidum supponentes, spiritu vini utuntur, aliique è contra ad re∣fraenandum Opii calorem, ipsum in spiritu aceti, aut succo citri dissolvunt: profecto utrumque menstruum satis, & sere ex aequo convenit, dummodo in extractum redigatur: attamen si in forma liquida, nullum praestantius Opii solutivum occurrit, quam spiritus vini, sale Tartari volatilisato im∣praegnatus. Hic namque massam ejus promtissime dissolvit, tincturam in∣star rubini splendescentem recipit; porro sulphur narcoticum nonnihil subigit, ejusque graveolentiam tollit: revera sal Tartari Opii correctivum optimum, seu potius antidoton, existit. Hinc Empirici cujusdam pilula Opiatica, in qua Opii dissolvens est sal Tartari, oleo Terebinthinae imbu∣tus, usus non contemnendi habetur: compositioni isti additur pulvis Hellebori albi; verum ideo tantum, ut opinor, quia Paradoxi quidam asserunt, venena cicurata in medicamina praestantissima evadere.

XII. A nuperis annis increbuit usus Laudani cujusdam liquidi, cujus Author, Helmontius vulgo perhibetur: pro menstruo recipit, succum Cy∣doniorum in fermentationem per flores cervisiae concitum; cum hoc si∣mul Opii, & Croci tinctura saturata extrahitur, quae colata, & aromatisa∣ta, ad medietatem in balneo avocatur; dein residui pars usui servatur, estque Laudanum hoc liquidum: cujus dosis à gt. 15. ad 20. Pars altera destillatione ulteriori in formam pilularem redigitur, & à gr. j. ad ij. exhibetur. Opiatum istud liquidum, in affectibus dysentericis, saepius

cum felici successu exhibui: Laudanum vero nostrum liquidum, (quo sc. frequentius utimur pro menstruo habet tincturam salis Tartari, ad summam rubedinem longa digestione evectam; cumque Opii tinctura per hanc extracta medicamenti basis sit, pro complemento addimus Cro∣cum, Castoreum, Caryophyl, & lignum Aloes: dosis à gt. 15. ad 25.

2 Post papaver album, ejusque praeparata Opiatica, dicendum sequi∣tur, de silvestri sive erratico, quod certe virtutem quandam hypnoticam, sed longe mitiorem & benigniorem, quam illud alterum obtinet; quare in quibusdam casibus eximie convenit, & circa usum ejus securiores esse licebit. Ex hoc syrupus, & aqua destillata parata in pharmacopoliis pro∣stant, quae in febribus plerisque continuis saepe cum fructu exhibentur, inque pleuritide, vi quadam specifica juvare creduntur; quia nempe do∣lores tollunt, a••que pulsum nonnihil sufflaminan••o, sanguinis aestuatio∣nem febrilem deprimunt. Porro ex floribus hujus, in spiritu vini infulis, tinctura paratur, quae apud Empiricos, & mulieres beneficas, celebre me∣dicamen est, & contra crapulam valere perhibetur. Cujus juvaminis ra∣tio videtur esse, quod spiritus vini stomachi contenta à putrefactione vindicet, atque florum virtus narcotica febrem ingruentem praeca∣veat.

3. Exacta Meconologia, in narcoticorum classe succedunt Mandragora, Hyoscyamus, Cynoglossus, Nicotiana. De binis prioribus, quia in usum medicum vix omnino (exceptis Hyoscyami seminibus) recipiuntur, non est, ut verba faciamus; Cynoglostus vero odorem plane soporiferum spi∣rans, indolem suam narcoticam aperte prositetur, & formae pulcritudine ad seipsum assumendum nos ultro quasi invitat: est enim planta perele∣gans, solia habens mollia, & grate virentia; sloribus puniceis, & amoenis∣sime purpurascentibus coronatur, Pulvis radicum ejus ingreditur ac de∣nominat antiquum & celebre istud Opiatum, dictum pilulae de Gynoglosso: succus ex tota planta, circa initium veris collecta, expressus, & digestione clausa & calida depuratus, & à faecibus decantatus, liquorem exhibet clarum, & instar rubini splendide rubescentem. Hic usurpari potest vel pro menstruo ad componendas alias confectiones narcoricas; vel syrupus hypnoticus ex eo paratur; vel denique blande evaporatus in extractum redigitur, ex quo, sicut ex Opio, cum idoneis menstruis tincturae, & ex∣tracta consiciuntur.

XII. Narcoticorum agmen claudit, & inter ea jure locum vindicat Ni∣cotiana; quamvis enim eorum compositiones minime ingrediatur, attamen fumus ejus per tubulum haustus eundem saepenumero, quem illa, effectum producit: quinimo, quod magis mirandum est, non modo ipsum somnum, sed quandoque contrarium ejus, nempe vigiliam accersit. Non est ut in∣stituti hujas originem, aut morem, communissime notum, utpote ab ho∣minibus cujusque sexus, aetatis, & conditionis usitatum, describere fa∣cessam: profecto quod Opiatis illud accenseam ideo est, quoniam fere idem apud nostrates, quod Opium apud Turcas, praestat: utraque nimirum spiritus animales motu quodam inassueto afficiendo, & vel∣ut attonitos reddendo, absque magno molestiae aut lassitudinis sensu, ad quodvis agendum aut patiendum disponit. Quapropter Nicotianae fumo, juxta morem vulgarem ore suscepto, virtutes & effectus non solum multiplices, sed diversimodi, immo (sicut jam diximus) contrarii, & sibimet invicem repugnantes ascribuntur. Quippe vulgo dicitur nos in∣frigidatos sive algentes calfacere, atque aestuantibus refrigerium praebere; somnum inducere, aut abigere; pariterque famem atque sitim restingue∣re, aut excitare: quorum omnium ratio in eo consistit, quod spiritus Ani∣males ab enthymiamate hoc blande agitati, & velut in choreas quasdam conciti, ad molesta cujusvis appulsus plane obsurdescunt; immo quic∣quid

difficile ab iis agendum, aut patiendum incumbit, insensiles fere ac imperturbati obeunt: quapropter militibus, & nautis Tabaci usus (ubi congruet) non modo utilis, sed paene necessarius videtur; in quantum sc. utrosque illos, ad pericula quaevis intrepidos, atque famis, frigoris, & laboris patientes reddat. At vero fumum hunc valde narcoticum, & spi∣ritibus (priusquam crebra assuetudine iis familiaris evasit) valde infe∣stum esse, inde constat; quoniam à primo ejus tentamine, & usu, nullus fere est, qui non maximas in cerebro, & genere nervoso perturbationes patitur. Si quando enim ad potationem hanc siccam quispiam initiatur, mox quasi ebrius, vertigine & scotomia afficitur; dein vomitio immanis, & non raro purgatio succedit; vacillant pedes, tremunt manus, lingua balbutit, aut delira loquitur. Non raro item sudor frigidus, & lipothymiae terribiles sequuntur; quorum omnium causa est, quod spiritus Animales à sulphure narcotico velut intoxicati, in toto regimine suo, distrahuntur plurimum, inque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 adiguntur; nec tantum prima aut secunda vice, verum ab initio saepissime perquam diu est, priusquam Tabaci fu∣mus, sine magna spirituum confusione hauriri potest. Quamprimum ve∣ro mos iste cuipiam fit assuetus & familiaris, etiam gratissimus evadit; & cum tanto lenocinio spiritus Animales captat, ut nonnulli cibo, aut potu citius, quam usu ejus interdici mallent. Cujus ratio est, quod fumi-suctio ista, spiritus Animales uspiam segnes, & desides, blande exsuscitans, & quasi titillans, in motus lenes, & expansivos, quibus mire tanquam à vini potu recreantur, ciet.

XIV. Haec de Narcoticis praecipuis, eorumque praeparatis, ac utendi modis, quorum omnium census ad vegetabilium genus spectat: attamen ut putetur mineralia nihil non efficere posse, etiam ex durioribus hisce concretis quidam Opiata praestantissima, prorsus sine Opio, se parasse venditant. Quercetanus ex vitrioli sulphure narcotico, atque oleo solis, & lunae, cumque tinctura Coralliorum, aliorumque cordialium insignium, Nepenthen quoddam, ad dolores, & languores omnes tollendos adprime efficax, conficiendum praescribit: cujus medicamenti tantum abest me virtutes admirari, ut potius existimem, sulphur ac olea ista metallica aut revera non esse, aut parum vel nihil posse: itaque his posthabitis ad nar∣cotica genuina & realia reversi; demum coronidis loco, eorum select as quasdam formulas subjiciemus: quas insuper in classes quasdam digere∣mus, juxta quod Opiata pro basi sua vel Papaveris erratici syrupum aut a∣quam destillatam, vel Diacodium, vel Laudanum extractum, aut liquidum, vel pilulas de Styrace, vel de Cynoglosso, vel denique Philonium habeant.

Rec. Aq. Papaveris erratici, Paralyseos, ana Unc. vj. syrupi Papaveris rhoead. Unc. ij. Salis prunellae Drach. ss. misce, f. Julap. Dosis Vnc. iij. vel iv. ter in die, in pleuritide, doloribus, ac vigiliis sine febre, aut causa ma∣nifesta.

Rec. Aq. Papaveris Vnc. iv. ad vj. sumatur interdum per se bis aut ter in die propter easdem intentiones.

Rec. Diacodii Unc. ss. ad Vnc. j. Aq. Paralyseos Vnc. iij. Aq. The∣riacalis Drach. iij. f. potio.

Rec. Aq. Cardui Unc. iij. Diacodii Unc. ss. sp. C. Cervi Scrup. ss. ad Scrup. j. f. haustus ad somnum, & sudores provocandos.

Rec. Diascordii Drach. ss. pul. Gascon. Scrup. j. Diacodii Drach. ij. misce, sumat. è cochleari.

Rec. Diacodii Vnc, iij. Aq. Limacum Unc. j. misce. Convenit in tussi, & phthisi: Dosis cochl. j. hora somni, & si opus fuerit, repetatur post me∣diam noctem.

Rec. Laudani Londinensis gr. j. pul. è Chelis compos. Scrup. ss. ad

〈◊〉〈◊〉. j. cu•• 〈◊〉〈◊〉. s. syrupi Caryophyl. f. pil. iij. sumendae hora somni.

Rec. Laudani gr. j. pil. ita••ach. cum gummi Drach. s. f. pil. iv. su∣••••••••. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉, in Colica.

Rec. Laudani gr. j. ad iss. Diasoordii Scrup. j. f. bolus, loco Diascordii add. confect. Alchermes, vel de Hyacint.

Rec. Laud. gr. j. dissol. in cochi. j. Aq. Theriacalis, adde aq. Paraly∣s•••••• 〈◊〉〈◊〉. ij. f. hauctus.

Rec. Laud. ••ost. liquidi Tartarisati, gt. 20. detur in cochl. j. Aq. Mirab. ••el Cinnam 〈◊〉〈◊〉 cujus••is alterius idoneae: Convenit in doloribus colicis, nephri∣ticis, 〈◊〉〈◊〉 arthriticis.

Rec. Specier. hiera Drach. ss. Laudani ejusdem gt. 20. f. 〈◊〉〈◊〉. iv. su∣〈…〉〈…〉 〈◊〉〈◊〉 somni ad purgand. simulque dolores sedand. in Colica.

Rec. Laud. liquidi Cydoniati gt. 15. ad 20. detur in cochl. j. Aq. Cin∣〈…〉〈…〉. teu••is, ad affectus dysentericos.

Rec. Cons. Rosar. rub. Unc. j. Theriacae Audrom. confect. de Hyacintho, ana Drach. ij. pul. Pannonice rub. Drach. j. Laud. Cydoniati Drach. ij. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Coralliis q. s. f. confect. Dosis Drach. j. quarta vel quinta quaque ••ara in Dysenteria valde cruenta, cum torminibus.

Rec. Pil. de Styrace gr. v. ad vj. lactis Sulphuris Scrup. ss. olei Anisi 〈◊〉〈◊〉. j. Balsami Peru. q. s. f. pil. iij. in tussi, Asthmate, &c. sumeud.

Rec. Pil. de Cynoglosso gr. vj. ad viij. f. pil. ij. devorand. hora somni, propter easdem intentiones.

Rec. Philonii Romani Scrup. j. ad Scrup. ij. conser. Caryophyl. Drach. ss. 〈◊〉〈◊〉, f. bolus sumendus horae somni. Convenit ad Colicam, in temperamento frigido.

XV. Post remedia narcotica modo satis fuse explicata, proxime dicen∣dum esset, de medicamentis mere Anodynis: quae viz. spiritus Anima∣les quovis modo perturbatos, aut excandescentes, non profligando, aut stupefaciendo, sed tantum leniendo, & demulcendo in quietem allectant, & blinde componunt. Attamen citca horum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, utrum talia revera exi∣stunt? manifesto constare oportet, priusquam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 disquisitio instituitur: praeterquam enim hoc, quod Fotus, Cataplasmata, Lini∣menta, exterius exhibita, atque Enemata intestinis injecta, dolorem quan∣doque sonant; nullum alium effectum ab ejusmodi mere Anodynis, sal∣tem quando intus ore assumuntur, praestari novi: quare super his, qui∣bus pro somno conciliando, aut torminibus quando atrociter urgent se∣dand is minime fidendum sit, haud operaeprerium videtur Aetiologiam quamvis contexere.

XVI. At vero ••um hactenus de Opiatis, earumque praeparatis, & ope∣randi modis ita plene disseruimus; juxta methodum superiorem, de me∣dicament is hisce contrariis sive Antihypnoticis, quae viz. somnum nimis urgentem arcendo, nos vigiles reddunt, modo tractandum sequeretur; 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 in cerebri pathologia (ubi de Lethargo aliisque affectibus soporosis, eorumque remediis agitur) pensum hoc omnibus ferè numeris 〈◊〉〈◊〉 pereg〈…〉〈…〉; 〈◊〉〈◊〉 ut non opus sit eadem hic repetere. Quando∣quidem vero tum ibidem, tum aliis in locis, liquoris cujusdam Coffee dicti ad 〈◊〉〈◊〉 pe••••endam summe efficacis, frequens à nobis mentio facta est; hand omnino ex re sore videtur de potu hoc, ejusque effectibus, & 〈◊〉〈◊〉 〈…〉〈…〉bus (quas alibi innuimus) pauca quaedam amplius hic sub∣jungere. Circa Antiquitatem, & communissimum ejus modo apud Tureas, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 A〈…〉〈…〉s, aliasque orientales usum, extra propositum nostrum es∣set hic disserere: quandoquidem vero à nuperis annis, hic potus etiam 〈◊〉〈◊〉 nostrates in morem abiit, & virtutem ejus pro somno abigendo fere nullus est quin experimento facto satis efficacem persentit; idcirco in ef∣fectus

hujus satis noti, & experti rationes modo inquiramus. Hajus Ae∣tiologiam (in capite de Pervigi in) diximus, in eo consistere, quod po∣tus iste particulas adustas (quibus abunde sensu ••um gustus, tum olfa∣ctus indice, scatet) mox sanguini, & dein succo nerveo insinuat, quae proinde tum incongruitate, tum mobilitate live inquietudine sua, & o••∣rebri exterioris poros usque apertos derineant, & spiritibus copula quavis alia, & torpore exutis oestra quaedam, ac stimulos, à quibus ad munia sua diutius obeunda excitantur, addunt: enim••eto ad somnum ineundum, haec duo necessario requiruntur, quorum modo unum, modo alterum in efficiendo prius ac potius existit. Nimirum oportet cerebri exterioris, five corticis ejus poros, & meatus omnes à liquote ibi••lem, à fa••guint ve••••a extillato, ac inundante inferciri plurimum, as impleri, proinde quae oc∣cludi; dein praeterea ad affectum istum acciendum, opus est, ut spiritus Animales poris, & meatibus illis exclusi, ac insuper particulis nutri∣tiis, & serosis saepe onusti, versus cerebri meditullium se recipiant 〈◊〉〈◊〉 indulturi. Circa haec pensa ad somnum requisita non semper unus, idem∣que ordo est. Quandoque enim spiritus Animales primo, & spo••••e 〈◊〉〈◊〉 istaec spatia derelinquunt, succo nerveo in eadem inanita mox 〈◊〉〈◊〉, interdum vero humor nerveus cum sero uberius suffusus meatus istos pri∣mo in vadit, spiritus exinde licet invitos propellens, ac intus cogens.

XVII. At vero operatio Coffee ut risque his effectibus contrarie videtur. Nam statim à potu ejus, particulae adustae, summe agiles, ac impigne, in sanguinem delatae, liquorem ejus nonnihil fundunt, seroso 〈◊〉〈◊〉 ver∣sus renes, & habitum corporis detruso; porro illae cerebrum adpelle••••es, poros ejus facillime aperiunt, quos & mobilitate sua valde apertos de∣tinent: dein spiritubus illae accrescentes, eos particulis quibusque aliis tum gravativis, tum nutritiis denudant, adeoque leves, & pe••nices ubi∣que in motus cient, atque per totum cerebri ambitum oppletione gravi, & obstructione liberum, expandi faciunt.

XVIII. Interea tamen, dum spiritus ad hunc modum jugiter, ac inde∣fessim exerciti, succi nervei accessu & assimilatione privantur, copiae illo∣rum haud satis, ac solito more instaurantur. Spiritus quidem veterani agi∣liores, ac impigri magis redduntur, at novorum subsidia minnuntur. Hinc ut facile constet, potum hunc communissimo licet in usu, ac in quibus∣dam casibus valde utilem, & adprime medicum, in aliis forsan no••ium aut minus salutarem existere. Ita quidem rem habere, non tantum ratio, sed & vulgaris observatio passim dictitat; in quantum Coffee potatores ni∣mii, macilenti, saepenumero item paralysi, atque veneris impotentiae obnoxii, evadunt. Prior effectus ita frequens & passim notus est, ut pluribus Coffee potum ideo tantum interdixerim, quoniam ad macilenri∣am disponit.

XIX. Quippe cum sanguis ex assiduo, & nimis crebro ejus usu acris, & magis retorridus fiat, proinde ad nutriendum minus habilis existit. Quood cerebri autem & nervosi generis affectus, existimo me ad eos interdum curandos, hunc potum adeo frequenter praeseribere, ut non alius quis∣piam magis: quippe ad Tabernas, ubi venditur iste, Aegrotantes quosdam potius quam ad pharmocopolia ablegare soleo.

XX. Profecto in morbis, aegritudinibus plerisque cephalicis, viz. ce∣phalalgia, vertigine, lethargo, catarrho, & similibus, ubi cum pleno corporis habitu, & temperamento frigido, aut minus calido, atque san∣guine aquoso, adsint cerebrum humidius, ac spirituum Animalium fegui∣ties, & torpor, potus Coffee magno saepe cum fructu sum itur: nam assidue haustus utramque animae partem mire clarificat, & illustrat, atque fun∣ctionum quarumcunque nebulas omnes dispellit: verum è contra, qui graciles, & temperamenti biliosi aut melancholici, sanguinem acrem,

aut retorridum, cerebrum calidius, atque spiritus animales nimis incita∣tos, & irrequietos habent, à potu isto prorsus abstinere debent; utpote qui tum spiritus, tum humores magis pervertit, & functionibus quibus∣que obeundis inhabiles prorsus, simulque impares reddit. Observavi enim multos spirituum copia haud satis uberi praeditos, ac insuper cephalalgiae, vertigini, palpitationi cordis, artuum tremori, aut stupori obnoxios, à potu Coffee illico deterius habuisse quoad istos affectus, & statim in toto corpore languorem insolitum persensisse.